CDJA Interruptie 3 2016

INTERVIEW
BEELD: SAKE ELZINGA
De Europese
actualiteiten
met Van Middelaar
Door Jacob van de Beeten en Joyce Esser
Luuk van Middelaar studeerde filosofie en
politieke wetenschappen. Hij werkte onder
andere als speechwriter voor Herman Van
Rompey ten tijde van zijn voorzitterschap
van de Europese Raad. Ook schreef de heer
van Middelaar een boek over de
ontstaansgeschiedenis van de Europese
Unie. Momenteel bekleedt hij een leerstoel
over de praktijk van de Europese instituties
aan de universiteit Leiden. Wij vragen hem
naar de ontwikkelingen binnen Europa en
de uitdagingen die ons allen nog te wachten
staan.
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: welke lessen
moet Europa uit de Brexit trekken?
Na de Brexit was een veelgehoorde reactie vanuit Europa dat
het toch ‘alleen maar die vervelende Engelsen zijn’ of werd de
oorzaak neergelegd bij de Britse mediamagnaten die jarenlang
leugens konden verkopen. Toch kan je met zulke redenen
alleen niet verklaren waarom 52% van de Britse kiezers tegen
hun economisch eigenbelang heeft gestemd. Iedereen weet dat
een vertrek uit de Europese markten dramatische gevolgen
heeft voor de Britse economie. Toch moet ervanuit worden
gegaan dat de Britse kiezers niet gek zijn. We moeten ons
afvragen of deze mensen niet gewoon een afweging hebben
gemaakt waarin ze de economische consequenties minder
belangrijk hebben geacht dan het herwinnen van controle op
het gebied van immigratie, democratie en identiteit. Zo zijn er
veel politieke waarden en belangen die niet puur economisch
zijn, maar die mensen wel betrekken in hun keuzes. Dat zien
we in Groot-Brittannië, maar bijvoorbeeld ook in Amerika, waar
Trump de puur economische afweging in de schaduw stelt van
een beroep op de nationale identiteit.
Waar ligt volgens u de oorzaak in het groeiende beroep
op de nationale identiteit?
De grondoorzaak is dat middenklasse in West-Europa en
Noord-Amerika niet meer gelooft dat open markten en open
grenzen in haar belang zijn, terwijl juist op die twee pijlers de
hele trans-Atlantische orde sinds de Tweede Wereldoorlog
gebouwd is. Dit treft de Europese Unie juist extra hard omdat
ze het idee van open markten en open grenzen heel sterk
belichaamt. In Frankrijk hoor je vaak de metafoor dat de
Europese Unie het paard van Troje van de globalisering is: de
grote boze buitenwereld komt via de EU binnen en ondermijnt
de Franse cultuur op het gebied van integratie en
buitenlandse concurrentie. Dat terwijl de Europese Unie juist
bescherming kan bieden tegen die globalisering. In Brussel
begint men hier nu langzaam over na te denken, maar dat is
wel vrij nieuw. Van oudsher geeft de EU mensen vooral
rechten. In principe gelden die rechten voor iedereen, maar in
de praktijk blijkt er een beperkte groep te zijn van mensen die
echt profiteren van het vergroten van hun bewegingsvrijheid,
zoals Erasmus-studenten of ondernemers. Dat zijn “de
klanten” van de EU, maar je hebt ook een andere groep
mensen die vooral de bedreiging ervaren, bijvoorbeeld van
Roemeense bouwvakkers in de straat. Dat zijn veelal de
mensen die op populistische partijen stemmen.
Deze mensen zijn dus sterk op zoek naar bescherming en
bevestiging van hun identiteit. Zou Europa hier niet juist een
rol kunnen spelen?
Met pogingen tot een Europese identiteitspolitiek moet je
heel voorzichtig zijn, omdat deze al snel worden gezien als
een bedreiging van de nationale identiteit. Bij het Europese
referendum in 2005 probeerde men een Europese identiteit te
stimuleren door een Europese vlag en grondwet in te voeren.
In de praktijk ervoeren mensen dat juist als het afpakken van
hun nationale vlag en identiteit. De nationale staat grijpt
vanaf de wieg tot het graf enorm in ons leven, daar kan je niet
zomaar afstand van doen. Het gaat er dus om Europa niet te
zien als iets dat tegen de nationale staat ingaat, maar als iets
waarin staten en naties zichzelf kunnen blijven, maar wel
dingen samen doen. Dat betekent dus niet de Europese vlag
in plaats van de Nederlandse, maar beide vlaggen naast
elkaar. Dat kan ook, maar dat vergt dat zowel de hyperenthousiaste
Europeanen als de nationalisten iets inschikken.
Het probleem is wel dat Brussel zo ingericht is om te denken:
‘Als mensen het niet goed vinden, dan moeten we het beter
doen’. Dan ga je dus de dingen waar je al goed in bent, zoals
rechten creëren en een markt bouwen, nog beter doen. Dat is
een fundamentele vergissing, want daarmee bedien je nog >>
‘De nationale staat grijpt vanaf
de wieg tot het graf enorm in
ons leven, daar kan je niet
zomaar afstand van doen.’
6 CDJA - INTERRUPTIE - NR. 63 CDJA - INTERRUPTIE - NR. 3
7