Bijenplanten_web

schermbloemenfamilie 401
Groot sterrenscherm (Astrantia major)
Groot sterrenscherm behoort tot het geslacht Astrantia van
de Schermbloemenfamilie (Apiaceae). Dit telt negen soorten,
die inheems zijn in de bergachtige gebieden van Zuid- en
Midden-Europa, de Kaukasus en Klein-Azië. Groot sterrenscherm
heeft het grootste verspreidingsgebied. Nadat de
soort in cultuur was genomen, heeft het areaal zich door
verwildering nog sterk uitgebreid. Zo komt zij in België in
kalkrijke wegbermen voor. Bij ons heet de soort ook wel
Zeeuws knoopje, welke naam afgeleid is van de vorm van de
bloeiwijze.
Schutbladen met tweeërlei functie
Opvallend zijn de grote roze gekleurde schutbladen, die in
een krans rondom de bloeiwijze staan. Samen vormen ze het
omwindsel van de bloeiwijze. Ze reiken tot buiten het scherm
en vormen samen het eigenlijke ‘Schauapparat’ van de bloeiwijze.
Het is buiten de bloemen gelegen en wordt daarom
extrafloraal genoemd. De schutbladen zijn afgestorven als het
scherm in bloei staat. Ze verwelken echter niet. Aan hun basis
hebben ze een scharnierpunt, waarvan de onderkant krimpt
bij uitdroging en uitzet als het vochtig wordt. Als het droog is,
gaan daardoor de bladen wijd uiteen staan. Bij vochtig weer
buigen ze om het scharnierpunt naar binnen en omhullen ze
het scherm, zodat dan de bloemen beschermd worden.
Twee bloemtypen
We vinden in een scherm meestal twee typen bloem: tweeslachtige,
met een korte roze steel, en mannelijke, met een veel
langere steel. Het scherm aan het eind van de plant heeft een
smalle zone met mannelijke bloemen. Daarbinnen bevinden
zich tweeslachtige bloemen. De bloemen in het midden van
dit scherm zijn weer mannelijk. De zijschermen hebben een
smallere zone met tweeslachtige bloemen, waardoor het
aandeel aan mannelijke bloemen groter wordt. Zoals vaak zijn
er ook uitzonderingen op deze regel. De plant die ik in het
Oostenrijkse bergdorpje Rinnen uitkoos om te tekenen, had
een eindscherm met uitsluitend vrouwelijke bloemen, waarin
de meeldraden dus niet tot ontwikkeling waren gekomen.
Nectar
Tijdens het drukke bijenbezoek op een zonnige dag in de
Hortus Botanicus in Leiden heb ik niet kunnen constateren
dat stuifmeel wordt verzameld. Wel nectar; deze wordt op het
vruchtbeginsel afgescheiden en is makkelijk bereikbaar.
De nectar bevat vruchtensuiker, druivensuiker en een te verwaarlozen
hoeveelheid bietsuiker. Dit nectartype komt vaak
voor bij bloemen met een open ligging van het nectarium,
zoals bij veel soorten van de Wolfsmelkfamilie (Euphorbiaceae),
de Schermbloemenfamilie (Apiaceae) en de Kruisbloemenfamilie
(Brassicaceae). Wat de suikersamenstelling betreft valt
er voor de bijen aan deze nectar niet veel te verbeteren om er
honing van te maken.
Koukiemer
De vruchten bestaan uit twee deelvruchten. In elke deelvrucht
vormt zich uit één van de twee aanwezige zaadknoppen een
zaad. Het zaad komt in het voorjaar tot ontkieming, wanneer
het in de voorafgaande winter een periode van koude heeft
gehad. Het Groot sterrenscherm laat zich gemakkelijk uit zaad
opkweken en is een dankbare plant op kalkrijke grond.
plaat 188. Groot sterrenscherm
A deel van plant met bloemschermen; B blad; C mannelijke bloem;
D tweeslachtige bloem; E stuifmeelkorrel (tricolporaat): 1 equatoriaal
aanzicht, 2 korreloppervlak (focus in en onder tectum); F deelvrucht:
1 van binnen, 2 van opzij, 3 doorsnede; G zaad.