LinkClick.aspx?link=Benjamin_106_internet

GRATIS KWARTAALBLAD VOOR IEDEREEN MET EEN JOODSE
ACHTERGROND • JUNI CHANOEKA 2016 • JAARGANG 2016 • JAARGANG 28 • NR. 28104
• NR. 106
Het Songfestival ver voorbij
Het volle leven van Lenny Kuhr
Hoe Chanoeka werd gered
De column van Greg Shapiro
Duitse cultuur kan weer
Kaffee und Kuchen in de Beethovenbuurt
Nieuwe bewoners ontdekken
Joods verleden
Een beeld van de Transvaalbuurt

De cliënten- en deelnemersraad (CDR) van JMW (Joods Maatschappelijk Werk) zoekt een nieuw
Lid Cliënten- en Deelnemersraad
De Wet Medezeggenschap Cliënten
Zorginstellingen (WMCZ) heeft tot doel
cliënten inspraak te geven. De CDR van
JMW geeft gevraagd en ongevraagd advies
aan de directie over zaken die voor de
cliënten en deelnemers van JMW van
belang zijn. De CDR komt gemiddeld
eenmaal in de acht weken bij elkaar.
Wie wij zoeken
De CDR zoekt iemand met een Joodse achtergrond,
die zich betrokken voelt bij de belangen
van de cliënten van JMW en die zich wil
inzetten voor het in stand houden en
verbeteren van de hulp- en dienstverlening aan
de Joodse doelgroep. Een benoemingsvoorwaarde
is dat u cliënt of deelnemer van JMW
bent of bent geweest.
Wilt u ook zitting nemen
in de CDR van JMW?
U kunt aanvullende informatie
opvragen bij het secretariaat van de
CDR, tel. 020-5776518 of e-mail:
cdr@joodswelzijn.nl.
Indien u geïnteresseerd bent om lid te worden van de CDR, zien wij uw sollicitatiebrief met in het kort
uw motivatie en uw curriculum vitae graag tegemoet via e-mail cdr@joodswelzijn.nl of per post:
Stichting Joods Maatschappelijk Werk, t.a.v. de heer M. Degen, plaatsvervangend voorzitter CDR,
De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam.
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
www.joodswelzijn.nl
KINDEREN COACHEN NAAR PERSOONLIJK SUCCES
RAVIT EN ANAT KUNNEN ZICH WEER CONCENTREREN
FIJNE CHANOEKA
De coaches van Youth Futures begeleiden kansarme kinderen in de leeftijd van 6 tot 15 jaar om hun
sociale en educatieve achterstand aan te pakken en het zelfvertrouwen van het kind te versterken.
Zodat zij weer een gunstig toekomstperspectief hebben.
Ravit en Anat zitten in het Youth
Futures programma, omdat zij door
nare familieomstandigheden op
zichzelf aangewezen zijn.
Dankzij de steun van een personal
coach van Youth Futures zien we dat de
kinderen zich positief ontwikkelen. Voor
€ 60,- helpt u een kind 1 maand lang
aan een coach.
WWW.ISRAELACTIE.NL
STEUN HEN OP IBAN NL91 INGB 0000 7777 77
Help Ravit en Anat en al die andere kinderen!
020-644 8429 info@israelactie.nl
Postbus 7858 1008 AB Amsterdam

INHOUDSOPGAVE
ARTIKELEN
Joodse Achternamen / Sturkop 8
Tafel voor drie / Transvaalbuurt 12
Initiatieven / Kaffee und Kuchen 14
Interview / Lenny Kuhr 16
Mediene / Bertie Rodrigues 24
Mijn leven / Jaap van Weerdenburg 28
Historisch / De winter komt 34
Eten en opeten / Julie Blocq 36
Leven met een moeilijk verleden / 6
Mirjam Rotenstreich hoorde er nooit bij
COLUMNS
Benjamin / Nieuws 5
Column / Greg Shapiro 11
Feestdagen / Chanoeka en kabbala 20
Tien ergernissen / Van de buren 23
Eitzes van Esther /
Psychologische problemen 38
Jodendom met een ander ritme / 26
Hollen of stilstaan in India
NETWERK
Uitgelicht: wens dag 40
JMW activiteiten 41
Uitgelicht: Dementie app 42
Lev-JMW agenda 44
Sjoekertjes en Schadchen 47
Van verborgen naar een viering / 30
De synagoge vernieuwt
3

Bij ons zijn
er meer manieren
om Joods te zijn
De rijke Joodse traditie biedt ruimte aan verschillende interpretaties. Ervaar een sjoel waar uw
persoonlijke invulling ruimte krijgt en waar u deel kan nemen aan een rijk en eigentijds joodscultureel
programma. Iedere Joodse man, vrouw en kind is bij ons van harte welkom. Bel of
mail voor een persoonlijke kennismaking en vraag naar Madelon Bino.
De Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam
020 5400120 • secretariaat@ljg.nl • Zuidelijke Wandelweg 41 • 1079 RK Amsterdam
Voor álle Joden
www.ljgamsterdam.nl
LEV CINEMA
Joodse denkers
FILMCYCLUS
HET NIEUWE SAMENWERKINGSVERBAND VAN JMW PATHÉ & CRESCAS IN LEV
INLEIDING-FILM-NAGESPREK
15 december 2016:
Yalom’s Cure, een portret van schrijver en weten-
schapper Irvin Yalom, een van de meest
invloedrijke psychotherapeuten ter wereld.
Inleiding ‘Een manier om het leven volop te
leven’ door Thea Koster, psychotherapeut.
18.00 uur: Soep en broodje, inleiding, film
en nagesprek: €15
18.30 uur: Inleiding, film en nagesprek: €10
Informatie en opgave bij Lev-JMW:
T 020-5776588 • E: lev@joodswelzijn.nl
12 januari 2017:
Spinoza, een vrije denker. Een documentaire van
Robin Lutz over Spinoza’s gedachtegoed over
vrijheid en de betekenis hiervan. Inleiding door
Chaim van Unen, docent Joodse filosofie.
www.joodseactiviteiten.nl

BENJAMIN NIEUWS
We will make ‘us’ great again!
De wereld werd op 8 november met een schok
wakker. Trump was gekozen als president van
de Verenigde Staten van Amerika. Het zullen
niet alleen de tegenstanders zijn geweest die
diep verbaasd waren. Dat gold ongetwijfeld ook degenen
die achter Trump stonden. Het Trumpisme vormt een
revolutie binnen de westerse wereld.
Trump sprak de kiezers aan die de veranderingen in de
wereld niet aankunnen. Mensen die denken dat zij terug
kunnen gaan in de tijd naar een veilige Staat en een
vertrouwde leefomgeving. “Make America great again!”.
Het is het diepe verlangen naar een leven dat overzichtelijk,
welvarend, veilig en voorspelbaar is.
Veranderingen horen bij het leven. Veranderingen horen
bij (persoonlijke) groei. Met die veranderingen komt het
gevoel van risico, van onveiligheid, van verlies van controle.
Dat hoort erbij. In ons persoonlijk leven van baby naar
volwassene. In ons werkzaam leven bij de carrière die wij
maken van leerling naar pensionado.
Een veranderende wereld
De wereld verandert. Wij gaan niet meer naar de bank of
de verzekeringsmakelaar om zaken te regelen, wij gaan
niet meer naar de bibliotheek om zaken uit te zoeken,
wij wachten niet meer tot de krant door de bus valt en
wij kopen niet alleen maar boeken bij de boekwinkel. Wij
hebben nu ons eigen beveiligde omgeving om bankzaken te
doen en verzekeringen af te sluiten, wij zoeken op Google,
gebruiken steeds vaker e-learningprogramma’s, lezen
het nieuws via het internet, kopen digitaal boeken voor
e-readers en – bovenal - wij communiceren steeds meer via
sociale media. Ons voordeel is dat wij geen afspraken meer
moeten maken en tijd vrij moeten maken. Via de computer
kunnen wij zaken regelen op het moment dat het ons
schikt.
Dit nummer van de Benjamin is gewijd aan vernieuwingen.
We lezen over het leven van Lenny Kuhr, veranderingen in
de architectuur van synagoges en de hernieuwde interesse
in de Joods-Duitse cultuur zeventig jaar na de Sjoa.
Vernieuwing bij JMW
Ook een eerbiedwaardige organisatie als JMW moet
vernieuwen. Daar zijn wij heel hard mee bezig. JMW
ontwikkelt een nieuwe hulpverleningsvorm die op de
veranderingen in onze leefomgeving inspeelt. Wij gaan in
de toekomst steeds meer informatie op de website zetten,
gaan gebruik maken van beveiligde omgevingen waarmee
wij digitaal kunnen communiceren met mensen die vragen
hebben (via chat en beeldverbindingen) en wij zullen apps
gaan gebruiken om onze bezoekers leer- en groeimogelijkheden
te bieden.
Begin 2017 start een eerste pilot om deze nieuwe vorm
van dienst- en hulpverlening uit te proberen. Deze nieuwe
vorm van werken is beschikbaar voor iedereen, maar wij
zijn de laatste tijd ook steeds meer gaan bekijken of er
behoefte aan dienstverlening is bij de zogenaamde derde
generatie.
Zo is er enige tijd een groep die zichzelf 3XG noemt. Het is
een zelfstandige groep jonge mensen, begeleid door onze
Roos van de Berg, die enthousiast bezig is om met elkaar
hun identiteit vorm te geven door goede gesprekken met
elkaar te voeren en leuke dingen met elkaar te doen. De
mensen in deze groep hebben met elkaar gemeen dat ze
sociaal betrokken zijn en bezig zijn met het vormgeven
van hun eigen levensgeschiedenis en deze op een positieve
manier in de moderne tijd zetten. Het zijn vragen als: “Hoe
kan ik mijn toekomst op een positieve manier beïnvloeden?”.
Door de gevarieerde samenstelling van de
groep zijn er mooie verbindingen aangegaan. Een prachtig
initiatief waarvan wij hopen dat er meer zullen ontstaan.
Bij de vernieuwing die wij nu hebben ingezet hoort ook
een vernieuwing in de uitstraling van JMW. Wij zijn bezig
met een nieuwe huisstijl en een fris nieuw logo. Natuurlijk
betekenen ook deze veranderingen, letterlijk en figuurlijk,
het verlaten van vertrouwde, veilige omgevingen. Het
sluitpunt daarvan is dat JMW, na ruim 40 jaar kantoor
te hebben gehouden in het vertrouwde pand in de De
Lairessestraat in Amsterdam, in 2017 gaat verhuizen! Waar
naar toe? Ik laat u nog even in het ongewisse! Onzekerheid
hoort immers bij veranderingen! Ik wens u een chag
Chanoeka sameach, een mooie Chanoeka! En natuurlijk
ook hele mooie eindejaarsdagen. Blijf gezond!
Hans Vuijsje
Algemeen directeur
5

WAT BEZIELT MIJ?
Mirjam
Rotenstreich
TEKST VIA JOANNE NIHOM FOTO VIA MIRJAM ROTENSTREICH
Het is tragisch maar schrijfster Mirjam Rotenstreich zal bij veel
mensen bekend zijn als de moeder van Tonio, de zoon die in 2010
op bijna 22-jarige leeftijd overleed na een ongeluk en over wie haar
man A.F.Th. van der Heijden een gelijknamig boek schreef dat nu is
verfilmd. Haar volgende boek wil ze laten gaan over haar vader, die zeer
dicht bij zijn kleinzoon stond en als orthodoxe Jood werd geboren.
Ik kom uit een traditioneel Joods gezin dat gehavend
was door de Tweede Wereldoorlog. Ik groeide op in
Amsterdam. Mijn moeder (1925 – 2015) kwam uit
Aalten, de Achterhoek. Mijn vader (1912 – 2014) uit
het gebied dat achtereenvolgens bij de Habsburgse monarchie,
Polen en de Sovjet-Unie hoorde en nu West-Oekraïne
heet. Hij kreeg een orthodox Joodse opvoeding en zat
vanaf zijn derde op het Cheider, de Joodse leerschool.
Op zijn zestiende keerde hij het geloof de rug toe en werd
communist. Dit tot groot verdriet van zijn ouders, die hem
daarin echter wel vrij lieten. Als tolk in het Rode Leger
overleefde hij de Tweede Wereldoorlog, maar zijn ouders
en zussen werden vermoord. Na de oorlog vluchtten zijn
meeste vrienden naar Amerika of Israël. Hij koos voor
Nederland. Mijn ouders trouwden in 1951 in Amsterdam.
Mijn zus Hinde werd in 1954 geboren, ik vijf jaar later.
Thuis vierden we de Joodse feestdagen en gingen dan naar
sjoel. We hielden geen sjabbat en aten ook niet kosjer.
Hinde en ik gingen naar de Joodse lagere school Rosj Pina
en later het Joods Lyceum Maimonides.
Er nooit bijgehoord
Op Rosj Pina vond ik het prettig, maar op het Maimonides
voelde ik me nooit thuis en ik ging na de tweede klas naar
het Montessori Lyceum. Die school voelde als een warm
bad. De kinderen waren aardig tegen elkaar en tegen mij,
iets dat ik op het Maimonides nooit zo had ervaren. Daar
voelde ik me nooit geaccepteerd, altijd buitengesloten.
Als kind dacht ik dat het onderscheid kwam doordat mijn
ouders ‘slechts’ loon-confectionairs waren zonder een vette
bankrekening. Een paar jaar geleden ontdekte ik nog een
reden.
“Om aansluiting te vinden,
deden we ‘wat’ aan
het Jodendom.”
Mijn vader bracht de laatste twee jaren van zijn leven door
in Beth Shalom, het Joods zorgcentrum voor ouderen in
Amsterdam. Op een dag werd hem gevraagd een gebed
voor te lezen. Hij weigerde omdat hij, zoals hij me later
vertelde, tegen het geloof was. Op mijn vraag waarom hij
ons, zijn dochters, dan wel naar Joodse scholen stuurde
en we Joodse feestdagen vierden, antwoordde hij: “Als
6

een vreemdeling kwam ik in Nederland. Ik was moederziel
alleen, kende er niemand, behalve een paar mensen van
vroeger. Om in ieder geval bij hen aansluiting te vinden,
deden we ‘wat’ aan het Jodendom.”
“Ik had met Tonio over het
Jodendom willen praten.”
Voor mij viel toen het kwartje. De Nederlands Joodse
wereld is klein, iedereen weet alles van elkaar en men was
natuurlijk ook op de hoogte van de zienswijze van mijn
vader. Ik denk dat we er daarom gewoon niet bij hoorden.
Ook leuke Joodse gezinnen
Door die nare ervaringen uit mijn jeugd wilde ik lange
tijd niets meer met het Jodendom te maken hebben. Via
een omweg kwam ik er jaren later ‘spelenderwijs’ weer
in terecht. In 1987 trouwde ik met Adri (A.F.Th. van der
Heijden). We kregen één kind, een prachtige zoon, Tonio.
Ik was hoogzwanger toen ik op een dag buiten liep en er
twee jonge meisjes op me afkwamen. Ze boden zich aan als
de toekomstige oppassers voor de baby.
De meisjes, met nog een zusje, bleken onderdeel van
een Joods gezin dat naast ons woonde. Na onze eerste
ontmoeting kwam ik regelmatig bij ze thuis en ontdekte
zo dat er ook leuke Joodse gezinnen bestonden, waar
de oorlog niet zo prominent aanwezig was. Voor mij een
openbaring.
Door de jaren heen ontmoette ik via mijn werk ook andere
Joden: schrijvers, journalisten en collega-rondleiders bij
het Joods Historisch Museum. Stapsgewijs, heel geleidelijk,
keerde het Jodendom weer terug in mijn leven. Zonder
dat het mijn leven bepaalt. Het is er gewoon en dat voelt
prettig. Ik ben ook heel blij dat er nieuwe Joodse generaties
opgroeien. Gezellige, leuke groepen. Waar het niet alleen,
zoals in mijn jeugd, over de oorlog gaat.
Vaak Joodse thema’s in boeken
In de tijd dat onze zoon werd geboren, was ik niet met
een Joodse opvoeding voor hem bezig. Wel ben ik er
nieuwsgierig naar hoe het zou zijn gegaan met Tonio en
het Jodendom, ik had er met hem over willen praten, hij
was tenslotte Joods van geboorte. Ik zal het nooit weten,
hij verongelukte zes en een half jaar geleden op bijna
tweeëntwintigjarige leeftijd.
In Salieristraat No 100, mijn debuutroman, speelt het
Maimonides lyceum een rol. Mijn tweede roman, Verloren
Mensen, speelt zich af in Lugano. In mijn jeugd bracht ik
daar met mijn ouders en Hinde veel vakanties door. Ook in
dit boek is het Jodendom aanwezig. Beide romans waren
niet bedoeld als therapie, maar ze werkten op mij wel
therapeutisch. Ik ging mijn Jodendom beter begrijpen.
Na deze twee boeken wilde ik even ‘niets’ autobiografisch,
dus ook niets Joods. Dat is gelukt. Afgelopen september
kwam mijn boek de Stalkster* uit, een psychologische,
spannende roman.
Nu borrelt het weer. Sinds mijn vader is overleden heb ik
het gevoel dat ik zijn Joods-zijn heb overgenomen. Tijdens
zijn leven kon ik hem niet vragen over zijn gecompliceerde
verleden en hij kon er met mij niet over praten. Voor ons
beiden was dat te emotioneel, een bekend tweede-generatie
verschijnsel. Maar nu moet ik er iets mee. Dat gevoel zit
diep in me en tegelijkertijd stroom ik er van over.
Mijn volgende boek zal over zijn leven gaan. Als eerbetoon
aan hem én aan Tonio, zijn enige kleinkind. Ze hadden
een sterke band. Op de grafsteen van Tonio staat: Tonio
Rotenstreich van der Heijden, dat geeft de intense verbondenheid
met zijn opa weer. Ik moet dit boek schrijven. Het
voelt als een cirkel die dan rond is.” •
* De Stalkster, roman (2016; uitgeverij De Geus
Amsterdam, ISBN nr 9789044534269)
7

ACHTERNAMEN
Sturkop,
de stijfkoppen
die uit het
oosten kwamen
TEKST KO STURKOP FOTO'S VIA KO STURKOP
Opa Isaäc Sturkop,
mijn postume inspirator
In het Duits betekent het
letterlijk stijfkop en de naam
zal wel als scheldnaam of
juist erenaam in de vroegere
koopmansfamilie gekomen zijn.
In mijn jonge jaren vroeg ik me weleens af wat onze
achternaam betekende: Sturkop. Waar kwam die
vandaan? Zou wel Joods zijn, dacht ik. Opa Sturkop
was immers Joods. Niemand in onze familie wist het
fijne van de herkomst. En opa praatte niet over zijn jeugd,
al helemaal niet na de oorlog, toen ik opgroeide.
Zo’n dertig jaar geleden begon de speurtocht. Na een tijdje
had ik nagenoeg alle naamgenoten in kaart gebracht.
Teruggaand tot medio de achttiende eeuw waren ze goed te
vinden. Tot vandaag de dag leefden of leven er een kleine
honderd, de aangetrouwden niet meegerekend. Voor de
Tweede Wereldoorlog woonden er nog een flink aantal in
Nederland. Zelf – ik ben van 1939 – kende ik alleen onze
naaste familieleden, onder wie opa Sturkop. Nu zijn er
bijna twintig die als Sturkop zijn geboren, verspreid over
ons land, Frankrijk en Amerika.
Diepgaand onderzoek
Nadat de herkomst en de betekenis van de naam konden
worden vastgesteld, werd van 2009 tot 2014 de driedelige
genealogie gepubliceerd. De bijzonderheden zijn ook vastgelegd
op www.sturkop.nl. We speurden terug in de tijd,
vanaf 1811, toen voorvader Sander Hijman de naam Sturrekop
aannam. Die naam kwam al voor dat jaar voor: Sturkop
was een linnenwinkel in Amsterdam. Al ruimschoots
voor het laatste kwart van de achttiende eeuw noemde
men een broer van Sander ook zo. Een andere broer tooide
zich soms met de afkorting Sj’K, de afkorting van ‘Sturkop’.
De besnijdenis van Sander zelf brengt ons terug, mét die
achternaam, tot 1750: ‘Alexander Sender zoon van Chaim die
8

Gezin van Alexander Sturkop
kort voor WO-II.
genoemd wordt Sjturkopf ’. Een ietwat cryptische zin, maar
zo werd Sanders vader dus genoemd. Die vader, meestal
Hijman Koopman genaamd, leefde nog tot 1777, maar hij
werd zelf verder nooit als zodanig vermeld.
“Een enkele maal brengt
een Joodse vrouw de naam
met zich mee in de familie”
Sanders moeder, Mariana Alexander, had een ongehuwde
zus die, net als haar hele Amsterdamse familie, in de
linnenhandel werkte. Toen deze Reise Alexander stierf
vermeldde haar testament al haar erfgenamen en zo kenden
we meteen haar broer en zussen, onder wie Mariana.
Dat testament onthulde echter heel wat meer. Ten eerste
heette zij Reise Sturkop en ten tweede waren hun ouders,
vóór 1778, in het Duitse Witzenhausen overleden. Maar
een familienaam komt toch altijd via de man in de familie?
Toch niet: een enkele maal brengt een Joodse vrouw de
naam met zich mee in de familie. Achteraf, gezien de rest
van het verhaal, vermoed ik dat hun handel, die we kunnen
vaststellen, al veel langer bekend stond onder die naam en
met Mariana en haar man vanuit Duitsland is voortgezet.
Dan had die naam de betekenis van wat we tegenwoordig
een merknaam noemen.
Op naar Witzenhausen dus. Daar, aan het riviertje de
Gelster, voorzag de Joodse bevolking in haar levensvoorziening
met het wassen, verven en bewerken van
linnen. Dat textiel was van prima kwaliteit en werd via
waterwegen vervoerd naar ondermeer Amsterdam. Heeft
het echtpaar Hijman Koopman en Mariana Alexander, zo
rond 1740 vermoeden we, in Amsterdam een verkooppunt
geopend? Dat zou wederzijds voordelig zijn geweest. Dan
valt iets op: Hijman Koopman werd ook wel Wasserman
genoemd. Hij zou toch niet een der vervoerders over water
van Witzenhausen naar Amsterdam zijn geweest? En zoals
gezegd, met de (handels)naam van zijn schoonouders een
permanente handel in onze hoofdstad hebben gevestigd?
Zomaar een idee. De broer van Mariana leefde in de Engelse
textielstad Norwich en deed daar wellicht hetzelfde.
Hoofd was deftiger dan kop
Dan de betekenis van Sturkopf. Nog heden ten dage
betekent dat Duitse woord letterlijk: stijfkop. Misschien
ook wel in het Jiddisch. Het kan een scheldnaam zijn
geweest of men noemde zichzelf zo. In elk geval stond de
familie zo bekend. De weg van scheldnaam naar ‘erenaam’
lijkt me niet zo vergezocht: als anderen je zo noemden,
dan nam je dat misschien tenslotte over, helemaal als dat
voor de herkenbaarheid van de handel zo uitkwam. Mocht
men de wenkbrauwen optrekken over het stijfkoppige
karakter van onze naamgenoten: dat is generaties geleden
al verdwenen.
In Nederland vond men, decennia na hun aankomst hier,
misschien het achtervoegsel kop niet zo geschikt. Van
de kinderen van Sander Hijman ging alleen de oudste,
Koopman Alexander, verder met die naam door het leven.
Zijn broers en zussen stonden bekend als Sturhoofd.
Deftiger wellicht. Maar Koopman Alexander was dan ook
degene die de linnenwinkel Sturkop voortzette.
De familie bleef in het algemeen tot de eerste decennia
van de twintigste eeuw de Joodse leefwijze en het geloof
met overtuiging omarmen. De meeste familieleden leefden
een doorsnee bestaan, de een wat welgestelder, de ander
soms tamelijk arm. Mijn opa was postuum mijn grote
inspirator voor dit onderzoek. Slechts één naamgenoot
haalde, gedurende vele jaren, op uiteenlopende wijzen de
pers. Dat was de
Amsterdamse arts
Stephan Sturkop,
over wie een boek
in voorbereiding
is.
Dat men mij
tijdens het
treiteruurtje
op school soms
Schurftkop noemde
trotseer ik maar
met ere. •
De Amsterdamse arts
Stephan Sturkop
9

Wenst u Chanoeka
Sameach, fijne
feestdagen en een
goede start van een
gezond, gelukkig en
succesvol 2017.
‘Jonet is het kloppend hart van de Joodse
gemeenschap, een verbindend Joods
orgaan. Het wordt door veel Joden
bekeken en gelezen. Voor ons helpt het dat
Jonet er is, omdat het mensen bij elkaar
brengt en op de hoogte stelt. Via Jonet
weet je wat er gaande is op Joods gebied
en ontstaat er meer onderling contact.’
— Loes Citroen, voorzitter
van Sjoel Alkmaar.
Jaarlijks bezoeken 200.000 unieke
bezoekers Jonet. Jonet is niet politiek en
niet religieus, Jonet slaat bruggen tussen
Joden en niet-Joden en Jonet biedt
voor elk wat wils. Zie www.jonet.nl
voor heel veel meer.
Ondersteun Jonet
door uw donatie. Uw
donatie is bijzonder
welkom en fiscaal
aftrekbaar. Ga naar
www.jonet.nl/donaties.

Het goud van Chanoeka Harry
TEKST GREG SHAPIRO
COLUMN GREG SHAPIRO
Het klinkt een beetje als
het befaamde kinderboek
van dr. Seuss, ‘Hoe de
Gniep de kerst stal’, in
mijn familie was mijn opa Harry, ‘De
zuurpruim die Chanoeka redde’. Het
is ons familieverhaal over een waarachtig
Chanoeka-wonder.
Grootpapa Harry was de vader van
mijn vader, en mijn vader was niet
zijn lievelingskind. Tenminste, dat
leek me zo aangezien mijn vader
iedere paar jaar weer in scheiding lag,
terwijl zijn zus en broer knusse, stabiele
gezinnen hadden. Scheiden was in de jaren zeventig
dus nog niet zo gewoon als nu. Opa Harry was altijd vol
lof over mijn oom en tante en hun leuke huizen en leuke
kinderen – dan keek hij naar mijn vader en rolde met zijn
ogen. Als kind had ik de indruk dat opa Harry de familierechter
was en het oordeel: schuldig!
Tijdens mijn jeugd in Chicago waren er twee Joodse feestdagen
die er toe deden: Pesach en Chanoeka. Pesach werd
altijd vergeleken met Pasen, Chanoeka met Kerst. Als kind
had ik een hekel aan Pasen. Dan moesten we altijd op zoek
naar paaseieren, in de bittere kou speuren naar chocolade
in de bosjes en dan maar hopen dat het wel chocolade was.
Pesach was anders; ja het was saai maar je kon tenminste
binnenshuis een maaltijd nuttigen, als een beschaafd
mens.
Ter versterking van het clichébeeld
Maar vergeleken met Pesach was Chanoeka een ondergeschoven
kind. We vierden Chanoeka niet eens thuis.
Mijn eerste kennismaking kwam via de buren, de Weintraubs.
De jongste Weintraub was mijn beste vriend op
de lagere school en hij beantwoordde graag mijn vragen
over Joodsheid. Ik weet nog dat ik hem ooit vroeg of ze
Thanksgiving vierden en hij zei, “ja, want we zijn Amerikanen”.
Vervolgens vroeg ik of ze Kerst vierden, en opnieuw:
“Ja want we zijn Amerikanen.” Ze deden ook aan Chanoeka
maar dat bestond vooral uit het geven van Chanoeka Gelt,
chocolademuntjes in goudfolie. Mijnheer Weintraub zei
dat het een traditie was en grapte, “dat is onze bijdrage aan
versterking van het clichébeeld.”
Toen was er een jaar waarop Chanoeka en Thanksgiving
samenvielen. Onze familie vierde het bij mijn tante en voor
de maaltijd deelde opa Harry Chanoeka Gelt, chocolade
munten uit. “Onze bijdrage aan versterking van het clichébeeld,”
flapte ik eruit. Opa Harry gaf
me een vernietigende blik die zei, “je
hebt Chanoeka voor altijd verpest.”
Maar toen gebeurde er iets en
waarom weet ik niet. Bij de volgende
Thanksgiving gaf opa Harry ons
echte munten. En hij gaf opeens
blijk van een gevoel voor humor: “Als
we toch het clichébeeld versterken
kunnen we het maar beter goed
doen.” En dat is hoe een nieuwe traditie
zich in onze familie wortelde:
Chanoeka Harry met zijn Chanoeka
Gelt. Harry had eindelijk een manier
gevonden om ons Chanoeka te laten
vieren: hij betaalde ons ervoor bij Thanksgiving.
De traditie zette zich voort in mijn tienerjaren en later.
Mijn jongere broer zei altijd: “Gelukkig stuurt opa Harry
ons Chanoeka Gelt, nu kan ik cadeautjes voor jullie kopen
voor de Kerst.”
Chanoeka op de kaart
Ieder jaar ontwierp Chanoeka Harry zijn eigen Chanoeka-kaarten.
Na zijn pensionering stortte hij zich op wat hij
zijn “wenskaarten-onderneming” noemde. Natuurlijk, zijn
kaarten waren overduidelijk op zijn computer ontworpen
en op zijn goedkope printer gedrukt, maar er stond altijd
een logo op de achterkant: ShapCreations.
En Chanoeka Harry was vrijgevig. Hij stelde salarisklassen
op: oud genoeg om auto te rijden? Je Chanoeka Gelt ging
ietsje omhoog. Je eindexamen gehaald? Meer Chanoeka
Gelt. En als je een nieuw familielid inbracht dan werd die
meegenomen in de traditie. Ik weet nog hoe mijn Nederlandse
vriendin mijn Nederlandse verloofde werd. Mijn
familie in de VS merkte dat ik me in Amsterdam zou gaan
vestigen met haar en niet bij hen in de buurt in Amerika.
Het was een pijnlijke periode vol stress. Ik wist niet of de
ouders mijn aanstaande ooit zouden accepteren. Toen kwamen
Chanoeka en twee kaarten van opa Harry, een voor
mij en een voor haar. Opa Harry schreef: “Je maakt Gregory
gelukkig en dat is wat telt.” Trademark ShapCreations.
Opa Harry bleef ieder jaar met Chanoeka kaarten sturen,
en Gelt, tot zijn dood een paar jaar geleden. En nu ik dit
schrijf, realiseer ik me dat ik de traditie ga voortzetten.
Vanaf deze Chanoeka geef ik mijn kinderen geld. •
Gregory Shapiro is bekend van Boom Chicago, Comedy Central
en BNR Nieuwsradio. Zijn boek How to Be Dutch: The Quiz is
onlangs verschenen.
11

TAFEL VOOR 3
Samen een
beeld scheppen
van een vroeger Joodse buurt
TEKST WOUTER VAN DER SCHAAF FOTO'S PATRICK STERNFELD
Annegien Haselager
We gaan dit keer
om de tafel in de
Retiefstraat in
Amsterdam. Nummer
13 om precies te zijn.
Het woonadres van
Annegien Haselager,
fotograaf. Zij is
samen met een groep
buren en vrienden
bezig met een
diepgaand onderzoek
naar het, voor een groot deel
Joodse, verleden van de straat en
de buurt, de Transvaalbuurt.
Met man en dochter wonen we hier nu zeven
jaar. Ik wilde op zoek gaan naar de persoonlijke
geschiedenis van dit huis,” vertelt
Annegien. Het werd een ontdekkingstocht
van steeds grotere omvang waarbij steeds meer mensen
betrokken raakten. Ruth de Liever doet onderzoek naar
vroegere bewoners van de straat en Daniël Metz draagt bij
met zijn grote kennis over de Joodse geschiedenis van de
Transvaalbuurt. “We staan eigenlijk pas aan het begin. Er
valt nog veel te ontdekken,” zegt Annegien.
Nummer 13 van de Retiefstraat in de Transvaalbuurt van
Amsterdam. Al die elementen hebben hun eigen Joodse
geschiedenis. “De Transvaalbuurt is nog niet voldoende
in kaart gebracht. En dat terwijl die aan het begin van de
Tweede Wereldoorlog een Joodse bevolking van meer dan
70% kende”, zegt Daniel. “Er zijn zoveel connecties van de
huidige Joodse wereld met de Retiefstraat. Voor heel veel
mensen ligt in deze buurt een deel van hun geschiedenis.”
Ruth de Liever vult aan: “Het is opvallend hoe vaak ik een
reactie hoor als: Oh, in de Retiefstraat, daar woonde mijn
.... en dan volgt de naam van een familielid.” Kortom, zowel
de straat als de buurt hebben een rijke geschiedenis.
Sociale bouw voor lage inkomens
De Transvaalbuurt was in veel opzichten inderdaad een
bijzondere buurt in Amsterdam-Oost. De periode van
1910 tot 1940 was een periode van maatschappelijke
vernieuwing. Daarbij hoorde ook sociale nieuwbouw voor
lage inkomensgroepen. Daniël: “De Transvaalbuurt was
aan het begin van de vorige eeuw de eerste buurt waar heel
planmatig invulling werd gegeven aan het bouwen van
huizen voor mensen met lage inkomens.”
In de Retiefstraat was de bouw in handen van de Handwerkers
Vriendenkring. De belangenvereniging van - vooral
Joodse - kleine zelfstandigen. De vereniging kende ook een
eigen ziekenfonds (´Ziekenzorg´, het eerste in Amsterdam)
en verschafte micro-kredieten. Het bood de mogelijkheid
zich te ontworstelen aan de armoede. Om niet meer achter
de handkar te hoeven lopen maar een vak te leren.
12

Zo was dat voor de inwoners van de Retiefstraat. Maar ook
in deze straat was een sociaal verschil te zien. De arbeiders
en middenstanders met wat hogere inkomens woonden
op de oneven nummers, de kleinere woningen op de even
nummers waren vooral voor de lagere inkomens.
“Proberen het verleden
te visualiseren”
Heel veel documentatie is al voorhanden. Historicus Frits
Slicht schreef in de loop der jaren veel artikelen om de
geschiedenis vast te houden. Ook joodsmonument.nl bevat
een schat aan informatie. Daniel is al jaren betrokken bij
Museum zonder Muren dat activiteiten organiseert om de
Transvaalbuurt meer op de kaart te zetten. “Maar toch is er
nog veel te ontdekken en in beeld te brengen”, vult hij aan.
Dat laatste wil Annegien letterlijk. “Als fotograaf wil
ik proberen om met materialen van nu het verleden te
visualiseren. Het kan gaan om kleine voorwerpen, details
die een groter beeld moeten oproepen. We zijn nog bezig
met de vraag hoe we dat precies vorm willen geven.”
Op zoek naar de kleine verhalen
Annegien en Ruth zijn bij hun zoektocht nog in de fase
van onderzoek. Ze hebben al veel historisch materiaal
verzameld en veel knipsels, foto's, geschiedenissen,
verhalen bijeengebracht. Steeds meer nieuwe feiten en
gegevens. Bijvoorbeeld dat een fiks aantal inwoners werkte
bij textielfabriek Hollandia-Kattenburg. Maar ook dat
veertien kinderen uit de Retiefstraat mee moesten met het
kindertransport uit Vught.
“Het zal ondoenlijk zijn om een hele straat als de Retiefstraat
tot in detail te onderzoeken. Honderdtwintig huizen
met elk drie verdiepingen is gewoonweg te veel. We zullen
dus ook een keuze moeten maken. Maar elk huis heeft een
eigen verhaal,” zegt Ruth de Liever.
“Op nummer 13 overleefde
niemand de oorlog”
“Het bijzondere is wel dat gevonden materiaal weer leidt
tot nieuwe vondsten en verhalen. Ik ben vooral op zoek
naar wat ik dan maar noem het menselijke verhaal. Het
kleine verhaal in het grote beeld. Over het gewone leven
hier in deze straat. Ik weet zeker dat er nog heel veel
verhalen bekend zijn en het zou fantastisch zijn als we die
Ruth de Liever
ook zouden horen.” Het is een oproep aan de lezers van De
Benjamin om een bijdrage te leveren.
Aan het eind van de oorlog was de Retiefstraat grotendeels
een verlaten straat van lege huizen. Een paar werden
bewoond door evacués uit Amsterdam-Noord die daar
waren weggebombardeerd. Uit veel van de huizen in de
Retiefstraat was tijdens de laatste Oorlogswinter al het
hout gesloopt. “Voor het merendeel zijn
die huizen hersteld. Hier en daar kan je
zien dat er aanpassingen zijn gemaakt”,
zegt Annegien. “Ook die veranderingen
vertellen iets over de geschiedenis van de
buurt.”
De verhalen van de Retiefstraat
en de Transvaalbuurt vertellen
een geschiedenis van leven
en overleven. Maar ook van
deportatie en dood. Annegien:
“Hier, op nummer 13, woonde
de familie Scholte. Barend
Scholte, marktkoopman,
getrouwd met Marianne
Wegloop. Samen met hun
vier kinderen. Geen van allen
hebben zij de oorlog overleefd.
Elk huis hier in de straat heeft
zijn eigen geschiedenis. Ik wil
er aan bijdragen om iets van die
geschiedenis in beeld en verhaal
vast te leggen.” •
Daniël Metz
Reageren op dit artikel?
Interessante informatie voor Daniël,
Ruth of Annegien?
Schrijf dan naar:
retiefstraat@annegienhaselager.nl
Zie ook :
www.museumzondermuren.com
13

INITIATIEF NEMEN
Kaffee und Kuchen voor
de Wienernostalgie
Duitse cultuur kan weer
TEKST MARIANNE FUCHS FOTO'S PATRICK STERNFELD & ASTRID HOOYBERG
foto: patrick sternfeld
Jack Weil
De middag begint met
eigengebakken Apfelstrudel,
Käsekuche en Pflaumenkuchen in de
sfeervolle huiskamer vol moderne
kunst in de Beethovenbuurt van
Amsterdam. Na een voordracht en
liederen gaat het vervolgens door
in de tuin met Kartoffelsalade met
Wiener Wurst en Riesling.
Het moet wel allemaal Duits zijn, want Kaffee
und Kuchen is een salon voor kinderen
van Duitstalige Joodse vluchtelingen.
Initiatiefnemer Jack Weil begon er twee jaar
geleden mee omdat hij dacht dat er meer mensen moesten
zijn zoals hij, die opgegroeid waren op “Kaffee Klatch,
Streuselkuche, Oberländer en Wiener worstjes.” Na jaren
van vijandigheid tegenover de Duitse cultuur, mag het
weer.
“Mijn vader maakte
de raarste fouten in
de Nederlandse taal”
“In de jaren ‘50 en ‘60 kon je niet veel met je Duitse
achtergrond zo net na de oorlog. Duitse cultuur was ‘not
done’, Duitsers waren fout,” herinnert Weil zich. “Ik had
altijd een haat/liefde verhouding met de Duitse cultuur,
die ik van huis uit meekreeg en die tussen vier muren
plaatsvond. Mijn ouders gingen alleen om met Duitse
Joden, mijn moeder had een zwaar accent en mijn vader
maakte de raarste fouten in de Nederlandse taal.”
Het moest iets worden met cultuur
Hij realiseerde zich dat hij niet de enige was met zo’n
familieverleden en zocht contact met anderen. “Ik heb
met een aantal mensen met diezelfde achtergrond
gesproken; het moest een soort genootschap worden waar
je bij kan horen, maar waar je geen lid van hoeft te zijn,”
vertelt Weil.
“De verbinding is natuurlijk de gemeenschappelijke
geschiedenis, de Duitse cultuur. Het moest iets
worden met cultuur, eten en drinken. Zo werd het idee
14

foto: astrid hooyberg
Eerste bijeenkomst Kaffee und Kuchen met Arnon Grünberg
geboren van een salon voor kinderen van Duits Joodse
vluchtelingen.”
Een zondagmiddag in september
Deze zondagmiddag is het anders dan anders. De
beloofde lezing van Dirk Mulder, directeur van
Herinneringscentrum Kamp Westerbork over de 22
Duits-Joodse vluchtelingen die na de Kristallnacht een
veilig heenkomen dachten te vinden, kon niet doorgaan,
omdat Mulder wegens ziekte op het laatste moment heeft
afgezegd.
Jack moest snel improviseren en heeft Peter Manasse
gevraagd voor te lezen uit zijn boek “Voor het Kind”
over zijn jeugdherinneringen, afgewisseld met liederen
gezongen in het Duits en Jiddisch door Carole Maykels.
Beiden zijn kinderen van Duitse emigranten, geboren in
Nederland.
Met de klanken van Mackie Messer nog in het hoofd
gaan we met zijn 25en naar de tuin, met Kartoffelsalade,
Wieners (niet van Hergo, maar van Marcus) en de
Riesling. De sfeer roept veel op uit het verleden, want bij
de vijver met fontein gaan kleine groepjes in gesprek over
familieherinneringen en het leven zelf.
Vliegende start met Arnon Grünberg
De salon is twee jaar geleden gestart met Arnon Grünberg.
Claudia Landsberger, een deelneemster aan het initiatief,
ging in gesprek met Grünberg over de invloed van Duitse
ouders op zijn leven, zijn kijk op het huidige Duitsland, de
mate waarin er sprake is van een Duits-culturele erfenis en
hoe hard hij het Wilhelmus meezingt.
“Het was meteen een groot succes, 31 mensen kwamen er
op af. We beginnen altijd met Kaffee und Kuchen, daarna
is er een spreker over een Duits Joods thema, vervolgens
gaan we met zijn allen aan de wijn.”
“Er is nu een bestand van 30/40 mensen, gemiddeld komen
er 25, je komt als je zin hebt; het is een soort netwerk, dat
drie of vier keer per jaar bij elkaar komt. Het kost niets,
maar er wordt wel verwacht dat je een taart of fles wijn
meebrengt.”
Geen tekort aan sprekers
In de salon zijn al verschillende sprekers aan het woord
geweest:
Mirjam Keesing over Duitse onderduikkinderen, Ernst
Hirsch Ballin over de betekenis van het verkrijgen
of verliezen van staatsburgerschap, Marjan Sax over
vluchtelingen en de link naar haar eigen achtergrond, Leo
Frijda over exilliteratuur, Joël Cahen over de schilder Max
Liebermann en Frank van Kolfschooten over zijn boek “de
Beethovenstraat, verborgen geschiedenissen”.
Jack zit nog vol toekomstplannen.
“We hebben nog veel onderwerpen te bespreken met
inleiders van buiten, maar we kunnen ook putten uit onze
eigen kring.”
Bij het afscheid nemen wil Jack nog wel even benadrukken
dat de taarten allemaal zelf zijn gebakken naar moeders of
grootmoeders recept. •
Heb je belangstelling
om eens te komen?
Mail naar:
jackweil@wxs.nl
15

16

INTERVIEW: LENNY KUHR
De constante vernieuwing
van Lenny Kuhr
Van Songfestival naar crowdfunding
Lenny Kuhr zingt. Dat is natuurlijk niets nieuws maar Lenny zingt ook
gewoon zomaar, thuis, als ze de koffie pakt of ergens naar op zoek is, zoals
een boek, of haar bril die ze even had afgezet. Haar enthousiasme werkt
aanstekelijk, ook door de manier waarop ze over nieuwe projecten en haar
interesses praat, zelfs al heb je niets met haar nogal uitgesproken, op de
kabbala-geïnspireerde, spiritualiteit. Ze is gewoon super-sympathiek.
TEKST FERRY BIEDERMANN FOTO'S PATRICK STERNFELD
Daar komt mogelijk bij dat ik kan bogen op een
indirecte persoonlijk band, maar ook die geeft
aan hoe ze overkomt: warm en oprecht. Als ik
rep over mijn vader die vroeger grimeur was
voor theater en de televisie, weet ze meteen over wie ik
het heb. ”Ach, Charles. Natuurlijk weet ik dat nog,” roept
ze uit alsof het niet bijna veertig jaar geleden is, in de tijd
dat ze eerst het Nationaal- en daarna het Eurovisiesongfestival
won.
Als een entertainer charisma nodig heeft om succesvol te
zijn, dan heeft Lenny Kuhr dat in overvloed. Plus natuurlijk
de nog altijd indrukwekkende stem, haar kwaliteiten
als singer-songwriter en, mag het gezegd worden, op
66-jarige leeftijd heeft ze nog steeds haar uiterlijk mee.
Niet dat Lenny er ook niet hard voor werkt, nog altijd, en
steeds weer op nieuwe en relevante manieren. Was er vijf
jaar geleden nog de samenwerking met rappers Ali B en
Keizer, nu heeft ze net via een crowdfunding op het Internet
geld bijeengebracht voor haar volgende album. In dat
alles wordt ze gesteund door haar man en tegenwoordig
manager, Rob Frank.
“Het samenwerken gaat heel goed. Rob schrijft zelf ook
prachtige teksten,” zegt Lenny met enige trots. Maar zo’n
innigheid in hun knusse huis in een klein dorp in de buurt
van Eindhoven kent ook soms zijn grenzen. Tijdens het
eten houdt Rob niet zo van praten, zeker niet over werk.
“En ik heb geleerd dat als ik inspiratie heb, dan ga ik naar
boven, anders moet Rob horen hoe ik urenlang dezelfde
strofe herhaal,” zegt Lenny.
Het smachten als leidraad
Van de minstens dertien liedjes op haar aanstaande
album, haar 31ste, heeft ze vier met Rob gemaakt, vier
heeft ze alleen geschreven en nog eens vier zijn gedichten
van filosoof en Zen-leraar Hein Stufkens die ze op muziek
heeft gezet. En dan nog het lied Altijd Heimwee, dat ze al
in 1994 heeft opgenomen maar dat de rode draad vertolkt
in haar theaterprogramma, waarmee ze in oktober is begonnen.
Met dezelfde naam als haar boek uit 2015 en als
het nieuwe album: Gekust door de Eeuwigheid.
“Dat is ook wat je in de
chazzanoet kan horen, die
klaagzang, dat verlangen.”
“Het gaat erover dat je gevuld kunt worden door iets dat
groter is dan jij,” vertelt Lenny. Het is nog steeds een
vervolg van de spirituele ontdekkingstocht die een sterke
impuls kreeg toen ze in 1993 haar stem een jaar kwijtraakte.
Het was een ingrijpende crisis in haar leven waardoor ze
zich nog meer dan voorheen ging bezighouden met wat ze
17

jeugdvereniging die in Felix Meritus in Amsterdam bijeenkwam
en ik mocht daar iets zingen. Ik zong een Pools lied,
dat vonden ze prachtig en ik mocht er nog een zingen. Dat
was een spiritual, nou dat was echt vloeken in de kerk.”
In het tijdperk ver voor het internet kocht Lenny boekjes
waar ook Jiddische en Hebreeuwse volksliedjes in
stonden. De Joodse eigenares van de kledingzaak waar
haar vader werkte in Eindhoven kon haar helpen met het
Jiddisch. “Het eerste liedje dat ik deed was, Bei mein Rebbe
is givaizin a ganayva.” Het betekent: bij mijn rabbijn is
een diefstal geweest, weet ze nog goed. Zo goed zelfs dat
ze rustig de rest van het lied voordraagt. Maar voor het
Hebreeuws moest ze “bij Joël” zijn.
“Ik wil niet dat er nog
meer kinderen verloren
gaan voor het Jodendom.”
het “diepste en hoogste verlangen”, van de mensen noemt.
“Dat is wat ik aanspreek, dat is ook wel wat je in de chazzanoet
kan horen, die klaagzang, dat verlangen. Ik heb wel
eens een hele oude opname gehoord van een kabbalistische
rabbijn die zingt. Dan hoor je dat smachten heel erg, dat is
wat ik ken. Dat is een spiritueel smachten en ik heb dat bij
me gehouden, ik wilde dat niet kwijt.”
Socialistische jeugd
De interesse voor- en betrokkenheid bij- het Jodendom
begon al vroeg voor Lenny, hoewel ze er opgroeiend in
Eindhoven met niet-Joodse, niet-religieuze ouders geen
directe band mee had. Een bezoek aan Auschwitz op
12-jarige leeftijd maakte diepe indruk en een deel kwam
ook via de muziek; ze vond het aanvankelijk vervelend om
in het Nederlands te zingen.
“Ik zong toen liedjes in allerlei talen. Ik zong Engels, ik
zong Hebreeuws, in het begin wist ik ook niet wat ik zong,”
vertelt ze lachend. Haar smaak reikte van de gospels van
Mahalia Jackson tot communistische jeugdliederen die ze
had opgepikt tijdens haar reis naar Polen “met een Hannie
Schaft-kamp”, genoemd naar een Nederlandse communistische
verzetsstrijdster uit de Tweede Wereldoorlog.
“Een spiritual,
dat was vloeken in
de socialistische kerk.”
“Mijn ouders waren zeer socialistisch, tegen het communistische
aan. Ik ben een gioer Jood, hè, dus ik ben
overgaan tot het Jodendom, mijn ouders waren niks. Ik
ging ook wel mee met een socialistische, communistische
“Ik denk dat hij 15 jaar was. Daar kwam mijn eerste
herkenning met het Jodendom. Ik kwam bij hem binnen
en vanuit een ooghoek zag ik boeken staan met Hebreeuwse
letters en toen dacht ik, daar staat alles in wat ik weten
wil. Hij heeft mij toen uitgelegd wat ik zong. Ik denk dat
het geweest is, Hinei ma tov oema na’im, shevet achim gam
yachad. Hij droeg daarvoor een keppeltje, omdat het een
stuk was uit de Tenach.”
Daar kwam later een Joods vriendje bij en toen ze haar
eerste man tegenkwam, een Israëlische arts bij de VU
in Amsterdam die haar behandelde nadat ze bruut was
aangevallen, was het voor Lenny logisch om Joods te
worden.
“Toen ik mijn eerste echtgenoot ontmoette toen dacht ik
ook, ik wil niet dat er nog meer kinderen verloren gaan
voor het Jodendom.” Ze werd Joods op orthodoxe wijze
zegt ze, omdat het dan ook in Israël geldig was en haar
kinderen het niet zelf hoefden te doen. Haar dochters uit
haar eerste huwelijk wonen nu allebei in Israël.
Haar band met Israël, waar ze ook zelf een tijdje gewoond
heeft, is nog altijd sterk en ze gaat er vaak naar toe. “Ik
denk dat ik er minder vaak naar toe zou gaan als mijn
kinderen er niet zouden zijn. Maar ik ging al voordat ik
kinderen had. Mijn hart ligt daar wel.”
Geen softie
Israël heeft haar ook in aanraking gebracht met conflict en
geweld. Hoewel ze vaak de nadruk legt op haar spirituele
kant, het belang van verbanden zoeken met anderen en
van wat ze de “zachte krachten” in de mens noemt, is ze
ook uitgesproken voor het recht op zelfverdediging. Ze was
op bezoek bij een van haar dochters die in de buurt van
Ashdod woonde toen een van de conflicten tussen Israël en
Hamas in Gaza uitbrak.
“De bommen vielen echt op veldjes bij haar in de buurt. En
dan kijk je ook naar jezelf, hoe sta je daar tegenover, hoe ga
je daar mee om? Ga je niet generaliseren, heb je nog steeds
een onderscheidingsvermogen. Als er een bom valt is het
18

enige dat jezelf en degenen die dicht bij je staan, verdedigt.
Je mag je verdedigen,” zegt ze met nadruk.
Aan de andere kant blijft ze hopen op betere relaties
tussen de twee kanten. “Ik zie in de klas van Ozz, mijn
kleinzoon, hoe daar toch aan gewerkt wordt, hoe zij verbonden
zijn met een school in Jaffo, een Arabische school,
en dat ze uitwisselingen hebben, elkaar leren kennen. Dat
mag je nooit vergeten, dat zoiets er ook is.”
Politiek is niet iets waar ze echt diep op in wil gaan, “ik
heb de wijsheid niet in pacht,” zegt ze een paar keer. Haar
reacties zijn meer die van iemand die betrokken is bij
de mensen, of dat nu in Israël is, of in Nederland. Haar
houding daarin wordt deels ingegeven door de kabbala,
die niet gelooft dat de mens van nature altruïstisch is.
“Ik denk dat het heel kabbalistisch is om te weten dat de
mens voor 99 procent uit verlangens bestaat. Die verlangens
kun je corrigeren, tikkun heet dat in de kabbala,
transformeren heet dat in mijn termen, maar tot op een
hoog niveau blijft dat toch een egoïstisch verlangen.” Uit
dat verlangen komen ook hele mooie dingen voort, zegt
ze.
Haar invulling van haar belevenis van het Jodendom is
traditioneel, maar niet super-religieus. Met de feestdagen
gaat ze met Rob naar sjoel, als er tenminste dienst is in
Eindhoven. En ze doen ook regelmatig de kiddoesj op
vrijdagavond, als ze thuis zijn.
“Ik was veel eerder
dan Madonna”
Maar een ding is duidelijk: “De spirituele kant spreekt me
het meest aan. Het doordringen tot de kern van dingen,
dat is in de kabbala heel erg terug te vinden.” Ze moet
lachen als het gaat om andere sterren uit de muziekwereld
die zich op de kabbala hebben gegooid, bijvoorbeeld
Madonna. “Ik was veel eerder dan Madonna,” roept ze
uit. Maar ze vindt het niet vreemd dat juist in creatieve
kringen de kabbala zo aanspreekt.
“Ik denk dat kunstenaars sowieso een spiritueel hart
hebben. Wanneer je creatief bent moet je eerst meester
worden over dat wat je doet en daarna stijg je er bovenuit.
Dus heel veel kunstenaars kennen die scheppende kracht
ook, die weten wanneer die komt.“
In het hart van de muziek-scene
Ze prijst zichzelf gelukkig dat ze haar carrière begon in de
jaren zestig en kon werken met sommigen van de grootste
sterren van toen, inclusief de Franse zanger en dichter
George Brassens. Het waren gouden tijden.
“Als je nu ziet dat Bob Dylan de literatuurprijs heeft
gewonnen, in die tijd is dat toch allemaal mogelijk geweest.
Dat teksten opeens belangrijk waren. Als het Frans net
zo’n wereldtaal was geweest als het Engels had ook George
Brassens de literatuurprijs kunnen winnen. Die teksten
waren zo mooi, dat was echt literatuur.”
Dat betekent niet dat ze niets heeft met de huidige
muziekscene, hoewel er veel veranderd is vergeleken met
de jaren zestig en zeventig. “Er was toen een herleving
van de kunst en in deze tijd is er heel veel verdeling in
alles. Maar dat wil niet zeggen dat er niet iets nieuws aan
het ontstaan is. Het is heel eclectisch. Dingen worden
aan elkaar gesmeed en tot iets nieuws gemaakt, ook in
de muziek. Maar echt vanuit iets dieps naar iets nieuws
komen, die vernieuwing zie ik niet.”
“Ik ben niet zo stom
geweest om te
gaan rappen.”
Een positieve verandering die ze noemt is dat de toegang
tot de muziekwereld veel breder is geworden. “Ik zie dat er
een soort integratie van stijlen is en dat ook de onderkant
heel erg naar boven komt. Streetdance en kinderen die
op hun iPhone liedjes nazingen en die dan op YouTube
zetten, wat dan een kunst op zichzelf wordt.”
Zelf maakt het haar niet uit of ze optreedt in een “cultuurschuur
of in een schouwburg.” In 2011 liet ze haar
verscheidenheid zien door mee te doen met Ali B en
Keizer aan een pilot voor de tv-serie Ali B op Volle Toeren.
De zangers kwamen uit verschillende werelden en kenden
elkaars muziek niet. Het was goede televisie: het Songfestival
ontmoet multiculti Nederland. “Er zit een camp-achtig
aspect bij en ik was me daar heel erg van bewust maar
dan toch wint de kunst,” zegt Lenny.
“Ik ben niet zo stom geweest om te gaan rappen, sommigen
doen dat wel maar ik wist, dat moet je dus nooit
doen. Ik ben wel overgegaan in dat spreek-zang-achtige.
Daarmee maakte ik ook een brug naar zijn wereld. Twee
disciplines komen dichter
bij elkaar te staan, het
oordeel verdwijnt.” Ze is
nog altijd bevriend met
Ali B, die ze een “positieve
kracht” noemt.
En nu is er dus haar
nieuwe album dat via
de hippe nieuwe manier
van crowdfunding wordt
gefinancierd. Die manier
van geld verzamelen kan
mensen vreemd doen
opkijken, maar ze omarmt
het nieuwe ervan en
ze merkte op dat het de
betrokkenheid van haar
publiek vergroot. “De
mensen voelen dat we het
samen hebben gedaan.”
Een beetje verlegen haast
zegt ze, “Ik denk dat ik nu
echt de cd van mijn leven
ga maken.” •
19

CHANOEKA
Kabbalistisch
wonderlicht
TEKST RIVKI KUTNOVSKY FOTO VIA KABBALA CENTRE
met de speciale energie die op dat moment in de kosmos
aanwezig is.
Deze kanalen zijn ons geschonken door de geestelijke
giganten van voorbije generaties. Door hun positieve
daden hebben ze een spiritueel viaduct geschapen
waardoor ‘Licht uit de Bovenwerelden’ ons tastbaar domein
binnenkomt, ieder jaar opnieuw op hetzelfde moment.
De kabbala heeft een enorme
aantrekkingskracht op een grote
verscheidenheid aan mensen, Joods en
niet-Joods, bekend of minder bekend. Elders
in dit nummer is te lezen hoe Lenny Kuhr zich erdoor
laat inspireren. Van andere sterren was het al bekend.
Leonard Cohen zei in een interview kort voor zijn dood
dat hij nog altijd de Zohar, de grondslag van de kabbala,
las. Chanoeka is een van de momenten waarop volgens
de kabbala een enorme hoeveelheid aan “licht en
zegening” ons leven binnenkomt.
De kabbalisten leren ons dat het doel van feestdagen niet
simpelweg het herdenken van historische gebeurtenissen
of het voortzetten van traditie is. Nee, de feestdagen zijn
‘panorama’s op de tijd’ – dagen waarop een bijzonder
spiritueel kanaal beschikbaar is om ons te verbinden
Chanoeka geen feest
Degenen die min of meer bekend zijn met Chanoeka
weten wellicht dat het bekend staat als het Lichtenfeest,
Chag Ha’urim. Die naam is het gevolg van een historische
gebeurtenis, de herinwijding van de tempel door de
Makkabeeën. Kabbalistisch betekent het woord chag echter
‘beweegt in een cirkel’ – oftewel, ‘vormt een verbinding
met het oneindige licht’ – en er is geen verband tussen
chag en chagiga, viering of feest. De term feest is juist een
compleet verdraaide vertaling van het oorspronkelijke idee.
Chanoeka is net als Pesach, Rosj Hasjana en Soekot geen
jaar-lang feest; het zijn allemaal momenten die ons helpen
met het injecteren van energie en daarom zijn we zo blij als
het weer zover is. Onze blootstelling aan deze energie is te
vergelijken met wegklapbare koplampen van een auto. We
drukken op een knop, de koplampen springen naar boven
en het licht schijnt vooruit. Op alle andere momenten zijn
de koplampen ingeklapt en geven ze geen licht.
Met Chanoeka staan een uniek soort licht en een enorme
hoeveelheid zegeningen klaar om ons leven binnen te
komen. Tijdens de acht dagen van Chanoeka wordt ons
de gratis gave gegeven om licht en kracht van alle soorten
wonderen ons leven binnen te halen.
Om dit mogelijk te maken, moeten we ons ervan bewust
zijn dat ieder wonder een gebeurtenis is die ‘voorbij de
natuur’ gaat – waarmee gezegd`: voorbij onze natuur
(aard). De enige manier waarop we wonderen kunnen
oproepen is door tegen onze door de ego gedreven aard in
te gaan. Zolang we handelen binnen de grenzen van ons
ego, onze zelfzucht, onze wens om alleen voor de ‘ik’ te
20

ontvangen, staat er een muur tussen ons en de kracht van
wonderen.
Een helder concept van licht
Dit is een heel simpel en helder concept. Tijdens Chanoeka
worden de Poorten van de Hemel geopend voor mirakels
om tot ons te komen. Maar als we binnen onze aard blijven
om alleen voor onszelf te ontvangen, beperken we het
soort wonder dat ons leven kan binnenkomen. Dus moeten
we tijdens deze acht dagen loskomen van onze zelfzuchtige
aard. Afhankelijk van onze inspanning om ons te bevrijden
van zelfzuchtigheid vinden er wonderen plaats.
Tijdens Chanoeka wordt het verborgen licht, wat in het
Hebreeuws Or Haganuz heet, onthuld en geopend voor
ons allen op een manier die op geen ander moment
gebeurt. Het licht is daar niet alleen, omdat we hard
hebben gewerkt om het te verdienen, maar simpelweg
omdat tijdens deze acht dagen de Poorten van de Hemel
geopend zijn. Alle pijn die we voelen, iedere ziekte, iedere
moeilijkheid en probleem kan nu door het licht worden
weggewassen.
Als we dit eenmaal begrijpen, kunnen we ons voordeel
doen met deze mooie en krachtige gelegenheid die we acht
dagen hebben. Chanoeka biedt een gelegenheid om licht te
brengen waar het nodig is.
Dit is waarom kabbalisten uitleggen dat er bijna niets van
ons wordt gevraagd op Chanoeka. Alle andere feestdagen
gaan gepaard met een groot aantal gebeden, meditaties
en tastbare daden die erop gericht zijn het licht aan te
trekken. Op Chanoeka steken we lichten aan en dat is alles.
De daad van het aansteken van de lichten op deze feestdag
is eeuwen geleden ingesteld, na de vernietiging van de
Tempel. Er was toen niet genoeg olie om de kandelaar van
de tempel aan te steken. Wat er nog was volstond maar
voor een dag maar vanwege het oprechte verlangen van
de mensen om de kandelaar aan te steken bleef de kleine
hoeveelheid olie die over was acht dagen branden, genoeg
tijd om nieuwe olie te maken. Dit is een van de redenen
dat het aansteken van de lichten van de kandelaar werd
ingesteld als de voornaamste manier om het grote licht der
mirakelen te onthullen en aan te trekken.
Een van de basisbeginselen van de Kabbala is dat de
hoeveelheid licht die iedere spirituele actie onthult
afhankelijk is van ons inzicht in haar kracht. Daarom is
het belangrijk dat, iedere avond van Chanoeka als we de
lichten aansteken, we nadenken over het grote licht dat
we onthullen. Het is dit inzicht, gepaard aan de fysieke
handeling van het aansteken, dat het licht van wonderen
en de macht van de wonderen voor de rest van het jaar
naar ons toe trekt. •
Rivki Kutnosvky is full-time leraar bij The Kabballah Centre.
Dit artikel is gebaseerd op uittreksels van het boek Days of
Connections van kabbalist Michael Berg en Days of Power: Part
2 van kabbalist Rav
P. S. Berg van The Kabbalah Centre. Voor meer informatie:
nederland@kabbalah.com en http://kabbalahcentrum.nl/
OUDERENGENEESKUNDE tijd voor de oudere patiënt
ORTHOPEDIE met nieuwe heup/knie na twee dagen weer thuis
VAATCHIRURGIE behandelplan in één dag bekend
LIESBREUK EN GALBLAAS afspraak en operatie op één dag
UROLOGIE behandeling in samenwerking met de huisarts
DERMATOLOGIE specialisten in huidkankerzorg
geen wachttijden
vakkundige behandeling
aangename sfeer
snel weer thuis
Aangenaam
dichtbij
Maak uw afspraak online op www.ziekenhuisamstelland.nl
Zelfstandig en verzorgd wonen
Mooi kleinschalig woonzorgcentrum in Benoordenhout,
Den Haag met ruime appartementen en verpleeggroepen.
Zelfstandig blijven wonen ook als u veel zorg nodig hebt? Dat kan in
onze 35 appartementen met het zogenoemde Volledig Pakket Thuis.
Dit pakket kunnen we sinds kort ook aanbieden aan ouderen die dichtbij
ons woonzorgcentrum wonen.
Voor ouderen die niet meer de regie over hun leven kunnen voeren, zijn
er psychogeriatrische en somatische verpleegplaatsen in zes kleinschalige
woongroepen. U kunt gebruik maken van een gezellig restaurant en een
zonnige tuin. Er zijn winkels en terrasjes op loopafstand.
P
Parkeerplaatsen te huur in onze ondergrondse parkeergarage.
Voor meer informatie: 070 3143800
of de website: www.jbc-visserhuis.nl
21

Adverteer nu in de
De oplage van de Benjamin is ± 9.000 stuks
(beste dekkingsgraad in Joods Nederland!)
NB: Uit lezersonderzoek is gebleken dat
elke Benjamin gemiddeld door 2,5 persoon wordt
gelezen en 3,5 maand wordt bewaard!
De Benjamin komt 4 maal per jaar uit:
Aanmelden
advertenties
Verschijningsdatum
Benjamin
Pesach 27 februari 27 maart
Zomer 22 mei 19 juni
Rosj Hasjana 7 augustus 4 september
Chanoeka 30 oktober 27 november
In samenspraak met de fiscus is vorig jaar
besloten dat JMW niet langer BTW heft over
de Benjamin advertentietarieven. Wat zijn de
consequenties daarvan voor u als (potentiële)
adverteerder?
GRATIS KWARTAALBLAD VOOR IEDEREEN
MET EEN JOODSE ACHTERGROND
advertentietarieven 2017 / rechtstreeks via JMW
De tarieven blijven voor instellingen die geen
BTW kunnen verrekenen hetzelfde. Organisaties
die daarentegen wel BTW kunnen verrekenen,
zullen de BTW niet meer kunnen verrekenen en
zullen dus netto meer gaan betalen. Wij vragen
uw begrip voor dit besluit. Voor vragen kunt u ons
bereiken op: info@debenjamin.info.
Kant-en-klare advertenties
Mail drukklare advertenties als hoog resolutie
PDF naar: info@debenjamin.info
Niet gereed materiaal
U kunt de advertentie ook laten opmaken door de
vormgevers van de Benjamin, Luna 3 in Utrecht.
In dat geval tekst, logo, foto’s & aanwijzigen los
aanleveren via een email naar dick@luna3.nl. U
ontvangt een aparte nota voor de opmaakkosten.
GRATIS KWARTAALBLAD VOOR IEDEREEN MET EEN JOODSE
ACHTERGROND • JUNI ZOMER 2016 2016 • • JAARGANG 2827 • NR. • NR. 104 104
FORMATEN (BREEDTE X HOOGTE) & TARIEVEN 2017:
1/1 1/2 1/4
192 x 284 mm. 192 x 140 mm. 95 x 140 mm.
Themanummer
Joodse beroepen
eenmalig
€ 900 € 600 € 350
De lef van Felix Rottenberg
Gedrevenheid in werk en leven
Joods Politie Netwerk
waakt over u
Bekend met gevoelens van onveiligheid
Het eerste postorderbedrijf
van Nederland
Joodse textielondernemer in de mediene
jaarcontract (4x)
€ 2700 € 1800 € 1075
Formaat 1/1 aflopend: 210 x 297 + 3 mm.
voor meer info zie www.debenjamin.info
22

COLUMN
Over de buren
“De hel, dat zijn de anderen,” zei Jean-Paul Sartre al. En voor Jolan Toff zijn die
anderen soms ook je buren die makkelijk voor tien ergernissen kunnen zorgen.
Lakens van de bovenburen die de hele dag voor
je raam hangen te drogen.
Troep die van het balkon geveegd wordt en in je
tuin terecht komt, of tafelkleden en hondendekens
die boven je hoofd worden uitgeschud.
Honden die op een balkon, in een tuin of
in huis de hele dag staan te blaffen. Je hebt
ook mensen die het leuk vinden om in de
stad kippen en hanen te houden die je dan
‘s ochtends om half vijf wakker kraaien.
Buren die in hetzelfde trapportaal wonen
die je post gewoon beneden op de mat laten
liggen en er ook nog overheen lopen. Soms
zie je zelfs een voetafdruk op je enveloppe.
Een buurvrouw die haar huis uit
rent om te verhinderen dat je je fiets
tegen haar invalidenpaal zet.
Buren die ’s avonds laat nog de muziek keihard aan
hebben staan of dan nog langdurig gaan boren.
Mensen die vlak naast je of tegenover je
wonen en je niet groeten. Ze kijken dan altijd
net de andere kant op als je er aankomt.
Plantenpotten of andere objecten die op de stoep
voor de ramen worden gezet, omdat men doodsbang
is dat iemand er anders een fiets tegen aan zet.
Buren die altijd bij werklieden klagen en hen ook
als minderen behandelen. Ze beginnen te vroeg,
maken teveel lawaai, of doen iets niet goed.
Terwijl je in de tuin, bij lekker weer, net een heerlijk
kopje koffie wil gaan drinken komt uit de tuin naast
je de stank van pijp, sigaar of zware shag tegemoet.
foto: patrick sternfeld
23

LEVEN IN DE MEDIENE
By the Rivers of Babylon
in Dordrecht
TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO'S VIA AL NAHAROT
Bertie en Jan
Elke dinsdagavond is het
repetitieavond van Ivrietkoor
Al Naharot in een kerkgebouw
in Dordrecht-Zuid. “Mooi he?”
straalt Bertie Rodrigues en
toont de repetitieruimte met
schrootjesplafond en wit geverfde
bakstenen muren. “We zijn hier heel
blij mee. We hebben een keuken, een
aparte ruimte en een eigen kast waar
we onze muziek in kunnen bewaren.”
Vanaf half acht druppelen de koorleden binnen
en om acht uur neemt Bertie het woord achter
de katheder. Er zijn enkele huishoudelijke
mededelingen: omdat er iemand ziek is sturen
we een kaartje en omdat er iemand jarig was, hebben we
een cadeautje. Het sociale aspect speelt een belangrijke rol
binnen de groep. Er wordt op elkaar gelet en voor elkaar
gezorgd.
Bertie Rodrigues, de stuwende kracht achter verschillende
Dordtse initiatieven zoals herdenkingsconcerten en
het Dordts korenfestival, zwaait met liefdevolle hand de
scepter bij Al Naharot, samen met haar man, Jan Troost.
De naam van het koor betekent in het Ivriet ‘bij de grote
rivieren’ en Dordrecht is waar de Merwede zich splitst in
de Noord en de Oude Maas.
Speciaal voor het artikel hebben de koorleden zich in
bonte clubkleuren gestoken: Kanariegele en neonroze
overhemden en hemelsblauwe jasjes. De meerkleurigheid
verwijst naar het kleurrijke Israël. Al Naharot bestaat uit
leden met verschillende achtergronden, Joods en niet-
Joods, Israëlisch en niet-Israëlisch; ze houden allemaal
van het zingen van Israëlische liederen.
Dirigent raakte al snel overspannen
Bertie woont al jaren in Dordrecht, en wil graag vertellen
over de route die ze heeft afgelegd om het Ivrietkoor tot
stand te laten komen. Ze vraagt haar man Jan, haar steun
en toeverlaat, erbij te komen. “Jaren terug dacht Bertie
dat ze de enige Jood was in Dordrecht,” vertelt hij. Tot ze
ruim twintig jaar geleden in aanraking kwam met JMW.
Bertie herinnert zich dat ze in 1995 begonnen met
JMW-huiskamerbijeenkomsten voor mensen met een
Joodse achtergrond in de regio. Jarenlang kwamen er elke
maand 40 à 50 mensen bij elkaar in de huiskamer van
Bertie en Jan om samen de Joodse tradities en feestdagen
te vieren: Soekot, Pesach, Chanoeka. En er werd uitgelegd
wat de feesten allemaal betekenen. Toen Jan ziek werd,
zijn ze hiermee gestopt. Er was daarna jarenlang niets te
doen op Joods gebied in Dordrecht. Tot 2012.
“Een Israëlische dirigent nam contact met me op, omdat ze
24

graag een koor wilde beginnen,” vertelt Bertie. “Ze kende
me omdat ik secretaris ben bij de Stichting Bijzondere
Concerten, dat elk jaar een korenfestival in Dordrecht
organiseert. Na enkele maanden raakte de dirigent
overspannen. Inmiddels hadden we al vijftien enthousiaste
koorleden bij elkaar en de flyers waren al gedrukt. Wat nu?
We vroegen de koorleden wat zij wilden. Ze wilden allemaal
graag doorgaan.”
Sommige koorleden
kwamen het huis
niet meer uit.
Het duurde even voordat het koor een geschikte dirigent
vond. Bertie: “In juni 2013 kwam Doron Peper bij ons. Hij
werkt bij de Stichting Kunstzinnige Vorming in Rotterdam
en is opgeleid aan het conservatorium. Hij kwam en is
nooit meer weggegaan.”
Meer dan muziek
Behalve de muziek is ook het sociale aspect van het
koor erg belangrijk voor Bertie en Jan. “Het is voor ons
belangrijk, maar het was ook een van de aspecten die
Doron Peper aansprak toen hij bij het koor kwam,” licht
Bertie toe. De groepsleden vangen elkaar op wanneer dat
nodig is. “Sommige koorleden kwamen het huis niet meer
uit voordat ze bij ons kwamen zingen,” gaat Bertie verder,
“maar nu helpen we elkaar. Er is bijvoorbeeld iemand aan
het dementeren. We hebben het zo geregeld dat iedereen
een dag bij haar is.”
Jan vult aan: “Dat groeit zo. Dat ontstaat. Hoe dat
komt weet ik niet. Ik denk dat het omzien naar elkaar
ons bekend voorkomt vanuit de christelijke cultuur die
gebaseerd is op de Joodse cultuur.” Bertie: “Nou! Er zijn
niet zoveel mensen die voor elkaar zorgen tegenwoordig.
Misschien daarom onze behoefte aan zo’n groep.”
Joods leven in Dordrecht is al jaren een speerpunt in het
leven van Bertie en Jan. Bertie verklaart dat als volgt:
“Ik ben graag bezig en dit koor kwam op mijn pad. Ik wil
graag helpen omdat veel mensen eenzaam zijn. Ik ben
Joods, maar wat betekent dat? Toch is het vanwege mijn
achtergrond dat ik graag een Joodse groep wil. De groep
bestaat nu voor ongeveer 1/3 uit mensen met een Joodse
achtergrond. Een deel daarvan is Israëlisch. Zij komen
omdat ze Ivriet kunnen praten en zingen.
Er zijn ook leden die geen Joodse achtergrond hebben,
maar wel een band voelen met het Jodendom, zegt Bertie.
“Zij vinden het ook fijn om Ivriet te leren en de taal te
oefenen. Ik zou heel graag willen dat er méér mensen met
een Joodse achtergrond bij kwamen. We hebben elkaar
nodig, anders bestaan we niet als Ivrietkoor. Dus kom
erbij.”
Al Naharot koor
Jan heeft zo zijn eigen redenen om intensief met het
koor bezig te zijn: “ik vind het koor interessant, al die
verschillende culturen, de verhalen die erbij horen en de
uitwisseling tussen de mensen. Het is een mengelmoes,
een smeltkroes aan verhalen, gebeurtenissen en
ervaringen.”
Bertie en Jan halen veel voldoening uit het koor, maar het
heeft ook een keerzijde. Ze moeten altijd beschikbaar zijn,
fysiek en mentaal. Het kost tijd en energie om je volledig
in te zetten en alles draaiende te houden. Ze houden altijd
rekening met de repetities en de concerten. “Wij gaan niet
op vakantie als we koor hebben,” licht Bertie toe. Het paar
vindt het te belangrijk om aanwezig te zijn.
Het is een mengelmoes,
een smeltkroes aan
verhalen, gebeurtenissen
en ervaringen.”
Als Doron Peper tijdens de repetitie het woord overneemt
van Bertie, nadat alle huishoudelijke mededelingen
zijn gedaan, wordt het stil in de ruimte. Iedereen kijkt
aandachtig naar het teken van de dirigent. Hij kondigt het
eerste lied aan: ‘Al Naharot Bavel’, ooit vereeuwigd door de
popgroep Bony M. met als titel: By the rivers of Babylon.
De achtentwintig aanwezigen gaan staan. Het koor zwelt
aan. De bassen vallen in. Je ziet de concentratie op ieders
gezicht en voelt de energie van de groep. Dan zingt iemand
uit de toon. Doron maant de buurman dichterbij te gaan
staan: “Je moet elkaar helpen, anders lukt het niet.” •
Voor meer informatie:
www.ivrietkoor-alnaharot.nl
25

JOODS LEVEN IN INDIA
Goed geïntegreerd in India
TEKST & FOTO'S WOUTER VAN DE SCHAAF
“Prima, we spreken af voor
zondagmorgen tien uur. Dan kan je
ook anderen spreken, want we hebben
die zondag een vergadering van de
belangrijkste leden van de Joodse
gemeenschap hier in Thane.” De
afspraak met Ezra Moses is gemaakt.
Ezra is de spil voor alles wat met
Joodse India te maken heeft. Stipt
om tien uur meld ik mij bij de Sha'ar
haShamaim synagoge in Thane, één
van de grote steden die samen de
metropool Mumbai vormen.
India is het land van hollen of stilstaan. De afspraak
was heel vlot gemaakt. Maar vanaf tien uur is het
stilstaan. Geen Ezra, geen vergadering. Wie dat ritme
moeilijk vindt om te accepteren moet niet naar India
gaan. Ik gebruik het wachten om de omgeving van de
synagoge van Thane eens te bekijken. Ook hier een militair
bij de ingang. Achter een betonnen muur. Het geweer
voor zich neergelegd. Verder geen strenge beveiliging met
fouillering. Ik kan zo doorlopen.
Werklieden zijn bezig de synagoge voor te bereiden op
Rosj Hasjana . Ze leggen verlichting aan die in Nederland
vooral in de weken voor kerst veel wordt verkocht. De sjoel
biedt plaats aan zo'n honderdvijftig personen. Maar ook
wat dat betreft is India een land van flexibiliteit. Iedereen
schikt in als het nodig is. “Please, take your shoes off”, krijg
ik te horen als ik de synagoge wil binnengaan. Moskee,
tempel en synagoge: zelfde gebruiken in India. Alleen in de
katholieke kerken houdt iedereen de schoenen aan.
De tijd verstrijkt. In de vergaderruimte naast de synagoge
is de bijeenkomst van de Trustees van de Joodse
gemeenschap nog steeds niet begonnen. Alleen mevrouw
Gracy Moses is er. “You know, men are always late.” Een
vriendelijke vrouw. Zestiger en met - zoals zij zegt - “plenty
of time”.
Vergaderen in de hitte over een nieuwe airco
“We zijn geen grote gemeenschap hier in Thane, zo'n
achttienhonderd Joden. In heel India wonen maar zo'n
viereneenhalfduizend Joden en daarbinnen neemt Thane
dus wel een bijzonder plaats in.” Thane ligt zo'n vijftig
kilometer ten noorden van het stadscentrum. De route er
naartoe gaat alleen maar door stedelijk gebied. Bij elkaar
heeft Mumbai een geschat inwonertal van 20 miljoen.
De autorit duurt twee uur, wat redelijk vlot is voor een
zondagmorgen.
Na een half uur komt Moses Ezra opdagen. Veel papieren
onder de arm. Gejaagd. Opvallend fors in vergelijking met
de andere Indiërs. Grijze snor. “Ik weet van onze afspraak
maar heb nu geen tijd. De vergadering moet beginnen. De
jaarvergadering van de Trustees. Maar voel je vrij om te
blijven zitten. We hebben geen geheimen.”
Synagoge
in Thane,
Mumbai
“Als de synagoge vol zit
en buiten is het heet als
nu, is het bijna niet uit
te houden.”
26

Synagoge in Thane, Mumbai
Twaalf mannen en twee vrouwen nemen plaats op plastic
kuipstoeltjes. Aan het plafond werken de ventilatoren op
volle kracht. Geen airco. De buitentemperatuur is boven
de dertig graden en de vochtigheidsgraad is boven de
negentig procent. De afgelopen maand is er ruim zeventig
centimeter neerslag gevallen.
Ezra is sinds jaar en dag secretaris van de Joodse
gemeenschap. Hij is de drijvende kracht, maar ook iemand
die niet graag wordt tegen gesproken. Hij wil de agenda
in hoog tempo afhandelen. Het liefst zou hij binnen een
paar minuten al bij de rondvraag zijn. Het gaat hem niet
lukken vandaag. Al snel komen er vragen, en nog meer
vragen. Zijn antwoorden worden steeds langer. Ergernis in
zijn stem. Afwisselend spreekt hij Engels en Marathi (de
voertaal in dit deel van India).
De stemming wordt geprikkeld. “Als altijd komt het bij
dit soort vergaderingen steeds op hetzelfde neer” ,vertelt
Gracy na afloop. “Het gaat over positie, status, macht
en natuurlijk altijd over geld. Dit keer gaat het over de
investering om airconditioning aan te schaffen. Hoognodig
natuurlijk want als de synagoge vol zit en buiten is het zo
heet als nu, is het bijna niet uit te houden.”
Om de gemoederen te kalmeren, wordt thee rondgedeeld.
Engelse thee met veel melk. Even later ook de somoza's op
een - gerecycled - kartonnen bordje. Vegetarische somoza's
wel te verstaan.”
de Hindoe-regels.“
De vergadering wordt hervat. Het lijkt wel of iedereen
nieuwe energie heeft om er flink tegenaan te gaan. Praten
wordt schreeuwen en zitten wordt opstaan. Ruim een uur
gaat dat zo door. Af en toe loopt iemand weg om buiten de
Abraham Moses
verkoeling te vinden die er niet is.“
En dan is het plotseling afgelopen. Ezra verklaart de
vergadering voor gesloten. Hij is duidelijk geïrriteerd.
Heeft geen tijd en zegt dat hij weg moet naar een volgende
vergadering.
“We hebben alle kans
om eigen Joods leven
hier in te vullen.”
Gracy Moses
Een kleine maar dynamische gemeenschap
“Er is in Thane nog steeds een kosjere slager” , vertelt
Abraham Moses - broer van Ezra - tijdens de theepauze.
“Zeker niet iedereen eet kosjer, maar het is wel beschikbaar
en dat is belangrijk. We zijn eigenlijk een heel liberale
gemeente. Kijk, in India is de zaterdag in alle bedrijven
een gewone werkdag. En als de zaak dat vraagt dan ga ik
natuurlijk. Overigens, de kosjere slager mocht tot voor
kort ook rundvlees leveren. Maar de politieke partij die nu
aan de macht is in deze staat is streng in de toepassing van
“En?”, vraagt een aantal achterblijvers, “Wat denk je van
Jewish-Indian style?” Mijn antwoord beperkt zich tot
“interesting”. Tijd voor een gesprek. Over leven als Indiase
Jood in een Indiase omgeving. “Nee, in India hebben
we nooit te maken gehad met antisemitisme. Dat is ons
volkomen onbekend. Het past ook totaal niet bij de cultuur
van het land. Hier zijn zoveel godsdiensten bijeen.”
Awraham Moses wil benadrukken dat de Joodse
gemeenschap in India het niet altijd makkelijk heeft gehad
met het krijgen van volledige erkenning. “Het rabbinaat
heeft meermalen voor problemen gezorgd. Wij voelden ons
daardoor benadeeld. In de loop der eeuwen zijn Joden in
India aangekomen. We hebben altijd de Joodse tradities in
ere gehouden. Hier in Thane komen elke sjabbat meer dan
honderd mensen naar de dienst. Bijna alle weekdagen is er
minjan. Er is een zeer levendige Joodse gemeenschap, met
een eigen school, choepot en barmitswa’s. We hebben alle
kans om eigen Joods leven hier in te vullen.” •
27

MIJN LEVEN
Jaap van Weerdenburg, 63, single, kapper,
geboren en getogen in Amsterdam
TEKST JOLAN TOFF FOTO PATRICK STERNFELD
Leven
Vanaf mijn 16e ben ik, geïnspireerd door mijn
familie, in het kappersvak werkzaam. Daarvoor
heb ik al mijn diploma’s gehaald waaronder
het Onderwijsbrevet. In de loop der jaren heb
ik dan ook heel veel leerlingen gehad.
Het ROC stuurt mij stagiaires, vooral de
moeilijk plaatsbare, vaak uit allochtone hoek.
Op de een of andere manier ligt mij dit wel
en behalen zij goede resultaten. Tot voor
kort heb ik ook examens afgenomen.
Ik zit al lang in het vak. Bij sommige families knip
ik inmiddels de derde generatie. Ondanks de goede
band die ik heb, probeer ik een zekere afstand te
houden. Zelden of nooit ga ik op uitnodigingen
in om bijvoorbeeld bij een huwelijk te zijn.
Het is belangrijk om de verhalen van de
klanten te onthouden, hun namen te kennen
en ook te weten hoe ze hun koffie willen
hebben. Mensen willen herkend worden.
Als kapper hoor je alles. Soms vraag ik me af waarom
mensen iets vertrouwelijks tegen me zeggen. Mijn
motto is uiteraard: “horen, zien en zwijgen…..”.
Ik heb veel Joodse klanten. Bij mij zullen ze
zich openlijker Joods gedragen dan elders. Ze
gebruiken bewust Jiddische woorden, ze hoeven
niks uit te leggen. Op vrijdag wens ik ze “Gut
sjabbes”. Dat wordt zeer op prijs gesteld.
Deze klanten vinden het leuk dat de Benjamin en
het NIW op de leestafel liggen. Er zijn ook altijd de
Volkskrant en de glossy’s, zoals de Linda, die worden
echt verslonden. Verder leest men graag autobladen en
de Consumentengids. Klanten vinden dit belangrijk.
Als die bladen er niet zijn geeft dat irritaties.
Mijn mooiste herinnering
De vakanties vroeger met het hele gezin. Mijn vader, die
jong overleden is, was er nog bij. Ook de aankoop van mijn
eerste huis op negentienjarige leeftijd. Dat was eigenlijk
iets heel abstracts. Mijn vader heeft het allemaal geregeld.
In die periode is hij overleden.
Sport
Zelf doe ik niets. Het is leuk om sport passief op de
televisie te bekijken. Mijn drie honden, Ruth, Baruch
en Magen zijn mijn sport. Met de grootste, Baruch,
wandel ik dagelijks een tot twee uur.
Joods
Ik kom uit een geschmatte familie . De Joodse kant is van
mijn moeder. Zij was ondergedoken en praatte nooit over
de oorlog. Dat heb ik mijn moeder tot ver in de pubertijd
verweten. Daarna snapte ik het. De meimaand was altijd
zwaar en heel beladen. Een paar jaar voor haar dood kreeg
ik van mijn moeder een Magen David. Vanaf dat moment
heb ik die altijd gedragen. Ik kwam op een gegeven
moment bij de LJG terecht. Ze hebben mij daar heel goed
opgevangen en ik heb daar ook lessen gevolgd.
Eten
Uit eten gaan vind ik gezellig, ik doe dat eenmaal per
week bij mijn zusje en ook eet ik regelmatig buiten de
deur met mijn twee broers. Als ik kook maak ik iets
wat snel klaar is. Ik wok graag, maak rijstgerechten en
eet altijd vers fruit, groenten of vis. Uren in de keuken
staan vind ik niets.
28

Hekel aan
Mensen die liegen. Een leugentje
om bestwil vind ik wat anders.
Arrogante mensen vind ik ook erg.
Markt
De ten Catemarkt vind ik een
leuke markt. De Albert Cuyp
was vroeger gezellig, maar is
nu te toeristisch geworden.
Televisie
Het Achtuurjournaal probeer ik
altijd te zien. Met de commerciële
zenders heb ik niets. Ik kijk
gericht en neem veel op zoals
documentaires over politiek en
Engelse detectives.
Mop
Heb ik niets mee. Mijn vader was
gek op Max Tailleur. Een kalender
met zijn moppen hing op de wc.
Hij draaide de lp De Doofpot met
moppen van hem. Daar luisterden
we dan allemaal naar. Een klant
heeft een aantal jaren geleden een
boek over hem geschreven. Daarin
lees je over het moeilijke leven dat
Max Tailleur achter de rug had.
Boek
Ik lees alles door elkaar. Pasgeleden
heb ik ‘Het Huis van de Moskee’
gelezen van de Iraanse schrijver Kader
Abdolah. Dit gaat over het afzetten
van de Sjah en over hoe mensen
makkelijk voor een nieuw regime
kiezen en dus zo van mening kunnen
veranderen.
Winkel
Ik heb een hekel aan winkelen, wat
overigens tegenwoordig shoppen
heet. Als ik echt iets nodig heb
zoals schoenen of een jasje ga ik
naar mijn vaste winkels. Ik houd
van aanbiedingen en koop graag in
de uitverkoop.
Krant
De Volkskrant en soms het Parool.
Grootste wens
Om 120 te worden. Ik wil
nog heel veel doen.
Kom graag
Bij mijn familie. Ik heb bijna dagelijks
contact met mijn zus en twee broers.
Uitzicht
Water. Ik krijg steeds meer
waardering voor de natuur.
Ik geniet van de stilte.
Bewondering voor
Mensen die het niet makkelijk
hebben, maar toch hun doel blijven
nastreven.
JMW
Lang geleden ben ik zelf
geholpen. Via klanten hoor ik
dat zij veel mensen kennen met
een Joodse achtergrond die
niets met hun Jodendom doen,
maar er toch belangstelling
voor hebben. Ze hebben geen
Joodse opvoeding gekregen.
Misschien moeten zij eens naar
JMW gaan. Ook ken ik iemand
die er niet veel meer aan deed
die thuiszorg heeft gekregen. Ik
vind JMW heel belangrijk. •
Kapsalon van Weerdenburg
Woestduinstraat 12, Amsterdam
Tel: 020-6127354
29

CULTUUR
Synagoges,
spiegels van vernieuwing
TEKST KARIEN ANSTADT
Mainz synagoge (foto: Jon Worth)
Het ontwerp van
synagoges heeft de
afgelopen eeuwen
een onstuimige
ontwikkeling
doorgemaakt.
Net als bij andere
gebedshuizen, zoals
kerken en moskeeën,
wordt bij moderne
sjoels steeds vaker
afgeweken van
de verschillende
traditionele vormen.
Bij synagoges gaat de
lijn ook van verborgen
naar een nieuw
zelfbewustzijn.
30

Ontwerp Libeskind voor Synagoge Beth Shalom, Munchen (copyright Studio Libeskind)
Wie door afbeeldingen van synagoges
bladert wordt getroffen door de variëteit.
Tegelijkertijd kun je vaststellen dat
traditionele elementen altijd in de bouw
verankerd zijn. De architectuur getuigt van de identiteit en
positie van de Joden en de relatie met de buitenwereld.
Juist in Duitsland is dat tegenwoordig vaak goed te
zien, niet alleen vanwege het veelbewogen verleden
maar ook door het opmerkelijke herstel van de Joodse
gemeenschappen daar, waardoor een groot aantal nieuwe
synagoges verrijzen.
Waarschijnlijk het meest prestigieuze voorbeeld daarvan
moet nog gebouwd worden maar de synagoge die Daniel
Libeskind voor de Liberaal-Joodse gemeente Beth
Shalom in München heeft ontworpen is vooruitstrevend,
futuristisch en een trotse herbevestiging van
aanwezigheid.
“Een synagoge voor München, voor Duitsland en voor de
toekomst,” zegt Libeskind erover. De ster-architect van
Joodse afkomst is onder meer bekend van het nieuwe
World Trade Center in New York en het Joods Museum
Berlijn. Van buiten heeft het ontwerp de vorm van een
abstracte Davidster, maar binnen blijft veel herkenbaar.
Niet opvallen in de vroege diaspora
De oorsprong van het woord synagoge is het Griekse woord
synagein wat ontmoetingsplaats betekent. En dat is een
synagoge natuurlijk ook: een plaats waar men bijeenkomt
voor gebed, het lezen van de Tora en vieringen. De
plattegrond dient zo ingericht te worden dat als men naar
de Ark kijkt waarin de Torarollen zijn opgeborgen, men ook
de blik wendt naar Jeruzalem. De Bima, de verhoging waar
de Tora wordt gelezen, staat in het midden.
Toen er in de diaspora nog geen sprake was van Joodse
gemeenschappen die zich echt ergens gesetteld hadden
stond slechts een plaats van samenkomst voorop. Men wist
niet hoe lang men kon blijven en de rechten waren beperkt.
De ‘synagoges’ waren dan ook gebouwen of gebouwtjes
die aan de buitenkant weinig opvielen omdat ze ook niet
mochten opvallen.
Ook toen de tijd aanbrak dat Joodse gemeenschappen zich
blijvend ergens vestigden, werd de bouw van een synagoge
aangepast aan de bouwstijl van die periode en streek.
De Joden woonden zo verspreid en verkeerden in een
dusdanige positie door de beperkingen die hen werden
opgelegd dat ze geen eigen unieke Joodse bouwstijl konden
ontwikkelen. Voor de bouw van synagoges moest men
meestal een beroep doen op niet-Joodse architecten.
Bouwen en burgerrechten
Met de verkrijging van gelijke rechten eind 18e eeuw
hoefde men zich niet meer bescheiden op de achtergrond
te houden. De opheffing van de getto’s betekende dat
Joodse gemeenschappen in principe overal in de stad
konden bouwen.
Dat leidde tot de bouw van grote synagoges die niet
onderdeden voor een kerk of kathedraal. En, belangrijker,
men kon nu ook aan de buitenkant kenbaar maken dat
het om een synagoge ging door middel van Hebreeuwse
teksten, davidsterren of menorot. In 1859 kwam
bijvoorbeeld in Boedapest de grootste synagoge van
Europa tot stand, in voornamelijk Moorse stijl en met
drieduizend plaatsen!
Nederlands herstel na WOII
Na de ramp van ‘40–’45 werden vooral de kleinere
synagoges in de mediene die “niet meer nodig waren”,
verwaarloosd of voor andere doeleinden gebruikt. Maar
zie: in het laatste kwartaal van deze eeuw had de Joodse
gemeenschap zich zo hersteld dat men alles deed om deze
synagoges te restaureren en in ere te herstellen. En zo
werd in 1981 de synagoge in Groningen opnieuw ingewijd,
31

Ohel Jakob synagoge, Munchen (foto: Digital Cat)
in 1992 de synagoge in Breda, in 2009 die in Dieren en in
mei van dit jaar de Uilenburgersjoel in Amsterdam.
In 2010 vond de opening plaats van de multifunctionele
synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam.
Aan de buitenkant zijn allerlei Joodse symbolen te
zien zoals het grote raam in de vorm van een menora,
davidsterren in het patroon van de tegels. Ook is er
met kleine ronde tegels een Hebreeuwse tekst aan de
buitenkant aangebracht.
“Wij zijn een deel van
de samenleving en dit
dragen we ook uit”
Een van de eisen voor de bouw was dat de synagoge
een open en transparant gebouw zou worden. Rabbijn
Menno ten Brink zei hierover: “Wij zijn een deel van de
samenleving en dit dragen wij ook uit.“ In het gebouw is
dan ook plaats voor ontmoeting met andere religieuze en
etnische groepen.
Terug naar Duitsland
Natuurlijk is Duitsland een ander verhaal. Van de 2800
synagoges die er begin 20ste eeuw waren zijn er tijdens de
Kristallnacht in november 1938 zeker duizend in vlammen
opgegaan of anderszins verwoest. Na de oorlog woonden er
nog maar 15.000 Joden in Duitsland.
Maar met de komst van Oost-Europese Joden na de
ineenstorting van de Sovjet-Unie omstreeks 1990, wonen
er tegenwoordig weer 200.000 Joden waarvan er 108.000
bij een kerkgenootschap zijn geregistreerd. Dat is de reden
dat de bouw van nieuwe synagoges in diverse steden een
enorme vlucht heeft genomen.
In veel gevallen werd een prijsvraag uitgeloofd. Dit
leidde tot tal van heel bijzondere ontwerpen. Als we deze
ontwerpen nader bekijken dan zien we dat de synagoges
getuigen van een nieuw zelfbewustzijn, ze staan duidelijk
in het heden, maar er is tegelijkertijd vaak een link
naar het verleden dat niet vergeten mag worden. Deze
synagoges zijn meestal ingebed in een Joods cultureel
centrum. De gemeenten waar deze nieuwe synagoges
gebouwd zijn hebben financieel aanzienlijk bijgedragen
en ook dat is symbolisch voor het herstel van de Joodse
aanwezigheid in Duitsland. •
Bijzondere Duitse synagoges
De synagoge van Libeskind in München
moet nog gebouwd worden, maar in 2006
werd in die stad al de Ohel Jakobsynagoge
geopend, een ontwerp van de architecten
Rena Wandel-Hoefer en Wolfgang Lorch.
De naam is die van een in de Kristallnacht
verwoestte synagoge op dezelfde
plek.. De sokkel van de 28 meter hoge
synagoge herinnert aan de Klaagmuur,
de glazen opbouw verbeeldt een tent die
de veertigjarige tocht door de woestijn
symboliseert en wordt ondersteund door
een stalen patroon van Davidsterren.
In Duisburg ontwierp architect Zvi
Hecker een gebouw in de vorm van een
opengeslagen boek. Het centrum werd in
1999 geopend. Hecker licht toe: ”Het boek
was het werkelijke land voor de Joden”. De
vorm symboliseert ook openheid: als de
vingers van een geopende hand strekken de
vleugels van het gebouw zich uit naar het
aangrenzende park.
In Mainz verrees in 2010 op de plaats van
de oude synagoge een nieuwe van architect
Manuel Herz. Het gebouw geeft in de vorm
van Hebreeuwse letters het begrip kedoesja
(heiliging, verheffing) weer. Het naar
Jeruzalem gerichte trechtervormige dak
stelt een sjofar voor.
32

Chanoeka cadeau? Geef Pesach!
Al meer dan 40 jaar komen ouderen en alleenstaanden
in Lunteren bij elkaar om Pesach te vieren.
Door bezuinigingen staat deze viering op de tocht
en helaas is er géén alternatief voor deze groep.
Cefina wil deze JMW-activiteit veiligstellen.
Heeft u ook hart voor Lunteren?
Geef € 18, want met 4 x € 18 realiseren we al één
dag voor één persoon. Geef met uw gift Pesach
aan een ander.
geef
Wij wensen alle trouwe,
incidentele en toekomstige donateurs
Chanoeka sameach
o.v.v. Lunteren 2017
IBAN NL91 INGB 0000 191800
Bij voorkeur met uw postcode
en huisnummer.
STEUNT
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
Chanoeka Sameach
in vriendschap & geluk
Waar wacht je nog op? Maak nu je eigen profiel aan en check wie van de
850 actieve leden jou happy kan maken. Jingles is er voor iedereen met
een Joodse achtergrond
www.jonet.nl/jingles
33

HISTORISCHE COLUMN
Winter is coming
TEKST BART WALLET FOTO'S VIA HET RIJKSMUSEUM
In de tv-serie Game of Thrones
staat winter voor de Apocalyps.
In de echte wereld is het juist het
opwarmen van de aarde waar we
beducht voor moeten zijn. Klimaat
en extreme weersomstandigheden
zijn onderwerpen waar ook Joden
in Nederland zich al eeuwen mee
bezighouden en waarvan ze ook de
soms catastrofale effecten hebben
ondervonden.
Als historicus vind ik uiteindelijk niets mooier dan
om in het archief of in een bibliotheek gebogen
te zitten over oud materiaal: een lang vergeten
boek of – mooier nog – een manuscript of stapel
brieven. Je hebt dan even het gevoel dat je het verleden
zelf aanraakt en daarnaast doe je altijd weer verrassende
ontdekkingen. Eén daarvan heeft met het weer te maken.
Wie naar achttiende-eeuwse Nederlands-Joodse
bronnen kijkt, zal er al snel achter komen dat er wel
heel veel aandacht uitgaat naar het weer. Verschillende
Amsterdammers hielden in het Jiddisch kronieken bij,
waarin ze optekenden wat ze meemaakten in de stad,
welke roddels ze hoorden en wat ze in de kranten voor
nieuws uit binnen- en buitenland lazen. Vaak zitten
daar vermakelijke scenes bij, zoals over mensen die
tijdens donkere winteravonden bij gebrek aan goede
straatverlichting pardoes de Amsterdamse grachten
inwandelden.
Superlatieven niet geschuwd
Waar die kroniekschrijvers helemaal bij op leken te
leven, waren extreme weersomstandigheden. Dat kon
ver weg zijn: een flinke aardbeving in Rusland, een
vulkaanuitbarsting in Italië of een stevige overstroming
ergens in Noordwest-Europa.
Maar als het dichterbij kwam, in de Nederlandse Republiek
of zelfs in Amsterdam, dan werden de superlatieven niet
geschuwd. ‘Nog nooit hebben we zo’n koude winter gehad
als nu’, schrijven ze dan. Dan volgen er beeldende schetsen
van hoe de ijspegels aan de daken hingen, de grachten
bevroren waren en het stadse leven ontwricht raakte.
Terwijl wij nu de hitterecords hebben geteld, ging in de
achttiende eeuw de aandacht uit naar de kouderecords.
Het was per slot van rekening de ‘Kleine IJstijd’ – niet dat
die Jiddische chroniqueurs daar iets van wisten, maar ze
voelden het wel aan. Zo’n strenge winter zorgde er voor dat
de voedseltoevoer stokte, de prijzen van levensmiddelen
stegen, drinkwater duur werd en goede verwarming alleen
voor de meer welgestelden was weggelegd.
Bij de Grote Sjoel werd
een kinderlijkje in een doos
neergelegd: gestorven van
honger en kou
De trieste resultaten daarvan worden soms in de archieven
pijnlijk zichtbaar. Het pinkas, notulen- en aantekenboek,
van de Amsterdamse Asjkenazische gemeente laat
dat bijvoorbeeld zien voor de zeer koude winter van
1740/1741. De hele maand januari kwam het kwik niet
boven het nulpunt. Vogels vielen dood uit de bomen. Bij de
Grote Sjoel werd een kinderlijkje in een doos neergelegd:
gestorven van honger en kou. De ouders hadden geen geld
voor een sobere begrafenis.
Extreme winters zorgden regelmatig voor voedselrellen
in de Nederlandse steden. Armen kwamen letterlijk om
van de honger, terwijl een bovenlaag zich zonder moeite
in leven kon houden. Die ongelijkheid zette kwaad bloed.
Op straat ontstonden vechtpartijen en huizen van rijken
werden aangevallen. Tot voor kort wisten we niet hoe
Nederlandse Joden zich temidden van deze voedselrellen
hielden.
34

Winterlandschap met schaatsers, Hendrick Avercamp (ca. 1608)
Joden en de broodopstand
Totdat ik deze zomer een paar dagen in het archief was,
nu voor een onderzoek naar de in Amsterdam gedrukte
loechot, de jaarlijkse almanakken van het Joodse jaar
van de firma’s Drukker, Proops, Rofe/Van Embden en
later Levisson en Joachimsthal. Zoveel mogelijk van
die loechjes probeer ik onder ogen te krijgen, omdat elk
exemplaar weer anders is en vroegere gebruikers er vaak
interessante opmerkingen in maakten. Helaas is het nog
altijd niet gelukt om alle ooit gedrukte loechjes op te
sporen.
Wat schetst mijn verbazing als blijkt dat op de achterste
pagina’s van de loeach van Jacob bar Chaim Drukker
voor het jaar 1740-1 een onbekend ‘historisch gedicht’
is opgenomen. De onbekende auteur vertelt in smakelijk
Amsterdams Jiddisch hoe de stadsbewoners reageerden
op de koude en armoede. Hij voert hen sprekend op: ‘Wos
wern mir [wij] arme leit [lieden] beginen? Es wert niks
zein tsoe far dinen. Wo wern mir far oenzere kinder nemn
brout [brood]?’
Wat opvallend is, is dat nu voor het eerst blijkt dat
Joden ook meededen aan de broodopstand. Dat had
een duidelijke aanleiding. Want niet alleen het gewone
voedsel was te duur geworden, de matzes met Pesach
kostten maar liefst drie stuivers en vijf duiten per pond.
Andere producten voor Pesach waren zelfs helemaal niet
verkrijgbaar. Een ‘groot geroep’ steeg op in de Joodse
buurt.
Rellende Joden in de straten
Uit het pinkas blijkt dat het Amsterdamse stadsbestuur de
gemeenteleiders (parnassiem) op het matje riep vanwege
de rellende Joden in de straten. Dat moest afgelopen
zijn – en in één moeite door klaagden de burgemeesters er
ook over dat de Joodse bedelaars niet in hun eigen buurt
bleven maar nu ook de grachtengordel onveilig maakten.
De armoede dreef hen van huis.
In de vroegmoderne tijd leefden mensen bij het weer. Zij
waren vaak rechtstreeks afhankelijk van een goede oogst
en voelden direct de gevolgen van een te koude winter of
een te droge zomer. Dat het weer daarom niet alleen garant
staat voor een goede opening van een gesprek, maar ook
een grote plaats innam in de belevingswereld van Nederlandse
Joden, staat buiten kijf. Om hen te begrijpen,
moeten we het weer vooral niet vergeten. •
Dr. Bart Wallet is historicus aan de Vrije Universiteit en docent
Joodse studies aan de Universiteit van Amsterdam.
Strenge winter van 1740 (anoniem)
35

ETEN & OPETEN
Pavlova,
ontdekt in Tel Aviv
TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S PATRICK STERNFELD
Onderwijs is haar beroep, als nieuwe directeur
van het Joods Educatief Centrum Crescas, en Israël
is een passie. Het zoete nagerecht Pavlova,
herinnert Julie Blocq aan haar tijd daar.
Ze werd geboren in Antwerpen als jongste in een gezin
van vijf kinderen. “In mijn paspoort staat 18 oktober 1983
als geboortedatum, maar op die dag heb ik mijn verjaardag
nooit gevierd. Mijn vader overleed een week na mijn
geboorte na een kort maar hevig ziekbed. Mijn moeder
bedacht dat mijn verjaardag een fijne dag moest zijn,
daarom vier ik het altijd op 28 oktober.”
Aan niets is te horen dat Julie is opgegroeid in België.
“Mijn vader kwam uit een juweliersfamilie. Voor zijn
specialisme, de handel in gekleurde diamanten, was Antwerpen
de beste plek. Mijn ouders trouwden in 1971 in
Amsterdam waarar mijn oudste broer Daniël en zus Eline
werden geboren. Suzy, Micha en ik werden geboren in
Antwerpen. Na de dood van mijn vader ging mijn moeder
werken op de school waar wij allemaal op zaten. Zo konden
wij elkaar onder werktijd zien, dat was fijn.”
Sjabbesschoteltjes
Het gezin waarin Julie opgroeide omschrijft ze als een bron
van warmte, gezelligheid en gastvrijheid. “Mijn moeder
verwachtte dat op vrijdagavond iedereen thuis was, en
vrienden waren altijd welkom. Ze maakte er veel werk
van en kookte extra lekker. We kregen snoepjes op wat we
‘sjabbesschoteltjes’ noemden: goud-geglazuurd porselein
ingelegd met blauwe steentjes, zo uit Duizend-en-eennacht.
Misschien ben ik daarom wel zo’n zoetekauw,” voegt
ze er met een lach aan toe.
Terug in Nederland studeerde ze aan de PABO en in 2008
kwam er een vacature op haar pad als lerares Nederlands
bij twee Nederlandse scholen in Israël. “In België heb ik
Joods onderwijs gevolgd, met tien uur Joodse les per week,
en ik was actief lid van Hanoar Hatzioni,” een Israëlische
jeugdbeweging met vestigingen in vele Europese landen.
Ze begon een nieuw leven, waarin ze lesgaf in Modi’in en
Tel Aviv, privé-leerlingen had in haar appartementje in
hartje Tel Aviv én bijverdiende in het café op de hoek. “Het
was een jaar lang keihard werken. Wat het zwaar maakte
was de hectiek en de onrust van het Israëlische leven. Ik
vind het een heerlijk land om op vakantie te gaan, maar
niet om permanent te wonen.”
De keus om terug te gaan naar Nederland werd
vergemakkelijkt toen ze weer contact kreeg met
Daniël Blocq (1978). “Ik had hem leren kennen via een
gezamenlijke vriend. Hij was in Amerika gaan studeren
en wilde daar eigenlijk blijven wonen. En als dat niet zou
lukken, dan in Amsterdam, maar zeker niet in Israël.”
Terwijl Daniël zijn studie sociologie aan de Universiteit
van Wisconsin afrondde vond Julie in Amsterdam een
baan bij de Europaschool. Toen Daniël, in het kader van
zijn onderzoek naar de ontwikkeling van milities tijdens
burgeroorlogen, voor negen maanden naar Zuid-Soedan
ging, besloot Julie voor twee maanden met hem mee te
gaan. Bij terugkomst in Amsterdam kon ze aan de slag bij
de Eerste Openluchtschool.
In 2012 stonden Julie en Daniël onder de choepa, en
in 2013 kwam zoon Ezra ter wereld, na een niet geheel
zorgeloos verlopen zwangerschap. “Na de geboorte
van onze zoon ben ik, in lijn met mijn belangstelling
en vaardigheden, een coaching-opleiding gaan doen en
startte ik een eigen praktijk voor motivatietraining en
huiswerkbegeleiding voor kinderen. Werk dat ik thuis
kon doen, terwijl Daniël aan zijn promotie werkte in
Amsterdam.”
Lievelingsgang: het toetje
En toen was daar eind 2014 de vacature voor de functie
van beleidsmedewerker bij het Joods Educatief Centrum
36

Pavlova met zomerfruit
het lievelingstoetje van Julie Blocq
• 5 eiwitten
• 300 gram fijne tafelsuiker
• 2 theelepels maizena
• 2 theelepels citroensap
• bakpapier
• frambozen, blauwe bessen, bramen, aardbeien,
aalbesjes
• blaadjes van 2 takjes munt, kleingesneden
• 2,5 dl parve slagroom
Bereidingswijze:
Verwarm de oven voor op 180 graden.
Klop de eiwitten tot er stevige pieken ontstaan.
Voeg al kloppend geleidelijk de suiker toe.
Blijf kloppen tot het eiwit mooi glanzend is.
Spatel tot slot de maizena en het citroensap
erdoor.
Bekleed de bakplaat met bakpapier en spreid de
meringue erop uit tot een grote dikke cirkel.
Trek met een lepel de randen een beetje omhoog.
Zet de bakplaat in de oven en verlaag de
temperatuur tot 150 graden.
Zet na 60-70 minuten de oven uit, zet de ovendeur
op een kier en laat de de meringue afkoelen.
Leg het gewassen, goed gedroogde fruit op de
meringue.
Bestrooi met de gesnipperde munt en serveer
direct.
Pavlova is een op meringue gebaseerd nagerecht
genoemd naar de Russische ballerina Anna
Pavlova
Crescas. “De grootste gemeenschappelijke deler is het
Jodendom. Ik werk nu bij een bewust Joodse organisatie,”
zegt ze.
“Bewust Jodendom is waarin ik ben opgegroeid, en dat
vormt een van de grote waardes in mijn leven, een kader
waarbinnen ik me geborgen voel en warmte ervaar. Het
is 100% mijn keuze om Joods te leven en Ezra en Meïra
het Jodendom mee te geven. Wat een rijkdom als je het
geluk hebt keuzes te kunnen maken! Ik ben toch een
zondagskind dat ik de kansen -die me geboden wordenkan
benutten en van daaruit met lef en zonder angst op
de ingeslagen weg kan voortgaan. Over tien jaar zal ik net
zo oud zijn als mijn vader toen hij overleed. Dat is voor
mij een grote stimulans om te doen wat ik belangrijk vind
en mijn tijd niet te verkwanselen.”
Het recept dat Julie deelt met de lezers van de Benjamin
is een Pavlova, een schuimtaart. “In Tel Aviv staat het als
nagerecht bij heel veel restaurants op de menukaart. Toen
ik er woonde en het voor het eerst at, was ik verkocht.
Alles wat ik lekker vind in mijn lievelingsgang van een
diner, het toetje! Ik ben ermee gaan experimenteren,
en mijn Pavlova is, iedere keer dat ik ‘m maak, dan ook
altijd net weer een beetje anders dan de vorige. Het ziet
er indrukwekkend uit maar het is heel gemakkelijk om te
maken. Succes gegarandeerd: het smaakt goddelijk! •
37

EITZES VAN ESTHER
In het grensgebied
van het maatschappelijk werk
TEKST ESTHER SCHOLTENS
In deze Benjamin wil ik een dilemma bespreken, waar
ik en andere maatschappelijk werkers regelmatig
tegen aanlopen, namelijk dat er aan de hulpverlening
aan cliënten met psychiatrische problemen veel
haken en ogen kunnen zitten.
Eén van de redenen waarom ik mijn baan zo geweldig
vind, is de variatie in mijn werk. Ik vul formulieren in,
vraag fondsen aan, schrijf rapporten voor de Wuv (Wet
uitkering vervolgingsslachtoffers) en de WUBO (Wet
Uitkering Burger-Oorlogsgetroffenen), help jongeren met
hun ouders en ouders met hun kinderen, ik regel zorg voor
ouderen, bemiddel bij conflicten en ben een gewillig oor
als er alleen maar geluisterd moet worden. Mijn cliënten
vormen een zeer heterogene groep. Alhoewel problemen
soms op elkaar lijken, mensen doen dat nooit.Dat
betekent dat de benadering en hulpverlening ook steeds
anders moeten zijn.
Maatwerk heet dat.
Sommige cliënten komen bij ons met een hele vage
hulpvraag: “Het gaat niet goed, maar ik weet niet
waarom”. Zo’n hulpvraag vraagt om exploratie, onderzoek.
Wat gaat er dan niet goed? Wanneer gaat het niet goed?
Wie zijn erbij betrokken? Welke gevolgen heeft het?
Wanneer ging het wel goed, etc.?
Anderen weten precies wat ze willen en waarom ze naar
JMW komen. “Ik heb geen uitkering en weet niet hoe
ik die moet aanvragen”. Of “Mijn moeder neemt mij
helemaal in beslag. Ik wil daar beter weerstand tegen
kunnen bieden”. Dan kunnen we de onderzoeksfase
grotendeels overslaan. We kunnen aan het werk!
Er zijn echter ook situaties waarin we minder makkelijk
aan het werk kunnen. Dat betreft meestal gevallen
waarin cliënten zich met een legitieme hulpvraag
voor het maatschappelijk werk aanmelden maar
het hulpverleningsproces wordt bemoeilijkt door
psychiatrische problemen en klachten. Een voorbeeld uit
de praktijk: een vriendelijke dame op leeftijd belt tijdens
ons spreekuur. Ze heeft zich in de schulden gestoken,
want ze heeft het laatste half jaar minstens tweemaal per
week een dure alternatief arts bezocht. Deze heeft haar
geholpen bij het blokkeren van paranormale straling, die
haar ex-partner op haar afstuurt, door de zwakke plekken
in haar aura te repareren. Hiermee zeg ik natuurlijk niet
dat iedereen die in paranormale verschijnselen gelooft,
psychotisch is.
“Of ik dan niet snap dat
de reparatie van haar aura
het enige is dat haar
verlichting biedt?”
Ik vraag naar de schulden. Deze zijn hoog en inmiddels
behoorlijk problematisch. Ze kan de huur van deze maand
niet betalen en leeft al twee weken van droog brood en
thee.
Met deze financiële problemen kan ze zich prima bij ons
aanmelden.
Tijdens de afspraken brengen we in kaart hoeveel de
sessies met de alternatief arts kosten, hoe die kosten zich
verhouden tot haar budget, zoeken we naar een andere,
minder dure oplossing…. En daar loopt de hulpverlening
spaak, want deze cliënte WIL helemaal geen andere
38

oplossing. Had ik dan niet begrepen dat ze
wanhopig is? Dat ze rusteloze nachten
heeft, dat ze pijn lijdt en angstig is? Snap
ik dan niet de reparatie van haar aura
het enige is dat haar verlichting
biedt?
Ik kan praten tot ik een ons weeg,
maar ze blijft naar de alternatief
arts gaan en de kosten blijven
dus oplopen. Pas nadat ze
in een totale financiële
crisis terecht is gekomen
en ik noodgedwongen
beschermingsbewind aan
moet vragen, lijkt een
oplossing van de financiële
problemen in ieder geval
binnen handbereik.
Tenminste, dat vinden wij,
de hulpverleners, want mijn
vriendelijke dame is allang
niet meer zo vriendelijk.
Ze is boos omdat ik de
financiële weg naar verlichting
geblokkeerd heb.
Ik voel me schuldig. Wat heb ik
haar aangedaan? In de periode
daarna nemen haar psychotische
klachten toe. Ze gaat niet meer
naar buiten, heeft haar voordeur
gebarricadeerd, neemt de telefoon niet meer
op, is bang en heeft ‘s nachts vreselijke pijnen.
Ze wil echter absoluut niet naar een psychiater of een
reguliere arts.
Ze is toch zeker niet gek? Of ziek?!
Wat doet een maatschappelijk werker in zo’n situatie?
Toen ik net begon bij JMW (vers van de Hogeschool voor
Maatschappelijk Werk), was ik daar duidelijk over. Dit
soort cliënten moeten tegen zichzelf bescherm worden
en wel nu! Ergens vind ik dat nog steeds, maar inmiddels
weet ik dat het niet zo eenvoudig is. Want hoe? De wet
Bopz (Wet Bijzondere opnemingen in psychiatrisch
ziekenhuizen) Is duidelijk bedoeld om gevaar af te
wenden. Is deze dame wel een gevaar voor zichzelf? Voor
anderen? Niet echt. De lijdensdruk is echter enorm, maar
onvoldoende voor een onvrijwillige opname.
Intussen zit ik met de handen in het haar: wat moet er
met mijn verwarde dame gebeuren? Ik probeer haar te
bezoeken, contact met haar te onderhouden, maar ze wil
de deur niet meer opendoen en negeert mijn telefoontjes.
Er is geen andere optie: ik moet contact opnemen met de
geestelijke gezondheidszorg. Het is tegen haar zin, maar
toch meld ik haar aan bij een team dat ervaring heeft met
zogenaamde zorgmijders. Deze neemt deze zaak van me
over. Ik blijf echter op de achtergrond betrokken (voor
overleg of eventuele maatschappelijke dienstverlening).
“Hulpverlenen
betekent ook
moeten inzien dat er
grenzen zijn aan wat je kunt.”
Het maatschappelijk werk heeft regelmatig te maken met
cliënten met psychiatrische problemen. Bovenstaand
voorbeeld is natuurlijk extreem in de zin dat de cliënte in
kwestie de grip op de werkelijkheid kwijt is en geen enkel
ziekte-inzicht heeft. Dat laatste komt met name voor bij
mensen met psychotische klachten (wanen, hallucinaties).
Echter, meestal hebben cliënten wel de mogelijkheid
om hun probleem te bespreken en te werken aan een
oplossing. Ook een cliënt met depressieve klachten kan
allerlei sociaal- maatschappelijk problemen ontwikkelen.
De inspanning die het kost om de administratie bij te
houden of sociale contacten te onderhouden is soms al te
veel.
De grootste kans op succes heeft de combinatie van
maatschappelijk werk voor deze sociaal-maatschappelijke
problematiek en behandeling van de psychiatrische
klachten door de geestelijke gezondheidszorg. Helaas is dat
dus niet altijd haalbare kaart. Hulpverlenen betekent ook
moeten inzien dat er grenzen zijn aan wat je kunt.
Neemt niet weg dat we altijd ons best blijven doen
om maatwerk te leveren, ook aan cliënten met lastige
hulpvragen en ingewikkelde problemen. •
39

VOLG DE
BENJAMIN
OP FACEBOOK
Volg onze Facebookpagina en nodig
je vrienden uit en maak kans op een
tegoedbon voor een activiteit van
de afdeling Joodse Actiteiten. We verloten
er drie voor iedereen die ons leuk vindt op
Facebook tussen nu en eind maart. De bon
kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor een
film die JMW vertoont, een cursus of een
andere activiteit,
alleen niet voor JMW
on the Move en
Pesach in Lunteren.
UITGELICHT
Doe een wens dag
– 23 April 2017
B. B. doet ’t met
Lev-JMW
Doet u ook mee?
Zondag 23 april 2017
organiseert B’nai B’rith* in
samenwerking met Lev-JMW
een “Doe een wens dag”. Heeft
u wc dringend een verfje nodig, wilt u
graag eens koffie drinken aan het strand
met een oude vriend of vriendin of lekker
winkelen op het Gelderlandplein. Weer
een keertje poolen in het pool café of naar
de manicure, of uw buurvrouw uitnodigen
voor een lunch? U kunt het zo gek niet
bedenken; B’nai B’rith gaat u daar bij
helpen.
Veel leden van B’nai B’rith vinden het leuk
om zich in te zetten voor het vervullen
van uw wens. Zij staan op 23 april voor u
klaar. Deze dag wordt afgesloten met een
feestelijke afsluiting in Lev-JMW.
De Doe een wens dag is voor iedereen van
60+.
Kom met Facebook de lange
wintermaanden door tussen de Chanoeka
Benjamin en die voor Pesach. Op onze
pagina zetten we regelmatig weetjes,
inkijkjes achter de schermen van de
redactie, extra informatie over onze
artikelen en nog veel meer.
De Facebook pagina van de Benjamin
wordt al door honderden mensen gevolgd.
Kom ook eens kijken:
www.facebook.com/BenjaminMagazine
Woont u in Groot Amsterdam en heeft u een wens
laat het ons dan weten.
E: lev@joodswelzijn.nl
T: 020 5776588
*B.B., de vereniging B’nai B’rith Loge Hilleel, heeft
tot doel de bevordering van de geestelijke, sociale en
materiële ontwikkeling van de mensheid in het algemeen
en van joden in het bijzonder.
40

ACTIVITEITENPAGINA
ACTIVITEITENLADDER,
UITGELICHT JOODSE
ACTIVITEITEN EN LEV-JMW
Deze activiteiten zijn voor iedereen met een
Joodse achtergrond en zijn/ haar partner
December
15 Lev Cinema: het nieuwe samenwerkingsverband
tussen JMW Pathe en Crescas presenteert
de documentaire Yalom’s Cure, een portret
van schrijver en wetenschapper Irvin Yalom,
een van de meest invloedrijke psychotherapeuten
ter wereld. Inleiding ‘Een manier om het leven
volop te leven’ door Thea Koster, psychotherapeut
(Lev-JMW)
27 Chanoekadiner Amsterdam In de Bob
Goudsmitzaal van Beth Shalom. Zie de website.
(Lev-JMW).
Van 27 tot en met 29 december zijn er door
het hele land Chanoeka bijeenkomsten. Kijk op
de achterpagina van deze Benjamin voor alle
locaties (Joodse Activiteiten)
OPROEP: BLIJF OP
DE HOOGTE! GEEF
UW E-MAILADRES
AAN ONS DOOR!
Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of ontvangt
u geen post van ons omdat uw e-mailadres niet
bij ons bekend is? Geef het aan ons door via
info@joodseactiviteiten.nl! Wij versturen alle
informatie rondom activiteiten, dagtochten,
cursussen, films, themabijeenkomsten
uitsluitend per e-mail.
Januari
12 Lev Cinema presenteert de documentaire
Spinoza, een vrije denker van Robin Lutz
over Spinoza’s gedachtegoed over vrijheid en
de betekenis hiervan. Inleiding door Chaim van
Unen, docent Joodse filosofie (Lev-JMW)
29 Kennismakingsbuffet in Sliedrecht van de Joodse
Culturele werkgroep in de Drechtsteden. Iedereen
neemt wat te eten mee. Kijk voor meer informatie
in de agenda in deze Benjamin
(Joodse Activiteiten)
Februari
15 Familieworkshop ‘De Blik Van’ voor familieleden
van mensen met dementie. Tijdens de workshop
leert men met de app ‘De Blik van’ via verhalen
en muziek contact te maken met familieleden met
dementie. Zie ook het artikel in deze Benjamin
voor meer informatie over de app (Lev-JMW).
Informatie over activiteiten of cursussen:
Joodse Activiteiten info@joodseactiviteiten.nl of
020 5776566 (ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur)
Lev lev@joodswelzijn.nl of 020 577 65 88 (ma t/m
do 9.00 uur -17.00 uur)
41

UITGELICHT
Als communiceren niet
meer vanzelf gaat
TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO'S VIA ANNE MARGRIET VAN DAM
Filosofe Anne Margriet
van Dam heeft een
app ontwikkeld
voor de iPad om
het levensverhaal van een
dementerend familielid samen
met die persoon vast te leggen.
Het idee komt onder meer
voort uit de interesse van Anne
Margriet in de filosoof Levinas
en zijn ideeën over ‘de relatie
met de ander’.
Anne Margriet: “Ik houd ervan
om contact te maken met anderen en de drijfveren van
mensen te doorgronden. Ik kom uit een gezin waarin je
meer moeite moet doen om het verhaal van de ander te
horen. Dat komt omdat mijn zusje het syndroom van
Down heeft. Ik heb geleerd me te verplaatsen in mensen
die minder makkelijk praten en ik vind het belangrijk dat
deze mensen gezien en gehoord worden. Ik wilde dat in
mijn werk tot
uiting laten
komen en een
multimediale
methode leek
mij daarvoor
het meest
geschikt. Het
bijzondere
aan de app
is dat je
samen met de
familie mooie
verhalen vastlegt en
het zelfbewustzijn
van het familielid
met dementie
versterkt. Ik vind het
mooi om dat proces
te begeleiden.”
“Iemands stem versterken
zodat hij gezien en
gehoord wordt.”
Anne Margriet is Joods en ook dat is een motivatie
geweest voor het ontwikkelen van ‘De Blik Van-app’. “Als
Jood ben je je vaker bewust wat identiteit betekent. Je
moet je vaker afvragen waarom niet iedereen doet wat jij
doet en wat je daarvan vindt. Als je niets met je Joodse
identiteit doet, dan wordt je identiteit vaag en raakt het
op de achtergrond. Door de app kan je iemand helpen
herinneren aan wie iemand was én wie iemand nog steeds
is. Je houdt samen het verhaal levend én betrekt iemand
bij het leven.”
Hoe werkt de app?
Door middel van filmpjes, foto’s, muziek en tekst maak
je samen het verhaal over het leven van een familielid,
bijvoorbeeld een ouder of grootouder, tante of oom met
dementie. Door middel van vragen over verschillende
onderwerpen, zoals jeugd, rituelen, familie, buurten,
succes en hobby’s wordt je op ideeën gebracht hoe je
iemands verhaal kunt vertellen.
Workshop De Blik van-app bij Lev-JMW
JMW biedt nu een unieke kans om samen met een
familielid aan de slag te gaan met de app voor een ander
familielid met dementie.
De workshop omvat: uitleg over De Blik Van-app, samen
aan de slag en plan van aanpak voor na de workshop om
de app verder te vullen samen met het dementerende
familielid.
Kosten familieworkshop: €80 per koppel, inclusief
jaarabonnement de Blik Van-app (à 5 euro per maand).
U kunt zich opgeven bij Lev-JMW via 020-5776588
of lev@joodswelzijn.nl. Let op: er kunnen 5 koppels
meedoen. Vol is vol.
Meer informatie over de app: www.deblikvan.nl
42

Benjamin
Service Pakket
Voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het Benjamin Service Pakket.
Met dit (gezins)lidmaatschap kunt u gebruik maken van allerlei aanbiedingen voor zorg en gemaksdiensten,
artikelen en cursussen. Het volledige aanbod kunt u lezen op www.benjaminservicepakket.nl. Naast de
algemene diensten hebben wij ook een aantal ‘Joodse’ diensten zoals JMW à la carte en In je nopjes aan de
knopjes. Voorbeeld: Het Benjamin Service Pakket geeft u € 2,50 korting op de maaltijden van JMW à la carte.
Informatie bij Lev-JMW via email of telefoon lev@joodswelzijn.nl of 020 5776588
(van maandag tot en met donderdag van 9.00 uur tot 17.00 uur).
Bedrijfs Cultureel Abonnement (BCA)
Bezoekt u wel eens een musical? Of bent u meer
het type voor een (pop)concert? Ziet u liever een
film op het witte doek? Of gaat u met de kinderen
naar een voorstelling of een expositie?
Amstelring Ledenservice biedt haar leden het
Bedrijfs Cultureel Abonnement (BCA) aan voor
slechts €7,50 per jaar. Een abonnement loopt
tijdens het theaterseizoen (1 september t/m 31
augustus) Met BCA ontvangt u korting tot wel 60%!
Wat krijgt u hiervoor?
• Keuze uit 750 aanbiedingen per jaar
• Het aantal voorstellingen dat u kunt bezoeken is
onbeperkt
• Wekelijks nieuw cultureel aanbod
• Voordeel tot 60%
• Regelmatig kans op gratis kaarten voor
concerten, musea en nog veel meer
• Scherpe kortingen bij onder andere
Weekendjeweg.nl
• Indien gewenst wekelijks
een online nieuwsbrief
Nieuwsgierig geworden? Om een indruk te krijgen
van het aanbod met de diverse genres en alle
aanbiedingen van BCA, kijkt u op
www.bedrijfscultureelabonnement.nl/aanbod
AANMELDEN
Bent u lid van het Benjamin Service Pakket? Meld u aan via
www.amstelringledenservice.nl en kijk onder ‘extra aanbod’
of bel 0900-1866 (lokaal tarief).
ZORGVERKERING:
Als lid bent van het BSP kunt u besparen op de kosten van uw zorgverzekering
met kortingen oplopend tot € 160 bij VGZ, Zilveren Kruis Achmea of Zorg en
Zekerheid. De voordelen bij deze zorgverzekeraars lopen uiteen van aantrekkelijke
collectiviteitskortingen of kortingen op de basis- en aanvullende verzekering,
vergoedingen op het gebied van preventie en mantelzorg, gratis zorgadvies en
wachtlijstbemiddeling of (al dan niet gedeeltelijke) vergoeding voor (preventieve)
cursussen.
Kijk op www.joodswelzijn/servicepakket. Daar kunt u doorlinken naar
www.amstelringledenservice.nl onder Extra Aanbod voor het ledenvoordeel van de
afzonderlijke zorgverzekeraars.
43

AGENDA
De bijeenkomsten zijn voor iedereen met
een Joodse achtergrond en partner.
Amsterdam
Lev-JMW
Het Lev-JMW café is van maandag
tot en met donderdag van 10.00 tot
16.00 geopend.
U bent van harte welkom om bij Lev-
JMW koffie, thee of een kosjere lunch
te gebruiken. Lev is bereikbaar via
lev@joodswelzijn.nl of 020 5776588
voor vragen en aanmeldingen.
Let op: Lev-JMW is gesloten van
26 december tot 30 december
muv de Chanoeka maaltijd op 27
december.
Lev is bereikbaar via
lev@joodswelzijn.nl of 020 5776588
voor vragen en aanmeldingen
Wekelijkse activiteiten
Maandag Quilten en andere
handvaardigheden om 10.30 uur
Maandag Tekenen en schilderen
om 13.00 uur
Dinsdag Meer Bewegen Voor
Ouderen om 12.30 uur
Dinsdag Joodse
Geschiedenis om 14.00 uur
Woensdag Stoelyoga om
11.00 uur
Woensdag Spelletjes
(tweewekelijks), waaronder
backgammon,
rummikub, klaverjassen
om 13.00 uur
Woensdag Meditatie om
16.00 uur 'Shalom ba
Lev'. U leert nieuwe manieren
om rust en ruimte
te vinden in uw hoofd en
in uw hart.
Woensdag Israëlische bibliotheek
geopend van 12.30
uur tot 15.30 uur met veel
Hebreeuwse boeken te leen
Donderdag Inloopspreekuur van
de ouderenadviseur van 9.30 uur
tot 11.30 uur voor al uw vragen over
ouder worden (gratis)
Donderdag De boodschappenbus rijdt
om 10.30 uur naar het Gelderlandplein
of het Stadshart Amstelveen vanaf
Lev-JMW. Woont u in Buitenveldert of
Amstelveen en kunt u niet op eigen
gelegenheid naar Lev-JMW komen,
dan kan de chauffeur u thuis op
halen.Kosten €3 per keer (leden BSP
€ 2,50) Graag een dag van tevoren
opgeven.
Maandelijkse activiteiten
Voetreflex of pedicure
Data: 30 januari, 27 februari en 27
maart
Op maandagen is onze pedicure
Tirza van Koutrik aanwezig voor
een voetreflex of een pedicure
behandeling. Tijd: drie behandelingen:
om 10.00 uur, 11.00 uur, en om 12.00
uur. Graag van te voren aanmelden.
Kosten: Pedicure: €30, voetreflex
€25
Samen Joodse liedjes zingen
Datum: 22 december, 25 januari en
22 februari. Iedere laatste woensdag
van de maand. Kom samen Joodse
liedjes zingen onder begeleiding van
Anja Timmermans en Jacob van
der Wijk. Tijd: 14.00 uur – 15.00 uur.
Kosten: €5. Graag vooraf opgeven.
Belastingspreekuur
Data: 2 maart, 9 maart, 16 maart, 23
maart
Kunt u een steuntje in de rug
gebruiken bij het invullen van uw
belastingformulier? Ronald van de
Berg, belastingjurist houdt spreekuur
op Lev-JMW. Tijd: 14.00 tot 16.00 uur.
Via Lev-JMW kunt u een afspraak
maken. Kosten: € 7,50 per consult
van een half uur.
Lev Cinema: Het nieuwe
samenwerkingsverband van
JMW Pathé en Crescas
Thema: Joodse denkers
15 december 2016
Yalom’s Cure, een portret van
schrijver en wetenschapper Irvin
Yalom, een van de meest invloedrijke
psychotherapeuten ter wereld.
Inleiding ‘Een manier om het leven
volop te leven’ door Thea Koster,
psychotherapeut.
12 januari 2017
Spinoza, een vrije denker. Een
documentaire van Robin Lutz over
Spinoza’s gedachtegoed over vrijheid
en de betekenis hiervan. Inleiding
door Chaim van Unen, docent Joodse
filosofie.
Tijd: 18.00 soep en broodje; 18.30
aanvang film. Kosten: €10; combi film
en soep met broodjes: €15
Graag van tevoren opgeven.
Lunch en lezing
Kom naar Lev-JMW voor een lunch
en lezing!
21 december Lezing van Leila
Notoadikusumo over de ins en outs
van Chanoeka.
18 januari Lezing van Zev Bar; over
de oorsprong en ontwikkeling van de
Joodse Begrafenis.
Kosten lunch en lezing: €10; kosten
voor alleen de lezing: €5. Graag van
tevoren aanmelden.
Familieworkshop De Blik Van
Woensdag 15 februari
Zie het artikel op pagina 42. Heeft u
een familielid met dementie en wilt u
weer contact maken?
Tijdens een workshop op Lev-JMW
leert u met een app ‘De Blik Van’
door middel van verhalen, muziek en
filmpjes een soort digitaal fotoalbum
maken. De workshop volgt u samen
met uw zoon of dochter, of ander
familielid. Na de workshop kunt
u samen met uw dementerend
familielid verder om het verhaal en de
beelden verder aan te vullen.
Om het Blik te bekijken met
uw familielid met dementie is
het noodzakelijk dat er een
iPad beschikbaar is. Kosten
Familieworkshop: € 80 per koppel,
inclusief jaarabonnement De Blik
Van-app (a 5 euro per maand). Tijd:
14.00 uur.
U kunt zich opgeven bij Lev-JMW via
020 5776588 of lev@joodswelzijn.nl.
Let op. Er kunnen max 5 koppels
meedoen. Vol is vol.
vervolg op pagina 46.
44

ACTIVITEITENPAGINA
WIJ ZOEKEN VRIJWILLIGERS
Enthousiaste aanpakker gezocht
ontmoetingsgroep Bloemendaal
Ben jij initiatiefrijk en kun je goed organiseren? En kan je
ook nog eens gezelligheid brengen in een groep? Dan zoek
ik jou. De ontmoetingsgroep Tsevet Haarlem/ Bloemendaal
is dringend op zoek een organisator die het voortouw
neemt bij de maandelijkse culturele avonden, waarbij
interessante sprekers worden uitgenodigd en discussies
worden gevoerd.
Meer informatie bij Barbara: b.tanenbaum@
joodswelzijn.nl of 020-5776566
Gastvrouw/ heer gezocht
ontmoetingsgroep Heiloo
Ben jij die gastheer of een gastvrouw die moeiteloos koffie
en thee schenkt voor groepen? En kun je goed plannen
en organiseren? Dan zoek ik jou voor de sociaal-culturele
ontmoetingsgroep Tsafon Heiloo in Noord-Holland.
De taken bestaan uit het opzetten van het culturele
programma en een paar administratieve taken.
Voor meer informatie: Shirley Ensel s.ensel@
joodswelzijn.nl of 020-5776585
Gastvrouw/ heer gezocht Lev-JMW
Lev, het ontmoetingscentrum van JMW, is van maandag
tot donderdag open voor koffie, thee, een praatje,
cursussen, informatie en advies, hulp bij het opzetten
van eigen activiteiten, soep met broodjes, gezelligheid,
lezingen, films, gespreksgroepen en nog veel meer.
Lijkt het u leuk om mee te werken aan de inhoud en
vorm van Lev-JMW? Neem dan contact met ons op. Wij
willen heel graag samen met u Lev-JMW tot een bloeiend
ontmoetings- en informatiecentrum maken.
E lev@joodswelzijn.nl
T 020 577 65 88
Samen naar het museum?
Samen met anderen een tentoonstelling of museum is
gezelliger dan alleen. Gaat u mee? Na afloop wordt er
samen een kop koffie of thee gedronken.
Informatie bij Lev-JMW via lev@joodswelzijn.nl of
020 577 65 88
Joodse Culturele werkgroep
in de Drechtsteden
Kennismakingsbuffet (Sliedrecht) op 29 januari
2017. Woont u in de omgeving van Dordrecht en
bent u op zoek naar culturele activiteiten in Joods
verband? Kom dan 29 januari 2017 naar Sliedrecht
voor een kennismakingsbuffet, waar de eerste
activiteit van de Joodse Culturele werkgroep gaat
plaatsvinden. Iedereen neemt wat te eten mee. Wat
gaat de culturele werkgroep verder organiseren?
Etentjes, samen sporten, culturele uitstapjes,
samen de Joodse feestdagen vieren. Nieuwsgierig?
Stuur een email voor meer informatie naar
w.driessen@joodswelzijn.nl
De Israëlische Bibliotheek
is open
Sinds enkele maanden is Amsterdam een
bibliotheek rijker: de Israëlische bibliotheek.
In onze gezellige bibliotheek hebben we meer dan
1000 boeken voor volwassenen en kinderen. De
bibliotheek is opgericht door Tsavta-JMW en wordt
beheerd door een groep enthousiaste vrijwilligers.
Op dit moment is de bibliotheek open op woensdag
van 12.30 -15.30 uur.
Lid worden kost €12,50 euro en wij vragen ook een
borg van €10.
Voor meer informatie:
Tsavta@joodseactiviteiten.nl.
45

AGENDA
vervolg van pagina 44.
Feestdagen en maaltijden
27 december houden wij ons
jaarlijkse Chanoeka diner in de Bob
Goudsmit zaal. U bent van harte
welkom. Het diner is van 17.00 tot
19.00 uur. Kosten: €18,50. Leden van
het BSP krijgen korting.
JMW à la carte
Voor zelfstandig wonende ouderen
wordt er iedere dinsdag om 17.00
uur een heerlijk kosjer driegangen
maaltijd geserveerd in de Goudsmit
zaal van Beth Shalom. Kosten: € 15
(leden van het BSP €12,50)
Apeldoorn
HaMakor -Geen JMW groep-
Bijna iedere derde vrijdag van de
maand. 10.00 uur - 13.00 uur.
Iedereen is welkom. Kosten € 2.
Aanmelden: Ritha Groot
T 055 533 68 96 of 06 13468309
E ritha.groot@gmail.com
Arnhem
Koffieochtend Arnhem
Donderdag 29 december Chanoeka
5e kaars aansteken. Neem uw
Chanoekia + kaarsjes mee!
Eerste donderdag van de maand
tussen 10.30 uur en 12.30 uur.
Aanmelden: Milli van de Berg T 0317
424 746
Den Bosch
Bejachad
Woensdag 28 december
Chanoekalunch bij Koos. Tijd 14.00
uur – 16.00 uur. Kosten: €5
Aanmelden: T 073 521 48 05 (Ingrid)
E koosdl@iae.nl (Koos de Lange)
Breda
Finjan
Woensdag 21 december Chanoeka
lunch. Neem je eigen chanoekia mee!
Woensdag 11 januari
Woensdag 15 februari
Woensdag 15 maart
Donderdag 13 april (LET OP:
donderdag ivm Pesach)
Tijd 10.00 uur – 12.00 uur.
Kosten: € 3,50
Aanmelden bij: Baruch
van Riel via 013 507 8654 of
debibliotheek@planet.nl
Haarlem/Bloemendaal
Tsevet
Dinsdag 27 december Chanoeka.
Dit keer geen spreker op onze vaste
ontmoetingsplek, maar een uitje naar
de grote markt in Haarlem, waar we
samen kijken hoe de grote Chanoekia
wordt aangestoken. Na afloop
drinken we samen iets warms in een
cafe in Haarlem.
Informatie: Ellen Wambach of
Maya van Leeuwen. T 023 525
20 66 (Ellen) of 06- 22236539 of
mayavleeuwen@hotmail.com (Maya)
Heerenveen
Mifgasjiem
Woensdag 28 december Chanoeka
Woensdag 8 februari Maurits Valk
vertelt een schildersverhaal
Woensdag 8 maart Concertino
Joodse kinderband
Donderdag 13 april Matzelunch (LET
OP: donderdag ivm Pesach!)
U bent iedere 2e woensdag van de
maand van harte welkom en 2 keer
per seizoen op een zondag.
Kosten: €12,50 inclusief koffie en
gebak en een lunch.
Aanmelden: Ro Dalsheim: 06 23 50
20 77 of roben_dalsheim@zonnet.nl
of Richard Frankfort 0592 39 93 66
richard@frankfort7.nl
Hilversum
Gooise Nesjomme
Donderdag 15 december Koffie
Nesjomme in St. Joseph met deze
keer aandacht voor Leo Fuld
Donderdag 19 januari
Huiskamerkoffie bij Willy
Donderdag 16 februari
Koffie-Nesjomme in St
Joseph
Donderdag 16 maart
Huiskamerkoffie
Donderdag 13 april Pesach
in St Joseph (Let op: 2e
donderdag!)
Bijeenkomsten in principe iedere
3e donderdag van de maand.
Informatie: Edith Bernards-Baas
T 035 541 47 50 of E
edith.bernards@ziggo.nl
W www.gooisenesjomme.nl
Den Haag
Mitzwe Bar
Dinsdag 27 december
Chanoekamaaltijd van 15.00 – 18.00
uur
Dinsdag 10 januari sjmoezen
Dinsdag 14 februari We kijken samen
de humoristische film Hava Nagila
Dinsdag 14 maart We zingen liedjes
met elkaar
Donderdag 13 april Pesach (LET OP:
donderdag ivm Pesach!)
Bijeenkomsten elke 2e dinsdag
van de maand. Kosten: €5. Alle
bijeenkomsten in Brasserie Mazzeltov
Den Haag.
Informatie en aanmelden bij Aliza of
Mientje. T 070 – 3606504 (Mientje)
E lisa.ovd@gmail.com (Aliza)
Heiloo
Tsafon
Woensdag 14 december komt
Concertino Joodse kinderband naar
Heiloo
Woensdag 11 januari presentatie van
René Valensa Pesthuis tot Gasthuis
(Amsterdam)
Woensdag 8 februari hou je agenda
vrij!
Woensdag 8 maart save the date!
Zondag 16 april Pesach matzelunch
(Let op: overdag)
Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start
bijeenkomsten 20.00 uur
Informatie:
Reina Oudgenoeg T 072 533 31 27 of
E r.oudgenoeg@zonnet.nl
46

SJOEKERTJES EN SCHADCHEN
Rotterdam
Joffie Koffie
Woensdag 28 december Chanoeka
Tijd: 11.00 -13.00 uur. Kosten: € 6.
Bijeenkomsten derde woensdag van
de maand.
Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang
Bachlaan, Rotterdam.
Aanmelden bij: Beppie T 0181 63 74
87 of E streep.de.leeuwe@planet.nl
Zaandam
Misjpoge aan de Zaan
Woensdag 28 december Chanoeka
Woensdag 25 januari Sjmoesochtend
Woensdag 22 februari lezing Maarten
Frankenhuis over Artis in Oorlogstijd
Woensdag 29 maart Sjmoesochtend
Bijeenkomsten iedere laatste
woensdag van de maand van 10.00
uur tot 12.00 uur.
Informatie: Erna Houtkooper-Barend
T 06 22 47 31 71 of
E erna.houtkooper@hetnet.nl
Zwolle
JOO-OOST
Zondag 12 februari sjmoesmiddag
Zondag 2 april save the date!
Tijd: 13.30 uur - 16.30 uur
Aanmelden: Marion de Klijn via
marion@zijdeateliermarion.nl of
Anneke Kopuit via as.kopuit@ziggo.nl
of 0570-517502
Entree: €12,50 (incl nasj en drank)
Ondergedoken in Aartsbisschoppelijk
Paleis?
Dringende oproep aan onderduikers
of familie daarvan die tussen
1942 – 1945 ondergedoken zijn
geweest in de kelder van het
Aartsbisschoppelijk Paleis op
Maliebaan no. 40 in Utrecht.
Gelieve contact op te nemen met
H.H.Themans, Van Boshuizenstraat
571 1082 AV Amsterdam. Telefoon;
0031-20-6420343 of via e-mail;
h.h.themans@planet.nl
Zilveren bekertje
Onlangs kwam ik in het bezit van
een zilveren bekertje. Het is 6
centimeter hoog. Op het bekertje
staat een Hebreeuwse of
Aramese tekst met als onderste
regel: A’dam (Amsterdam) en de
datum 22/10 1920. Ik zou graag
willen weten wat de vertaling van
het bovenste woord is en of dit
een kidoesjbeker of een geboortebeker
is.
Heel graag uw reactie op: praegerbarentz@kpnmail.nl
of Hanna
Bakker, tel. 0299 43781
Vooroorlogse Joodse verhalen
gezocht
Aanstaande april komt het boek
Joodse Huizen 3 uit. Net als in
de vorige twee edities omvat dit
boek verhalen over het vooroorlogse
Joodse leven in Nederland.
Stichting Joodse Huizen wil
zoveel mogelijk verhalen documenteren
om de herinneringen
levend te houden. Daarom zijn we
het interviewproject Joods leven:
verhalen uit het vooroorlogse
Utrecht gestart. Wij zijn we op
zoek naar mensen (76+) die uit eigen
herinnering kunnen vertellen
over het Joodse leven in Utrecht
in de periode voor de Tweede Wereldoorlog.
U wordt begeleid door
een professionele interviewer.
Het interview vindt begin 2017
plaats, bij voorkeur in Utrecht.
Wilt u meewerken aan dit monument-in-wording,
kent u iemand
die een verhaal te vertellen heeft
of wilt u een vraag stellen? Neem
dan contact op met Annemiek Lely
via info@joodsehuizen.nl of 06 432
304 27.
47

SJOEKERTJES EN SCHADCHEN
Zingen maakt blij
Het geeft je nieuwe energie en het werkt ook nog
aan je gezondheid. Wij zijn een Joods mediene koor
uit Nijmegen en zingen Joodse-Synagogale-Jiddische
en Ladino liederen. Zingen is voor alle leeftijden
dus ook voor 80+ , bij ons uiterst gezellige koor geen
enkel probleem. Wij hebben regelmatig optredens om
onze mooie Joodse cultuur door middel van zang uit
te dragen Wij jij het vrijblijvend eens komen proberen,
shalom, wij willen je graag ontmoeten.. ons motto: “zeg
nooit dat je niet zingen kan”. Wil je ons beluisteren? Op
YouTube staan enkele liederen.
Op onze website www.kol-chadash.nl vind je alle andere
informatie. Wij repeteren elke woensdagavond van 20.00
tot 22.00 uur. Eddy Falkenstein tel. 0629588995 of email
ed.het@chello.nl.
Misjpoge online
De volledige inhoud van het tijdschrift Misjpoge van
de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie, NKvJG
staat nu online. Gebruikers kunnen artikelen en andere
tekstgedeelten downloaden naar hun eigen computer.
Voor de lopende en vorige jaargang (nu 2016 en 2015)
is downloaden alleen mogelijk voor leden van de Kring.
Een schat aan informatie over Joodse genealogie en
Nederlands-Joodse familiegeschiedenis is hiermee
algemeen toegankelijk geworden. De zoekmachine huist
op de pagina http://www.nljewgen.org/archief-misjpoge/.
Het verenigingsorgaan Misjpoge verschijnt sinds
1988 vier keer per jaar. Het lidmaatschap van de Kring
staat open voor iedereen die belangstelling heeft voor
Nederlands-Joodse genealogie.
De NKvJG hoopt in september 2017 haar dertigjarig lustrum
te vieren met een symposium in de Uilenburgersjoel
te Amsterdam.
w.w.w.nljewgen.org | secretary@nljewgen.org
Schadchen
644
Vrouw, 75+, wil graag corresponderen, eventueel
vriendschap, met dames/heren.
Wilt u reageren op een van de oproepen, stuur ons uw
brief met linksboven in de hoek het nummer van uw
keuze. Wij sturen uw gesloten enveloppe door aan de
geadresseerde.
Benjamin redactie, o.v.v. Schadchen, De
Lairessestraat 145-147, 1075HJ Amsterdam, of per
email: info@debenjamin.nl ook o.v.v. schadchen en
met nummer, dan printen wij uw reactie uit en sturen
die op.
Foto tijdens razzia
Alfred Abraham Haringman, geboren 26 maart 1910 te
Muhlheim a/d Rijn, werd tijdens een razzia in februari
1941 in Amsterdam opgepakt door de Duitsers en
afgevoerd naar uiteindelijk Mauthausen waar hij op 12
september 1941 overleed. Hij trouwde op 21 juli 1937
en kreeg drie kinderen: mijn vader Mathijs Haringman
geboren te Amsterdam op 9 november 1938, mijn
tante Eva Adriana de Bood - Haringman geboren te
Amsterdam op 18 december 1939 en mijn oom Leo
Haringman, geboren op 10 februari 1941 en overleden
op 10 augustus 2004.
Mijn vader, tante en oom zijn in de oorlog terechtgekomen
in een kindertehuis in Amsterdam. Mijn oma was
lange tijd woonachtig in Leeuwarden maar is inmiddels
overleden. Wij hebben op het digitale prikbord van het
Joods monument een oproep gedaan naar aanleiding
van de foto die in 1941 door een Duitser is gemaakt
van de razzia op 22 februari 1941 in de omgeving Waterlooplein/Jonas
Daniel Meijerplein. Op de foto staat
een groep Joodse mannen die onder schot worden
gehouden door de Duitsers. Wij hebben naar aanleiding
van uiterlijke kenmerken van mijn vader, tante en oom,
de houding van deze man en dat hij als enige een sjaal
omhad, het vermoeden dat dit misschien onze opa/vader
is/kan zijn. Ik hoop dat u misschien ons kunt helpen
met informatie, fotomateriaal of eventuele tips die ons
verder kunnen helpen.
Miranda Traas - Haringman via rob.traas@quicknet.nl of
0631281725
48

GESPREKSGROEPEN
De gespreksgroepen zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond (Joodse vader of moeder)
De Mediene bedienen
JMW gaat het land door voor groepsgesprekken
Woon je in Groningen of Deventer of
in het zuiden van het land en wil je
praten met anderen met een Joodse
achtergrond over Joods gerelateerde
onderwerpen?
JMW organiseert al vele jaren gespreksgroepen in
Amsterdam. De groepswerkers komen ook graag naar
u toe! De ervaren groepswerkers Judith Bruinsma,
Hetty van Emden en Roos van den Berg reizen graag
het land door om gesprekken rondom aspecten van
Joodse identiteit te begeleiden.
Is een gespreksgroep iets voor mij?
Vraag je je af of een gespreksgroep iets voor jou is?
Het is voor mensen vaak prettig om zaken met elkaar
te delen in een veilige (Joodse) omgeving. Mensen
vinden het fijn om herkenning te vinden bij de ander
en erkenning voor de eigen situatie. We horen van
mensen dat hun ervaring in een gespreksgroep
waardevol is omdat ze van anderen horen dat ze niet
de enige zijn die bepaalde thema’s zo ervaren.
Huidig aanbod
Cursus Joodse Cultuur
Op zondag 22 januari 2017 zal deze eendaagse
cursus plaatsvinden in Amsterdam waarbij je van alles
leert over het Jodendom. Het is laagdrempelig en
informatief. Er is veel ruimte om vragen te stellen.
De cursus in inclusief lunch en educatief materiaal en
kost €35.
Gespreksgroep na-oorlogse generatie
Je komt om de week 2 uur bij elkaar om te praten over
hoe de oorlog van jouw ouders in jouw leven een rol
speelt. De gesprekken zijn vooral bedoeld om tools te
krijgen om zaken in nieuw perspectief te zetten. Het
samen zijn met mensen die eenzelfde achtergrond
hebben is vaak een toegevoegde waarde.
Gespreksgroep Kind in de Oorlog
Je was kind in de oorlog en ondervindt hier op
emotioneel vlak nog steeds de gevolgen van. Met de
mensen uit je nabije omgeving praat je hier liever niet
over, want je wilt hen niet belasten. Maar je voelt dat je
af en toe dingen kwijt wil.
Gespreksgroep Joodse identiteit
Je Joodse identiteit is aanwezig, maar door je eigen
familiegeschiedenis nogal verwarrend. Door er met
elkaar over te praten krijg je inzicht in je eigen Joodse
identiteit.
Kind van een Joodse vader
Omdat je vader Joods is en je moeder niet ben je niet
halachisch Joods. Hier worstel je mee en vind je het
moeilijk om hier mee om te gaan. Waar hoor je eigenlijk
bij?
Workshop weerbaarheid
Leer in één middag hoe je jezelf kan positioneren als
je wordt geconfronteerd met vragen/confrontaties of
gesprekken over Israël of je Joodse achtergrond.
Schrijfgroep
Schrijven over verschillende thema’s die je bezig
houden in je leven, samen met anderen.
50+ en alleen
Door je ingewikkelde jeugd heb je keuzes gemaakt
die je achteraf betreurt. Je bent wat ouder aan het
worden en je realiseert je, met het oog op de toekomst,
dat het alleen zijn je onrustig maakt.
Spreekt een van deze thema’s je aan? Bel of mail en
we komen naar je toe. Met een minimum van acht
deelnemers, starten wij een groep.
Voor informatie en vragen: 020-5776566 of
r.vandenberg@joodswelzijn.nl
49

JMW BUREAUS
COLOFON
Bureau Amsterdam
Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur
en woensdagavond op afspraak
Tel. 020 577 65 77
e-mail info@joodsmaatschappelijkwerk.nl
Bureau Arnhem
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30-11.30 uur
Tel. 026 445 12 89
e-mail jmw.arnhem@joodswelzijn.nl
Bureau Den Haag
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00 -15.30 uur
Tel. 070 355 56 72
e-mail jmw.denhaag@joodswelzijn.nl
Bureau Eindhoven
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30 -11.30 uur
Tel. 040 243 45 45
e-mail jmw.eindhoven@joodswelzijn.nl
Bureau Enschede
Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam
Tel. 020-5776577
e-mail jmw.amsterdam@joodswelzijn.nl
Bureau Friesland, Groningen, Drenthe
Uitsluitend telefonisch bereikbaar
via kantoor Amsterdam.
Tel. 020 5776577
e-mail jmw.groningen@joodswelzijn.nl
Bureau Rotterdam
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00-15.30 uur
Tel. 010 466 86 66
e-mail jmw.rotterdam@joodswelzijn.nl
Bezoek onze website
www.joodswelzijn.nl
Voor een volledig en actueel overzicht van de
openingstijden, diensten en activiteiten!
De Benjamin wordt uitgegeven door JMW
(Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per
jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt
op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende
abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de
Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per
jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door
gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin,
of door registratie op de website www.debenjamin.info.
Wilt u de Benjamin steunen, dan kunt u een donatie
overmaken op rekening NL15INGB0000204420
ten name van Stichting JMW Bijdragen & Fondsen,
Amsterdam.
Het volgende nummer 107 verschijnt
maandag 27 maart 2017.
Benjamin redactie
Hoofdredacteur: Michel Kotek
Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann,
Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff,
Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf,
Lea van Coeverden & Patrick Sternfeld.
Redactieadres JMW
De Lairessestraat 145-147
1075 HJ Amsterdam
tel 020 577 65 18 (redactie)
tel 020 577 6566 (abonnementadministratie)
E-mail: info@debenjamin.info
www.debenjamin.info
Vormgeving
Luna 3, Utrecht
Druk
Hega Offset, Rijswijk
Foto voorpagina
Lenny Kuhr, foto: Patrick Sternfeld
Sluitingsdatum voor het aanleveren
van kopij voor het volgende nummer:
donderdag 2 februari 2017
50

Geef ook voor Chanoeka
aan de Benjamin!
De Benjamin wordt gratis verspreid onder een
ieder die het wil en is ook op het internet
te lezen. Om dit alles mogelijk te maken,
steunen we op honderden donateurs die gul hun
portemonnee opentrekken voor het blad. In 2015
doneerde u € 50.000 en we hopen dat bedrag in 2016
te kunnen evenaren.
Stelt u de ontvangst en de uitgifte van de Benjamin
ook steeds meer op prijs? U kunt ons dan helpen
met een donatie. Dat kan eenmalig, bijvoorbeeld
als Chanoeka-cadeautje, maar u kunt er ook voor
kiezen om JMW te machtigen met een periodieke
betaling. Dat kan beiden via de acceptgiro, (OLA) die
elke Benjamin wordt meegestuurd met de Benjamin.
Rechtstreeks doneren kan via rekeningnummer
NL15INGB0000204420 ten name van Stichting JMW
Bijdragen & Fondsen, Amsterdam.
Omdat de Nederlandse belastingdienst JMW heeft
aangemerkt als een Algemeen Nut Beogende
Instelling ‘ANBI’ zijn alle giften aan de Stichting JMW
Bijdragen & Fondsen fiscaal aftrekbaar.
Wij stellen uw hulp, samen
met al die andere trouwe en
enthousiaste Benjamin lezers,
bijzonder op prijs. Chanoeka
sameach, fijne feestdagen en
alvast een vrolijk, gelukkig
en gezond
nieuwjaar.
Antwoordbon 106
naam voorletter(s) voornaam
adres postcode woonplaats
telefoon vast
telefoon mobiel
e-mail
geboortedatum nationaliteit
man vrouw
Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)
(indien van toepassing)
naam partner voorletter(s) voornaam
geboortedatum man vrouw
nationaliteit wel geen Joodse achtergrond
Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin.
Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin.
Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket.
Ik wil meer informatie over:
Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen:
Gespreksgroep rouwverwerking
50+ en alleen
Kind in de oorlog
Joodse cultuur in één dag
Kind van een Joodse vader
Jongere tweede generatie
Mozaïek van je leven
Maak het hokje van uw keuze zwart
Uw persoonlijke gegevens worden conform
de wet op de privacy behandeld.
datum
handtekening
Deze bon zenden naar:
JMW – Benjamin abonnementenadministratie
DE LAIRESSESTRAAT 145-147
1075 HJ AMSTERDAM
51

JMW WENST U EEN CHANOEKA SAMEACH!
Komt u ook de kaarsjes van de
chanoekia aansteken en latkes eten?
JMW JOODSE ACTIVITEITEN NODIGT U UIT VOOR
CHANOEKA BIJEENKOMSTEN DOOR HET HELE LAND
21 december Breda – Finjan
27 december Den Haag – Mitzwe Bar
27 december Haarlem – Tsevet
27 december Lev-JMW – Amsterdam
28 december Den Bosch – Bejachad
28 december Heerenveen – Mifgasjiem
28 december Rotterdam – Joffie Koffie
28 december Zaandam – Misjpoge aan de Zaan
29 december Arnhem – Koffieochtend Arnhem
Voor meer informatie en aanmelden, kijk in de agenda in deze Benjamin