Bijenplanten_web

heifamilie 293
Kraaihei (Empetrum nigrum)
Kraaihei behoort tot de Heifamilie (Ericaceae). De soort komt
voor in de koude en gematigde streken van het noordelijk
halfrond en op hoge bergen in zuidelijk daarvan gelegen
gebieden. De zuidgrens van het gematigde areaal loopt door
het midden van ons land: ten zuiden van de lijn Haarlem-
Arnhem komt nauwelijks nog Kraaihei voor.
Dunne takken
De plant is een wintergroene, rijkelijk vertakte dwergstruik.
De takken liggen door hun gewicht op de grond en breiden
zich over een groot oppervlak uit. Hoewel de plant een
respectabele leeftijd kan bereiken, blijven de takken dun omdat
de jaarringen nog geen 0,1 millimeter dik zijn. De plant leeft
in symbiose met een wortelschimmel.
In het vroege voorjaar groeien uit de in het najaar gevormde
knoppen nieuwe loten. In het verlengde hiervan vormen zich
in de zomer de korte zomerloten. Verspreid langs de takken
staan de naaldvormige bladeren, waarvan de randen zover
naar beneden zijn omgebogen dat deze elkaar bijna raken.
De huidmondjes liggen aan de onderkant goed beschermd en
Kraaihei is daardoor bestand tegen extreme droogte.
Vroege bloei
De bloei valt in het vroege voorjaar, wat mogelijk is doordat
de bloemknoppen al in de zomer daarvoor zijn gevormd.
In september zijn ze al klaar voor het volgende bloeiseizoen.
In het voorjaar hoeven de cellen van de bloemweefsels zich
alleen nog maar te strekken en de bloei kan beginnen.
De bloemen verschijnen in de oksels van de bladeren op de
zomerloten. Kraaihei is tweehuizig (vrouwelijke en mannelijke
bloemen op aparte planten). In de Alpen komt ook een vorm
met tweeslachtige bloemen voor.
De bloemen zijn onopvallend. De lange meeldraden van
de mannelijke bloemen vallen nog het meest in het oog.
De bloemen zijn drietallig. De kroonbladen, de meeldraden
en de stempels zijn purperrood. Het bolvormig vruchtbeginsel
is opgebouwd uit 6 tot 9 vruchtbladen. Het staat op een
vlezige discus, waarop het nectarium is gelegen. Op het
vruchtbeginsel staat een korte stijl met evenzoveel stempels
als er vruchtbladen zijn.
Wind en insecten
Wie tegen een takje met mannelijk bloemen tikt, zou bij het
zien van het wolkje stuifmeel tot de conclusie kunnen komen
dat de Kraaihei een windbloeier is, terwijl de aanwezigheid
van een nectarium op insectenbestuiving wijst. Kraaihei kent
inderdaad beide typen van bestuiving. De stuifmeelkorrels
worden in pakketjes van vier (tetraden) verspreid.
Stuifmeel voor bijen
In gebieden waar de Kraaihei groeit, zoals ondermeer op de
Waddeneilanden, de Veluwe en in Drenthe, kan de soort voor
honingbijen een stuifmeelleverancier van betekenis zijn. Kraaihei
kan goed concurreren met de soms massaal aanwezige
Kruipwilg (Salix repens), hetgeen blijkt uit het volgende onderzoekje
op Terschelling. Het was half april dat ik daar de ontlasting
van een voedsterbij opving. Zittend op een bloem van een
magnolia was ze bezig haar reinigingsvlucht tot een goed einde
te brengen. De verzamelde ontlasting bevatte heel veel stuifmeel,
waarvan 7% afkomstig was van Kraaihei en de rest bijna
geheel van de Kruipwilg. Of de bijen zich bij het bezoek aan de
Kraaihei ook tegoed doen aan de nectar is mij niet bekend.
Vermeerdering
In september verschijnen de vruchten aan de vrouwelijke
planten. De vrucht is een bes-achtige steenvrucht met 6 tot
9 stenen die elk één zaad bevatten. Onder natuurlijke omstandigheden
komen er in hetzelfde jaar bijna geen zaden tot
kieming. Om de kiemkracht te bevorderen zijn enkele winters
vorst nodig. Pas na drie of vier jaar kiemen de meeste zaden.
Ze worden vooral door bes-etende vogels verspreid.
plaat 134. Kraaihei
A deel van bloeiende mannelijke plant; B blad: 1 bovenzijde,
2 onderzijde; C doorsnede; D mannelijke bloem; E kroonblad
mannelijke bloem; F pakketje van vier stuifmeelkorrels (tetrade);
G vrouwelijke bloem; H tak met vruchten (steenvruchten);
I steenkern.