Bijlage 4 - ruimtelijke index van de gemeente Enschede

GEMEENTE ENSCHEDE
PLANGEBIED VERGERTSVELDWEG TE LONNEKER
Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
BAAC rapport V-09.0200 juli 2009

GEMEENTE ENSCHEDE
PLANGEBIED VERGERTSVELDWEG TE LONNEKER
Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
BAAC rapport V-09.0200 juli 2009
Status
definitief
Auteur(s)
W.A. Bergman
ARCHEOLOGIE BOUWHISTORIE CULTUURHISTORIE

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Colofon
ISSN
Auteur(s)
Redactie
Cartografie
1873-9350
W.A. Bergman
J.R. Mulder
E. Slootweg
Copyright Volkstuin ver. De tuinders van de Achter Es te Lonneker/ BAAC bv te Deventer
Eindcontrole J.R. Mulder 01-07-2009
Autorisatie
(senior archeoloog)
drs. J.F. van der Weerden 10-07-2009
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of
op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Volkstuin ver. De tuinders van de
Achter Es te Lonneker en/of BAAC bv te Deventer.
BAAC bv
Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie
Postbus 2015
7420 AA Deventer
Tel.: (0570) 67 00 55
Fax: (0570) 61 84 30
E-mail: deventer@baac.nl
2
Graaf van Solmsweg 103
5222 BS ‘s-Hertogenbosch
Tel.: (073) 61 36 219
Fax: (073) 61 49 877
E-mail: denbosch@baac.nl

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Administratieve gegevens
Onderzoekgegevens
Type onderzoek Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
Datum opdracht 12 juni 2009
Datum rapportage 10 juli 2009
Datum veldwerk 29 juni 2009
Uitvoerder BAAC bv, vestiging Deventer
Postbus 2015
7420 AA Deventer
0570-670055
Projectleider W .A. Bergman
w.bergman@baac.nl
BAAC-rapport V-09.0200
Opdrachtgever Volkstuin ver. De tuinders van de Achter Es
t.a.v. de heer N. ter Hoeven
Voortsweg 543
7524 DA Enschede
Bevoegde overheid Gemeente Enschede, geadviseerd door mevr. M.G. Marinelli
mevr. G. M. E. Boers
Postbus 20
7500AA Enschede
Tel. (053)4815119
Beheer documentatie BAAC bv Deventer
Locatiegegevens
Provincie Overijssel
Gemeente Enschede
Plaats Lonneker
Toponiem Vergertsveldweg
Kadastrale gegevens Gemeente Lonneker, sectie C nr. 8288
Kaartblad 28H
Oppervlakte 4000m 2
RD-coördinaten 257.358 / 475.517
257.388 / 475.408
257.352 / 475.403
257.319 / 475.507
Gegevens Archis Onderzoeksmeldingsnummer 35803
Onderzoeksnummer 26862
AMK-terrein nvt
Waarnemingnummer(s) nvt
Vondstmeldingsnummer(s) nvt
Periode(s) nvt
3

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
4

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Inhoudsopgave
Administratieve gegevens 3
Inhoudsopgave 5
1 Inleiding 7
1.1 Onderzoekskader 7
1.2 Ligging van het gebied 7
2 Bureauonderzoek 9
2.1 Werkwijze 9
2.2 Landschappelijke ontwikkeling 9
2.3 Bewoningsgeschiedenis 10
2.3.1 Inleiding 10
2.3.2 Archeologie 12
2.4 Archeologische verwachting 13
2.4.1 Algemeen 13
2.4.2 Verwachting Paleolithicum tot IJzertijd 13
2.4.3 Verwachting IJzertijd tot de Middeleeuwen 14
2.4.4 Verwachting Middeleeuwen tot heden 14
3 Inventariserend Veldonderzoek 15
3.1 Werkwijze 15
3.2 Veldwaarnemingen 15
3.3 Karterend booronderzoek 16
3.3.1 Lithologie en bodemopbouw 16
3.3.2 Archeologische indicatoren 16
3.4 Archeologische interpretatie 16
4 Conclusie en aanbevelingen 17
4.1 Conclusie 17
4.2 Aanbevelingen 17
Geraadpleegde bronnen 19
Verklarende woordenlijst 21
Bijlagen
Bijlage 1 overzicht van geologische en archeologische tijdvakken
Bijlage 2 indicatieve waarden met AMK-terreinen, waarnemingen en onderzoeken
Bijlage 3 boorpuntenkaart
Bijlage 4 boorstaten
5

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
6

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
1 Inleiding
1.1 Onderzoekskader
In opdracht van Volkstuin vereniging "De tuinders van de Achter Es” heeft het
onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en
inventariserend veldonderzoek met behulp van boringen (karterende fase) uitgevoerd
in het plangebied Vergertsveldweg te Lonneker.
Aanleiding voor dit onderzoek is een herontwikkeling van het gebied waarbij grasland
wordt omgevormd tot een volkstuincomplex met waterberging. Voorafgaand aan de
herontwikkeling is het gewenst om in een vroeg stadium te weten welke
archeologische waarden er in het geding kunnen zijn. Uitgangspunt voor de
verstoringsdiepte is het vergraven van de bodem tot meer dan 0,5 m beneden het
huidige maaiveld. Als gevolg van deze bodemverstoringen kunnen eventueel
aanwezige archeologische resten worden verstoord of vernietigd.
In dit rapport zijn de resultaten van het onderzoek beschreven. Op basis van deze
resultaten worden aanbevelingen gedaan voor mogelijk vervolgonderzoek.
Het doel van een bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende of
verwachte archeologische waarden binnen een omschreven gebied aan de hand van
bestaande bronnen. Met behulp van de verworven informatie wordt een specifiek
archeologisch verwachtingsmodel opgesteld.
Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het aanvullen en toetsen van het
verwachtingsmodel. Het inventariserend veldonderzoek gebeurt middels
waarnemingen in het veld. Tevens worden grondboringen uitgevoerd om de intactheid
en de opbouw van het bodemprofiel te beoordelen en (extra) informatie te verkrijgen
over bekende dan wel nieuw te ontdekken archeologische waarden binnen het
plangebied.
Tijdens het onderzoek dienen de volgende onderzoeksvragen uit het Plan van Aanpak
(De Bondt 2009) te worden beantwoord:
• Hoe is de bodemopbouw en is deze nog intact?
• Zijn in het gebied archeologische resten aanwezig?
• Wat is de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten?
• Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten?
• In hoeverre worden de archeologische resten bedreigd door de voorgenomen
ontwikkeling van het gebied?
Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie,
versie 3.1 (SIKB 2006a), het vigerende gemeentelijke beleid en het
onderzoeksspecifieke Plan van Aanpak (De Bondt 2009).
1.2 Ligging van het gebied
Het plangebied ligt aan de noordzijde van de Vergertsveldweg. De oppervlakte
bedraagt circa 4000 m
7
2 . In figuur 1.1 is de ligging van het plangebied weergegeven.
Volgens de topgrafische kaart is het plangebied in gebruik als weiland. De hoogte van
het maaiveld ligt volgens het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN 2009) op circa
33,6 m +NAP.

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Figuur 1.1 Ligging van het plangebied (ANWB 2004).
8

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
2 Bureauonderzoek
2.1 Werkwijze
Tijdens het bureauonderzoek is met behulp van verschillende bronnen informatie
verzameld van bestaande archeologische waarden. Historische kaarten (voor zover
beschikbaar) en de eerste kadastrale kaarten zijn bekeken om de
bewoningsgeschiedenis en eventuele wijzigingen in de percelering, wegontsluiting en
bebouwing van de onderzoekslocatie te reconstrueren.
De volgende bronnen zijn geraadpleegd:
• Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Enschede (Boshoven et
al. 2005).
• Cultuurhistorische Waardenkaart van Overijssel (Provincie Overrijssel 2009).
• Centraal Archeologisch Archief (CAA), het Centraal Monumenten Archief
(CMA) en de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de
Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM).
Hierbij is het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS-II) gebruikt (RCE
2009).
• De Hottinger Atlas van Noord en Oost Nederland (Versfelt 2003), de eerste
kadastrale kaarten (WatWasWaar 2009) en de Historische Atlas van Overijssel
(Uitgeverij Robas producties 1990).
• Geologische kaart van Nederland (RGD 1984).
• Relevante literatuur met betrekking tot de geomorfologie, geologie,
bodemkunde en historie.
2.2 Landschappelijke ontwikkeling
Het Oost-Nederlandse zandgebied, waar het plangebied in ligt, bestaat uit stuwwallen,
dekzandruggen en –koppen en beekdalen. Gedurende het Pleistoceen (2,5 miljoen tot
10.000 jaar geleden) zijn er verscheidene zeer koude perioden geweest
(glacialen/ijstijden), afgewisseld met warmere perioden (interglacialen). In de
voorlaatste ijstijd, het Saalien (370.000 – 130.000 jaar geleden; bijlage 1) was
Nederland gedeeltelijk met een dik pakket landijs bedekt. In deze periode werden als
gevolg van het zich verplaatsende landijs in verschillende stadia de in de ondergrond
aanwezige afzettingen opgestuwd (Berendsen 1998). Onder deze omstandigheden
werden vooral in Midden-Nederland stuwwallen gevormd. De stuwwal bij Lonneker is
door een ijslob vanuit noordoostelijke richting opgestuwd.
Gedurende de laatste ijstijd (Weichselien, 115.000 – 10.000 jaar geleden) heeft het
landijs Nederland niet bereikt. Wel is het klimaat tijdens de laatste ijstijd van invloed
geweest op het huidige landschap. In deze periode was weinig vegetatie aanwezig,
waardoor lokaal zand gemakkelijk door de wind kon worden verplaatst (Berendsen
1998). Dit zand werd als een afdekkend pakket afgezet en wordt dekzand genoemd.
Kenmerkend voor dekzand zijn de afgeronde korrels en het goed gesorteerde fijne
zand. Volgens de geologische kaart van Nederland (RGD 1984) ligt het plangebied op
dekzand (vormeenheid Tw3). Volgens de geomorfologische kaart van Nederland (RCE
2009) ligt het plangebied op een gordeldekzandrug (vormeenheid 4K16). Dit is een
dekzandrug die langs de rand van een stuwwal is opgewaaid. Op grond van een
eventueel aanwezige bodem binnen het dekzand kan het dekzand in twee pakketten
9

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
zijn afgezet, namelijk Jong Dekzand I en II. Op de overgang tussen deze twee
pakketten is op sommige plaatsen een dunne bodem gevormd (Berendsen 1998).
Deze laag staat bekend als de Laag van Usselo en vertegenwoordigt een oude
begroeiinghorizont die zich ontwikkeld heeft op een voormalig landoppervlak of als een
veenlaag aan het voormalig landoppervlak. Deze laag dateert uit het Bølling- en/of
Allerød-interstadiaal (circa 15.000 – 12.000 jaar geleden).
In het Holoceen, dat circa 10.000 jaar geleden begon, werd gedurende het warmer en
vochtiger wordend klimaat het dekzandreliëf door vegetatie vastgelegd. De vegetatie
verhinderde tevens verstuiving en erosie van de dekzanden, waardoor zich een bodem
kon gaan vormen.
Binnen het plangebied komt volgens de bodemkaart van Nederland (RCE 2009) een
gooreerdgrond voor (vormeenheid pZn23) met grondwatertrap V. Bij grondwatertrap V
ligt de gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG) op

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Op een kaart uit 1908 (figuur 2.1, Uitgeverij Robas Producties 1990) is zichtbaar dat
het plangebied in het heidegebied “het Lonneker Veld” valt. In het noordoostelijke deel
ligt een bosje. Dergelijke heidevelden als het Lonneker Veld komen veelvuldig voor op
hoge, voor landbouw ongeschikte gronden of juist op drassige gronden. Binnen het
veld liggen kleine akkerbouwgebiedjes, zoals direct ten noorden van het plangebied,
die bewerkt werden door slechts enkele families. De akkers worden vaak omgeven
door lager liggend gebied, waar zich wei- en hooilanden bevinden. Direct ten zuiden
van het plangebied is de Vergertveldweg al aanwezig. Op de eerste kadastrale kaart
uit de periode 1820-1832 is zichtbaar dat op enkele tientallen meters ten zuiden van
het plangebied een stroom met de naam Esch bekke (Esch beek) loopt. Deze beek is
op een minder gedetailleerde kaart uit het eind van de 18 e eeuw niet aangegeven
(Versfeld 2003). In de administratie bij de kadastrale kaart is aangegeven dat het
plangebied in gebruik is als heide (WatWasWaar 2009); in Versfeld (2003) als woeste
grond.
11

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Figuur 2.1 Uitsnede van de topografische kaart uit 1908. De ligging van het plangebied is met de blauwe
kleur aangegeven. De wit, rood gevlekte vlakken zijn heidevelden, de witte vlakken bouwland
en de lichtgroene vlakken gras- of hooiland.
2.3.2 Archeologie
De archeologische verwachting voor het plangebied is op de archeologische
verwachtingskaart van de gemeente Enschede middelhoog, maar ligt het in een gebied
waar ontgravingen zijn geweest (Boshoven et al, 2005).
Als bijlage 2 is een kaart opgenomen met daarop gecombineerd de Indicatieve Kaart
Archeologische Waarden (IKAW), Archeologische Monumenten Kaart (AMK), ARCHIS-
12

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
meldingen en onderzoeksmeldingen. De archeologische verwachting is op de IKAW
gebaseerd op de statistische relatie tussen geomorfologie, bodem en archeologische
vindplaatsen. De kans op het aantreffen van archeologische resten in het plangebied is
volgens de IKAW laag. Binnen het plangebied, het voormalige Lonneker Veld en de
gordeldekzandrug, waar het plangebied op ligt, zijn geen archeologische monumenten
of archeologische vindplaatsen bekend. Direct ten zuiden van de gordeldekzandrug, op
circa 500 m van het plangebied zijn wel een aantal waarnemingen gedaan. Dit
betreffen waarnemingen van artefacten die ex-situ zijn aangetroffen bij archeologische
booronderzoeken, uitgevoerd door RAAP (Archis-waarnememingnummers 49783,
49789 en 405603 bij respectievelijk onderzoeksmeldingen 3411, id. en 16335). Hierbij
zijn in de bovengrond een aantal fragmenten aardewerk uit de periode Neolithicum –
Late Middeleeuwen, een vuursteenafslag uit het Mesolithicum of Neolithicum en een
munt uit de Nieuwe tijd gevonden. Bij een proefsleuvenonderzoek (onderzoeksmelding
19854) is ondermeer een fragment aardewerk uit de Late Middeleeuwen aangetroffen
(Archis-waarnemingsnummer 409445).
De Cultuurhistorische Waardenkaart van Overijssel (Provincie Overijssel, 2009) geeft
geen bijzonderheden aan.
2.4 Archeologische verwachting
2.4.1 Algemeen
Het plangebied ligt op een gordeldekzandrug, waar zich een gooreerdgrond heeft
ontwikkeld.
Archeologische vondsten en bewoningssporen kunnen bij een intact bodemprofiel
worden verwacht op of binnen 50 cm beneden maaiveld. Bewoningssporen kunnen
worden verwacht vanaf de onderzijde van de Ah/Ap-horizont. Vanwege de hoge
grondwaterstand is de kans op een goede conservering van organische resten en
botmateriaal groter dan bij de hoger gelegen en drogere bodems.
2.4.2 Verwachting Paleolithicum tot IJzertijd
Op basis van waarnemingen in de omgeving bestaat een middelhoge kans op het
aantreffen van vondsten en/of sporen uit de periodes uit het Mesolithicum en
Neolithicum. De kans op het aantreffen van archeologische resten uit het Paleolithicum
is laag. Uit het Mesolithicum en eventueel Paleolithicum kunnen vondststrooiingen van
vuurstenen artefacten, houtskoolpartikels of vondstconcentraties behorende tot
tijdelijke kampementen van mensen uit de jagers-verzamelaarscultuur worden
verwacht. In de perioden vanaf en na het Neolithicum gingen mensen sedentair leven
en kunnen sporen van nederzettingsterreinen bestaande uit individuele huis- of
boerderijplaatsen met erven, afvalkuilen, waterputten en aardewerkstrooiing worden
verwacht. Bij nederzettingterreinen kunnen grafvelden voorkomen.
Vanaf de Late Bronstijd werden doden hoofdzakelijk gecremeerd en de as werd
bijgezet in urnen al dan niet voorzien van een grafheuvel. Uit deze periode kunnen
grafvelden naast nederzettingsterreinen verwacht worden. Aanvankelijk heeft het
nederzettingspatroon bestaan uit verspreide groepjes boerderijen met een kleine
oppervlakte bouwland. Vee liet men grazen in bossen in hoger gelegen gebied en
beken vormden een waterbron.
13

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
In de Late Bronstijd en de IJzertijd heeft Twente een grote bevolkingsdichtheid gekend
(Scholte Lubberink 2007). De nederzettingen en bijbehorende grafvelden lagen echter
hoofdzakelijk op korte afstand van elkaar op de hoge zandgronden. Vanwege de
relatief lage ligging van het plangebied worden geen sporen verwacht uit de periodes
vanaf de Late Bronstijd tot de Late IJzertijd.
2.4.3 Verwachting IJzertijd tot de Middeleeuwen
Aan het eind van de IJzertijd werden ook de lagere delen van het landschap in gebruik
genomen. Tussen de Late IJzertijd en Vroeg Romeinse tijd lijkt er op diverse plaatsen
sprake van continuïteit wat betreft de locaties van nederzettingen (Scholte Lubberink
2007). De nederzettingen uit de Midden- en Laat Romeinse tijd concentreren zich in
tegenstelling tot de voorgaande periode weer op de hoge en droge delen van het
landschap. Aan het einde van de Romeinse tijd nam de bevolkingsdichtheid sterk af.
De verwachting op het aantreffen van resten uit de Late IJzertijd tot Midden Romeinse
tijd is daarom middelhoog, terwijl die voor de Laat Romeinse tijd laag is.
2.4.4 Verwachting Middeleeuwen tot heden
De afname van de bevolkingsdichtheid liep door tot aan de Late Middeleeuwen. In
deze periode ontstonden op hogere zandgronden aaneengesloten escomplexen, vaak
omgeven door grasland. Voor landbouw ongeschikte gronden werden gebruikt als
heideveld, waarbij mogelijk grond werd afgeplagd ten behoeve van de
potstalbemesting. Het grondgebruik aan het begin van de 19 e eeuw bestond in het
plangebied uit heide met enkele landbouwgebieden in de directe omgeving. De
bereikbaarheid tussen de diverse gebieden verliep langs voorlopers van de huidige
wegen. De verwachting op het aantreffen van sporen uit de Middeleeuwen en de
Nieuwe tijd is laag.
14

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
3 Inventariserend Veldonderzoek
3.1 Werkwijze
Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd op basis van de resultaten van het
bureauonderzoek. Hierbij is de tijdens het bureauonderzoek opgestelde archeologische
verwachting in het veld getoetst.
Allereerst hebben waarnemingen in het plangebied plaatsgehad om de aanwezigheid
van archeologische resten te kunnen beoordelen.
Vanwege de middelhoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten Late
IJzertijd tot Midden Romeinse tijd is een karterend booronderzoek uitgevoerd volgens
standaardmethode C1 (SIKB 2006b). Hierbij wordt er van uitgegaan dat eventuele
archeologische vindplaatsen zich kenmerken door een strooiing van overwegend
aardewerk. Met deze methode worden gemiddeld 11 boringen per hectare verricht met
een megaboor met een diameter van 15 cm.
In het plangebied zijn zo 4 boringen geplaatst. De boringen zijn uitgevoerd tot
maximaal 80 cm beneden maaiveld.
De locaties van de boringen zijn ingemeten met GPS, waarbij de afwijking maximaal 2
meter bedraagt.
Relevante bodemmonsters uit de boringen zijn in het veld gezeefd over een zeef met
maaswijdte van 4 mm. Het zeefresidu is met het oog gecontroleerd op de
aanwezigheid van archeologische indicatoren. De resten kunnen aanwijzingen zijn
voor de aanwezigheid van een archeologische vindplaats ter plaatse of in de nabijheid
van de betreffende boring(en). Deze indicatoren bestaan bijvoorbeeld uit aardewerk,
verbrande huttenleem, vuursteen, metaal, houtskool en al dan niet verbrand bot. Om
inzicht te krijgen in de bodemkundige en lithologische gesteldheid van de ondergrond,
zijn de boringen lithologisch (volgens de NEN 5104) en bodemkundig beschreven
(volgens De Bakker & Schelling 1989). Eveneens is gekeken naar de mate van
intactheid van het bodemprofiel. Een nog intact bodemprofiel kan betekenen dat een
eventueel aanwezige vindplaats nog gaaf en goed geconserveerd is.
Het veldonderzoek heeft plaatsgevonden op 29 juni 2009. In navolgende paragrafen
worden de resultaten van het veldonderzoek beschreven. Het hoofdstuk wordt
afgesloten met een archeologische interpretatie. De locaties van de boringen staan
weergegeven op de boorpuntenkaart (bijlage 3). De boorbeschrijvingen bevinden zich
in bijlage 4.
3.2 Veldwaarnemingen
Het plangebied is volgens een grondgebruiker sinds medio 2008 in gebruik als
volkstuin (figuur 3.1). Door de aanwezige begroeiing in de tuinen waren aan het
maaiveld geen aanwijzingen zichtbaar die zouden kunnen duiden op de aanwezigheid
van archeologische resten in de bodem.
15

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Figuur 3.1: Zicht op het plangebied in noordelijke richting vanuit de zuidwesthoek.
3.3 Karterend booronderzoek
3.3.1 Lithologie en bodemopbouw
De vier geplaatste boringen vertoonden alle een verstoorde bodemopbouw. In de
boringen 1, 3 en 4 is een menglaag aangetroffen tussen de bouwvoor en de C-horizont
(30-50 cm beneden maaiveld). Deze laag bestaat uit delen van zowel de humeuze A-
als de C-horizont. Een dergelijke verstoorde laag komt ter plaatse van boring 2 vanaf
het maaiveld voor. De C-horizont bestaat uit dekzand.
3.3.2 Archeologische indicatoren
Bij controle van het opgeboorde bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren
aangetroffen. In de menglaag ter plaatse van 3 is wel kolengruis aangetroffen.
3.4 Archeologische interpretatie
In de boringen zijn geen archeologische resten of indicatoren aangetroffen en derhalve
kan, mede gezien de grote mate van verstoring van de oorspronkelijke bodem tot in de
C-horizont de archeologische verwachting voor het plangebied worden bijgesteld naar
een lage verwachting voor alle perioden.
16

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
4 Conclusie en aanbevelingen
4.1 Conclusie
Het plangebied is gesitueerd op een voormalig heideveld, dat mogelijk gebruikt is als
brongebied voor het steken van plaggen ter behoeve van potstalbemesting. De grond
is bij de omvorming van weiland naar volkstuin in 2008 omgezet. Bij het
inventariserend veldonderzoek is naar voren is gekomen dat het de grond tot circa 50
cm beneden maaiveld is bewerkt. Het archeologisch niveau werd tussen het maaiveld
en 50 cm beneden maaiveld verwacht. Dit niveau is niet meer intact aanwezig.
4.2 Aanbevelingen
Op basis van de resultaten van onderhavig onderzoek adviseert BAAC bv dat een
archeologisch vervolgonderzoek niet noodzakelijk is.
Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Dit betekent niet dat reeds
gestart kan worden met bodemverstorende activiteiten of de daarop voorbereidende
activiteiten. Het selectieadvies dient namelijk eerst beoordeeld te worden door de
bevoegde overheid (gemeente Enschede) en leidt tot een selectiebesluit.
Hoewel getracht is een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de
gebruikte onderzoeksmethoden, kan de aanwezigheid van archeologische sporen of
resten nooit volledig worden uitgesloten in de gebieden waarvoor geen
vervolgonderzoek wordt aanbevolen. BAAC bv wil er daarom op wijzen dat men bij
bodemverstorende activiteiten alert dient te zijn op de aanwezigheid van
archeologische waarden (zoals vondstmateriaal en grondsporen). Bij het aantreffen
van deze waarden dient hiervan melding te maken bij de minister (in praktijk de RCE)
conform artikel 53 van de Monumentenwet 1988.
17

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
18

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Geraadpleegde bronnen
Literatuur
Bakker, H. de & J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland.
Staring Centrum, Wageningen
Berendsen, H.J.A., 1998. De vorming van het land. Van Gorcum, Assen.
Boshoven, E.H., R.M. Lotte, A.G. Oldemenger, L.A. Tebbens en J.M.J. Willems,
2005. Gemeente Enschede, archeologische verwachtingskaart. BAAC-rapport 04.238.
BAAC bv Deventer.
Bondt, S. de, 2009. Onderzoeksvoorstel – plan van aanpak Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase) Vergertsveld weg te Lonneker. BAAC
bv, ‘s Hertogenbosch.
Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhof, T.E. Wong, 2003. De
ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen.
Nederlands Centrum van Normalisatie (NEN), 1989. Classificatie van onverharde
grondmonsters. NEN 5104. Delft.
Scholte Lubberink, H.B.G., 2007. Gemeente Dinkelland: archeologische
verwachtings- en advieskaart. RAAP B.V. Amsterdam.
Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB), 2006.
Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1. SIKB, Gouda.
Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB), 2008. Leidraad
archeologisch onderzoek van beekdalen in Pleistoceen Nederland, versie 1.0. SIKB,
Gouda.
Zonneveld, J.I.S., 1993. Levend land, de geografie van het Nederlandse landschap.
Bohn Stafleu van Loghum, Houten/Antwerpen.
Geraadpleegde kaarten
ANWB, 2004. Topografische atlas Overijssel (1:25.000). ANWB, Den Haag.
Rijks Geologisch Dienst, 1984. Geologische kaart van Nederland 1:50.000. Kaartblad
28 Oost/29. RGD, Haarlem.
Uitgeverij Robas Producties, 1990. Historische Atlas Overijssel,
Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000. Den Ilp.
Versfelt, H.J., 2003. De Hottinger-atlas van Noord- en Oost-Nederland 1773-1794,
Heveskes Uitgevers, Groningen.
Wolters-Noordhoff Atlasproducties, 1990. Grote Historische Atlas van Nederland
1:50.000, Oost-Nederland 1830-1855, Wolters-Noordhoff BV, Groningen.
Geraadpleegde websites
AHN, 2009. Actueel Hoogtebestand Nederland, online geraadpleegd in juni 2009 via
www.ahn.nl
19

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Provincie Overijssel, 2009. Cultuurhistorische Waardenkaart. Online geraadpleegd in
juni 2009 via http://provincie.overijssel.nl/cultuurhistorie
Rijksdienst voor het Cultuurhistorisch Erfgoed (RCE), 2009. Centraal
Archeologisch Archief (CAA), het Centraal Monumenten Archief (CMA) en de
Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) afkomstig van ARCHIS-II.
Amersfoort. Online geraadpleegd in juni 2009.
WatWasWaar, 2009. Website met historisch kaartmateriaal, online geraadpleegd in
juni 2009 via http://watwaswaar.nl/.
20

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
Verklarende woordenlijst
A-horizont Donkergekleurde bodemhorizont waarin humus door bodemdieren,
planten,schimmels en bacteriën is omgezet en gemengd met de eventuele
minerale delen
A/C profiel Bodemprofiel waarin een humusrijke A-horizont direct gelegen is op het
ongeroerde moedermateriaal (C-horizont).
Archeologie Wetenschap die zich ten doel stelt om door middel van studie van de
materiële nalatenschap inzicht te verwerven in alle facetten van menselijke
samenlevingen in het verleden.
B-horizont Een minerale (soms moerige) horizont in een bodem, waarin een of meer
van de volgende kenmerken voorkomen:
Inspoeling van kleimineralen, aluminium, ijzer of humus uit hoger liggende
horizonten, al dan niet in combinatie (bijna) volledige homogenisatie met
bovendien zodanige veranderingen dat:
• Nieuwvorming van kleimineralen is opgetreden en/of
• Aluminium en ijzer(hydro)oxiden zijn vrijgekomen, of
• Een blokkige of prismatische structuur is ontstaan.
C-horizont Weinig (C1) of niet (C2) door bodemprocessen veranderd sediment of
eventueel verweerd vast gesteente volgend op vast gesteente. Om te
worden geclassificeerd als C-horizont dient het om soortgelijk materiaal te
gaan als hetgeen waarin de A- en B-horizonten zijn ontwikkeld.
Dekzand Fijnzandige afzettingen die onder koude omstandigheden voornamelijk door
windwerking ontstaan zijn; de dekzanden uit de laatste ijstijd vormen in grote
delen van Nederland een 'dek'
Es Oud bouwland, door eeuwenlange bemesting opgehoogd en dat daardoor
een relatief hoge ligging en een humeuze bodem (enkeerd-grond) heeft. (De
term es wordt in Noord- en Oost-Nederland gebruikt. In Midden-Nederland
spreekt men van enk of eng en in Zuid-Nederland van akker of veld).
Formatie Een sedimentpakket dat qua herkomst en lithologische samenstelling een
eenheid vormt.
Holoceen Jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: ca. 8800 jaar v. Chr. tot
heden)
Horizont Een qua kleur, textuur en wordingsgeschiedenis homogene bodemlaag met
karakteristieke eigenschappen
Nederzetting (-sterrein) Woonplaats; de aard en samenstelling van het in het veld aangetroffen
sporen en materiaal wordt geïnterpreteerd als resten van bewoning in het
verleden.
Plaggendek Oud verhoogd bouwland, ontstaan door ophoging ten gevolge van
bemesting. Voor de bemesting werden plaggen of met zand vermengde
potstalmest opgebracht. In geval van een es is de opgebrachte laag ten
minste 50 cm dik. De term es is gangbaar in Noord- en Oost-Nederland. In
Midden-Nederland wordt gesproken van enk of eng en in Zuid-Nederland
van akker of veld.
Podzol Bodem met een uitspoelingslaag (E-horizont) en een inspoelingslaag (B-horizont).
Het gehele proces van het uitlogen van de E-horizont en de vorming van een Bhorizont
door inspoeling van humus en ijzer heet podzolering.
Saalien Voorlaatste glaciaal, waarin het landijs tot in Nederland doordrong
(vorming stuwwallen), ca. 200.000-130.000 jaar geleden.
Sediment Afzetting gevormd door accumulatie van losse gesteentefragmentjes (zoals
zand of klei) en eventueel delen van organismen.
Weichselien Geologische periode (laatste ijstijd, waarin het landijs Nederland niet
bereikte), ca. 120.000-10.000 jaar geleden.
21

BAAC bv V.09.0200 Lonneker, Vergertsveldweg
22

Bijlage 1
Overzicht van geologische en archeologische tijdvakken

Overzicht geologische en archeologische tijdvakken
Ouderdom
in jaren
11.755
12.745
13.675
14.025
15.700
29.000
50.000
75.000
115.000
130.000
370.000
410.000
475.000
850.000
2.600.000
Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie
Holoceen 1
Laat-
Weichselien
(Laat-
Glaciaal)
Midden-
Weichselien
(Pleniglaciaal)
Vroeg-
Weichselien
(Vroeg-
Glaciaal)
Eemien
(warme periode)
Late Dryas
(koud)
Allerød
(warm)
Vroege Dryas
(koud)
Bølling
(warm)
Laat-
Pleniglaciaal
Midden-
Pleniglaciaal
Vroeg-
Pleniglaciaal
2
3
4
5a
5b
5c
5d
5e
Saalien (ijstijd) 6
Holsteinien
(warme periode)
Elsterien (ijstijd)
Cromerien
(warme periode)
Pre-Cromerien
Formaties: Naaldwijk
(marien), Nieuwkoop
(veen), Echteld (fluviatiel)
Formatie
van
Kreftenheye
Formatie
van
Urk
Formatie
van
Sterksel
Eem
Formatie
Formatie
van Drente
Formatie
van Peelo
Formatie
van
Boxtel
Formatie
van
Beegden

Cal. jaren
v/n Chr.
1500
450
12
0
800
2000
4900
5300
8800
35.000
300.000
1950
815
3755
7020
8240
11.755
12.745
13.675
14.025
15.700
75.000
115.000
130.000
14 C jaren Chronostratigrafie
0
2650
5000
8000
9000
10.150
10.800
11.800
12.000
13.000
Laat-
Weichselien
(Laat-
Glaciaal)
Midden-
Weichselien
(Pleniglaciaal)
Vroeg-
Weichselien
(Vroeg-
Glaciaal)
Subatlanticum
koeler
vochtiger
Pollen
zones
Vb2
Vb1
Va
IVb
Subboreaal
koeler
droger IVa
Atlanticum
warm
vochtig
Boreaal
warmer
Preboreaal
warmer
Eemien
(warme periode)
Saalien (ijstijd)
III
II
Late Dryas LW III
I
Vegetatie
Loofbos
eik en hazelaar
overheersen
haagbeuk
veel cultuurplanten
rogge, boekweit,
korenbloem
Loofbos
eik en hazelaar
overheersen
beuk>1% invloed
landbouw
(granen)
Loofbos
eik, els en hazelaar
overheersen
in zuiden speelt
linde een grote rol
den overheerst
hazelaar, eik, iep,
linde, es
eerst berk en later
den overheersend
parklandschap
Allerød LW II
dennen- en
berkenbossen
Vroege Dryas
open
parklandschap
LWI open vegetatie met
Bølling
kruiden en
berkenbomen
perioden met een
poolwoestijn en
perioden met een
toendra
perioden met bos
en perioden met
een subarctisch
open landschap
loofbos
Archeologische
perioden
Nieuwe tijd
Middeleeuwen
Romeinse tijd
IJzertijd
Bronstijd
Neolithicum
Mesolithicum
Laat-Paleolithicum
Midden-Paleolithicum
Vroeg-Paleolithicum
Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder et al.
(2003). Lithostratigrafie
volgens De Mulder et al. (2003). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot et al. (1994). Atmosferische data volgens Stuiver et al.
(1998).
Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen.
Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB).
Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2000). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (2005).

Bijlage 2
Indicatieve waarden met AMK-terreinen, waarnemingen
en onderzoeken

4704
476.000
475.000
474.000
!
4631
256.000
256.000
4628
!
2773
28164
Lonneker, Vergertsveldweg
IKAW 3.0
onderzoeksmeldingen
onderzoeksmeldingen
plangebied
257.000
257.000
20203
hoge trefkans
middelhoge trefkans
lage trefkans
zeer lage trefkans
onbekend
!
!
19853
49783
! ! !
! 19854
405619
3411
405625
55448
409443
16335
258.000
!
405623
49789
409445
!
405621
!
258.000
4636
!
28502
56873
49785
!
3661
!
56871
405627
49792
!
49765
49759
30665
476.000
475.000
474.000
!
12598
�
�
0 250 500 750 1.000 m

Bijlage 3
Boorpuntenkaart

475.600
475.500
475.400
257.300
257.300
Vergertsveldweg
Lonneker, Vergertsveldweg
Boorpuntenkaart
!.
3
4
!.
!.
1
!. 2
257.400
257.400
�
�
0 10 20 30 40 50 m
475.600
475.500
475.400

Bijlage 4
Boorstaten

oring: 09200-1
beschrijver: WB, datum: 29-6-2009, X: 257.368, Y: 475.420, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 28H, boortype: Edelman-15 cm, doel
boring: archeologie - kartering, vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Overijssel, gemeente: Enschede, plaatsnaam: Lonneker, opdrachtgever: De tuinders van Achter es,
uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv
Lithologie: zand, matig siltig, matig humeus, bruingrijs, matig fijn, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
30 cm -Mv
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (