Bijenplanten_web

vlinderbloemenfamilie 139
Verfbrem (Genista tinctoria)
De Verfbrem behoort tot geslacht Heidebrem (Genista) van
de Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). Het geslacht komt
voor in bijna heel Europa, in West-Azië en in Noord-Afrika.
Van de ongeveer 70 soorten heeft de Verfbrem de grootste
verspreiding. In ons land is deze belangrijke stuifmeelleverancier
helaas niet algemeen. Hij komt hier nog het
meest voor op de Waddeneilanden, in heidevegetaties op
matig droge tot matig vochtige gronden. De plant is een
een kleine struik die 60 centimeter hoog kan worden.
De groene, gegroefde stengels vertakken zich herhaaldelijk.
De verspreide bladeren hebben een korte steel en zijn
elliptisch tot lancetvormig.
Bloemen met kleurvariatie
De Verfbrem bloeit van juni tot september. De late bloei is
veelal een nabloei en de plant draagt dan inmiddels ook rijpe
vruchten. De bloemen staan in trosvormige eindelingse bloeiwijzen.
Aan de basis van de kelk staan twee kleine schutbladen.
De bloemkroon, die uit een vlag, twee zwaarden en een kiel
bestaat, is voor ons oog geheel goudgeel. Voor het bijenoog is
er aan de bloem meer variatie waar te nemen. Met uitzondering
van een vlek aan de basis kaatst de vlag behalve geel ook ultraviolet
terug en is dus voor de Honingbij bijenpurper.
De zwaarden en de kiel reflecteren minder ultraviolet dan de
vlag, en bovendien hebben de zwaarden aan het eind een vlek
die geen ultraviolet terugkaatst. Genoeg variatie dus voor de
bijen om zich goed op de bloemen te kunnen oriënteren.
Maar goed ook, want de bloemen verspreiden geen geur.
De kleurschakering op de vlag kunnen we geen nectarmerk
noemen, want er wordt geen nectar geproduceerd; er valt alleen
stuifmeel te halen. De 10 meeldraden zijn met elkaar vergroeid
tot een buisje dat het vruchtbeginsel en het begin van
de stijl omsluit. Meeldraden en stamper worden door de kiel
omsloten en staan daarin onder een opwaarts gerichte
spanning. De kiel en de zwaarden staan onder een neerwaartse
spanning. Reeds in het knopstadium van de bloem gaan de
helmknoppen van de vier bovenste meeldraden open; de rest
volgt kort voor het opengaan van de bloem.
Bijen hoeven niet veel moeite te doen om met het stuifmeel in
aanraking te komen. Als ze bij hun bezoek op de zwaarden en
de kiel landen, slaan deze naar beneden en veren meeldraden
en stamper omhoog. De stempel komt als eerste met de
onderzijde van de bij in aanraking en hopelijk met het daar
aanwezige stuifmeel van andere bloemen. Daarna volgen de
meeldraden, die samen het stuifmeel uit de kiel in de beharing
van de bij slaan. Voor zover dat niet door de bij in de
klompjes wordt verzameld kan het dienst doen voor de bestuiving
van volgende bloemen. Voor kruisbestuiving moet
een bloem het hebben van dat ene bijenbezoek, want zowel
meeldraden en stamper als de zwaarden en de kiel veren niet
meer terug naar de oude stand. Blijft insectenbezoek uit, dan
kan zich door zelfbestuiving ook zaad vormen.
Verfplant
De twijgen, bladeren en bloemen bevatten de gele verfstoffen
genisteïne en luteoline, die vroeger werden gebruikt voor het
verven van linnen en wol. Het waren duurzame verfstoffen
maar ze zijn toch verdrongen door andere. De naam tinctoria
is afgeleid van het Latijnse tinctor (verver).
Vermeerdering
De Verfbrem vermeerdert zich alleen door de vorming van
zaad. De vrucht is een peul die met twee kleppen openspringt.
De zaden kiemen al in de herfst en ze doen dat het beste op
een lichte standplaats.
plaat 57. Verfbrem
A deel van bloeiende plant; B bloem: 1 direct na ontluiken, 2 na
insectenbezoek; C bloemkroon: 1 vlag, 2 zwaarden, 3 kiel; D meeldraden
met stamper; E meeldraden; F stuifmeelkorrel (tricolpaat):
1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; G stamper; H peulen;
I zaad.