STORM

02 2017
STORM
foto Depositphotos
februari 2017
Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht
vooraf
inhoud
advertentie
storm in juni
Wanneer in 1940 de Duitsers Parijs naderen slaat de bevolking
massaal op de vlucht. Chaos ontstaat op de Franse wegen.
De Franse schrijfster Irène Némirovsky schreef er een boek over,
dat pas een tiental jaren geleden verscheen.
Némirovsky schetst geen fraai beeld
van de Fransen in oorlogstijd. Haarscherp
beschrijft zij alle menselijke
kleinheden en grootheden wanneer
de angst en het redden van het eigen
lijf de overhand krijgen. Slechts een
enkeling, waaronder het eenvoudige
echtpaar Michaud, behoudt iets van
menselijke waardigheid.
Némirovsky wilde een vijfdelige
romancyclus schrijven, maar kwam
niet verder dan twee delen. Het
tweede deel, Dolce, beschrijft het
leven in een dorpje op het Franse
Laatst mochten alle
kinderen rondkijken in de kerk.
Ineens was een jongetje weg.
Ik zag ‘m onder de bank.
Daar had ie zich verstopt…
Donatus verzekert vertrouwd
platteland, waar de Duitsers inmiddels
hun intrek genomen hebben.
Het leven gaat er in zekere zin
normaal verder.
Irène Némirovsky werd als dochter
van een joodse graanhandelaar in
1903 geboren in Kiev. Met haar man
en twee dochtertjes week ze vanuit
Parijs uit naar het Franse platteland
en meende daar veilig te zijn. In 1942
werd ze echter door de Duitsers
opgepakt en op transport gesteld. Ze
stierf in Auschwitz aan tyfus. Ook
haar man werd uiteindelijk vermoord
in Auschwitz. Hun beide dochters
overleefden de vervolgingen. Zij
waren in het bezit van een koffer met
aantekeningen en manuscripten van
hun moeder, waaronder Storm in juni
en Dolce. Ruim zestig jaar na de
Tweede Wereldoorlog werden deze
boeken op verzoek van een van de
dochters uitgegeven.
Irène Némirovsky was voor de oorlog
een bekende Franse schrijfster en
leidde in Parijs een mondain leven.
Ze stierf echter roemloos. Postuum
wordt zij geëerd en gezien als een van
de belangrijkste verhalenvertellers in
het Franse taalgebied.
Tea G. Rienksma
Storm in juni, Irène Némirovsky,
uitgeverij De Geus, € 9,90
www.donatus.nl
Stormachtige ontwikkelingen bij Doopsgezind NL!
Of een storm in een glas water? ‘Niks nieuws onder
de zon’, zegt wellicht de lezer die al wat langer meegaat.
Want het Algemeen Weekblad dat, inderdaad, wekelijks
uitkwam, ging over in het tweewekelijkse Doopsgezind NL.
En die uitgave kreeg op haar beurt een metamorfose
– vijf jaar geleden alweer – naar een net-niet-maandelijkse
uitgave in magazinevorm. Pak het eerste nummer er
maar eens bij als u dat nog heeft. Er lijkt weinig tot niets
veranderd. Maar geloof me, het is een heel ander blad.
En nu verandert er met ingang van dit nummer weer
het nodige.
Om te beginnen gaat de verschijningsfrequentie terug,
van tien naar zes nummers. Ja, dat heeft te maken met
de terugloop van het ledenaantal en dus met financiën.
Want ook de doopsgezinden ontkomen niet aan de trend
die in nagenoeg heel kerkelijk Nederland te zien is:
vergrijzing in combinatie met weinig tot geen aanwas.
Je hoeft geen groot strategisch inzicht of analytisch
vermogen te hebben om te bedenken waar dat toe leidt.
Zo hield onlangs de doopsgezinde gemeente in Koudum
op te bestaan. En daar stond zeker niet de eerste
vermaning die de afgelopen jaren haar deuren sloot.
Mocht u toevallig toch dat eerste nummer onder het
stof vandaan hebben gehaald, kijk dan voor de gein eens
naar de oplage. Oeps.
Uiteindelijk waait de Geest toch waarheen hij wil, hebben
we heel veel dingen in het leven niet zelf in de hand
– gelukkig maar! – en mogen we het wonder niet
uitsluiten – juist niet! Maar zover je al voorspellingen
kunt doen over wat de toekomst brengen moge, is het
reëler om te verwachten dat de geschetste ontwikkeling
nog wel een tijdje door zal zetten, dan dat we een periode
van bloei tegemoet zullen gaan. Is dat erg? Nee. Maar
een uitdaging is het wel. Om te accepteren wat je niet
kunt veranderen. Om te proberen meer te doen met
minder. Om te zien waar er, hoe voorzichtig ook, wel
wat groeien wil. En vooral ook om zonder gesomber of
gesnotter over ons ledental te kijken hoe en waar we het
verschil kunnen maken. Hoe klein dan ook.
Johan Tempelaar
Coördinator communicatie ads
johan.tempelaar@ads.nl
PS Laten we het goede nieuws niet vergeten! Doopsgezind NL
krijgt er een paar pagina’s bij. En als extra katern bij dit blad
ontvangt u voortaan Doopsgezind Plus dat, niet zonder reden,
in het hart van het blad is opgenomen.
5
14
10
24
5 Anders kijken
Henk Stenvers over visiedocument Lopen op het water
10 Storm verwacht
Hoogleraar Pier Vellinga waarschuwt voor heftiger
weersomstandigheden
14 500 jaar Reformatie
Projectleider Karla Apperloo-Boersma over Refo500
24 De winden Gods
Stormvloed in de doopsgezinde geschiedenis
en verder…
4 ingekomen
8 beeldenstorm
Storm in de kunst
12 mondig & bondig
Hessel Kuipers
16 het object
Zilver uit Blokzijl
17 van het web
18 boeken & bladen
20 zwijg! wees stil!
Storm in de bijbel
22 WereldWerk
Tent of Nations
26 briesje
Recensie film Storm
27 kort
28 column
Storm is een verhaal

ingekomen
interview
lopen op het water
lezersreactie
Je nog wel doopsgezind voelen, maar er toch niet bij
horen – hoe komt dat? De behoudende opstelling van
ambtsdragers en de koepel van de broederschap voelt
aan als onverdraagzaam; een kwaliteit die tegengesteld
is aan wat ik meen dat doopsgezinden pretenderen te
zijn. Vaak hoor ik: ‘Wat jij wilt, daar is de tijd nog niet
rijp voor’.
Wat wil ik dan? Heel bondig geformuleerd: dat doopsgezind-zijn
niet alleen betekent dat je Jezus wilt navolgen,
en daarmee zin aan je leven wilt geven. Er zijn namelijk
heel véél bronnen, zoals de wijsbegeerte en niet-bijbelse
ethiek, die je kunnen inspireren. Ik ben van mening
dat zo’n verbreding nieuw elan aan de doopsgezinde
broederschap kan geven. Voor mij is het duidelijk: het
afkalven van de broederschap is mede een gevolg van
haar beperkte wereldoriëntatie. De navolging van Christus
is in onze tijd niet meer het enige richtsnoer om je
leven zin te geven.
Daarom is het teleurstellend dat de broederschap juist
vasthoudt aan haar traditionele basis. Het symposium
van het doopsgezind seminarium in 2015, dat zich als
‘vernieuwend’ presenteerde, was sterk naar binnen
gericht. Doopsgezinden moeten meer naar de inhoud
kijken en de katholieken gaan daarbij helpen – zoiets.
Eenzelfde strekking heeft het rapport Lopen op het water.
Ook in dit rapport hamert de opsteller, met instemming
van de ads, erop dat het om de inhoud gaat. De navolging
dus en niets anders. Je kunt de ads in elk geval
geen inconsistentie verwijten. Maar is het gek dat ik de
geur van het Vaticaan ruik?
De woorden ‘zingeving’ en ‘vrijzinnigheid’ komen in
Lopen op het water niet voor. De ads is zich ervan bewust
dat er, ondanks haar inspanningen, uiteindelijk zo’n
tweeduizend leden in Nederland over zullen blijven.
Nu zijn dat er nog zesduizend. Aan de consequenties
daarvan voor de organisatie van de huidige broederschap
wordt in het rapport uitgebreid aandacht besteed. De
suggestie wordt gewekt dat de ‘echte gelovigen’ over
zullen blijven. Over mogelijke vernieuwing van de basis
wordt met geen woord gerept.
De ads verwacht dat de komende decennia regionale
centra zullen ontstaan, centered sets, waaraan pluriforme
groepen verbonden zijn. Als overlevingsstrategie lijkt dat
een realistisch concept, hoewel niet te voorspellen is welke
richting het op zal gaan. Het geeft mij wel weer hoop.
Want het ontstaan van deze groepen is nu al een realiteit.
Zo heb ik mij, behalve aan de Broederkring, verbonden
aan groepjes waar leren en lezen centraal staan. Een
onvermijdelijke, positieve bijkomstigheid van dit soort
groepen is dat de deelnemers in de loop van de tijd
op elkaar betrokken raken, misschien wel meer dan
in gemeenteverband mogelijk is. Daaruit put ik mijn
inspiratie, dat geeft zin en fleur aan mijn leven.
Ondanks de fundamentalistische stellingname van de
top van onze broederschap denk ik dat het modale
gemeentelid uiteindelijk zal kiezen voor deze brede weg
naar zingeving. Die ontwikkeling is al gaande en dat
geeft hoop.
Eelke Sietsma, Werkhoven
Drie maanden lang nam
algemeen secretaris
Henk Stenvers afstand van
zijn werk bij de Algemene
Doopsgezinde Sociëteit.
Hij gebruikte die periode
om op te tekenen hoe hij
tegen de hem dierbare
geloofsgemeenschap
aankijkt. Met oog voor het
verleden, het heden en
vooral de toekomst.
>>
de Vrijzinnige Lezing
Catherine Keller
De Vrijzinnige Lezing wordt tweejaarlijks gehouden door
een internationaal vooraanstaande theoloog die aan de
vrijzinnige theologie een goede impuls kan geven.
Op 10 maart 2017 spreekt Catherine Keller in de Geertekerk
in Utrecht.
Keller (1953) is hoogleraar aan Drew University bij New
York. Ze heeft een brede achtergrond in de procestheologie,
de feministische theologie en is vertrouwd
met de postmoderne filosofie.
In onze wereld hangt alles met alles samen. Geen mens
kan zich losmaken van de wereld en zich daarvan afzonderen.
Kortom, wij bestaan uit relaties. Omdat wij het
geheel van het leven waarin we zelf verweven zijn, met al
zijn verwikkelingen en relaties, niet kunnen overzien,
kunnen we ook niet zoveel over God zeggen die zich
daarin bevindt. Maar geven om God betekent dat wij
geven om onze wereld en onze onderlinge verhoudingen.
Om die verhoudingen gaat het. ‘Het gaat niet om wat
wij zeggen over God, maar om hoe wij God doen.’
De lezing begint om 20.00 uur; de voertaal is Engels.
www.devrijzinnigelezing.nl
4
foto Derk Stenvers
5

interview
visiedocument Lopen op het water
Anders kijken
in gesprek met
Henk Stenvers
‘ Het gaat om het loslaten
van onzekere zekerheden’
tekst Jaap Sluis – foto’s Ramon Philippo, rap Fotografie
VVanwaar de behoefte om afstand te nemen?
‘Ik werk veertien jaar voor de doopsgezinde geloofsgemeenschap
en heb in die tijd veel plannen, ideeën,
beleidsstukken en goede voornemens voorbij zien komen.
Meestal is men oprecht van plan om daar uitvoering aan
te geven. Maar vaak gebeurt dat toch te weinig. Op zichzelf
vind ik dat geen ramp, zo gaat dat nu eenmaal binnen
organisaties. Maar waar je voor moet waken, is dat je de
scherpte verliest en jaar na jaar voorthobbelt. Ik bespeurde
bij mijzelf een groeiende behoefte om afstand te
nemen en een duidelijke kijk op de positie en rol van
onze geloofsgemeenschap te ontwikkelen. Dat lukt niet
’s avonds na het werk of in de weekends. Het maken van
een visiedocument doe je er niet even bij. Daarom wilde
ik graag drie maanden weg. En die ruimte is mij gelukkig
geboden.’
Hoe ben je te werk gegaan?
‘Ik heb literatuuronderzoek gedaan en had al snel een
stapeltje boeken klaar liggen. Ik heb gesprekken gevoerd
met bevriende theologen en predikanten. Ik zat een week
in een huisje in Domburg. En ook nog een week in
België. Ik schreef. Ik las. En er borrelden naarmate ik
meer afstand nam steeds meer ideeën en gedachten op.
Ik kreeg het gevoel dat ik aan een geloofsreis was
begonnen.’
Had je bij vertrek enig idee waar die reis naartoe
zou kunnen leiden?
‘Al snel was ik ervan doordrongen dat mijn angst om
dingen los te laten minder zou worden of misschien zelfs
helemaal zou verdwijnen. En dat dat na drie maanden de
uitkomst zou kunnen zijn. Mijn besef dat het verhaal van
onze gemeenschap altijd verdergaat, was sterk. De angst
dat gemeenten ophouden leidt tot verkramping en kan
bij het nemen van beslissingen een verkeerd motief zijn.
Wat ik van tevoren niet wist, was hoe ik mijn bevindingen
en gedachten zou verwoorden. Wat dat betreft heb ik veel
gehad aan een paar trouwe meelezers. Zij wezen mij erop
dat ik blijkbaar niet confronterend wilde zijn en soms te
aardig bleef. Die analyse deelde ik. Bovendien schoot mij
het mooie verhaal uit Mattheus te binnen, over de op
water lopende Jezus. Dat gaf precies aan waar het om
gaat: het lef hebben om uit te stappen en je door je geloof
laten leiden. Daar moet je duidelijk over durven zijn.’
Je zegt in jouw visiedocument dat het met het oog op
de korte termijn geen vrolijk verhaal is. Het ledental
daalt. De vergrijzing zet door. Kleine gemeenten
dreigen te worden opgeheven. De bestuursstructuur is
ingewikkeld en lastiger hanteerbaar. Was je verrast
door zo veel sombere constateringen?
‘Niet echt. Ik ken dat beeld natuurlijk al langer. Maar
eerlijk is eerlijk: toen ik het allemaal op papier had gezet,
was het toch indringender dan ik dacht. Confronterend
zelfs. Tegelijkertijd wist ik, omdat ik al zo lang voor de
doopsgezinde gemeenschap werk, dat er ongelooflijk veel
goede dingen gebeuren. Om maar eens iets te noemen:
de pkn zou kerken bij moeten bouwen als die hetzelfde
percentage kerkgangers zou halen als wij. Voor mij
persoonlijk geldt dat sombere constateringen niet snel
het zicht op mooie dingen belemmeren.’
Het visiedocument is klaar en spreekt duidelijke taal.
Zoals je zelf al zei: je hebt in het verleden veel plannen
en beleidsstukken voorbij zien komen waar weinig mee
gebeurde. Ligt dat gevaar nu ook op de loer?
‘Ik hoop van niet. Positief is dat mijn stuk nu al tot veel
debat en reacties heeft geleid. Op een aantal regionale
bijeenkomsten is het gepresenteerd en uitvoerig besproken.
Nadat het document in augustus verscheen ben ik
er zelf acht of negen keer met groepen over in gesprek
geweest. Ik merk dat het een document is dat mensen
uitdaagt om op een andere manier naar onze geloofsgemeenschap
te kijken. Waar ik beduusd van ben is dat
het overgrote deel van de reacties positief is. Dat vind ik
erg fijn. Ik was in Leeuwarden om er in een volle kerk
tekst en uitleg over te geven. Een uur lang was het
werkelijk muisstil. En daarna hebben we er op een
geweldige manier met elkaar over gesproken. Zulke
hoopvolle momenten versterken mijn besef dat we samen
een eind kunnen komen.’
Wat is de essentie van het verhaal?
‘Het durven loslaten van onzekere zekerheden. Om weer
even terug te grijpen op het beeld uit Mattheus van Jezus
en zijn volgelingen in de boot: dat lopen over water lijkt
heel eng. Maar je vergeet bijna dat het schommelende
bootje zomaar om had kunnen slaan. Onze geloofsgemeenschap
houdt vast aan een gemeentemodel
waarvan we denken dat het tijdloos is. Maar dat model
mag niet bepalend zijn. Wij vormen een gemeenschap
van mensen die zich bij elkaar betrokken voelen. Vaak
om verschillende redenen. Dat kan vanwege een bijbelstudiegroep,
leeftijd of deelname aan een bepaalde actie
zijn. Je hoeft niet serieus kerk te spelen om de God in
jezelf en in elkaar te ontmoeten. Waar het om draait is
openheid naar de wereld.’
Heeft het afstand nemen invloed gehad op jouw
eigen geloofsbeleving?
‘Ik denk dat ik er nóg beter achtergekomen ben hoe
belangrijk het is om los te durven laten. Ook ben ik
sterker dan voorheen geconfronteerd met waar het écht
om gaat. Ik verwijs in mijn visiedocument naar een
uitspraak van de Amsterdamse predikant Jan Matthijssen:
“Ik vind het feit dat iemand bij Christus wil behoren het
enige belangrijke. De rest is franje, maar in het kader van
die franje zeg ik van de doperse geloofspunten dat ik dat
nog altijd belangrijke franje, belangrijke zaken vind”.’
Hoe nu verder?
‘Laten we om te beginnen onszelf de tijd gunnen. We zijn
algauw geneigd in structuren te denken, maar dat hoeft
niet. De vernieuwing is begonnen en gaat een eigen weg.
Je moet niet nu al willen weten hoe alles er straks uitziet.
Toen twee jaar geleden vijf jonge mensen zich lieten
dopen in ons broederschapshuis Dopersduin in Schoorl
ontstond daar wat reuring over. Want dopen doe je toch
in een gemeente?! Maar het gaat om de geméénschap en
minder om de kerkelijke gemeente. Wat mij bemoedigt is
dat we nog lang niet met elkaar zijn uitgepraat. En dat we
zonder aanziens des persoons voor elkaar willen zorgen.
Daarom noemen we elkaar broeder en zuster. Ik heb bij
het maken van het visiedocument ervaren hoe groot onze
compassie met elkaar is. En die compassie, dát is Gods
wereld.’

storm in de kunst
Dirck van Deelen: Beeldenstorm in een kerk,
1604-1671, Collectie Rijksmuseum
Koran, zoals bij het christendom uit de bijbel, maar uit de
Hadith, het andere heilige boek van de islam. Het iconoclasme
binnen de islam volgt globaal dezelfde weg als het
iconoclasme in het christendom. Eeuw na eeuw zijn er
golfbewegingen waarin het afbeelden en namaken van
heilige afbeeldingen veroordeeld wordt. Vaak worden
beelden met geweld kapotgemaakt. Kortom, niet alleen
het christendom, maar ook de islam mag iconoclasme tot
een deel van zijn geschiedenis rekenen.
Spiegel
tekst Kalle Brüsewitz
Wat is er toch zo bijzonder aan al die afbeeldingen en beelden
dat ze kapot moeten? Wat is het in het christendom dat
beelden als gevaar worden gezien?
Wat zit er verscholen in het geloof dat
niet sterk genoeg is om een paar
beelden te kunnen verdragen?
Tenslotte is dat slechts kunst, niet meer
dan een uiting van emoties, toevertrouwd aan materie
door een gewone sterveling.
De Beeldenstorm in Nederland vond plaats in 1566. Een
jaartal dat we allemaal op school hebben geleerd. Maar de
Beeldenstorm ten tijde van de Reformatie was niet meer
dan een hoofdstuk in een lange geschiedenis van iconoclasme.
Die begon al in 730 bij paus Leo iii. Hij liet het
icoon van Christus boven de poort van Constantinopel
verwijderen. Het vereren van beelden werd gezien als een
vorm van afgoderij. Het zou in strijd zijn met het tweede
gebod van de tien geboden. Vanaf dat moment was
iconenverering verboden. Een strijd ontstond: veel
gelovigen, monniken en theologen waren iconenvereerders,
de paus niet. Onder diens opvolgers wisselde de
intensiteit van de strijd. De kleinzoon van Leo iii, Leo v,
bestempelde een nederlaag tijdens een veldslag als straf
van God voor het vereren van iconen. Vervolgens laaide
de strijd weer op, en vanaf 815 was de tweede iconoclastische
periode een feit.
We kunnen in ieder geval constateren dat iconoclasme
een rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het
christendom. Niet alleen tijdens de Reformatie, maar al
ver daarvoor. Is het daarmee niet gewoon een deel van
onze geschiedenis, behorend bij de ontwikkeling van een
geloof? Misschien is het interessant om eens te kijken
naar de opkomst van een ander groot geloof, de islam.
Islam
Ook in de islam is iconoclasme vanaf het allereerste begin
aan de orde. Altijd is er in meer of mindere mate tegenstand
geweest tegen het afbeelden van alles wat heilig is
binnen de islam. Die tegenstand is niet afkomstig uit de
De geschiedenis van iconoclasme binnen het christendom
en die binnen de islam zijn bovendien aan elkaar te
spiegelen. Dat maakt het kijken naar beide religies met
hun ontwikkelingen nog interessanter. Het begint bij de
eerste grote iconoclastische periode (730) in het christendom.
Deze loopt globaal gelijk met de opkomst van de
islam (vanaf 650). Bronnen beweren dat het verwijderen
van het icoon van Christus op de poort van Constantinopel
een handreiking van de paus was naar moslims,
teneinde hen gunstig te stemmen.
Reformatie
Het gaat verder. Binnen het christendom kan de Reformatie
gezien worden als de opmaat voor een nieuwe
wereld, de basis van de westerse wereld zoals hij nu is.
Met harde hand heerste de Rooms-katholieke kerk over
de wereld. Iedereen die buiten de lijntjes kleurde vond de
heersende mores op zijn weg, soms tot de dood erop
volgde. De Reformatie maakte aan dat alles een einde.
Die maakte de westerse wereld mogelijk die we nu
kennen, een wereld met vrijheid van meningsuiting en
godsdienstvrijheid. Daar ging wel heel wat bloedvergieten
aan vooraf. Niet alleen werden mensen op de brandstapel
gegooid, maar ook werden beelden én dromen kapot
gesmeten. Het was naar. En grof. En hard. Het was
ongekend pijnlijk en ongekend donker en duister.
Ook de islam kent periodes van extreem geweld en het
kapotmaken van beelden. In de 19e eeuw al was Saudi-
Arabië de bakermat van iconoclastische uitbarstingen.
Achteraf heeft dat Saudi-Arabië gemaakt tot wat het nu
is: een extreem strenge staat. Het is vergelijkbaar met de
iconoclastische periodes in de 8e en 9e eeuw die in delen
van Europa zorgde voor een strenge wereld. Uiteindelijk
kwam die tijdens de Reformatie aan zijn einde.
De islam is zeshonderd jaar jonger dan het christendom
en lijkt tot nu toe grotendeels dezelfde weg te volgen als
het christendom. Kennelijk is dat de ‘gewone’ ontwikkeling
van een geloof. We leven nu vijfhonderd jaar na de
Reformatie, vierhonderdvijftig jaar na de Beeldenstorm en
dertienhonderd jaar na de eerste iconoclastische periode.
De islam is in ontwikkeling en nu toe aan zijn beeldenstorm.
En die gaat pijn doen, donker en duister worden,
en alles zijn wat we in onze ergste nachtmerrie voorbij
zien komen. Als we naar onze eigen geschiedenis kijken
weten we hoe het gaat.
Worsteling
Wat zit er in kunst zelf dat zo’n storm kan veroorzaken?
Niets specifieks denk ik. Het is de worsteling van het
individu, zoekend naar antwoorden. Het is de worsteling
van een geloof met zijn eigen kernwaarden en basisprincipes.
Het kapotmaken van beelden is het toegeven
dat je onzeker bent over hoe je leeft en welke keuzes je
maakt, en of jouw God het goedvindt. Het is een worsteling
met jezelf en met anderen. Storm is de razernij die
ontstaat als je het even niet meer weet. Beelden leiden je
af van waar het werkelijk om gaat. Of waar je denkt dat
het om gaat. Of waar anderen vinden dat het over moet
gaan. En dat moet kapot. Om focus te houden. Om
geschiedenis weg te spoelen. Om opnieuw te beginnen.
Ziedaar weer die spiegel. Die laat zien wat kunst is. Een
worsteling van het individu met vragen en antwoorden.
Het kan het antwoord zijn op vragen die je niet kunt
bevatten. Het is emotie, worsteling, vervoering. Het is
kwetsbaarheid en onzekerheid. Het is handvatten geven
aan iets dat ongrijpbaar is. Het is geschiedenis maken en
toekomst voorspellen. Het is vastleggen en kwijtraken.
Het is een worsteling van jezelf met anderen en met de
wereld.
Iconoclasme is dat wat kunst is: worsteling, onzekerheid,
kwetsbaarheid, emotie. Die spiegel is noodzakelijk,
maar begrijpelijkerwijs ook gevaarlijk. En dan moet alles
stuk.

interview
‘Kortom, we zitten in de penarie.’ Zo besluit hoogleraar
Pier Vellinga zijn betoog over klimaatverandering.
Aangezien we veel te lang verzuimd hebben om iets aan
de opwarming van de aarde te doen, mogen we ons gaan
opmaken voor veel heftiger weer dan we gewend zijn.
Storm verwacht…
tekst Jan Willem Stenvers
Nog voordat er een
vraag is gesteld steekt
de hoogleraar klimaatverandering
van wal.
Samenvatting: Al meer dan honderd
jaar is in wetenschappelijke kring
bekend dat de uitstoot van broeikasgassen*
leidt tot opwarming van de
aarde. In de zeventiger en tachtiger
jaren werd de ernst van de situatie
goed duidelijk. Naar aanleiding
daarvan organiseerde Nederland in
1989 de eerste ministersconferentie
over maatregelen tegen klimaatverandering.
In 1992 volgde de grote
vn-conferentie in Rio de Janeiro waar
een klimaatovereenkomst in grote
lijnen werd opgesteld.
* Broeikasgassen zijn
onder meer methaan en
kooldioxide. Laatstgenoemd
gas, CO 2 , komt
in grote hoeveelheden
vrij in de industrie, het
transport en in huishoudens
als gevolg van
het gebruik van fossiele
brandstoffen: bruin- en
steenkool, olie en gas.
‘Er zijn toen goede plannen gemaakt
om de opwarming tegen te gaan.
Maar de Amerikaanse regering wilde
geen beperkingen opleggen aan het
gebruik van steenkool en olie. Europa
wilde dat wel, maar ook daar zag je
grote aarzelingen. Men was bang
voor zijn concurrentiepositie. Pas na
veel gesoebat is in 2015 in Parijs
besloten het probleem in alle landen
radicaal aan te pakken en het gebruik
van fossiele brandstoffen binnen
enkele tientallen jaren af te bouwen.
Door de onwil van voornamelijk de
regeringen van de VS die gesteund
werden door de grote olie- en
steenkoolbedrijven, hebben we
vijfentwintig jaar verloren.’
De klimatoloog schetst vervolgens
het meest waarschijnlijke toekomstscenario.
‘Wereldwijd kunnen we de
opwarming misschien beperken tot
gemiddeld twee graden Celsius, maar
door de verdeling van de opwarming
over de aarde stijgt de temperatuur
niet overal in dezelfde mate. In Nederland
zal het met ruim twee graden
zijn, maar in Afrika met drie of vier
graden. Er komt wereldwijd meer
droogte, heviger regenval en de
orkanen worden heftiger. De zeespiegelstijging
is de komende
duizend jaar waarschijnlijk niet meer
te stoppen. Per honderd jaar gaat die
vermoedelijk met een meter omhoog,
en als het tegenzit met nog meer.
De ijskappen van de polen smelten.
Misschien kunnen we de snelheid
van dat proces met radicale emissiebeperking
nog wel afremmen, maar
niet stoppen. De beer is echt los.
Kortom, we zitten in de penarie.’
Wat voor weer mogen we
in Nederland verwachten?
‘We krijgen een soort Zuid-Frans
klimaat met meer en heftiger regenen
onweersbuien. Daar houden we
nog niet genoeg rekening mee.
Onze grote steden hebben meerdere
laaggelegen gebieden die kwetsbaar
zijn voor overstroming als gevolg van
extreme piekbuien.’
We moeten ons beter voorbereiden.
‘De Nederlandse overheid is daar al
mee bezig. De dijken worden versterkt,
de rivieren hebben meer
ruimte gekregen en zwakke plekken,
ook aan de kust, zijn of worden
versterkt. Want Rijkswaterstaat beseft
het probleem al ruim twintig jaar.
Er worden evacuatieplannen gemaakt
in geval van een overstroming.
Inclusief publicaties over wat we dan
moeten doen: niet de auto in
stappen, maar verticaal evacueren.
Dat betekent zo snel mogelijk een
plek zoeken op de derde of vierde
verdieping van een gebouw in de
buurt. Je moet een kaarsje en water in
huis hebben. Dat soort dingen laat de
overheid weten in campagnes.’
Moeten we bang zijn?
‘Ik vind dat we ermee bezig moeten
zijn. Bang zijn is nooit goed. Maar we
kunnen wel tot actie overgaan om
te voorkomen wat te voorkomen is.
De regenbuien zijn de afgelopen
jaren namelijk al twintig procent
heftiger geworden en ze worden de
komende tientallen jaren nog twintig
tot veertig procent heftiger. Hoe snel
dat zal gaan weten we niet precies.
Zelfs het knmi was afgelopen jaar
verrast door de heftigheid van de
piekbuien.’
Hoe reëel is het dat we
op korte termijn te maken krijgen
met overstromingen?
‘Wat is reëel? We hebben veel angst
voor terroristische aanslagen. Maar
de kans dat je daar als individu
slachtoffer van wordt is heel klein.
De kans dat je getroffen wordt door
een overstroming acht ik groter.
Ik voorzie dat de komende vijf tot tien
jaar een of twee steden worden
verrast door een lokale overstroming.’
Aan wat voor overstromingen
moeten we dan denken?
‘Aan overstromingen door zeer
heftige regenval. Daar hoeft niemand
bij te verdrinken, maar ze zorgen wel
voor veel overlast. Straten komen
onder water te staan en wellicht
stroomt het water vele duizenden
huizen binnen. Dat levert honderden
miljoenen euro’s schade op. Een tijdje
geleden gebeurde dat in Engeland.
En in de negentiger jaren regende
het in Duitsland zo heftig dat bij
ons de rivierdijken dreigden door
te breken. In de Betuwe zijn toen
tweehonderdduizend mensen
geëvacueerd.’
Dus: dijken verstevigen, daken
verstevigen tegen lekkage en
afvoersystemen verbeteren.
‘Dat lijkt kostbaar, maar als we het
tijdig doen kunnen we veel schade
voorkomen. Maar helaas is niet
iedereen overtuigd van de urgentie
van het probleem. Daarom is het de
vraag of we in staat zijn om afdoende
maatregelen te nemen.’
Wat denkt u? Zijn we ertoe
in staat?
‘Op sommige fronten wel. De dijken
worden goed verstevigd. Ook de
boeren zullen de nodige aanpassingen
doen, zeker wanneer ze hun
oogst enkele malen zien mislukken.
Verder zijn onze steden aan het
onderzoeken of ze voldoende
klimaatbestendig zijn. Maar verzekeringsmaatschappijen
hebben zich
nog niet voldoende voorbereid op de
heftiger-weerscenario’s. Daardoor
hebben ze de afgelopen jaren aanzienlijke
verliezen geleden. Ook de
kans op grotere hitte en extreme
droogte in de zomer onderschatten
we nog, evenals de verhoogde kans
op bosbranden. Bedenk dat steden
tijdens hittegolven minder comfortabel
zijn.’
Overstroming? Verticaal evacueren!
Over de hele wereld zijn er veel
hetere steden waar veel mensen
leven.
‘In die landen zijn de gebouwen beter
aangepast, ze hebben bijvoorbeeld
airconditioning. Ook weten de
mensen wat ze bij hitte moeten doen,
zoals slapen in de kelder of op het
dak. Maar wij hebben ons bed vaak
onder het dak staan, het warmste
punt van het huis. Een voorbeeld: in
Den Haag is het nu gemiddeld vijf
nachten per jaar boven de twintig
graden. Met de huidige ontwikkelingen
zou dat snel tien nachten per
jaar kunnen worden en over twintig
jaar zo’n twintig nachten. Daar zijn
de Haagse huizen niet op ingericht
en de bevolking is er niet op voorbereid.’
Wat kan Nederland doen om de
klimaatverandering nog enigszins
te remmen?
‘Sinds de afgelopen paar jaar zien we
het begin van concrete actie met de
bouw van windparken op de Noordzee.
Daar zijn nu, naast windturbines
op het land, vier grote windparken.
Er moeten er vijftig komen. En we
moeten zes tot acht procent van het
landoppervlak gaan gebruiken voor
zonnecollectoren. Maar het gaat
allemaal veel te langzaam.’
Wat zou er sneller moeten?
‘Zowel overheid als bedrijven als
particulieren moeten vanaf nu
volledig stoppen met investeren in
fabrieken, woningen, auto’s en
bussen die fossiele energie gebruiken.
Daarnaast zullen we het nodige
moeten doen op het gebied van
landbouw en voedselvoorziening.
Al met al zijn investeringen nodig van
twee procent van het bruto nationaal
product om binnen twintig jaar
volledig over te stappen op duurzame
energie. Dat is tienmaal zoveel nu.’
Tienmaal zoveel!?
‘Ja, pas dan zijn we goed bezig met
onze nationale bijdrage aan de
doelen van Parijs: het beperken van
de wereldwijde temperatuurstijging
tot maximaal anderhalf à twee graden
Celsius.’

mondigenbondig
‘ Ook daar zag ik de gemeenschap in volle kracht
aan het werk. Met elkaar tot grote dingen komen,
dat is het allermooiste.’
Hessel Kuipers (85) is nog steeds teleurgesteld. Per 1 januari 2017
is zijn doopgezinde gemeente Koudum opgeheven. ‘Ik heb er
zoveel energie in gestoken om die gemeente op de been te houden.
Het mocht niet baten.’
tekst Kalle Brüsewitz – foto Johan Tempelaar
Gemeente
‘Een gemeente is afhankelijk van een goede predikant
en een goede kerkenraad, die interesse hebben in wat
de mensen doen en die echt bezig zijn de gemeenschap
te voeden. Dat maakte in Koudum dat de gemeente tot
bloei kwam.
Daden gaan woorden te boven
Het hoogtepunt was voor mij het restaureren van de
vermaning en alle acties die gehouden zijn om daarvoor
geld bij elkaar te krijgen. Ook daar zag ik de gemeenschap
in volle kracht aan het werk. Met elkaar
tot grote dingen komen, dat is het allermooiste.’
Loslaten
‘Ik heb mij de laatste jaren steeds meer teruggetrokken
uit de doopsgezinde gemeente. We hadden zoveel energie
gestoken om die gemeente op de been te houden en ik
had me er zo voor ingezet. Ik kon niet aanzien dat het
allemaal tevergeefs bleek. Een nieuwe poging leverde wel
weer geld en nieuwe energie op, maar uiteindelijk werd
de populatie alleen maar ouder en kwamen er geen leden
bij. Voor een derde keer alles op alles zetten zag ik niet
zitten. En met mij veel mensen niet. Ik ben teleurgesteld
en echt verdrietig. De laatste jaren heb ik geprobeerd het
los te laten en dat is wel gelukt. Ik heb een plek gevonden
in een andere gemeente en heb daar wel vrede mee,
omdat ik weet dat ik er alles aan gedaan heb. Maar het
doet veel pijn dat de gemeente er niet meer is.’
Oorsprong
‘Toen ik uit militaire dienst kwam was er geen werk voor
mij in Friesland. Ik ben toen conducteur geworden in
Amsterdam en daarna in Alkmaar. Toen de baan bij de
gemeente vrijkwam, wilde ik graag terug. Friesland is
mijn plek. Het weidse land, het water en de vogels, dat is
zo prachtig. En die taal. Ik kan mij gewoon het allerbeste
uiten in het Fries. Ik hoor hier en ga hier niet meer weg.’
Troost
‘Mijn vrouw is overleden en alleen zijn kon ik echt niet.
Dat is het ergste dat je kan overkomen, die eenzaamheid.
Toen was daar Idskje, mijn buurvrouw. We kennen elkaar
al vijftig jaar. Haar man is overleden; we konden elkaar
troosten en vonden veel steun bij elkaar. Toen was er een
vonk en dat is machtig mooi. Ik ben een gelukkig mens.’
Daden gaan woorden te boven
‘Wer Gott vertraut had woll gebaut. Dat las ik op een
prentje, gevonden op een rommelmarkt. Als je op God
vertrouwt komt alles goed. Laat ik het daar maar bij
laten.’

500 jaar Reformatie
Met het bekendmaken van zijn 95 stellingen over misstanden
in ‘de kerk’, ontketende Luther grote veranderingen in de
westerse samenleving.
Lucas Cranach de Jongere,
Maarten Luther, 1546
tekst Jan Willem Stenvers – foto’s Ricardo Vaz Palma (stills uit film Storm)
Precies vijfhonderd jaar na deze gebeurtenis
hebben verschillende organisaties zich
verzameld in het internationaal platform
Refo500. Zij organiseren tal van activiteiten
om stil te staan bij de invloed van de Reformatie.
Karla Apperloo-Boersma (56) is projectleider van Refo500.
‘We hebben dit platform opgericht naar aanleiding van
het succesvolle Calvijnjaar in 2009. Het platform faciliteert
en coördineert terwijl de partners het programma samenstellen.
We zijn dus al een tijdje bezig, maar 2017 is wel
een mijlpaal.’
Waarom is het belangrijk dat we stilstaan
bij de Reformatie?
‘Wat er in die tijd gebeurde en wat het heeft veroorzaakt
heeft nog steeds impact op onze maatschappij. Overal
vind je de invloeden terug: in de kunst, de politiek, de
manier van denken over de verhouding man-vrouw,
de manier van geloven en van kerk-zijn. Er kwam meer
nadruk te liggen op de persoonlijke verhouding tot God.
Luther zette die beweging in gang, waarna het niet meer
mogelijk bleek om met elkaar in één kerk te zitten. De
ene geloofsgemeenschap brak in tweeën en uiteindelijk
ontstonden verschillende kerken.’
Hoe zien we die impact terug in de activiteiten
van dit jaar?
‘Op verschillende manieren. Je kunt als kerk gaan nadenken
over hoe je geworden bent tot wie en wat je nu
bent. Luther leefde in een tijd waarin veel veranderde,
net als nu. Sommige van onze partners en instanties
nemen dat als uitgangspunt. Ze denken erover na welke
vragen deze tijd aan ons stelt en welke opstelling dat
van ons vraagt.’
Kunt u een voorbeeld geven?
‘Er is van alles. We hebben een wetenschappelijke afdeling
RefoRC, die onderzoek doet naar de Reformatie en
daarover artikelen publiceert. Een Duitse partner, eikon
Media, heeft een serie gemaakt: De Luthercode. Daarin
komt onder meer aan de orde dat de mensen er in de
16e eeuw van overtuigd waren dat God alles ziet. Dat
fenomeen wordt vergeleken met de huidige zorgen rond
de ontwikkelingen van de sociale media en big data nu.
Mensen waren in die tijd vaak bang voor God. Hoe is dat
in onze tijd? Dat is een voorbeeld van een vertaling van de
situatie toen naar de tijd van nu.’
Werken jullie toe naar een bepaalde dag of moment
als hoogtepunt van het jaar?
‘Er komt geen landelijke manifestatie. De afgevaardigden
van de kerken met wie we overlegd hebben, wilden
voornamelijk lokaal en in samenwerking met anderen
activiteiten organiseren. Wel zijn er natuurlijk enkele
hoogtepunten, zoals de verschijning van de speelfilm
Storm: Letters van Vuur (zie pagina 26). En in september
opent in Museum Catharijneconvent de tentoonstelling
De kracht van Luther. Ook de lokale activiteiten die de
kerken organiseren zijn hoogtepunten. Daarover is een
goede afstemming met de pkn, we houden elkaar op
de hoogte en versturen elkaars persberichten.’
Hoeveel g we dit jaar specifiek horen
over daane persoon Luther?
‘In Duitsland is Luther meer een nationale held dan hier.
Daar ligt de focus dit jaar meer op zijn persoon. Per dag
verschijnen daar gemiddeld wel dertig artikelen over hem!
In Nederland spreken we met opzet over het Reformatiejaar.
Hier doen bijvoorbeeld ook meerdere Roomskatholieke
en commerciële partners mee. Luther speelde
een natuurlijk een grote en expliciete rol in de begintijd
van de Reformatie. Maar tegelijkertijd was de Reformatie
méér dan Luther: het was een brede beweging waarin
heel veel mensen en thema’s een rol speelden. We
snappen dat Luther veel aandacht krijgt, maar vanuit
Refo500 mag de blik breder zijn.
De film Storm is daar een mooi voorbeeld van. We wilden
geen film over Luther maken, maar over een gewone
jongen en een gewoon meisje die vijfhonderd jaar
geleden leefden. We willen laten zien welke rol de
Reformatie speelde in het leven van gewone mensen
die geconfronteerd werden met de vraag: hoe leef ik
samen met mensen die anders geloven? Of: wat heb ik
voor mijn geloof over? Vragen waar we ook nu mee
worstelen.’
‘ Het is nooit Luthers bedoeling geweest
de kerk in tweeën te splitsen.’
Luther staat ook bekend om zijn minder geliefde
kanten. Laten jullie die ook zien?
‘Ja! Daar zeg ik heel vrij ja op, want dat hebben we vanaf
het begin gedaan. Natuurlijk was niet alles koek en ei, hij
was niet perfect – daar moet je eerlijk over zijn. Wat hij
heeft gezegd over joden, vrouwen en ook moslims, is
verre van fraai. Zeker aan het eind van zijn leven was hij
geen makkelijk persoon; tolerant tegenover andersdenkenden
was hij bepaald niet. Het beeld van Luther
‘de held’ proberen we zo realistisch mogelijk neer te
zetten. Dus in lezingen en in zijn biografie worden de
mindere kanten zeker benoemd.’
Hoe vindt u het dat kerken en instanties zoveel
samenwerken in het kader van diezelfde Reformatie
die hen in eerste instantie scheidde?
‘Persoonlijk vind ik het jammer dat er zoveel kerkelijke
verdeeldheid is. Dus als dit een middel is om weer bij
elkaar te komen, juich ik dat toe. Daarom vind ik het ook
zo mooi dat op lokaal vlak kerken gezamenlijk van alles
gaan ondernemen. Zo zijn we onlangs met driehonderd
jongeren van verschillende kerken in Enschede naar een
voorpremière van Storm gegaan. Dat is een hele grote
groep! Ik ben heel blij en dankbaar dat de kerken daarvoor
openstaan.’
Wat zou Luther hiervan gevonden hebben?
‘Luther wilde eigenlijk niet uit de kerk stappen, hij wilde
alleen veranderingen bewerkstelligen binnen het kerk- en
geloofswezen. Maar het werd hem onmogelijk gemaakt
te blijven. Het is nooit zijn bedoeling geweest de kerk in
tweeën te splitsen. Vanuit dat perspectief zou hij de
samenwerking in het kader van 500 jaar Reformatie
toejuichen, denk ik.’

het object
Avondmaalbeker | Blokzijl
van het web
Zilver uit Blokzijl
Oudste stenen dg kerk
in Alkmaar
L
De doopsgezinde gemeente ’t Lam
te Blokzijl bezit een fraaie verzameling
zilveren voorwerpen. Sinds kort
heeft Museum Catharijneconvent
in Utrecht die in bruikleen.
tekst Marco Blokhuis – foto Museum Catharijneconvent
In 2017 is het vierhonderd jaar geleden dat de Waterlandse
doopsgezinden in Alkmaar een stenen kerk bouwden
aan de Koningsweg. In het weekend van 21 en 22 oktober
2017 zal de doopsgezinde gemeente Alkmaar daar uitgebreid
aandacht aan besteden.
Op zaterdag 21 oktober is er Open Huis voor iedereen.
Feestelijke viering op zondagmiddag 22 oktober.
opheffing dg Koudum
H
Toen Pieter Stuurman
et gaat om vijf
in 1824 doopsgezind
zeventiende-eeuwse
Blokzijl de beker met de
zilveren Avondmaalsbekers,
een doopschaal
scheepjes schonk, werd
besloten alle bekers te uit 1820 en een broodschaal uit 1835.
voorzien van een schenkersinscriptie.
Het is zilveren bekers, gemaakt in de steden
Van bijzonder belang zijn de vijf
dankzij deze inscripties Haarlem (1), Zwolle (2) en Enkhuizen
dat we precies weten (1). Over zilver uit Enkhuizen is weinig
wie welke beker heeft bekend, daarom zorgt de ‘vondst’
geschonken. Bovendien van de Enkhuizer beker voor een
getuigen zij van de goede aanvulling op de bestaande
veranderende opvattingen
onder de Neder-
bekend waar hij is gemaakt. Helaas
kennis. Van de vijfde beker is niet
lands doopsgezinden van konden niet alle meestertekens
de negentiende eeuw. geïdentificeerd worden.
Op de bekers is onder de monding
decoratief graveerwerk aangebracht,
waartussen personificaties van de
deugden staan. Op twee bekers zijn
de goddelijke deugden Geloof, Hoop
en Liefde te zien. Voor ons gevoel
is dat een passend motief voor een
Avondmaalsbeker. Het tegenovergestelde
is echter het geval: deugden
komen vooral voor op particuliere
bekers. Hield men zo het goede
voorbeeld voor ogen als de bekers
gebruikt werden?
De doopsgezinde gemeente ontving
alle vijf bekers tussen 1819 en 1824,
een tijdsbestek van vijf jaar. Ze zijn
afkomstig uit particulier bezit.
Hoewel niet te bewijzen valt dat
de bekers vanaf het moment van
vervaardiging altijd in bezit zijn
geweest van de families van de
schenkers, ligt dat wel in de lijn der
verwachting. Door de eeuwen heen
hebben particulieren voorwerpen
aan kerken geschonken. Voor doopsgezind
Blokzijl zal dat niet anders
geweest zijn.
Van tin naar zilver
Als we aannemen dat dat inderdaad
het geval is geweest, dan blijkt daaruit
dat de bestaande sobere stijl langer
in de kerk in stand werd gehouden
dan in de persoonlijke omgeving.
Afgaande op de datering van de
bekers, beschikten gemeenteleden
reeds in de zeventiende eeuw over
zilveren bekers als drinkgerei, terwijl
men in de vermaning waarschijnlijk
nog steeds een tinnen servies
gebruikte, net als in veel andere
kerken. In de negentiende eeuw werd
het een landelijke tendens om het tin
te vervangen door zilveren Avondmaalsgerei.
In de achttiende eeuw had een sterke
daling plaatsgevonden van het aantal
gemeenteleden vanwege de doorwerking
van de ideeën van de Verlichting,
splitsingen en de overgang
van leden naar andere kerkgenootschappen.
Aan het begin van
de negentiende eeuw kwamen de
doopsgezinde gemeenten in rustiger
vaarwater en werden zij opener en
vrijere gemeenschappen die voortaan
meer gericht waren op de buitenwereld.
Vanaf het einde van de achttiende
eeuw werden in de aanvankelijk
sober ingerichte vermaningen
elementen overgenomen van (de
inrichting van) andere kerken, zoals
een centraal opgestelde preekstoel
en het gebruik van kerkorgels. In deze
lijn paste ook de komst van zilveren
voorwerpen ter viering van het
Avondmaal. Niet dat men massaal
overging tot de aanschaf van dergelijk
kostbaar gerei, maar men stond wel
welwillend tegenover schenkingen
van gemeenteleden of anderen.
Zo ontvingen de doopsgezinden in
Holwerd in 1781 twee Avondmaalsbekers
van de gereformeerden, vanwege
het gebruik van de vermaning
voor hun samenkomsten tijdens de
renovatie van het eigen gereformeerde
kerkgebouw. Om dezelfde reden
ontving de doopsgezinde gemeente
in Itens in 1874 en 1923 twee zilveren
voorwerpen.

oeken & bladen
drievuldig
Levenscyclus
Wie het werk van dichteres en
theologe Maria de Groot (1937)
enigszins kent, zal ontdekken dat
in haar onlangs verschenen boek
Het drievoudige pad alles samenkomt
wat zij haar leven lang heeft gezocht,
ontdekt en geleefd. Haar diepe verbondenheid
met de Eeuwige en met
Jezus van Nazareth, haar ontzag voor
Tora en Tanach en de joodse wijze
van leven en leren vanuit deze oude
bronnen, haar zoektocht naar een
theologie die bevrijdend is voor
vrouwen.
Zowel in haar gedichten als in haar
proza en overige studies is dit altijd
de bron geweest waaruit zij heeft
geput. In haar nieuwste boek gaat zij
voor op het drievoudige pad, dat
zoals zij in de Inleiding schrijft:
‘...naar innerlijk omgang met de
Eeuwige en een rechtvaardige
samenleving...’ leidt. Want naar een
rechtvaardige samenleving heeft de
schrijfster altijd verlangd. Hoewel
haar werk in zekere zin tijdloos is,
is zij ook zeer betrokken op de wereld
om haar heen.
Leerling, Pelgrim en Sterveling vormen
de drie delen van het boek.
De schrijfster kiest uit eigen ervaring
voor deze begrippen. Ze is als leerling
geboren en zal dat altijd blijven, zij
is pelgrim geworden om zich vervolgens
te realiseren dat ze ook een
sterveling is. Het leven is eindig.
Het leerling- en pelgrimschap en het
stervelingschap vormen een cyclus
die zich gedurende het leven steeds
kan herhalen.
De drie delen vormen een parallelle
structuur. Ieder deel bevat een
toepasselijk verhaal en ieder tekstgedeelte
wordt omkranst met
gedichten en haiku’s. Voorts bevat
ieder deel een herkenbare, verwante
tekst die achter elkaar gelezen kan
worden.
Verrassend is de verbinding tussen de
Tien Woorden uit het Eerste Testament
en de tien beden van het
Onzevader uit het Tweede Testament.
De schrijfster veronderstelt dat Jezus
van Nazareth in het Onzevader de
ethiek van Mozes de wereld in heeft
willen brengen.
Dit rijke boek vraagt om rustige,
herhaaldelijke lezing.
Tea G. Rienksma
Het drievoudige pad – leerling, pelgrim,
sterveling, Maria de Groot, uitgeverij
Elikser, € 13,50
memoires
Willem Nijholt
In 2011 publiceerde acteur Willem
Nijholt onder de titel Met bonzend
hart zijn brieven aan de schrijfster
Hella Haasse. Haasse werd net als
Nijholt geboren in Nederlands-Indië.
Na de verschijning van het brievenboek,
dat voor een flink deel gaat over
Nijholts tijd in een Japans concentratiekamp
en een bewogen eerbetoon
aan zijn moeder werd, zijn er nu de
memoires. Met beeldend, associatief
en vaak uitbundig taalgebruik neemt
Nijholt de lezer mee naar enkele
indrukwekkende episodes uit zijn
leven.
Hij belandt in een Rooms-katholiek
Gasthuus in Millingen aan de Rijn:
‘De Zwanen (nonnen, MM) kwamen
ook met een boek en tijdschrift voor
ons aan, met veel Jezusverhalen en
zoetgekleurde platen.’ Dat tijdschrift
was De Katholieke illustratie. De jonge
Willem komt in het Gasthuus in
aanraking met de hypocrisie van het
Rooms-katholieke geloof. Op hartstochtelijke
wijze beschrijft hij zijn
eerste liefde in het Gasthuus, voor
klusjesman Frans. Bij de ontdekking
van de liefde voelt hij niets van zonde
of schaamte. ‘Ik was ‘op’ mannen.
Ik was een van die ‘van dattums’,
zoals dat destijds denigrerend werd
genoemd.’ Na een mislukte periode
op de hbs belandt Nijholt uiteindelijk
vrijwillig bij de marine waar hij zich
wegens S5 laat afkeuren. Volgens zijn
moeder kan hij vanwege die afkeuring
‘zelfs geen postbode meer
worden’. Maar dat is de jonge Willem
ook niet van plan. Na de Toneelschool
wacht hem een lange, glanzende
carrière als acteur.
‘Tja, de Grote Acht-Nul al gepasseerd.
Ik heb het toch maar gehaald. Tweeentachtig
jaar. En terugkijkend? Ha!
Als op een racefiets door de tijd
geraasd, lijkt het wel.’ Dat gevoel
bekruipt ook de lezer als de laatste
bladzijde is omgeslagen. De racefiets
had nog wel meer haltes uit Nijholts’
leven mogen aandoen. Dat is het
enige ‘verwijt’ dat je Willem Nijholt
mag maken na het lezen van zijn
openhartige en kostelijke memoires.
Een ongeduldig verlangen, Willem Nijholt,
uitgeverij Querido, € 22,50
koppig
Verdraagzaamheid getoetst
Verdraagzaamheid, respect voor
andere godsdiensten. Wij Nederlanders
willen graag geloven dat deze
eigenschappen ons landje aan de
Noordzee al eeuwenlang toebehoren.
Om dat op z’n realiteitsgehalte te
toetsen is het aan te raden Jacobs
vlucht. Een familiesaga uit de Gouden
Eeuw te lezen. Het boek is geschreven
door de Amerikaanse historicus Craig
Harline.
Jacob Rolandus, opgegroeid in een
goed-gereformeerd gezin, bekeert
zich als minderjarige tot het Roomskatholieke
geloof en vlucht midden
in de nacht naar Antwerpen, achternagezeten
door zijn vader. Er volgt
een uitgebreide, hartverscheurende
correspondentie met zijn zus Maria.
Hel en verdoemenis vliegen over en
weer. Jacob vindt dat liegen in de
gereformeerde godsdienst ingebakken
zit. Maria riposteert met:
‘Katholieken belijden afgoderij, zijn
bedriegers, vooral jezuïeten.’
Tot overmaat van ramp treedt Jacob
in bij de jezuïetenorde en vertrekt als
missionaris naar Brazilië.
Jacobs vlucht leest als een toneelstuk
in vier bedrijven. Het begint met de
bekering van de eerste Jacob, rond
1560, tot de nieuwe gereformeerde
godsdienst. Zoonlief maakt in het
tweede bedrijf naam als vertaler van
de Statenbijbel. De derde Jacob wordt
predikant, maar is voornamelijk bezig
met ruziemaken. De apotheose van
de familiesaga wordt gevormd door
de aansluiting van de vierde Jacob bij
de godsdienst die de familie Rolandus
altijd heeft betiteld als ‘hoer van
Babylon’.
Jacobs vlucht is niet alleen een
roman, maar ook een historische
studie. Veel valt er te lezen over het
alledaagse leven in de zestiende
en zeventiende eeuw. Grappige,
soms ironische tussenzinnen verlevendigen
het verhaal. ‘Iemand
gooide een steen, voor iedereen
het teken te gaan gooien met de
lievelingsvoorwerpen van oproerkraaiers
in de Nederlandse steden:
straatstenen.’ Jacobs vlucht is bovendien
actueel wanneer je de vraag
stelt: Hoe is het nu gesteld met
onze verdraagzaamheid ten opzichte
van andersdenkenden?
Jehannes Regnerus
Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de
Gouden Eeuw, Craig Harline, uitgeverij
Vantilt, € 24,95
hoop
Gedichten Amnesty
Er zijn geen duidelijke grenzen / Er is
alleen wat onzichtbaar aaneensluit –
Dejan Stojanovic. Na Moed!, Licht en
Stilte brengt Amnesty International
nu de vierde dichtbundel uit in de
serie Het museum van de poëzie. Deze
keer is het thema ‘Hoop; Gedichten
over grenzen’. ‘Wat grenzen overschrijdt,
is de hoop dat voorbij die
grenzen iets te vinden is dat beter,
veiliger of avontuurlijker is. Iets dat
verrijkt.’ Opnieuw veel gedichten
van vluchtelingen en migranten en
van dichters in ballingschap. Naast
Bertolt Brecht, Harold Pinter en
Barack Obama vooral veel onbekende
dichters dus – groen en rijp door
elkaar.
Hoop; Gedichten over grenzen, Amnesty
International, uitgeverij Bekking & Blitz,
€ 9,99
Boeken- en bladenredacteur:
Martin Maassen,
martin.maassen
@doopsgezind.nl
Tenzij anders vermeld zijn
de bijdragen op deze
pagina’s van zijn hand.
De zonnetjes bij de
besproken boeken en
bladen geven de waardering
van de recensent weer.
Die kan uiteenlopen van
één zonnetje (niet best) tot
vijf (mag op uw nachtkastje
niet ontbreken).
18 19

storm in de bijbel
21 Laten zij de Heer loven om zijn trouw,
om zijn wonderen aan mensen verricht,
22 laten zij hem dankoffers brengen,
juichend zijn daden bezingen.
23 Soms daalden zij af naar zee,
gingen scheep en bevoeren het wijde water,
24 ze zagen de daden van de Heer,
zijn wonderen op de oceaan.
25 Hij sprak en ontketende storm,
hoog zweepte hij de golven op.
26 Zij stegen tot aan de hemel, vielen neer in de diepte,
hun maag keerde om van ellende,
27 ze tolden en tuimelden als dronkaards,
alle kennis baatte hun niets.
28 Ze riepen in hun angst tot de Heer –
hij leidde hen weg uit vele gevaren,
29 hij bracht de storm tot zwijgen,
de golven gingen liggen.
30 Het verheugde hen dat de zee tot rust kwam,
hij bracht hen naar een veilige haven.
31 Laten zij de Heer loven om zijn trouw,
om zijn wonderen aan mensen verricht.
Psalm 107:21-31
tekst Wieteke van der Molen – illustratie Feiko Wouda
Storm blaast je letterlijk van je
sokken. Dat overdonderende,
onvoorspelbare geweld… Een
beschrijving van dat oergevoel als
‘indrukwekkend’ komt niet eens in
de buurt. Natuurlijk kleven er van
oudsher goddelijke aspecten aan
storm. Zulke overmachtige natuurkrachten
- als menselijke speelbal wil
je die begrijpen, indammen, reguleren,
kalmeren. Zelfs in deze seculiere
Zwijg! Wees stil!
tijd spijkert heel Nederland de luiken
voor de ramen als windkracht 9
code oranje aanjaagt. Zandzakken
worden vast gevuld, dijken bewaakt,
jassen dichtgesnoerd. Want de storm.
Die ene. De storm op zee die land
kan wegvagen of het niets is. Het
watermonster dat mensenlevens
vreet. ‘Als het stormt op zee, dan leer
je vanzelf bidden.’
In psalm 107 vormt de storm op zee
het middelste deel van een drieluik
over hoe God mensen redt. In het
eerste deel gaat het over hoe God
bevrijdt uit slavernij en ballingschap, 1
hoe hij redt uit gevangenschap en
van de hongerdood. In het laatste
deel wordt hij geprezen om hoe hij
waterbronnen laat ontspringen in de
woestijn, dorre streken vruchtbaar
maakt en al dat soort wonderen meer. 2
Maar het middelste deel, het middelste
deel prikkelt de verbeelding.
Mensen dalen af naar zee, varen op
het wijde water en daar zien ze dan
de daden van de Heer, de wonderen.
Het is God zelf die spreekt en de
storm ontketent, die de golven
opzweept. Prachtig wordt de menselijke
onmacht beschreven: ‘Ze tolden
en tuimelden als dronkaards, alle
kennis baatte hun niets.’ Zo is het,
in de storm. Machteloos ben je,
nietig, mens. Het is precies zoals mijn
opa vroeger al zei: ook hier leren de
mensen bidden in een storm op zee.
En niet zonder effect, de Heer verhoort
hen en brengt de storm tot
zwijgen… Zodra de golven liggen
brengt hij hen naar een veilige haven.
God dus, die eerst de storm doet
opsteken en golven tot aan de hemel
opzweept, die mensen doodsangst
aanjaagt… En vervolgens goede sier
maakt met het barmhartig redden
van diezelfde mensen. Tja.
Tegelijkertijd is er meer aan de
hand. Zoals onze god onder andere
een klein stormgodje was voordat hij
onze God werd, zo was ook de zee
allesbehalve een beginneling op het
kosmische toneel. De zee (yam)
is in de mythologie van het oude
Midden-Oosten de god van de
oerchaos, een oorspronkelijke vijand
van alles wat orde en schepping is.
De scheppergod bestrijdt hem en
weet hem uiteindelijk te beteugelen,
in te dammen. Ook in de bijbel zijn
sporen terug te vinden van die
mythologie, waarbij onze God de
overwinnaar is. 3 Verhalen als van
psalm 107 laten zien dat God de baas
is over de zee, over zijn oude vijand.
Dat hij de storm beheerst betekent
dat hij de zee, de chaos, de vernietiger,
beheerst. Hij kan ermee spelen
wat hij wil: opzitten, pootjes geven,
laten aanvallen, doodliggen. De zee is
zijn poedel. En hoeveel te mooier als
je en passant ook nog even je volgelingen
kunt laten zien hoe machtig
je bent? Een ideale enscenering.
In het verhaal van Jona gebruikt
God opnieuw de storm op zee.
Werkelijk dat: gebruiken. De storm
op zee is een prachtige manier om de
verhoudingen duidelijk te maken en
tegelijkertijd een onuitwisbare indruk
te maken op alle getuigen. En op de
achtergrond speelt die hele oude
mythologie met al zijn oerkrachten
mee. Schepping overwint chaos.
Dus leer bidden!
Ook bij de allerberoemdste storm
op zee vinden we dit terug. God en
zijn oervijand, schepping en chaos
en overwinning… De herinneringen
aan al die verhalen trillen mee in de
voorbereiding van Mattheus 4:35-41.
Jezus en zijn leerlingen in een bootje
op het meer. Een storm steekt op, de
golven beuken tegen de boot, klotsen
over de rand. En Jezus ligt doodgemoedereerd
te slapen, niet onder
de indruk van welke storm dan ook.
Ik hou ervan, van dat plaatje. Dat
kolkende water, die vertrokken koppies
van de leerlingen en de master
himself, relaxt uitgestrekt op een
kussen. Prachtig! Dat ze wanhopig
aan hem schudden en hem smeken
(wat is dat anders dan bidden?): ‘Kan
het u niet schelen dat we vergaan?’
En dat hij wakker wordt, om zich
heen kijkt en zegt: ‘Zwijg! Wees stil!’
en dat dan de wind braaf gaat liggen
en het meer tot rust komt.
Ik weet niet hoe dat voor u is, maar
voor mij is het antwoord op de vraag
van de leerlingen: ‘Wie is hij toch, dat
zelfs het meer en de wind hem
gehoorzamen?’ dan allang duidelijk…
Ken uw klassiekers, beste discipelen!
Even opletten! Al sinds de
schepping is er maar Eén die de
storm beveelt en het water temt…
God zelf. Of in dit geval zijn Zoon.
Zo gebruikt het Nieuwe Testament
de beeldtaal van het Oude – dat weer
die van nog oudere mythen gebruikte
– om over het voetlicht te krijgen
wie en wat Jezus werkelijk was. Een
theatrale voorstelling, een ware
epifanie in een oeroud mythologisch
jasje. ‘Zwijg! Wees stil!’ En dat de
storm dan zwijgt.

kinderkamp
Tent of Nations
Sinds 2001 organiseert Tent of Nations, een educatieve
boerderij plus vredesproject van de Palestijnse christelijke
familie Nassar, een zomerkamp voor kinderen uit Bethlehem.
Hier doen zowel kinderen met een christelijke achtergrond
als kinderen met een moslimachtergrond aan mee.
van wanhoop naar hoop
Lesbos
In oktober 2016 waren Annelies en Harky Klinefelter drie weken
met CPT (Christian Peacemaker Teams) op Lesbos in Griekenland.
Daar werkten zij in Pikpa, een vluchtelingenkamp voor mensen
met fysieke en/of psychische problemen. Zij vertellen over de
laatste dag van hun reis.
De laatste zondag gingen we naar de
noordkust die op 5 km van Turkey
ligt. Een prachtige reis qua natuur.
Bergen, olijfboomgaarden. Heel dun
bevolkt. De mooie oude dorpen zijn
gebouwd tegen de hellingen die in de
zee uitmonden. De kust is rotsachtig
met hoge klippen. Geen makkelijk
terrein om aan land te gaan. Veel
mensen zijn hier verdronken of
geblesseerd geraakt.
In 2015/16 zijn hier ruim 600.000
vluchtelingen aangekomen. In eerste
instantie moesten ze lopend in
Mytilini zien te komen, zo’n 80 km,
om zich te laten registreren. Maar al
spoedig werden auto’s en bussen
ingezet. Langs de weg had Artsen
zonder Grenzen hulpposten opgezet.
We kwamen nog een aantal van die
posten tegen - nu leeg. Momenteel
komen er maximaal honderd mensen
per week binnen en naar verwachting
wordt dat bijna nul in de koude,
stormachtige wintermaanden.
Reddingsvesten
Hier ligt het zogenaamde ‘reddingsvesten-kerkhof’:
Twee enorme bergen
reddingsvesten van wel vier meter
hoog en met een oppervlakte van
twee voetbalvelden. Vele duizenden
vesten, maar de meeste niet zeewaardig.
Zo zagen we kleine plastic vestjes
waarop in tien talen stond dat die
alleen gebruikt mochten worden in
het zwembad… Je wordt er koud van
als je het aanschouwt. Je realiseert je
dan wat het voor mensen moet
betekenen om huis en haard te
verlaten, in gammele bootjes een
oversteek te maken en niet te weten
wat te verwachten. Je moet echt wel
wanhopig zijn om je kleine kinderen
aan dat alles bloot te stellen.
Een bestelbus werd volgeladen met
goed uitziende vesten die gebruikt
worden voor het maken van tasjes en
kerstversieringen. Het uit elkaar halen
van de vesten gebeurt op Pikpa,
het maken van de tasjes en kerstversieringen
op de Open Universiteit
in Mytilini. Op die manier heeft een
aantal vluchtelingen een baantje.
Betere tijden
De vluchtelingen kunnen nu niets
anders doen dan wachten op betere
tijden. Dat houdt in het eiland Lesbos
mogen verlaten om naar andere
delen van Griekenland te kunnen
gaan. En hopelijk krijgt een enkeling
toestemming naar een ander
Europees land te reizen om ook daar
maar weer te wachten op betere
tijden. Wij voelen onze privileges en
de verantwoordelijkheid die ermee
gepaard gaat, diep.

storm in de geschiedenis
De Zondagsbode van 23 januari 1916 opent met
‘Onze broeders en zusters in watersnood’. De stormvloed
van 13 januari had overal langs de oost- en zuidkust van
de Zuiderzee gaten in de dijken geslagen.
De winden Gods
tekst Adriaan Plak – beeld Doopsgezind Documentatiecentrum
De ruimende wind naar het noorden
stuwde het water vervolgens op bij
Uitdam en Katwoude waar de dijk
de volgende morgen doorbrak. Heel
Waterland overstroomde. Dominee
Luikinga preekte erover in Haarlem
en bood de getroffenen een
‘toevlucht’ met de tekst van psalm
91:9a: ‘Om van hem herstel te
wachten van de materieele schade;
om hem daarvoor aansprakelijk te
stellen of daarvoor te verklaren, of
om te rechtvaardigen wat is geschied?
Neen, maar wel om te vinden de
kracht tot helpen en schragen en
dragen. Gij Heer zijt mijne toevlucht!’
Vanuit Den Ilp bericht dominee
De Wagenmaker bijna wekelijks. De
pastorie en de vermaning, waar maar
dertig centimeter water staat, worden
gebruikt om vluchtelingen en later
militairen, om diefstal te voorkomen,
te huisvesten. Als blijkt dat de watersnood
langer aanhoudt worden veel
van de rondzwemmende 27.000
eenden gevangen en naar Amersfoort
gebracht. De meeste kippen zijn dan
al geslacht en ver onder de prijs verkocht.
In Zaandam-Oost, dat van
overstroming gevrijwaard is gebleven,
wordt het kerkgebouw als verpleegen
ziekenhuis ingericht met de
catechisatiekamer als kraamkamer.
Daar komt Menna ter wereld en
brengen Prins Hendrik en een week
later Koningin Wilhelmina een
bezoek aan de zieken. De kerk van
Edam biedt onderdak aan gemeenteleden
en in Purmerend zijn tijdelijk
zeven gezinnen ondergebracht,
van elkaar gescheiden door houten
wanden. Een tweede storm, van 16
op 17 februari, verwoest ook in
Monnikendam een dijk en de kerk
komt deels onder water te staan.
Daar wordt, nadat de koeien eruit zijn
gehaald en de kerk is gereinigd, op
27 februari weer de eerste dienst
gehouden. Pas in mei lijkt in Den Ilp
de toestand weer te normaliseren en
doet dominee Wagenmaker nog een
beroep op de andere gemeenten om
Den Ilp financieel te steunen. Een van
de eerste gemeenten die daarop
reageert is Ouddorp…
Watersnood Zeeland
Zevenendertig jaar later zijn de rollen
omgedraaid en is het Ouddorp dat in
last is. En met Ouddorp ook grote
delen van Zeeland, Brabant en Zuid-
Holland. De storm die in de nacht
van 31 januari op 1 februari 1953
woedde en in de middag van 1 februari
opnieuw opstak, kostte aan meer
dan 1800 mensen het leven. Grote
gebieden raakten overstroomd en
duizenden huizen werden verwoest.
Dominee De Boer uit Vlissingen
bericht dat een aantal gemeenteleden
hun toevlucht hebben moeten zoeken
op de bovenverdiepingen van hun
huizen. In de pastorie van dominee
Mulder in Dordrecht staat, evenals in
de kerk, zeventig centimeter water.
Dominee S.H.N. Gorter, hoofdredacteur
van het Algemeen Doopsgezind
Weekblad, schrijft over De Storm en
plaatst naast Gods beeld als liefdevolle
Vader, waarin voor ons zijn
diepste wezen is vervat, ook een God
die een ander aangezicht kan vertonen.
‘En zo komt Hij door het
onbegrijpelijke, schijnbaar wrede
gebeuren telkens tot mens en mensheid,
omdat Hij dit Zijn werk weet.
Waarom? Waartoe? (…) Telkens weer
waren er, die als op hun vingers Gods
werk en Zijn bedoelingen konden
narekenen. Zo zijn er nu weer. Wij
willen deze weg niet inslaan. Hier is
een verborgenheid die mensen niet
wordt geopenbaard. Wij leggen de
hand op de mond en buigen deemoedig
het hoofd. Bij dit mysterie
weten wij ons klein en zwak. Om
intussen wel te ervaren dat God, Die
hier zijn gestrengheid toont, daarmee
het lieflijke doet geboren worden.’
Ondertussen is de hulpverlening op
gang gekomen. De Mennonite
Voluntary Service (mvs), zes zusters
uit Veenwouden-Zwaagwesteinde,
een hulpcolonne uit Veendam, uit
Enschede en uit Aalsmeer en vele
anderen, helpen met het opruimen
en schoonmaken en met de wederopbouw.
Soms zijn meer doopsgezinde
hulpverleners dan gemeenteleden
ter plekke. In Ouddorp, waar de
pastorie als slaapplaats is ingericht,
wordt het huis van zuster Van der
Sluis als eerste aangepakt.
Heerewegen is ingericht als
opvangplaats voor getroffen
gezinnen. Sol Yoder, vanuit
Zeist door de sneeuw fietsend
met achter zich een slee met een
schoolbord, verzorgt er de eerste
Engelse les. Later vertrekt hij met de
mvs ook naar Ouddorp. Ook Den Ilp
steunt de watersnoodcollecte, en
penningmeester C. Blaauw van
Bijzondere Noden bericht dat hij in
totaal 60.000 gulden heeft overgemaakt
aan het Nationaal Rampenfonds.
Vlammen
Naast stormvloeden die ook in
vroeger eeuwen regelmatig voorkwamen,
is met name de vuurstorm
die in de nacht van 6 op 7 januari
1654 in De Rijp woedde deel van de
rijke doopsgezinde geschiedenis
geworden. De brand ontstond door
het doldraaien van een hennepmolen
ten zuidwesten van het dorp. De in
de molen opgeslagen hennepbossen
vatten vlam, werden door de wind
opgepakt en als brandende fakkels
meegevoerd over het dorp. Binnen
de kortste keren stond een groot
deel van het dorp in lichterlaaie. De
houten vermaning, de houten huizen
met rieten daken met daarachter de
hooibergen – alles vloog tegelijk in
brand en maakte blussen onmogelijk.
De inwoners van dit rijke dorp probeerden
hun goederen in veiligheid
te brengen in de stenen en leigedekte
Het is de hand van God die hier toeslaat
gereformeerde kerk, maar ook die viel
ten prooi aan de vlammen. Anderen
probeerden de inboedel in hun
bootjes achter het huis te bergen,
maar kwamen erachter dat buren er
al met hun bootjes vandoor waren, of
dat de goederen in de bootjes ook
vlam vatten. Zij gooiden hun spullen
deels in de sloot en moesten vaak het
vege lijf redden door zelf in de sloot
te springen. Door het draaien van de
stormwind naar het Zuidoosten werd
vervolgens een ander deel van het
dorp door de brand verwoest. Met
uiteindelijk meer dan zeshonderd
woningen en pakhuizen en twee
kerken werd ruim tweederde van het
dorp in de as gelegd.
De doopsgezinde dominee Schabaelje
en zijn gereformeerde collega Donius
zijn eensgezind in hun oordeel. Het is
de hand van God die hier toeslaat,
niet omdat de mensen in De Rijp het
meer verdienen dan anderen, maar
als voorbeeld voor iedereen. Het
rijkste dorp van Noord-Holland is
verbrand en grotendeels tot armoede
vervallen. Een oude vrouw is in de
brand omgekomen, en in de daaropvolgende
weken sterft een aantal
mensen aan brandwonden of onderkoeling.
Overlevenden worden in de
naburige dorpen opgevangen. Zij
vinden soms hun eigen spullen in de
huizen van anderen terug. Drie jaar
later valt het deel dat in de brand van
1654 gespaard bleef, alsnog ten prooi
aan de vlammen…

storm in de film
kort
Storm: Letters van Vuur
Briesje
Het is de duurste Nederlandse filmproductie
ooit. Kosten noch moeite
zijn gespaard om 500 jaar Reformatie
onder de aandacht te brengen van
kinderen tussen de tien en veertien
jaar.
L
tekst Kalle Brüsewitz
foto Ricardo Vaz Palma
espakketten en aanbiedingen vliegen de
argeloze toeschouwer om de oren: speciale
voorpremières voor jeugdwerkleiders en scholen
in verschillende steden in het land, inclusief
uitleg van de producenten en vouchers voor groepskorting.
Niets wordt aan het toeval overgelaten. Deze film
kan en mag niet floppen. Een sterrencast bestaande uit
Angela Schijf, Egbert-Jan Weeber en Maarten Heijmans
werd ingevlogen om de rollen voor volwassenen in te
vullen.
Helaas is de film slecht. Het acteerwerk is houterig, soms
zelfs tenenkrommend, en dat geldt niet alleen de twee
jonge acteurs die de hoofdrollen vertolken. Het onderliggende
verhaal is flinterdun en de karakters worden niet
uitgediept. De film vertelt een slap liefdesverhaal dat veel
te snel gaat en is tegelijkertijd een heldenepos zonder
echte hoogte- en dieptepunten. Kortom, er lijkt geen
enkele reden om de bioscoopdeuren massaal plat te
lopen.
Toch doet dit de film niet helemaal recht. Er zijn wel
degelijk pluspunten. Om te beginnen ziet het er prachtig
uit. Er is veel aandacht en zorg besteed aan het decor en
de historische correctheid van dat decor. Steden als
Wittenberg en Antwerpen, waar de film speelt, zijn waarheidsgetrouw
nagebouwd. De weergave van het Europa
ten tijde van de Reformatie is sterk. Zo is er tijdens de
scènes veel aandacht voor het leven in die tijd. De smerigheid
van de straten, de bedrijvigheid van de gewone
mensen en het feit dat kinderen niet als vanzelfsprekend
naar school gingen, komen volop aan bod. Ook het op
de brandstapel zetten van mensen zonder enige vorm van
eerlijk proces, krijgt ruim aandacht.
De grootste winst van de film is de manier waarop de
Reformatie wordt gepresenteerd en geduid. Onder het
slappe actieheldenverhaal ligt het historisch adequate
verhaal van Maarten Luther en zijn kritiek op de Roomskatholieke
kerk. Niet het verhaal van de 95 stellingen op
de deur – waarvan nooit bewezen is dat het klopt – maar
de snelle verspreiding van de stellingen via de eerste
drukpersen krijgt de voorkeur. Op een eenvoudige manier
wordt zichtbaar gemaakt hoe in die tijd werd omgegaan
met tegenstanders van de katholieke kerk, de heersende
macht. Duidelijk wordt dat de Reformatie eigenlijk staat
voor het opkomen voor de vrijheid van meningsuiting
en voor het belang van het op een vrije manier belijden
van het geloof.
Te merken is dat een team van pedagogen en historici
bezig is geweest om dat inhoudelijke deel voor de
doelgroep goed voor elkaar te krijgen. Dat is gelukt en
daarom denk ik dat de pkn en Refo500 zeer content
zullen zijn. Wel had ik de film een beter script en betere
acteurs gegund, zeker voor dat geld – zo’n 6 miljoen euro!
Maar ondanks dat deze Storm meer een briesje is, vind
ik de film een goede poging om de Reformatie in dit
kroonjaar onder de aandacht te brengen van een nieuwe
generatie. Nieuw leven in Amsterdam-Noord
> Vooruitblik op de verkiezingen
> Vertrouwen op het visioen, en nog veel meer…
De meesten die opgevangen werden waren van plan
familie te bezoeken elders in de VS, maar hadden geen reisplannen
kunnen maken door hun plotselinge vrijlating.
Met man en macht werd transport naar de kerk geregeld,
warme kleding en slaapplaatsen. Predikant John Garland: ‘We waren
overdonderd. Iedere ruimte in de kerk werd benut.’
Kijk voor meer informatie op www.doopsgezind.nl/nieuws
Verdrietig om zijn heengaan, maar dankbaar dat hem verder
lijden bespaard is gebleven, berichten wij u het overlijden
van mijn lieve man, vader en opa
Henk Maarse
* Aalsmeer † Aalsmeer
15 november 1932 14 december 2016
Nely Maarse-de Hertog
Leo en Charlotte
Katharina en Franciska
Hans en Evelien
Sabine, Giel en Joep
Anneke en Maurits
Stijn en Sjoerd
Wij hebben op 19 december afscheid genomen van Henk
in de doopsgezinde kerk te Aalsmeer.
Correspondentieadres
Molenpad 53, 1431 bz Aalsmeer
De Vereenigde Doopsgezinde
Gemeente te Haarlem
is op zoek naar een
enthousiaste en proactieve
jeugdwerkbegeleider
Zie: www.vdgh.nl
26
27

column
Storm is een verhaal
Waar zal ik beginnen? Bij mijn eerste preek als
aankomend predikantje? Of bij een twaalfjarige
jongen die het liefst overal heenging, met zijn
pa, of met wie dan ook? Maakte niet uit wat er
ging gebeuren, ik moest erbij zijn!
S
tekst Geert Brüsewitz
foto Rienk van der Star
torm een natuurverschijnsel?
Nee. Storm is een
verhaal! Storm is de boel op
de kop. Alles is overhoop
gehaald, stuk gebeukt. Ineens zijn er
onvermoede krachten. En in de chaos
die ontstaat verdwijn je of in een
onoplosbare paniek, of er ontstaat
een kalme rust die je helpt hoofd- en
bijzaken te scheiden. Op het meest
kritieke moment wéét je – eigenlijk
welt het meer in je op – waar het
heen moet. Crisis.
Verhalen: ik sta in Schiedam op een
troosteloze, gure, winterse begraafplaats.
Rondom een open zwart gat
staan een dominee (mijn vader),
een begrafenisondernemer en vier
dragers met een kale houten kist.
Er is één belangstellende, dat ben ik.
Ik ben twaalf en mee omdat ik tuk
ben op uitjes. De overledene gaat
zonder belangstelling de grond in.
Misschien wel net zo alleen als hij
was toen hij stierf. Voor de kust van
Bretagne in een diepe storm overboord
geslagen en niet meer gevonden
tot dagen later, ergens in de
branding. Storm kan prachtig, avontuurlijk
en majestueus zijn, maar ook
dodelijk.
Een jonge predikant, student nog,
gaat voor het eerst vanuit Amsterdam
uit preken. Zijn aanstaande en haar
ouders, die immers een auto hebben,
begeleiden hem. Het is niet ver, in
Aalsmeer wacht een volle kerk. Het is
allemaal anders dan anders, met een
stuiver aan een ringetje in zijn oor
en gekleed in een driedelig pak. Bij
aankomst is er voor allemaal een
kopje koffie. De dominee – of liever
het studentje – krijgt de koffie uit een
kopje, het reisgezelschap moet het
doen met een plastic bekertje. Hij
heeft gekozen voor het verhaal over
de storm op het meer. Beeldrijk en
herkenbaar voor hem, daar kan ie wel
wat mee. Na een prachtige preek
(vindt hij zelf eigenlijk wel), met veel
storm gebracht, krijgt de organist
ruimte voor een naspel. De oude rot
begint zacht, maar vervolgens hoort
de hele kerk de storm aan komen
rollen, heftiger en heftiger. Het duurt
wel tien minuten of nog langer,
maar storm is het. Weg is de preek,
verdwenen in enkele inleidende
woorden bij de hoofdmoot van die
morgen: de storm op het orgel!
Een storm kan dodelijk en prachtig
zijn, maar meestal raak je wel de
controle kwijt…
In zijn eerste gemeente viert de
dominee jaren later met de hele familie
de verjaardag van opa, de oude
dominee. ’s Avonds wordt er gegeten
in een kerkje dat een restaurant is
geworden. In dit kerkje is de oude
dominee begonnen. Om er te komen
moest hij soms bij nacht en ontij op
de fiets het meer ronden. Als de gure
wind met hem speelde vergat hij even
zijn grootsteedse angst voor de kale
leegte. Ook tijdens het verjaardagsetentje
is het weer slecht. De volgende
morgen in de ochtendzon is het
een feest van ijzel en ijs rondom de
pastorie van de jonge dominee.
Pieken van veertig centimeter aan de
dakgoot, struiken compleet in ijs
gevangen, bomen bezweken onder
een zilveren last. Storm en resultaat
kunnen prachtig zijn, majestueus in
kracht.
In dezelfde nacht vergaat voor de kust
bij Zeebrugge een veerboot. Bijna
tweehonderd mensen laten het leven.
Schitterend, prachtig, oncontroleerbaar
en soms zelfs dodelijk… dat is
storm. Maar de heftigste storm is die
in het hoofd van de dominee. In mijn
hoofd. Raak ik in paniek? Soms.
Tuurlijk. Maar vaker nog is er juist
dan een stem die de storm stilt: Waar
gaat het nu eigenlijk echt om?