Bijenplanten_web

emraapfamilie 383
Rode ogentroost (Odontitus vernus)
Rode ogentroost (= subsp. serotina) behoort tot het geslacht
Helmogentroost (Odontites) van de Bremraapfamilie
(Orobanchaceae). Al naar gelang de opvattingen telt dit
20 tot 40 soorten, waarvan de meeste voorkomen in het
Middellandse-Zeegebied. In ons land groeit de Rode ogentroost
voornamelijk in Zuid-Limburg, Zeeland, het rivierengebied
en op de Waddeneilanden. Op de Boschplaat op
Terschelling trof ik de soort massaal aan op achterduinse
strandvlakten, op plaatsen boven het gemiddeld hoogwater.
Zij maakt daar een belangrijk deel uit van de bijenweide.
De ondersoort vernus (Akkerogentroost) is een zeer zeldzame
akkerplant.
Halfparasiet
Rode ogentroost is een eenjarige halfparasiet. Een halfparasiet
heeft wel bladgroen maar onttrekt zijn minerale voeding
geheel of gedeeltelijk aan andere planten. In het begin van de
ontwikkeling vormen zich gewoon wortels. Maar zodra deze
in aanraking komen met andere planten, vormen zich een soort
zuignapjes die zich vasthechten aan hun wortels. Het xyleem
van beide wortelstelsels vormt een directe verbinding, zodat
voedingsstoffen direct aan de gastplant kunnen worden onttrokken.
Voor het geval er geen gastheerplanten in de directe
omgeving staan, gaan kiemplanten van de Rode ogentroost op
elkaar parasiteren en zijn de sterkste in staat om in beperkte
mate bloemen en zaad te vormen. Je zou dit een vorm van
kannibalisme kunnen noemen. Uit een Fins onderzoek naar
de relatie tussen de Rode ogentroost en de gastheerplanten
is gebleken dat zich een groot aantal soorten daartoe leent.
Voorts bleek dat de soort zich qua ontwikkeling aanpast bij de
gastplant.
Mooie landingsplaats voor insecten
Rode ogentroost heeft een stevige rechtopstaande centrale
stengel met kruisgewijs tegenoverstaande vertakkingen.
De soort bloeit van juli tot oktober. De bloemen staan in
aarvormige trossen. Op iedere knoop staat een schutblad met
een of twee naar één zijde gerichte bloemen. De donkerrode,
aanliggend behaarde kelk heeft een klokvormige buis met vier
driehoekige kelktanden. Voor de bezoekende insecten biedt de
rozerode kroon een geschikte landingsplaats: de brede drielobbige
onderlip. De bovenlip van de kroon omsluit voor een
deel de vier meeldraden en de stamper.
De bloemen zijn proterogyn: de stempel is rijp voordat de
helmknoppen opengaan en het stuifmeel vrijkomt; daar zitten
twee dagen tussen. Al in het knopstadium steekt de stempel
naar buiten. De plaats van de stempel in de open bloem kan
binnen een plant variëren. De stempel kan na de volledige
ontwikkeling van de bloem verder reiken dan de bovenlip,
maar kan ook halverwege de helmdraden naar voren komen.
In beide gevallen wordt zelfbestuiving bemoeilijkt. De stempel
kan echter ook zo geplaatst zijn dat zelfbestuiving bijna onvermijdelijk
wordt.
Bijenbezoek
Honingbijen verzamelen nectar van onder naar boven in een
bloeiwijze. Als ze op de onderlip landen, komen ze met hun
kop en rugzijde in aanraking met stuifmeel of een stempel en
leveren zo een bijdrage aan de bestuiving. Het nectarium ligt
als een kussenvormige verdikking aan de voorzijde onderaan
het vruchtbeginsel en is dus makkelijk bereikbaar. Niet alleen
honingbijen bezoeken de Rode ogentroost. In het zuidoosten
van ons land is de Ogentroostbij (Melitta tricinta) op de
planten te vinden. Deze oligolectische bij bezoekt uitsluitend
soorten van het geslacht Helmogentroost.
Vermeerdering
Rode ogentroost vermeerdert zich alleen door de vorming van
zaad. De vrucht is een doosvrucht die bij droog weer met twee
kleppen opent. Als een open vrucht vochtig wordt, sluiten de
kleppen zich weer. De zaden worden bij het heen en weer
schudden van de plant verspreid.
plaat 179. Rode ogentroost
A deel van bloeiende plant; B bloemknop; C bloem; D meeldraad:
1 van binnen, 2 van opzij; E stuifmeelkorrel (tricolpaat): 1 polair
aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; F stamper; G vrucht; H zaad.