Bijenplanten_web

composietenfamilie 467
Kale jonker (Cirsium palustre)
De Kale jonker is een soort uit de grote Composietenfamilie
(Asteraceae) en behoort tot het geslacht Vederdistel (Cirsium),
dat ruim 200 soorten telt in de gematigde streken van het
noordelijk halfrond. In Europa komen ongeveer 60 soorten
voor, waarvan een groot deel in het Middellandse-Zeegebied
en Zuid-Rusland. In ons land zijn zeven soorten inheems,
onder meer de zeer algemene Akkerdistel (Cirsium arvense).
De Kale jonker is wat minder algemeen en kunnen we aantreffen
in vochtige graslanden, loofbossen en laaggelegen
duingebied. De plant is karakteristiek voor blauwgraslanden
(onbemeste laaggelegen graslanden), die vroeger veel in ons
land voorkwamen. Door herverkavelingen en de daarmee
gepaard gaande bemesting zijn ze bijna allemaal verdwenen:
er is nog maar 1% over, grotendeels in beschermde natuurgebieden.
Op de droge gronden van de Veluwe, Drenthe en
Noord-Limburg komt de Kale jonker niet voor. Ook ontbreekt
hij in de op de zeeklei van Groningen, Friesland en
Noord-Holland en in het zuidwesten van ons land.
Tweejarige plant
De plant is tweejarig: in het eerste jaar ontwikkelt zich een
wortelrozet; in het tweede jaar komt daaruit de bloeistengel
tevoorschijn. In het rozetstadium is de plant erg kwetsbaar,
want bij beschadiging van de groeipunt, bijvoorbeeld bij
betreding, herstelt ze zich maar met moeite. De lancetvormige
bladeren zijn veerspletig en hebben op de bladlobben scherpe
stekels. De bloeistengel, die wel twee meter lang kan worden,
is over de hele lengte bezet met scherpe stekels. Deze staan op
de langs de stengel aflopende bladranden. Naar boven toe
worden de bladeren kleiner en smaller. In combinatie met de
lange, weinig vertakte stengel maakt de plant daardoor een
‘kale’ indruk.
De bloeit duurt van juni tot september. Naast planten met
tweeslachtige bloemen komen ook planten voor waarvan de
bloemen geen stuifmeel vormen en die dus functioneel
vrouwelijk zijn. De bloemhoofdjes staan dicht bij elkaar
bovenaan de bloeistengel. De omwindselbladen hebben in het
midden een harsklier en eindigen in een omgebogen stekeltje.
De bloemen in een hoofdje zijn allemaal buisbloemen.
De kroonbuis begint smal en wordt iets boven het midden
bekervormig. Aan de rand staan vijf langwerpige kroonslippen.
De kroon is roodachtig paars, soms wit. De helmdraden
van de meeldraden zijn kort behaard. Rond de bloemkroon
staan op het vruchtbeginsel lange geveerde pappusharen.
De geslachtsnaam Vederdistel is hiervan afgeleid.
Bijenbezoek
Onder gunstige omstandigheden worden de bloemen van
de Kale jonker druk door honingbijen en andere insecten bezocht.
Het nectarium ligt onderin het nauwe buisvormige deel
van de bloemkroon. De nectar moet hierin stijgen tot het
bekervormig deel willen bijen nectar kunnen puren.
Ze verzamelen ook stuifmeel.
Vermeerdering
De vermeerdering vindt alleen plaats door zaad. De vrucht is
een nootje. De pappusharen laten vrij makkelijk los van het
nootje en dienen dus niet voor de verspreiding van het zaad
door de wind, zoals dat bij veel andere soorten in de familie
wel het geval is. De haren zorgen er wel voor dat het zaadhoofdje
‘opengaat’, waardoor de nootjes vrij kunnen komen.
Om te ontkiemen hebben de zaden licht nodig. Daarom
verdraagt de Kale jonker maar weinig concurrentie.
plaat 221. Kale jonker
A deel van bloeistengel met hoofdjes; B blad onderaan de plant;
C bloem; D opengeslagen meeldradenkokertje; E stuifmeelkorrel
(tricolporaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; F nootje met
pappus; G nootje.