Bijenplanten_web

12 bijenplanten: nectar en stuifmeel voor honingbijen
Extraflorale nectariën
Een aantal planten bezit nectariën die buiten de bloemen zijn
gelegen. Dergelijke nectariën worden als extraflorale nectariën
aangeduid. In veel gevallen worden ook deze door de bijen
bezocht. Hun functie voor de bestuiving is dan hoogstens
indirect omdat ze de bijen wel naar de plant lokken, maar niet
direct naar de bloemen. Extraflorale nectariën zijn te vinden
op de omwindselbladen van het bloemhoofdje van Centaurie
(Centaurea; fig. 5). Bijen bezoeken deze hoofdjes als ze nog
gesloten zijn. Extraflorale nectariën komen ook voor op
bladeren, bijvoorbeeld op de bladvoet bij Kers (Prunus),
Populier (Populus), Wilg (Salix) en Wikke (Vicia).
Nectarproductie
Als een plant goed gedijt zal er nectar geproduceerd kunnen
worden. Er zijn diverse factoren die de nectarproductie beïnvloeden.
Volgens Huber (1956) heeft de temperatuur grote
invloed op de afscheiding van nectar. Stijging van temperatuur
(tot een bepaalde waarde) heeft een verhoging van de suikerafgifte
tot gevolg. De afgifte wordt ook beïnvloed door de
bodemvochtigheid. Een betere vochtvoorziening geeft een
hogere suikerafscheiding. Nectarafscheiding heeft meestal
plaats tijdens de bloei: bijvoorbeeld in de voormiddag of de
namiddag, of ‘s avonds en ‘s nachts, als nachtvlinders en vleermuizen
de bestuivers zijn. Het zou voor de hand liggen te
veronderstellen dat de nectarproductie een tegenprestatie voor
het bestuivingswerk van de insecten is. Toch komt de lokfunctie
van de nectar voor de planten op de tweede plaats.
Nectariën waren al voor het ontstaan van bloemen aanwezig
op planten. Ze hadden toen al een functie in de huishouding
van het plantensap.
Nectar
In de groene delen van een plant worden met behulp van (zon)-
licht uit water en koolzuur suikers gevormd, die in verschillende
delen van de plant als een reservestof in de vorm van zetmeel
kunnen worden vastgelegd. Zetmeel is niet oplosbaar in water
en om de reserve te kunnen aanspreken, wordt het afgebroken
tot suikers, die in het plantensap door het bastgedeelte (floëem)
van de vaatbundels kunnen worden getransporteerd. Dit suikerrijke
plantensap kan door het gespecialiseerde weefsel in
nectariën worden opgenomen, bewerkt en als een energierijke
zoete vloeistof, nectar, weer worden uitgescheiden (fig. 6).
Samenstelling van nectar
In een nectarium kunnen uit de aanwezige meervoudige suikers
in het plantensap (bv. saccharose) enkelvoudige suikers worden
gevormd (bv. fructose, glucose). In sommige planten, zoals de
Witte paardenkastanje (Aesculus hippocastanum) en de Bergcentaurie
(Centaurea montana), ontbreekt het enzym invertase
in de nectariën en bevat de nectar saccharose. De suikerconcentratie
hangt af van de plantensoort en schommelt tussen
8%, zoals bij de Keizerskroon (Fritillaria imperialis), en 70%,
zoals bij de Wilde marjolein (Origanum vulgare). Veel plantengroepen
hebben hun eigen nectartype, met min of meer vaste
Fig. 5. De schutbladen van de Bergcentaurie (Centaurea montana)
hebben extraflorale nectariën. Foto: Arjen Neve.
Fig. 6. Tijdens dit bijenbezoek op de Spaanse ruiter (Cirsium
dissectum) wordt alleen nectar verzameld. Foto: Arjen Neve.
verhoudingen tussen de hoofdsuikers saccharose, fructose en
glucose. Percival (1961) heeft bij een groot aantal planten de
nectarsamenstelling onderzocht en kwam tot de volgende
drie typen.
1. Nectar met overwegend saccharose, zoals bij veel soorten
van de Ranonkelfamilie (Ranunculaceae).
2. Nectar met de drie hoofdsuikers in ongeveer gelijke
hoeveelheden, zoals bij het Wilgenroosje (Chamerion
angustifolium) en de Witte honingklaver (Melilotus albus).
3. Nectar met een overmaat aan glucose en fructose of uitsluitend
met deze enkelvoudige suikers, zoals bij veel
soorten van de Kruisbloemenfamilie (Brassicaceae).
In laboratoriumproeven geven honingbijen de voorkeur aan
nectar met ongeveer gelijke hoeveelheden van de drie hoofdsuikers
(Wykes, 1952). In het vrije veld laten ze deze voorkeur
vallen en bezoeken ze ook planten met een ander nectartype
(Percival, 1961).
Naast suikers bevat nectar geringe hoeveelheden van andere
organische verbindingen. De normaal in het plantensap
aanwezige stikstof- en fosforverbindingen worden voor een