Bijenplanten_web

zwanenbloemfamilie 29
Zwanenbloem (Butomus umbellatus)
De Zwanenbloem is één van de zeven soorten van de
Zwanenbloemfamilie (Butomaceae), een kleine familie met
vier geslachten, waarvan één met drie soorten, één met twee
soorten en twee met één soort. Op de Zwanenbloem na
hebben ze alle hun verspreiding in tropische gebieden.
De Zwanenbloem wordt wel beschouwd als vertegenwoordiger
van het oudste type van de eenzaadlobbigen.
Oeverplant
De Zwanenbloem staat in ondiep water, veelal langs de oevers
van sloten en vijvers.
De bladeren en bloeistengels voelen sponzig aan. Ze hebben
lange luchtkanalen waardoor het wortelstelsel van zuurstof
kan worden voorzien. Het is een grote en sierlijke plant
met wortelstokken waaruit zich rozetvormig de ongeveer
80 centimeter lange bladeren en de iets langere bloeistengels
ontwikkelen.
De bladeren zijn stevig doordat ze onderaan een driehoekige
doorsnede hebben. Naar boven toe zijn ze zwaardvormig.
Ze hebben scherpe randen. De plant dankt daaraan zijn wetenschappelijke
geslachtsnaam. De naam Butomus is afkomstig van
het Griekse boutomos, een samenvoeging van bous (rund) en
temnein (snijden). Bij de Oude Grieken de naam van een plant
waaraan runderen zich verwondden wanneer ze ervan aten.
Nectar tot laat in de avond
Begin juni begint de bloeiperiode. Aan het eind van de bloeistengel
ontwikkelt zich een eindstandige bloem en in de oksel
van drie steunbladen een scherm van langgesteelde bloemen.
Samen vormen ze een schermvormige bloeiwijze. De naam
umbellatus duidt op de vorm van de bloeiwijze. Umbella is
het Latijnse woord voor scherm.
De eindstandige bloem, die een kortere steel heeft, komt het
eerst in bloei. Er is geen duidelijk kleurverschil tussen kelk en
bloemkroon. De bloemdekbladen staan in twee kransen van
drie en zijn rozerood van kleur met een donkerder gekleurde
middennerf.
De bladen aan de buitenkant zijn smaller en toegespitst.
Ook de meeldraden staan in twee kransen. In de buitenkrans
staan drie paar meeldraden. De binnenkrans telt drie meeldraden,
staande voor de binnenste bloemdekbladen. Eerst komt
het stuifmeel vrij van de meeldraden van de buitenkrans.
Na het openen van helmknopjes van de binnenkrans is er een
korte pauze in de ontwikkeling van de bloem. Het stuifmeel
kan nu door bezoekende insecten worden meegevoerd.
De bloemen worden in hoofdzaak door hommels en honingbijen
bezocht, voornamelijk voor de nectar. Een enkele bij
verzamelt ook stuifmeel in fel oranje gekleurde stuifmeelklompjes.
De stuifmeelkorrels hebben één kiemopening. Het korreloppervlak
heeft door de microscoop gezien een netvormige
structuur, waarvan de maaswijdte naar de kiemopening toe
kleiner wordt.
De nectar komt in druppeltjes naar buiten op de scheiding
tussen de vruchtbeginsels.
Op warme dagen wordt tot laat in de avond nog nectar door
bijen verzameld.
Proterandrisch en zelfsteriel
Enige tijd nadat het stuifmeel is vrijgekomen wijken de meeldraden
naar buiten en komen de stempels tot ontwikkeling.
De vruchtbeginsels buigen uiteen en de stempels ontvouwen
zich en zijn rijp om stuifmeel te ontvangen. De bloemen zijn
proterandrisch wat bij vele bloemsoorten een natuurlijke
hindernis vormt voor een eventuele zelfbestuiving.
Bij de Zwanenbloem heeft de proterandrie echter geen enkel
doel want de bloemen zijn zelfsteriel. De bloei duurt voort tot
in augustus doordat de bloemen in een scherm zich achtereenvolgens
ontwikkelen.
Nadat een bloem is uitgebloeid buigen de verwelkte bloemdekbladen
zich rond de rijpende vrucht. Hoewel er vele
zaadknoppen aanwezig zijn wordt er toch maar weinig zaad
gevormd. De vrucht is een aan de binnenzijde openspringende
kokervrucht.
plaat 2. Zwanenbloem
A habitus; B bloeiwijze; C bloem van boven gezien; D bloem
waarvan een deel van bloemdek en meeldraden is verwijderd;
E meeldraad: 1 van buitenkrans, 2 van binnenkrans; F stuifmeelkorrel
(monocolpaat), equatoriaal aanzicht; G stampers;
H uitgebloeide bloem; I vruchten; J zaden.