Overprikkeling
gAPb30796dS
gAPb30796dS
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
hersenz special<br />
<strong>Overprikkeling</strong><br />
> WAT IS <strong>Overprikkeling</strong><br />
> Soorten overprikkeling<br />
> gevolgen van overprikkeling<br />
> project overprikkeling<br />
> DE overprikkeling VAN monica<br />
> manuela cardona uribe, behandelaar bij herzens<br />
> TIPs: omgaan met overprikkeling/ invloed van prikkels /<br />
gesprekken voeren<br />
> wat is <strong>Overprikkeling</strong>?<br />
Veel mensen met hersenletsel raken snel overprikkeld. Ze hebben bijvoorbeeld<br />
moeite met geluiden, geuren, kleuren, smaken of zelfs aanrakingen.<br />
Ook gedachten kunnen overprikkeling veroorzaken. Ieder mens krijgt de hele<br />
dag door informatie binnen via zijn zintuigen. Die wordt verwerkt in onze<br />
hersenen. Gezonde hersenen filteren de informatie maar door de hersenbeschadiging<br />
kan het filter kapot zijn, waardoor je emmer als het ware sneller<br />
overloopt en je hoofd op tilt raakt.<br />
SPECIAL overprikkeling | 1_6
Er zijn meerdere delen in de hersen betrokken<br />
bij overprikkeling maar de amygdala, het<br />
centrum waar emoties worden gereguleerd,<br />
en de hersenstam worden hier het vaakst mee<br />
in verband gebracht. <strong>Overprikkeling</strong> leidt tot<br />
vervelende klachten, waarvan mensen moeizaam<br />
en langzaam herstellen. Er bestaan wel trainingen<br />
om beter te leren omgaan met de gevolgen van<br />
overprikkeling. Hersenz is één van de behandelmogelijkheden.<br />
> Soorten overprikkeling<br />
Er zijn verschillende soorten overprikkeling.<br />
Bij zintuiglijke overprikkeling kunnen mensen<br />
minder goed tegen de prikkels die via de zintuigen<br />
binnenkomen. Bijvoorbeeld geluid. Bij sommige<br />
mensen komen achtergrondgeluiden even hard<br />
binnen als een gesprek. Ook hoge of lage tonen,<br />
getik of muziek kunnen leiden tot overprikkeling.<br />
Mensen kunnen ook overprikkeld raken door<br />
beelden, kleuren, een rommelige ruime, letters,<br />
bewegingen of licht. Etensgeuren, lichaamsgeuren<br />
en de geur van deodorant of parfum kunnen ook<br />
tot overprikkeling leiden. Een andere vorm is overprikkeling<br />
van het gevoel (tastzin). Mensen kunnen<br />
dan niet tegen aanraking of trillingen.<br />
Als er sprake is van cognitieve overprikkeling<br />
kunnen mensen last hebben van hun eigen gedachten.<br />
Ook een gesprek voeren of een opdracht<br />
uitvoeren kan tot overprikkeling leiden, simpelweg<br />
omdat er in korte tijd teveel gevraagd of<br />
gezegd wordt. Cognitieve overprikkeling kan ook<br />
voorkomen als mensen meerdere dingen tegelijk<br />
doen (multitasken).<br />
> Gevolgen van overprikkeling<br />
Mensen die door hun hersenletsel overprikkeld<br />
raken kunnen daar enorm veel last van hebben.<br />
Het kan leiden tot lichamelijke klachten als<br />
hoofdpijn, fysieke vermoeidheid en spierspanning.<br />
Ook kunnen mensen sneller geïrriteerd raken of<br />
eerder boos worden. Als aanraken pijnlijk is, kan<br />
dat ook gevolgen hebben voor (seksuele) relaties.<br />
Mensen ervaren vaak eenzaamheid, omdat ze niet<br />
meer deel kunnen nemen aan het sociale leven.<br />
Feestjes, theater of filmbezoek maar ook winkelen<br />
kunnen niet meer omdat het te druk is.<br />
Als iemand langdurig overprikkeld raakt, kan<br />
dat verregaande gevolgen hebben. Het lichaam<br />
produceert continu stresshormonen waardoor<br />
ook zenuwstelsel kan veranderen. Dat kan leiden<br />
tot klachten als maagproblemen, slaapproblemen,<br />
depressie, burn-out of angststoornissen.<br />
> Project overprikkeling<br />
De Stichting Hersenletseluitleg is een patiëntenorganisatie<br />
die gerund wordt door vrijwilligers.<br />
De stichting is begin 2016 begonnen met het<br />
Project <strong>Overprikkeling</strong>. Daarin wordt op allerlei<br />
manieren aandacht gevraagd voor de gevolgen<br />
van overprikkeling voor mensen met hersenletsel<br />
en onderzoek geïnitieerd. In samenwerking met<br />
professionele hulpverleners, neuropsychologen<br />
en wetenschappers wordt informatie verzameld<br />
en verstrekt. Het project is ook bedoeld om meer<br />
erkenning en herkenning voor bij professionals te<br />
krijgen en meer maatschappelijke bewust wording<br />
te creëren. De stichting heeft ook diverse filmpjes<br />
over het onderwerp online gezet.<br />
www.project-overprikkeling.nl/<br />
www.youtube.com/watch?v=RyRsJ4xPKGE&ab_<br />
channel=Hersenletsel-uitleg<br />
www.youtube.com/watch?v=g4jqQl2GRGA&ab_<br />
channel=Doordenkers<br />
SPECIAL overprikkeling | 2_6
De overprikkeling van...<br />
Monica was een actieve vrouw. Ze werkte parttime<br />
bij een callcenter en in de thuiszorg. Ook het<br />
sociale leven van Monica en haar man Nurdhian<br />
was rijkelijk gevuld. Beiden waren actief in hun<br />
geloof als Jehovah’s Getuigen. Samen gingen ze<br />
naar muziekfestivals. Nurdhian houdt van eten<br />
en koken, het liefst voor een huiskamer vol<br />
vrienden en familie. Monica heeft veel last van<br />
overprikkeling als gevolg van haar hersenletsel.<br />
“Laatst hoorde ik mijn dochter zeggen: mijn<br />
moeder hield zo van muziek en trommelen,<br />
van de stad ingaan en drukte. Daar houd ik nog<br />
steeds van maar ik kan het niet meer aan.’’<br />
Doodmoe wordt ze ervan.<br />
Monica<br />
Aanraking<br />
Ze heeft last van interne prikkels, een niet ophoudende<br />
gedachtestroom van wat ze wilt gaan doen,<br />
en van zenuwpijn aan de linkerkant van haar<br />
lichaam. Ze heeft ook veel moeite met de verwerking<br />
van externe prikkels, zoals pratende mensen,<br />
het verkeer, tv en radio, muziek, elektrische apparaten<br />
en machines, tikken van een klok, klossende<br />
hakken of straaljagers.<br />
Ook visuele prikkels, zoals kleuren en patronen,<br />
lichtflitsen, drukke beelden op tv, bewegende<br />
handen van een gesprekspartner en bewegende<br />
takken bij harde wind, zijn haar snel teveel.<br />
Ze heeft last van aanraking van de huid, kleding<br />
en het water van de douche als heftig. Ook voelt<br />
ze stemmingen van mensen in haar omgeving<br />
sterker aan.<br />
Monica leerde omgaan<br />
met overprikkeling<br />
Oordopjes<br />
Na haar hersenletsel moest haar woonkamer<br />
veranderd worden. Alles werd geschilderd in een<br />
zachte witte kleur. De muren waren eerst oranje,<br />
maar door de hersenbloeding komt deze kleur<br />
bij Monica teveel binnen. “Ik zie alles anders nu:<br />
blokken, tegels, alles komt op me af. Mijn filter<br />
is weg: trillingen van de bus, drukte in winkels,<br />
alles dreunt door.” Als het haar teveel wordt, doet<br />
ze oordopjes in. “Ik stofzuig met bouw-gehoorbescherming<br />
op om energie te sparen. Anders voel<br />
ik de levensenergie uit mijn benen wegvloeien.”<br />
Bij Hersenz leerde Monica de signalen te herkennen<br />
die voorafgaan aan overprikkeling. Bij haar<br />
begint dat meestal met diep zuchten, praten met<br />
een dikke tong, pijn aan de ledematen en daarna<br />
trillende en schokkende ledematen. “Ik word<br />
zonder dat ik het wil nog drukker en impulsiever.<br />
Het is alsof ik de controle over mijn lichaam en<br />
geest kwijtraak, mijn bewegingen zijn ongecontroleerd,<br />
ik kan geen keuzes meer maken. Chaos<br />
in mijn hoofd, druk vanuit mijn hoofd, achter mijn<br />
ogen en neus. Alsof mijn hoofd ieder moment uit<br />
elkaar kan knallen. Soms word ik misselijk, kan<br />
ik niet meer denken en doen en voel ik alle kracht<br />
uit mijn lichaam stromen. Uiteindelijk ben ik total<br />
loss. Het enige wat dan nog helpt is totale rust.<br />
Het kan soms dagen duren voordat ik weer hersteld<br />
ben.<br />
Robot<br />
Bij overprikkeling heeft Monica het gevoel dat<br />
ze overgenomen wordt door een robot waarop ze<br />
geen invloed heeft. Nu ze die signalen herkent,<br />
kan ze eerder ingrijpen. “Dan ga ik ontspanningsoefeningen<br />
doen of even rusten. Ik heb geleerd<br />
mijn grenzen aan te geven.”<br />
Tijdens de behandeling van Hersenz werd Monica<br />
zich bewust van de gevolgen van overprikkeling.<br />
“Dat sloeg in als een bom. <strong>Overprikkeling</strong> is iets<br />
blijvends, ik moet er dus mee leren omgaan. Hoe<br />
rustiger het in mijn hoofd is, hoe meer prikkels ik<br />
aan kan.” Ze realiseerde zich: “Ik moet dus zelf<br />
voor rust en structuur zorgen en ik moet mijn<br />
omgeving hierin betrekken.”<br />
><br />
SPECIAL overprikkeling | 3_6
Dit doet ze door met een agenda te werken en<br />
structuur in de week te plannen. Voor Monica<br />
ziet dat er zo uit:<br />
• iedere dag beginnen met rustig ontbijt<br />
en daarna in de agenda kijken<br />
• vaste rustmomenten (rust tussen 12:00<br />
en 14:00 uur)<br />
• niet te veel afspraken of activiteiten plannen<br />
(soms 1 of geen)<br />
• ook leuke dingen inplannen zoals tijd met gezin<br />
en ontspanning<br />
• altijd genoeg nachtrust nemen (desnoods met<br />
medicijnen)<br />
Terug naar de basis<br />
Door Hersenz heeft ze geleerd goed naar de<br />
signalen van haar lichaam te luisteren, duidelijk<br />
te zijn naar anderen over wat ze nodig heeft en<br />
zich kwetsbaar op te stellen. “Maar het allerbelangrijkste<br />
wat ik geleerd heb is dat ik, als het<br />
fout gaat, gewoon weer naar de basis moet gaan.<br />
Dus weer beginnen met rustig ontbijten enzovoort.<br />
Structuur aanbrengen, want dat geeft rust.”<br />
Ze vindt rust door te slapen, ademhalingsoefeningen<br />
te doen, in het groen van de tuin of de<br />
natuur te zitten, op een fitnessbal te zitten of<br />
te tekenen en schilderen.<br />
Manuela Cardona Uribe<br />
behandelaar van Hersenz<br />
Veel mensen met hersenletsel ervaren in meer of<br />
mindere mate overprikkeling omdat de infor matie<br />
die binnenkomt in hun hersenen minder goed wordt<br />
gefilterd. Het kost hen meer moeite om deze<br />
prikkels te verwerken en dat kost veel energie.<br />
Als ook sprake is van een vertraagd tempo van<br />
informatieverwerking, kost het verwerken van de<br />
informatie nog meer tijd.<br />
Vóór het hersenletsel gebeurden deze processen<br />
automatisch, maar nu gaat de verwerking trager en<br />
met meer moeite. Dit leidt vaak tot vermoeidheid,<br />
maar mensen kunnen bijvoorbeeld ook sneller boos<br />
worden omdat het allemaal te veel wordt.<br />
Binnen de behandeling van Hersenz besteden we<br />
aandacht aan de gevolgen van hersenletsel, waaronder<br />
overprikkeling. We bespreken in hoeverre<br />
de prikkelverwerking is veranderd en hoe mensen<br />
hiermee omgaan. Sommige cliënten hebben<br />
tijdens de groepsbehandeling oordopjes in om<br />
een gedeelte van de omgevingsgeluiden te blokkeren.<br />
Anderen nemen na een bepaalde tijd even<br />
een korte pauze. Hierdoor is er meer tijd om de<br />
informatie te verwerken, waarna het gesprek kan<br />
worden hervat. Anderen vinden het prettig om de<br />
lichten uit te laten in gespreksruimtes om minder<br />
prikkels binnen te krijgen.<br />
De professional<br />
Het is heel belangrijk om zo goed mogelijk in kaart<br />
te brengen waar de overprikkeling door veroorzaakt<br />
wordt. Dat is bij iedereen verschillend.<br />
Tijdens de module ‘Grip op je Energie’ krijgen<br />
mensen meer inzicht in de eigen belastbaarheid.<br />
Wat kost energie en wat levert energie op? Op tijd<br />
een rustmoment plannen kan van belang zijn om<br />
de overprikkeling te beperken. Als iemand boos<br />
of gefrustreerd wordt door overprikkeling kijken<br />
we tijdens de module ‘Omgaan met Verandering’<br />
hoe de cliënt én de omgeving om kunnen gaan<br />
met deze emoties. Zo kan het voor iemand prettig<br />
zijn als de omgeving weet dat de cliënt met rust<br />
gelaten moet worden als hij emoties van boosheid<br />
of frustratie uit. Vragen waarom iemand zo boos<br />
of gefrustreerd reageert of iemand corrigerend<br />
toespreken (‘doe eens normaal) kan er toe leiden<br />
dat de emoties nog verder oplopen.<br />
SPECIAL overprikkeling | 4_6
tip 1 tip 2<br />
> omgaan met<br />
overprikkeling<br />
Monica heeft door haar hersenletsel last van extreme<br />
overprikkeling. Ze omschrijft hoe overprikkeling<br />
werkt bij haar toen ze voor de eerste keer na haar<br />
hersenletsel naar een vertrouwde supermarkt ging:<br />
“Ik loop de winkel binnen. Alles lijkt anders, wouw,<br />
alles lijkt knalgeel, ik hoor het geluid van de kassa’s,<br />
hoor ventilatoren. Ik kijk naar boven, zie fel licht, het<br />
is overweldigend. Snel kijk in naar de grond, ik zie<br />
allemaal blokken. Huh: In mijn hoofd gaat alles door<br />
elkaar. Ik voel mij raar. Terwijl alle pakjes, flessen en<br />
kleuren op mij afkomen ga ik op de hurken voor een<br />
stelling zitten. Ik rommel wat in de stelling terwijl<br />
ik de rust in mijzelf probeer terug te vinden. Rustig<br />
adem halen heb ik geleerd. Ik sta op maar het geluid<br />
blijft. Alles hoort anders, oorverdovend. Ik hoor<br />
muziek, het geluid van rollende wieltjes, stemmen<br />
van mensen, ventilatoren, huilende kinderen,<br />
piepende kassa’s. Mijn hoofd kolkt. Ik bots tegen<br />
mensen op en weet niet meer wat ik halen moet.<br />
Impulsief pak impulsief ik iets uit een schap. Naar<br />
de kassa, totaal verward. Betalen lukt niet meer.”<br />
Haar tip bij overprikkeling? Zo doet Monica het nu:<br />
• Tegenwoordig ga ik beter voorbereid naar de winkel.<br />
• Ik heb speciaal gehoorbescherming op zodat het<br />
geluid enigszins gedempt wordt.<br />
• Ik heb een zonnebril op.<br />
• Ik neem een boodschappenlijstje mee<br />
• Ik doe nooit meer dan een paar boodschappen<br />
tegelijk.<br />
• Ik ga naar de winkel op rustige tijden<br />
• Ik ga naar de winkel als ik nog niet zo moe ben.<br />
• Om te betalen heb ik slechts 1 bankpasje in mijn<br />
portemonnee.<br />
> gesprek voeren<br />
Gesprekken voeren als je last hebt van<br />
overprikkeling<br />
Een gesprek voeren valt niet altijd mee als je<br />
last hebt van overprikkeling door geluiden of van<br />
cognitieve overprikkeling. Veel mensen met<br />
hersenletsel hebben dit. Het volgende kan helpen:<br />
• Zorg voor een rustige omgeving (zet tv en<br />
radio uit).<br />
• Zorg dat u uitgerust bent als het gesprek<br />
belangrijk is.<br />
• Voorkom afleiding (vraag bijvoorbeeld of<br />
anderen je niet willen storen).<br />
• Ga met je rug naar afleidende prikkels zitten<br />
(bijvoorbeeld een raam).<br />
• Zorg voor een actieve zithouding (rechtop).<br />
• Ga bewust om met oogcontact. Het kan helpen<br />
focussen maar het kan ook afleiden.<br />
• Vraag of het wat langzamer kan.<br />
• Vraag om herhaling.<br />
• Herhaal zelf regelmatig wat er gezegd is zodat<br />
je het kunt verwerken en opslaan.<br />
• Maak eventueel aantekeningen (in kernwoorden).<br />
• Las pauzes in en neem dan even rust (vraag de<br />
ander stil te zijn).<br />
• Oefen dit in gesprekken.<br />
Deze tips zijn afkomstig<br />
uit de Hersenzmodule<br />
‘Aandacht en geheugen’.<br />
SPECIAL overprikkeling | 5_6
tip 3<br />
> invloed van prikkels<br />
Onderzoek wat de invloed op jou is van bepaalde<br />
prikkels. Door een tijdje een dagboek bij te houden,<br />
wordt snel duidelijk wanneer en waardoor<br />
de emmer overloopt. Zo ontdek je beter waar je<br />
grenzen liggen. En leer nee te zeggen als iets<br />
teveel voor je is.<br />
Neem regelmatig voldoende rust, zodat je prikkels<br />
kunt verwerken. Plan niet te veel activiteiten op<br />
een dag. Hou orde en regelmaat in je leven.<br />
En zorg dat je een rustige plek hebt voor jezelf<br />
als je in een huis woont met meerdere mensen.<br />
Denk ook aan praktische oplossingen. Koop oordopjes<br />
of bouwgehoorbescherming en gebruik die<br />
bijvoorbeeld bij het stofzuigen en tijdens het<br />
winkelen. Doe boodschappen op rustige momenten<br />
Zoek rustgevende activiteiten op, zoals wandelen<br />
in de natuur, mediteren, yoga of mindfullness.<br />
Deze tips zijn afkomstig<br />
uit de Hersenzmodule<br />
‘Grip op je energie’.<br />
Bronnen:<br />
www.hersenletsel-uitleg.nl<br />
https://www.hersenstichting.nl<br />
Wilt u meer weten over omgaan met niet-aangeboren hersenletsel? Kijk dan op www.hersenz.nl<br />
Dit is een uitgave van Hersenz<br />
www.hersenz.nl / info@hersenz.nl<br />
november 2016 / Special <strong>Overprikkeling</strong><br />
SPECIAL overprikkeling | 6_6