CultuurOntwerp Digital Magazine Esther

01 - maart 2017
magazine
Vrolijke filmpjes over geslaagde co-creaties op scholen
de lievelingskleur van Hans en alles over service design, vouchers
en subsidie voor journalistieke innovatie

INHOUD
p. 3: Editoria Inhoudsopgave (0,5)
p. 4: Openingsartikel (1)
p. 5: Openingsartikel (1)
p. 6: Inspiratie binnen de sector (0,5) / Inspiratie buiten de sector (0,5)
p. 7: Uitgelicht instrument: getekend verslag zes stappen van co-creatie (1)
p. 8: Voorbeeld uit de praktijk: interview Mare de Groot (1)
p. 10 CultuurOntwerper aan het woord (Vriendenboekje Hans) (0,5) / Toolkit aanvragen (0,25
p. 11 Literatuurtip (0,25) / Neem contact op & Colofon (0,25) / Quotes uit blog Anne-Marie (0
pagina 2

Co-creEren voor een
toekomstbestendige
organisatie
Hoe vind ik aansluiting bij een nieuwe doelgroep? Hoe
betrek ik mijn studenten bij het onderwijs? Hoe genereer
ik meer eigen inkomsten? Zomaar een greep uit de vragen
die instellingen in de culturele sector en het onderwijs
nu bezighouden. De bezuinigingen en veranderingen in
de afgelopen jaren vereisen dat organisaties innoveren
en aansluiting bij de praktijk blijven houden. Anne-Marie
Kremer onderzocht met haar bedrijf CultuurOntwerp de
werkwijze die ontwerpers hanteren bij het ontwikkelen
van producten, diensten of oplossingen voor ingewikkelde
vraagstukken. Gebruikersparticipatie en co-creatie bleken
hierbij belangrijke begrippen. Het werden de uitgangspunten
voor de methode van CultuurOntwerp, dat deze vragen op
een creatieve manier het hoofd biedt.
inhoud
De culturele sector kent veel minder innovatie dan andere sectoren, ontdekte Anne-Marie Kremer toen
ze onderzocht hoe organisaties met veranderingen kunnen omgaan. Tijdens de Social Safari, een door
Kennisland georganiseerde week, werkte ze in hoog tempo met een internationaal gezelschap aan een
concrete casus voor het Leger des Heils. Daar leerde ze gebruikersparticipatie kennen. Het bleek een uiterst
effectieve methode om in een aantal stappen tot een oplossing te komen.
Kremer werkte op dat moment bij het Theater Instituut Nederland (TIN), dat door de bezuinigingen
gedwongen moest ontmantelen. Het gaf haar de tijd en ruimte om onderzoek te doen. In de Social Safari
raakte ze erg onder de indruk van hoeveel je in een week gedaan kunt krijgen. Ook de creativiteit, zowel van
de oplossingen als van de manier waarop de deelnemers die presenteerden, verbaasde haar.
Kremer: ‘Ik dacht: deze creativiteit gebruiken wij helemaal niet, terwijl we die gewoon in huis hebben! Wij
gebruiken die alleen on stage, in een repetitieruimte, in een tentoonstelling, maar niet voor de vraagstukken
waar we allemaal tegenaanlopen. De culturele sector is nog op dezelfde manier georganiseerd als in de vorige
eeuw, heel hiërarchisch met sterk gescheiden afdelingen. Daardoor ga je achterlopen, terwijl anderen wel het
roer omgooien. Die halen de creativiteit naar binnen.’
Gebruikersparticipatie is nog erg ongebruikelijk in de culturele sector, zag ze, terwijl gemeentes en
bedrijven als KLM en Philips er al langer mee werken. Samen met ontwerper Jonas Piet ontwikkelde
ze een model om de theorie toepasbaar te maken op de culturele sector. Na een geslaagde pilot bij
jeugdtheatergezelschap Het Laagland werkte ze haar methode verder uit voor het onderwijs.
De vraag achter de vraag
Gebruikersparticipatie of co-creatie, zoals het ook wordt genoemd, wordt gedoceerd aan de TU Delft en
veel gebruikt bij industrieel productontwerp. De methode vindt haar oorsprong in de hoek van de software,
De culturele sector kent veel minder innovatie dan andere sectoren, ontdekte Anne-Marie Kremer toen
ze onderzocht hoe organisaties met veranderingen kunnen omgaan. Tijdens de Social Safari, een door
Kennisland georganiseerde week, werkte ze in hoog tempo met een internationaal gezelschap aan een
concrete casus voor het Leger des Heils. Daar leerde ze gebruikersparticipatie kennen. Het bleek een uiterst
effectieve methode om in een aantal stappen tot een oplossing te komen.
Kremer werkte op dat moment bij het Theater Instituut Nederland (TIN), dat door de bezuinigingen
gedwongen moest ontmantelen. Het gaf haar de tijd en ruimte om onderzoek te doen. In de Social Safari
raakte ze erg onder de indruk van hoeveel je in een week gedaan kunt krijgen. Ook de creativiteit, zowel van
de oplossingen als van de manier waarop de deelnemers die presenteerden, verbaasde haar.
Kremer: ‘Ik dacht: deze creativiteit gebruiken wij helemaal niet, terwijl we die gewoon in huis hebben! Wij
gebruiken die alleen on stage, in een repetitieruimte, in een tentoonstelling, maar niet voor de vraagstukken
waar we allemaal tegenaanlopen. De culturele sector is nog op dezelfde manier georganiseerd als in de vorige
eeuw, heel hiërarchisch met sterk gescheiden afdelingen. Daardoor ga je achterlopen, terwijl anderen wel het
roer omgooien. Die halen de creativiteit naar binnen.’
Gebruikersparticipatie is nog erg ongebruikelijk in de culturele sector, zag ze, terwijl gemeentes en
bedrijven als KLM en Philips er al langer mee werken. Samen met ontwerper Jonas Piet ontwikkelde
ze een model om de theorie toepasbaar te maken op de culturele sector. Na een geslaagde pilot bij
jeugdtheatergezelschap Het Laagland werkte ze haar methode verder uit voor het onderwijs.
De vraag achter de vraag
Gebruikersparticipatie of co-creatie, zoals het ook wordt genoemd, wordt gedoceerd aan de TU Delft en
veel gebruikt bij industrieel productontwerp. De methode vindt haar oorsprong in de hoek van de software,
vanuit de wens naar snelle interactie. Centraal staat het idee dat je samen met de uiteindelijke gebruiker of
doelgroep het ontwikkel- of ontwerpproces aanvliegt, in plaats van eerst een service of product te ontwikkelen en
pas achteraf te onderzoeken of het werkt.
‘Door mensen in een vroeg stadium bij het ontwerpproces te betrekken kom je veel eerder achter hun werkelijke,
stilzwijgende behoefte’, zegt Quiel Beekman, een van de experts van CultuurOntwerp. Beekman studeerde in
2008 af als industrieel ontwerper aan de TU Delft, op een methodiek waarbij ze eindgebruikers van zorg- en
ziekenhuisgebouwen in een vroege fase bij het ontwerpproces betrok. Beekman: ‘Voor de inrichting van een
patiëntenkamer in een ziekenhuis had een architect een mooi meubel voor aan de muur ontwikkeld, met een
wasbak, een koelkastje en een kledingkast. Het leek hem logisch om de kledingkast op de hoogte van de patiënt te
plaatsen en de koelkast daaronder, bij de grond voor de zorg. Maar toen we de mensen uit de zorg erbij betrokken,
bleek dat het juist andersom moest zijn. “Wij zijn er altijd bij als de patiënt zich aankleedt, maar de patiënt moet
zelf drinken kunnen pakken. En iemand met een buikwond mag niet bukken”, zeiden ze. Dat zijn dingen waar je als
ontwerper nooit op komt.’
Om deze achterliggende wensen en behoeftes boven tafel te krijgen maakt zij gebruik van een impliciete
werkwijze, waarbij ze met behulp van verschillende instrumenten en technieken probeert te achterhalen wat de
vraag achter de vraag is. Bijvoorbeeld door mensen met Duploblokken een ruimte te laten indelen. Deze methode
gebruikt ze ook in de sessies van CultuurOntwerp. ‘Het gaat om verschillende lagen van kennis en informatie’,
zegt Beekman. ‘Vraag aan iemand wat hem op zijn werk frustreert en hij zal de files noemen, of de slechte koffie.
Dat is expliciete informatie, het topje van de ijsberg, dat wat nu speelt. Observeer je iemand, dan zie je al dat zijn
gedrag vaak anders is dan hij zegt. En met de juiste vragen en het gebruik van visuele stimuli zoals Lego of plaatjes
openen mensen zich veel makkelijker en ontdekken ze hun dieperliggende wensen en behoeften. Door die in het
ontwikkelproces mee te nemen maak je je dienst of product toekomstbestendig.’
Buiten de eigen muren
Deze vorm van co-creatie betekent niet dat je mensen een potlood geeft en aan het tekenen zet. Je wilt dat
iedereen in het team zich vrij voelt om zich uit te spreken, dus is het van belang om eerst een open omgeving
te creëren. Omdat teams vaak multidisciplinair worden samengesteld, bijvoorbeeld met een artistiek leider, een
marketingmedewerker en een acteur, is het van belang dat iedereen dezelfde taal spreekt. Daarvoor maakt
CultuurOntwerp gebruik van zogeheten ‘generatieve instrumenten’: visuele stimuli waarmee iedereen direct
in de eerste ronde gelijk wordt. Een sessie kan beginnen door de deelnemers twee plaatjes te laten kiezen en
zichzelf aan de hand daarvan te laten voorstellen.
Vervolgens doorloop je in drie fases het ontwerpproces. De eerste fase bestaat uit inzicht verkrijgen en
ideeën ontwikkelen. Wat is nou echt de vraag die je hebt? Dat probeer je helder te krijgen. Al tijdens het
formuleren van deze onderzoeksvraag gaan de deelnemers naar buiten om interviews te houden met de
uiteindelijke gebruikers zoals theaterbezoekers, studenten of patiënten. Kremer: ‘Op deze manier hoor je
dingen die normaal niet hoort. Je treedt letterlijk buiten je eigen muren.’ Hierna keert iedereen terug met
resultaten die ze aan elkaar presenteren met foto’s, tekeningen of quotes. De daaropvolgende sessies
bestaan uit het verzamelen van ideeën, die je vervolgens toetst bij diezelfde eindgebruikers. Uiteindelijk kies je
als team een concept waarmee je naar buiten wilt treden.
In de tweede fase probeer je in verschillende stappen het gekozen idee uit. Dit doe je door te prototypen,
waarbij kleine onderdelen van het idee apart worden getest. Je hoeft dus niet meteen een nieuwe
lesmethode te lanceren, maar toetst gedeeltes tot je helder hebt wat werkt en hoe je dat voor elkaar krijgt.
Uiteindelijk levert dit een bewezen concept op.
In de derde en laatste fase ga je proefdraaien en produceren, om het bewezen concept als geheel in het
echt uit te proberen. Kremer: ‘Doordat je onderdelen hebt getest en tussentijds hebt bijgesteld, weet je dat
er behoefte is aan het idee en dat het werkt.’ Na fase drie stapt CultuurOntwerp uit het proces en heeft de
organisatie een concreet, uitvoerbaar plan liggen dat ze kan gaan realiseren.
Bestaansrecht
Met deze manier van werken haal je al in een vroeg stadium de fouten uit je idee én zorg je voor draagvlak
onder de betrokkenen. Quiel Beekman: ‘Verandering zit niet in de aard van de mens. Als er van hogerhand

Co-creEren voor een toekomstbestendige organisatie
inhoud
p4

Co-creEren voor een toekomstbestendige organisatie
inhoud
p4

Co-creEren voor een toekomstbestendige organisatie
inhoud
pagina 6
p4

Co-creEren voor een toekomstbestendige organisatie
inhoud
pagina 7
p4

zzp-ers in theater
vogelsvrij
zijn vrije
Jouw werk. Denk erover. Pak het op.
LIFE ON STAGE
Betere werkomstandigheden in de podiumkunsten!
Your Life on Stage wil dat het werken binnen de
podiumkunsten verbetert. Vragen en uitdagingen
van de werkenden staan centraal. Moeilijke thema’s
worden niet geschuwd. In co-creatie met iedereen
die werkt – tijdelijk, vast of als ZZP-er – en alle
betrokken organisaties in de podiumkunsten
werken we aan concrete verbeteringen en
oplossingen.
Anne-Marie ontwikkelde het project in opdracht van
stichting VACI en is projectleider. Vele organisaties,
waaronder NAPK en Kunstenbond, zijn betrokken
partner. Wil je meewerken? Graag! We kunnen je
hulp goed gebruiken. Op de site van Your Life on
Stage schrijf je je hiervoor in en houden we je op
de hoogte over het programma.
(banner animaties)
pagina 8

magazine
#1
februari
2017
Vrolijke filmpjes over geslaagde co-creaties op scholen
de lievelingskleur van Hans
en alles over service design, vouchers
en subsidie voor journalistieke innovatie