2016-4

deBOOMKLEVER
Tijdschrift van de natuurstudiegroep Dijleland
Jaargang 44 - december 2016

inhoud
Editoriaal 103
Tijdschrift van de natuurstudiegroep Dijleland
Natuurbeheer
Zandgroeve Ganzemans 104
Zoogdieren
Baltische vleermuis in Leuven 108
Ongewervelden
Lieveheersbeestjes in het Dijleland 115
Vogels
Voorkomen van de Kuifduiker 112
Waarnemingenoverzicht 124
De eerste keer
Halastó 121
Activiteiten 131
Colofon 132
Coverfoto
WINTERS LANDSCHAP BIJ HET
GROOTBROEK (SINT-AGATHA-RODE)
Foto: Olivier Klein

EDITORIAAL
Druppels glijden, vogels gaan
Bladeren vegen, ’t werk is nooit gedaan
Donkerte kruipt dichter, de zetel omarmt
met de Boomklever in de hand, natuur verwarmt
EDITORIAAL
Beste lezers en lezeressen,
beste natuurliefhebbers,
Terwijl de herfst zijn intrede met luid bazuingeschal
doet, terwijl we enkele telrecords breken op de telposten,
terwijl het een leuk najaar wordt voor de
zwervers en de eerste vrieskou ons het beste doet
hopen voor de winter ... terwijl dit alles gaande is,
schrijf ik mijn laatste editoriaal voor de Boomklever.
In december 2012 nam ik, samen met Roel Uyttenbroeck,
de Boomklever over van Bruno Bergmans.
Bruno was er vele jaren in geslaagd om telkens
weer een kwaliteitsvol nummer te brengen over de
natuurstudie in onze regio met de nodige luchtige
artikels in de mix. Een ware inspiratie die Roel en
ik zo goed mogelijk probeerden te behouden. Ondertussen
stonden de technische evoluties niet stil,
waar ik nog goed weet hoe Roel speciaal een gsm
kocht om online waarnemingen te kunnen ingeven
–nee, nog geen smartphone!- en zelfs nog de echte
hoogdagen van de mailinglijst heb meegemaakt,
hebben wij nu eveneens een vernieuwde website,
een facebookpagina, ... Het bood ons enorme mogelijkheden
waar we dankbaar gebruik van hebben
gemaakt. De vele input van onze lezers gaf ons ook
veel ideeën en voldoening.
Ik hoop dat u, als lezer, ervan
genoten heeft om ons
blad te zien evolueren en dat
u er steeds plezier in had, eender
waar u dit blad ook mag lezen, in de
tuin, te velde, in de zetel, op de wc, ....
Ik nam het redacteurschap sinds vorig jaar volledig
op mij maar steeds met de hulp van het redactieteam
met Jonathan Menu en Maxime Fajgenblat.
Hun hulp was ook nodig, want net zoals de technische
evoluties, evolueerde ook mijn eigen (beroeps)
leven. Ik begon als student en nu als een voltijdse
werkkracht met een eigen huis beginnen mijn prioriteiten
te veranderen. Het moment was gekomen
om afscheid te nemen van de Boomklever, dat toch
als een kindje begon aan te voelen.
Dat kindje is in de goede en capabele handen van
Maxime die ik hierbij heel veel succes wens!
En u, beste natuurliefhebber, bent heel hard bedankt
voor de waardering én uw inzet in het veld
voor de natuur(studie) ! Dat vond ik nog steeds de
grootste rijkdom van deze “job”, dat bijna dagelijks
ervaren!
Tot gauw in het veld!
Gert Vanautgaerden
Aftredend redacteur
De boomklever I december 2016 I editoriaal
103

Foto: Thomas Vandenberghe
Inrichtingswerken
Zandgroeve Ganzemans
februari 2016
De zandgroeve Ganzemans in Neerijse
wordt al sinds 2003 beheerd door Natuurpunt
omwille van het voorkomen van de
Vroedmeesterpad (Alytes obstetricans).
Anno 2016 heeft deze soort een verspreiding
in het Dijleland die nagenoeg beperkt
is tot de vallei van de Vloedgroebe tussen
de Tersaerthoeve en de Zandgroeve Ganzemans
te Neerijse.
In de andere locaties Overijse/Groeve Blaivie
en Loonbeek/Ganspoel werden sinds
resp. 2014 en 2013 geen roepende dieren
meer gehoord. Ook in de zandgroeve en
aan de Hoeve Tersaert gaan de aantallen
roepers jaar na jaar achteruit. Geen enkele
Dijlelandse populatie heeft zich de laatste
jaren in een goede of zelfs voldoende lokale
staat van instandhouding (Adriaens et
al., 2008) bevonden (Lewylle, 2012).
Omwille van deze achteruitgang werden
investeringssubsidies van de Vlaamse
overheid bekomen voor een natuurinrichtingsproject.
De werken, die een ruiming
en een kapping omvatten, vonden plaats
in februari 2016. Zulke ingrepen zijn blijvend
nodig voor de Vroedmeesterpad. De
laatste machinale ruiming van de poel dateert
van januari 2012.
INLEIDING
Het landhabitat ligt vaak zeer dicht in de buurt
van het voortplantingswater; de soort heeft een
sterke binding met eenzelfde voortplantingswater
en kent geen voorjaarstrek. Dispersie door
jonge dieren komt wel voor en is essentieel om
nieuwe gebieden te koloniseren. Voor Vroedmeesterpad
is het belangrijk dat het landhabitat
structureel divers is, met veel verstopplaatsen,
en dat de bodem goed kan opwarmen, hetgeen
best bereikt wordt met een afwezige of korte
104
De boomklever I december 2016 I natuurbeheer

kruidlaag. Schrale begroeiing verkleint ook de
“landscape resistance” die dieren ondervinden
in hun beweging (Uthleb et al., 2003). Deze open
stukken hoeven niet groot te zijn en worden vaak
als roepplaats gebruikt. Overdag verstoppen de
dieren zich onder stenen of dood hout, in holen
of door zich in te graven. Zulke plaatsen, indien
vochtig genoeg, worden ook gebruikt om droge
periodes te overbruggen en als overwinteringsplaats,
waarbij het vorstvrij zijn ook van belang
is. Hoewel bos als overwinteringsplaats gebruikt
wordt (zoals misschien het geval is voor de populatie
aan de Tersaerthoeve, zie Vervoort, 1994), is
de nabijheid ervan geen vereiste voor het voorkomen
van de soort (Uthleb, 2013).
Larven kunnen worden aangetroffen in een brede
range van natuurlijke of gegraven wateren,
gaande van langlevende plassen en karrensporen,
beekstuwen, betonbekkens, veedrinkbakken,
bronbeken, opgestuwde bronnen en bronpoelen
aan of in hellingbossen, vijvers, tuinvijvers,
(droogvallende) poelen en allerlei wateren in
groeven. Ze zijn afwezig in laaglandmoerassen
en grote vijvers. Kortlevende plassen en kleine
karrensporen spelen een beperktere rol.
Ervaringen uit andere Belgische en Nederlandse
populaties leren dat de soort veel minder aan te
treffen is in wateren met een zware vegetatie en
een dikke sliblaag (Lewylle, 2012) en dat predatie
door vis en andere amfibieën belangrijke
negatieve factoren zijn.
Een oorzakelijk verband tussen de aanwezigheid
van Meerkikkers (Pelophylax ridibunda) en de achteruitgang
van Vroedmeesterpadden is nog niet
aangetroffen in de literatuur, maar waar deze samen
voorkomen, zoals ook in de zandgroeve, vertoont
de Vroedmeesterpad vaak een sterke achteruitgang
(Felix, 2012; Lewylle, 2012; Loeffel, 2009).
UITGEVOERDE INGREPEN
De verboste flank van de percelen, bestaande uit
Katwilg (Salix viminalis) en Robinia (Robinia pseudoacacia),
vooraan in de groeve, werd in februari
2016 gekapt. Individuele mannelijke wilgen werden
gespaard voor wilde bijen. Op langere termijn
streven we hier naar een opener landschap
met verspreide boomgroepjes in hakhout. De
steilrand die door deze kapping zichtbaar werd
zal in de toekomst door natuurbeheer geoptimaliseerd
worden voor Vroedmeesterpad. Er werd
daar een stalen drinkbak aangebracht, die in de
winter 2017 verder zal ingewerkt worden.
De poel werd met twee dammen in drie delen
verdeeld. Een derde dam loopt tot het midden
van de poel en is bedoeld om toekomstige ruimingen
te vergemakkelijken. Het slib en de waterplanten
werden ter plekke afgevoerd en het
riet werd van een aantal oevers afgegraven. De
werken werden minder intensief uitgevoerd in
de zuidelijke poel, waar een stuk rietkraag werd
overgelaten. De noordelijke oever werd geherprofileerd
met een flauwe helling om deze in de
toekomst makkelijker te maaien en om de toegang
tot het water zo open mogelijk te houden.
Roepende dieren worden het vaakst op het zuidwest
geëxposeerde stuk van de steile zandwand
gehoord (waarnemingen.be). Het is waarschijnlijk
dat de meeste dieren hun eitjes afzetten op
de dichtstbijzijnde oever. De vorming van een
rietkraag aan de noordelijke oever van de poel
zal vanaf nu tegengegaan worden door vrijwilligers.
In de noordelijke poel zal ook jaarlijks de
drijvende vegetatie geschoond worden.
Kaart van de vernieuwde poel.
NATUURBEHEER
105

Het verdelen van de poel in verschillende stukken
heeft de oeverlengte van de poel vergroot,
wat zich vertaalt in meer toegangsplaatsen voor
ei-afzettende mannetjes en meer uitgangsplaatsen
voor gemetamorfoseerde larven. We hopen
dat er zo ook minder interacties tussen Vroedmeesterpad
en Meerkikker zullen zijn. Meerdere
kleine poelen met verschillende omgevingsfactoren
kunnen de langetermijnoverleving van de
soort ten goede komen door het sterfterisico te
spreiden (Adriaens et al., 2008).
De komende jaren gaan er grazers ingezet worden
om de zandgroeve open te houden. Deze winter
wordt een omheining aangebracht met een tussenraster,
zodat de begrazing rond de poel kan verminderd
worden in de kwetsbare voorjaarsperiode.
Hiervoor zullen we naar alle waarschijnlijkheid
IJslandse pony's en schapen gebruiken. Pony's
kunnen op relatief voedselarme terreinen nog voldoende
voedsel vinden en vertragen het ontstaan
van een rietkraag door begrazing en betreding.
POPULATIESCHATTING
Het grootste aantal roepende dieren in 2016
bedroeg 4. Hoe groot de actuele populatie is, is
moeilijk in te schatten aan de hand van het aantal
roepers. Roepers zijn paringsbereide dieren die
nog geen partner hebben gevonden. Vrouwtjes
roepen ook, maar veel minder vaak en minder
luid dan mannetjes, en vaak als reactie op een
mannetje (Uthleb, 2012). Roepactiviteit is gecorreleerd
met factoren als: maximale temperatuur
van de voorgaande dag, luchtvochtigheidsgraad,
een tekort aan vrouwtjes ... Populatieonderzoek
heeft aangetoond dat tussen de 5 à 10% van de
mannetjes op een gemiddelde nacht roept (Lewylle,
2012; Böll, 2003). Voor 2016 komt dit neer
op een populatie van zo'n 40 à 80 dieren.
In 2015 werd de poel 6 maal bemonsterd, maar
enkel schepdagen in februari en maart leverden
larven op.
Op 6 augustus 2016 werd in de verschillende
poeldelen geschept. Er wordt steeds per vaste
locatie tien keer geschept, erop lettend dat de
verschillende microhabitats (bodem, drijvende
vegetatie, diep en ondiep) van de poel allemaal
bemonsterd worden. Tien keer is voldoende om
de aanwezigheid van larven vast te stellen, maar
omdat de larven graag bijeenscholen en vaak de
bodem opzoeken, is het belangrijk zo representatief
mogelijk te scheppen. Het is de bedoeling
om de komende jaren steeds zo te scheppen. Op
locaties 1, 2 en 3 van de kaart werd telkens tien
keer geschept. Op locatie 1 werden zo 18 larven
aangetroffen, op locatie 2, 3 larven, en op lo-
Aantal
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Larve
Adult
2003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Jaar
Grootste telaantallen per jaar, per levensstadium
106
De boomklever I december 2016 I natuurbeheer

catie 3 geen enkele Vroedmeesterpadlarve (en 3
Meerkikkerlarven). Dit duidt er op dat zwervende
mannetjes (dit jaar toch) vooral tot ei-afzet overgaan
op de noordelijke oever. Het is zaak om,
door natuurbeheer, de andere poeldelen ook interessant
te maken voor ei-afzet.
Op deze dag werden in totaal 47 individuele
Vroedmeesterpadlarven geschept. In de andere
poeldelen werden enkel Meerkikkerlarven aangetroffen
(in poeldeel 6 maar liefst 209). Ook in
2012 werd na een ruiming in de winter een sterke
toename van het aantal larven in de opvolgende
zomer vastgesteld. Vermoedelijk hebben
winterruimingen een sterke impact op Meerkikker,
die bijna uitsluitend in het water overwintert.
Bemonstering op 29 oktober 2016 leverde nog
steeds 25 larven op in verschillende lengtestadia,
wat aangeeft dat er een succesvolle augustusgeneratie
(derde generatie na de afzetperioden
mei-juni en juli) werd afgezet. Deze zullen allen
overwinteren. Hopelijk vertaalt dit zich de komende
jaren in verhoogde aantallen roepers!
Thomas Vandenberghe
Literatuur
Böll, S., 2003. Zur Populationsdynamik und Verhaltensökologie
einer Rhöner Freilandpopulation von Alytes o. obstetricans. In
K. Grossenbacher, S. Zumbach, Die Geburtshelferkröte - Biologie,
Ökologie, Schutz. - Zeitschrift für Feldherpetologie 10,
Laurenti-Verlag, Bielefeld.
Felix R., Crombaghs B. & Geraeds R., 2012. Exotische Meerkikkers
in Zuid-Limburg. Natuurhistorisch Maandblad 101, 7,
125-130.
Lewylle I., 2012. De Vroedmeesterpad in Vlaams-Brabant –
Verkennende studie van het voortplantingshabitat, Natuurpunt
Studie 2011/14, Mechelen, België, 46 p.
Loeffel K., Meier C., Hofmann A., Cigler H, 2009. Praxishilfe zur
Aufwertung und Neuschaffung von Laichgewässern für Amphibien.
Baudirektion Kanton Zürich, 22 p.
Uthleb, H., 2012. Die Geburtshelferkröte. Brutpflege ist männlich.
Beiheft 14 der Zeitschrift für Feldherpetologie, 160 p.,
Laurenti-Verlag, Bielefeld.
Uthleb, H., Scheidt U., Meyer F., 2003. Die Geburtshelferkröte
(Alytes obstetricans) an ihrer nordöstlichen Verbreitungsgrenze:
Vorkommen, Habitatnutzung und Gefährdung in Thüringen
und Sachsen-Anhalt. In K. Grossenbacher, S. Zumbach, Die Geburtshelferkröte
- Biologie, Ökologie, Schutz. - Zeitschrift für
Feldherpetologie 10, Laurenti-Verlag, Bielefeld.
Vervoort R. 1994. Soortbeschermingsplan voor de Vroedmeesterpad
(Alytes obstestricans) in Vlaams-Brabant. Ministerie van
de Vlaamse Gemeenschap. Departement Leefmilieu en Infrastructuur.
AMINAL, afdeling Natuur. 185 p. + bijlages.
NATUURBEHEER
Oproep
hernieuwing abonnement
U kan zich (opnieuw) abonneren
op de Boomklever
door overschrijving van 15 EUR
op rekeningnummer
BE8600 115521 6850 (IBAN)
met BIC GEBABEBB van de
Natuurstudiegroep Dijleland,
met vermelding van ABO 2017 + naam en adres.
Een steunabonnement kost 20 EUR of meer.
Het bestuur van de Natuurstudiegroep Dijleland dankt u bij voorbaat.
De boomklever I december 2016 I natuurbeheer
107

SA 5745
Baltische vleermuis
in Leuven
DE VONDST:
DI 20-9-‘16 LEUVEN, REDINGENHOF
Met een fijn glimlachje rond haar mond kwam een
collega mijn klaslokaal binnen: “Herwig, we hebben
een kadootje voor jou. Ik heb iets gevonden in “den
22”. Ik fronste even mijn wenkbrauwen. “Den 22”
is immers het lokaal waar onze chemische producten
bewaard worden. Denkend aan wat er zoal in
gebouwen durft overwinteren én wat er opvallend
talrijk was dit najaar lag mijn voorzichtige suggestie
voor de hand: “Een dagpauwoog misschien …?”
“Hmm, nee …” antwoordde Marieke, “ge gaat het
interessanter vinden, denk ik”. Ik volg haar naar een
ander lokaaltje. Daar ligt ze op een stuk tissupapier:
een donker (dood) vleermuisje. Het eerste dat me
telkens opvalt, is hoe klein zo’n vleermuis wel is,
maar het tweede is de zilveren ring rond haar rechtervleugel.
Het eerste dat ik aflees “RIGA” doet de haren op
mijn armen overeind komen. Vlak daaronder neemt
“LATVIA” alle twijfels weg. Een Baltische vleermuis!
Als ik mijn collega’s hierop attent maak, kijken ze
mij ietwat ongelovig aan. Eerlijk gezegd wist ik ook
totaal niet dat dwergvleermuizen, want zo ziet ze er
wel uit, dergelijke afstanden overbruggen. “Tja, hier
gaan we nog meer van horen” geef ik als antwoord
op hun ongelovige gezichten.
EVEN NATUURPUNT CONTACTEREN …
Een telefoontje naar Wout Willems, de vleermuizenman
bij Natuurpunt, leerde mij dat het in principe
maar om 2 soorten kon gaan: Tweekleurige
vleermuis of Ruige dwergvleermuis. Een snelle
visuele inspectie was voldoende om zeker te zijn
dat dit een Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus
nathusii) moest zijn. ’s Avonds kreeg ik een mail
van Marc Herremans die mij wist te vertellen dat
op een aantal plaatsen aan de Baltische oostkust
regelmatig vleermuizen als “bijvangst” worden
genoteerd tijdens het ringen van trekvogels.
Daarna bleef het een maand stil, maar toen
kwam er nieuws. Onze vleermuis was geringd in
Pape, in het ZW van Letland. Pape is een “trekvogel-hotspot”:
aan het “Pape Ornithological
Research Station” worden sinds 1966 vogels
geringd o.a. met “Helgoland-trechtervallen”.
Vooral in de jaren ‘80 werd duidelijk dat hier ook
flinke aantallen vleermuizen passeerden: tus-
108
De boomklever I december 2016 I zoogdieren

sen 1988 en 1990 werden elk najaar meer dan
3000 vleermuizen “geregistreerd”. In 2014 sloegen
2 onderzoeksgroepen de handen in elkaar
om klaarheid te brengen in een aantal lacunes
i.v.m. vleermuizentrek. Dit Lets-Duitse samenwerkingsverband
tussen de Latvia University of
Agriculture (Jelgava) en het Leibniz Institute for
Zoo and Wildlife Research (Berlijn) omvat een
verscheidenheid aan experimenten rond gedrag
en fysiologische aspecten rond vleermuismigratie
met verschillende onderzoeksmethoden.
HET VLEERMUIZENTUNNELNET TE PAPE
Eén van deze methoden is ringonderzoek. Omdat
de gemiddelde vlieghoogte van de vleermuizen
in Pape 11 m bedraagt werd ’s werelds grootste
fuiknet geconstrueerd: maar liefst 15 m hoog
(zie foto 2). De vleermuizen passeren in Pape
langs een smalle kuststrook die een 750 m brede
flessenhals vormt tussen het open water van
de Baltische Zee ten westen en het meer van
Pape aan de oostkant van deze landengte. Het
fuiknet werd specifiek ontworpen om vleermuizen
te vangen die hier langs de Baltische kust
zuidwaarts trekken, en op dit punt de landengte
passeren. Nergens in Europa kunnen bij gunstige
omstandigheden (matige zuiden- of oostenwind)
zoveel trekkende vleermuizen gelijktijdig
geobserveerd worden als in Pape. Wout Willems
wist te achterhalen dat onze Leuvense vleermuis
(een mannetje) daar tijdens de nacht van 20 op
21 augustus 2016 werd gevangen, de daaropvolgende
dag geringd en ’s avonds gelost aan
het uiteinde van het “monsterfuiknet” waarin
het dier gevangen werd. Om een idee te geven
van de schaal van het ringwerk: de vangstnacht
20/21 augustus was de recordnacht wat betreft
het aantal gevangen vleermuizen (1408 dieren
van 8 soorten, waaronder 1150 Ruige dwergvleermuizen).
Het hoge aantal te ringen dieren
verklaart waarom een deel van de vleermuizen,
waaronder de Leuvense Ruige dwergvleermuis,
pas de volgende avond terug vrij gelaten werden.
ZOOGDIEREN
Vleermuizentunnelnet te Pape.
Foto: Jasja Dekker
109

HERFSTTREK VAN VLEERMUIZEN AAN DE
WESTKUST VAN LITOUWEN/LETLAND
Ik vond verder geen gedetailleerde vangstgegevens
van Pape maar wél van aantallen gevangen
vleermuizen in het 90 km zuidelijker gelegen
Ventés-Ragas (Litouwen). Alhoewel de geografie
iets anders is als rond Pape treedt hier een identiek
stuwend effect op. Vleermuizen (en vogels)
die vanuit het noordoosten komen, “botsen” hier
namelijk op dezelfde noord/zuid gerichte kustlijn.
De plaatselijke topografie leidt er uiteindelijk toe
dat ze terecht komen op een schiereiland. De
zuidwestpunt hiervan vormt dan ook dé perfecte
plek voor een ornithologisch “station” van
internationaal belang. Er worden maandenlang
dagelijks vogels (en in bepaalde periodes dus
ook vleermuizen) gevangen. Uit de vangstgegevens
op trektellen.nl destilleerde ik de volgende
“herfstfenologie figuur”. Ze geldt volgens Suba
(2014) even goed voor het ganse zuidelijke Balticum:
“Migration occurs more or less at the same
time everywhere in northern Europe.”
Er worden vleermuizen gevangen tussen grofweg
half augustus en half september. Als we de data
(trektellen.nl) even nauwkeuriger bekijken, blijkt
de Ruige dwergvleermuis bijna 2 weken lang tussen
21/8 en 3/9 dé talrijkst gevangen diersoort.
Tussen 29-8 en 3-9 worden er eigenlijk vooral
(Ruige dwerg)vleermuizen geringd; de vogels vormen
dan eigenlijk de “bijvangst”! Hetgeen vragen
oproept: 1) Concentreert de ring”ploeg” zich
dan op vleermuizen? 2) Prefereren vleermuizen
andere nachtelijke trekcondities t.o.v. trekvogels?
RUIGE DWERGVLEERMUIZEN:
MEER DAN FLADDERMUIZEN!
Met behulp van de plaatscoördinaten werd duidelijk
dat de Leuvense vleermuis dus op 30 nachten
een (rechtstreeks gemeten) afstand van 1230
km heeft overbrugd. Dit is geen écht uitzonderlijk
grote afstand: er zijn zelfs terugmeldingen van P.
nathusii bekend uit Zuid-Frankrijk en Noord-Italië:
tot meer dan 1900 km ver! Met bat-detectoren
en ringonderzoek heeft men bovendien aangetoond
dat vleermuizen ’s nachts de Noordzee
(trachten) over (te)steken.
ALGEMENE PATRONEN IN DE TREK VAN
RUIGE DWERGVLEERMUIS
De kraamkolonies liggen vooral in het noord(oosten)
van het verspreidingsgebied (Duitsland, Polen,
Baltische staten, ...). Als de jongen in juli
zelfstandig zijn, breken de kraamkolonies op
en beginnen de vrouwtjes aan hun trek naar
de meer zuidwestelijk gelegen winterverblijfplaatsen.
Dan start ook de paartijd, die loopt tot
september-oktober. Mannetjes bakenen een ter-
200
228
216
213
178
150
Aantal
100
50
32
33
61
34
44
84
24
101
75
38
0
13/08
1
6 6
0 0 0 0
16/08
19/08
22/08
25/08
7
5
28/08
Datum
31/08
03/09
0
16
6
0
06/09
09/09
7 5 6 7
12/09
2 1
Aantallen Ruige dwergvleermuis Ventés-Ragas najaar 2016.
Data: Trektellen.nl
110
De boomklever I december 2016 I zoogdieren

Verplaatsing van het gevonden individu.
Kaart: Wout Willems
Terugmeldingen P. nathusii uit Pape, Letland
rode lijnen = mannetjes, blauwe lijnen = vrouwtjes
Bron: Gunars Petersons
ritorium af dat ze met sociale roepen verdedigen.
Deze territoria kunnen in de buurt van kraamkolonies
liggen, maar ook langs de trekroutes. De
vrouwtjes worden gelokt met baltsroepen, die
men in de periode augustus-september met de
bat-detector kan waarnemen. Ook in Vlaanderen
kan men roepende mannetjes waarnemen.
Uit bat-detectoronderzoek blijk o.a. dat er in
Vlaanderen in het voor- en najaar meer Ruige
dwergvleermuizen aanwezig zijn dan in de zomer,
wat op doortrek wijst. Ze komen dan ook voor
op plaatsen waar ze in de zomer niet aanwezig
zijn. Het vogelopvangcentrum in Oostende krijgt
in het najaar af en toe Ruige dwergvleermuizen
over de vloer hetgeen trekbewegingen langs de
kustlijn suggereert. Mede door het ringen van
Ruige dwergvleermuizen in vleermuiskasten kon
men aan de hand van terugmeldingen de trekrichtingen
en afstanden nagaan. De trekrichting
is hoofdzakelijk noordoost-zuidwest gericht. Een
melding van een dier geringd in een vleermuiskast
langs de Rijn en teruggevonden in Noord-Italië
suggereert dat de Ruige dwergvleermuis ook de
Alpen oversteekt. De vleermuisonderzoeker Christian
Voigt hierover aan het woord: “Het aantal en
de afgelegde afstand overtreft alles wat we tot nu
toe weten over zoogdierentrek.”
VLEERMUIZEN EN WINDENERGIE
De verkregen informatie uit het hoger vernoemde
onderzoeksproject moet bijdragen aan een betere
bescherming van trekkende vleermuizen. Voor
het beschermen van trekkende vleermuizen zijn
nog vele uitdagingen te overwinnen, waarin de
massaal opduikende windturbineparken in vele
Europese landen een dubieuze factor vormen.
Windturbines vormen dodelijke hindernissen
voor vele diersoorten, en vooral voor migrerende
vleermuizen. Alleen al in Duitsland sneuvelen
jaarlijks naar schatting zo’n 300000 vleermuizen
door windturbines. Het is dus zoeken naar een
juiste balans tussen hernieuwbare energie en
vleermuizenbescherming.
Herwig Blockx
Meer weten?
Verkem, S. et al., 2003: Zoogdieren in Vlaanderen: Ruige
dwergvleermuis Natuurpunt en JNM-Zoogdierenwerkgroep.
Suba, Jurgis, 2014: Resource use by bats in Latvia during
autumn swarming and migration. Thesis, University of Latvia,
Riga.
Petersons, Gunars, 2013: The importance of the coastal area
of Baltic Sea for bat migration. Latvia University of Agriculture.
Hutterer et al. 2005: Long distance flights of Pistrellus nathusii
banded in Europe.
ZOOGDIEREN
De boomklever I december 2016 I zoogdieren
111

Kuifduiker te OHN (22/10/2016)
Foto: Maxime Fajgenblat
Voorkomen van de Kuifduiker
Podiceps auritus
in de Dijlevallei (2001-2016)
Op 22 oktober 2016 pleisterde er op de noordelijke
vijver van het Vlaams Natuurreservaat “De
Vijvers van Oud-Heverlee” een eerste kalenderjaar
Kuifduiker Podiceps auritus. Recente waarnemingen
van deze noordelijk broedende fuut zijn
op één hand te tellen. Tijd dachten we om eens
dieper in te gaan in de kenmerken, verspreiding
en voorkomen in de Dijlevallei van deze vogel.
VOORKOMEN EN VERSPREIDING
Kuifduiker (of hoornfuut) Podiceps auritus is aanmerkelijk
kleiner dan de Fuut (Podiceps cristatus)
en Roodhalsfuut (Podiceps grisegena). Hij wordt
vaak verward met de Geoorde Fuut (Podiceps nigricollis),
een minder zeldzame vogel, waarvan hij
vooral in de jeugd niet gemakkelijk te onderscheiden
is. Hij broedt langs de moerassige oevers van
de meren in het noorden van Europa, Azië en
Amerika (ook in Schotland sinds 1908 en op de
Faeröer eilanden). De Geoorde Fuut is een meer
zuidelijke vogel waarvan het broedgebied zich
uitstrekt van de Baltische staten tot Zuid-Afrika
en over West- en Midden-Azië en Noord-Amerika.
Hij slaat zijn winterkwartier op in West- en
Zuid-Europa, de Azoren en Noord-Afrika.
De Kuifduiker daarentegen overwintert in Centraal
en West-Europa, vooral langs de kusten.
IJslandse vogels overwinteren in Schotland,
West-Ierland en Noorwegen. Finse en Zweedse
vogels trekken naar de westelijke Baltische zee
en de Noordzee. Ringwerk heeft aangetoond dat
de Noord-Europese en West-Siberische vogels in
zuidwestelijke richting trekken. De ganse populatie
migreert en dit in etappes over land in een
breed front.
De Kuifduiker is de zeldzaamste van de vijf in
Europa voorkomende futen. De relatief kleine
Europese populatie wordt op 9200 broedparen
geschat, ongeveer 10 % van de totale wereldpopulatie.
Het is een Rode Lijst soort wiens status
als “kwetsbaar” wordt bestempeld. Globaal gaat
hun aantal achteruit tegen een tempo van 30%
in 21,3 jaar. In Noord-Amerika is de achteruitgang
nog dramatischer: een afname tijdens de
laatste 40 jaar met ongeveer 76%, wat overeenkomt
met een daling van ongeveer 30 %
per decade. De achteruitgang wordt vooral toegeschreven
aan menselijke verstoring, bosbouw
rond de meren waar ze broeden, schommelingen
in het waterpeil en het uitzetten van de Regenboogforel
Oncorhynchus mykiss, die net zoals de
Kuifduiker van waterinsecten leeft.
112
De boomklever I december 2016 I vogels

Kuifduiker te OHN (22/10/2016)
Foto: Maxime Fajgenblat
De Kuifduiker is een zeer schaarse doortrekker
en wintergast aan de kust. Binnenlandse waarnemingen
zijn nog schaarser. In België overwinteren
er elk jaar wel één of twee exemplaren in
onze zeehavens (kust, Gent-Terneuzen en Antwerpen)
of soms in Wallonië op één van de grote
meren (Lacs de l’Eau d’Heure). In het watervogelrijke
Nederland is het evenmin een talrijke gast
met jaarlijks slechts een tiental overwinterende
exemplaren vooral dan in het Deltagebied (Grevelingenmeer,
Brouwersdam, Oosterschelde …)
en minder op de Wadden.
DETERMINATIE
Zeker voor beginnende vogelkijkers kan in de
winter het onderscheid tussen Kuifduiker en Geoorde
Fuut moeilijkheden opleveren. Beide zijn
zwart-witte futen die groter zijn dan Dodaars en
kleiner dan Fuut. Het onderscheid is het gemakkelijkst
te maken door te kijken naar de kopvorm
en de zwart-wit verdeling op de kop. De Kuifduiker
heeft een laag voorhoofd, een platte kruin
(duidelijk zichtbaar als men hem langs achter
ziet), en het hoogste punt achterop de kop (zoals
bij Fuut). De Geoorde Fuut heeft een hoog,
steil voorhoofd met het hoogste punt voorop de
kruin. Dit wordt nog versterkt door de opgewipte
snavel waardoor men de indruk heeft dat hij met
de “neus in de lucht” rondzwemt. De Kuifduiker
heeft een iets robuustere rechte snavel, waarop
in goede omstandigheden en van kort bij een
witte punt kan gezien worden.
Een ander opvallend verschil is de zwart-wit verhouding
op de kop. Bij de Kuifduiker is de zwarte
kap (petje) scherp begrensd en de scheiding
loopt in een rechte lijn van de snavel door het
rode oog. Bij de Geoorde Fuut omvat het zwart
volledig het oog. De Kuifduiker is in winterkleed
een duidelijke zwart-witte vogel wat hem zeker
ook onderscheidt van Dodaars die ook de indruk
kunnen geven van een “petje” te hebben maar
steeds wit-bruin getint zijn.
Eenmaal men deze kenmerken onder de knie
heeft en mits wat ervaring kan men zelfs op grote
afstand (bv. op zee) en mits het gebruik van
goede optiek alleen al op de “jizz” gemakkelijk
het onderscheid tussen beide soorten maken.
VOORKOMEN IN DE DIJLEVALLEI
Met zijn status van schaarse wintergast die dan
nog zelden in het binnenland wordt waargenomen,
mag het niet verwonderen dat het aantal
waarnemingen van Kuifduiker in de Dijlevallei vrij
beperkt is, namelijk 14 waarnemingen van in totaal
17 exemplaren in de periode 1900-2016.
Wortelaers maakt geen melding van de soort.
Herroelen & De Fraine omschrijven de Kuifduiker
in hun “Inventaris van Brabant 1900-1974”, als
“Onregelmatige gast van november tot februari”
en vermelden als de tot dan toe laatste datum in
het voorjaar 24/2/1962 Bossut-Gottechain. Waarschijnlijk
gaat het hier over een waarneming te Pécrot,
dat net buiten de Vlaamse Dijlevallei ligt en
dus buiten het bestek van dit artikel valt. Lippens
vermeldt echter een uitzonderlijke zomerwaarneming
op 7 augustus 1947 te Sint-Agatha-Rode.
Deze twee waarnemingen zijn evenwel niet
opgenomen in “Vogels in het Dijleland”, wel 9
andere waarnemingen in de periode 1900-2000
VOGELS
1963
1965
1970
1972
1979
1985
1986
Aantal waargenomen exemplaren van Kuifduiker per jaar sinds het midden van de 20e eeuw.
2002
2007
2012
2016
De boomklever I december 2016 I vogels
113

jan feb maa april mei juni juli aug sept okt nov dec
1 3 3 1 1 2 4 2
Tabel 1: Aantal waarnemingen van Kuifduiker per maand in de periode 1900-2016.
en waarin de status van de Kuifduiker wordt
omschreven als “toevallige gast”: “zeldzame vogelsoort
die maximaal 16 keer met zekerheid in het
Dijleland is vastgesteld in de twintigste eeuw”.
• 11 november 1963 Sint-Agatha- Rode
• 14 november 1965 Oud-Heverlee - 2 ex.
• 25-28 januari 1970 Oud-Heverlee Noord
• 6 februari 1970 Oud-Heverlee Noord - 2 ex.
• 11 november 1972 Dijlevallei
• 10-15 maart 1979 Oud-Heverlee
• 18 maart 1979 Sint-Agatha- Rode - 2 ex.
• 9 februari 1985 Neerijse Grote Bron
• 8- 11 mei 1986 Sint-Agatha- Rode -
adult zomerkleed
In deze eeuw hebben we tot hiertoe slecht vier
waarnemingen:
• 27/12/2002 Oud-Heverlee Zuid -
adult winterkleed
• 14-15/12/2007 Sint-Agatha- Rode -
eerste kalenderjaar
• 27/10/2012 Neerijse Grote Bron -
eerste kalenderjaar
• 22/10/2016 Oud-Heverlee Noord -
eerste kalenderjaar
Statistisch gezien had men in de periode 1946-
2016 maar om de vijf jaar de kans een Kuifduiker
in de Dijlevallei waar te nemen. Wat echter opvalt
is de lange periode van 15 jaar van ongeveer
halfweg de jaren tachtig tot het begin van deze
eeuw waarin geen enkele Kuifduiker werd waargenomen.
Dit komt overeen met de situatie in
Nederland waar Kuifduikers in het laatste kwart
van de twintigste eeuw altijd schaars waren.
Als we kijken naar het seizoenspatroon van
Kuifduiker (zie Tabel 1), dan stellen we vast dat
het aantal waarnemingen in voor- en najaar nagenoeg
gelijk zijn. De meeste kans heeft men
tijdens de najaarstrek van eind oktober tot half
november en in het voorjaar in de eerste decade
van februari en rond half maart.
De vroegste Kuifduiker in de Dijlevallei is het
exemplaar van dit jaar, 22 oktober, de laatste
voorjaarstrekker werd waargenomen op 11 mei
1986. Ook één, de reeds vermelde, uitzonderlijke
zomerwaarneming op 7 augustus 1947.
Meestal gaat het om solitaire vogels. Driemaal
waren er twee exemplaren samen. De vogels
blijven doorgaans maar één dag of pleisteren
kortstondig (2-6 dagen). Dit is ook typisch voor
binnenlandwaarnemingen in West-Europa.
Ook opmerkelijk is dat in de 21e eeuw, het voor
zover men het kon vaststellen, nagenoeg altijd
om eerste kalenderjaar vogels ging. De postjuveniele
rui gaat immers voort in het begin van de
winter zodat eerste winter en adult kleed spoedig
niet meer te onderscheiden zijn. (Idem voor
Geoorde Fuut). Tot nu toe kon maar eenmaal een
exemplaar in prachtkleed worden waargenomen
(over het kleed van de vogel uit 1947 zijn geen
bijzonderheden gekend).
Luc Hendrickx
luchendrickx2003@yahoo.com
Referenties
BirdLife International (2016) Species factsheet: Podiceps auritus.
P. Géroudet, Les Palmipèdes d’Europe, Paris, 1999.
M.Hens (red) 2000. Vogels in het Dijleland. De Vrienden van Heverleebos
en Meerdaalwoud i.s.m. De Wielewaal afdeling Leuven,
Leuven, 2001.
P. Herroelen & R. De Fraine, Inventaris van d Vogels van Brabant
1900-1974, Brussel, 1975.
L. Lippens en H. Wille, Atlas van de Vogels in België en West-Europa,
1972.
Sovon webreferentie: https://www.sovon.nl/nl/soort/110, 2016.
Fl. Wortelaers, Het Meerdaelwoud en zijn broedvogels alsook de
vogels der Dijlevallei, A’pen, 1946.
114

Oogvleklieveheersbeestje
(Anatis ocellata), Koeheide
Foto: Kurt Geeraerts
Lieveheersbeestjes
in het Dijleland
Deel 2: voorkomende soorten
en hun relatie tot de verschillende biotopen.
ONGEWERVELDEN
VOORKOMENDE SOORTEN
IN HET DIJLELAND
Onderstaande lijst heb ik voornamelijk samengesteld
op basis van eigen ervaring (waarnemingen,
verkregen informatie langs verschillende
kanalen, …). De lijst omvat dus slechts recente
waarnemingen van grofweg de laatste 20 jaar.
Dit heeft als gevolg dat er mogelijk nog andere
soorten in de vallei voorkomen die hier niet
genoemd worden. Waarnemingen uit de 18de,
19de en de eerste helft van de 20ste eeuw werden
niet opgenomen in de opsomming. Deze
waarnemingen worden verder wel in de tekst
vernoemd als dit voor de vallei relevant is.
Zoals reeds in het eerste deel van deze reeks
werd aangegeven, zijn de Nederlandse namen
nog niet zo lang geleden veranderd. De filosofie
die erachter schuilging, was dat het moeilijk
was om te onthouden of het nu punt, stip, of vlek
was. Dus zei men maar onmiddellijk dat alles
wat bleek (wit, geel, rood) is met zwarte punten,
stippen of vlekken, met de term “stip” wordt
aangeduid. En alles wat witte vlekken, stippen of
punten heeft, noemen we “vlek”. Ook zijn enkele
andere namen naar voor geschoven die meer
over het lieveheersbeestje vertelden. Bijvoorbeeld
het zeven-vlek lieveheersbeestje Hippodamia
septemmaculata – dus niet het Zevenstippelig
lieveheersbeestje, wordt nu Veenlieveheersbeestje
genoemd. Het Wilgenlieveheersbeestje is nu
Niervleklieveheersbeestje (Chilocorus renipustulatus).
Het Veertienstippelig lieveheersbeestje heet
nu het Schaakbordlieveheersbeestje (Propylea
quatuordecimpunctata).
Hieronder de lijst van soorten in het Dijleland.
Soorten die op de grens van het Dijleland leven,
zijn toegevoegd maar achter de naam is “(omgeving)”
toegevoegd. Enkele soorten van het
geslacht Scymnus zijn moeilijk herkenbaar. Het
voorkomen is dus twijfelachtig wegens verwarring
mogelijk met andere soorten. Daarom is er
een “(?)” toegevoegd.
De boomklever I december 2016 I ongewervelden
115

CHILOCORINAE
Kenmerkend voor deze subfamilie is dat het voorhoofd zich voor de ogen uitbreidt.
Meestal zijn de dekschilden onbehaard maar het behaard lieveheersbeestje vormt een
uitzondering. In de meest recente indeling worden deze soorten trouwens bij de Scymninae
gezet.
Heidelieveheersbeestje - Chilocorus bipustulatus (Linnaeus 1758)
Niervleklieveheersbeestje - Chilocorus renipustulatus (Scriba 1790)
Zwart lieveheersbeestje - Exochomus (Parexochomus) nigromaculatus (Goeze 1777) (omgeving)
Viervleklieveheersbeestje - Exochomus (Exochomus) quadripustulatus (Linnaeus 1758)
Behaard lieveheersbeestje - Platynaspis luteorubra (Redtenbacher 1843)
COCCIDULINAE
Dit zijn langwerpige ongeveer 3 millimeter grote behaarde lieveheersbeestjes waarvan
de antennes langer zijn dan de kop breed is.
Struweelnepkapoentje - Rhyzobius chrysomeloides (Herbst 1792)
Graslandnepkapoentje - Rhyzobius litura (Fabricius 1787)
Ongevlekt rietkapoentje - Coccidula rufa (Herbst 1783)
Gevlekt rietkapoentje - Coccidula scutellata (Herbst 1783)
COCCINELLINAE
Dit zijn de grotere lieveheersbeestjes die vaak ook felgekleurd zijn.
Tweestippelig lieveheersbeestje - Adalia (Adalia) bipunctata (Linnaeus 1758)
Tienstippelig lieveheersbeestje - Adalia (Adalia) decempunctata (Linnaeus 1758)
Oogvleklieveheersbeestje - Anatis ocellata (Linnaeus 1758)
Negentienstippelig lieveheersbeestje - Anisosticta novemdecimpunctata (Linnaeus 1758)
Bruin lieveheersbeestje - Aphidecta obliterata (Linnaeus 1758)
Tienvleklieveheersbeestje - Calvia decemguttata (Linnaeus 1758)
Roomvleklieveheersbeestje - Calvia quatuordecimguttata (Linnaeus 1758)
Hiërogliefenlieveheersbeestje - Coccinella (Coccinella) hieroglyphica (Linnaeus 1758)
Bosmierlieveheersbeestje - Coccinella (Coccinella) magnifica (Redtenbacher 1843)
Vijfstippelig lieveheersbeestje - Coccinella (Coccinella) quinquepunctata (Linnaeus 1758)
Zevenstippelig lieveheersbeestje - Coccinella (Coccinella) septempunctata (Linnaeus 1758)
Elfstippelig lieveheersbeestje - Coccinella (Spilota) undecimpunctata (Linnaeus 1758)
Veertienvleklieveheersbeestje - Coccinula quatuordecimpustulata (Linnaeus 1758) (omgeving)
Meeldauwlieveheersbeestje - Halyzia sedecimguttata (Linnaeus 1758)
Aziatisch lieveheersbeestje - Harmonia axyridis (Pallas 1773)
Harlekijnlieveheersbeestje - Harmonia quadripunctata (Pontoppidan 1763)
Dertienstippelig lieveheersbeestje - Hippodamia (Hemisphaerica) tredecimpunctata (Linnaeus 1758)
Ruigtelieveheersbeestje - Hippodamia (Hippodamia) variegata (Goeze 1777)
Achttienvleklieveheersbeestje - Myrrha (Myrrha) octodecimguttata (Linnaeus 1758)
Gestreept lieveheersbeestje - Myzia oblongoguttata (Linnaeus 1758)
Vloeivleklieveheersbeestje - Oenopia conglobata (Linnaeus 1758)
Ongevlekt lieveheersbeestje - Oenopia impustulata (Linnaeus 1758)
Schaakbordlieveheersbeestje - Propylea quatuordecimpunctata (Linnaeus 1758)
116
De boomklever I december 2016 I ongewervelden

Citroenlieveheersbeestje - Psyllobora vigintiduopunctata (Linnaeus 1758)
Zestienstippelig lieveheersbeestje - Tytthaspis sedecimpunctata (Linnaeus 1758)
Twaalfvleklieveheersbeestje - Vibidia duodecimguttata (Poda 1761)
EPILACHNINAE
Soms grote en behaarde lieveheersbeestjes die allen planteneters zijn. Ze zijn vuiloranje
gekleurd met eventueel donkere vlekken.
Heggenranklieveheersbeestje - Henosepilachna argus (Geoffroy 1762)
Vierentwintigstippelig lieveheersbeestje - Subcoccinella vigintiquatuorpunctata (Linnaeus 1758)
SCYMNINAE
Kleine tot zeer kleine soorten lieveheersbeestjes die vaak ook donker en overheersend
bruinachtig gekleurd zijn. Ze bezitten op de glanskapoentjes na, een soms erg dense
beharing.
Bosbesglanskapoentje - Hyperaspis campestris (Herbst 1783)
Boogvlekkapoentje - Clitostethus arcuatus (Rossi 1794)
Moeraskapoentje - Nephus (Nephus) redtenbacheri (Mulsant 1846)
Viervlekkapoentje - Nephus (Nephus) quadrimaculatus (Herbst 1783)
Bloedpuntkapoentje - Scymnus (Neopullus) haemorrhoidalis (Herbst 1797)
Gerand kapoentje - Scymnus (Neopullus) limbatus (Stephens 1831)
Sparrenkapoentje - Scymnus (Parapullus) abietis (Paykull 1798)
Roodrandkapoentje - Scymnus (Pullus) auritus (Thunberg 1795)
Dennenkapoentje - Scymnus (Pullus) suturalis (Thunberg 1795)
Breed kapoentje - Scymnus (Scymnus) apetzi (Mulsant 1846) (?)
Conisch kapoentje - Scymnus (Scymnus) frontalis (Fabricius 1787)
Driehoekkapoentje - Scymnus (Scymnus) interruptus (Goeze 1777)
Groot zwart kapoentje - Scymnus (Scymnus) nigrinus (Kugelann 1794)
Roodkopkapoentje - Scymnus (Scymnus) rubromaculatus (Goeze 1778)
Gemaskeerd kapoentje - Scymnus (Scymnus) schmidti (Fürsch 1958) (?)
Spintetend puntkapoentje - Stethorus pusillus (Herbst 1797)
ONGEWERVELDEN
BESPREKING VAN DE SOORTEN NAAR
HUN BIOTOOP, HUN VOEDSEL EN HOE JE
ZE HERKENT
DE GENERALISTEN
Sommige lieveheersbeestjes kan je zowat overal
vinden. Ze zijn niet gespecialiseerd in één specifieke
prooi. Ze vinden dus zowat overal eten. Het
is daarom niet verwonderlijk dat de generalisten
de meest algemene soorten herbergen. Je kan ze
in je tuin vinden, maar ook tijdens je uitstappen
in een veelheid aan biotopen.
Het Zevenstippelig lieveheersbeestje (Coccinella
septempunctata) spant uiteraard de kroon. Opvallend
rood met zeven zwarte vlekken, en behorende
tot de grotere soorten lieveheersbeestjes is
dit lieveheersbeestje bij iedereen bekend. Ze eten
voornamelijk bladluizen en kunnen soms massaal
voorkomen. Aan zee kennen we sommige
jaren invasies van deze soort. Er is dan zeer veel
voedsel ergens in de buurt en als al het eten op
is gaan ze allemaal op de vleugels op zoek naar
nieuw voedsel. Met wat verkeerde wind kunnen
ze dan concentreren op en rond het strand. Ook
bij ons zijn ze zo goed als overal te vinden.
Nummer 2 van onze inheemse lieveheersbeest-​
De boomklever I december 2016 I ongewervelden
117

Citroenlieveheersbeestje
Egenhovenbos
(Psyllobora vigintiduopunctata)
Foto: Johan Robben
Roomvleklieveheersbeestje
Egenhovenbos
(Calvia quatuordecimguttata)
Foto: Johan Robben
Schaakbordlieveheersbeestje
Zoniënwoud (Groenendaal)
(Propylea quatuordecimpunctata)
Foto: Jean-François Van der Donckt
jes is ongetwijfeld het Schaakbordlieveheersbeestje
(Propylea quatuordecimpunctata). Zijn
snelle voetjes en zijn (in de bleke vorm) rechthoekige
vlekjes maken hem eenvoudig herkenbaar
in de tuin.
Sedert de laatste eeuwwisseling is het Aziatisch
lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) ingevoerd
om te gebruiken in de biologische landbouw.
Drie vormen komen algemeen voor: een veelstippelige
rode vorm met 2+3+3+1 vlekken per
dekschild, een zwarte vorm met 2 grote rode
bollen en 2 kleinere achteraan en een zwarte
vorm met 2 grote rode vlekken. Het is allemaal
dezelfde soort maar het zijn verschillende vormen.
Jammer genoeg vormden ze onmiddellijk
een flinke bedreiging van onze inheemse lieveheersbeestjes.
Alhoewel het Aziatisch lieveheersbeestje
als bladluizeneter bekend staat, mag je er
van uitgaan dat het Aziatisch lieveheersbeestje
zo goed als alles opeet dat zacht genoeg is. De
eerste keer dat ik twee even volgroeide larven
tegen kwam, was ergens in december 2001. Ik
stak ze in een filmpotje en toen ik 20 minuten
later thuiskwam bleek een larve verdwenen, of
juister, bij nader toezicht bleef enkel de kop over.
Het meest bedreigde lieveheersbeestje door
deze introductie was het Tweestippelig lieveheersbeestje
(Adalia bipunctata). Er zijn grofweg
twee algemene vormen. De tweestippelige vorm
is eenvoudig herkenbaar maar dit eerder langwerpige
lieveheersbeestje kan ook een donkere
vorm hebben met twee rode wat hoekige vlekken
in de voorhoeken van de dekschilden en
twee kleinere in het midden achteraan. De zwarte
onderzijde is kenmerkend. Deze soort, die in
de top 4 stond van meest voorkomende soorten,
verdween zo goed als volledig na de introductie
van het Aziatisch lieveheersbeestje. Net zoals het
Zevenstippelig lieveheersbeestje kon het soms
massaal voorkommen. Ik herinner me als kleine
jongen soms duizenden zo niet miljoenen Tweestippelige
lieveheersbeestjes aangespoeld op het
strand. Maar dat zal zich niet meer voordoen.
Gelukkig is de populatie zich de laatste 5 jaar

een klein beetje aan het herstellen. Vermoedelijk
leven deze twee soorten in dezelfde niche. Toen
de Aziatische lieveheersbeestjes opkwamen, kon
je ze nog samen op de winterslaapplaatsen vinden.
In de herfst op een mooie zonnige dag na
een ijskoude nacht met net wel of niet de eerste
nachtvorst, vliegen ze rond op zoek naar een bleke
rots. Een huis, en liefst een wit, beantwoordt
perfect aan deze beschrijving. Dan landen ze op
de gevel langs de warme zonnekant en kruipen
ze alle mogelijk spleten in. Meestal overwinteren
ze dan achter klapluiken, in de spouw, achter
rolluikkasten, … En als ze in het voorjaar naar
de warmte kruipen kom je ze binnen tegen. De
laatste tijd zie je dus geen Tweestippelige lieveheersbeestjes
meer op die slaapplaatsen. Deze
zijn volledig overgenomen door de Aziatische
lieveheersbeestjes. Maar wat je wel nog ziet zijn
Vloeivleklieveheersbeestjes (Oenopia conglobata).
Ze zijn een stuk kleiner en hebben vaak een wat
roze kleur. Naast wat gewone kleinere vlekken
heeft dit lieveheersbeestje een grote vlek bovenop
de dekschilden. En die is meestal verbonden
de zwarte naad over de middenlijn.
Het Tweestippelig (A. bipunctata) en het Tienstippelig
(A. decempunctata) lieveheersbeestje behoren
beide tot hetzelfde geslacht, namelijk Adalia.
Typisch voor dit geslacht is de grote variabiliteit.
Maar klaarblijkelijk leeft het Tienstippelig lieveheersbeestje
toch in een andere niche dan het
Tweestippelig lieveheersbeestje. Het Tienstippelig
lieveheersbeestje komt sommige jaren veel voor
en andere jaren worden ze amper gezien. Een
goede kans om ze te vinden maak je in het voorjaar
op bloeiende lindes. Enkele andere soorten
komen trouwens ook af op de zoete drup van de
linde in bloei.
Nog enkele andere bladluizeneters zijn het Tienvleklieveheersbeestje
(Calvia decemguttata) en het
Roomvleklieveheersbeestje (Calvia quatuordecimguttata).
Deze laatste soort is een uitgesproken
voorjaarsactieve soort. Je vindt ze bijvoorbeeld
op een bloeiende meidoorn. Maar ook de eerste
bladluizen op ontluikende berkenknoppen worden
actief opgezocht. Dan vind je ze samen met
de Zevenstippelige lieveheersbeestjes rennend
over de takken.
De laatste twee soorten hebben witte vlekken.
Een andere soort met witte vlekken is een schimmeleter:
het Meeldauwlieveheersbeestje (Halyzia
sedecimguttata). De naam geeft al aan dat dit
een meeldauwschimmel-etende soort is. Ze worden
meestal gevonden in de herfst en de winter.
Soms zitten ze in december in kleine aggregaties
op een dikke tak of de stam van de boom.
In droge zomers moet je ze zoeken op de tere
aangetaste bladeren van struiken diep in het bos.
Maar ook het Citroenlieveheersbeestje (Psyllobora
vigintiduopunctata) kan je vinden op de meeldauwschimmels
die groeien op bladeren van
bomen en struiken en zelfs eenjarige planten. Dit
kleine citroengele lieveheersbeestje met zwarte
stippen kan op sommige struiken ook in grote
getale voorkomen, meestal in combinatie met
larven van alle leeftijden.
DE VALLEI EN HAAR MOERASSEN
De vallei zelf en dan natuurlijk zijn natste begroeide
stukken kunnen een uitstekende plaats
zijn om enkele zeldzame soorten te vinden. Vochtige
weilanden met kort gras, soms zelfs met wat
permanent open water in de buurt, daar huizen
de Moeraskapoentjes (Nephus redtenbacheri).
Zelf heb ik er ooit eentje gevonden, maar voor
ik het kleinood met zekerheid kon determineren
viel het en verdween voor goed in het gras, onvindbaar
tussen de vele sprietjes. De weilanden
van Oud-Heverlee beloven alvast deze soort te
herbergen.
Een andere soort die in de graslanden en zelfs
nog in zeggevelden huist is algemener: het Ongevlekt
rietkapoentje (Coccidula rufa). Het komt
niet echt voor op het riet en het is niet echt ongevlekt
want er bevindt zich op dit vuilrode lieveheersbeestje
een grote vage donkere driehoekige
vlek op het schildje.
Tot hetzelfde geslacht behoort het Gevlekt rietkapoentje
(Coccidula scutellata). En het is ook een
De boomklever I december 2016 I ongewervelden
ONGEWERVELDEN
119

liefhebber van vochtige gebieden, zelfs nog wat
vochtiger dan het Ongevlekt rietkapoentje. Je
vindt ze in de zeggevelden over rietkragen tot in
lisdoddevelden. Ook het Negentienstippelig lieveheersbeestje
(Anisosticta novemdecimpunctata)
kan je er vinden.
Negentienstippelig lieveheersbeestje
OHZ
(Anisosticta novemdecimpunctata)
Foto: Joris Menten
Gevlekt rietkapoentje
OHZ
(Coccidula scutellata)
Foto: Joris Menten
Een soort die vroeger, en dan spreken we over
meer dan 75 jaar terug, in het Brusselse voorkwam
was het Veenlieveheersbeestje (Hippodamia
(Hemisphaerica) septemmaculata, De Geer
1775). Zelf vond ik het enkel in de Vogezen en
daar leeft het op drijftillen van veen en in Zweden
komt het ook voor in de veengebieden. Mogelijk
was de omgeving van Brussel toen veel
rijker aan laagveenmoerassen. Nu is deze verborgen
levende soort enkel nog bekend van een
enkele plaats in de Hoge Venen. Hopelijk zal ze
met de uitgebreide herstelwerkzaamheden in de
Hoge Venen opnieuw toenemen als het al niet te
laat is. In het Dijleland zijn ze alvast verdwenen.
Een andere soort die vroeger zeker in de omgeving
(Louvain-la-Neuve) zat, en waar de Dijlevallei
mogelijk enkele goede biotopen voor
herbergt, is het Twintigvleklieveheersbeestje
(Sospita vigintiguttata, Linnaeus 1758). Deze
soort voedt zich specifiek op de elzenbladluis, en
Elzen staan er zeker in de Dijlevallei. De soort is
echter vermoedelijk uit België verdwenen.
Johan Bogaert
In de volgende delen van deze reeks worden de
overige biotopen besproken en de algemene patronen
beschreven omtrent het voorkomen van
lieveheersbeestjes in onze streek vergeleken met
de rest van het land.
120
De boomklever I december 2016 I ongewervelden

Very British,
indeed … (HALASTÓ, 19 OKTOBER 2010)
Als we de auto parkeren langs de gebouwen aan
de spoorweg, stap ik vol verwachting uit. Ik kijk
al weken uit naar deze dag en dat heeft niks te
maken met het toevallige feit dat ik vandaag jarig
ben. Het heeft wél alles te maken met wat ik
hier de eerste keer, in juli ’97, heb gezien ... De
“eerste vijver links” werd toen afgevist. Op de
modder en in het ondiepe water zaten eenvoudigweg
verplétterend veel vogels. Honderden
Zwarte ruiters in vlekkeloos zomerkleed, evenveel
Grutto’s, 6 soorten reigers die in totaal zeker de
duizend overtroffen, tientallen Lepelaars, Zwarte
ibissen, Dwergaalscholvers …: de herinneringen
van ruimschoots 10 jaar geleden staan in mijn
geheugen gegrift. De visvijvers van Halastó: het
leek wel een mini-Donaudelta, alleen de pelikanen
ontbraken…
“Herwig, moeten we langs hier?” rukt Jo me
weg uit mijn dagdromen. “Even op de kaart kijken”
mompel ik en snel staan we aan de aflaat
van de eerste grote vijver. Net zoals in SAR zijn
er hier kleinere “randvijvers” en deze liggen nu
kennelijk droog. Alhoewel, “droog”? Reigers
hebben er diepe pootafdrukken in de zachte modder
achtergelaten maar Jo staat wat verderop bij
een groter spoor in de modder te wachten. “Wat
denk jij daarvan, Herwig? Dat kan toch alleen van
een Otter zijn?” Het betreffende spoor is van een
groot dier dat met sprongen door de modder is
gegleden. “En dat …,” wijs ik naar een opvallend
sleepspoor dat hier en daar zichtbaar is, “…
is dan van zijn staart” vult Jo aan. “Tja, waarvan
kan het anders zijn?” vraag ik mij luidop af. Op
Jo’s volgende vraag: “Zitten hier otters ?” kan ik
geen zinnig antwoord geven. “Vis genoeg, in ieder
geval” besluit hij. “Wat zei je daarnet ook alweer?
Vijf kilometers visvijver: nu, als ik een otter was,
…” We lopen verder naar de plek vanwaar je een
mooi overzicht hebt over de eerste grote vijver.
Daar staan reeds een vijftiental Engelsen: zij zijn
ook op herfstreis in Hongarije. Ze worden gegidst
door een jonge Hongaar, die wat uitleg geeft over
de Witoogeend die ze net in de kijker hebben. Een
aantal dames op leeftijd, die ook bij deze groep
horen, wijst nu naar een ruig stukje met bloeiende
heelblaadjes. Een roodoranje vlinder vliegt plots
vlak bij hen op en gaat onzichtbaar onderaan de
vijverdijk zitten. “Wasn’t that a copper butterfly?”
vraagt één van de dames zich af. “I think so, but
definitely not a Small copper” draag ik mijn steentje
bij. Ondertussen heb ik me wat lager op de vijverdijk
geposteerd om een beter zicht te krijgen.
“Do you still see it?” vraagt iemand me nu. “No,
not for the mo… oh, yes, there it is”. Korter bij dan
ik dacht zit een vuurvlinder op een zonbeschenen
bramenblad. Langzaam draait hij zich naar de zon:
zwart gestreepte voelsprieten. De voorvleugels
zijn wat afgevlogen met donkere strepen op de
toch nog mooi oranjerood gloeiende voorvleugels.
Als hij zich draait in de zon zie ik “meeuwgrijs”
glanzende ondervleugels: is dat geen Grote
vuurvlinder?!? Oktober is toch niet hun normale
vliegtijd?!? Of is het een mij onbekende vuurvlindersoort
…?
“It could be a Large copper, but …” deel ik twijfelend
mee. “Oh, really? Isn’t that the one which
is now extinct in England?” hoor ik iemand vragen.
“I do believe there were some reintroduction
projects …” hoor ik een andere stem. Eén
van de vrouwen in de groep kijkt me nu even
peinzend aan: “Could you make a picture for me,
please?” Op mijn bevestigend antwoord reikt ze
mij een pocketfototoestelletje aan. Ik klauter de
DE EERSTE KEER
De boomklever I december 2016 I de eerste keer
121

vijverdijk opnieuw af tot op de
drooggevallen vijverbodem. Na
enig behoedzaam rondzoeken
vind ik de vlinder terug: het is
inderdaad één van de “grotere”
vuurvlinders. “Klik”, wat korterbij:
“klik”, nog wat korterbij: “klik” …
Ai, mijn schaduw viel op de vlinder en
hij fladdert nu omhoog en verdwijnt
in het wilgengebladerte. Ik hoor enkele
teleurgestelde opmerkingen van boven.
“No problem, I’ve got it!” roep ik hen
toe. Een halve minuut later sta ik terug
boven op de vijverdijk, naast de eigenares van het
piepkleine fototoestelletje. Ik heb 6 foto’s kunnen
maken voor hij wegvloog. Bij het bekijken ervan
ben ik zelf erg verbaasd: “Incredible what these
pocketcamera’s can do nowadays” verzeker ik de
eigenares van het toestel. “Oh yes, they’re very
nice, thank you”, kijkt ze mij glunderend van achter
het schermpje aan. “Well, Shena, you’ve got
your own private photographer now”, gekscheert
één van haar reisgenoten. Don’t mind them”, verzekert
ze mij. Mijn antwoord “Well, I don’t really
mind, you have to put up with them” krijgt een
oerbritse repliek van haar reisgenoten: “Yeah, she
does, she’s got no choice at all, has she …”
Jo is ondertussen terug van een klop- en schudactie
om lieveheersbeestjes te bemachtigen en de
buit in zijn paraplu wordt door de oudjes ook even
bekeken. “Ladybirds? Are there many species?
Any special ones around here?” Jo is maar al te
bereid om op hun vragen te antwoorden. Als we
afscheid nemen van de groep, wuift de dame in
kwestie nog eens naar ons: “Thanks again”.
Vijf minuten later volgen we opnieuw de midden“dijk”.
Links en rechts van deze dijk liggen
reusachtige viskweekvijvers, allemaal door een
stevige rietkraag omringd. Op bijna alle vijvers
staat minstens één houten kijk/jachtplatform.
Sommigen staan op invallen, maar ze geven wél
een onmisbaar uitzicht op de fabuleuze avifauna
van dit gebied. Dat mag ook wel. Halastó is één
van de beste, zoniet het allerbeste, gebied(en)
voor watervogels in Hongarije. De Engelsen hebben
ons ondertussen terug voorbijgestoken, maar
een kilometer verder staat hun busje aan wat vistrieerbakken
geparkeerd.
“Hi, it is you again” begroeten de Britten ons opnieuw.
Ze staan aan de afvoergracht van een afgelaten
vijver. De gracht zelf is zo’n 2 meter breed
en komt zo’n 15 m ver door de rietgordel: Links
en rechts groeit het riet tot aan de hemel. Althans
zo lijkt het toch. Alsof de hoogte nog niet genoeg
indicatie is boven het wateroppervlak bewijst een
donkere dikke wortelmat erop hoe vitaal dit riet
wel niet is. Enthousiast vertellen de Engelsen ons
wat ze hier al allemaal gezien hebben: Night heron,
Squacco heron. The Spotted redshanks were
swimming right here” wijzen ze op het laagstaande
water in de gracht. Een plomp vogeltje komt nu
aansnorren, maar draait op een 5tal meter van de
groep terug. “Oh, there’s the kingfisher again!”
klinkt het opgetogen bij onze Engelse zielsgenoten.
Als ik hem nakijk troost één van de Britse dames
mij: “It flies up and down the creek here, you
just have to wait for it to reappear …” Ik vang
even de blik op van Jo die ondertussen, omringd
door een 5tal Engelse dames, uitleg geeft over
de visjes in de gracht. Hij glimlacht, het is altijd
leuk om je eigen enthousiasme weerspiegeld te
zien bij je publiek. Op de oever ligt één van de uit
de kluiten gewassen rietstengels en ik begin af te
passen hoe lang hij wel is. Balasz, de Hongaarse
reisleider van de Britten, is nieuwsgierig wat ik aan
122
De boomklever I december 2016 I de eerste keer

het doen ben. Ik profiteer ervan om hem te vragen
over ons vermeend otterspoor. “Oh yes, they’re defintely
here” antwoordt hij. “Sometimes you can
see them playing on that pond.” wijst hij naar de
dichstbijgeleden visvijver. “Vijf meter rietstengel”,
noteer ik mentaal, “dat is even hoog als het riet
aan Lac du Der”.
Rechts verheft zich nu een wolk vogels in de lucht.
Eerst 2 en daarna 3 onvolwassen Zeearenden
flappen laag rond en zorgen ervoor dat alles wat
vleugels heeft, opvliegt. Eén van de arenden posteert
zich op de modder van een drooggevallen
vijver, de 2 andere verdwijnen na enkele minuten.
Balasz vindt dit maar matig interessant: “In winter,
there are 20, 30 eagles around here” luidt zijn
commentaar.
Aan de overkant van de weg loopt een pad het riet
in naar een uitkijktoren en ik besluit daar even een
kijkje te nemen. Het trapje is wat krakkemikkig,
maar even later kan ik toch al boven het riet uit
kijken. Ik zie vrijwel onmiddellijk een juv. Bruine
kiek die een aanval uitvoert op … een massief
roofvogelblok dat in een gemaaide rietstrook zit!
En een aantal meters links … zit er nog een Zeearend!
“White- tailed eagles” roep ik naar de Engelsen,
waarop een aantal antwoordt dat ze die
net gezien hebben. Mijn antwoord dat het volwassen
vogels zijn en dus “real White-tailed eagles”,
lokt toch enkele mensen in mijn richting. Ze volgen
het pad door het riet en een oudere vrouw begint
als eerste de houten ladder te beklimmen.
“You can see the eagles from here quite well”,
moedig ik haar aan van bovenop de toren. Ze
zucht: “Ooh, my knees, I'm not sure if …” Als ze
bijna boven is, steek ik mijn hand uit en help ze het
laatste stuk omhoog. Uiteindelijk bereiken er 3 Engelsen
het platform. “Oh, nice view”, knikken ze
instemmend. Ik laat ze de Zeearenden zien: “Oh
yes, Pam, you should see this, a clearly white tail”.
Pam komt kijken: “Oh yes, and a very pale head
and a creamy yellow bill”.
Ik vertel haar dat ze net een perfecte beschrijving
heeft gemaakt van een volwassen Zeearend. “The
one on the left is smaller, isn’t it?” luidt hun volgende
vraag. Mijn antwoord “Yes, that’s the male:
he’s not smaller, he’s less big, her majesty is in charge.
It’s like in Britain really” vinden ze wel grappig.
“It is not unusual to see a pair of old White tailed
eagles so close together like that” vertel ik een
vriendelijk oud meneertje die eveneens de bovenkant
van de toren gehaald heeft. “Do you want
to see them?” Hij heeft zich echter omgedraaid
en staart wezenloos uit over het rietmoeras. Een
van de dames bemerkt mijn verwarring, wenkt me
naar zich toe en fluistert zacht: “His wife died last
year, they were very close … Just let him, he’ll be
allright …” Als iedereen de arenden heeft gezien,
help ik hen de toren afdalen. Net op tijd want hun
groepsleider maant hen aan om plaats te nemen
in hun bus. Honderd meter verderop is de modder
van de afgelopen weken echter in diepe sporen
opgedroogd en het busje kan deze obstakels niet
passeren. Ze hebben geen andere keuze: ze moeten
terug.
Terwijl wij verder lopen op het modderspoor, kijk
ik nog eens om naar het busje met de Engelsen.
Het is ondertussen 180° gedraaid en één van de
Britse grootvaders zwaait achter een zijraam nog
even naar ons vooraleer hun busje schommelend
over de bultige weg verdwijnt. “Toch wel een aantal
mensen bij die slecht ter been waren, hè” kijk
ik hen twijfelend na. Jo bekijkt mij daarop even
indringend: “Ik hoop dat we zoiets ook nog zullen
kunnen doen als we zo oud zijn, Herwig.” Dit rake
antwoord slaat me even met verstomming. “Euh
hm, eh ja, … dat hoop ik ook” stamel ik na enkele
seconden. “Zullen we er nu even de pas inzetten
want anders geraken we nooit aan de achterste
vijver, hoe ver is dat nog …?” verandert Jo van
onderwerp. Ik maak dankbaar gebruik van deze
vraag om even de kaart te tonen. “Hmm, dat is
zeker doenbaar”, schat hij in. Vijf minuten later
staan we echter al opnieuw stil: ikzelf heb buidelmezen
gehoord en probeer ze in de kijker te krijgen,
Jo staat onder een wilg om lieveheersbeestjes
te zoeken. Een mens heeft zo zijn bezigheden …
Herwig Blockx
DE EERSTE KEER
De boomklever I december 2016 I de eerste keer
123

Opmerkelijke
vogelwaarneminge
in de Dijlevallei
en omgeving juni – augustus 2016
Dit overzicht van opmerkelijke en interessante
vogelwaarnemingen in het Dijleland beslaat
voornamelijk de periode juni – augustus 2016.
De bestreken regio omvat de gemeenten Kortenberg,
Herent, Bertem, Leuven, Oud-Heverlee, Huldenberg,
Overijse, Tervuren en de aangrenzende
gebieden. De volgende rubriek zal de periode juni
– augustus 2016 omvatten. Voor opname worden
waarnemingen bij voorkeur ingevoerd op www.
waarnemingen.be, of bezorgd aan Kelle Moreau,
Meibloempjeslaan 2, bus 3, 8400 Oostende,
0486/12.58.77, kelle.moreau@gmail.com.
Waarnemingen van soorten die niet in dit verslag
werden opgenomen (incl. alle exoten), maar
wel werden ingevoerd in www.waarnemingen.
be kunnen daar geraadpleegd worden. Waarnemingen
die als onzeker werden gelabeld of waar
niet tot exacte soortdeterminatie kon worden
overgegaan, werden voor dit overzicht niet weerhouden.
In vele soortteksten wordt verwezen
naar het aantal waarnemingen, waarbij waarnemingen
worden gedefinieerd als ‘records’ in de
database (een record is de combinatie van soort,
datum, waarnemer, gebied en tijdstip). Omwille
van de variatie in invoergedrag van verschillende
waarnemers moet men wel oppassen met
het interpreteren en vergelijken van deze cijfers.
Waarnemingen die door het Belgian Rare Bird
Committee (BRBC) beoordeeld dienen te worden,
worden onder voorbehoud gepubliceerd vooraleer
ze definitief op de Dijlelandse lijst kunnen
bijgeschreven worden.
Gebiedsafkortingen
WLS = Wilsele/Vijvers Bellefroid, LP = Kessel-Lo/Leopoldspark,
AVP = Heverlee/Abdij van Park, ZW = Oud-Heverlee/Zoete Waters,
OHN = Oud-Heverlee/N, OHZ = Oud-Heverlee/Z, Oppem
= weilanden tussen Bogaardenstraat (Oud-Heverlee – Korbeek-Dijle)
en NGB, NGB = Neerijse/Grote Bron (deel Doode
Bemde), NKV = Neerijse/Kliniekvijvers (deel Doode Bemde),
SAR = Sint-Agatha-Rode/ Grootbroek en Tervuren/KMMA =
Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.
Fuut met kroost - Leopoldspark Kessel-Lo
Foto: Bart Verstraete
124

Kwartel Coturnix coturnix
Kwartels werden tijdens de zomer van 2016 op de
volgende Dijlelandse locaties gehoord: Bertem/ Koeheide
(telkens 1 ex. op 10, 25/06 & 22/07; G. Bleys), Heverlee/
Zwanenberg (1 ex. op 11/06; G. Bleys), Plateau Leefdaal
– Korbeek-Dijle (waarnemingen op 12 data tss 15/06
& 20/07, max. 11 zp op 30/06; B. Forget), Neerijse/
Zingende Wind (telkens 1 ex. op 22/06, 7 & 23/07; K.
Van Acker), Herent (1 ex. op 22/06; D. Walton), Erps/
Dorenveld (telkens 1 ex. op 26/06 & 31/07; J. Lecomte, F.
Wyns), Huldenberg/plateau (1 ex. op 8/07; W. Tamsyn) en
Oud-Heverlee/dorp (1 ex. over op 26/07; J. Rutten). In augustus
was er enkel een waarneming van een opvliegend
ex. te Korbeek-Dijle/plateau op 20/08 (J. Nysten).
Bergeend Tadorna tadorna
In juni 2016 werden nog 18 waarnemingen van Bergeenden
ontvangen uit de regio. In 12 gevallen ging het
om waarnemingen van een groepje dat heen-en-weer
pendelde tussen OHN en SAR, met 13 ex. te OHN op
5/06 (L. Hendrickx, I. Nel) en 9 ex. te SAR op 16/06 (J. De
Cock) als maxima. Intussen werden op andere locaties
de volgende Bergeenden genoteerd: 1 ex. over Neerijse/
Ganzeman op 8/06 (I. Nel), resp. 2 ad en 1 ex. te AVP op
10 en 30/06 (M. Kyametis, D. von Werne), 2 ad te Leefdaal/plateau
op 13/06 (J. Wauters) en 3 ex. te Heverlee/
Langestaart op 21-22/06 (B. Van Mol, A. Schneider). In
juli en augustus werd de soort enkel te SAR genoteerd:
1 ad op 1-2/07, 1 juv op 17/07, 1 juv op 30-31/07, 1
ex. over op 15/08 en 1 juv op 30-31/08 (L. Hendrickx, I.
Nel, B. Vereyken). De waargenomen juvenielen betroffen
doortrekkers, er werd tijdens het broedseizoen 2016
geen broedbewijs opgemerkt in het Dijleland.
Smient Anas penelope
De eerste Smienten voor het najaar van 2016 waren
telkens een eclips mannetje te NGB op 31/07 en 9/08
(I. Nel, L. Hendrickx) en te OHZ op 14/08 (L. Hendrickx),
gevolgd door 2 ex. te SAR op 29/08 (J. Vandeput).
Zomertaling Anas querquedula
Van 1/06 tot op 9/08 werden Zomertalingen waargenomen
te NKV, waarbij het tot op 24/07 om een resident
paartje ging dat vanaf 25/07 werd vergezeld van een 3e
ex. (intussen allen in eclipskleed). In de tweede helft van
augustus werd de soort enkele keren gemeld te SAR, met
resp. 1, 2 & 2 ex. op 15, 21 & 23/08 (H. Roosen, I. Nel, J.
Nysten, E. Van Hoorebeke).
Krooneend Netta rufina
07/06 1 ad m te OHZ (R. Gysbertsen)
03,10 & 30/07 telkens 1 ad m eclips te NGB (R.
Polfliet, D. von Werne, L. Hendrickx)
Roerdomp Botaurus stellaris
26/07, 8 & 19/08 1 ex. te OHZ (R. Gysbertsen, F.
Vanwezer)
8, 21 & 23/08 1 ex. te NKV (L. Hendrickx, J. Nysten,
K. Geeraerts e.a.).
Woudaap Ixobrychus minutus
Het mannetje Woudaap dat in de tweede helft van mei
2016 riep aan de Kliniekvijvers in de Doode Bemde, deed
dat ook begin juni nog en had minstens van op 8/06
het gezelschap van een vrouwtje (E. Van Hoorebeke). De
beide vogels bleven aanwezig, maar het vrouwtje liet
zich – in tegenstelling tot het mannetje - niet al te vaak
opmerken. Dat dit een goed teken kon zijn werd op 12/07
bevestigd met een eerste waarneming van een juveniel ex.
(P. Goubau, T. de Thier). Het vrouwtje werd voor het laatst
gemeld op 13/07 (E. Van Hoorebeke), de juveniele vogel
op 14/08 (O. Heneau) en het mannetje op 30/08 (J. De
Cock), als er inmiddels tenminste geen doortrekkers in het
spel waren. Verderop in de Doode Bemde, in het Groot
Rietveld, werden intussen ook enkele keren Woudaapjes
opgemerkt: een roepend mannetje op 10/06 en een
juveniel op 14/08 (S. Horemans e.a.). Of deze waarnemingen
op dezelfde vogels betrekking hebben dan wel op
een tweede territorium is niet geheel zeker.
Te OHZ bleken op 14/06 één en vanaf 15/06 twee mannetjes
Woudaap te roepen (R. Gysbertsen e.a.), en op 23/06
werd er ook een vrouwtje waargenomen (O. Heneau). Op
25/06 werd voor het laatst vastgesteld dat er twee mannetjes
aanwezig waren (J. De Cock, K. Aerts), nadien bleef
enkel een gevestigd koppel ter plaatse. Er werden heel
wat broedindicatieve waarnemingen verzameld, waaronder
transport van voedsel- of ontlasting. Er is dus ook te
OHZ sprake van een zeker broedgeval, maar er werden
helaas nooit waarnemingen van juvenielen gemeld.
Het vrouwtje werd de laatste keer als dusdanig gemeld
op 9/08 en het mannetje op 11/08 (R. Gysbertsen). De
laatste waarneming betrof een niet nader gespecifieerd
ex. op 12/08 (F. Vanwezer).
Te SAR was de soort eerder in het voorjaar opvallend afwezig
geweest, en ook in juni – juli viel er hier nauwelijks
activiteit van Woudapen op te merken. Er werd enkel een
vrouwtje gezien op 26 en 28/06 (I. Nel, L. Hendrickx).
Maar later in de zomer werd SAR dan toch nog het toneel
van een broedgeval, met waarnemingen van een vrouwtje
vanaf 30/07 (I. Nel e.a.), een mannetje vanaf 6/08 (J. De
Cock e.a.) en twee juvenielen vanaf 23/08 (L. Hendrickx,
I. Nel e.a.). Het mannetje was intussen al verdwenen
(laatste keer gemeld op 8/08; L. Hendrickx – hij was dus
enkel op 6-8/08 met zekerheid aanwezig), en het vrouwtje
werd voor het laatst doorgegeven op 25/08 (J. De Cock).
De beide juvenielen bleven tot op 30/08 ter plaatse (J.
De Cock e.a.), van 31/08 tot 11/09 ging het nog om één
VOGELS
125

juveniel (JF Noulard, L. Hendrickx, G. Sterckx e.a.).
De Woudaap bereikt in 2016 in het Dijleland dus het
mooie resultaat van 3-4 broedgevallen, en bevestigt zijn
status als vaste broedvogel van de regio.
Kleine Zilverreiger Egretta garzetta
In de Doode Bemde te Neerijse, waar de soort ook in mei
2016 reeds meermaals werd waargenomen, zat nog tot
op 05/06 met enige regelmaat een Kleine Zilverreiger
(J. Vandeput, J. De Cock, I. Nel e.a.). Op 6/07 vloog een
groep van 12 ex. zuidwaarts over Heverlee/Oost (R. Aerts).
Vanaf 10/07 verbleef vervolgens terug een ex. te Neerijse:
op 10/07 te NGB (L. Hendrickx) en op 15-17/07 te NKV (P.
Deschepper, J. De Cock, G. Mariën, L. Hendrickx).
Grote Zilverreiger Ardea alba
Een beknopte samenvatting van het zomerse voorkomen
van de Grote Zilverreiger in het Dijleland anno 2016
bevestigt dat de soort nu jaarrond aanwezig is, met een
klassieke dip in aantallen en waarnemingsfrequentie in
de vroege zomer, gevolgd door een geleidelijke toename
van beide parameters naar het najaar toe.
Juni
38 waarnemingen van 1-3 ex.
verspreid over de regio
Juli
73 waarnemingen, max. 8 ex. te
NKV op 23/07 (S. Horemans)
Augustus 208 waarnemingen, max. 11 ex. te
SAR op 31/08 (L. Hendrickx)
Purperreiger Ardea purpurea
Een eerstejaars Purperreiger had het best naar zijn zin in
de Doode Bemde, en bleef hier van 17/07 tot minstens
31/08 rondhangen (M. Mottlo, G. Mariën, J. De Cock
e.v.a.). Te OHZ waren er waarnemingen van een adult
naar ZW op 29/07 (R. Gysbertsen), 1 ex. tpl + 1 ex. NO
(mogelijk zelfde ex.) op 31/07 (W. Wind, F. Vanwezer) en
1 ex. tpl op 6/08 (E. Kimman). Op 28/08 werd een ex.
gemeld te SAR (E. Kimman).
Zwarte Ooievaar Ciconia nigra
09/06 2 ex. N te Ottenburg (G. Van Hamme)
13/08 1 ex. over Erps-Kwerps/dorp (P.
Moysons)
Ooievaar Ciconia ciconia
12/06 1 ex. over Herent (K. Kaerts)
26/06 3 ex. over OHZ (I. Nel, L. Hendrickx)
10/07 1 ex. over Wijgmaal (L. Smets)
11/07 1 ex. te Everberg/Rotte Gaten (E. Le
Docte)
31/07 1 ex. te Neerijse/Doode Bemde (S.
Janssens), 1 ex. Z te Leuven (R.
Aerts): zeker twee verschillende ex.
waarvan ’s avonds één foerageerde
in Néthen (F. Vanwezer, I. Nel, V.
Claes)
16-17/08 resp. 2 & 5 ex. te SAR/Laanvallei &
Vette Weide (S. De Backer, J. Vandeput,
I. Nel e.a.)
26/08 25 ex. over Kessel-Lo (R. Verdonck)
27/08 25 ex. te Ottenburg (M. Bruyninx),
26 ex. te Bierbeek (K. De Keersmaecker),
18 ex. ZW te Meerbeek (G.
Vandezande)
28/08 15 ex. NO te LP (R. Van de Moer)
Zwarte Ibis Plegadis falcinellus
Op 5/07 werd een Zwarte Ibis waargenomen te Kwerps/
vijvers (K. Lambeets). Na een ex. op 29-30/09/09 te
SAR en een ex. over Leefdaal op 4/09/11 zou dit het 3e
ex. voor het Dijleland kunnen zijn, maar met het geval
van eerder dit jaar te LP in het achterhoofd (ontsnapte
vogel uit Planckendael, aanwezig te LP op 24-29/04/16)
worden we weer wat achterdochtiger met betrekking tot
de wilde herkomst van bepaalde Zwarte Ibissen. Enkel bij
het eerste geval kon onomstotelijk worden bewezen dat
Blauwborst - SAR
Foto: Victor Claes
126
De boomklever I december 2016 I vogels

de vogel ongeringd was en geen tekenen van een verblijf
in gevangenschap vertoonde.
Rode Wouw Milvus milvus
15/08 1 ex. te Leefdaal/plateau (J. Nysten)
28/08 1 ex. te Leefdaal/Duivendelle (K.
Moreau)
Bruine Kiekendief Circus aeruginosus
24 waarnemingen in juni en 31 in juli, met zwaartepunt
in de Dijlevallei ten Z van Leuven, illustreren dat de
Bruine Kiekendief tegenwoordig de hele zomer door
kan worden waargenomen in het Dijleland. Broedbewijs
was er echter weer nergens. Vanaf eind juli werden de
najaarsbewegingen ingezet, en doken er ook meer Bruine
Kiekendieven op boven de plateaus (tot 3 ex. samen),
waarbij augustus maar liefst goed was voor een totaal
van ca 140 waarnemingen in de regio.
Blauwe Kiekendief Circus cyaneus
Van op de Kesselberg werd zowel op 29 als op 30/06
een Blauwe Kiekendief doorgegeven (W. Maertens, L.
Wera). De eerste Blauwe Kiekendieven van het ‘najaar’
verschenen op 16 en 28/08 te Leefdaal/plateau (resp. 1
ex. & 1 juv; J. De Cock, D. von Werne).
Visarend Pandion haliaetus
09/06 1 ex. over Overijse/Meer van Genval
(F. Richir)
14/06 1 ex. te SAR (I. Nel)
24/07 1 ex. te SAR (E. Vanreck)
De juni- en juliwaarnemingen van Visarenden weergeven
lukt nog wel, maar voor augustus gaat dat niet meer op.
In augustus 2016 werd de soort vanaf de 16e dagelijks
waargenomen in de Dijlevallei, met in totaal maar liefst
121 doorgegeven waarnemingen uit OHN-OHZ, de
Doode Bemde en SAR. Buiten de Dijlevallei werden zuidwaarts
vliegende Visarenden opgemerkt te Huldenberg/
plateau op 24/08 (F. Fluyt) en te Meerbeek op 27/08 (G.
Vandezande).
Boomvalk Falco subbuteo
Met 63 waarnemingen in juni, 57 in juli en 114 in
augustus, was het een goed jaar voor de Boomvalk
in regio Leuven. Grote concentraties (> 3 ex.) werden
echter nergens genoteerd. Enkel te Wijgmaal – waar
zich een geslaagd broedgeval voordeed – werden enkele
keren 4 ex. samen gezien: 2 ad + 2 juv op 10 en 16/08
(L. Smets). De eerste waarneming van een juveniel ex.
viel hier reeds op 31/07 (L. Smets), een vroege datum
voor Boomvalk.
Slechtvalk Falco peregrinus
Over de Slechtvalken van Leuven werd tijdens de zomermaanden
van 2016 15 keer informatie
ingevoerd op www.dijleland.waarnemingen.be, waaruit
bleek dat minstens één jong het nest
succesvol heeft verlaten (B. Theunis, K. Kaerts, M. Thibaut
e.a.). Buiten Leuven kunnen de Dijlelandse
waarnemingen uit deze periode als volgt worden samengevat:
4 waarnemingen van 1-2 ex. in juni, 9
waarnemingen van 1 ex. in juli en 24 waarnemingen van
1-2 ex. in augustus.
Porseleinhoen Porzana porzana
In de Doode Bemde kon men in augustus vanuit kijkhut
‘De Roerdomp’ volop genieten van Porseleinhoentjes.
Vanaf 10/08 werden hier immers quasi dagelijks 1-2 ex.
waargenomen (I. Nel, L. Hendrickx, S. Horemans e.v.a.).
Te SAR werd er telkens een ex. opgemerkt op 25, 26 en
31/08 (L. Hendrickx).
Kraanvogel Grus grus
18/08 1 ex. over Erps-Kwerps/dorp (L. Van
Egdom)
VOGELS
Purperreiger - Doode Bemde
Foto: Jan Waumans
De boomklever I december 2016 I vogels
127

128
Scholekster Haematopus ostralegus
Op 11 data tussen 10/06 en 22/08 werden Scholeksters
waargenomen te Haasrode/industrie (J. Verroken, P.
Moysons, D. von Werne e.a.), er waren tijdens de zomer
geen andere locaties waar de soort werd opgemerkt. Het
ging hierbij telkens om 1 of 2 ex., op 22/06 waren er
echter 5 ex. aanwezig (D. von Werne).
Kluut Recurvirostra avosetta
17/06 9 ex. (7 ad + 2 2e kj) te SAR (I. Nel,
D. von Werne, L. Hendrickx)
Kleine Plevier Charadrius dubius
2 & 10/06 resp. 4 & 2 ex. te AVP (W. Wind)
Morinelplevier Charadrius morinellus
23/08 1 juv te Korbeek-Dijle/plateau (G.
Vandezande, M. Fajgenblat, S.
Horemans e.a.)
Regenwulp Numenius phaeopus
’s Nachts overtrekkende Regenwulpen werden gehoord
op 18/07 te OHN en op 26/07 te OHZ (J. Rutten).
Wulp Numenius arquata
17/07 6 ex. tpl te Loonbeek/Korenheide (G.
Bleys)
26/07 1 ex. over SAR (I. Nel)
04/08 1 ex. over Leuven/centrum (W. Wind)
08/08 1 ex. over OHZ (P. Moysons)
13/08 1 ex. NO te Leefdaal/plateau (J.
Nysten)
Tureluur Tringa totanus
12/06 1 ex. te AVP (R. Polfliet)
25/08 1 ex. aud te Haasrode/industrie (D.
von Werne)
Groenpootruiter Tringa nebularia
17, 25 & 29/08 telkens 1 ex. te SAR (I. Nel, L. Hendrickx,
J. De Cock, F. Vanwezer)
19/08 1 ex. over OHZ (F. Vanwezer)
26-27 & 30/08 telkens 1 ex. te Kwerps/vijvers (P.
Moysons, P. Deschepper)
Witgat Tringa ochropus
Witgatjes lieten tijdens het verstrijken van de zomermaanden
van 2016 zoals gebruikelijk een
geleidelijke toename van de waarnemingsfrequentie en
de betrokken groepsgroottes zien, al hielden
ze het dit jaar eerder bescheiden: 7 waarnemingen van
1-2 ex. in juni, 12 waarnemingen van 1-2 ex.
in juli en 45 waarnemingen van 1-4 ex. in augustus.
De boomklever I december 2016 I vogels
Oeverloper Actitis hypoleuca
Er waren in 2016 geen juniwaarnemingen van Oeverloper
in het Dijleland. Een overzicht van de gevallen in juli:
telkens 1 ex. te SAR op 3 & 29/07 (L. Hendrickx, I. Nel, J.
Nysten), telkens 1 ex. te LP op 7 & 21/07 (F. Vanwezer, T.
Caers), 1 ex. te NGB op 10/07 (D. von Werne) en telkens 1
ex. te NKV op 19 & 24/07 (K. Arnouts, R. Bartholomeus).
Augustus was goed voor 27 waarnemingen, met 5 ex. te
SAR op 26/08 als maximumconcentratie (M. Janssens).
Avondlijke doortrekkers werden gehoord op 23/08 te
Neerijse/Doode Bemde (R. Stoks), op 24/08 te Leuven/centrum
(F. Fluyt) en op 25/08 te Sint-Joris-Weert (R. Stoks).
Watersnip Gallinago gallinago
In de Doode Bemde waren vanaf 24/07 continu Watersnippen
aanwezig (69 waarnemingen tot op 30/08),
met 7 ex. op 24/07 (L. Hendrickx) en 19 ex. op 18/08
(R. Polfliet) als maandmaxima. De enige Watersnippen
buiten de Doode Bemde waren 3 ex. te SAR op 18/08
(R. Polfliet), 3 ex. te OHN op 23/08 (C. Mous) en 1 ex. te
Heverlee/Langestaart op 30/08 (R. Foquet).
Dwergmeeuw Hydrocoleus minutus
27 & 28/08 resp. 2 juv & 1 ex. te SAR (L. Hendrickx, P.
Selke, I. Nel, D. von Werne, A. Delier)
Visdief Sterna hirundo
19/06, 1 & 3/07 telkens 2 ad te NGB (L. Hendrickx, I.
Nel, P. Selke)
3 & 19/07 resp. 2 ex. Z (zelfde later te NGB) &
6 ex. Z te OHZ (L. Hendrickx, I. Nel,
R. Gysbertsen)
Zwarte Stern Chlidonias niger
24/07, 7 & 24/08 resp. 3 ad zom, 1 ad zom & 2 ex. te
SAR (L. Hendrickx, I. Nel, T. Caers, F.
Vandeputte)
Witwangstern Chlidonias hybrida
04/06 1 ad zom N en wat later 2 ad zom
tpl te SAR (I. Nel, L. Hendrickx, F.
Vandeputte, R. Stoks)
Nadat de soort in 2007-2013 bijna jaarlijks werd
gezien in de regio (enkel niet in 2010), is het op deze
waarneming dus drie jaar wachten geweest. Het betreft
het 21e geval van Witwangstern voor het Dijleland, en de
45e – 46e exemplaren.
Zomertortel Streptopelia turtur
04/06 1 zp te SAR (I. Nel, L. Hendrickx)
Duinpieper Anthus campestris
28/08 2 ex. ZW te Meerbeek (A. Smets, O.
Hendrick, T. Vandezande)

Kerkuil - Sint-Joris-Weert
Foto:Arne Meeus & Bart Meeus
Boompieper Anthus trivialis
In juni 2016 werd acht keer een zingende Boompieper
opgemerkt in het Militair Domein van Meerdaalwoud (R.
Stoks, P. Standaert, G. Bleys e.a.), waarbij het mogelijk
om twee territoria ging. Vanaf de derde decade van
augustus was het dan aan de najaarstrekkers: 2 ex. over
Korbeek-Dijle/plateau op 23/08 (M. Fajgenblat), 1 ex.
ZW te Leefdaal/plateau op 27/08 (B. Forget), 18 ex. ZO
te Meerbeek op 28/08 (A. Smets) en 1 ex. aud te SAR (R.
Deceuster) en 7 ex. ZW te Leefdaal/plateau (B. Forget)
op 31/08.
Graspieper Anthus pratensis
Er werden tijdens de besproken periode geen waarnemingen
van Graspiepers ontvangen uit de regio …
Nachtegaal Luscinia megarhynchos
01/07 1 zp te Leefdaal/plateau (E. Kimman)
Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus
02-06/06 1 zingend m te Meerdaalwoud/Militair
Domein (R. Polfliet, R. Stoks, D.
von Werne)
10/06 1 zingend m te Neerijse/Doode
Bemde (S. Peten)
Roodborsttapuit Saxicola rubicola
In de zomer van 2016 kwamen waarnemingen van
Roodborsttapuiten vooral van Haasrode/industrie, waar
minstens één geslaagd broedgeval werd genoteerd (resp.
1 & 3 juv op 1 & 8/06; J. Verroken, D. von Werne) en de
soort ook nadien de hele periode kon worden bekeken
(R. Polfliet, D. von Werne, P. Deschepper). Verder waren
er enkel waarnemingen van 2 ex. te Leefdaal/plateau
op 12/06 (G. Bleys), 1 ex. te Erps-Kwerps/dorp op 6/07
(S. Loudeche), 2 ex. te Kwerps/Zuurbeekvallei op 22/07
(P. Moysons) en 1 ex. te Erps/Dorenveld op 29/08 (J.
Lecomte).
Paapje Saxicola rubetra
Het eerste Paapje voor het najaar van 2016 zat op 15/08
te Bertem/Koeheide (G. Bleys). Later in augustus werd de
soort nog gezien te Leefdaal/plateau (resp. 3, 1, 4, 2 &
6 ex. op 20, 21, 23, 26 & 27/08; J. Nysten, B. Forget, F.
Vanwezer e.a.), Meerbeek (2 ex. ZO + 1 ex. tpl op 28/08;
A. Smets, O. Hendrick), Korbeek-Dijle/plateau (4 ex. op
30/08; D. von Werne) en Erps/Dorenveld (1 ex. op 31/08;
R. Smith).
Tapuit Oenanthe oenanthe
Een zeer late of zeer vroege (?) Tapuit zat op 4/07 te
Overijse/Terlanenveld (E. De Broyer). Vanaf 19 augustus
werden de gebruikelijke najaars-Tapuiten gezien op de
volgende locaties: Bertem/Koeheide (5 ex. op 19/08; G.
Bleys), Leefdaal/plateau (waarnemingen van 1-4 ex. op
15 data tss 19 & 30/08; B. Forget, J. Nysten, F. Vanwezer
e.a.), Korbeek-Dijle/plateau (1 ex. op 23/08; B. Theunis),
Erps/ Dorenveld (resp. 2, 2 & 1 ex. op 24, 25 & 28/08;
P. Moysons, P. Deschepper), Huldenberg/plateau (2 ex.
op 27/08; J. Nysten), Bierbeek/Mollendaal Plateau (2 ex.
op 27/08; H. Roosen), Meerbeek (5 ex. Z + 1 ex. tpl op
28/08; A Smets, O. Hendrick) en SAR/Vette Weide (1 ex.
op 31/08; R. Deceuster).
Cetti’s Zanger Cettia cetti
Op basis van de waarnemingen uit het hele broedseizoen
2016 kan het broedvoorkomen van de Cetti’s Zanger
in de Dijlevallei en aangrenzende gebieden als volgt
samengevat worden (aantallen territoria): OHN 4, OHZ
4, Ormendaal 1, Oppem 1, NGB 1, Doode Bemde min.
3, SAR 3, Pécrot min. 5 en AVP 1. Met dus een totaal
van 23 territoria (maar wel een kleine verschuiving in de
aantallen per gebied) deed de soort het even goed als
in 2015.
Sprinkhaanzanger Locustella naevia
Sprinkhaanzangers werden tijdens de zomer van 2016
zo weinig doorgegeven uit het Dijleland dat we deze
VOGELS
129

Boomvalk - SAR
Foto: Johan De Cock
Visarend - SAR
Foto: Ronny De Malsche
soort een keer vermelden in het overzicht: 1-2 zp te
Wijgmaal/Wijgmaalbroek op 3, 9, 15 & 19/06 (R. Polfliet,
J. Lambrechts, E. Toorman e.a.), 1 zp te OHN op 4 & 6/06
(L. Hendrickx, W. Wind) en 1 zp te Heverlee/Langestaart
op 27/06 & 1/07 (N. Ryckeboer).
Grote Karekiet Acrocephalus arundinaceus
De 4e Grote Karekiet voor het Dijleland in de 21e eeuw
werd nog tot op 5/06 waargenomen langs de Vaart te
Wilsele (J. Menu, T. Bovens, R. Ghijsen e.a.). De vogel was
hier reeds vanaf 24/05 aanwezig.
Spotvogel Hippolais icterina
Spotvogels werden tot in de eerste decade van juli 2016
waargenomen op de volgende Dijlelandse locaties:
Wijgmaal/Wijgmaalbroek (1 zp op 3/06; R. Polfliet),
Meerdaalwoud/Militair Domein (1 zp op 4/06; P.
Standaert), Haasrode/industrie (1 zp op 6-7/06; D. von
Werne), Veltem-Beisem/Kastanjebos (1 zp op 11/06; R.
Ghijsen), Leefdaal/plateau (1 ex. op 12/06; G. Bleys),
Everberg (1 zp op 29/06; H. Roosen), Erps/Dorenveld (2
zp op 3/07; F. Wyns, R. De Boom) en OHZ (1 zp op 7/07;
D. Van der Elst). Op 15/08 werd nog een ex. opgemerkt
te Winksele (R. Ghijsen).
Braamsluiper Sylvia curruca
Op 6, 7, 8 en 13/06 werd nog een zingende Braamsluiper
waargenomen te Haasrode/industrie (P. Moysons, D. von
Werne, J. Menu). De enige andere waarnemingen hadden
betrekking op zangposten te Bertem/Koeheide op 19/06
en te Bertem/Eikenbos op 2/07 (G. Bleys).
Fluiter Phylloscopus sibilatrix
11 juniwaarnemingen in Meerdaalwoud konden worden
herleid tot 5 territoria (R. Polfliet, E. Zvar, W. Claes e.a.).
In Bertembos werd op 9 en 12/06 een ex. gehoord (G.
Bleys, W. Claes).
Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata
04/06 1 ex. te Meerdaalwoud/Grote Konijnenpijp
(P. Standaert)
02/07 1 ex. te Neerijse/Doode Bemde (J.
Nysten)
09/07 2 ad + 2 juv te Meerdaalwoud/
Everzwijnbad (R. Stoks), 1 ex. te
Meerbeek (P. De Groef)
05/08 1 ex. te Meerdaalwoud/Mommedeel
(W. Claes)
Bonte Vliegenvanger Ficedula hypoleuca
17/08 1 ex. te Overijse/Maleizen (E. Kimman)
Wielewaal Oriolus oriolus
1 & 15/06 resp. 1m en 1 ex. te Wijgmaal/Wijgmaalbroek
(L. Smets, R. Guelinckx)
17/06 1 zp te Neerijse/Doode Bemde (J.
Vanden Borre)
10/07 1 zp te Kwerps/Zuurbeekvallei (P.
Moysons)
24/07 1m te Winksele (M. Deryckere)
Ringmus Passer montanus
Alle waarnemingen: 1 ex. te Meerdaalwoud/Militair
Domein op 21/08 (G. Bleys) en 1 ex. Z te Meerbeek op
28/08 (A. Smets, O. Hendrick).
Kruisbek Loxia curvirostra
Buiten de bosgebieden werden tijdens de zomer van
2016 de volgende rondvliegende Kruisbekken opgemerkt
in regio Leuven: telkens 2 ex. over Kessel-Lo/Kesselberg
op 28 & 30/06 (G. Vandezande) en 1 ex. over Meerbeek
op 28/08 (A. Smets, O. Hendrick, G. Vandezande).
Samenstelling Kelle Moreau
kelle.moreau@gmail.com
130
De boomklever I december 2016 I vogels

Activiteiten jan.-maart 2017
Alle activiteiten van de Natuurstudiegroep Dijleland en eventuele wijzigingen zullen ook aangekondigd worden
via de website (www.natuurstudiegroepdijleland.be/activiteiten) Dijlevallei-maillijst (http://groups.yahoo.
com/group/Dijlevallei/) en de NSGD facebookpagina (www.facebook.com/natuurstudiegroepdijleland).
ZATERDAG 4 FEBRUARI 2017
BRAKONA contactdag
Jaarlijks organiseert BRAKONA, de Vlaams-Brabantse
koepel voor natuurstudie, een contactdag. Het is dé ontmoetingsplaats
voor vrijwilligers en professionele medewerkers
van natuurverenigingen en natuurstudiegroepen.
Een unieke kans dus om te overleggen, contacten te leggen
en u te informeren over de verschillende natuurstudieprojecten
in de provincie. Ook de Natuurstudiegroep
Dijleland is aanwezig met een standje en verzorgt een
paar voordrachten.
MEER INFORMATIE EN INSCHRIJVEN OP:
www.brakona.be
Locatie: Provinciehuis, Leuven
ZATERDAG 11 FEBRUARI 2017
Jaarvergadering Natuurstudiegroep Dijleland
Alle leden en geïnteresseerden zijn welkom op onze jaarvergadering.
Met onder andere een jaaroverzicht van het
boeiende 2016, onze glazen bol voor 2017 en twee interessante,
beknopte reisverslagen over het hoge Noorden
en het andere uiterste, Madagaskar, door respectievelijk
Gert Vandezande en André Verboven. Fantastische beelden
en inspiratie gegarandeerd!
AFSPRAAK
20u
Lokaal: Vrienden MWHB-Oud-Gemeentehuis,
Waversebaan 66, Heverlee
ZATERDAG 14 JANUARI, 18 FEBRUARI
EN 18 MAART 2017
Maandelijkse watervogeltellingen
Telkens om 8u ‘s morgens aan Oud-Heverlee station
LEIDING
Luc Hendrickx,
luchendrickx2003@yahoo.com, 0477/ 19 28 35

Bestuur
Luc Hendrickx (voorzitter, Watervogeltellingen)
Naamsestraat 142 bus 001, 3000 Leuven, 0477-19 28 35
Kris Van Scharen (penningmeester)
Korbeekstraat 27, 3061 Leefdaal, 02-7672638
Roel Uyttenbroeck (coördinatie, redactie)
Ernest Solvaystraat, 3010 Kessel-Lo, 0495-628863
Gert Vanautgaerden (redactie, Hamster)
Vinkenbosstraat 26, 3053 Haasrode, 0477-426868
Maxime Fajgenblat (redactie)
Clos des Poplis 17, 1332 Genval, 0478-923660
Bruno Bergmans
Klaverstraat 44, 8000 Brugge, 0498-760722
Bart Creemers
Landingsveien 7, 0770 Oslo, Noorwegen, 0047-45462097
Kelle Moreau (archivaris)
Meibloempjeslaan 2 bus 3, 8400 Oostende
Pieter Moysons (ABV-coördinator & regioadmin)
Engerstraat 144, 3071 Erps-Kwerps, 0499-288289
Hans Roosen (Vleermuizen)
Abstraat 101, 3090 Overijse, 02-6879518
Jonathan Menu
Hambosstraat 21, 3018 Wijgmaal, 0475-571980
André Verboven
Groeneweg 60, 3001 Heverlee, 016-238184
Gert Vandezande (Trektelcoördinator)
gert.vandezande@telenet.be
Robby Stoks
Archivaris
Kelle Moreau
kelle.moreau@gmail.com
Webmaster
Thomas Vandenberghe
thomas.vdberghe@gmail.com
Abonnementen
Roel Uyttenbroeck
roel_uyttenbroeck@hotmail.com
Regionale werkgroep van Natuurpunt Studie vzw
Redactie Boomklever
Gert Vanautgaerden
vanautgaerden.gert@gmail.com
Jonathan Menu
jona.menu@gmail.com
Maxime Fajgenblat
maxime.fajgenblat@gmail.com
Artikels, foto’s en korte bijdragen
worden verwacht op het
redactiesecretariaat bij een van
bovenvermelde redactieleden.
Rondzendlijst Dijleland
http://groups.yahoo.com/neo/groups/Dijlevallei/info
maak een Yahoo ID aan en klik op ‘join group’.
Bij aanmeldingsproblemen, contacteer
roel_uyttenbroeck@hotmail.com
Studie
www.natuurstudiegroepdijleland.be
Regiopag.: dijleland.waarnemingen.be - facebook.com/natuurstudiegroepDijleland
Colofon
De Boomklever
Driemaandelijks tijdschrift van de
Natuurstudiegroep Dijleland.
De Boomklever brengt bijdragen
over studie en beheer van de
biodiversiteit in het Dijleland
en verschijnt viermaal per jaar
(maart, juni, september, december).
Abonnement
Geïnteresseerden kunnen de
Boomklever ontvangen door
overschrijving van 15 €
op rek.nr. BE8600 115521 6850
van de Natuurstudiegroep Dijleland
met opgave van naam en adres.
Een steunabonnement kost 20 €
of meer.
Copyright
Het copyright van de teksten,
illustraties en foto’s blijft bij de
respectievelijke auteurs, tekenaars
en fotografen. Overname is enkel
mogelijk mits hun uitdrukkelijke
toestemming en bronvermelding.
Natuurpunt vzw
Natuurpunt is de grootste vereniging
voor natuur en landschap in
Vlaanderen.
Ze telt meer dan 88 000 gezinsleden
en beheert 19 000 hectare
natuurgebied. Lid worden van
Natuurpunt vzw kan door storting
van 27 € op rekeningnummer
BE17 2300 0442 3321.
www.natuurpunt.be
Lay-out
Walda Verbaenen - walda@walda.be
Druk
Drukkerij Atlanta - Diest
info@drukkerijatlanta.be
www.drukkerijatlanta.be
Oplage: 210ex.
V.U.: Luc Hendrickx, Naamsestraat
142 bus 1 - 3000 Leuven