MAGMA 3-2017

Een internationale groep experts buigt zich
over deze fenomenologie en stelt er richtlijnen
voor op (Diagnosis of Non-Celiac Gluten
Sensitivity (NCGS): The Salerno Experts’
Criteria – Nutrients 2015).
Benigne, premaligne of maligne
Misschien wel Chris’ grootste verdienste
ligt in de diagnostiek en behandeling van
premaligne en maligne complicaties van
coeliakie. Een cruciale bijdrage was het
onderscheid tussen benigne en premaligne
vormen van refractaire coeliakie en de verschillen
in therapeutische benadering (Scand
J Gastroenterol 2000). Eind jaren ’90 begon
hij met de experimentele behandeling van
patiënten met refractaire coeliakie. Aanvankelijke
behandelingen met cyclosporine,
IL-10, azathioprine en budesonide leidden
niet tot het gewenste klinische effect. In die
tijd deed Chris in Arnhem ook onderzoek
naar de immunofenotypering van patiënten
met refractaire coeliakie met behulp van
flowcytometrie op biopten, studies die hij
na zijn komst naar het VUmc voortzette
met Mary von Blomberg, Hetty Bontkes en
Marco Schreurs. Het leidde tot definiëring
van de gouden standaard voor de diagnostiek
van refractaire coeliakie type I en II.
Veelal zonder pilotstudies en funding (nauwelijks
mogelijk bij zulke zeldzame ziekten)
werd er gezocht naar andere, gedurfde
behandelstrategieën, zoals cladribine en
autologe stamceltransplantatie. Het zijn
inmiddels internationaal dé standaarden
voor behandeling.
Ideeën die aanvankelijk met
scepsis werden ontvangen,
gingen later vaak als
standaard fungeren
Internationaal onderzoek
Als mooie bekroning op dit jarenlange pionierswerk
vond in 2016, zestien jaar na de
eerste observationele studies met cyclosporine,
de eerste internationale multicenter
RCT plaats naar het effect van anti-IL15
in refractaire coeliakie. Het zal niet verbazen
dat het VUmc meer dan de helft van
alle inclusies kon realiseren. Dankzij Chris’
reputatie op het gebied van refractaire coeliakie
komen mensen uit heel Europa naar
het VUmc voor consultatie en zo nodig
behandeling. De resultaten van deze trial
worden binnenkort verwacht en gelukkig
beginnen andere farmaceutische bedrijven
nu ook voorzichtig interesse te tonen in deze
ziekte.
Hopelijk zullen deze inspanningen de
komende jaren ook hun vruchten gaan
afwerpen voor de vroegdetectie en optimaliseren
van de behandeling van het enteropathie-geassocieerd
T-cellymfoom (EATL),
een ziekte met nog steeds een zeer slechte
prognose.
Samenwerking
In 2004 werd het Nederlands Coeliakie
Consortium (= CDC, Celiac Disease
Consortium) opgericht met steun van een
rijksbijdrage uit het Besluit Subsidies Investeringen
Kennisinfrastuctuur (BSIK). Met
behulp van deze subsidie en een daaropvolgende
FES-subsidie werd tien jaar lang
onderzoek uitgevoerd. In het consortium
werden de kennis en onderzoekskracht van
wetenschappelijke instellingen, industrie
én patiëntengemeenschap samengebracht.
Met name de eerdergenoemde samenwerking
met Cisca Wijmenga (UMCG) en Frits
Koning (LUMC) heeft een schat aan fundamentele
kennis opgeleverd op het gebied
van genetische gevoeligheid en immunopathogenese
van coeliakie. De klinische studie
naar het effect van een gluten-degraderend
enzym is één van de voorbeelden van de
nauwe samenwerking tussen VUmc en
LUMC (World J Gastroenterol. 2013).
Dankzij het aldus opgezette netwerk staat
Nederland nog steeds wereldwijd vooraan
als het gaat om fundamenteel en klinisch
onderzoek naar coeliakie.
Chris schreef het al in 2002: Celiac disease;
more than villous atrophy (Rom J Gastro-
enterol 2002). Onderzoek naar de miltfunctie,
de associatie met schildklierlijden,
type-I-diabetes en auto-immuunhepatitis
heeft de ziekte coeliakie de afgelopen decennia
in een veel breder kader geplaatst. Een
onderwerp waarin Chris zich het afgelopen
jaar heeft vastgebeten, zijn neurologische
manifestaties van coeliakie, waaronder glutenataxie.
Net als refractaire coeliakie een
ziektebeeld dat lange tijd niet of nauwelijks
is onderkend. Op zijn geheel eigen wijze
heeft Chris over dit onderwerp de trom
geroerd en de patiënten stromen toe. De
komende jaren zal deze problematiek hopelijk
een belangrijke onderzoekslijn worden
en de aandacht krijgen die het verdient.
Zeldzame aandoeningen
Coeliakie is meer dan vlokatrofie en vlokatrofie
is meer dan coeliakie. Dankzij zijn
tomeloze energie, inzet en gevoel voor
serendipiteit is er in het VUmc de afgelopen
vijftien jaar veel ervaring opgedaan
met de diagnostiek en behandeling van
zeldzame dunnedarmaandoeningen,
zoals het short-bowelsyndroom, auto-immuun-enteropathie,
collageneuze spruw,
CVID en eosinofiele enteritis. Met de dubbelballon-enteroscopie
en videocapsule is
Chris’ ambitie om te komen tot een dunnedarm-expertisecentrum
waar onderzoek,
diagnostiek en behandeling hand in hand
gaan, goed geslaagd. Natuurlijk is het werk
nooit af. Voeding en motiliteitsstoornissen
van de dunne darm zijn slechts een paar
thema’s die hoog op zijn lijstje staan voor de
komende jaren. Door hun zeldzaamheid zijn
het misschien niet de meest aantrekkelijke
en makkelijk te benaderen ziektebeelden,
maar Chris heeft zich er altijd sterk voor
gemaakt dat juist patiënten met zulke zeldzame
ziektebeelden de zorg krijgen die ze
verdienen. De huidige portfoliokeuzes van
academische ziekenhuizen ziet hij daarbij als
een potentieel groot gevaar.
Tijdens zijn afscheid op 30 juni omschreef
ik Chris als ‘disruptief klinisch wetenschapper’.
Onvermoeibaar innovatief, out of the
box, tegen bestaande dogma’s in en nooit
MAGMA 115