Netherlands Yearbook - 1851_ocr

\
STATISTISCH
G> ~- ]:_l20,
JAARBOEKJE /~, I {fiJ'!J t)
~ J
'
\"OOR
HET
KON IN GIUJK DER NEDEll LANDEN.
J

--· ~~-- ------------
VOORBERIGT.
Ter vervanging van het Jaarboekje tot 1849 op last van
Zijne Majesteit den Koning jaarlijks in het licht verschenen,
is het raadzaam voorgekomen een jaarboekje te doen
uitgeven, uitsluitend gewijd aan de statistiek van ons Vaderland.
Het Gouvernement is overtuigd, dat eene naauwkeurige
kennis van den sto:ffelijken , verstandelijken en zedelijken
toestand der maatschappij een onmisbaar vereischte is geworden.
Die overtuiging heeft reeds geleid tot het voorschrijven
van een uitvoerig model voor het jaarlijksch verslag
van den toestand van elke provincie. Evenwel zullen aan de
gemeentebesturen voor de zamenstelling van het jaarlijksch
verslag van den toestand hunner gemeenten bepaalde voor-
' schriften worden gegeven.
De verkregen bouwstoffen zullen in dit jaarboekje, waarvan
de eerste jaargang thans het licht ziet, in een beknopt over­
:zigt worden gerangschikt. De bronnen, waaruit . de feiten '
worden getrokken, zullen steeds worden opgegeven, en tevens
de graad van vertrouwen aangeduid, welken men meent aan
de opgaven te kunnen hechten.
Het thans medegedeelde is eene eerste proef.
Bij gemis-
i!
I

·-· ------- - -
II
van eenvormigheid in de vroegere verslagen der Gedeputeerde
Staten, kostte de verzameling der noodige bouwstoffen veel
tijd, waardoor de uitgifte van dit jaarboekje is vertraagd.
Eenige onderwerpen, als de Nationale militie en de schutterijen,
de waterstaat en de wegen, de verveeningen, onteigeningen,
jagt en visscherij, bleven in dezen jaargang buiten
behandeling. Er zal bij het vervolg in worden voorzien.
BEVOLKING.

---- ·- --------~= -
kunne het jaar der r,eboorte, de geboorteplaats, de godsdienst, den
il
BEVOLKING.
Het is van algemeene bekendheid dat, naar aanleiding van het.
Koninklijk besluit ''an den 23sten Octob~r 1849 (Stcatsblad n°. 56),
de derde algemeene tienjarige volkstellmg op 19 November 1849
heeft plaats gehad. .
Bij die telling wercl afgewe!~en van ~e '\'oorschrrflen bij de . t'Yee
vorige tellingen gegeven , de~1J.l mei_i., m verband met de 0~~1gtm~
van een bureau voor de stat1stiek b11 het Departement van llm~~en
Iandsche Zaken rrcen~ voorbiJ'.oaanden maatregel maar het verkrirnen
van eenen vasten
'u
en duurzamen
u l .. k . d
gro1~ds ag voo1· eene. Juiste en~us . er
hevolkin6 beoogde. Het doel der Jongste ,·olkstellmg was mt drnn
hoofde tweeledig : . .. .
1o. De kennis der fe1tell)kc bevolkmg of van. het getal personen
in elke gemeente op 19 November I 849 aanwezig; _ " ~
2°. Het aanlegr,en in elke gemeente . met I JanuanJ J 800 van
re3isters der bevolking bevattende alle die opgaven , de personen der
ingezetenen betreffende: welker kennis in het belan.G van den Staa~,
van de algemeene en bijzondere besturen en van de mgezetenen nutttg
en noodzakelijk was bevonden.
De telling zelve had plaats naar het werkelijk ve~blijf in den strengsten
zin des woords toegepast. Men trachtte lnerdoor eene dubbele
inschrijving van personen te voorkomen , een euvel , hetwelk meestal
aan de naauwkeurigheid eener telling pleegt afhrel1k .te doen. El~e
persoon inboorling of vreemdeling, moest worden mgeschreven m
de gem:ente, waar hij den uacht van 18 op 19 November 1849 had
(loorgebragt. Men verlanGde teveus van eiken persoon opga~e van de
• / 1
'I
l
burgeriijken staat , den aard van het verblijf in de gemeente ?. ?et
beroep of de middelen van bestaan. Ter~'l'ijl teven~ ter verkrijg~~1g
van eene naanwkeurige kennis van de wettige bevolking aanteekem~g
verzocht werd van het getal en 9eslacht der tijdelijk uit elk 3ezm
afwezige personen.
( 3 )
J?eze telling -heeft den grondslag uitr.emaakt van de bevolkin1Yreg1sters,
welke krachtens het Koninklijk besluit van den 22ste 0 n
Dec:mher . I 84g (Staatsbfod n". 6f) in elke. gemeente zijn aangelegd.
Die reg1'ter~ beh~lz~n de wettige be~olkmg der gemeente of alle
meerder- of mmdeqange aan- of afwe:uge personen , die volgens de
Ar it. 7 4~ tot en met 79 van het Burgerlijk Wetboek hunne woonplaats
hebben m de gemeente. Zij vormen derhalve voor elk gemeentebestuur
eenen vasten legger, waarin

0
1
r
------
li
11
.
'.\
\i
!
'1
( 4 )
BEVOLKING 0
1 Gom! 1
1
Januarij 1850.
PR 0 VI N C I EN. gemeen· Bevolking. BEVOLKING DER VOORNAAMSTE STEDEN.
ten.
l\lamcn. Bevolking. Namen. Bevolking.
Steden • 10 80235
t:n pla~ten° l;nde 175 316610
NOORDBRABANT Gemeenten
Bcri;en op Zoom
· l
. 8518
Totaal --iss
's Hertogenbosch
_ ._1_5_ _ 396845 Breda. 21782
14639 Tilb111·:; •••
99062
14.642
'
Steden.
GELDERLAND • Gemeenten ten pla;ten l~nde 103 271468 Arnhem 18671 Tiel
~ Totaal ~ 370560 Nijmegen 5923
.!
21272 Zutphen 12534
Steden •
i3 294392 Delft •
plat;en° l;nd~
18467 's Gravenhage
, ZUJDHOl!.LAND • Gemeenten ten 221 267962
Dordrecht 20878
72467
Totaal
Lcyclen • •
234 56235f Gorinchem 8780
35954
Rotterdam
Gouda
88812
Steden .
II 302162
r3791 Schiedam.
12734
NOORDBOLLAND Gemeenten ten plat~en. la~de 136 174503 Alkmaal'.
· l
1014.8 Haarlem ,
Totaal lq7 476665 1 Amstenfom !2?.q.235
25778
Zaandam.
q}898
11301
Steden.
9
.!
1
ZEEl.AND
Gemeenten ten pla;ten° la~de 107 l 12175
__ 1_1_6_
Goes 5296 Vlissingen
Totaal
160073 l\1idtlelburg • l[l934
9770
--6- Zierikzee •
Steden •
71233
7091
UTRECHT
Gemeenten ten plaiten° lande 85 78114
.!
Totaal __ 9_1_
A mel'sfoort •
149347 12360 Utrecht
47927
Steden.
li: 61487
FRIESLAND
Gemeenten ten pla~te~ l;nde 3a 185480 Franeker. 5288
· l
Totaal --43- Leeuwarden •
246967 Harlingen 2q5o5
8.J91 Sneek.
• --3- . 42656
7750
.OVERIJSSEL Gemeenten ten platten lande __ 6_2_ 59 173618
Deventer. i4J78
Totaal
216274.
Zwol'e.
Kampen • rn599
17679
Steden.
l 33695 .
GRONINGEN
Gemeenten ten pla~te~ lande 56 l 55 II 1
.!
__ 5_7_
Totaal
188806 Groninzen 33Gg5
Steden •
--3-
13418
DRENTHE
Gemeenten ten platten lande 3o 69851
.!
__ 3_3_
Totaal
Assen.
83269
4395
Steden . --5- 49296
LIMBURG • Gemeenten ten pla~teu' l;nde 120 156135 .
i
__ 1_2_5_
Maattricht 2J :.>.41
Totaal
205431 Venlo.
__ 8_7_
Roermond
76io
7172
Steden • .
1095564
TOTAAL Gemeenten ten pla;te~ la~d;
~ 1961027
Totaal 1211 3056591
· l
Steden
· l
( 5 .)
l •
I)Il
!

PROVINCIEN.
( 6 ) ( 7 )
BEVOLKING op 1 January 1850.
INDEELING DER BEWONERS NAAR :
HUIZE.N.
-------- ê
CJ
GETAL.
VERBLIJF,
Personen tijdelijk
~
,..Q
c:i
ci Gewoon. Tijdelijk. Doo1·1rekkend.
afwezig, niet begrepen
~ CJ onder de drie
"d
i::: ~
c:i i::: CJ
vorige rubrieken.
0 "d
·5 è CJ
...
i:::
0 s::
CJ =
~
0
~ 0
CJ 0 ~
i:::
~
é-<
0 s::
,.Q 0
~
~ ·a s.. 0
i:::
CJ
"'
M.
~ 0 ~ ::i::: ::g > é-<
v. M. v. M. v. M. v.
. 'i:l
1
l
Noor

. -- ----·~ -- --
('8 ) ( 9 )
'
----------- Geboren
BURGE!lLIJKEN STAAT.
BEVOLKlNG.
op
INDEELING
I Januari; 1850.
DER BEWONERS NAAR
GEBOORTEPLAATS.
in
-
PRO'\INCIEN.
de provincie eene andere onze be- andere
On3eln:1wd. Cehuwd. de
buiten zittingen Duitsch- Enge•
"'t:I = 1l
. Q.l :;...
M. v. M. v. :;: .,.
)1, v.
1 1
Noordbrabant. 133532 12844.5 55o4.o 55176 8687 15965 141284 140695
Gel

{ il }
B E V 0 L K 1 N G op -1 Jamtarij 1850. --
INDEELING f DER BEWONERS NAAR
PROVINCIEN.
Leden der
Schots the
gemeente.
_j
Neller

1007
( 12 ) ( I.3 )
BEVOLK°JNG op
1 Januarfj 1850.
INDEELING ?>ER BEWONERS NAAR
GODSDIENST.
Oud-
PR 0V1 N C IE N.
Onbekend
Christelijk Roomsch· Iloomscheu Arme- N ederduitsche Por. ] 13 27226 28107 15Il lö74 76i 608
~ ~
-
~
~
-=---~
55:;33 3185 1369
(a)
Hieronder 3 mannen en 6 vrouwen , zich noemende Gereformeerden onder het kritiit.o Lisse.

( i 4 )
( 15 )
STAAT van d~ oppervlakte en betrekkelijke bevolking der onderscheidene provincien op 1
Januarij1850, opgemaakt volgens de uitkomsten van liet Kadaster·
:1
PROVH\CIEN.
Wegen,
waters
enz.
landen.
TOTAAL
der
beide
vorige
kolommen.
ALGEMEEN
TOTAAi:
(in Ned.
bunders).
Geographische
mijlen.
Aantal
huizen
op de
100
bunders.
Aantal
zielen op de
100
bunders.
Aantal
zielen
per mijl.
TOTAAL
der
beid ei
vorige
kolommen.
Onbebouwde
Tienjarige
Vermeerdering
vermeerdering
Betrekkelijke
op
der
verhouding.
de 1000
bevolking.
zielen.
(1840- 1850.)
Noordbrabant
Gelderland :
Zuidhollancl .
N oordh olland
Zeeland
Utrecht
Frieslancl •
Overijssel .
Groningen
Drenthe
Limburg (a) •
Over het füjk
3106 285014 288120 39368 183673 223041 . 5I116I
2893 317392 320285 21036 165801 186837 507122
3o6 7 245418 24.8485 42006 i3o4.5 55o5r 303536
2502 170535 173037 25023 51364
1723 14294.3 144666 3248 17793
1103 109905 II 1008 8686 17538
2184 255807 257991 27061 41782 68843
603 86062 86665 2112 176892 179004
-" ,-. 1-1-" -. 1-" 3258928
220551
55,320
45,458
30,200
25,01 l
59,566
61,543
42,649
48,419
40,196
593,947
13
12
16
18
13
1 I
5
16
15
191,1
96,6
I08,8
80,7
31,3
93,1
93,8
I0165
10486
5300
5971
4146
3514
4.427
5u 1
5146
2,038
1·,030
0,806
o,683
0,860
o,334
0,993
1,000
/p15
19108
18580
13155
196141
49
72
69
75
58
84
44
69
(a)
Hierv,m zijn lleene verdere opuaven voorhanden.

( 16 )
Wij achten het niet onbelangrijk hier te laten vol.gen een verge1.ij-·
kend overzir,t

( 1B )
De inwoners van het mannelijk Geslacht zijn blijkens de tellingen
toeflenomen met 97391. De overmaat van de geboorten boven de
:,;terfgevallen bedroeg 107455. Hieruit zou moeten volgen, dat sedert
i 84o 10064 mannen meer uit het Rijk zijn vertrokken dan ingekomen.
Voor de inwoners van het vrouwelijk geslacht wordt daarentegen
eeue teaenoveraestelde uitkomst verkregen. Het verschil tusschen beide
tellingen geeft eene vermeerdering van 987 5o , dat tusschen geboorten
en sterfgevallen van 95084 vrouwen. Men verkrifat dus cene overmaat
van 3666 ·vrouwen.
Dit verschil in uitkomst bij elk der beide geslachten moet vermoedelijk
worden toegeschreven aan het grooter aautal verhuizingen
naar huiten 's lands van mannen dan vrouwen, aan de overmaat der
tijdelijk afwezige mannen en aan de omstandigheid dat jaarlijks een
veel grooter aantal mannen dan v1·ouwen zich tijdelijk verplaatst naar
onze overzeesche bezittingen. Deze personen plegen , wanneer zij
gedurende hun verblijf aldaar komen te overlijden, noch onder de verhuisden
noch onde1· de sterfgevallen hier te lande te worden opgenomen.
Bij de berekening steeds als levend beschouwd, verhoogen
zij het cijfer der berekende boven dat der werkelijke bevolking.
Tot de beschouwing overgaanue van elk der rnoraf~aande bevolkingstaten
leiden wij hieruit af de volgende uitkomsten.
Op elk bewoond huis en schip telt men gemiddeld voor het rijk
ruim 6 of op de 1 oo 633 zielen. Het getal inwoners op elk huis
verschilt echter zeer naar de provincien. Dit getal is het grootst in
Noordholland 733 en in Zuidholland 681 , he·t kleinst in Overijssel
582, in Limburg 574 inwoners op de rno bewoonde huizen en schepen.
De onbewoonde huizen, waaronder kerken, afzonderlijk staande of
genummerde stallen, koetshuizen, schuren, pakhuizen, fabrieken tevens
zijn begrepen , staan , tot de bewoonde als 1 : 20. · Het evenredig getal
onbewoonde huizen is het kleinst in Groningen 1 : 54 en in Drenthe
1 : 125 , het grootst in Zuidholland en Overij:>sel 1 : 1 I bewoonde huizen.
Het getal bewoonde schepen beliep 2877, hiervan werd het grootste
getal in Friesland 784, in Groningen 598 en in Zuidholland 466;
het kleinste in Zeeland en Utrecht 32 en in Limburg 9 aanr,etroffen.
Voor elk huisgezin verkrijgt men iets minder ddll gemiddeld 5 of
op de 100 481 zielen. Men dient hierbij echter niet uit het oog te
verliezen, dat hij deze telling elk afzonderlijk levend persoon als uitmakende
een afzonderlijk huisgezin beschouwd werd. De verhouding
van het getal zielen op elk huisgezin is het grootst: in Drenthe 5.36 ,
in Gelderland 523, in Overijssel 518 , het kleinst: in Zuidholland 461 ,
in Noordholland 456 op de 100 huisgezinnen.
( 19 .)
Van de rooo zielen wonen 358 of ruim f3 1 in de steden , 642 iets
minder dan f3 2 ten platten lande. In 1840 was de betrekkelijke verhouding
366 en 634, zoodat de bevolking van het platte land in
het laatste tienjarige tijdperk in evenredigheid meer dan die der steden
is toegenomen. De vermeerdering der bevolking bedroeg voor de steden
47558, voor het platte land 148583 personen. De stedelijke bevolkinu
6vertreft die van het platte land in twee der elf provincien: in Zuidholland
in de rede van 523 tot 477, in Noordholland in die van 634
tot 366. Voor het platte land is de verhouding het gunstigst in
Drenthe 839 tegen 161 , Groningen 82 2 tegen I 78 en Overijssel 803
tegen 197 in de steden.
Naar het betrekkelijk aandeel in de bevolking, het geheele bevolkingcijfer
voor het rijk als éénlieid genomen, verkrijgt men voor elke
provincie de volgende verhouding :
Zuidholland •
Noordholland
Noordbrabant
Gelderland . •
Friesland.
Overijssel .
Limburg •
Groningen
Zeeland
Utrecht
Drenthe
0,184
0,156
0,130
0,121
0,081
0,071
0,067
. 0,062
0,052
. 0,049
Voor het Rijk • • J ,ooo
De meest bevolkte provincie Zuidholland telt dus alleen omstreeks
evenveel inwoners als

( 20 )
van. bevolking voor het Rijk als éénheid wordt aanGenomen, laten zich
cle provincien in de volgende orde r,·rnaschikken :
NoordholJand 2,038
Zuidho1laUll 1,975
Utrecht. 1,160
Zeeland 1,030
Lim~urg • 0,993
Groningen 0,860
Noordbrabant 0, 823
Friesland .. • 0,806.
Gelderland • o,779
Overijssel • • •• c,G83
Drenthe
c,J3q.
Hieruit volgt dat Noordhollaml als tle meest, Drenthe als de minst
bevolkte provincie voorkomt. Beide provincien staan tot elkander in
de verhouding van 6 tot 1.
Jlet getal personen van het Vl'ouwelijke overtreft dat van het manne::.
Jijke geslacht in de rede van 1oq.o tot rooo. De overmaat cler vrouwen
is het grootst in .Noorclhollnnd 1 I03 , in Zuidholland I098 en in
Utrecht 1052 tegen 1000 mannen. Het getal Vl'onwen wor~lt daarentegen
door dat der mannen overtroffen in drie der elf provincien : in
Drenthe 95 I ' in Limburg 982 ' in o,·erijsscl 986 vrouwen teGen 1000
mannen. Men ontwaart hiernit dat tlc overmaat der vrouwelijke bevolking
het grootst is in de twee provincien, waar de landelijke bevol·
kinff door de stedelijke wordt overtroffen. \Vij vermeeneu dat de
hoofdoorzaak van dat verschijnsel hierin moet gezocht worden, dat
uit de landelijke provincien Yele vronwen naar de steden plegen te
verhuizen, ten einde zich in den stand van dienstboden een middel
van bestaan te verschaffen. Die meening vindt hare bevestiging in
de niet onbelangrijke uitkomst,

22
KOEPOKINENTING. -
KINDERZIEKTE.
Meer dan ooit waren in 1849 de ingekomene ber!gten omtrent b~t
verrigte «etal vaccinatiën onvolledig, zoodat zelfs m Gelderlanc.l die
berigten "voor Arnhem en Zutpl!en ontbreken. In het verslag van
N .-Holland wordt met lof meldmg gemaakt van de ~eno?lscbappen,
die zich ten doel stellen de verspreiding der vacc~nalle 1 e bevorderen,
terwijl sommige gemeentebesturen door het u1tlove~ van premiën
daartoe krachtig medewerkten. Op enkele plaatsen ll1 d~t gewest
vond men echter tegenstand in het meer en meer veld wmnen
van godsdienstige heg1·ippen '··die de koepokinenti~g als on~coorloof~
beschouwen, waarnve1· ook, bi] nog andere omstand1g~1eden, m de ver
slagen van Utrecht en Drenthe wordt ge~laagd: m laalstgeno~md
«ewest waren in 1849 in de gemeenten Diever, Rhoden en Smilde
in het geheel geené vaccinatiën verrigt. - In ·L.imburg we!·de1~ echter
in 1849 1105 vaccinatiën meer verri~t dan 111 het v~r1ge )~ar.
Ofschoon op onderscheidene plaatsen zich g~vallen van kmderz1ekte
voordeden rigttc zij nergens groote verwoestmgen aan.
GENEESKUNDIGE DIENST.
De beri«len hieromtrent zijn algemeen zeer gunstig. Meermalen
wordt echt~r Îll de versla«en het wenschelijke uitgedrukt van eene
riieuwe wetti"e re«eling d~r policie op de uitoefening der geneeskundige
dienst," ten" einde de uitoefening der prac~ijk d~01: onbevoegden
tecren te gaan. - In Drenthe waren sommige wem!g bevolkte
afgelege 0 ne gemeenten dikwijls verstoken van gene~s~und1ge hulp.
Het getal geneeskundigen bedroeg op 1 JanuanJ :
I~ GEl.Uè:RLAND.
1820. 1830. 1840. 1850·
Mcd. doet. .... "58 ..... 59 ..... 71 ..... 97
Chir. doet." .... 1. ..... 5 ...... 8 ..... 16
Heelmeester, .... 37 ..... 33 . . ... 51 ..... 54
Heelm. t. pl.1 ... 67 ..... 60 ..... 84 .... 108
Art. obst. doet. ... 1 .... 10 ..... 18 ..... 42
Vroed meesters ... 38 . .... 49 ..... 86 .... 127
Vroedvrouwen .. 114 .... 123 .... 129 .... 129
Tandmeésters ... - ...... 5 ...... 4 ...... 2
Ooameesters. . .. - ..... - .. · · · - · · · · · -
Ap~thekers ...... 63 ..... 67 ..... 71 ..... 74
Drogisten ....... 18 ..... 22 ..... 31. .... 28
Gep. Chir. maj.
die de practijk
uitoefenen ...... "-..... . 1 . ..... 3 ...... 3
j
FRIESLAND.
1849. 1850.
77 .... 76
7 ..... '7
21. ... 21
96 .... 94
49 .... 49
107 ... 105
42 .... 37
11. ... 11
1. " .. 1
80 .... 81
4 ... "4
cno~.
1850.
91
9
8
44
64
41
86
4
1
38
10
t Volgens eene opgavP in de .A mst. C our., 1850, NO. 294. was op 1 Jan.
t 850 tle verhouding der gf'neeskunst-oefeoenaren tot de bevolking aldus:
23
In Dr~nthe en Limburg was weinig verandering in liet getal geneeskundigen
voorgevallen. - In het verslag van Zeeland wordt oemeld
dat de vereeniging van genees- en heelkundiaen te IHidd~lburg
als afdeeling in de Ned. Maatschappij ter bevo;dering der geneeskun~e
werd opgenomen, terwijl in dat van Overij~sel weder met
lof meldmg wordt gemaakt van de geneeskundige badinrigting van
Or. SCHAEPMA N te Zwolle.
Omtrent de geneeskundige verplegina der armen en behoeftiaen
vinden wij in de verslagen het volgend: gemeld. ~
Het Cecilia-gasthuis te Leyden zou als ziekenhuis worden opgeheven
en vervangen door eene geheel nieuwe instellinu. - Het nieuwe
gasthuis te Rotterdam zou weldra voltooid zijn. _'.'. Te Gorinchem
zou men tot, eene uitbreiding van het ziekenhuis 01•ergaan. - Ged.
Staten van Z.-Holland hadden de plaatselijke besturen herinnerd
aan het Kon: Besluit van 2 April 1829, met opzigt tot de leveringder
geneesmiddelen. - Ten platte lande van Utrncht was in het
algemeen de verzorging der armen wel geordend, in de steden
Utr~cht en Ame1sfo?rt verlangde men daarin nog verbetering. - IVIet
opz1gt tot de bepalmg van het Kon. Besluit van 2 April 1849 (Bijv.
St. 1 ~49, N°. 246) omtrent de benoeming van geneeskundigen voor
de dienst der armen, door den gemeenteraad, wordt in eenige verslagen
gemeld: dat door den Konina was beslist dat het doel
voor dit besluit zich niet verdei· uitst~·ekt dan tot bet reaefen der
compete.ntie tot ben~eming der geneeskundigen, indien ~oodanige
be~.oem1ng noo~z:ikehJk ~vordt geacht, doch dat de vraag, of ·dergehJ
ke benoemmg geschieden moet, van de beslissin« der Letrokkene
besturen zelve in iedere gemeente afhankelijk i~ gelaten. (Zie
verder Handhaving t>an /(euren en Regleme111en .)
KRANKZINNIGEN-GESTICHTEN.
Aa~ het gesticht te Zutphen werden weder ecnige belangrijke verbetermgen
aangebragt. De overeenkomst tusscl1en Ged. Staten van
Gelderland en Provisoren van het gasthuis te Zutphen tot opname
lli'D. DOCTOR.
N.-Brabaod ...•. . 1 up 3775 inwoners.
Gelderland . . . • . . • 11 3836
Z .-Hol/ancl........ 11 2784
N.-Hollaud....... " 2-i02
Zeeland. . • . • • • • • . • 3643
Utrecht". • • . . • • • • 11 2372
Fi·iesland.. • . • . ... • " 3253
Overijssel......... /1 3719
Groningf'n. . . . . • • . " 2071
Drenthe.......... '' 2669
Limburg......... 11 5005
l'l.ATTELA~OS
EIEt::L~I.
1 op 3249 inwoners.
• 3445 Il
Il 2223
Il 2702 "
1444
Il 2989
Il 2630
5831
Il 40!'>6
Il 4137
9772 Il
REn.

. Op-. 10000. inw~ners in het• algemeen telt men,
dienstige gezmdheid betreft :
wat de gods-
N cderduitsch. Hervormden .•. -. , • •
Roomsch-Katholijkcn •.•...•••.
Nederduitsche Israëliten ..•••••.
Evangelisch-Lutherschen. • •
Christelijke afgescheidenen. ..
Doopsgezinden • • . . • • • . • .
Herstelde Lutherschen . ~ . . • . .••
Fransche of W aalsche Hervormden
Oud-Roomschen •••••
Remonstranten . • • . . • ~ • • .• . •
Portugesche Israëliten •.•.••.•.
Presbyteriaansche Hervormden , leden der Schotsche
gemeente en Anglikaansche Episcopalen . . • • .
Hernhutters • . . . • • .
Van verdere gezindheden en onbekend .
• 5459
3809
181
175
139
127
29
27
18
16
IO
4,5
4,5
PR 0 VINCI EN.
N oordbrabant.
Gelderland . !
Zuidholland ••
Noordholland.
Zeeland.
Utrecht.
Friesland,
Overijssel.
Groningen
Drenthe .•.• ;
Limburg; •..
.. ';
i.
WETTIGE GEBOORTEN.
1514. 1387
5oo3 4795
4958 4471
TllO 1019 2129
891
213 :216
S T A A T der gedurende 184B plaats gehad hebbende geboorten (de leve 11loos aangegevenen er ondet·
1 N D E S TED EN.
ONECHTE GEBOORTEN.
88
98
553
428
45
3r
II
55
95
369
40
95
36
10
54.
166
193
xo35
797
85
209
81
21
109
ALGEMEEN TOTAAL DER
GEBOORTEN.
1134
1612 '" 1 3094
5556
5386
922
789
533
10833
1553
TEN PLATTEN LANDE \
WETTIGE GEBOORTEN, 1
ONECHTE GEBOORTEN.
AL~EMEEN
GEBOORTEN.
TOTAAL ~
3950
4812
2361
4.531
6022
937 1971
2074 4435
u5
5o
81
20
48
79
123
155
5o
49
61
88
18
43
4090
321
100 3136 .
-·
2125 2024.
88
169
1268 1218
38 955
91 2117
pen) in Nederland.
\
\
WETTIGE GEBOORTEN.
5t8o
9815
8044
2774
2343
3642
3390
2210
3351
3130
J N DE p R 0 V l N C l E.
15451
5477
4553
6993
6520
5863
ONECHTE GEBOORTEN.
u3
149
102
125
31
103
112
122
85
95
125
97
360
456
1356
225
197
59
200
ALGEMEEN TOTAAi'.. DER
GEBOORTEN.
5383
5359
10534. 9963
---------------------------1-+-..1.---·l _____ .--------------
34_92
3:u8
3!~36
u81
10311
uo61
204.97
16348
/~8:24
7148
6717
5487
2~59
6063
/
TOT.AAL. • : , 17449 16366 33815
18951

2
6 )
~ ·
27
STAAT der gedurende i848 plaats gehad hebbende sterfgevallen , huwelijken en echtscheidingen in Nederland.
)
IN DE STEDEN.
TEN PLATTE!'.( LANDE,
IN DE PROVINCIE.
LETENLOOSAANGEGEVENEN,
BEGREPEN ONDER
DE STERFGEVALLEN.
'
de ECHT·
VERSCHIL
tusschen
PROV INCIEN.
leden leden leden leden
van het van het
TOTAAL.
van het van het
M.G. V.G. M.G. V.G.
TOTAAL.
'
Over ...
leden leden Van het Van het
TOTAAL.
van het van het M.G. V.G.
TOTAAL.
geboorten
en de
HUWE-
sterf-
M.G. V.G. gevallen.
Noordbrabant .... to41 II08 214.9 4.003 4001 8004 5o44 5109 rn153 290 215 5o5
+ 158 2318 .
Gelderland . 1732 154.9 3281 335!~ 3360 6714 5086 4.909 9995 301 252 553
+
1066 24.35
1
. .
~
Zuidholland
5560 5567 11127 5031 4668 9699 10591 10235 20826 608 472 1080 - 329 4177 12
.. .. .. \
Noordholland
5823 5534 ll357 2833 2682 5515 8656 8216 16872 462 367 829 - 524 3928 25
..
461 1246 5
. . . .
Zeeland .. 7x3 770 1483 1908 1850 3758 2621 2620 52fp 162 142 3o4 +
Utrecht . . .. 1328 1278 2606 1308 1:;,,93 2601 2636 2571 5207 138 107 245 - 383 1032
...
Friesland .. ; ! 908 963 1871 '.l585 2495 5080 , 1 3493 3458 6951 161 115 276 + 1 97 1938 3
..
Overijssel
Groningen ...
602 586 1188 2!p6 224.3 4669 3028 2829 5857 187 - 162 349 +
1
587 607 II94 ::>.187 4408 2808 2 79!~ 5602 t4o
2221 1
Over- Over- Over- Over-
Ov~r-
LIJKEN.
860 1524
SCHEI·
DINGEN.
109 249 - II5 1382 3
'
Drenthe . . ... 191 172 363 1016 886 1902 1207 1058 2265 46 3o 76 + 1 94 630 "
Limburg.
; ... 659 648 1307 1779 1819 3598 2438 24.67 4.905 132 133 265 + u58 1296 1
------------- ---~i --------------- ------
TOTAAL • .. 1914.4 18782 37926 28464 274.84 55948 47608 46266 93874 2627 ~104 4731 + 2743 21906 52
:,
"
2
-
,1

( :""::
.. ,_--
( 28 ) ( ~9 )
STA .À T der maandelijksche geboorten in Nederland gedurende 1848.
llROVINCIEN.
:::- . s; .: s..:
.......
til QJ CJ QJ
s.. ,.Q
·c co
t: a s: ,.Q ,.Q
co 0 ~ QJ
til 8 a e
::s
s.. co s.. ...., .. ::s QJ ,.Q
QJ
QJ
,.Q co c.. .....
=
·a
~:s ~
s p.
C.J

( 3o )
STAAT der maandelijkse he sterffjevallen in Nederland gedurende I 848.
f
•
( 3 I . )
~
...., ~
PROVINCIEN.
..... .i:
V> v
r.;
.... o:I
s:
,,:: v
l,·
..Q
..Q
CJ
:::s
..Q
"'
....
~ :~ 8 v
c = 'S:: ...... v ..Q 8
~ o:I 'äj =
Col
8
o:I
~
b,O
Q)
~ 3 l>
~ r.. ~ < :3 0
~ c c
~ '-' 0
~

( 32 )
Maandelijkscli getal levenloos aangegevenen in Nederland gedurende 1848.
S T A A T van den loop de1' bevolAing gedurende liet jaar 1848.
PROVINCIEN.
......
r.: ..: ..:
....... ... a ~ ...: ..a
·c
"' ..a "'
":::! t! ....... e "' e e
"
; ..a
::l ...
·c "i:i ...... ,,..,
~ "' .3 "' ?-
c ~
~ :::1
0
" " "' - .., 0 0
..... i;... )1

~
~
:!!
..,
.:...
löl
~
0
~
0
~
~
= l>'l
'"'
" ~
w
~
tO
w
*""
'"°
..,
t.O
t.O
w
"

( 33 )
De voorGaande staten vertoonen de volgende uitkomsten over he_t
jaar 1848:
1°. Het algemeen bedrag der geboorten beliep 96617, 4947 meer
dan in 1847, waaronder 50046 van het M.G. en 46571 van het V. G.
De verhouding tot de bevolking van het Rijk wus als 1 tot 31,6.
Er werden geboren in de steden 3664 7 , waaronder 18951 van het
M. G. en 17696 van het V. G. ; ten platten lande 59970, ' 'laarnnder
31095 van het M. G. en 288j5 van het V. G. De geboo1·ten van
het M. G. stonden tot die van het V. G. : in de steden als Iöo.o
tot 934 , ten platten lande als 1 ooo tot 929 , in de steden en ten
platten lande als 1000 tot 931.
2°. Het Getal der wettige geboorten beliep: in de steden 33815,
wa_aronder 17 449 van het M. G. en 16366 van het V. G. ; ten platten
lande 58376, waaronder 30266 van het 1\1. G. -en 28110 van het V. G.
De verhouding van het M. G. tot het V. G. was in de steden als
1000 tot 938 , ten platten lande als 1000 tot 929, in de steden en
ten platten lande als I ooo tot 932.
3°. Het getal der onechte gebool'ten was: in de sleden 2832 ,
waaronder 1502 van het M. G. en 1330 van V. G.; ten platten
lande 1594, waaronder 829 van het M. G. en 765 van het V. G.
De verhoudin3 van het M. G. tot het V. G. was: in de steden al6
1000 tot 885, ten platten lande als 1000 tot 923, in de steden eu
ten platten lande als 1000 tot 899. De onechte geboorten ~tonden:
tot de geboorten in het algemeen: in de steden als 1 tot 12,9 , ten
platten lande als I tot 37,6, in de steden en ten platten lande als
I tot 21,8; tot de wetlige geboorten: in de steden als 1 tot I 1,9,
ten platten lande als 1 tot 36,6 , in de steden en ten platten lande
als I tot 20,8.
4°. De sterfqevallen hebben 5583 minder dan in het vorige jaar
bedragen. Hun getal beliep: in de steden 37926, waarouder 19144
van het M. G. en 18782 van het V. G., ten platten lande 55948,
waaronder 28464 van het M. G. en 27484 van het V. G. , in de
steden e1i ten platten lande 93874, waaronder 47608 van het M. G. en

( 34 )
46266 van het V. G. De verhouding tot de bevolking van het Rijk
was als 1 tot 32,5.
De sterfgevallen van het M. G. stonden tot die van het V. G. : in
de steden als IOOO tot 992 , ten platten lande als IOOO tot 974, in
de steden en ten platten lande als IOOO tot 972. De verhouding der
sterfGevallen tot de geboorten was : voor het M. G. : in de steden
als 1000 tot rn52, ten platten lande als 1000 tot 1153, in de steden en
ten platten lande als IOOO tot 1051 ; voor het V. G. : in de steden als
1000 tot 990, ten platten lande als 1000 tot 1099, in de steden en
ten platten lande als 1 ooo tot 1007 ; voor beide geslachten : in de
steden als rnoo tot I 02 1 , ten platten lande als 1000 tot 1126, in de
steden en ten platten lande als 1000 tot 1029.
5°. Het getal als levenloos aangegeven kinderen beliep: in de steden
2030, ten platten lande 2701, in de steden en ten platten lande 4731,
waaronder 2627 van het M. G. en 2104 van het V. G. De verhouding
der levenloos aangegevenen tot de geboorten in het algemeen
was; in de steden als 1 tot 18,1, ten platten lande als I tot 22,2, in Je
steden en ten platten lande als 1 tot 20,4.
6°. De bevolldng des Rijks is dit jaar vermeerderd met 4843 zielen.
Hiervan 2743 door meerdere geboorten dan sterften; zoodat het getal
der personen , die zich in dit jaar binnen het Rijk zijn komen vestigen,
2 rno meer zou hebben beloopen, dan het getal van hen die
het Rijk met der woon hebben verlaten. Eene uitkomst, waarop
nogtans weinig staat gemaakt kan worden , dewijl de verhuizingen
steeds zeer onnaauwkeuriu worden opgegeven. Men mag hierbij niet
uit het oog verliezen, dat in de opgaven van de personen, die de
gemeente met der woon verlaten, in den regel de grootste leemten
worden aangetroffen. Hieruit laat zich dit aanzienlijk bedrag van
personen, die zich in dit jaar binnen het rijk zouden hebben gevestigd
, welligt geredelijk verklaren.
7°. Het aantal huwelijken bedroeg in het Rijk ~ngo6, 2626 meer
dan in 1847. Zij stonden tot de bevolking als I tot 139 , tot de
wettige geboorten als I tot 4, 2.
8°. Ten aanzien der verhoudingen van de geboorten en sterf-
( 35 )
gevallen tot de bevolking laten zich de provincien te beginnen
met de gunstigste , in de volgende orde rangschikken~
PROVINCXEN. GEBOORTEN. PflOVINCIEN, STERFTBN,
Zuidholland .. 27,5 Limburg ..• 41,3
Zeeland 2 7•7 Noordbrabant 39,8
Noordholland 28,4 Gelderland • 37,3
Overijssel 31,7 Drenthe 37,0
Utrecht 31,8 Overijssel .
36,3
Limburg : '. .. 33,4 Friesland. .. 35,5
Gelderland • • 33,7 Groningen 33,9
Drenthe .. 34, I Zeeland • .. ; 30,2
Friesland~
34,5 Utrecht .• 29,4
Groningen : : : : • 34_,6 Noordholland 27,5
Noordbrabant •. 39,2 Zuidholland .. 27,1
Gemidd. over het Rijk 31,6 Gemidd. over het Rijk 32,5
Hieruit blijkt dat van de _drie provincien (Zuidholland, Zeeland en
Noord~olland), welke de gunstigste verhouding der geboorten tot de
bevolk1~g opleverden, twee (Zuid- en Noordholland) tevens in den
ongun~tigsten _to~stand ten aanzien der sterften verkeerden, terwijl van
de drze provmc1en (Noordbrabant, Groningen en Friesland) welk
1
· h d"
'
1~ ver ou mg tot de bevolking het kleinste getal geboorten opleverden e ,
eene enk~le (Noordbrabant) tot de drie provincien behoorde, waar de
verhoudmg der sterfte tot de bevolking het gunstigst geweest is.
9°. f~et grootste aantal onechte geboorten, in verhouding tot de geboorten
m het algemeen, leverden de provincien Zuidholland Utre

( 36 )
De geboorten , sterfgevallen en levenloos aangegevenen vertoonen voor
gemiddelde maandelijksche aantal als eenheid is aangenomen:
iedere maand van het J. aar 1848 de vol,,.ende- u
rege l maat, waarbij het
Geboorten (levend en levenloos
aangegevenen) .•••
......,
.......
·~
...
:::!
"' ::1 ... ...
c ,.Q
CJ
"'
"' IJ.! ~
'""'
Steden .•• l,o3 l,05 l,o5
Platte land . l,04 0,96
:r,02
Steden en platte land . r,o/~ 0,98 1,03
s.:
CJ
s.:
i.:
,.Q
i.: ,.Q CJ
,.Q
~ 8 CJ
~
s
=~ ......, :::! c ~ CJ
P.. B
l>
::1
< ~ :i ::1
u
u 0 CJ
.... .... <

.
( 38 )
ff
Opgave van het aan.tàl geboorten en sterfgevallen in de
Ll
~
( 39 )
voomaamste steden des Rijks over liet jaar 1848.
(
\,
NAMEN
WETTIGE GEBOORTEN, ONECHTE GEBOORTEN. ~ i lr
DER
STEDEN.
M
... ~
0 ~
... 0
lil~
~ ~
:;: ~
M. v. T, M. v. T, ~..::
~ ~
~A
Alkmaar . . '. .. • t; 159 153 312 7 6 13 325
Amer;foort .. 148 1!~7 295 21 21 42 337
Amsterdam ••. ..
3417 3121 6538 3::i4 279 603 7141
Arnhem ... 299 264 563 21 27 48 6II ·
Assen, . .. .. 72 66 138 3 10
x/~8 1
Bergen op Zoom l 17 100 217 ~ 10 18 235
Breda ...••.• i87 ·203 390 14 19 33 4:>.3
Delfl .•.••. .. 327 275 602 3o 24 54 656
Deventer . • .. . . 252 .218 47° 12 12 24 494
Dordrecht. 330 320 650 24 21 45 695
Franeker .. 81 93 174 l 3 4 178
..
..
..
Goes. 84 97 181 3 3
"
184
Gorinchem 109 150 259 5 8 13 272 !il'
Gouda .....• 245 214 459 13 9 22 481
's Gravenhage : . 1123 1061 2184 156 124 280 2464
Groningen .... 456 4fü 918 4o 32 72 990
Haarlem !p2 34.0 762 28 24 52 814
marlingen: : : : 127 121 248 6 11 17 265
's Hertbgenbosch. 246 279 525 29 21 5o 575
Rampen. 186 165 351 4 5 9 360
Leeu"'arden . ..
336 333 669 18 16 34 703
Leiden .. s4.2 532 1074 56 44. 100 1174
Maastricht. 331 282 6i3 35 35 70 683
Middelbm·g . 207 207 414 10 13 23 437
NijmeGen. 285 269 554 17 12 29 583
Rotterdam .. 14.34 1!~37 2871 168 183 351 3222
Schiedam . .. 240 233 473 9 12 21 494
Sneek .. . 113 105 218 3 l 4 222
Tiel. .. 81 93 174. 7 5 12 186
Tilbm·G .• 191 175 366 10 Il 21 387 1
Utrecht . .... 725 658 1383 73 61 134 1517
Venlo ... .... II6 90 206 7 6 13
Vlissingen . ... 140· 124. '264 12 13 25
Zaandam . .. 214 182 396 3 3 6 402 :;; '
Zierikzee .. IIO 134 24.4 II 4 15 259 Zutphen. 176 168 344 15 16 31 375 i
Zwolle. 270 257 527 17 14 31 558 !.
. ...
~
t
;
r
LEVENLOOS A.4.NGEGEVE-
STERFGEVALLEN, NEN, NIET BEGREPEN VERSCHIL TUSSCHEN DE GEBOORTEN EN
ONDER DE GEBOORTEN
STERFGEVALLEN,
EN DE STERFGEVALLEN.
M. v. .T, M. v. T.
1
Meer Gthoren.
Minder Geboren.
M. v. T, M.
1
v. T .
1
216 206 422 6 8 14 D
'J
168 339 14
5o
171 47 97
9 23 l
4037 3902
" 1
" 3 3
7939 ,272 .. 216 488
D
316 255 " " 296 502
571 23 7g8
17 4o 4 36 4o
46 5o 96 3 3 6 33 " "
75.
19 52
91 166 4 4. 8 5o 69
" "
156
19
177 333 14. 8 22 45 45
" "
90
344- 299 643 22 18 4o 13
" "
229 :103 /~32 " 13
D >)
20 18 38 35 "
438
27 62
486 924 38 22 60
" " "
104 136 " 84
240
145
4 229
4 8 D
" 4o
77 69 146 3 " 22 62
4
158 166
7
324
7 31 38
10 4 14
" " "
4.o7 512 " " 44 8 52
919 21 20 41 " .
881 881 1762 86 " " 149 289 4.38
58 144 398
550
304 702
568 1118 37 39 76 »
" " "
D
388 420 808
" 54 74 128
24 14 38 62
"i48 161 309 "
62
" 56 56
8 8 16
292 320 6i2 " 15
22
29
21
44
43
129 I39 268 4
" " " 17 20
10 37
14. 6x 31
285
92
324 609 18 8 26 69 25 94
"
640 661 1301 31 32 63 " " "
316 340 656 " " . 42 85
20
127
22 42 5o
5o
210 23
275
23
485 21 16 37
376 332
7
708 18
" 7 " 55 55
15 33 u
" 74 51
1709 1743 3452
125
1I4 91 205
234 " "
" .
210
107 123 230
444 6 6 12 15 35 5o
85 84 169 5 2 7 31 22 53
"
68 47 II5 6 4 10 20 51 71
"
151 164 315 12 6 18 5o 22 " "
845
72
782
" .
1627 63 46 109 " "
D
98 73
" " 47 63 IlO
171 4 6 IO 25 23
121
48
. 107 228 7 9 16 31 3o 6i
" "
195 198 393 14 IO 24 22
" "
81
" 22
I3 13
92 173 6 3 9 4o 46 86
221 203 424 10 6 16
" "
lJ n
"
196
" 3o
207
19
4o3 18 15
49
33 l 91 64 155
" " "

( 40 2
Tabëllariscl~e
ópgave der sterfte_ óp · on,dersclieiden

Tabellarische opgave de,· sterfte op ~nderscheiden ouderdom
binnen de stad Amsterdam over 1848.
IM.G
..;
OUDERDOM. V.G.
<
...
0
...
OUDERDOM.
1 i'·+G·\
Levenloos aangegeven. 172 216 488 Van 5o tot 53 jaren. 113 . 113 226
Onder de maand •.. 180 139 319 " 53 " 56 115 II 1 226
"
Van 1 tot 2 maand. ll9 86 205 . 56 " 59 " 106 140 246
2 " 3 "
100 95 195
" 59 " 62 " 105 113 218
"
" 3 " 4 . 124 77 201 , 62 " 65 " 112 151 263
" 4 "
5 " 95 69 164 . 65 " 67 " 57 91 148
"
5 "
6 " 60 54 l 14. " 67 " 69 " 69 109 178
" 6 " s " 90 75 165 " 69 " 71 63 u5 178
"
" 8 " . 10 n 68 63 131
" 71 " 73 " 60 80 140
" JO " 12
" 74 51
I~ 73 }) 75 " 48 75 123
" 12 n 15 " 63 71 x34 " 75 n 77 " 48 73 121
" 15 ,, 18 " 6I 52 u3 " 77 " 79 " ·. 49 73 122
18 "
21 " 78 59 t37 " é9 81 " 24 67 91
" 21 24 " 63 57 120 1 •
"
83 " 25 56 81
" 2 " 3 jaren. 131 128 259
" 83 " 85 " 19 36 55
"
3 )) 4 " 78 88 166 85 n
" 87 " 13 16 29
" 4" 5 " 70 62 132
" 87 " 89 8 13 21
"
" 5 " 6 " 36 4o 76 89 " 90 " 1 2 3
" 6 " 8 » 65 59 124
" 90 " 91 " 2 2 4
" 8 "
10
" 59 37 96 " 91 " 92 "
2 2
"
Il 10 )) 12 " 32 3o~i
" 92 n 93 )) 3 1 4
)) 12 Il 14 13 28 41 D
93 " 94 3 3
.
" "
14 " 16 . 20 33 '.!3 " 94 " 95 1 I 2
"
" 16 "
20 " 88 64 152 95 " 96 " "
1 1
ll 20 " 25 " 238 125 363 . 96 " I .
" " 1
" 25 n 3o . " 214 167 381 " 97 " ~~ "
r l
"
" 3o " 35 " 191 156 347 · " 98" 99 " " " " 35 " 40_ " 188 170 358
" 99- " 100 " " " ·
" 4o " 45_ . 193 154 347 ·" 100 en daarboven.
" " "
)) 45 " 5o " 204 168 372
1
----
Het aantal gewettigde kinderen he- TOTAAL ..• ; , .. , 4.3°9 4u 8 8427
draagt 179.
Het aantal huwelijken 1781. GEBOORTEN. ; . . . . /i.oi3 361 6 7629
"
>I echtscheidingen 22. (met inbegrip der
leve11loos aànGege:
venen).
------
VERSCHii; + 296 502 798
- /
P R 0 VI N C 1 EN.
Noordbrabant. • . • • • • •
Gelderland • ; • • • ; • . •
Zuidholland. • • , • , • • •
Noordholland •.
Zeeland ..•••
Utrecht •••••••• ,
Friesland : • ,
Overijssel, •
Groningen .
· Drenthe. . • • ; •
Limburg. • •
S T AAT der gedurende 1849 plaats gehad l1ebbende geboorten (de levenloos aan 9
egevenen er onde1 begrepen) in Nederland.
IN DE STEDEN .
----~-------TE-N-:-P~L_A_T__
T_E_N __ L_A_N __ D_E_. ____ ~------- ____________ 1_N~D~E~P-R~o-v_1 __
WETTIGE GEBOORTEN. 0.NEGHTE GEBOORTEN. ALGEMEEN TOTAAL DER
ALGEMEEN TOTAAL DER
AU::EMEEN TOTAAt DER
GEBOORTEN.
WETTIGE GEBOORTEN. ONECHTE GEBOORTEN. GEBOORTEN. WETTIGE GEBOORTEN. ONECHTE GEBOORTEN. GEBOORTEN.
1
1198
1655
853
r208
114.1
615
u44
1621
5o58
to335
5041 10202
1655
1123
1021
1144
485
79 2 1506
135
60
45
81
95
134
566 1123
979
127
224
122
84
97
8 21
5834
5654
x3o8
1201
796
660
5624 11458
5527
869
805
581
2555
1601
506
58u
3549 3309 6858
1398
33u 3190 6501
2878 2751 5629
2856 2613 5469
1143 1060 2203
105
150
196
94
98
4o
80
33
55
101
64
58
84
46
..l
-..;
<
1"
0
1"
206
366 6007
158 3643
138
158
56
101
2506
9562
5443 11450
2333 4839
1426 , 2864
2715 5700
1083 2259
c::
..... "'
5963
11698
6077
11769
11088 10331 21419
2606 5103
8663
3632 3514 7146
3142 6613
1312 2688
3o44
6i21
116
136
196
265
550
120
1
Nr_c_1~E-·------~--~~11~·-·-
388
550
n37
300
"'
=
.....
6155
6362
126 242 3748
154 328 3645
31 77 1422
108 244 3:213
--------------------------------------------------------------------------------
5931
2673
4331
3640
3296
1343
12086
(\·.,
(Blz. 42.)

( 44 ) ( 45 )
STAAT der gedurende 1849 plaats gehad hebbende
sterfgevallen, huwelijken en echtscheidingèn in Nederland.
PROVINCIEN.
LEVENLOOSAANGEGEVENEN,
IN DE STEDEN. TEN PLATTEN LANDE, IN DE PROVINCIE. BEGREPEN ONDER
DE STERFGEVALLEN.
VERSCHIL
tusschen
de
ECHT-
Over- Over- Over- Over- Over- Over- HUWEgeboorten
SCHEIleden
leden leden leden leden leden Van het Van het LIJKEN.
TOT~L.
TOTAAL.
TOTAAL en de DINGEN,
van het van het van het van het van het van het M.G. V.G: TOTAAL.
sterf-
M.G. V.G. M.G. V.G. M.G. V.G.
gevall~n :
Noordbrabant . 1092 rn95 2187 3668 3599 7267 4760 4.694. 9454 c 338 281 619 + 2632 2539
Gelderland . • . ; . 1596 1643 3239 3o45 2872 5917 4641 4515 9156 379 3o3 682 + 3163 2n6 4
Zuidholland • • 710:1 6858 13960 6445 6293 12738 13547 13151 26698 665 51,.o · 1205 - 3790 5o43 14
Noordholland 6334 6065 12399 3164 2902 6066 9498 8967 18465 530 4:09 939 268 /r.589 27
Zeeland 681 751 1432 1875 1745 3620 2556 2496 5052 200 164 364 + 1569 1388 3
Utrecht 1936 2037 3973 1462 1317 2779 3398 3354 6752 134 132 266 1333 . 124.9
Friesland ~ .
. 1060 1049 2109 2334 2076 4410 3394 3125 6519 186 1-52 • . 338
+ 2404 214.1
Overijssel 882 930 1812 2252 2154 4406 3134 3084 6218 184 202 386 + u70 1608
Groningen .. 805 778 1583 1949 179'- 3741 2754 2570 5324 176 126 302 + 16!7 1664 3
Drenthe ... 233 248 481 1051 954 2005 1284 1202 2486 63 44 107
+ 279 631
Limburg. 812 722 1534 1619 1660 3279 2431 2382 4813 147 128 275 + 1552 1456
---- - ----
TOTAAL •• • 22533 22176 44-7°9 2886.i, 27364 56228 51397 4g54o . 100937 3002 2481 5483 + 8995 . 25081 54

( 46 )
STAAT der maandelijksche geboorten
in Nederland gedurende I 849.
( 47 )
s.: :...
Q,)
s.:
Q,) Q,)
..Q
......, ..Q
~
..Q
....... ...
ái
:::::. ::l
8 ..Q 8 8
PROVINCIEN. :...
......, Q,)
~
Q,)
"'
"ä)
~
s
"' e
s:: >

( 48 ) ( 49 )
s T AAT der maandelijksche sterf9evalle11 Nederland gedurende 1849.
'·.-IJ
PROVINCIEN.
..... s..: ..:
111 r.:
111 111
cc
,.Q
s..:
,.Q
:s t: 8
Cl>
,.Q
~
1 a
.: ..... = g I> u
....... •t
"i:
"' :s i-o cc ·c !=9 .s G.I 111
c -fl
cc p., .
111 p.,
cc
;; :s u 0 111
.~ ~ < c
111
~
~
~ ~ < en 0 z Q
{ Steden .• : ••• 188 123 134 149
Noordbrabant • . . .
165 266 331 206 191 146 144 144
Plalte land. . .• 730 536 637 608
640 642 603 627 . 5á4 547 492_ 631
{ Steden ..•..• 294 225 237 205
203 173 402 512 3 1
Gelderland . . . . . .
238 170 199
Platte lancl. . . . 627 496 605 574 513 455 423 452 450 4o5 385_ 532
{ Steden ..••.. 973 8ll 834 819
JI83 2333 2104 1782 1115
Zuidholland •....
673 547 786
Platte land. . •. 97 2 689 770 r9 815 1868 2325 1710 1l10 612 531_ 617
{ Slcclen •..•.. 1034 795 78
rl 762 1355 1998 1299 1194 ~86 725 862
N oordholland . . . . Platte land ..•. 523 52 4.32 473 410 501 812 820 585 56 335_ 467
{ Steden ....•. 145 101 131 II 1
105 93 95 121
Zeeland ........ 117
126 124 163
Platte land. • . . 374 27!~ 333 342
270 258 282 302 325 310 253- 297
1 Steden .•• ; .. 287 197 230 186
Utrecht. .....••
140 202 690 973 580 16é 142 179
Platte land .•.. 216 166 199 179 208 4o3 413 329 245 Il 146 157
{ Steden •.•.. · 199 120 146 153
Friesland . • . • . . ;
138 144 397 266 184 122 96 144
Platte land ...• 412 3o3 365 353
322 291 491 621 414 282 253 3o3
{ Steden .•.... 105 82 96 77 108 91 200 422 310
Overijssel • • . • • . •
127 84 110
Platte land. , .. 425 352 437 344 360 298 430 483
250 277 383
Sreden ...... 87 63 70 70
69 68 508 328 3:é 67
80
Groningen .•.. • ; Platte land. . .. 382 255 339 315
316
428 387 290 270 21~ 252
Steden •.•.•. 34 23 29 33
3o 2~~ 101 37 62
29 36
Dr:entbe ••.•..•. Platte land. , . • 151 152 175 187
167 138 221 158 298 .~á 133 117
Steden ...... 126 86 llG 96 85 172 214 180 179 91 98 .
Limburg .... · · · 97
Platte land. • . . 318 255 ~i26 288
258 264 256 257 268 241 243 3o5
- - --- ----------
TOTAAL IN DE STEDEN • • • • • 3472 2542 !l812 2777 3000 4939 7038 6100 4415 2580 2234 2800
TEN PLATTEN LANDE • 5130 3830 4618 4382
---- - ---------
ALGEMEEN TOTAAL. • 8602 6372 7430 7159
4279 5359 6684 6146 4926 3499 3278 4061
7 2 79 10334 13722 12246 9341 6079 5512 6861
\ ~ D. ~ 61
"Il"
5
'

( 5o )
Maandelijksch getal levenloos aangegevenen in Nederland gedurende 1849.
...:
CJ
-...:
CJ
..:
:~ CJ
..Q
s
...: ..Q
~ ..Q
PROVINCIEN. ::-:. ....
....
CJ
8
"::s ; ..Q
t: ~ 8
CJ CJ
"' ::s ....
1::: ·;:: .......
tl:>
~ .8 > u
c ..c
0 CJ
i:i.. CJ
CJ
"'
::s -:;; 0
.... "' ~
:21 < :21 .... .... < 00 '" 0 '"' z ~
WETTIGE LEVEND
GEBORENEN.
S T A A T van de1i loop der bevoll.i119 qedurende liet jaar 1849 .
ONECHTE LEVEND
STERFGEVALLEN.
LEVENLOOS AANGEGEVENEN, NIET BEGREPEN
GEBORENEN.
ONDER DE GEBOORTEN EN DE STERFGE&LEN.
VERSCHIL TUSSCHEN DE GEBOORTEN
EN STERFGEVALLEN.
VERHUIZING.
{Steden . 13 14 .17 I5 17 Il Il 12 10 18 17 I4
Noordbrabant Pl. land. 4.1 40 34 40 41 3o 33 37 4o 46 32 36
2/~ 20 17 19 16 8 Il I 2 14 10 I6
[Steden I4
Gelderland . . Pl. land . 45 56 54 25 42 35 3fl 35 47 41 36 47
51 66 42 54 45 56 47 55 57 61 52 48
. l Steden Zmdholland . Pl. land . 66 4.8 51 57 38 35 46 38 55 40 53 44
{Steden . 56 52 53 69 58 52 55 44 57 49 57 59
Noordholland Pl. land. 21 27 20 31 18 16 18 23 21 22 29 32
3 7 5 6 6 i3
1 Steden . 12 7
Il 7 2 7
Zeeland . . . . Pl. land. 27 32 36 21 9 16 22 29 23 27 18 18
4 i3 14 12 15 12 IO
l Steden . 17 13 7 9
19
Utrecht . . . . Pl. land. 14 Il 14 8 7 9
Il IO 9 IO II
1 Steden . 14 6 7 16 8 8 8 7 7 9 9
Friesland . . . Pl. land. 35 26 25 21 14 I 5 i3 I7 I8 14 I4 19
.. l {Steden 6 6 6 5 6 6 4 14 I2 4 4 9
OvenJSSe • • • Pl. land . 27 35 29 15 17 22 20 28 27 22 29 33
3 6
4 G l 8 4 7 9 5 II
[Steden 7
Groningen • . Pl. land . 27 23 23 20 20 17 i3 13 I9 17 16 23
3 2 1 1 3
( Steclen 6 3 2 1 1 l
7
Drenthe . . · • Pl. land . 2 10 7 9 7 3 6 I 4 8 10 9
8 8 3 10 6 8
{Steden . IO 4 6 6 II 9
Limburg . · · Pl. land. 21 21 15 10 16 15 18 13 II
19
15 12
- - - - - - - - - - - '--:
TOTAAL lN DE STEDEN • 21 3 19 8 174 197 18 1 17 0 17 5 18 3 19 2 18 3 18 9 201
. TEN PLATTEN LANDE 326 327 31 4 262 22 3 'H 4 23 5 249 276 258 263 280
- - - - - -------
ALGEMEEN TOT AAL 539 525 488 4.s 9 4° 4 384410 432 468 441 452 481
'
é
P R 0 V 1 N C 1 E N.
Noordhrahant
Steden. : ..
Platte laod, •
Gelderland .
Steden ••••
Platte land .•
Zuidholland •
Steden .•.•
Platteland ..
N oordholland
Steden .•••
Platte land. .
Zeeland
Steden ...•
Platte land. .
Utrecht
Steden ..•.
Jllatte land. ,
F · 1 d
Steden. . • •
ric~ an • ' · • • • • • • Platte land ••
1
0 veriJSSe ·· l • ' • · • ' • · Platte Steden. land. . • •.
Gro · Steden. • . :
mngen • • • • • • • • Platte land ••
Drenthe • • • • Steden. . . •
• • • Platte land. .
Limburg • • • • • • • • • $ PStledenl. ;d. •
? atte ao ••
M.
1I17
4519
1573
4I49
4996
5515
/~872
3385
811
2268
II50
z332
1082
3I92
715
2736
581
2721
220
1096
680
2261
v.
1072
4401
1543
3866
4835
5o34
4795
3210
769
2143
1061
1323
978
3Ö86
722
2594
498
2525
235
1034
746
2174
T.
2I89
8920
3II6
8015
9831
I0549
9667
6595
I58o
44u .
2211
2655
2060
6278
1437
5330
1079
5246
455
2130
1426
4435
M. v.
84
93
125
120
5o3
155
4 2 7
59
6I
65
107
5o
60
55
41
81
49
98
8
22
60
44
T.
2355
9II2
3364
8273
10824
10879
10520
6738
1696
4.56i
...:i410
2743
2177
6408
1519
5483
1170
5469
475
2183
1560
4530
M.
v.
1006 1012
3416 3401
1502 I556
2760 2656
6754 6572
6i28 6039
5978 5760
2990 2798
634 712
1722 Iföo
I870 1958
1394 1264
998 1004
2210 1969
842 888
2108 1994
768 744
1810 1700
219 231
1002 9 2 7
77 1 674
1513 1580
42453
T.
2018
68I7
3o58
54I6
13326
I2I67
11738
5788
1346
3342
3828
2658
2002
4179
1730
4102
1512
3510
450
I929
1445
3093
WETTIGE.
M. V. T,
153
436
160
478
5o4
535
535
263
75
255
120
117
102
223
80
299
65
223
3o
~~
180
ONECHTE.
M. V. T,
5
6
12
12
67
2I
67
10
5
13
8
2
3
5
2
3
4
II
8
9
II
63
15
59
5
6
10
17
2
3
l
3
3
4
16
14
21
23
130
36
126
15
Il
23
25
4
5
8
2
5
6
8
1
3
9
6
l\I.
169 193
450 1202
181 I94
501 1527
634
571
66i
278 479
86 232
278 631
145
121
107 141
231 1057
82
3o4 700
7I
231 1036
31 z3
76 125
89
186 799
MEER GEBOREN.
v.
144
1093
112
i33o
47 1
u8
588
681
"
923
12
129
i32
63$
T.
337
2295
306
2857
950
350
1219
1381
MINDER GEBOREN.
349 400
353 263
2846 2439
=
2
225 130
-=-
2
587 525
TOTAAL IN DE STEDEN••• • • 17797 17254 35051 1494 1525 . '3019 ~ 21342 ~ 1904 ~~73 ~-:;; 773 ~~ 2824 2884 5708117257 12430 7898 ~
TOTAAL TEN PLATTEN LANDE• • 33174 31390 64564 973 842 1815 66379 27053 25948 53001 1730 1352 3082 81 64 145 3227 7556 7134 I4690 462 850 i312 3 oo4 33o 2 55 2
I90
32 4I
-------------________,i.__------------------------------------------ ------
260
M.
1268
4.38
680
86
v.
H
1234
850
538
125
1 97
T.
2502
1288
1218
211
2498
10420
690
1363
10506
63I8
386
593
606
3235
I5oo
3723
231
7 2 7
262
1843
4474
12035
671
1892
3439
6568
109
299
3o3
3654
2564
2384
262
639
215
2220
19
7.067
277
294
3o3
1339
88
47
".
(blz. 5o, n-. i.)

~
:::o
~
.:
g
0
-<
r>l
::0
::::
r"l
..,
:=
:;:
....., '"
Öo
'..::>
O')
ö
1.--.
O°I
"
c.o
0
...._I
c.o
'.D
c.o
w
\0
'-'•
O'>
c.o
00
~
00

( 5 I )
De voorgaande staten geven de volgende uitkomsten over i 849 :
_ J ". Het algemeen bedrag der geboorten beliep I09932 , 13315
meer dan in 1848, waaronder 56440 van het M. G. en 53492 van
het V. G. De verhouding tot de bevolking van het Rijk w

_,:.;_,_..__..,. __
( 53 )
lande als 1000 tot 1229, in de steden en ten platten lande als 1 ooo
tot 1080 ; voor beide geslachten : in de steden als 1000 tot 902 , ten
platten lande als rnoo tot 1238 , in de steden en ten platten lande
als 1000 tot rn89.
5°. Het getal als levenloos aangegeven kiiideren beliep : in de steden
2256, ten platten lande 3227, in de steden en ten platten lande 5483,
waaronder 3002 van het M. G. en 2481 van het V. G. De verhouding
der levenloos aangegevenen tot de geboorten in het alge~een
was: in de steden als 1 tot 17,9, ten platten lande als I tot 21,6, in de
steden en ten platten lande als I tot 20.
6°. Het aantal huwelijken bedroeg in het Rijk 25081, 3175 meer
dan in 1848. Zij stonden tot de bevolking als 1 tot 139, tot de
wettige geboorten als I tot 4,2.
7°. Ten aanzien van de verhoudingen der geboorten en sterfgevallen
tot de bevolking laten . zich de provincien, te beginnen
met de gunstigste , in de volgende orde rangschikken :
PROVINOIEN. 1 GEBOORTEN. Pll.OVINCU:N, 1 STERFTEN.
Zeeland . . 23,9 Noordbrabant .. 42,7
Zuidholland . . . 24,7 Limburg . .. 42,3
Noordholland ~ 25,4 Gelderland • .. . . 4°,7
Groningen . . 27,3 Friesland. . . . .. 37,8
Friesland. . . 27,6 Groningen . .. . . 35,6
Utrecht . . 28,3 Overijssel . . . . . 34,3
Overijssel .. 28,9 Drenthe ; ... 33,7
'
Gelderland . . . 30,2 Zeeland . . . . . . . 31,3
Drenthe . . . . 3o,3 N oordholland . . . 25,1
Limburg ' . . 32,0 Utrecht ••. ... 22,7
..
Noordbrabant 33,4 Zuidholland ' 21,2
Hier.uit Llijkt dat van de .áde provincien (Zeeland, Zuidholland eH
Noordholland), ~·elke de gunstigste . v~rhouding cler geboorten t.oJ
de bevolking opleverden, twee (Zuid- en - Noordholland) tevens;
even als het vorige jaar , in den ongunstigsten toestand ten aanzien
der sterften verkeerden, terwijl van de drie provincien (Noordbrabant,
Limburg en Drenthe) , welke in verhouding tot de bevolking het
kleinste getal geboorten opleverden, twee (Noordbrabant en Limburg)
tot de drie provincien behoorden , waar de verhouding der sterftt'
tot de bevolking het gunstigst geweest is.
. 8°. Het grootste aantal onechte geboorten ; in verhouding tot de
geboorten in het algemeen , leverden de prnvincien Zuidholland ,
Noordholland en Utrecht, het ldeinste Drenthe, Friesland en Noordbrabant.
9°. In Noordholland was in verhouding tot de bevolking het getal
huwelijkep het grootst, het kleinst daarentegen in Noordbrabant.
Eene verhouding welke overeenkomt met die in 1848.
10°. ·Er bestaat, even als in ·het vorige jaar, geen groot verschil
in de vruchtbaarheid der huwelijken. Zij waren het vruchtbaarst in
Noordbrabant, Zeeland eu Overijssel, l1et minst vruchtbaar in Noordholland,
Friesland en Groningen:
. 11° • . Het getal echtscheidingi;m bedroeg 54, 2 meer dan in 1848,
\vaarvan Noordholland 27, Zuidholland 14 opleverden" terwijl in
Noordbrabant, Utrecht, Drenthe en Limburg geene hebben plaats
.gehad• . Sedert 1840 hebben ~e jaren 1846 en 1847 het hoogste
(67 en 66), het jaar I 84 I ( I 9) het laagste cijfer opGeleverd.
Gemidd. over hei. Rijk 27,8 Gemidd, over het Rijk 3o,3
l
1

( 54 )
De geboorten en sterfgevallen en de levenloos aangegevenen vèrtoonen
het gemiddelde maandelijksche aantal föt eenheid is aangenomen :
( 55 )
voor · iedere maand van het jaar I 849 de volgende regelmaat, waarbij
........
...., ...
Cl!
"'
Cl! :s
::s ... t:
i:::
,.Q
Cl!
Q,I
~ ~
"' CIS
)1
~
:
11
~
=
~ ·~ .
Q,I
,.Q
s.:
Q,I
,.Q
Q)
8 8
Q,I ,.Q Q,I
8
Q,I
·c =~ ........
1:.::) 0
~

( 56 ) ( 57 )
Opga~e val!- het aa.ntal gebqorten en · sterfgevallen in_ de voornaamste steden des' Rijks over het jaar 1849.
< .
""f>l
STEDEN.
M. v. T, M. v. T.
!Hl
~ (!)
~~
M. v. T. M. v. T.
VERSCHIL TUSSCHEN DE GEBOORTEN E."l
Meer geboren. 1 Minder geboren.
..l
LEVENLOOS AANGEGEVE-
NAMEN WETTIGE GEBOORTEN. ONECHTEGEBOORTEN.
...:Z
NEN, NIET BEGREPEN
STERFGEVALLEN.
0 ~ ONDER DE GEBOORTEN STERFGEVALLEN.
""0 EN DE STERFGEVALLEN.
DER z 0
M. v. T. llf. V. 1 T,
-
"_.::. ""'
~0
Alkmaar ...•.•••• 186 193 - 379 II 8 19 398 235 234 469 10 9 19 38 33 71
Amenfoort • 200 165 365 ' 19 25 44 4°9 257 253 510 Il 12 23 38 63 101
Amsterdam • • . • . 354.8 3496 7°M 356 360 716 7760 4427 4194 8621 283 239 522 523 338 861
Arnhem ..... 254 332 586 52 34 86 672 41~6 468 914 15 18 33 140 102 242
Assen ......•. 87 90 177 6 3 9 186 56 54 110· 5 2 7 37 39 76
Bergen op Zoom . • 109 129 238 15 9 24 262 103 99 202 12 7 19 21 39 60
Breda ...••••• 182 183 .365 2::1 26 48 413 213 24.5 458 16 7 23 9 36 45
Delft .•.••. ·• .. '284 302 586 33 34 67 653 500 474 974 16 15 31 183 138 321
Deventer .••• 241 250 49 1 19 16 35 526 261 258 519 19 18 37 8 8 1 1
Dordrecht. 382 341 723 2'j 38 65 788 4.91 523 1014 29 '29 58 82 144 226
Franeker 110 106 216 3 2 5 221 60 92 152 4 3 7 53 16 69
Goes .... 95 87 182 3 7 10 192 58 63 121 2 7 9 4o 31 71
Gorinchem 130 144 274 7 13 20 294 151 II8 269 10 5 15 39 39 14 14
Gouda .....••..• 267 _275 542 t7 22 39 581 399 419 818 33 19 52 II5 122 237
's Gravenhage •.. .. u69 1107 2276 139 130 269 2545 1419 1!p3 2832 75 63 d8 n1 176 287
Groningen ..•.•.. 581 4.98 1079 42 49 91 1170 768 744 1512 3 34 71 145 197 342
Haarlem !po 402 822 39- 3!~ 73 895 474 4.99 973 3~ 25 60 15 63 78
Harlingen .... 162 150 312 9 8 17 329 155 174 329 8 6 1!~ 16 16 16 16
's Hertogenbosch. 332 302 6_34 22 28 5o 684 337 341 678 18 27 45 17 17 II II
Kampen ... 192 196 388 8 15 4o3 274 276 550 9 4 13 75 72 14-7
Leeuwarden . 378 364 742 3~ 34 70 812 . 357 356 713 31 20 51 57 42 99
Leiden 596 569 1165 72 60 132 1297 864 888 1752 49 3o 79 196 259 455
Maastricht. • 317 362 679 5o 43 93 77 2 508 443 951 32 24 56 141 38 179
Middelburg . 257 229 486 20 15 35 52I 202 252 454 27 14 41 75 75 8 , 3
Nijmegen .... 316 317 633 18 29 4-7 680 268 299 567 20 II 31 66 47 u3 J)
Rotterdam .•• x5I3 1457 2970 170 172 342 3312 2085 2009 4094 105 101 206 402 380 782
Schiedam ..• 254 240 494 12 15 27 521 289 256 545 13 2 15 n . 23 1 24
Sneek .... 153 133 286 5 6 292 139 152 291 4 7 lJ 15 15 14 14
Tiel .•..• 103 94 197 7 7 14 2 II go 79 169 5 J 6 20 22 42
Tilburg .• 216 208 424 10 6 16 440 117 IIO 227 13 19 32 109 104 2r3
"
Utrecht .. 769 727 1496 64 76 140 1636 1322 1399 2721 43 54. 97 489 596 rn85
Venlo ... 108 106 214 7 5 12 226 91 77 168 3 5 8 24 34 58
Vlissingen . ...... ' 152 136 288 13 14 27 315 121 103 224 5 3 8 44 47 91
Zaandam .•• • :u4 199 413 l 5 6 419 295 284 579 8 10 18 80 80 160
Zierikzee •••• 127 122 249 9 12 21 270 go 104 194 2
7 9 46 3o 76
Zutphen ..... 203 206 409 15 15 3o 439 155 174 329 15 7 22 63 47 1 JO
Zwolle ..• ; .. 28:1 276 558 15 17 32 590 307 354 661 12 20 32 I-0 6J 71

11
I!
I:
( 58 )
( 59 )
1"
i
Ta.bellarisclie opgave der sterfte op onderscheiden
ouderdom in Nederland over I 849.
11
li
1:
IN DE STEDEN.
TEN PLATTEN LANDE.
STEDEN EN
PLATTE LAND.
IN DE STEDEN• TEN PLATTEN LANDE.
STEDEN EN
PLATTE LAND.
:
OUDERDOl\f.
M.G. V. G. ~ M.G. V. G.
<
E--
0
E-1
~ M.G. V.G.
~
<
~
0
~
1
OUDERDOl\I .
M.G. V.G.
M.G. V.G. ~ M.G. V.G.
~
0
E-1
!• 1
l
·l
1
I:
1 ~
lr
li ,,
1:
11
1
li
11
lr
Onder de maand " met
inbegrip der levenloos
aangegevenen •
Van I tot 2 maand.
JI 2 n 3 IJ
" 3 " 4 "
" 4 " 5 "
JJ 5 " 6 Il
" 6 » 8 "
• 8 " 10 "
"
10 n 12
" 12 "
" 15 ,,
15
18
"
"
"
" 18 " 21 "
" 2r " 24 "
2 11 3 jaren.
3 » 4 "
4 " 5 »
" 5 " 6 "
6 " 8 "
" 8 " 10 "
tt IQ J> 12 D
" 12 " 14 "
" 14 " 16 "
" 16 )f 20 "
"» 20 . " 25 "
" 25 " 3o "
u 3o · " 35 "
" 35 " 40 "
" 4o " 45 n
" 45 " 5o "
2182
519
496
474
370
267
425
323
263
379
317
289
215
686
527
438
408
598
422
304
249
217
453
925
1056
999
1037
1068
1153
1823
437
410
386
321
238
342
284
235
331
294
260
189
685
509
447
367
592
366
2 97
221
196
381
681
885
986
1016
965
985
4005
956
906
860
691
5o5
767
607
4.98
710
6n
549
q.04
d71
1036
885
775
u90
788
601
47°
413
834
1606
1941
1985
2053
2033
2138
3553 2815 6368
700 588 1288
630 449 , 1079
522 406 928
390 326 716
34,3 265 608
q.94 q.20 914
399 363 762
370 330 700 .
534 537 1071
283 301 584
338 315 653
250 250 500
854 73'.l 1586
6io 556 1166
479 430 909
412
673
379 791
672 1345
552 525 1077
395
310
400
291
795
601
276 285 56i
663 572 1235
1139 886 2025
u72 1146 2318
985 1222 2207
1024 125 I 2275
1087 1084 2171
1249 nog 2358
5735
1219
I126
996
760
füo
9 1 9
722
633
913
600
627
465
1540
u37
9 1 7
820
1271
974
699
559
493
1116
2064
2228
1984.
206!
2155
2402
•i
~an 5o tot 53 jaren
ll 53 " 56 "
» 56 59 "
4638 10373 Il 59 " fo 11
1025 2244. ll fo " 65 1)
859 1985 ' » 65 D 67 11
1
792 1788 Il 67 11 69 »
647 1407 " 69 n 7 I »
5o3 Il i3 " 7 I » 73 »
762 1681 " 73 " 75 »
64 7 1369 Il 7 5 " 77 "
565 -~ Il 77 ,, 79 "
868 · 1i81 11 79 » 8 1 n
~~~ :~~~,lll: ~~ : ~~ :
439 9o4. " 85 " 87 »
1417 ~ " 87 " 89 "
1065 2202 JJ 89 » 90 n
877 1794 ' » 90 » 9 I 11
746 1566 ,, 91 » 92 »
1264 2535 n 92 n 93 »
891 . 1865 D q3 » 94 n
697 i'J91 1 " 94 " 95 11
512 107 » q5 n 96 n
481 97~ " g6 " 97 1)
953 206s J) 97 " 98 n
1567 ·3031 ,, 98 " 99 "
2031 4259 n 99 n 100 "
2208H-i92 ,, 100 en daarboven
2267 4328 " onbekenden ouder-
2049 "1f.204 l' dom •••.•••
2091, 4496 L
~
688 541 1229 8II 640 1451
562 604 1166 7
603
1 1499 II8I 2680
9 621 1340 1281 1225 2506
64.5 . 1248 739 701 1440 134.2 134.6 2688
522 688 1210 664 745 14.09 1186 1433 2619
570 739 1309 795 847 1642 1365 1586 2951
326 li54 780 494 489 983 820
276 4.04 680 453 5o3 956 7 2 943 1763
9 9°7 1636
280 438 718 5o3 535 1038 783 973 1756
293 376 669 49° 512 1002 783 888 1671
276 396 672 456 518 974 732 9 14 1646
241 379 föo 4.97 508 1005 738 887 1625
220 316 536 386 q.65 . 851 606 781 1387
177 285 462 345 425 7'7° 522 710 1'232
135 230 365 266 282 548 401 512 913
1 Il 192 3o3 200 ?-!~7 ' 447 3II 439 750
79 144. 223 126 165 291 205 309 514
47 96 143 89 100 . 189 136 196 332
17 36 53 24 42 66 41 78 119
18 21 39 17 29 ' 46 35 5o 85
8 14 22 20 21 41 28 35 63
7 9 16 13 20 33 20 29 49
· 2 10 12 8 13 21 10 23 33
3 12 15
5 12 10 17 27
5 6 1 I é 5 i3 I3 II 24
5 3 8 8 10 7 1 I 18
2 4 4 8 6 6 12
3 3
1
"
"
4 4
2 3
2 2 1
"
4 5
2 2
2 1 3 4
" " q.l 5 46 41 5 46
--------- -------i•
I:
11
1
~ 1

( 60 ) ( 6 1 )
Verhoudingen uit de Sterftestaten
over 1848 en 1849 _afgeleid.
IN DE STEDEN.
TE N PLATTEN LAND E.
STEDEN EN PLATTE LAND.
0 UD ER D 0 M.
1
~
1
...
t
Van r jaar en daar beneden, met inbegrip
der levenloos aangegevenen;
Van 1 tot 5 jaren . ,
5 • IO
" IO 11 16
16 " 25
" 25 • 5o
" 5o en daarboven
504.1 0,26
2571 0,13
889 o,o5
4-49 0,02
1245 0,07
4077 0,22
2467 0,13
835 0,04
506 o,o3
887 o,o5 2.132 0,06
3891 0,20 3423 0,18 7314. 0,19
5o58 0,27
6588 o,35 11646 o,3o5
9118 0,24 6790 0,24
5o38 0,13 3890 0,14
1724 o o5 r2~1
' ".
s 0,04
955 0,025 861 o,o3
5563 0,20 12353 0,22 II831 0,25 9640 0,21 21471 0,23
3816 0,14 . 7706 0,14 646! o,d5 6283 0,135 12744 0,135
1338 o,o5 26r3 0,045 2164 0,045 2173 o,o5 4.337 o,o5
893 o,o3 1754 o,o3 1310 o,o3 1399 o,o3 2 7
09 o,o3
1706 0,06 1424 o,o5 3130 0,055 2951 0,06 231 l o,o5 5262 0,055
4973 0,18 5018 0,185 9991 0,18 8864 0,19 8441 0,18 17305 0,18
8969 o,31 9432 o,345 18401 o,33 14027 0,29 16020 o,345 3004 7
o,3 2
Van t jaar en daar beneden , met inbe-
. grip der levenloos aangegevenen. . • 5319 0,24 4476 0,20 9795 0,22
Van 1 tot 5 jaren .
5 " IO
IJ 10 D 16
16 " 25
2.5 o 5o
" So en daarboven ..
2851 0,!3 2715 0,12 5566 0,12)
1428 0,06 1325 0,06 2753 0,06
770 o,o3 714 o,o3 14.84 o,o3
1378 0,06 1062 o,o5 244.0 0,055
5313 0,24 4837 0,22 10150 0,23
5474 0,24 7047 o,32 12521 0,28
4701 0,26 5962 0,22 13363 0,24 12720 0;25 104.38 0,21 23158 0,23
3348 0,12 3121 o,u 6469 o,u5 6r99 0,12 5836 0,12 1 2
035 o, 12
1637 0,06 1576 0,06 3213 0,06 3o65 0,06 2901 0,06 5966 o,o6
981 o,o3 976 0,04 1957 0,035 1751 o,o3 1690 0,035 3441 o,o3
1802 0,06 14.58 o,o5 3260 0,06 3180 0,06 2520 o,o6 5700 0,06
5517 0,19 5812 0,21 u329 0,20 10830 0,21 10649 0,215 21479 0,21
8178 0,28 84.59 o,31 16637 0,29 13651 0,27 15506 o,31 29158 0,29
6

( 62 ) ( 63 )
Tabellarische opgave der stetfte ·op onderscheide11 ouderdom binnen de stad Amsterdam over 1849.
.
OUDERDOM. M.G. V.G. TOTAAL. !..>
1:
t
OtJDER DOM. M. G. V.G. TOTAAL.
Levenloos aangegevenen 283 239 522 Van 5o tot . 53 jaren 161
Onder de maand 195 99 260
14c 336 " 53 " 56 ," I IJ
Van 1 tot 2 maanden
133
92
244
74 166
" 56 59 " it,4 152 296
"
2 " 3
102
"
. 88 190
" 59 " 62 . 110 170 280
" 3 q.
"
103
180
"
~à
62 65 " 128 180 308
" 4 " 5 " 87 161
" 65 " 67 " 71 107 178
" 5 " 6
"
68 49 I 17
" 6,., 69 J
" 58 85
;
143
"
6 8
"
88 81 169 . 69 " 71 n .. .. . 69 IIO 179
"
8 "
JO
"
66 63 129
~· 71 Il
73 Il . . . 59 81 140
" 10 "
12 ., 47 47 94 "
. 73 75 " 53 85 138
"
12
15
" 70 67 137 " 75 77 52 72 124
"
15 "
18 " 75 48 123
Il
1 77 " 79 " . 38 62 100
" 18 "
21 " 57 42 99 1
"
. 79 81 Il
34 51 85
"
21
" 24 " 45 27 72 " 81 " 83 " 22 42 64
" 2 " 3 jaren 100 II3 213 n 83 Il 85
" 14 3o 44
" 3 " 4 92 103 195
85 87 " 18 25 43
" 4- " 5 " 74 74 lq.8
87 " 89. 6 23 29
" 5 " 6
60
"
52 112
"
~
89 " 90 2 3 5
" 6 " 8 "
86 87 173 n go
" 91 " 1 5 6
" 8 10
)) " 75 52 1
127 91 » 92 "
I 2 3
"
10 " 12
!~5 43 ----S8 1
" 92 93 2
2
"
12 14 " ))
"
36 29 65 n 93 94 " » 2 2
" 14 16 26 27 53 i! n
94 " 95 n
2 2
"
16 20
" 89 69 158 IJ
1 95 ,, 96 n
1 l
"
20 " 25
" 191 148 339 n 96 "
Il
97 ;
" 2 n 2
" 25 3o
" 264 177 441 . 97
Il 98 Il
I I
" 3o " 35
" 255 218 473 » 98 " Il 99 "
,;
" "
" 35 " 4o " 250 196 446 . 99 . 100 IJ
I
"
I
" 40 " q.5 " 264 209 q}3
i " IOO en daarboven .. " "
Il
" 45 "
5o
" 268 196 464
J 1
~
Het aantal gewettigde kinderen bedraagt 223. ,,
TOTAAr. , 4710 4433 9143
" "
huwelijken 2142.
" " echtscheidingen 19.
'· !lt1 GEBOORTÊN , 4187 4095 8282
{met inbegrip der levenloos aangegevenen).
VERSCHJL + . 523 338 86x
r

( 64 ) ( 65 )
Algemeen overzigt der berekende bevolking i1; de onderscheidene provincien over het tijdvak van 1840 tot en met 1848.
PROVINCIEN,
ó
~
00
i:i..
0
Noordbrab., 378437 3717 382154 4764 386918 3486 3904.04 !~002 3944.06 507 403961
Gelderland, 345762 4.476 350238 514.o 355378 3340 358718 4451 363169 4 28 9 367458 3 2 77 37o735 1506 372241 - 383 371858 743 372601
Zuiclholland 526020 6374. 532394 7317 53971 I 45o4. 544.215 6958 551173 ~ 7°94 5 58 2 67 65 2 4 56479 1 1466 566257 - 1803 564454. 1134 565588
Noordholl.. 443334 4994. 448328 4859 453187 2820 !~56007 4.116 460123
Zeeland. 151358 1489 152847 2746 155593 I3o6 156899 633 157532
Utrecht. 145132 897 146029 1459 147488 1217 148705 2281 150986
Friesland. . 227859 3278 231137 3o46 234183 2429 236612 2961 239573
Overijssel. . 197694 3024 200718 2896 203614 2087 205701 2206 207907
Groningen. 175651 2300 177951 2319 180270 2014. 182284 2335 184619
Drenthe. . . 724.84 1293 73777 1722 75499 2066 77565 1085 78650
Limburt; . . 196719 1424 198143 966 199109 1061 200170 4.o3 200573
------------------~
3 779 4
63 9° 2 48 21 4687 2 3 273 468996 - 5155 463841 - 41 463800
516 158048 19Ï3 159961 - 472 159489 - 1669 157820
1909 152895 1331 154226
3449 243022 3715 246737
2192 210099 1940 212039
256 78906 1868 80774 1409 82183 902 83085
: 30•9736 33094 =
=: =
s,3913o6.a69 3o496ss-=
350 158170
723 83808
6"
- f

TIENJARIG 0 V ER Z I G T der geboorten, ste1Jgevallen, huwclyh en echtscheidingen
in Nederland.
1
. ~
JAREN.
1840 (a)
184r ..
1842 ..
1843 .. .
1844 .. .
1845 ... .
1846 •..
1847 ..
1848 ..
184.9 ..
TOTAAL .
GEMIDDELD ( b). . ,
Wettige geboorten.
IN DE STEDEN.
Onechte geboorten.
-----
TEN PLATTEN LANDE.
GEB 0 0 n TEN.
IN HET RIJK.
\Vettige geboorten.
I~ Wettige geboorten. Onechte geboor1en. ALGEMEEN T01.\J DER
GEBOOilTll,
IN DE STEDEN•
S T E H F G E VA L L E N.
TEN PLATTEN LANDE.
IN HET RIJK.
c.:i c.:i
d
c.:i
c.,; ö 1 ~ ;;.:
~ ;;.: ..l
~ ~ ..l < ~ 'Oî
'Oî
1 < öl 'Oî < ..= ..i::
'Oî
< ..= ..i::
..i:: ..i:: é<
é< a = o:l
= = 0
c: = 0 o:l o:l
> >
>
é<
é<
> >
VERSCHIL
TUSSCHEN DE GEBOORTEN EN
STERFGEVALLEN·
c3 ö ö 0 ö 0 0 c.:i 0 0 c3 0 c.!Ï c.!Ï
..i }i ;;..: "' 0
,,,..
<
é<
~
i > ..; ~ > ,.i ~ > ..l ~ >
.,,
1
~ ~
,.i i ;;.:
,.i :?i .,.:
..l
<
~ 'Oî .,, .,,
...:: ,.c; < ..= ,.c; < '"'
<
.,,
.., -;:;
é<
< 'Oî öî < öî öî <
...:: < ...:: ~· ...:: < ...:: ..= < ...:: ...:: < ..i:: ...:: <
0
:::1
= ... :::1 c: :::1 :::1 c: c: Cl
o:l 0 o:l o:l 0
"'
"
> > >
"'
> ...
" "' "' ... é<
~
0

1
'-----
-~:
'"\-
------
------ ---...----:
__:__,;---·
~
~ ~
l:!j _ ............................. - ... . .... >
1
~ 00 00 00 00 ' 00 00 r 00 eb _ ~ ' 00-
~
.... ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - ~ ,+;;:.. trj
~ '.D 00 '-) 0) U'l ~ w t.J ... 0 ~
t..:i 1 t..:i w w w t..:i l'-' t..:i t..:i t.J t-.) Geboorten tot de bevolking op
00
... oo ~ ....... ...w ... o ':;l ~ ... "'-.l ... 0) ~ 1 JanuariJ. als 1 tot
'-) 00 O)~ w 0) U't .... "'-.l '-) ...
·-1 Wettig_e geboorten van het M~ G. ·fot
~ 1f.._ ~ ~ ~ 1f.._ ~ ~ '~ ~ ~ die van het V. G, in de steden en
oo '-l t-.) o t.J t..:i w t..:i oo ~ U"t ten platten lande als 1_?00 tot
Onechte geboorten van het M. G. tot
_. ~ ~ .~ 'f.. ~ ~ r-e ~ ~ ~ . ·~ die van_het V. G. in de steden en
'-l · · u-t-

T 1 EN JA R 1 G 0 V ER Z 1 G T der maandelijksche geboorten in Nederland.
.
......, s.; ,.;
i::: ,.;
JA REN. ;
..,
.... ;..;
..,
til
..Q ..Q
til Q,)
..Q
::s
::s
.... t: ......,
. := El
...; ......, Q,) ..Q
13
$:l
til ... ' Q,) a
0
Q,)
~
ï:i
!::.o
til
til
~ Q,)
~ a t) > (,,)
0-:. ~ ~ ::s ::s 0 Q,)
-

( 7_ó )
MaandelijAsche verhouding d~ geboortèn, óver de Jaren
I 840 tot en met 1849~
( 71 )
Maandelijksche verhouding der sterften, ovet de jaren
1840 tot en m~t I 849.
ö ~
M.A.ANDEN. ':::f" ':::f" ':::f"
""
GEMIDDELD
OVER
iói.AREN,
.._,;. >..-) ~ r-:.. 00 ó-.
t'o
....
..Q "'
,,;
Q)
~è
e Q)
~ ~~
·::::;" "'O"'O
~ i:: 0
"'O ~ (V') .
':::f" '

( 72 )
TIENJARIG OVERZIGT
er geboorten in elke provincie.
NOORD•
NOORD•
GELDERLAND. ZUIDHOLLAND.
ZEELAND.
UTRECHT. FRIESLAND.
BRABANT. HOLr.AND.
OVERIJSSEL. ·GRONINGEN. DRENTHE. LIMBURG.
JAREN.
M. v. M. v. M. v. M. v. M. · V.
v. M. v. M. v. M. v. M. v. M. v.
18q.o 6456 6044 6219 5768 11322 rn497 8989 8619 34.91
6373 5790 6091 5880 11365 rn6Io 9103 8392 3335
1843
2641 4007 3869 3609 3326 3184 3016 1272 1177 3360 3122
1845 64.29 6059 6350 5906 11735 112~2 9289 8736 3517
1846 5637 5222 5635 5198 rn817 ro409 9443 8685 3351
2668 4208 4147 3625 3438 3400 3178 1335 1222 3469 3121
2419 3832 365i 3313 3165 3081 2915 u86 1206 2984 2833
TOTAAL,
\
1.1

TIENJARIG OVER Z I G T
dër sterfgevallen in elke provincie.
JAREN.
NOORD-
BRABANT.
NOORD-
GELDERLAND. ZUIDHOLLAND. ZEELAND.
HOLLAND.
UTRECHT. FRIESLAND. . OVERIJSSEL. GRONINGEN. · DRENTHE. LIMBURG.
•
T
M. v. M. v. M. v. M. v. M. v. M. v. M. v. M. v. M. v.
1
M. · v.
1840 .... 4315 4307 4112 3822 7975 744° 6643 6x 12 2257 :u18 2148 2098 2449 2248 2517 2289 1887 1857 858 787 2165 2232
1841 .. . . 4t31 3946 3846 3762 8221 7623 6891 6299 2190 2014 2007 1910 2508 2374 2435 2277 2003 1964 869 718 2372 2402
1842 . . .. 4473 4327 4430 4147 9033 8777 7629 72 19 2806 2563 2199 2050 2819 2714 2570 2487 2156 2093 951 831 2322 2338
1843 . ... 4.203 3993 3990 3746 7997 7605 6907 6578 2743 2601
•·1 1723 1712 2403 2523 2487 2306 1996 1891 875 868 2212 2256
1
1844 .... 4385 4346 4382 4075 8/~37 8036 7168 6811 2827 2546 1992 1906 2594 2530 2640 2520 2079 2016 864 833 2212 2324
' 1845 .... 4381 4388 4335 4073 8557 8061 6987 6432 2270 2151 2058 1883 2478 2326 2640 2491 2061 1934. 866 753 2247 2266
1846 .... 4766 4612 4822 4127 10275 '9567 9008 8895 3390 3289 2272 2254 3395 33o5 2985 2838 2548 2358 1308 1085 2474 2357
1847 : 5098 4924 5086 . 4283 10921 10224 10/~85 10085 3310 3o35 2716 2537
. . .
3675 3440 3203 2766 3017 2703 1372 1127 2786 2665
1848 5o44 . 5109 5086 4909 10591 10235 8656 8216 2621 2föq 2636 2571
. . ..
3493 3458 3028 2829 28p8 2794 1207 1058 2438 2467
1849 4760 ' 4694 4641 4515 13547 13151 9498 8967 2556 249i 3398 3354
....
3394 3125 3134 3084 2754 2570 1284 1202 2431 :2382
-- ----i ----------- - ----------
TOTAAL • 45556 4464 6 44730 41459 95554 9°7 1 9 79872 75614 26970 2543J ; 2314.9 22275 29208 28043 27639 25887 23309 22180 10454 9262 23659 23689
. .
1·
I·

( 77 )
Na afloop van het tienjarige tgdvak, 1840 tot en met 1849, achten wij
het niet onbelangrijk de statistische medcdeelingen omtrent den loop
der bevolking te besluiten met een algemeen overzigt van de geboorten
, sterfgevallen en huwelijken gedurende dat tijdvak. Wij
hebben die uitkomsten in de voorgaande staten vervat, welke tot de
volgende opmerkingen aanleiding geven :
1°. Het algemeen bedrag der geboorten beliep 1041846, waaronder
537555 van het M. G., 504291 van het V. G. De gemiddelde verhouding
tot de bevolking van het Rijk was als 1 tot 28,7 of bijna
35 op de I ooo zielen. Er werden geboren in de steden 3877 12 ,
waaronder 199404 van het M. G. en 188308 van het V. G., ten
platten lande 654124, waal·onder 33815 I van het M. G. en 315983
van het V. G. De gemiddelde verhouding dflr r,ehoorten van het
M. G. tot die van het V. G. was : in de steden als 1000 tot 944,
ten platten lande als 1000 tot 934 , in de steden en ten platten
lande als 1000 tot 938. Bij eene vergelijking van elk der tien jaren
ontwaart men dat het jaar 1849 het grootste en het jaar 1847 het
kleinste getal geboorten heeft op3elevcrd.
2°. Het getal der wettige geboorten beliep (Limburg in 1840 niet
medegerekend), in de steden 354095, waaronder 182!32 van het
M. G. en 171963 van het V. G.; ten platten lande 629470, waaronder
van het M. G. 32548 1 en 303989 van het V. G. ; in de steden
en ten platten lande 983565 , waaronder 507613 van het M. G. en
475952 van het V. G. De verhouding van het M. G. tot het V. G.
was dierhalve : in de steden als l ooo tot 943 , ten platten lande als
1000 tot 935, in de steden en ten platten lande als 1000 tot 938.
Hierbij valt echter op te merken, dat voor de provincie Limburg het
onderscheid tusschen wettige en onechte geboorten over 1840 onbekend
is gebleven. De gemiddelde verhouding kon uit dien hoofde
met betrekking tot de wettige en onechte geboorten slechts over de
laatste negen jaren worden opgemaakt.
3°. Het totaal der onechte geboorten was (onder verwijzing naar
de vorige aanmerking), in de steden 32138, waaronder 16519 van
het l\l. G. en 15619 van het V. G., ten platten lande 19846, waaronder
1oI61 van het M. G. en 9685 van het V. G. De verhouding
van het M. G. tot het V. G. was in de steden als 1000 tot 944,
ten platten lande als 1 ooo tot 95 I , in de steden en ten platten lande
als 1000 tot 947. Hoewel ook over de laatste negen jaren de wettige
geboorten meer jongens in verhouding tot de meisjes dan de onechte
hebben opgeleverd, zoo blijkt nogtans uit eene vergelijking met het
tienjarige tijdvak van 1830 tot en met 1839 dat de verhouding tus-
sc~en he~de geslachten hij de wettige en onechte geboorten veel
mmder uiteen loopt en zelfs in de steden .

- -- --
1
,11
1 l
t
1
De sterfgevallen .stondert tot de geboorten: voor liet M •. G. : in de
steden als 1 ooo tot 1 135 , ten platten lande als . 1 ooo tot 1329 , in
de steden en ten platten lande als 1 ooo tot 1250 ; ;voor het V. G. :
in de steden als I ooo tot 1090, ten platten lande als 1000 tot 1337,
in de steden en ten platten lande als 1000 tot 1232. De verhouding
was het gunstigst in 1841, het ongunstigst in 1847. De aanwas
der bevolking uit de jaarlijk:.che overmaat der geboorten boven de
sterfGevallen bedroeg gemiddeld 20254, ongeveer 68 op de 10000
zielen of twee derde ten honderd van de gemiddelde bevolking. Voor
het M. G. bedroeg die aanwas 10746, voor het V. G. 9508 zielen. :
5°. Het algemeen - bedrag der huwelijken beliep 218475 . . Het
gemiddelde jaarlijksche getal stond tot de gemiddelde bevolking als
1 tot 137, ruim 73 op Je 10000 zielen. Indien men elk der tien
jaren afzonderlijk vergelijkt blijkt dat in het jaar 1 849 het g1'0otste,
I op de 122 , in 1847 het kleinste' 1 op de 159 zielen, ueta\
huwelijken werd voltrokken.
6''. De tienjarige overzigten der maandelijksche geboorten en
sterfgevallen geven de volgende uitkomsten. De drie eerste maanden
des jaars hebben het grootste getal geboorten, Januarij en Maart
het grootste getal sterften opgeleverd. De maand Maart vertoont
hat maximum , de maand Junij het minimum der fyeboorten, terwijl
de sterften in Januarij het maximum, in November het minimum
vertoonden. Bijaldien de maanden tot dertig dagen worden teruggebragt
ter verkrijging van de da~elijksche verhouding, ontwaart
men dat het dagelijksch Gemiddeld getal geboorten het grootst is geweest
În Februarij , het kleinst in Junij en Julij , dat der sterften
·het grootst in Januarij , het /deinst in Julij en Octoher. Bij verge-
1ijkinr, van elk der tien jaren afzonderlijk bevindt zich dat de maan,­
den Januarij in 1842 en 1843, December in J 848, Maart de zeven
·overige jaren het maximum , de maanden Julij in 1840, 1842 en
·1845 , Junij de zeven overige jaren het minimum der geboorten , de
maanden Januarij in 1841 , 1842 , 1844 en 1848 , Maart in 1840 ,
·1843, 1845 en 1847, Julij in 1849, December in 1846 het maxi-:­
mum, de maanden Februarij in 1846, Julij in 1842, 1843. 1847
:en 1848 , November in I 849, Augustus de vier overige jaren het
minimum der stel'ften vertoonden. Opmerkelijk is vooral de groote
afwijking der sterfte in I 849 , gedurende welk jaar de maanden
Junij , .Julij , Augustus en September , welke anders de gunstigste
verhouding opleveren , het maximum der sterfte vertoonden , tiiene
omstandigheid enkel toe te schrijven aan het heerscheo der Cholera-:­
ziekte , w!!lke gedurende die maanden haar toppunt bereikte. Uit
diezelfde O!flStandi3heid verklaart zich 1 bij den afloop der ziekte, d~
"( 79 )
groote vermindering der sterfte cedurende de maanden October en
November.
Uit de . tie.njarige ~verzigten der geboorten en sterfgevallen· in
elke provincie , verkrimt men voor elk der beide geslachten d.e volgende
overmaat der geboorten hoven de sterfgevailen.
OVEIL'\IAAT
PROVINCIEN. M.G. v. G. TOTAAf., op de
. 1 ooo zielen.
Friesland. .. 11535 10454 21989 97
Groningen 8458 7746 16204 9'.l
Gelderland .. 15794 15396 31190 90
Overijssel •• .. 79ï6 7692 15668 7.9
Limburg .. 8886 6518 15404 78
Zeeland. . . .. '. 5839 5648 11487 j'6
Noordbrabant .. 15510 12167 27677 73
Drenthe 2226 2586 4812 66
Zuidholland ; 17050 15509 32559 58
Utrecht . .. ... 4i3b 3103 7239 5o
Noordholland . . . .. 10045 8265 18310 41
TOTAAL •• 107455 95084 202539 71

( 80 )
Uit dit overzigt volgt dat in zeven der elf provincien d.e overmaat
der ceboorten het middelbare cijf~r voor het Rijk heeft overtroffen ;
in de vier overige , Drenthe , Zuid- · en Noordholland en Utrecht ,
beneden dit cijfer is gebleven.
Met de kennis van d.e bevolking, haren loop en ·hare toere;nidg
staan in naauw verband de jaarlijksche opgaven van he~. ,eta d~ -
~erhuizers en de sterkte van de land- en zeemagt. ~ lJ a1e~ ieJ~
halve beide opgaven , waarvan dt> laatsten do~r ~. we
11
w1 en
tusschenkomst van de Ministers van Oorlog en 1\'Ianne ZlJn verkregen t
onmiddelijk hierop volgen.
( 81 )
L AND V E R HU 1 Z IN G.
Volgens· de opgaven bij het Departement van Binnenlandsche
Zaken van de Commissarissen des Konings in de provincien ontvangen
(zie Staats-courant 5 September 1848, n°. 210; 5 Junij 1849,
n°. 129 en 16 April 1850, n°. go) vertrokken uit Nederland, sedert
1831 tot 1849 ingesloten, over zee 12291 personen als landverhuizers,
waaronder 3635 hoofden van huisgezinnen of op zich
zelve staande personen ; met welke vertrokken 1899 vrouwen , 6520
kinderen en 137 dienstboden.
Onder de voornoemde 3635 personen en hoofden van huisgezinnen
bevonden zich 678 landbouwers en 14 landbouwsters, 593 arbeiders
en 47 arbeidsters, 225 timmerlieden en 27 timmermausknechts,
53 mannelijke en 78 vrouwelijke dienstboden, 124 kleedermakers en
6 knechts , 120 daglooners en ééne dagloonster, I 24 boerenknechts
en hoerenwerkers en 2 boerenwerksters, 84 wevers en ééne weefster;,
73 broodbakkers en 14 knechts, 76 schoenmakers en één knecht,
62 winkeliers en 6 winkeliersters, 46 smeden en 1 6 knechts , 3o klompenmakers,
34 metselaars en één knecht, 37 kooplieden, 25 kuipers
en 3 knechts, 29 verwers en glazenmakers en één knecht, 3o schippers
en 3 knechts. Van de overige 97 I personen waren 27 1 zonder
beroep, van 42 bleef het beroep onbekend , terwijl de overige 658
verschillende beroepen uitoefenden.
Naar de godsdienst waren deze personen ingedeeld in 103q Hervormden
, 7 56 Gereformeerden , 54 Protestant1m , 953 Christelijkafgescheidenen
, 744 Roomsch-katholyken, . 23 Evangelisch- en 1
Herstelde Lutherschen , 1 2 Doopsgezinden, 1 8 Israëlieten , terwijl 2
tot geen kerkgenootschap behoorden en van 33 de godsdienstige
gezindheid niet werd opgegeven.
Naar de gegoedheid lieten zij zich splitsen in 506 welgestelden,
2369 mingegoeden, 731 behoeftigen. Van de overige 29 is hieromtrent
geene opgave verkregen.
Onder de meestgegoeden worden geteld 3 die vermoedelijk f 16000,
I die f 11000, 2 die f 7000, 2 die f 5000 in contanten mede~
namen. In de hoofdelijke omslagen waren meer of minder beschreven
1758, dat is minder dan de helft .
.Als hoofdredenen van vertrek worden opgegeven : verarming , gebrek
aan of vermindering van middelen van bestaan en schulden bij
485 , zucht tot '

( 83 )
Onder ~ie 3635 personen hadden den ouderdom bereikt van :
1 - 10
II 16
17 20
21 3o.
31 4o
41 5o
jaren 6.
27.
124.
1089.
1066.
725.
51 60 jaren 393.
6I 70 131.
71 80 22.
81 84 3.
niet opgegeven 49·
Naar het getal verhuisde personen laten de provincien zich in de
volgende orde rangschikken: Gelderland 3582 sedert 1844, Zeeland
2876 sedert I 839, Zuidholland 1540 sedert 1846 , Overijssel II 5 I
sedert 1840 ; Groningent 718 sedert 1835 , Friesland 706 sedert 1845 ,
JJTenthe 528 sedert 1845, Noordholland 464 sedert 1845 , Noordbrabant
444 sedert 1831, Utrecht 266 sedert 1846, Limburg 16
sedert 1847.
Het jaar 1847 heeft verreweg het grootste getal landverhuizers,
5322 of bijna de helft van het geheel bedrag sedert 1831, opgeleverd.
Hieronder waren in dat jaar 1509 uit Gelderland, 969 uit
Zeeland, 895 uit Zuidholland, 639 uit Overijssel, 378 uit Friesland.
In 1848 is het getal landverhuizers slechts in drie provincien, Noordbrabant
van 116 op 244, Groningen van 200 op 344 en in Limburg
van 4 . op 7 , toe3enomen , in de overige acht daarentegen aanmerkelijk
afgenomen.
Het beliep namelijk in dat jaar in Gelderland slechts
350 of minder dan /4, 1 in Zeeland 399 ruim /3, 1 in Zuidholland 218
minder dan 1/4, in Overijssel 218 of /3, 1 in Friesland 91 minder
dan 1/4 van het bedrag in 1847, terwijl het in Utrecht van 193 op
39 of op •/s, in Noordholland van 197 op 91 of op minder dan de
helft is gedaald.
In 1849 is het getal landverhuizers , vergeleken met 1848, toegenomen
in de vier volgende provincien : in Zeeland met 454 , in Zuidholland
met 1 53 , in Friesland met 81 , in Noordholland met 49 ;
aJgenomen in de zev~n overige , in Groningen met 197 , in Noordb.rabant
met I 8 1 , in Overijssel met I 59 , in Gelderland met 146 , in
Drenthe met 107, in Utrecht met 27, in Limburg met 2.
1 f ~ 1
1 ~ ~ 1 ..--•
/
1 1 ~ 1
1 f ~ 1
1 ~ r2 1

( 84 )
STERKTE
Sterkte der zeemagt op de verschillende standplaatsen e11 van liet lror7Js zee-officieren op l Januarij l S5o.
STERKTE V .AN HET KORPS OFFICIER&"! DER
OPGAVEN DEB. SCHEPEN IN WEI\KELIJKE DIENST.
OPGAVE DER SCHEP.EN OP STAPEL, IN CONSTRUCTIR
EN REPAIIATIE.
cg~~~ ~;;
['-.. ~ ('l
0
0
0
('l
g
0
"'
TIJDSTIP. S T AN D P L A A T S EN. DER
Op 1 Jan. 1850 Binnen 'slands
Willemsoord
Terschelling
Nijmegen
Harlin3eu (a)
Medemblik
Hellevoetsluis
Rotterdam
Brielle
Brouwershaven
Quarantaineplaats de Tien
Gemeten
Vlissin3en
Bath
Veere
Neuzen
Gorinchem
ZEEMAGT.
TOTAAL .• , • 1513
Op 1 Jan. 1850 op reis uaar de West-.Jndie 441
l
Paramaribo 224
Op 1 Nov. 1849 in '\

Ste1·kle der Zeemagt op de verschillende standplaatsen en i1an het Am·ps zee-officieren op 1 Januarij 185 I.
TIJDSTIP.
Op 1 Jan. 1851 binnen 's lands
Op 1Nov.1850 in West-Indie
Op 1 Jan. 1851
STAND P LA A. T SEN.
Willemsoord 1
Hellevoetslnis
1500
Vlissingen en daaronder ressorterende
stations
Paramaribo
Curaçao
de Nickerie
Saramacca
op reis naar Oost-Indie
Batavia
Westkust van Borneo
TOTAAL· •. •
in de wateren van Celebes
Sourabaija
Op 28Nov.185o in Oost-Indie te Bawean
{bh. 84, n°, 2.)
in de wateren van Riouw
in de wateren der Molukkos
Onrust
Westkust van Sumatra
op kruistogt naar Makassar .
op kruistogt naar de zuidoost-en
oostkust van Borneo
in de wateren van Banka
TOTAAL.
ALGF.MnE:N TOTA/IJ, •••
STERKTE
DER
ZEEMAGT.
264
338
36
36
591
867
229
14.1
154
4.3
82
49
72
84
194
46
44
2005
STERKTE VAN HET KORPS OFFICIEREN DER
NEDERLANDSCHE ZEEMAGT
EN VAN HET KORPS MARINIERS.
ZEEM AGT.
Admiraal van de vloot
Vice-Admiraals
Schouten-bij-Nacht
Kapiteins ter zee
Kapitein-Luitenants ter zee
Luitenants ter zee vari de ISte kl.
idem
Adelborsten van de 1 ste kl.
2de kl.
Officieren van Gezondheid 1 ste kl.
idem
idem
2de kl.
3de kl.
Officieren van Administratie 1 ste kl.
idem
idem
Adjunct-Administrateurs
Scheepsklerken
2de kl.
3de kl.
·Adelborsten bij deMilitaireAkadcmie
te Breda•
Kolonel
Majoors
1{ 0 R P S M AR I N IR R S.
Eerste Kapiteins
Kapiteins
Militair Intendant
Eerste Luitenants
Eerste Luitenant-Adjudant
Eerste Luitenant-Kwartiermeesters
Tweede Luitenants
Tweede Luitenant-Adjudant
Tweede Luitenant-Kwartiermeester
Officieren van Gezondheid 2de kl.
à la snite
3
4
20
3o
101
180
53
10
31
39
10
20
20
3o
34
94
6
8
14
CHARTER.
Fregatten der 1 ste kl.
idem
2de kl.
Kuilkorvetten .•.. Argo
Boreas
Gladdekskorvet .. t
Brikken der 1 ste kl.
Brik der 2de kl.. . .
Schoonerbrikken • .
Schooners ...
Adviesbrik • • .
Transportschip .
OPGAVE DER SCHEPEN IN WERKELIJKE DIENST.
NAMEN.
de Prins van Oranje
de RÏJU
de Sambre
de Schelde
Prins Hendrik der
Nederlanden
Ajax
Sumatra
l ....",
Nehalennia
Amphitrite
de Haai
de Zwaluw
de Sperwer
Venus
de Pijl
Banda
Banka
Saparoea
Huzaar
Dolfijn
Ambon
Egmond
Ternate
Atalante
Padang
Ar go
Kameleon
.. Aruba
Schorpioen
Adder
Vos
Pylades
Prins Willem Frederik
Hendrik
Cycloop
Suriname
Ardjoeno
Bromo
Hekla
Etna
Vesuvius
Stoomschepen ... Phoenix
Samarang
Onrust
Borneo
'fjipannas
Batavia
Curaçao
Ni• . 12, 15, 20, 24"
booten .. .... 31' 3!~' 37, 41~
en 57
l Roeikanonneerboot N°. 1!~
9 Gaffel kanon neer-
---ll'AARDEN-
STUKKEN.
KRACHT.
60
54
44
44,
38
28
26
26
28
28
20
18
18
18
18
18
14
6
5
6
5
5
6
6
6
5
6
14
14
3
3
3
3
14
8
220
110
9
7
220
7
140
7 170
7 14.0
4 125
5 100
1 70
3 100
"1
4 206
8 106
34
STANDPLAATSEN,
Vlissingen
Batavia
Willemsoord
Hellevoetsluis
op reis naar Oost-lndie
Vlissingen
Willemsoord
Batavia
Westkust van Borneo
Batavia
Paramaribo
Rotterdam
Hellevoetsluis
in de wateren van Celebes
Curacao
iele~
idem
Sourabaija
in de wateren van Riouw
in de wateren der l\'Iolukkos
Bawean
te Onrust
in de wateren van Celebes
in de wateren der Molukkos
Curaçao
Rotterdam
op reis naar Oost-Indie
Westkust van Sumatra
Westkust van Borneo
te Onrust
in de Nickerie
Paramaribo
in de Saramacca
\Vestkust van Sumatra
Hellevoetsluis
Willemsoo1d
op reis naar Oost-Inclic
· idem
op kruisto5L naar Makasser
idem
Batavia
Sourabaija
Batavia
op kruistogt naardezuid-oosten
oostkust van Borneo
in de wateren van Banka
\i\Teslkust van Borneo
in de wateren van Banka
Batavia
l
!
1 Paramaribo
Amsterdam, Nieuwe Diep,
Hellevoetsluis, Millingen,
Vlissingen, Bath en Neuzen
te Samarang
OPGAVE DEU SCHEPEN IN CONSTRUCTIE, IN CONSERVATIE
EN IN REPARATIE.
CHARTER.
NA;\iEX.
1
5 Koning der Nederlanden
Linieschepen 1 ste ki . t de Zeeuw
de Koningin
idem 2de kl. Kortenaar
Tromp
de Ruijter
Fregatten der 1 ste kl. de Admiraal van Wassenaar
Doggersbank
Prins Frederik der Nederlanden
Prins Alexander der Nederlanden
iclern 2de kl. Priuses Sophia
de Maas
Palembang
Ceres
Holland
Geraseerde Fregatten
Rotterdam
Algiers
Juno
Hippomenes
Cas tor
Kuilkorvetten. . . . van Speyk
Java
Borneo
Prins Maurits der Nederlanden
Pallas
Gladdekskorvetten. .
de Heldin
Echo
de Meermin
Mcrknnr
de Koerrier
Brikken der 1 ste kl. het Zeepaard
de Lynx
de Zeehond
de Cachelot
de Bruinvisch
Brik der 2cle kl. . . 1 de Arend
Makasser
Sijlph
Schoonerbrikken . • de Lansier
Schooners .....
Hembang
Circe
Janus
Auadyomène
de Wesp
j ~~~e~b~ng
Stoomschepen . . • Merapi
Cerberus
Trnnsportscl1ip . .
lns1ructievaartui5.
Kanonneerbooten
(groot model)
Gccleh
1 de l\'lerwede
Urania
' Nis. 62, 56, 70, 9, 3o, 32,
36, 38 en 7.
Nis, 4" 5, 43 en 45
Ni•. 3, 4, 14, 26, 27, 28,
29, 33, 39, 4.o, 54 en 23
Nis. 1 , 6 , 3 5 , q. L , 4 2
, en So
! . Ni•. 64, 65, 66, 68, 72,
Kauonneerbooten 73, 74 , 78, 79 en 80
(klein model) Nis. 55 en 63
No. 71
1
LIGPLAATSEN.
Vlissingen
Willemsoor

-,,,
1
( 85 ) ·-
Uit den eersten dezer drie staten blijkt, dat de sterkte der landmagt
in het l~atste tienjarige tijdperk met 19318 man is afsenomen.
1:1.
Die vermindering,. een gevolg van het op 19 April 1839 met Belgie
gesloten tractaat en het hierdoor ophouden der behoefte tot eene
[i
buitengewone . krachtsinspanning , trof het meest de grensprovincien
1 Noordbrabant, Limburg en Gelderland. Zij oefende eenen grooten
invloed uit op het cijfer van de bevolking, vooral op dat der steden
in de eerstgenoemde provincie , wier gezamenlijk bedrag , bij verge-
1
!ijking der tijdstippen 1 Januarij 1840 en 1850, eene vermindering
aantoont van 2093 zielen. De vermindering bedroeg namelijk voor
de zes steden met bezetting 3o45 zielen , terwijl daarentegen de
bevolking der vier overige steden van .deze provincie met 952 zielen
1
is toegenomen. Diezelfde reden oefende ook haren invloed uit op
de bevolking der stad Maastricht, op 1 Januarij 1850 2242 zielen
minder dan op I Januarij 1840 , eene vermindering enkel veroorzaakt
door een verschil in sterkte der bezetting van 2256 krijgslieden.
,,
De sterkte der zeemagt op de verschillende standplaatsen binnen
'
's lands geeft geen noemenswaardig verschil tusschen htide Yoornoemde
jaren.
1
1
/
.
:·
' l
;1
,,
'.'
'
.
~
8
1
~·
f1
v ."
~
~
-
.... o~~-
1

oi;ige~even koeP.o~-inentingen geen d~rde. beloopt der geboorten , terwijl
m andere dit getal voor sommige pren een veel hooger cijfer
dan dat der geboorten zou hebben opgeleverd. Hierbij komt nog
dat de opgaven, voorkomende in de jaarlijksche provinciale verslagen
der Gedeputeer~e Staten soms van die der provinciale Commissien
van geneeskundig onderz;oek en toevoorzigt aanmerkelijk verschillen.
I·
GENEESKUNDIGE DIENST.
De .iaarlijksche verslagen van de derti:n provinciale Comroissien
van geneeskundig onde~o~k en toevoorz1gt leveren" de voorna~ms~e
bouwstoffen voor de statistiek der geneeskunde. Wij hebben mt die
verslagen getrokken den staat aanduiden~e het getal geneeskunst·
oefenaren in ons Vaderland op I JanuariJ I 850. .
Bij het vervaardigen van dien staat is zorgvuldig verroed~n '·· d.1e
personen , welke twee of meer takken der geneeskun~e gehjkl1Jd1g
uitoefenen twee of meermalen te doen voorkomen. Die staat geeft
derhalve l;et getal personen, welke de {ieneeskunde in haren ~eheelen
omvang uitoefenen, geenszins dat der uitgeoefende vakken. Dit laa~ste
getal wordt echter gemakkelijk verkregen door eene bl?.ote optellmg
der kolommen waarin de vakken voorkomen~ Zoo verkrijgt men doe·
toren in de geneeskunde 737, doctoren in de heelkunde 407, doctoren
in de vroedkunde 400 , heelmeesters 1386, vroedmeesters 12 2.0.
In verhouding tot de bevo~ldng z!jn. de provincien N~?rd- en ZU;Ul•
holland en Utrecht, zijnde die provmcien waar de stedelijk~. bevolkmg
het grootst is, het meest, Noordbrabant, Drenthe en Over,ssel, .waar
de landelijke bevolking de stedelijke verre overtreft, het minst bedeeld
met geneeskunstoefenaren. Het gemiddeld .getal over het R~jk wordt
in vijf van de elf provinc~en overtroffen, m Noord- en Zuidholland,
Utrecht, Zeeland en Groningen.
Eenen staat van het getal jaarlijks verrir,te koepok-inentingen
mede te deelen is niet raadzaam \'oorgekomen. Het is bij het opma·
ken van dien staat gebleken , dat in enkele provincien het getal
Uit den staat , aantoonende het getal examens van geneeskunstoefenaren
voor de. provin~iale Commissien van geneeskundig ,onderzoek
en toevoorz1gt , blijkt dat gedurende het tienjarige tijdvak
I 839 tot en en met I 848 ; zijn toegelaten als heelmeesters 813 :
waaronder 274 voor de steden en 539 voor het platte land , als
vroedmeesters 573, waaronder 219 voor de steden, 354 voo!' het
platte land, als apothekers 546 , waaronder 523 voor de steden,
26 · voor h~t platte land; voorts als scheepsheelmeesters 269. Het
getal toelatmgen was voor de stedelijke en plattelands heel- en vroedmeesters
het grootst . voor de ~rovmciale geneeskundige Commissie
te Dordrecht, het klemst voor die te Assen en Maastricht voor de
apothekers in de steden het grootst voor die te .Amsterdam het
kleinst voor die t? Assen , voor de apothekers ten platten i'ande
het grootst voor die te Maastricht, het kleinst voor die te 's Hertogenbosc~
en te Dor?recht , v~or de scheep~heelmeesters het grootst
te Amsterdam ; terwijl voor die te Maastricht geen voor die te
's Hertogenbosch, Utrecht, Zwolle en .Assen slechts éé;i examen als
scheepsheelmeester heeft plaats gehad.
Van"de zes klinische scholen, door het Koninklijk besluit van 6
J anuarIJ I 823, n". .1 76 , in het leven geroepen , telde in 1848 die te
l_\~tterdam 41 leerlmgen, 36 van het mannelijke en 5 van het vrouwelijke
geslacht. Te Amsterdam werden in dat jaar bij de inschrijvino·
33 nieuwe leerlingen opgenomen, waarvan 7 voor de verlos-, 18 voo~
de h~~lkunde, · 5 voor. de heelkunde ten platten lande en 3 voor de
artsemJ~engkunde. Die t~ Haarlem telde bij den aanvang van 1848
15 le~rlmgen, welk getal m den loop van dat jaar met 11 vermeerde~d
is. V ?.n deze zijn 3 tot plattelands heel-· en vroedmeesters •
2 ~ot stedelijke apothekers bevorderd' 5 hebben door vertrek naar
elders ~e school verlaten ; er bleven dus op het einde van . 1848
16 leer~mgen over.' waarvan ~.tot apothekers opgeleid alleen van . de
lessen m de schei- en artsemJmengkunde gebruik maakten terwijl
de 8. ~verigen in alle vakken der gen~esimnde onderwijs 'genoten.
De khmsche school te .Alkmaar telde in I 848 9 leerlingen , waarvan
3 tot plat~elands-heelmeesters,. 3 tot artsenijmengkundigen en 3 tot
j verloskundigen werden opgeleid. Een hunner is tot · plattelands"'
heelmeester bevorderd, een ander overleden. Die te Hoorn telde , bij
'
11

./
( ~8 J
de opening van hàre lessen op . fr 'septembèr 1847 10 ' leerlingen'
waarvan 3 alle lessen, 2 die over de artsenijmengkunde en 5 vrouwelijke
die over de verloskunde bijwoonden. In den loop van het
schooljaar zijn nieuw ingeschreven 2 voor alle lessen, terwijl t artsenijmengkundig
leerling door vertrek naar elders de school heeft
verlaten. Van de leerlingen werden 4- tot de praktijk als vroedvrouw
, 1 tot die als scheepsheelmeeste~ na afgelegd examen toe11elaten.
De klinische school te Middelburg, waar, sedert de oprigting
in 1824 tot 1848, 297 leerlingen werden ingeschreven, telde bij het
zomer-examen op 27 Mei 1848 33 leerlingen, waaronder 29 mannelijke
en 4 vrouwelijke. Na gemeld tijdstip is dit getal eerst vermeerderd
met 8 mannelijke leerlingen, later weder met 10 verminderd.
's Rijks veeartsenijschool te Utrecht , waarvan de oprigting bij
Koninklijk besluit van 13 September 1819 werd bepaald, hoewel
het onderwijs eerst op het einde van 1821 is begonnen, heeft sedert
hare oprigting tot en met 1850 266 kweekelingen opgenomen, waar-
- onder 118 voor rekening van het veefonds , 119 voor eigene rekening,
5 voor die van bijzondere fondsen , 24 van het Departement van
Oorlog. Hiervan zijn bevorderd tot veeartsen 198, waaronder: voor
het veefonds 105 , voor eigene rekening 69, voor die van bijzondere
f~ndsen. 4, van het Departement van Oorlog 20 ; terwijl hunne stuchen
met volbragten om verschillende redenen 58, waaronder 13
voor het veefonds , 41 voor eigen rekening, 4 voor het Departement
van O~rl o_g; zoodat er aan de school 10 als kweekelingen in 1849
a~_nwez1g bleven, waaronder 9 voor eigen rekening, 1 voor die van
h1Jzondere fondsen. Van dezen >:ijn gedurende 1850 5 tot 'veeartSen
bevorderd, waardoor slechts 5 kweekelingen_ op de school overbleven.
Men telt thans 136 burgerlijke, 17 militaire veeartsen, welke in
ons land en de overzeesche bezittingen de praktijk uitoefenen.
. 's Rijks kwee~school voor militaire geneeskundicen te Utrecht werd
in 1822 opgerigt tot aankweeking van officieren van gezondheid,
tot behandeling van langdurige ziekten en tot het onderzoek naar
en de gen_ezing van de ziekten en gebreken van militaire personen ,
voor de dienst a~s onbekwaam opger,even , en tevens om in geval
van nood, . als b_!.J, l~eerschende ziekten en hij het zamentrekken van
troepen , die ~~1ta1ren op te nemen welke verpleging vereischen.
Sedert de opngtmg op 1 Junij 1822 tot 31 December 1849 zijn
aan deze kweeksch.ool aangesteld 541 kweekelincen, waaronder 332
bevorderd tot officieren. v~n cezondheid der derde klasse, 48 eervol
onts!age~ , ?o met demissie afv,egaan , 15 overleden , 20 wier aanste!!mg
is mgêtrokken , die niet ûjn aangekomen , de school stilzw1Jgend
hebben verlaten of in 1830 uit de sterkte zijn t:eroijeerd
( 89 )
en 76 op 31 December 1849 nog op de kweekschool aanwezig ,
~aaronder 21 tot de land-, 23 tot de zeemat:t en 32 voor het leger
m Oost-Indie ·worden opt:eleid. Bij de Rijkskweekschool ·worden
daarenboven not: gedetacheerd de officieren van gezondheid der derde
en tweede klasse van de marine, wanneer zij van hunne zeereizen
teruirnekeerd zijn, om het vergetene bij te leeren en zich tot het
afleggen van het examen voor eenen hoogeren rang te bekwamen.
Het aantal examens, deels door inlanders deels voor vreemdelingen
voor de ~etrekking van officier van gez~ndheid in onderscheiden
ran~e_n bij de land- en zeemagt en het leger in de overzeesche
hez1ttmge~, met ;of zonder coed gevolg , afgelecd, bedroe6 van Ju lij
1822 tot .J 1 December 1849 te zamen 1129. ·
s•
!
1
fi
:f1
Il
1
i'
:11
11
~:
:l
Il
;I
1

,..
.( 90 )
STAAT van het getal geneeskunst
oefenaten op 1 Janum·ij 1850.
( 9 ( .)
PROVlt'\CIEN.
,i
Noordbrabant .
Gelderland. • •
Zuidholland ..
('s Gravenhaue.)
Zuidholland • • •
(Dordrecht.)
Noordbolland .•
(Amsterdam.)
Noordholland • •
(Haarlem.)
Zeeland .•.•.
Utrecht • •
Friesland ••.
Overijssel ••
Groninuen • • •
Drenthe . ••
LimburG ••..
59
3o
21
33
12
11
22
6
12
TOTAAL • 500 "
5
3
8
3
1
1
2
""""
... c " c
8 =
~""'
~
17
9
12
8
JO
4•
29
51;
18"
1
8
8
6
10
15
7
9
8
4
23
2
4
9
5
2
2
1
4
8
2
3
4
22
3
12
8
39
3
3
7
2
.
13
39
63
63
10
20
~
1
20
9
29
2
5
~
10
5
7
96
89
96
122
113
93
45
85
3o
36
15
13
IO
3
5
2
2
20 53
12 109
3 62
. -.
"
3
3 71
2 85
3 100
33
28
37
44
86
15
98
110 40
96
8
2
18
2
9
10
"
.
19 •
4 •
. .
7 "
2 1
1 •
• 1
• •(b)
1
4
lo(a)
12
3
.
13
Il
8
4
2
402 986
453 819
496
543 ~ 541
634
410 > 458
------------------------ ----- -------------------__,..._
9 43 27 8 100 237
23 48 841
1
2 930 228 33 1 (c) 51 (d) 4512(

92
Het aantal gevangenen, in de gestichten aanwezig, was in 1849
veel minder dan in 1848. Als oorzaak hiervan wordt in de ver:
slagen opgegeven de lage prijs der eerste levensbehoeften. I'? het
verslag van Drenthe wordt daaromtrent aangemerkt: dat het mt de
staten van de bevolking der gestichten, jaarlijks opgemaakt, blijkt,

-------- --
11
( ·94 ) ( 95 )
·:•1
Algemeen overzigt van den loop der Choleraziekte ingrijk der · Nederlànden over de jaren 1848 en 1849.

i
,.......;""" r; ,
I'
1
f
" ( '96) ( 97 )
11
I• ~!
r erge lijkend overzigt van de Clio/era-ziekte in de si~ terdam ·, gedurende de jarfä 1832 en 1849.
"I 11:
11 11 VERPLEEGD. OVERLEDEN. HERSTELD. VERHOUDING DER
1
H 1 F=
11
,, 11
~1::
I! 1
1:
r
1
I'
ëa
c ~ =
"'4.>
t 0
] CJ 0
.,, ....
c c
Q.>,.:i::
~~
s ~
= E-< ~
E-<
Q) ::s
c ::s tl.:>o
.s:: ..:: ...i::l .s:: .s:: 130 ~~
1ä ...
'
.s .s .s .s .s
...... ;;;-
< 0

•
STAAT der gedurende de Cholera-ziekte in I 849 in het -Cholera.
( 99 )
ospitaal te Amsterdam opgenomen en verpleegde personen.
OPGENOMEN. _HERSTELD.
OVERLEDEN .1
l
NAAR
OUDERDOM.
BEROEP
TIJD VAN VERPL EG lNG.
d
Q.) d
Q.)
Q.)
= c:: c:: ~
=
r:d
r:d
""'
d
Q,)
::::! ~
=
0 r..
0
:a > :a >
cl
c::
Q.)
Q.)
c::
~
c:: 0
r:d r..
~ >
=
é d
d
Q.) Q.)
Q.) ~ ~
r.. ~ r:d
r:d
....., ......,
.....,
0 0
0 C'l M
.... .....
.... 0 ö
0 ..... .....
.....
0 0
.... ... C'l
= = c::
r:d r:d r:d
> > >
d d d d ë ~
Q.) c:,) Q.) Q.) Q.) ~
r..
r.. r.. ~
""' r:d r:d ""' r:d r:d r:d "'O
..., ........, ......, .,...,.
c
·-
.
0 0 0 0 0 ~
l(')
"-::::t (,D ("'-. 00 c
.... .... ..... ..... .... llJ
0 0 0 0 0
..... ..... ..... ..... (IS
..... "
·~~
0 0 0 0 0 0 !IJ
M --:::1" 1-(') (,D r--. 00 \;>
c 0
=
i::
r:d = r:d r:d = r:d = r:d (1$,.q
> > > > > >
1
äJ
~ ""O d
= d
:a = :i
Q.) Q.) Q.) Q.)
d = r.. d Q) .
t)
Q.)
Q.)
~ d =
""'
~ r:d r:d
i.. ~ ""d 0 Vl ,..:4 0 =
Q.) ....
"-::::t Q.)
."!IJ
~ C,) ~ Q,)
= ..... ""O 0.0
!IJ Çl..i 0 0
0 (!j
Q,) Q.)
= ""'
c d
= =
d
0
r:d i.. ~
!IJ ......,
0
l'Tj r:d r:d r:d
i:5
= r:d
N 00 ::i:: ~ ~ ~ iS z :@ > > > > ~
""O
5o 117 lq.5 27 92 77 17 8 294 IIO 134 150 221, lq.9 42(a)
BETREKl\.ELIJKE VERHOUDING, HET GE
HEELE GETAL ALS EENHEID BESCHOUWD.
o,S~b o,q.68 o,528 0,472 o,535 o,q.65 0,08 0,13 0,26 0,16o,155 o,u 0,08 0,02 o,ooJ
0,06 0,14. 0,18 o,o3 o,II 0,09 0,02 0,01 o,36 0,13 0,16 0,18 0,27 0,18 o,o5
De eerste ziekte-verschijnselen hebben zicb in ondersclrnidene gedeelten der sta~ gelijk
bij den Amstel , Angelierstraat , Kattenburgerstraat, Goudbloemgracht, waarbij geene tijdig geopenbaard, als : in de Oude-Brugsteeg, de St. Nicolaasstraat, op de Prinsengracht
20 J ulij ; in die vier dagen werden 322 personen ;ils door de ziekte aangetast aangegeven. porer1 van besmettelijkheid zijn opgP-rnerkt. De ziekte bereikte haar toppunt van 16 tot
lijder was slechts drie maanden oud , de oudste had den ouderdom bereikt van 5•1 n den Jordaan eu de Jodenbuurt werd het s:rrootste uetal liJ'ders aani:retroffen. De joni:rste
~~ u u . u - u
(a) De overige 21 zijn stervende ingebragt.
1

( 109 _)
STAAT van ·den loop der bevolking in de geneeskundige ·gestichten
( 101 )
waarplaatsen voor krankzinnigen , over ·de jaren 1844 tot en met 1848.
1\l 1
·1\
rl
1
I''.
OPGENOMEN,
MET INBEGRIP VAN
HEN Diii NIET
KRANKZINNIG ZIJN
13.EVONDEN·
VERPLEEGD.
OVERLEDEN.
NIET
KRANKZINNIG
NIET
VERBETERD.
0 N T SLAGEN.
VERBETERD. HERSTELD. T 0 TAAL.
JAREN.
Mannen 22/~ 23 2471 648 83 731 74 5
1 34 • Vrouwen: 198 10 208 6I I 86 697 60 7
4
1
ll•----T•O•T•A•AL•·-· -: 422 ...: 455 ' 1259 169 , 1428 .:::__: 1qi
l
Mannen •
1845 . Vrouwen.
217 3 220 694. 53 747 73 3
182 184 639 62 701 51 3
-----------------
399 5 404 1333 u 5 14.48 124 6 dl
TOTAAL,
1r.----------:-.--------
l
Mannen. 224 5
774 53 82'7 q5
10)
Vrouwen. 203
696 57 753 . 59
fü
1846.
TOTAAL,
7
11}.70 I JO I58o 154
1i1
ll·----------:--------
l
Mannen .•• 263 7 270 792 3o 1 822 IOl 2 1ol
Vrouwen .•. • ~-1- 233 ~~~±-6_ 100
TOTAAL, • , 495 8 5o3 I562 7I 1 I633 195 8 20)
ll·----------1--------
Mannen •• 219 5 22/~ 785 27 8I2 l 11 rn
8 ~ S Vrouwen. • 235 236 798 34 832 66 61
1 't· •
-----------------
TOTAAL •• 454 6 460 1583 6I 1)1
1
6 6 6 8 12 6 I8
97 15 I I2
4 4 7 7 16 2 I8
94 4 98
10 10 I3 2 I5 :i8 8 36 I4.o 9 t49 I9I I~ 210
------i--------
. 9 n 9 9 I 10 I 4 I l 5 69 " 69 1 o I 2 I o3
7 7 I3 l I4 I9 I9 56 2 58 95 3 98
4
7
Il
10
~ 16 --;-;- -2- 2/~ ""'33"1_1_ 34 125 2 --;;;--~ 5 20 I
---------------
4 I5 I6 23 24 78 4 82 120 6 126
7 I 0 I 0 I 3 I 3 69 69 99 99
---------------- ----------
Il 25 26 36 37 I47 4 I5I :119 6 225
--------------
5 i3 13 23 4 27 83 85 124 6 130
3 7 7 20 22 83 83 113 2 115
---- 8
--
--
20
-14.
9
----------------------
-
- --·-
20 43 6 49
I4. II
IO 2 I
II
22
I66 2
- -
I68 237
--105
130
- -
3
2
8 245
-----------------------------
JO 23

1 1
( 102 ) ( I03 )
Indeeling naar den vorm der krankzinnigl1eid) er de jaren 1844 .tot en met 1848.
\\1
1 )\lil'
1,111·
'il
w '
1:' j
1
JA REN.
GENEESKUNDIGE GESTICH N. BEWAARPLAATSEN.
Ol'GEN OMEN,
HEI\STE LD.
GESTORVEN.
.OPGENOMEN.
HERSTELD.
GESTORVEN.
184.s.
l
!
Mannen •.
Vrouwen .
80 43 20 !p 111 22 33 19 9 8 1 3
88 33 22 3o II 10 38 x3 I0 4 11 2
TOTAAL • 168 76 42 -:;-1-;;-- 32 71 32 19 12 I 5
11----------1----~- -----
Mannen ..
Vrouwen .
84 38 1 7 5 1 8 1 0 4o 9 1 1 7 » 2
72 35 24 28 6 9 35 10 8 11 !
---------------------
156 73 41 79 14 19 75 19 19 9 Il 3
TOTAAL •
11----------1-----------
1846.
l
Mannen ..
Vrouwen •
70 46 32 481 7 17 4.1 15 11
89 2 7 2 7 41 5 7 42 7 14
TOTAAL •
11·---------1------------
l
Mannen ..
Vrouwen •
TOTAAL •
1
ll·--·1-M•a•n•n-en-.•. " -::-:-:-1:-:--: 1848
159 73 s;-s;-1--;;- 24 83 22 25 -;s ~ l
89 48 22 641 12 23 38 t8 1 J 10 " 6
1 o5 34 3o 48 3 9 54 13 1 2 4 • •
-;-; 7-:- r
1948;'"5;-~1~3;-;-î~~~ 6
. Vrouwen • 105 37 42 35 4 9 65 14 14 3 • 1
TOTAAt • -;&; 74 )o"-;-1-;s --::\ ~ -;s 3.-"·-;;;-:--;-
29 3
22 4.
3
7
18 l 2 2 " " 5 " I
8 " I I " ,, 2 " "
5 " " " " "
>1 6 11 " I " u
---·-----------------------
36 21 9 51 7 10 26 1 3 3 » " 7 " " 1 " " 11 " " l " "
4.
6 2 " ,, ~· " " ,, " " " )I 3 " ,, " )) "
" 2 " " » 2 \J " " " ,, 2 1 " " " "
35 Il 10 53 5 JO 22»n))2~""""5J'1U>tH
______________ .... ___ ...,___ 31 lq.
25 10
_
10 l ,, )) 2 l )) 1 )) )} 1 2 2 " » »
3 I " " " " " " " » " " 2 l " " " "
13 3 2 I l » » 2 1 » l " " 3 3 2 " "
---- .--~----- ·---~---.-.-----
7 39 3 7 3 )) 2 2 " JI 2 » " " " " ,, " 1 » 1
8 38 6 7 " » >> " » ,, " » " " " 3 I ,, " 2 "
56 ~ -;s 77 --;- ~ 4-:-;-; -::-: ~-:-:--: -:-: 3 ~-; -::13 -:-
--- - - - -------- - - - - - ----
-r:
29 18 5 4.3 9 6 3 2 " " " " 3 • " " "i " "
Il " " Il "
24 8 7 2 1 3 3 " " l )J " " " )} " " " " " 1 » » " v
53 ~ ~ 64 --;; -9-3 --; -;-:-:-: 3 -:-:-: -: -:-:-; -: -=-
=----=~----- ~ -

Il
( I·04 ) ( io5 )
lndeeling der bevolking in de geneeskimdige gestichten voo
ank:r.innigen, over de jaren I 844 tot en met 1848, naar den ouderdom.
VE LEEG D. OVERLEDEN. HERSTELD.
MANNEN.
VROUWEN,
OUDERDOM.
s
Jonger dan 1 o jaren . 5 8 1 !!
l " 10
2 "
Van 10 tot 20 12 4 3 12 7 6 8 3 36 35 93 15 33 3 9 23 6i i3 35
20 3o 9!~ 33 20 qo 263
3o " 4o 72 5!~ 1 l 16 310
4o 5o 92 35 59 8 9 22) 85 36 39 33
207 20:.! 458 133 294 68 206 79 210 67 180
5o " 60 5o 34 22 33 2 lq.3
60 20 15 6 60 29 18 9 22 "
Boven de 70
7 6 4 7 21 21 3 21 "
---------------
52 21/p,453
l
330

~ .
106 )
STAAT van de geneeskundige gestichten voor krankzinnigen, over de jaren 1 844 tot en met 1848.
101 00001 s1e aap
-!laa1cliaA ap 101 ~D!'UOAaa
"'IVVJ.OL M3.31\13:J1V
·uop~ao1cl
-.1aA oo 1 op do
U') OM!'! M O";t.0 OCOt.Ot.0
t-..~00...:::tt-..~Ol('} C'i M
MM ,... H
t"l\.O C'l...
". "" CO"'d°~C'lM
C'>")
"
C"·~-0~~:""'.I
t.Ot.OM
"'""
l.nU')o.t')l.t"l...C-~~:"l"')i.r.MM
1 ~
1844.
==r==.==1=~=r==1•==r==r==1~=="j"="'î'===l==o===4==r==;==l===c==F==l==;==;==l==r====1===;==;==1=;==;==;== == = =
•: GEMEENTEN WAAR GEvEsrrGn. ~ f!f L f; l h ~I h ~
f
J l Ji J j U l i fl l 1
f
l J i 1
fi Î
_ , :> :>

( 107 )
De '1'ijf voorgaande stateu , welke een vijfjarig overzigt behelzen ~
zijn gllrokken uit de drie verslagen van de inspecteurs der gestichten
voor krankzinnigen. Daar die verslagen algemeen verkrijgbaar zijn
gesteld en het laatste een vergelijkend overzigt der vijf jaren behelst,
achten wij het niet noodig zeer uitvoerig te zijn in de toelichtin3
van ·die staten.
Wij moeten de opmerking doen voorafgaan, dat de staten met
behoedzaamheid dienen Geraadpleegd te worden , dewijl de afgeloopen
vijf jaren als een overr,angstijdperk uit eenen vroeger gebrekkigen
toe.~tand tot eene geheele verbetering dier r,estichten moeten worden
beschouwd. Die verbeteringen waren het uitvloeisel van de heilzame
bepalingen der wet van den 29sten Mei 1841 (Staatsblad n°. 20),
volgens welke geene nieuwe bewaarplaatsen of gestichten van bijzon·
dere personen, enkel dienende om krankzinnigen van de maatschappij
af te zonderen, meer zullen mogen worden opgerigt en hij bestaande
behoeften geneeskundige gestichten , uitsluitend ter verpleging van
krankzinnigen bestemd, enkel zullen mogen worden gesticht met
toestemming des Konings. Voornoemde wet verpligt de eigenaars en
bestuurders om van het aanwezen van hunne gestichten aan den
Commissaris des KoninG's in de provincie kennis te geven en zich
overeenkomstig de bepalingen der wet te gedracen. Heilzaam werkte
vooral de Lepaling, dat , op last des Konings, naar de wijze van
bewaren en verzorgen der krankzinnigen in de bestaande gestichten
een plaatselijk onderzoek zal moeten geschieden en dat die gestichten
, in welke de bewaring en verpleging bevonden worden tot verergering
van den toestand aanleiding te geven , op last des Koninc:s
door de uitvoerende magt zulJen worden opgeheven en gesloten ,
wanneer binnen eenen bepaalden termijn de voorgeschrevene "Verbeteringen
niet zijn aan3ebra3t. Het gevolg van die bepalingen was
het bouwen van een nieuw gesticht voor behoeftige krankzinnigen
te Maastricht en van liet provin~iaal geneeskundige ges.ticht in Noord·
holland, gepaard met de opheffing der voor krankzinnigen bestemde
afdeelingen in de buiten - gasthuizen te Haarlem en · .Amsterdam ;
voorts de geheele vernieuwing van het gesticht te 's He1·togenbosch;
de opheffing van de bewaarplaatsen te Middelburg , Zierikzee , Vleuten,
Maastriclit en in 1849 van die van den heer Bombléd te De!ft;
zoodat in de zeven bewaarplaatsen' die in 1848 nog bestonden' te
's Hertogenbosch, Boekel, Nijmegen, Delft, Beverwijk, Rhoden en
Gubbenvorst op 1 Januarij 1848 slechts 55 krankzinnigen verpleegd
werden. Daarenboven werden van d~ bestaande gestichten de mees·
ten aanmerkelijk vergroot of verbeterd, terwijl de bewaarplaatsen tft
's Gravenhage, Rotterdam, Dordrecht en de tweede te Delft, tijdelijk
ond~r de ceneeskundige gestichten zijn gerangschikt.
Dit den staat van de in de geneeskundïse gestichten op 31 De-

'
{ - ~08 )
'-'!etnher 1848 verpleegden blijkt,

ONDERWIJS , KUNSTEN EN WETENSCHAPPEN
OVER HET JAAR 1849.
N . ·aar aan
l
e1
·d·n
aaronder 108127 jongens en 82916 meisjes, op 15 Julij 141711
erlingen, waaronder 78569 jongens en 63142 meisjes. De leerngen
stonden op 15 Januarij : tot de bevolking van die provincien
p I Januarij 1843 als 121 ,7 , tot die op 19 November 1849 als
~ 8; op I 5 Julij : tot de bevolking op I Januarij 1843 als 90, tot
ie op 19 November 1849 als 88 tot de 1000 zielen. Hieruit blijkt
at naa~welijks drie vierde der leerlinGen (74 op ?-e 100) de lagere
holen. m den zomer, bezochten en dat. het verschil voor de jongens
ets mmder dan 73 op 100) grooter was dan voor de meisjes (ruim
6 op de · 100 ). De' voornoemde provincien laten · zich, ten aanzien
an het verschil in getal leerlingen op beide tijdperken , in de volende
orde rangschikken : op 15 Julij in Gelderland 62, Noordrabant
64 , Drenthe 65 , Limburg 70 , Zeeland 7 4 , Friesland 96 ,
trecht 98 à 99 op de 1 oo, de lagere scholen bezoekende, leerlin.aen
15 Januarij. . ·
0
Wij achten het niet onbelangrijk het ·verschil in schoolbezoek voor
ke soort van scholen afzonderlijk i1a te gaan.
De ope~?are scholen werden. in de zeven provincien bezocht, op
Janua~1J door 1668~~ leerlmgen, waaronder 97168 jongens en
721 me1.sJ.es, op 15 Ju.hJ do~r n9786, waaronder 68398 jongens en
1388 me~~JeS; zoodat iets mmder dan 72, op de 100 leerlingen op
Janu?.riJ, de openbare scholen op 15 Julij bezochten.
De biJzo?dere scholen der eerste klasse telden op 15 Januarij
~?4 leerlingen, waaronder 5109 jongens en 5925 meisjes, op 15
hJ .10291 , waaronder 4883 jongens en 5408 meisjes. Het laatste
dstip .~tond dus tot het eerste in de rede van 93 tot 100.
De bijzondere scholen der tweede klasse geven op . 15 J anuarij een·
---~

( 112 )
.cretal van 13120 leerlin13en, waaronder 5850 jongens en 7270 meisjes
~p 15 .Jnlij van 11634, waaronder 5288 jongens en 6346 meisjes'.
De verhouding was dus iets minder dan 88 op de rno.
Uit dit kort overzigt blijkt dat het verschil tusschen de op
Leide tijdstippen de scholen bezoekende leerlingen het grootst wai
öp de openbare scholen, liet /deinst op de bijzondere der eerste
klasse. De verhouding tusschen beide geslachten geeft voor de zeven
voornoemde provincien: op alle lagere scl10len zonder onderscheid
op 15 Januarij 7G7 , op I 5 Julij 804; op de openbare scholen o~
I 5 Jan uarij 718 , op 15 J ulij 75 I ; op de bijzondere scholen der
eerste klasse op 15 Januarij 1 I 60 , op 1 5 Julij 1I08 ; op die dei
tweede klasse op 15 J anuarij 1243 , op 15 J ulij 1200 meisjes tegen
1000 jongens.
Hieruit volgt, dat het lager onderwijs minder is verspreid onde1
de vrciuwelijke dan onder de mannelijke bevoJking , en dat de bij.
zondere scholen, vooral die van de tweede klasse , betrekkelijk mee1
door meisjes dan door jongens bezocht worden, terwijl het tegen·
overgestdde plaats heeft voor de openbare scholen. Indien meo
elke der zeven provincien afzonderlijk beschouwt, verkrijgt men Of
alle laaere scholen tegen 1000 jongens voor de meisjes:
In N oordbraban t op 15 Januarij 851, op 15 Jul.ij 93o
Utrecht 803' . 829
Limburg 797, 813
Drenthe 794' . 846
Friesland 785,
" 769
Gelderland 698' " 736
Zeeland 641,
" 734
De verhoudina was dus voor de meisjes liet gunstigst in Noord·
Lrabant en Utrecht, liet ongunstigst in Gelderland en Zeeland. Slech~
in Friesland was de rede voor de meisjes ongunstiger op 15 Julij da1
op 15 Januarij , in de overige provincien, vooral in .Noordbrabant.
Zeeland en Drenthe, veel gunstiger op het eerstgenoemde tijdstip.
In Overijssel stond het getal leerlingen op de lagere scholen ~
15 Januarij 1849 tot de bevolking op 1 ;Januarij 1843 als 175, tm
die op l 9 November 1849 als 166 ; het gemiddeld getal 9edure11dt
het jaar in Zuidholland tot de bevolking op I Januarij 1843 als 111
tot die op 19 November 1849 als 108; i.n Noordholland tot de he·
Yolki ng op r Ja:iuarij 1843 als u8, tot die op 19 November 18q~
( 113 )
als 114 ; het groot~te getal leerlingen gedurende liet jaar in Groningen
tot de hevolkmg op 1 Januarij 1843 als 208 tot die op
November 1849 als 201 tot de 1000 zielen. '
19
Het middelbaar getal lee.rlii;igen op elke lagere school bedroeg voor
d~ voornoemde zeven provmcien"op 15 Januarij 106, op 15 Julij •
Dit getal was : op 15 J anuar1J liet grootst voor G el

1
( 114 )
d tstaf voor Zuidholland 797 ·, voor
jaar was; naar denz~lf en ha: etai leerlin en op 15 Januarij .voor
Noordholland 827' diehvan e tg tal lee~i 11 gen voor Groningen
Overijssel 1617 ' va1;1 et groots e ce .
1767 op de 1 o.~oo zielen. l t d voor het geheele Rijk tot de
Het onderw1J7~e~d pdersodee sn o~8o tot 100. Zij was:
openbare scholen m e re e va
het ongunstigst
het gunstigst
in Zuidholland • •
Utrecht ..• • • •
" Noordholland • 20 9 1
d
Uit de vergelijking van de? ~taal
in Limburg· • • ·
" N oordbrabant •
• Drenthe• • · • 129
kten van algemeene toelatins
er a nderwijs in 1849 afgegeven
.door de provinciale .~ommissi~n ;: n :iJ"n toegelaten~ schoolonder·
met dien in 1848 bhJkt' dat m 4 d9 derden 3... meer, van den
d t eeden 20 van en /
wijzers van en l 5 l ·
~ d' .. voor vreemde ta en ' m1svierden
rang 8 minder ' odn ervviJzers4 huisonderwijzeressen 5 meer
onderwijzers 3 ' schoolbou eressen 1 '
dan in 1848. .. h was in i 849 met 4 afgenomen,
Het getal onderw1JZersgezelsc appen waarbiJ. men nogtalll
d d t en met 53 toegenomen ' k l
dat der Ie en aaren er, . 848 het getal leden van en e e 6eze· 1
dient op te merken'. d~t mz i. d en No~rdholland' Drenthe en Lim·
schappen in

( 116 )
( I 17 )
genot gehad, daar hij kort na de uitspraak is overleden. - Op de
teekenakademie te Middelburg en de teekenscholen te Zierikzee,
Goes en Vlissingen bedroeg het getal leerlingen 271 , waarvan 128
kosteloos en 31 tegen betaling van de helft der gewone bijlage
onderwijs genoten. Aan de meestgevorderde leerlingen op die instel.
lingen werden van regeringswege vijftig zilveren medailles als prijzen
uitgereikt. - In het verslag van Friesland wordt de staat der houw.
kundige teekenscholen te Leeuwarden en te Harlingen als gunstig
opgegeven. Op de eerste werd het onderwijs genoten door 132,
waarvan 65 in het handteekenen en 67 in het bouwkundig teekenen,
op de laatste door 28 leerlingen. Het getal leerlingen, dat zich te
Leeuwarden voor het onderwijs in het handteekenen aanmeldde , was
dit jaar zoo groot dat het stedelijk bestuur wegens plaatsgebrek
verpligt was eenigen af te wijzen. Te Harlingen ondervindt men
nog steeds het gemis van een geschikt persoon voor het onderwijs in
het handteekenen. - De stadsteekenscholen te Zwolle en te Kampen
en die van de maatschappij Tot Nut van 't Algemeen te Deventer
nemen van jaar tot jaar in bloei toe. De eerste dient tot uitbreiding
van nuttige kunsten en aankweeking van bekwame werklieden, de
laatste levert bij voortduring uitstekende leerlingen in de teeken· ,
schilder-, boetseer- en bouwkunde. De met die school verbondene
praktische handwerkschool geeft goede uitkomsten. Op de teeken·
school te Ootmarssum is eveneens het getal leerlingen toegenomen.
Van regeringswege zijn voor de teekenscholen van Overijssel on!·
vangen zeven gewone en drie gruote medailles. - Het kunstlievend
r,enootschap Pictura te Groningen gaat ijverig voort met aan haar
doel, de aanmoediging en bevordering van teeken- en schilderkunst,
te beantwoorden. Ten r,evolge van eene tentoonstelling van schil·
derijen, door levende Nederlandsche meesters vervaardigd , in de
maanden Mei en Junij 1849 gehouden, werden zoo door verloting
als door verkoop aan bijzondere personen 54 stukken , ter waardt
van f 6380, aangekocht. Het genootschap verloor in 1849 69 leden,
terwijl 34 zich voor het lidmaatschap hebben aangegeven. Het getal
leden bedroeg op 31 December 1849 275, warouder 23 honoraire,
g 3ewone , 2 21 buitengewone en 22 donatrices. Het onde:rwijs aan
de akademie van beeldende kunsten, teeken-, bouw- , toegepaste
werktuig- en zeevaartkunde, onder den naam Minerva te Groningen
gevestigd , werd geregeld voortgezet. Het getal leerlingen bedroei
op 31 December 1849 in het handteekenen 97, in het bouwkundi
teekenen 65, in het perspectief teekenen 3o, in het schilderen 3:
in het boetseren 7. Voorts werden in de wiskundige vakken onder
wezen 162 leerlingen, waaronder 15 in de reken-, 23 in de stel·
24 in de meetkunde, 6 in het bouwkundig rekenen , 68 in de zee
vaart-, 26 in de toegepaste werktuigkunde, terwijl aan een twintigta
leerlingen onderwijs i d F
ven.. f~et getal ledenn is ~n r;ts~he en Engelsche talen werd e
provmc1e Drenthe wordt slech t Jaar met 16 verminderd. - 1~ ~eschool
aangetroffen wa ts ~ene bouwkundige reken- en k e
stadsteekenschooJ t: M arop. ro JOn3ens werden onderweze tee ~.
school te Roermond d aastric lt werd bezocht door 68 d n. -k e
d oor 90 leerlin V ' e tee ene~ne
zon agsche teekenschool gen. oo~ts wordt nog te Venl
kmderen aan.o-etroffen
o .
voor behoeftige en onv do
1 ermog.en e
Muzijk- en zangsclwlen D
der maatschappij Tot N e zangschool te Breda aan d 1
leerlingen van beid l . ut '\'an 't Algemeen verho~d e se 1001
Voorts is te OosterbZ::1eegeslaclh~' verdient eene loffel~k; :eltd.120
rrevestind d n we In.o-erint d J e mg
u o ~ zon agschool verbo d o o zangon erwijs met de ald .
zangscholen in meer he aaÏ en. ":""'" In Gelderland worden elf v aar
der zangkunst vindt . pd den zm aangetroffen De b ~ ol~s-
1 ln eze prov· · · eoeienmo
agemeen meer en mee h" l mc1e op de lagere 1 l ~!
b 11·· r lJVa. -De K . kl"k ' se io en vr11
i•en age IJft aan het do 1 b onm IJ e muzijkschool te ' G
leerlingen' onder de 1 .d~ eantwoorden. Van de vord . s dra-
. e1 rno- van IJ 1 ermgen er
examens' welke jaarl"k . o-I e cwame meesters bl"'k .
hebben 0 d IJ s m c e eerste da.o-en d ' l) t uit de
dé h • f-. n er de inrigtingen in d o . e~ maand Julij plaats
eoe enmg van toon- en k e provmc1e NoordhoUand
plaats genoemd te worden d zang ui;i.st gewijd' verdient in de aan
zoo wegens den ijver d / stedelijke muzijkschool te A. t ederste
als WeJl'e d . oor e onderscheide d " ms er am'
b ''d u ns e vordenn.o-en der 1 1· nc on erw1Jzers betoond
lJ rage va f u eer ingen D h '
zangscholen: op~~~i~t V

(.1~8 : ) .
( u _g ')
houdt zich goéd staande. ·· Zoo veel mogelijk wordt op · de lagere
scholen in deze i'>rovincie onderwijs in het zingen gegeven. - In d.~
stad Groningen bestaan twee volkszangscholen ; door de maatschappij
Tot -Nut van 't Algemeen opgerigt ~ de eene voor volw~ssenen, de
andere · voor kinderen. In heide worden nu en dan biJ openbare
aangelegenheden proeven gegeven van gemaakte vorderingen. · Ook
is met verscheidene lagere scholen ten platten lande het zan~onderwijs
verbonden, waarvan ook door ~ol':''.assenen wo.rdt gebruik .ge,
maakt. - De muzijkschool der Konznkly~e Harmonie te Maastricht
telde , volgens de laatste opgave , 85 · leer1rngen , waaron~~r 56 voor
den zang, de overigen voor het instrumentaal. De muziJl~school te
Roermond , steeds sterk bezocht, zag het getal harer leerlmgen nog
toenemen · hiervan leiden 1 1 8 zich toe op den zang , 35 op de
beoefening van muzijkinstrumenten. De muzijkscho?~ te Venlo. telde
28 , die te Sittard van het genootschar . St. Ceczlia 8 leerh?g~n,
Gebrek aan fondsen verhindert de uitbre1dmg van deze twee rnngtingen.
Van de overige muzijkscholen dezer provincie , te Weert,
Horst Kerkrade en M~erssen gevestigd , zijn geene opgaven voor·
hande~. Aan al deze scholen worden uit de provinciale fondsen
subsidien verleend, ten -gezamenlijke bedrage van f 485.
Industrie-, liandel-, landhuishoudkundige scholen enz. De i~dustrie·
·school te Rotterdam, tot opleiding van bekwame amh.achtsheden en
tot verspreiding van praktische kennis onder de arbe1de~?e klasse,
voldoet aan de verwachting. Er werd in dit jaar onderWIJ.~ g~ge~en
aan 140 personen, welk getal nog grooter zou geweest ZlJn md1en
velen niet uithoofde van plaatsgebrek waren afgewezen. ..J?e ver·
eeniging tot bevordering van ambachten ond~r de lsraehten te
's Gravenhage heeft in het jaar 1849 de11 krmg van 11are wer~·
zaamheden knnnen uitbreiden. Het getal leerlingen bedroeg . ~7, ~1e
in onderscheidene vakken werden opgeleid. De aanvankèhJke ~1!·
komsten geven goede vooruitzigten voor de toekomst. -Aan d~ vorm1?ff
van jonge lieden tot bekwan_ie handwerkers w~rdt op de mdustne·
school te Middelburg, gevestigd door de afdeelmg der N ederlandsche
Maatschappij ter bevordering van nijverheid, alle zora beste~~· -
In de stad Utrecht hebben de besturen van de maatschappij ~ot
Nut van 't Alcremeen en van die van Nijverheid zich met de stedelijke
regering ver~taan tot oprigting eener nijverheidsschool voor de
wetenschappelijke opleiding van den werkbaas en den werkman. Deze
inrigting zal zich aansluiten aan de be~.taande stadstu.~sche~~ch_ool,
en door beide voornoemde maatschappijen met geldehJke bIJdragen
worden ondersteund. Voorts bestaat nog in de stad Utrecht het
voornemen tot oprigting eener n~j~erheidsschoo! op. eene hoog~~~
schaal. - De Overijsselsche ''ereemgmg tot ontw1kkelmg van provi
ciale welvaart. te Zwolle ·gaat steeds . voort met .de uitbreiding van
h~ren w.erkkrmg. .~et museum van naturalien wordt meer en meer
mtgebre1d. Ook ZIJn door die vereeniging eenige prijsvragt>n over
den. land?ouw ter beantwoording uitgeschreven. Het natuur- en
scheikund1~ .. genootschap en het departement van de N ederlandsche
n:Iaats~!rnppIJ te~ bevordering van nijverheid te Deventer houden
ZICh hiJ voor~durmg goed staande. De populaire cursus te dier stede
over de ~egm~:len der volkshuishoudkunde wordt door velen met
_belangstellmg b13gew~?nd. - Het departement Groningen der Neder­
!andsche MaatschapptJ ~er bevordering van nijverheid verschaft telken
i.are ged,urende ~~n wmter aan ~mbachtslieden de gelegenheid om
kosteloo> · onderwijs te ontvangen m de wis- en natuurkundige wetenschappen
..- Gedurende den winter van 1849/50 werd tevens een cursus
geh?uden m de ,volkshuishoudkunde, die door een aantal leden en
eemge andere hoo.rders werd bijgewoond. De uit baren boezem
ontsprotene -:Jfdeelmg voor Ooft- en Tuinbouw houdt in verband
met de provrnciale Commissie van landbouw , twee ::Oalen 's jaars
openbare tentoonstellingen. Zij heeft, door het ontbieden van betere
soo~ten va~ moesgewassen enz. uit andere gewesten, krachtdadige
pogmgen m het werk gesteld , om de achterlijke aankweeking van
groenten, vrucht~n en sierp.lauten tot meerdere ontwikkeling te brengen:
J?e landhuishoudkundige school te Groningen telt met eenige
afw1ss~lmg naar. het zomer- of winte1jaargetijde , 20 tot 3o leerlinpen.
mt verschillende oor~:n des Rij~~ afkomstig. Deze wonen
s w1~ters de Wetenschappelijke lessen b1J en verrigten 's zomers de
praktische. werkzaamheden van grondbewerking , zaaijing , oogsting ,
deeverzoqp~g enz. De aanzienlijke vergrooting der gebouwen aan
e boerderij der school te Haren en eene nieuwe aankoop van ruim
10 h?nders , deels bouw- en weiland, deels land voor de houtteelt
geschikt, vermeerderen de gelegenheid voor. deze praktische oefenin­
~en. Het genootsch~p ter bevordering va~ nijverheid te Onderdenam
te~~ thans drie onderafdeelingen. Ter veredeling van den
g~westeh1ken veestapel door eene jaarlijksche keuring van sprinrrstier~n
wordt een aantal stieren op onderscheidene plaatsen t~r
keu.rmg aangeboden. Eene tentoonstelling op kleine schaal van de
alhier geteeld wordende granen en peulvruchten in de maand September.
oefent eene? guns~igen invloed uit op de veredeling van
t.~t 1
zaaikoren. - De mdustneschool te Maastricht, als tweede afdeeling
b 'J iet. athenae?m gevoegd, levert, in weerwil van haar kort bestaan
evred1gende mtkomsten.
'
a/eev~a~tkun~ige scholen.
Behalve het reeds vroeger vermelde omtrent
z ople1dmg. m de zeev~artkunde te Groningen , verdienen de twee
eevaartkund1ge scholen in Friesland eene afzonderlijke melding. Op

( 120 )
die te Harlingen is het getal leerlingen , sedert de oprigting , meer
dan verdubbeld ; het bedroeg 90 in den afgeloopen cursus. Men
:1.ag zich zelfs verpligt, wegens het kleine lokaal , sommigen af te
wijzen. Deze school geniet eene rijkssubsidie van f 500. Die te Nes
op Ameland verkeert eveneens in bloei.jenden toestand. Het getal
leerlingen, hetwelk in het vorige jaar 28 bedroeg, is tot 36 geklom.
men. Die vooruitgang moet vooral toegeschreven worden aan de
doelmatige inrigting en het voortreffelijke onderwijs , waardoor leer.
lingen ook uit andere provincien zich aldaar in den afgeloopen
cursus op de zeevaartkunde hebben toegelegd. Ook werd aan som.
migen kostel9os onderwijs gegeven, waarvan in 1849 werd 3ebruik
gË!maakt door 1 2 zeelieden , die van reizen op de Oost- en West·
Indien teruggekomen , eene wetenschappelijke opleiding in hun vak
hebben ontvangen. De berigten omtrent de vorderingen der leerlin·
gen waren gunstig; vier hunner hebben een voldoend examen ah
tweeden stuurman afgeleid.
( .I .2J )
STAAT van het getal van de openbare scholen, het onderwijzend
personeel en de leerlingen in elke provincie over 1 ~49.
PROVINCIEN.
i
1':i
..;i
0
=
(,J
rn
ONDERWIJZEND
PERSONEEL.
LEERLINGEN.
15 JANUARIJ • . 15 JULIJ.
~ ~
< VJ
"'
"' CL>
·;;;-
CL> ·;;;- <
... 0.0
·o:;
...
0 i:i ·o:;
0
0
~
~
... ~ ...
Noordbrabant
Gelderland . .
Zuidholland •
Noordholland
Zeeland · •••
Utrecht. •. ,
Friesland •..
Overijssel. • .
Groningen .•
Drenthe ••••
Limburg •••
299
328
260
~ 290
138
80
353
209
200
133
158
438 2 440 2214.1 14601 .36742 !3092 8964 22056
548 33 581 24411 17224 41635 14557 10909 254.66
595 i3 608 23705 19681 43386(a)
"
600 6 606
"
20579 17112 37691(b)
"
24-4 7 251 9646 6183 15829 6589 4.931 11520
164 8 172 5oo5 3837 8842 4786 3850 8636
580 14 594 18413 14378 32791 17813 13622 31435
369 19 388 17688 15569 33257 n(c)
338 338
168 " 17827 14389 32216(d)
3 171 7018 5555 12573 4.392 3714. 8106
252 254 ~0534 7943 18477 7169 5398 12567
. (a) Van deze provin ~ ie is enkel het gemiddeld autal leerlingen gedurende het
1aar opgegeven en tevens niet aangewezen of de leerlingen op de avondscholen
tevens de dagscholen bezoeken.
, (b) Van deze provincie is enkel het gemiddeld c;etal leerlingen gedurende het
1aar op de dagscholen opgege1•en.
_
, (c) Van het getal leerlingen op l 5 Julij is op verscheidene scholen dezer provincie
geene naauwkeurige aanteekening aehouden. ·
provincie is enkel het grootste getal , leerlingen gedurende het
II

( l~2 )
STAAT van het getal van de biizondere scholen der eerste klasse, het
onderwijzend personeel en de leerlingen in elke provincie over 1849.
( u3. )
STAAT van het getal van de bijzondern scholen der tweede klasse, het
onderwij::,end personeel en de leerlingen in elke provincie over 1849.
ONDERWIJZEND
LEERLINGEN.
ONDERWIJZEND
. LEERLINGEN.
Pil.OVINCIEN .
i
~
..i
0
= (.J
PERSO:>IEEL.
15 JANUARIJ. 15 JULIJ,
....:
~ =~ ..i
.J J
;..;
Q)
~
"' < ~ < ~ < a Q.) "' <
"' Q.)
Q.) Q.)
a <
:::!
·;;;- ';;;"'
... Q E-< c.o ... c.o
l;l C':S 0
Q
Q
Q.)
:... 0 0
0 0
~
"' 0
t!I ~ > ... ..., ... ..., ~ 1'
PROVINCJEN,
i
lol
,..;i
0
=
(.J
PERSONEEL,
15 JANUARIJ. 15 JULIJ.
Ul
~ ......, -~
~
~ ~
~
~
~
"' .,;
"'
"' ~ a Q.)
<
a
Q,)
Q < Q.)
<
<
f<
::i f< 0.0 ';;;"'
0.0
·;;;- ....
~
0
lol :... Q ·q;
Q
0
""
·:;;
0
0
0
0
t!I ~ > f< ..., ~ f<
..., ~ ....
N oordbrabaa t 23 22 24 46 540 :2062 2602 5o4 1638 2142
Gelderland . . 14 frr 4 45 1739 1165 2904 1569 1089 2658
Zuidholland . 38 r!p l 143 4236 3972 8208(a)
Noordholland 31 107 16 123 3506 3541 7o4.7(b)
Zeeland .••
Utrecht ••. 24 go 4 94 2372 2055 4427 2355 2065 4420
Friesland •. 3 3 53 74. 127 54. 75 129
Overijssel JO 19 19 507 /f59 966 .(c)
GroninGen . 16 l6(d)
" 16 953 842 1795(e)
Drenthe . . • 2 3 3 29 23 52 25 19 44
LimburG . . 8 25 13 38 376 5/i.6 922 376 522 898
- ------------------
TOTAAL • 168 468 62 530
. (a) Van deze provincie !s enkel het gemiddeld getal leerlingen gedurende het
7am· opgegeven en tevens niet aangewezen of de leerlingen op de avondscholen
tevens de dagscholen bezoeken,
. (b) Van deze provincie is enkel het gemiddeld getal leerlingen gedurende het
1aar op de dagscholen opgegeven.
(c). yan het getal leerli!'1gen op 15 .Julij is op verscheidene scholen dezer
provmc1e geene naauwkeunge aanteekenmg gehouden.
(d)
Twee scholen te Jukwerd en Duurkenakker waren onvervuld.
. (e) Van deze provincie is enkel het grootste getal leerlingen gedurende /iel
1aar opaegeven.
Noordbrahant 71 6i 68 129 1:123 3671 4894 ro53 3011 4o64
Gelderland • • 55 78 21 99 1440 886 2326 1302 833 2135
Zuidholland • 14.3 262 94 356 5324 3926 925o(a)
Noordholland 189 267 97 364 4940 4307 9247(b)
"
Zeeland .••• 16 37 4 41 806 520 1326 778 474 1252
Utrecht .••• 45 107 26 133 P43 950 2093 u36 947 2083
Friesland .•• 12 4 9 r3 248 231 479 232 218 450
Overijssel. • . 18 4o 5 45 951 741 1692· 11 (c)
Groningen , • 3o 5o 3 53 2249 1632 3881(d)
Drenthe •••• 3 4
))
4 106 100 206 100 90 190
Limburg, •. 39 55 18 73 884 912 1796 687 773 1460
----------- ---
TOTAAL • 621 965 31~5 1310
. (a) Van deze provincie is enkel het . gemiddeld getal leerlinaen gedurende het
1aar opgegeTen en tevens niet aaogewezen of de leerlingen op de avondscholen
tevens de dagscholen bezoeken.
. (b) Van deze provincie is enkel bet gemiddeld Betal leerlingen 9editrende liet
;aar op de dagscholen opgegeven.
, (c) Van het getal leerlingen op l 5 Juli.i is op verscheidene scholen deze1· pro·
v10c1e geene naallwk111uige aanteekening gehouden.
. (d) Van deze provincie is enkel het grootlte iretal leerlingep gedurende het
Jaar opgegeven. ·

( 125 )
STAAT van het getal van de lagete ·scholen., het onderw~
neel ~n de leerlingen i1i el/ie provincie over 184g.
BEVOLKING
ONDERWIJZEND
L E E R L 1 N G E N.
· PROVINCIEN.
OP
z
i:

PROVINCIEN. c Q) d 0 ...,. 0 0
( 126 ) ( u7 )
r erhoudingen aand~ staten afgeleid.
Q) d O'>CI.> ... Q) O'>CI ... O'> d
g ' d d 1"'
s :b5 d Q) 1
' ... "'
-a~ ' ... Q)
·;:: IU
Cl/ Q) ... 0
a.i"'d Q) Cl/
Q)"'
:::;>-g ,.Q Q) ...
~-
..QA"' ~ "'O 0)- !t
Q) Q)
l>"'O
Q; 'i::l ~-5 J:lS
~ §'"'
r.. 0 0)- ,..c:: ...
::i- 0 ... Q
~§(ij
... Q) ...
...... t c..
Q) "' ....
~~ z ... z P..o i:::"'
~p..~ zs . s 9 '"O ...
8~ ~ö i:I Q) 0 0"'
::l 0
0 ....
ll.
:g ~
..._
0
0 ... 0 r.. ... "'g-g
~~
Ö~c;S
O'> = g
-1:1 c"' "'Q)
d
"' ... ~ Q
Q"'
O'> Q) 0 ~ IJ i:I
~ Q)
~
s-; r.. 0 i.."'O ...
Q) •
~'"O ::::- Q)-
... ê ~ ... ~o
Q)
Q) Q)
Cl.> ...
Q) Cl.>
~ .s~ ... d "(i
'dö> :~~ ~§.!l
- Q)
i:i.Q :=:t.~
... P...., 0 ...
0
p..h 0 p.,= 0
- Q)
p.,~
,..c:: ,.Q Q)
0 = ,..c:: = ..Q ·~
p. 0 0
i:.,.b.Pcn
§' ...c:: ... > ... o!.
~ . ~;;;
rJ) Q ~""tl ~;;; Q)"'C
:;ëa -g..a ... =..q- 8.."'
•::" N ~...c:: ...
Q) Q) v v •
j:Q j:Q
1a:i Q:l j:Q i:Q · ..l ...i 0 j:Q s 0 0 0 j:Q 0
Op 15 Januarij 1849.
Noordbrabant. 94,, 92,7 19,2 18,9 II3 112 851 122 80 113 84. 43 72 1,4.7 1,86 1,ó6
Gelderland u6,1 I 11,9 l/r,6 1!~, 1 131 126 698 127 76 118 72 36 65 1,77 2,09 1,83
Zeeland. l00,9 98,8 8,5 8,3 109 107 641 II5 83 11 l 63 32 59 l,82 2,56 1,89
Utrecht ... 59,4. 59,2 4.3,8 43,6 103 103 803 11 [ 94 103 51 29 39 2,15 3,29 2,68
Friesland . x38,6 132,6 2,6 2,5 14.1 135 785 93 4.3 91 55 38 55 1,68 1,14 1;69
Drenthe. 162,1 152 3,3 3,x 165 155 n/i. 95 52 93 74 37 72 1 ,29 1,04 1,29
Limburg .. 92,3 90 13,6 !3,2 106 rn3 797 117 58 103 73 24. 58 1 ,61 2,36 1,78
Zuidholland . 2,34 2,76 2,51
Noordholland . i 2,09 2,21 2,14
Overijssel . ". . , ." ... ... • . • x,85 2,29 1,91
Gronini::en. . ............ . . • 1,69 1,5 x,65
-----------------
4 -;-1-:-1--;-1--::- -:-1~
- - ---- ----- - --- -
GEMIDDEI.D. 106,3 103,4. 15,4 15 121,7 118 68 34 2,59 1,93
Op 15 Julij 1849.
Noordbrabant. 56,5 55,6 15,9 15,7 72 71 930 77 66 72 5o 35 !~6
Gelderland 71 68,4 i3,4 12,9 84. 81 736 78 69 76 44. 33 4.2
Zeeland. 73,4 7 1·9 8 7,8 81 80 73/r. 83 78 83 {~6 31 44
Utrecht. 58 57,8 /i.3,7 4.3,5 102 101 829 108 94. 102 5o 29 38
Friesland 132,9 127,2 2,4 2,3 135 do 769 89 41 87 53 36 52
Drenthe. 104,5 98 3 2,8 108 101 846 6i 47 60 47 33 4.7
Limburg 62,8 61,2 II,8 11,5 75 73 813 80 5o 73 !~9 21 41
------------------
76,3 74,2 14 13,6 88
GEMIDDf.L'D. 90
2
~1~1--;1---;;1-;---:---;-
·: . ~

Scholen van bijr.o
e1i strekking:
·129 )
'BEWAAR• EN
KLEINKINDER•
SCHOLEN.
JtOSTSCBOLEN
VOOR
ZONDAGSCHOLEN. WERKSCHOLEN.
VOLKSZANG•
SCHOLEN.
Jongens. Meisjes. Jongens. Meisj eerÜngen . . Leerlingen. · Leerlingen. Leerlingen.
PROVINCIEN.
AANMERKINGEN.
Noordbrabant. .
Gelderland • •
Zuidholland
Noordholland
Zeeland ..
Utrecht •.•
Fi:iesland, .
Overijssel.
Groningen
Drenthe.
Limburg
TOTAÄL . • ••
13 358 513 4. 24.5
43 1403 1654 4 54
4
2
21 434. Il
20
5o 4 69 6 l 39 29 864
(a) (a) 38 (b) 23
348
6 5io
14 360
4 94
716 .5 4
725 5
396 •
54.5 D
7
5 J 29 128 2 60 3 97 3 135 •
11
9
3 44
-------------------
. 13
448 4o 4
(c)
18.2 106 5 .183
189_ 52 6 361
39~ 244 7 311
762 153 52
430 329 l 0 368
4o 20 "
(d)
178 "
2)0 . 4 231
3 260 "
" (e) Van de volkszan3scholen
in deze
· provincie zijn geene
- --- ----- ----- - ----opga1'.en verkregen,
(e)
3,14 • 9
4
11 5 287 II84 4
4o5 2 120 2
Il
- ~9
34
202
3o5
5o
165
2445 944' 49 2138 '2300 35 287 2945 . 45 n64 ~o43 .
1 . .
56 (a) In deze.provincie
zijn' nagenoeg alle
200 kostscholen tevens dag·
· scholen .•
" (b) Het getal kostleerlingen
is veelal niet
",, naauwkeurig op!J'egeven~
· · ·
88
· (c] Otik in deze
1
5 provincie w9rden deze
scholen· aangetroffen;
haar getal is echter
188 nie~ naau_wkeurig opgegeven.
356
( d) Deze scholen
70 zijn in deze provincie
· meestal niet · met de
gewone lagere scholen
7- 0 vereenigd. ·

( 130 )
STAAT der akten van algemeene toelating , door de provinciale Commissien
van 'on.derwijs, na afgenomen examen, in de voorjaars-, zomeren
herfst-vergaderingen in I 849 afgegeven.
( 131 )
STAAT van de ondenvijzersgezelschappen en van het personeel
voor huisonderwijs.
SCOOOLONDERWIJZERS
VAN DEi.'I
PROVINCIEN.
ONDERWIJZERS
GEZELSCHAPPEN.
PROVINCJEN.
C>
"ó
'"'
0
0
;;...
Noordbrabant; • 9 4
25 351
5
N oordbrabant. •
8
Gelderland , 10
4
38
Gelderland • .• •
Zuidholland • • .
Noordholland •.
Zeeland
3
:u
t8
5 10
4.3
47
7
20
3o
2
35
6
Zuidholland • • . 9 8
Noordholland. . l I 6
Zeeland. 4
3t
26 3ol
12
2•
I
20
3
Utrecht
Friesland • • • •
Overijssel . - . •
10 13
18 33
12 22
20
:w
5
6
11
9
Utrecht; • • 5
Friesland • 9
5
35
38
8
4
Groningen ••••
Drenthe •• , ••
Limburg ..•.•
5
2
12
4
21
2
6
Overijssel • 6
Groningen 6
Drenthe. 4
22 344
336
7 126
JI
3
2
TOTA.AI. •,
10
Limburg •••••• 8 2
II
4
Totaal der in 1849 afGegcven akten van algemeene toelating 896, 75
meer dan in 1848.
TOTAAL • , 82 4o
466
- "i_

( ::r32 _)
S T A A T van de Latij1isc/ie scholen ei• Gymnasien gedurende liet schooljaar 1849 - 1850.
'
'
PROVINCIEN.
;
0
=
"
GEMEENTEN
GEVESTIGD.
ONDERWIJZERS INGEDEELD NAAR
OP DEEERSTE AFDEEUNG.
AANTAL LEERLINGEN STAAT STAAT
OP DE TWEEDE AFDEELING.
.J
"
0
"
HUIS.
AANMERKINGEN.
Koordbrabaot . . . • 13. 's Hertogenbosch, Breda, Berçen op
Zoom, Eindhoven, Grave, Heusden ,
Ooslerhout, Uden, Do1meer, Gemert,
Helmond, Ravenstein , Meçen • • • 13 8 4 " • •
Gelderland. . . . . . •4 .Arnhem,Nijmegen,Zutphcn,Hardenvijk,
Tiel, Zalt Bommel, Cule11bor3, Does·
Zuidbolland, •.
~~;t~~:hw;ge~~~~:~ 0 : ~;;:;:a:~e~: 14 s 3
9 's Gravenhage , Rotterdam , Leyden ,
Dordrecht , Delft, Gouda, Schiedam,
Gorinchem, Brielle. • • • . . • • . 9 6 10
~oordholland . . . . 5 Amsterdam, Haarlem, Alkmaar, Hoorn,
Enkhuizen • • • • • . . • . • • " • 5 2 3 •
!ttland . . . . . . . 2 Middelburg, Zierikzee. • • . • . • • •
Utrecht. • . . . . . . l Utrecht, Amersfoort. • . . • • . . • • 2 2 3
Friesland. . . . • . . 7 Leeuwarden , Bolsward , Franeker ,
Sneek, Dokkum, Harlingen, Joure • 6 3 '.!
Omijssel. ·• . . .
CroninGen • ••••.
Zwolle, Deventer, Kampen, Enschedé,
Almelo , Oldenzaal , Ootmarssum • • 7 5 2
Groningen, Wmschoten, Veendam,
Appingedam. • • • . • • • • • • • •
Drenthe . . • • . . . 2 AHen , Meppel • • • • • • • • • • ••
Limburç • • • • • • • > Maastricht , Roermond ; • • . . • • •
l 4
lf 3 9 0
5 • 7 3
8 • 25
8 • 22 3
3 1
6 1
5 • 9 2
• 13 1
3 l 6 3
3 •
4 3
• 1 12 4 31 43 31 :8 So 38 26 226(a) • • • • • "
5 1 1 2 46 79 65 ,s 56 39
:6 28 34 11 t42 • 1 3 »
4• 34 :5 13 13 16 142 5 15 10 7
8 9 2 /i 7 3 5 3o
9 20 .s 15 24 3 100
18 •4 Il 19 19 16 33
" 1 28 i5 18 I'.2 15 98'.e) 11 9 9 •
233 D 11 I n I " IO 2 • l 6 6 1 afdeelinç.
22 (b) 24o(c) " 6 5 • 3 " 3 2 • 9 2
37 344 3 2 1 • 3
1 4
115 2 3 2 3 2 1 1 1 5
(a) Van deie leerlingen woonden
~:et 5 ~~d~~~ij~ 0 b~ ~~ni~~n t~;!d!
is ~~~tv:;6::e!!!r1;:tt':e\k~ 0 ~Î:,~~
tij behooreo,
(c) Van 76 leerlingen is de indeelinç-
in afdeelinccn en klassen niet
opgegeven.
5 " " 4 6 " 3 te ~~aJ:::i ~~et~~=~~ihg:tno:d:::ij~
bij op de eerste afdeeliaff.
" 3 2 " is ~ei i~d~e1i:i~~~Î~~~~Pe~v:;~:~
J cevea.
(f) Yao 15 alsvorcn.
is ~l r:dc~Îi~e;r~~n~~d!:.?~:::zae~
1 klassen niet opgegeven .
44(f) 159(9) 3 " 1 3 2 l 4 da~) i;'d: i!t~if~~Î~ek1!~e!e:~~
opcegevca.
l 16 16 6 12 26 15 23 98 • 2 6 2 ,4 48 (li) 146 l " 3 (r') Van 63 leerlingen te Roermond
is de indceliog in afdeelinf3'CD
5 3 10 9 6 8 46 46
to klassen A.ict opgesenn.
5 • 3 • 4 23 4 6 8 15 •4 68 2oo(i)
TOTAAL. , • • 6 7 66 35 31 3 9 2 47 47 4 108 17
(bh. t32, n•. 1.)
..1

S T AAT der aan de Hoogesclwlen bij de verschillende faculteiten ingeschreven studenten O]i 31 December van de jaren I 839 tot en met 1849.
1839.
1840.
1843.
1844.
1845.
1846.
1848.
1849.
F A C U L T E 1 T E N.
lieleerdheid . . . . . . . . . .
!
t
Leyden •.••••
Utrecht, .•.••
Groningen ••.••
Leyden ••
•geleerdheid. • . . . . . . . . Utrecht ..
Groningen
Leyden •••
eeslunde • • • • • . . . • . . . U trecbt • ,
Groningen
i-en natuurkunde. • . . . . . .
iegelende wijsbegeerte en letteren
1
Leyden •.
Utrecht ••
Groningen
1
1
Leyden •••
Utrecht •••
Groningen •
Studerende.
209
169
49
152
n6
58
7
9
49(a)
38
3
29
11
181
127
58
7
9
49
Studerende.
105
91
55
219
108
51
38
45
143
92
55
2C}2
108
51
Studerende.
C}I
68
47
215
96
55
156
53
84
7
65
35
35
5
~82
99
55
208
56
84
9
66
35
83
74
47
215
93
61
7
49
31
47
3
JC)O
47
81
8
5o
31
Studerende.
'.UI /~9
137
70
127 54
83 5
80 ·"
6
14
34
J
<
...
0
...
102
q5
47
181
88
80
7
15
34
Studerende .
71 22
107 5
70
230 54
148 5
100
125 53
68 6
93
8
9
4
J
<
...
~ Studerende.
93 74
11 2 110
70 58
284 221
153 140
100 105
178 103
74 72
93 87
9 10
9 10
4
3o
8
49
11
15
Studerende.
55 24
u7
57
196 4o
139 3
JOi
8!~ 35
5q
74
10
9
4
ll9
5q
74
11
9
4
Studerende.
42 24
u3 4
53
188 43
143 12
102
23 16 39 29 14 43 31 22 53 25 16 41 23 12 35 26 11 37 29 10 39 25 9 34 27 9
32 4. 36 120 121 148 150 rn6 107 14 4 18 17 5 22 i3 4 17 20 21 14
66(b) 66 57 57 82 82 70 70 54 54 12 121 8 8 13 I3 17
66
u7
53
231
155
102
94
54
63
JO
8
5
36
14
17
Studerende.
69 27
I Il
22
176 44
158 l 1
84
65 29
38
41
11 3
li
38
r3
66
8
Studerende.
96
u3
67
JI8
28
5
22 54
220 168 48
169 168 l 1
84 108
14 10
7 12
15 l
46
t3
66
27 13
II
6
AANMERKINGEN.
95 (11) Hieronder 4o voorberei-
123 dend voor de geneeskunde;
55
(b) 20 voorbereidend voor de
2 16 godgeleerdheid en 39 voor de
1 79 regtsgeleerdheid.
109
Il
12
J
40
II
6
ALGEMEEN TOT.Ur. ••• ,
geta 1 promotlen
. h
eet
f b
e
l
oopen
l Lcyden Utrecht, • •• . • , ~ •••
' • •
an de Hoogescholen te • . •. . • Groningen • • • • •
-:::--~ '39{~1~ ,4" "331-:: ,4,5 m9 ~ "96 ~ ~ m3 rn88 ~ "5; >4> ~ m4 963::; rn77 894--:;;
90
5o
5o
to3
6J
54
107
39
fö
103
58
45
Ill
3r
25
lOq
32
4-i
69
39
26
58
44
39
TOTAA.L • , ••
190
218
208
206
134
"
Gedurende het akademiejaar 1848/49 hebben plaats gehad: te Leyden q.9 candidaatsexamens, waaronder niet begrepen de voorbereidende examens, 65 doctors examens; te Utrecht, met de voorbereidende, 177 candidaats- en 33 doctorsexamens; te Groningen 90 candidaatsexamens,
ruonder 39 in de faculteit der wijsbegeerte en letteren ter bekoming van den Yoorbereidenden graad voor de studien in de god· en rentsgeleerdheid en 6 in de wis- en natuurkunde voor de studien in de geneeskunde, 29 doctorsexamens; en gedurende dat van 1849/50: te Leyden 66 voorbe•
· nde., 51 candidaats- en 51 doctorsexamens; te Utrecht 125 candidaats- (met inbegrip der voorbereidende) en 46 doctorsexamens; te Gronin3en 34 voorbereidende-, 42 candidaats- co 45 doctorsexamens.
(bli, 132 1
n°, 2.)
\

..,
0 -,...~
s:i...
('1)
..,
~ = ï'
Q
~ &."-
U>
:r

( Î 34 ) ( 135 )
STAAT i>an de jaarlijksche afwisseling .in liet getal kadetten aan • klijke M1'litaire Akademie te Breda, van 1836 tot en met September 1850.
AKADEMIEJAREN.
AAN_GENOMEN ALS KADET VOOR
INFANTERIE. CAVALERIE. ARTILLERIE, GENIE.
d ci d
(1)
(1)
--d -d
ci
Cl)
(1)
-d" --d
c 13 c ·s c 1:i c ï:l c
0 CIS 0 CIS 0 CIS 0
CIS
ï: ö ï: ö ï: ö ï: ö ~
(1)
Cl) Cl)

ARMWEZEN.
De beperktheid van ruimte gedoogde niet dejaarlijksche staten va~
het armwezen in hun geheel in dit jaarboekje op te nemen. Da~
de jaarlijksche verslagen van de Gedeputeerde Staten den staat 1•at
liet armwezen uitvoerig plegen te behandelen en het verslag drr Re.
gering nopens den staat van het armwezen algemeen verkrijgbaar wora:
gesteld, heeft men vermeend dat een bekuopt tienjarig vergelijkenl
overzigt over het geheele Rijk boven eene provineie'sgewifoe beschou·
wing over één enkel .jaar de voorkeur zou verdienen~
1
Tot de eerste van de drie hoofdsoorten, waarin de instellingen vat
liefdadigheid verdeeld worden , Lehooren die tot het verleenen var
onderstand aan beho!'!ftigen , volgens de verkregen opgaven op 31
December 1848 4334 in getal, waarvan 3477 de gevraagde inlichtinge1
gaven en waaronder de besturen voor huiszittende armen , de genoot·
schappen tot ondersteuning van schamele armen , de commissien o.
vereenigingen tot het uitdeelen van levensmiddelen en brandstoffü
gedurende den wioter, de genootsc?appen tot ondersteun~ng van .be·
hoeftige kraamvrouwen , de godshmzen en de g~st- of ziekenhmzen
gerekend worden te behoorcn.
De besturen voor huiszittende en schamele armen hebben het grootsti
getal personen bedeeld en ondersteund in . 1847.
Dit getal is von1
de eerstgenoemde besture'n de zes eerste 1aren (voor 1844 nogtan:
met uitwndering der gedurende het geheele jaar onafgebroken be·
deelden), voor de laatstgenoemden slechts cle vier eerste jaren henedeE
het gemiddelde _tienjarige cijfer gebleven. Van de door de besturen
voor huiszittende armen bed«:!elden bleef in 1848 het getal der onafyehroken
gedurende het geheele jaar bedeelden beneden äat van de drie,
dat der tijdelijk bedeelden beneden dat van de twee vorige jaren.
Men telde , behalve een vicariefonds te Waardenburg waaruit
subsidien verleend worden, met inbegrip der bijzondere besturen
krachtens erfmakingen, op 31 December 1848 3471 besturen voor
huiszittende armen. De opgaven werden slechts van 2922 verkregen.
De meeste ontbraken uit Noordhrabar.t en Gelderland, de minste uit
Limburg, Groningen, Drenthe en Utrecht. De ontvangsten en uitgaven
, voor zoo verre de opg:iven reiken , waren het grootst in 1847.
Zij daalden in I 848 beneden het cijfer van 1846.
Deze besturen worden onderscheiden in :
a. Diakonien.
Niet
Gesubsidieerd. TOT.UT"
gesubsidieerd,
Van de Nederduitsch Hervormden 1071 232 r3o3
" Waalsch 13 i4
" Engelsch 4 4
" Schotsch
D .Anglikaansche Episcopalen J
Evangelisch-Lutherschen • 27 17 44
" Herstelde 4 1 5
" Doopsgezinden • 99 15 114
Remonstranten • 12 3 15
Hernhutters of Moravische
broeders •• ;
I
" Christelijk .Afgescheidenen 120 7 127
" Roomsch-Katholijken • . . 292 120 4 12
Il Oud-Roomschen (Clerezij). 8 6 •4
Il Nederduitsche lsraëliten 3o 51 81
" Portugesche 3 3
1683 456 2i39
b. Algemeene of burgerlijke armbesturen.
Niet
gesubsidieerd.
Gesubsidieerd. TOTAAJ,.
Voor al de armen zonder onderscheid
van gezindte •.••••••.
Alleen voor die armen, die door
337 fi-26 (rz) 763
het niet afleggen van belijdenis geene
Transporteren • • • 337 426 763
d' (a) Hieronder het burgerlijk armbestuur voor Hervormden te Steenwijk , iresubsi-
·ieerd uit de stadskas.
12.

( 138 )
( 139 )
Niet
&esubsidieerd.
Gesubsidieerd·. TOTAAL.
Per transport ••• 337 426 763
ledematen van eene godsdienstige gezindte
zijn .••••••••••••• 7o(a) 212 (b) 282
Alleen voor die armen , die , noch
door doop of besnijdenis, noch door
afgelegde belijdenis behooren tot eene
godsdienstige gezindte • • • • • • • 4 18 22
Alleen voor de laatstbedoelde armen
en tot het bedeelen bij voorschot
van behoeftigen, die elders domicilie
van onderstand hebben ••. ; •• • 2
72
2
4t3 728
--
1141
c. Gecombineerde armbesturen.
Hun getal bedraagt 81, waarvan 33 voor de armen van eene be·
paalde gezindte , als :
17 voor de Nederduitsph Hervormden,
1 I " Roomsch-Katholyken,
11 Herstelde Lutherschen ,
voor de Christelijk Afgescheidenen ,
2 " Israëliten,
1 " alle Protestanten ,
en 48 voor alle armen zonder onderscheid van gezindte. Van ~
eersten genieten 2 1 , van de laatsten 35 subsidien van de gemeenten
d. Weezenarmbesturen.
Van deze besturen , wier getal 32 befoopt , verzorgen 20 weezen
van eene bepaalde geûndte, waaronder;
1 o voor de Hervormden ,
6 ,, Roömsch-Katholyken,
1 Evangelisch-Lutherschen ,
3 ,, Doopsgezinden , . .
en 12 alle behoeftige weezcn zonder ondersé'he1d van gezindte.
(a) Hieronde1· het armbestuur der Hervormden te Bloemendaal en dat der Roomse~·
katholyken te Oterleek , door wel~ laatste worden b~deeld de behoeftigen v~n n~
Roomsch-katholyke c:ezindte al of met ledematen en die welke nog geene behide
hebben afgelegd. .
( b) Hieronder het gesubsidieerd a!gemeen ~~mbest~ur te Bloemendaal, Yoor hen dii
tot gcene der in de gemeente aanwezige kerkelijke ueundten behooren.
genieten 2 , van de laatsten 4 subsidien . \'an dt:
· e. Bijzondere besturen, kracl~tens erfmakingen, niet in het bezit
van gestichten en die dus niet lot de godshuizen behooren.
Onder deze besturen , 7 8 in getal , zijn 31 bestemd voor beh~eftien
van eene bepaalde gezindte, waaronder 3 subsidien 3enieten, als:
15 (a) voor Nederduitsch Hervormden,
14 (b) Roomsch-Katholijken,
2 alle Protestanten ,
7 (c) , allen ongesubsidieerd , voor alle armen zonder onderscheid
an gezindte. De uitkomsten van het beheer dezer instellingen zijn
n den staat onder de besturen voor huiszittende armen niet opg

( 140 )
eene bepaalde gezindte , waaronder .3 v?or Nede~d?itsch Hervorm~en
en 2 voor Roomsch Katholijken, allen met gesubsidieerd. D? overige
1 15 , waaronder 39 gesubsidieerd, ondersteunden behoeftigen van
meer d:;m ééne of van alle gezindt~?-· O~der deze laatste behoo~en eene
commissie tot wering der bedelar.•J te ~rielle, on?er .medewerking van
het stedelijk bestuur, welke levensmiddelen uitdeelt aan ~Il? door
eenig armbestuur bedeel~e a~~~n., ee~e algemeene commissie van
weldadigheid te Edam uit VrIJWtlhge giften onderl~o.uden en welke
werk enz. aan behoeftigen verschaft , en twee vereemgmgen v.an dame;
ter verschaffing van kleedingstukken te Boskoop en te Y iàne~. -
De hoeveelheid van den verleenden onderstand, het getal mschr1Jveri
en de hoegrootheid der ontvangsten en uit.gaven bereikten in 1840
het hoogste cijfer, een gevolg van den ~1slukten aardappelenoogsl
en van de toenmalige duurte der levensmiddelen.
De genootschappen voor behoef~ige .~raamvrouwen zijn_' wat hel
getal der genootschappen betreft, Jaarhjl:~ toegenomen. Het bedroe~
in 1840 29, in 1848 42 ; waaronder een enkel voor Her~ormden,
de overigen , waarvan 5 gesubsidieerd , voor de behoeftigen van
meer dan ééne of van alle gezindten. In. 1848" ontbraken de opga·
ven van zes genootschappen. Het getal msch~i1vers en het bedra~
der ontvangsten en uitgaven waren het grootst m 1845. .
De godshuizen, 624 in get~l, waartoe ~e wees-, bestedelmgs·;
proveniers- en arm· of we.rkhmze? , de gesti~hten voor oude en g~
brekkige lieden, die voor oude he~en en kmderen te zamen en d1
hof jes behooren , ondergingen wel is waar m getal seder~ 1840 eem
vermeerdering; het getal opgenomen personen, hetwelk m 1847 hel
hoogste cijfer bereikte? is echter. meer af- dan toeg~nomen. In ver·
houdin

voor verreweg het grootste gedeelte gedurende het geheele jaar
gedurende 365 dagen verpleegd worden , verklaart zich hieruit de
ongunstige verhouding der verpleegden tot de verpleegdagen. Zoo
geeft hijv. , het jaar. 1848 voor het geheele Rijk middelbaar 56,3;
voor de zeven provmcien met krankzinnigen gestichten (Noordbra.
bant, Gelderland , Zuid- en Noordholland, Utrecht, Overijssel en
Limburg) 56,7 ; voor de drie zonder (Zeeland, Friesland en Gronin.
een) slechts 46,4 verpleegdagen op eiken verpleegden. In de zeven
eerste provincien bedroeg namelijk het getal verpleegdagen 1242974
oP de 21932, in de drie laatste slechts 37574 op de 809 verpleeg·
den. In de zeven eerste proTincien stonden de verpleegden tot de
bevolking als 9,24, in de drie laatsten als 1,36 tot de 1000 zielen,
Uit het tienjarige overzigt blijkt, dat het algemeen totaal der ont·
vangsten en uitgaven voor de instellingen van liefdadigheid tot het
verleenen van onderstand aan behoeftigen het hoogste cijfer bereikte
in 1847 , dat heide de vijf eerste jaren beneden het gemiddela
~jfer zijn gebleven, de vijf laatsten daarentegen dit cijfer hebben
QVertroffen en dat gedurende dit laatste vijfjarige tijdperk het jaar
t 844 in ontvangsten , het jaar 1848 in uitgaven het laagste cijfer
heeft opgeleverd.
De instellingen der tweede lwof dsoort , wier getal , de kolonien flC·
ve'ëtigd door de maatschappij van weldadigheid niet medegerekend 1
op 31 December 1848 2995 (waarvan 2499 inlichtingen gaven) be·
droeg , laten zich splitsen in ~e volgende onderdeelen .= • "
a. De scholen tot onderwys en de werkscholen; mste-llmgen hij
uitnemendheid geschikt ter vermindering van het getal armen en ter
voorkoming der armoede.
Uit het tienjarige overzigt blijkt, dat de armenscholen , uitsluitena
voor behoeftige kinderen bestemd, wel is waar in getal weinig zijn
toegenomen , dat echter het getal der die scholen bezoekende kinde·
ren sedert 1840 met 9893 of met meer dan een vijfde is ver·
meerderd. Het getal dier scholen bedroeg op 31 December 184!
J 76 (54 genoten subsidien), waaronder 3 voor jongens, 6 voor
meisje;; en 167 voor .iongens en meisjes. Onder deze scholen ware
79 voor eene bepaalde, de overige 97 voor meer dan ééne of v~or
alle gezindten. Het getal der die scholen bezoekende kinderen is,
met uitzondering van 1844 , geregeld jaarlijks toegenomen. ~oor
heeft het jaar 1848 zich ten dien aanzien gunstig onderscheiden,
zijnde in dat jaar de armenscholen bezocht door 2139 kinderen mee
(.. i43 )
an in -1847. - Hierbij mag echter niet uit het-oog worden verloren, 1
at in 1847 slechts van I 41 , in 1 848 van I 48 dier scholen opgaven -
ijn verkregen.
Orn zich een juist denkbeeld te vormen van het schoolbezoek door
e behoeftige kinderen dient men tevens het getal behoeftige kindeen
te kennen, welke de gemeentescholen en de scholen hehoorende
an ~?rtikulieren bezo~hten -of de scholen voor behoeftigen bestemd
e gelijk met andere kmderen. Het getal van die scholen beliep op
1 December 1848 ~1.59 (4g8 genoten subsidien), waaronder 2 voor
ngens, 4 voor melSJeS en 2153 voor jongens en meisjes bestemd
aren. Van deze scholen waren 5o van eene bepaalde 2109 van
eer dan ééne of van alle gezindten. Deze scholen we~den voor
overre de opgaven reiken, welke in 1848 van 33 scholen o'ntbraen
,, bezocht door 49840, in 1848 door 74787 kinderen van beoeft1ge
ouders. Eene vermeerdering van 24937 of van ruim de
elf~. Beschouwt men de vermeerdering in verhouding tot de beolkmg
dan ontwaart men dat op de 10000 zielen in 1840 slechts
25, in 1848 422 arme kinderen op de voornoemde scholen werden
nderwezen. Ongunstig is daarentegen de rede, indien men het
etal behoeftige leerlingen vergelijkt met dat der huiszittende armen.
.erwijl in 1840 31 15 kinderen op de J 0000 huiszittende armen op
"1e scholen. ond~rwijs genoten, was dit getal in 1846, het ongunsite
der tien pren, slechts ruim 2645. Die rede herstelde zich
o~ans. genoegzaam in 1848 , toen op de 10000 huiszittende armen
oJo kmderen de armen- , gemeente- en partikuliere scholen baocnten.
De bijzondere scholen voor behoeftigen bestemd waren op 31 Deember
1848 580 in getal, waarvan slechts 173 opgayen Jeverden.
eze laat&ten werden bezocht door 17517 leerlingen. Tot die scholen
ehooren de week-, zondag- , kleinekinder- en bewaarscholen. De
ootste leemten bestaan nog in de opgaven der kleinkinder- of
:~aarscholen , wier getal op 31 Decembe1· 1 848 445 bedroeg, ter"
1
JI slechts 7 1 opgaven deden~ Van de 4 7 weekscholen op vooreld
tijdstip zijn van 28, van de 88 zondagscholen van 74 opgaven
ntvangen.
Van de wer~s~holen zijn 4 voor jongens, 17 voor meisjes, 17 voor
~ngens en meisjes , 9 voor volwassenen of meer bejaarden bestemd;
ie~onder 26 van eene bepaalde, 21 van meer dan ééne of van alle
ezmdten. Van deze scholen genieten 4 subsidien.
Van d.e zondagschol~~ worden 6 dool' jongens , 8 door meisjes ,
9 door JO?gens en meisjes, 55 door volwassenen of meer bejaarden
;zocht; h1eron.der 28 van eene bepaalde, 60 van meer dan ééne
van alle gezmdten. Van deze scholen genieten 4 subsidien.
Van de kleinkinder- of bewaarscholen zijn bestemd 3 voor jon-

( 144 )
gens , 4 'Voor meisjes,· 438 voor jongens en n1eisjes ; hieronder 2
voor eene bepaalde , 42 1 voor meer dan ééne of voor alle . gezin
ten. Van deze scholen genieten 17 subsidien.
Men telde onder de werkscholen 1 voor jongens, · 37 voor meisjes
3 vocir jongens en meisjes; waarvan 13 voor eene bepaalde, 28 vo
meer dan ééne of voor alle gezindten. Van deze scholen waren 1
gesubsidieerd. Van de 4 r werkscholen zijn slechts van 18 opgave
verkregen. Het valt derhalve moeijelijk te beslissen of het schijnbaa
vermeerderde getal leerlingen sedert 1840 al dan niet aan meer vol
ledige opgaven moet worden toegeschreven.
Uit het tienjarige overzigt blijkt dat de ontvangsten en uitgave
van de scholen voor behoeftigen, waaronder niet begrepen die doo
genootschappen of partikulieren bekostigd, en van de werkscholen
met uitzondering een er kleine vermindering in l 843 , jaarlijks 3e
regeld zijn toegenomen. De zes eerste jaren van het tijdvak bleve
beneden het tienjarig gemiddelde cijfer ; dit cijfer werd overtroffe
gedurende de vier laatste jaren. De vermeerdering was het groo
in 1841 , 1845, 1847 en 1848.
b. Gestichten voor doofstommen en blinden. Omtrent de bei
3estichten voor doofstommen valt slechts op te merken , dat het g
tal kweekelingen, voor welke het geheele kostgeld, sedert I 840 is af.
dat dergenen, ·voor welke slechts . een deel . van het kostgeld betaal
wordt , is toegenomen. Zij die geheel waren ten koste van de g
stichten bereikten in 1842 en 1848 het hoogste cijfer. De afwiss
ling in de bevolking het grootst in die beide jaren ; het get
ontslag

eene grootere waarde zijn beleei::id

T 1ENJAR1 G 0VERZ1 G T van de instellingen van tveldadiglieid tot het verleenen van onderstand aan behoeftigen •
.A.
Getal instellingen, ondersteunde personen en soort en hoeveelheid van den onderstand.
BESTUREN VOOR HUISZITTENDE GENOOTSCHAPPEN YEREENlGINGEN TER UlTDEELING VAN LEVENSMIDDELEN ENZ.
VOOR
ARMEN. SCHAMELE ARMEN. GEDURENDE DEN WINTER.
GENOOTSCHAPPEN
VOOR
REBOEFTIGE
KRAAMVROUWEN.
GODSHUIZEN, !MET UITZONDERING
VAN DE
GAST- OF ZIEKENHUIZEN.
GAST- OF ZIEKENHUIZEN.
GETAL DER BEDEELDEN. GETAL SOORT EN HOEVEELHEID VAN DEN ONDERSTAND.
JNDEELING DER BEVOLKING.
GETAL
JAREN.
Onafge·
broken ge· Tijdelijk
durende een of
het geheele meermalen
'sjaars.
jaar.
Portien soep
en andere
gekookte spijs.
Ponden brood.
Mudden
aardappelen.
Tonnen turf.
Onderstand
Oude Gebrek- Gast- Verpleeg·
Kinderen.
lieden. kigen. huizen. den.
Verpleegdagen.
AANMERKINGEN.
839 ((1) • • • •
136603 6 44.844 16086
331
7160
46
4.68117
(a) Zonder Limburg.
840 • ...•.
7 :w56 1401,50
1363.69 27 340
6203 1954
8635
47
580479
841 ..... .
7 14858
339
6045 2056
47
1299:.i
609224
42 . ..... .
12 53538 19360
2650 331
1836
8055
47
843 . .•..
3568 72 1515,50
979.91 28
1883
8089
48
lq.955
844." ..
15 3381 63
3o45 336
1690
8112
48
845 .. ..
15 89 4582222 1061771/. 22138
3098
1806
48
846 . . ..
47 ....
48 ..• .
GEMIDDELD •. .•
2905
16 3659 97 156636 3o
2
997
31
330 6n9
101 138301 r2r,5o
3803.57 35 3110 354
8954
1384399
·1-----1-----1--- -------1------··-----ll-----·-----·-----1--- ......__ ------------------··----··-----1
165466 13 81 339 2059 47 16010
8369
46
1280548
.r - '-

TIENJARIG OVERZIGT van de instellingen van weldadigheid tot het verleenen van onderstand aan behoeftigen.
B. Getal inschrijvers, ontvangsten en uitgaven.
JAREN.
BESTUREN
VAN
HUISZITTENDE ARMEN.
ONTVANGSTEN, UITGAVEN.
GENOOTSCHAPPEN
VOOR SCHAMELE ARMEN.
GETAL
INSCJIRIJV.ERS
OF ONTVANGSTEN, UITGAVEN.
VEREENIGINGEN TER UIT:ÓEELING VAN
LEVENSMIDDELEN ENZ.
GENOOTSCHAPPEN
VOOR
GODSHUIZEN,
MET UITZONDERING VAN DE GAST- OF ZIEKENHUIZEN. ALGEMEEN TOTAAL.
GEDURENDE DEN WINTER.
BEHOEFTIGE KRAAMVROUWEN. GAST- OF ZIEKENHUIZEN.
GETAL
GETAL
INSCHRIJVERS
INSClll\IJVERS
OF ONTVANGSTEN. UITGAVEN. OF ONTVANGSTEN. UITGAVEN. ONTVANGSTEN. UITGAVEN. ONT·VANGSTEN. UITGAVEN. ONTVANGSTEN. UITGAVEN.
.
AANMERKINGEN.
CONTRIBUERllNDE
LEDEN,
CONTRIBUERENDE
LEDEN.
CONTRIBUERENDE
LEDEN,
i.li(a) . •. • •.
f 4277152.85 f 4092241.19
1112 f 14104.54 5 f 12940.86
8414 f 120661.485 j l 17898.865 3213 f 25148.04 f21897.68 5 f 2151445.77 5 f 2167906.85 5 f 590321.76 5 f 587453.34 5 f7178834.4.6 /7000338.80
(a} Zonder Limbuq~ .
!\o
4411168.32 4254185.07
1091 16185.705 J512i.84
8855 l 3704.9.4.4 5 133343.115 3195 25645.66 5 224.84 .. 52 2345516.53 2263743.84 641546.37 623480.385 75771IJ.035 7312358.77
!j1 ..
4544314.00 5 4333281.61 5
1077 15738.22 14464.14
9647 165864.01 161505.575 3460 25968.45 23558.91 2295005.92 5 2264928.96 5 690606.92 638455,50 7737497.53 7436194.705
li. ... .
4752495.40 4606353.21
1549 15500,005 i358o.o45
9097 159II8.96 150960.43 3272 26244.91 5 22907.32 2482692.06 232096r.155 719509.385 694580.28 5 8155560.725 7809342.44 5
'\J.
u" .. ....
\5. .......
4886000. 74 5 4632150.12 5
5100985.01 4852977.24
5259469.82 5 5078522.145
1732 18705.51 15580.15
1766 17928.67 15299.775
1853 21377.48 17969.9/~ 5
9943 158341.765 147413.35 5 3588 2 7 028.485 23890.72 5 2459576.04 2360419.80 773645.98 5 735638.76 8323298.53 7915092.915
11326 186723.32 175378.06 35o7 28318.755 25128.23 5 2755491.83 264873z.68 785638.06 748201.73 5 8875085.645 8465716.725
13196 307524.125 297432.135 3968 29958.695 2604.1.18 2694816.865 2627491.13 789993.83 766506.03 9103140.82 8813962.565
16 " ..•..
5406464.99 5234419.36
1900 20792.53 17057.215
15186 312690.03 5 306906.685 3649 29342.02 5 2/~633.16 2444006 .48 5 2411270. 11 5 83086!.48 805545.335 9044.157.545 8799831.87
l) ...•.••
5736371.85 56u905.395
2066 20826,89 17904.19 5
13097 248483.29 242323.31 3786 28328.10 23214.51 2504753.295 2460109.87 5 897559.62 891979.33 94.36323 .o4 s 9247436.61 5
j8" . . ....
5342964.09 5 5081113.955
2187 23359.43 5 19755.31
13773 203101.4.2 l9248r.01 5 38IJ 28263.94 23541.91 2458783.47 2246427.00 939555.71 5 891998.11 8996028.075 8455317.30
GElllDDEtD ••• ,
/4971738.71 f 4777714.93
1633 f 18451.90 f i5967.35
11253 f 199955.78 5 f 192564.25 5 3545 f 27424.70 5 /23729.81 5 f 24.59208 .83 f 2377199.04 f 765923.915 /738383.87 /8442703.845 f8125559.27
(blz. 148 , n~. 2.)

...,
1
\1
TI"l5NJARIG OVERZIGT van de scholen voor behoefti9en.
A. Getal scholen en leerlinGen.
Al\MENSCHOî.EN
BIJZONDERE SCHOLEN
UITSLUITEND SCHOLEN VOOR BEHOEFTIGE, TEGELIJK VOOR BEHOEFTIGEN
BESTEMD
BESTEMD , DOOR
GENOOTSCHAPPEN OF
VOOR BEHOEFTIGE
MET ANDERE KINDEREN.
PARTIKULIEREN
KINDEREN.
BEKOST(GD.
WERKSCHOl>EN.
JAREN. ~c
] ~ ê Scholen behoorende ..§ ~ ci
0 b.:>°'
Getal
Gemeentescholen.
aan partikulieren.
-B §:~ Getal
]~~
"' ...
""; ;~ -s=~
~t> lecrlmgen.
~e~ leerlingen.
t.:J CO Cl
Getal. ,Leerlingen. Getal. Leerlingen. t;.!) co c
;:E" ~:~
~c:
'"d
c
•
~t~
...c: i::.."
.: ~~.
.se ~
t;.!) co d
~=~
"
Getal
leerlingen.
~
~
w
1839 .•• : • 135 42022 1834 42234 37 753 39 2767
1840 .•..• 134 44210 1970 48748 53 1092 55 4205
1841 ..... 134 44851 1982 51692 53 1299 60 5206
1842 .••.. 136 45687 1996 s::h6o 61 1680 66 6427
1843 ....• t35 4.9oo9 2007 59944 64 19!~4 83 8572
1844 .•.•. 14.4 !~74.67 2019 62964 75 2262 108 9184
1845 ..... 139 4.9620 2027 68166 7.3 2506 ll6 10'240
1846 ..... 137 50106 2025 71253 73 2608 127 10'185
1847 ..... 141 51964. 2040 73816 79 2547 136 10737
1848: . ... lq.] 54103 2045 72110 81 2677 173 17517
-
8 1032
9 1230
II 1237
II 1290
12 x318
12 i314
12 1361
12 1391
15 1713
18 J877
'-"
CE;\l.IDDELD 138 47904 1994 604.19 65 1937 96 8504
1
1
12
1
1376

TIENJAIUG OVEHZIGT van de
scholen voor behoeftigen.
JJ.
Ontvangsten en uitGavcn.
ARMENSCHOLEN 'SCHOLEN VOOR BEHOEFTIGE ,
UITSLUITEND BESTEMD VOOR TEGELIJK MET ANDERE
JIEHOEFTIGE KINDEREN.
KINDEREN.
WERK.SCHOLEN. ALGEMEEN TOTAAL.
JAREN.
1839 .
1840 •
1841 •
1842 .
1843 •.
1844 •.
1845 •.
1846 .
1847.
1848 '
Ontvangsten.! Uitcavcn. lûntvangstcn.I Uitgaven. !Ontvangsten.
/225486.635 /223856.08 /102302.14 /102302.14 /8175.055
224737.28 223356.865 109488.215 109488.215 8487.09
232080.87 229034.755 t20198.3o 120198.30 9529.47
236726.77 236282 .845 124293.685 124293.685 8259.915
228208.32 227141.19 x33456.47s 133456.475 7324.655
232618.405 232234.1 7 13 7 440.38s x37Mo.38 5 7169.10
237144.13 237045.125 150119.M 150119.M 7177.48 5
233019.oq.5 231605.81 159289.23 159289.23 6892.65
24I783.45 241505.585 161471.875 161471.87 5 8105.42
f84o5.14 /335963.83
8227.60 3427-12.585
8451.57 361808.64
8275.235 369180.37
7356.05 5 368989.45
7143.07 377227.89
7065.21 394441.055
6867.26 399200.925
7969.91 411360.745
Ui1cmn.10ot:: "_ QJ
"'!::= - QJ .GJ -5 :: ei Q :::::
::"'Cl CL)
p~..; 0.::>~:~
a
~
QO • 0
"- 1>::>0-
C'j Q Q
,.;i
~;::J ..>::"' "'" ...
QJ
- QJ
gó~ ~5~~ = t;~ "'-O QO <
çi..
>,.:.:: ... ~8 26360.285 224I8.785
i
1847 •..• 3 35 178 28 26 67063.42 5 66696.725 58 27802.05 22086.36
1848 .••. 3 45 184 22 38 54.767 .2 15 53358.44 5 56 281q.8.34 19g96.26
-----------
GEMIDDELD 7 36 i69 26 28 f 72664.8/~ /72528.89 52 f 27187.465 . f 21099.56 5
....
~
(n) Het {lesticht te Herlaar bestaat eerst sedert 1840.

TIENJARIG OVERZIGT van de wet·kplaatsen van ·liefdadi
kolonien gevestigd door de Maatschappij van. Weldadigheid.
A. Getal instellingen en ko!o ode personen en kolonisten.
WERKPLAATSEN VAN
LIEFDADIGHEID.
IGD DOOR DE MAATSCHAPPIJ VAN WELDADIGHEID.
JAREN,
' GETAL DER TEN BEHOEVE
Getal DEZER INSTELLINGEN
instellin- WERKENDE PERSONEN • .
.gen,
waarvan Tevens in
Alleen in
opgaven de in- dezelve
zijn
stellingen
of in hunne
verkregen. gehuisvest woningen
en
werkende.
gevoed.
Getal en aard
der
kolonien
en
stichtingen.
Ho,
hi'
bew
ionen
JAARLIJKSCHE AFWISSELING
GETAL KOLONISTEN VERDEELD IN
DEll BEVOLKING.
Bedelaars
Weezen, of personen , die Totaal
vondelingen verlangd hebben
en in de bedelaars- op Bijgekomen. Afgegaan.
verlaten gestichten te
kinderen. worden
opgenomen,
31 December.
1839 ..
32 933 5378
2090 2814 84o5 3983 3324
1840.
28 838 5251
21 Il 3229 8885 3986 35oó
184.1 .
3o 741 5568
3 vrije kolonien.
2077 3812 9502 4466 3849
1842 •
1843 .
3o 888 5845
29 921 5443
1 gesticht VOOl'
weezen.
1963 4784 10421 7072 6153
1945 4748 10407 5007 5021
1844 .
1845 .
28 1000 5599
29 1038 6016
3 gestichten voor
bedelaars.
1807 3676 çp96 2612 3823
1693 4217 9689 4071 3578
1846.
29 IIOO 6374
1 strafkolonie.
1691 5163 1o658 6159 5190
1847 .
1848 .
28 1350 6366
31 1441 6485
1 opvoedingsgesticht
voor den
landbouw te
J
Wateren.
1742 55og 11158 7013 6513
1763 5507 11224 46o5 4539
GEMIDDELD .
•
29 1025 5832
1888 ·4345 9g54 4B97 4S5o

( .i54. ) ( 155 )
TIENJARIG .OVEHZIG.T van de werkplaatsen van liefdadig
·B. :Getal contribuerende led
e kolonien gevestigd door de Maatschappij van Weldadigheid.
angsten en uitgaven.
WERKPLAATSEN VAN KOLONIENG DOOR DE MAATSCHAPPIJ VAN
LIEFDADIGHEID.
DADIGHEID.
ALGEMEEN TOTAAL.
JAREN .
GETAL CON-
SALDO AAN GELD OP
-----
ONTVANGSTEN. UITGAVEN. TRI'BUERENDE ONTVA~GS JITGAVEN.
ONTVANGSTEN.
UITGAVEN.
LEDEN.
1 Januarij.
13 • Do"mh•r.
1839 .... f 439620.035 f 446'.177.7 25 10666 f310569ó .. 072583.365 f 69756.32 f 102869.86 f 3545316.94 f 3518861.09
.
1840 ...• 338488.905 355971.52 10234 275833!. 76!040.805 102869.93 100167.37 3096827.15 3117012.325
1841 . ....... 31809ij.835 333192.54 I.0135 280995 ~ 812637.04 94484 .. 24 93768.035 3128049.375 3145829.58
1842 ... .. ... 344562.60 5 362263.22 9061 297813i· 070548.97 93768.035 2972.57 3322700.40 3432812.19
1843 ..... ,• .. 353887.36 366883.94. 8593 285.o38i. 835274.335 2972.57 17626.87 5 3204273. 145 3202158.275
1844 . . .· .. •.• 355930.555 353377.18 8:wo 266i'6ql 633327.67 17626.875 43984.27 5 3017573.555 2986704.85
1845 ........ 399662.07 400133.61 7843 2657662. 682747.88 43984.275 17585.355 3057325.04 308288r.49
184'6 .•.••.. ; 421795.32 419987.~1 77°4 31s:19ïö· 160 7 3 9 .4ss 17585.355 9500.94 3573771.91 3580726.995
~ 1847 .......•. 455203.:155 4515.20.10 7317 J52if5J1. 534931.54 9500.94 2850.36 3982735.125 3986451.64
1848 ..... :.. 4192.11.50 42G190-.·15 6933 3152791. 1!0333.845 2850.36 484n.41 5 3572003.16 3530523.995
GP.UDDELD . .• f384645.63 J39097r:.ns 8§68 2965411. 96ï416.49 f 4.5539.89 f 43974.80 5 f 3350057.58 f 3358396.24

TIENJARIG OVERZIGT der banl>en van lee11i11g.
GEHOUDEN DOOR ADiVIINISTRATIEN VAN LIEFDADIGHEID.
VERPACHT OF GEHOUDEN DOOR PARTIKULIEREN VOOR EIGEN REKENING.
ALGE1\1EEN TOTAAL.
JAHEN.
Getal
der
banken
van
Interest tegen
Kapitalen welken dat gedeelte
waarmede de der kapitalen,
banken hebben hetwelk met degewerkt.
zelve is bezwaard,
is opgenomen.
Interest
tegen welken de
panelen
zijn Leleeud.
GETAL PANDEN WELKE ZIJN
Ilclcend
of waarvan
de belee- Gelost. Verkocht.
ning is
vernieuwd.
ONTVANGSTEN.
l!l'fG.AVEN,
WINST OF VERLIES DER
BANKE;\l.
Winst. Verlies,
Getal
der
banken
van
Interest
tegen welken cle
panelen
zijn beleend.
GETAL PANDEN WELKE ZIJN
Beleend
of waarvan
de belee- Gelost. Verl;.ocht.
ning is
vernieuwd.
ONTVAXGSTEN,
UITGAVEN.
Iledrag der
zuivere winst
door
gemeenten
of door
instellingen
van
weldadigheid
genoten.
ONTVANGSTEN.
UITGAVEN.
839 .. . ... .
840 ....
841 .... . .
23 f 2284721 .84 s 21/2 à 5 pct.
1 2 /2 n 5 n
2 1 /. " 5 "
11.fo
65 6 à 25•/4 pct.
I
67 6
68 6
747428 651913 31893
1934052.56 5 1880359.36 5 14044.63
244.9859.45 3 " 5 "
7•/5 " 16
7 1 /s " 16
14.83993 I 14.6oq6 65183
/i.811769.30 5 48686'.lS.83 5 90797.52
66 6
74.0140 665680 31344
I 894.277 .82
1897943.39 1840672.28 u399.375 6691334.26 6454516.45 5
7 1 /5 " 16
187u57.r25 1831623.215 10779.84.5 6659756.69 6599568.72
46"""
4 " 5 •
7 1 /:; » 16
7 1 /s " 16
1858685.015 1893648.83 1I185.955 6874369.515 7001565,26
4ï · . .. ..
48 . .. . . .
4 " 5 "
4 " 5 "
7 1 /s " 16
7 /s " 1 16
1969389.54. 134.53.295 7538200.095 7382154.94
1887596.435 13634.57 7418554.64 6998769.75 5
GEMIDDELD •• , •
14.91296 1370196 7/i74J f 4.942022.28 f 4865180.68 f 94990.84.5 f 1804.s, s\ 6 7
(blz. 156, n°. !.)
1
--'

•• • 1 ••
265
- '":::""
.= ~· -~, - :r~
- -
~ - =""- --
."
""""l
'
TIENJARIG OVERZIGT van de zieken- en begrafenisbussen , weduwen- en weezenfondsen en spaarbanken.
~I
JI
ZIEKEN- EN BEGRAFENISBUSSEN. WEDUWEN- EN WEEZENFONDSEN, SPAARBANKEN. ALGEMEEN TOT AAL.
Getal Getal
Getal
Bedrag Getal Hoegrootheid
VERGELIJKING TUSSCHEN HET CREDIT l!N HET
.
l'I bussen fondsen der banken
BIJ HET OPNEMEN DER LAATSTE REKENING,
van den
J.IREN. personen Getal
waarvan Getal waarvan Getal in kas zijnde waarvan jaarlijkse hen Getal
aan welke O:NTV ANGSTEN. UITGAVEN. gepcnsio- ONTVANGSTEN, UITGAVEN,
Beloop van het Bedrag
ONTVANGSTEN. UITGAVE~. Zuiver bedrag ONTV.ANGSTEN. UITGAVEN.
opuaven deelnemers. opgaven deelnemers. gelden opaave11 interest welken deelnemers. kapitaal der van
onderstand neerden. banken, hetueen de
zijn der reservé
zijn op zijn de banken daarin begrepen banken
is verleend. hetgeen zij verschuldi~d
verkregen.
verkregen. fondsen,
31December. vcrkreuen. ]Jetaleu. tegoed hadden. waren.
DEBET DER BAKKEN
, . , . . . 278 91856 8092 f 4.43349.57 5 f 405631.97 5 9 1231 4.91 f 54515.81 5 /55884 .. 335 f 7295.07 5 44 21/a à 5 pct. 18491 f 94.3928.35 f 843561.25 5 f u90156.73 f110414.2.84 f S6x21,S2 /144.1793.74 /1305077.565
..... . 290 85428 10059 4.6727 I. 23 5 420551.03 7 487 105 17263.085 17254.23 4417.80 5 44. 2 1 /2 n 5
" 19231 975417.315 906876.25 5 125834.1 .0975 1192458. 14 5 - 68102.3225 14.5995 ! · 63 5 x34.468r.515
, ,, ... .. 296 120154 11537 523414 .. 37 475966.985 7 486 II9 19680.96 18193.815 5012.90 46 2t/2 l1 5 u 20530 10084.56.99 925869.21 1390752.43 1294553.6975 96627.41.s 1551552.32 1420030.01
, ,, ... 292 148666 10178 53~198.73 4fü435.165 7 474 II5 19160.885 17692.285 5858.765 48 2'/'l " 5
"
21840 1070598.72 972144 .. 61 1544090.05 1422496.38 121753.04. 1621958.335 1472272.06
, , , ' .. . . 290 x63n7 10232 53p4.9.57 495443.445 7 459 123 27303.795 29600.205 1883.4/i. 5r 3 " 5 " 20792 1249930.59 1102941.625 1722532.195 1587919.335 134721.34 1814483.955 1627985.275
1:
,, ' ... 293 207748 9877 676562 .635 573420.715 8 7 1 7 II6 28096.18 21215.4.2 2986.065 54. 3 " 5 "
22585 1400553.585 1302726.53 1979881,12 1774.003.4.9 5 205894,01 2105212.40 1897362.665
, , '' .. . . 280 209066 II498 697004 .. Gx 644340.885 8 603 127 25313.305 24.167. I 2 5 1882.54 54 21/2 " f~ "
24200 17784.76.035 1629131.61 2072964 .• 13 5 1879583. 59 5 1934.89.77 2500793.95 2297639.62
ll.. ' ... .. 273 188464. IOq}I 6788u.63 633883.625 8 607 i28 32087.84 3234.2.04. 2154 .. 195 53 2 1 /2 " 4
u 26324 15G573q .. 195 1410131,06 2229806.4.ss 2053204.27 176809.53 2266633.665 2076356.725
...... :162 175062 10751 6723fr.6.32 5 630084 31 8 598 128 27952.73 5 26656.75 2507.865 5o '2
" 4 " 22207 1427802.4.3 14.93476.59 229864.0.36 2166943.875 146341.04 2128101.4.9 2150217.65
~
182243 10982 655648.46 6r54.75.53 9 960 177 3078I.34 3:ng3.195 t54o.8fi 5 68 2 u 4 n 26883 13:19302.8975 1316953./~85 2081144.:rns 204.6196.795 94.706.00 204.5732.6975 1964.722.21
11
Ei!DOEtn •• , • 282 157180 ro368 f 588385.71 5 f 537723.365 8 662 163 f 28215.595
j 27529.94 f 3553.95 51 22308 f12no20.u f 090381.22 5 f 1776830.895 f 1652150.24 5 f132456.6o fi 89362 I. 42 /1755634.53
1
~h. 156, 110, 2.)
-
L ~ ====- = -- ..:::. ..:::" ..::. -
=

--- ----·. -----------
- ~--- --- -- .
. ~ --
.. --- - --- -
.1:
erh..ou.dingen. UiL Cl e voor9 cl a ndc s t a t.e n aJ:Yc lcid .
;;.
~-
JAREN.
1839 ... .
1840 ... .
1841 ..•.
1842 .....
1843 .•
1844 ....
1845 ..•.
1846 •.•.
1847 .••
1848 ... .
BEVOLKING TOT DE
~ZB
.... ~ g
1 s .5 8
"C; "'
=
@
cc
0
~ c .....
"O cc 0
=t;;.. 0
0 ....
(J,)~~
"O c "'
w

~-~-· ----· ----- ~ ---~- --
-- =- - - - -
'\
1
·p!qfi1pep
·PH ueA uasree1d~pa A\
·u;ip
-unq JooA ua1 tppsa~
158
~t.O .... '-61.t')tt"}~ ~~~
1--......,,.co co ~ 1"'l r-- .... ,,., 0
öoo ,-i

· ·~
l
1
1
GEREGTELIJKE STATISTIEK
OVER 1847 TOT EN M:ET 1849.
{GETROKKEN UIT IIET VERSLAG VAN DEN MINISTER VAN JUSTITIE.)
aargenomen, gevolgtrekking afleiden , dat de vereeniging van pernen
tot een misdrijf meest voorkomt bij misdaden tegen de eigen­
~mmen, het minst hij die tegen de persunen.
De volgende staat, waarbij de beschuldigden naar den aard van cle·
psdaad zijn ingedeeld , bevestigt nader het te voren gezegde. -
AARD DEJl MISDADEN.
GETAL
BESCHULDIGDEN.
VERHOUDING TOT DE
IOOO BESCHULDIGDEN.
~------
A F D E E L 1 N G 1.
STRAFZAKEN,
Het getal strafLaken of beschuldigingen voor de elf provinciale i
regtshoven bedroeg in 1847 1501 tegen 2107, in 1848 902 teg
1293, in 1849 673 tegen 965 beschuldigden. Er was, indien m
het eerste jaar of hoogste cijfer tot maatstaf neemt, eene vermind
ring in 1848 van 599 of 40°/0 beschuldigingen en van 814 of 3!
beschuldigden, in 1 849 van 8 2 8 of ruim 5 5% beschuldigingen en 1
1 142 of 54% beschuldigden. Het getal zaken is dus iets meer ~
dat der beschuldigden afgenomen. Men telde namelijk op 100 ~
schuldigingen in 1847 ruim 140 , in 1848 en 1849 ruim 143 m
schuldigden. Het tijdperk is te kort om uit die aanmerkelijke dali
eenige gevolgtrekkingen af te leiden. De daling vertoonde zich ina
provincien met uitzondering van Limburg, waar het jaar 1849 il
hoogste, J 847 het laagste cijfer vertoonde.
De beschuldigingen verdeelden zich naar den aard van de misda~
in misdaden: tegen de algemeene zaak in l 847 87 (6° / 0
op heq
heele getal beschuldigingen) in 1848 84 (9°/J, in 1849 75 (II°/,
tegen de personen in 184 7 57 (4°/.), in 1848 58 (7%), in 1849 ~
(10%); tegen de eigendommen in 1847 1357 (90%), in 1848 /~
(84°/ 0 ), in J 849 532 (79%); de beschuldigden in beschuldigd van~
daad : tegen de algemeene zaak in J 84 7 J 1 2 ( 5%) , in J 848 II 4 (g'/,
in 1849· rn6 (11°/ 0
); tegen de personen in 1847 63 (3%), in 1!
6I (5°/J, in 1849 85 (9°/0); tegen de eigendommen in 18471~
(92%), in 1848 1118 (8G 0 / 0), in 1849 774 (80°/ 0
). De verminden
in I 848 en 1849 moet dus bijna uitsluitend in de misdaden teg

{ 162 ) I /63 J
AARD DER MISDADEN.
GETAL VERHOUDING TOT DB GETAL VERllOUDING TOT DE
BESCHULDIGDEN. 1000 BESCHULDIGDE~. BESCHULDIGDEN. 1000 BESCHULDIGDEN.
AARD. DER MISDADEN.
1847. J 1848., 1849. 184-7· l 1848. ,1849, 1847. ,1848. ,1849. 1847. l1848.J1849.
Per transport 95 104 96 Per transport 53 55 73
Omkooping van ambtenaren . 3 1,4
(Art. 177 Code Pénal.)
Sluikerij bij l1erhaling . . .... 14 9 10 6,6 10,~
(Art' 205 der Algemeene Wet van 26
Augustus 1822 (Staatsblad n°. 38.) -
Misdaden tegen de personen.
Bezit van gouden werken met inge-
zette keurteekenen • . . • . . • .
(Art. 108 wet 19 Brumaire jaar VI.)
o,8
- ----- - - -
TOTA:AL • .. I 12 · I Iq 106 53, 1 88,1 109,i
Manslag (moedwillige), moord, kindermoord
, vergiftiging • • • • . • 16
(Artt. 295, 296, 300, 301 Code Pénal.)
9 16 7,6 7
Manslag (onwillige) ...•.• 2 0,9
(Art. 3f9 Code Péna!.)
Bedreiging (voorwaardelijke) met
manslag en brandstichting • •
(Artt. 3o5 en 436 Code Pénal.)
\'~sche ·getuigenis • . . . ... JO 5 12 4"7 3,9 12,4
(Artt. 361-364 Code Pénal.)
------------
TOTAAL • 63 6I 85 29,9 47,2 88,1
Misdaden tegen de eigendommen.
Diéfstal met verzwarende omstandig-
.heden •••• ' ••••• • • • • •
(Artt. 381-386 Code Pénal.)
Diefstal van oogst , akkerhouwgereedsehap
, hout enz. . . . • .• . ; • • 102
(Art. 388 Code Pénal.}
o,S
- - - - -
1664 976 672 789,7 ]54,8 696,4
44 53 48,4 34 . 54,9
Diefstal van vee uit eene weide 108 53 28 51,3 41 29
(Art, 388 Code Pénal.)
Afdwingen van titels ; ; • . :i. 0,9
(Art. 4o.o Code Pénal.)
Mishandeling , eene ziekte of beletsel
Bankbreuk (bedriegelijke) • 7 9 6 3,3 7 6,2
om te werken veroorzakende van
(Art. 4d2 Code Pénal,)
meer dan 20 dagen • 18 . ' 19. 4o 8,5 22,4 41,5
( Artt. 309 , 31 o Code Pénal.) Brandstichting (moedwillige) • 8 5 7 3,8 3,9 7,3
Mishandeling van wettige ouders 13 5 7 6,2 3,g , 7,J (Art. 434 Code Pénal.)
(Art. 312 Code Pénal.)
B~eiging met hrandstichtfng 5 6 _2,4 6,·2
Eerbaarheid (geweldadige aaQrandin.g
(Art- 436 Code Pénal.) ""
4 8,5 g,J
der) . . . . . .. II
9 . 1,9,
(Art. 331 Code Pénal.)
A3:n· en vasthouding {onwettige)
(Art. 341 Code Pénal.)
"
--------
o,8
-·-·-
:_.:....
Vernieling van: o~roerend goed· . 8 3,8 t,6
(Art. 437 Code Pénal.)
Plundering • • • • • • • • • 28 29 13,3 22,4
(Art, 4tfO Code fénal.) .
------~---
Trai1sporteren .53 '. 55. 73 TOTAAL 1932 1118 774 9 1 7 864,7 80~,1

( 164 )
( 165 )
De volgende staat leert de slotsom kennen van het onderzoek ter
De verhouding van het geheel getal beschuldi~den tot de hevollcin
nbare tere9tzittin9.
van het Rijk de uitkomsten der jongste volkstelling tot grondslag g
nomen was 'als 1 iri 1847 tot 1450 (of iets meer) , in 1848 tot 236J
ifi 184~ tot 3166 (of iets ;meer) zielen.. •!!!!!!~~!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!~!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!~
· Naar de provincien was de verhoudmg:
VER 0 0 R DEEL D.
1847. 1848. 1849,
PR 0 V 1 N C IE N.
1 op .de 1· op de 1 op de
Noordhrahant 1,887 3,171 4,719
Gelderland • 1,597 5,168 4,088
Zuidholland x,553 2,249 3,287
Noordholland 1,704 2,023 2,935
Zeeland o,556 1,097 1,84a
JAHEN.
VRIJGESPROKEN. met behoud der met vera.nder!n3
qualificatie der qual1ficatte,
van het arrest doch met behoud
t t . tt' van het karakter
van ereg zi mg. van misdaad.
met verandering
der qualificatie
wegens
wanbedrijf.
Op de Op de Op de Op de
1 00 I 00
l l 100 G 1 100
Geta · heschul- Getal. beschul- Geta ' heschul- eta · beschuldigden.
digden. digden. digden.
7 83 64 3 94 4
9 59 4 71 5
Utrecht 0,917 l,891 2,819
Friesland l,229 1,817 3,8o3
Overijssel l,756 3,656 . 4,148
Groningen i,519 2,512 2,771
Drenthe . ' 1,034 2,507 4,354
Limburg ...••.•. · . 4,366 2,472 1,816
De verhouding was dus het ongunstigst voor Zeeland in. 1847 e
J 848 , voor Limburg in 1849, het gun.st~gst voor Limburg lO 1841
voor Gelder/p.nd iµ 'J84,8, voor Nqordbrabant in 1849.
1849 • ; IOO 10
744 77 39 4 63 6
Van de naar de openbare teregtz1ttmg verwezene beschuldigden
erden verklaard weerspannig aan de . wet in I 84 7 26, in I 848 I 9 '
1849 18.
l~ voormelde drie jaren werden Geveld 22 doodvonnissen, waarvan
0 In 1847, 4 in 1848, 8 in 1849, hieronder wegens misdaden tegen
e algemeene zaak 2, tegen personen IO, tegen de eigendommen 10.
an deze doodvonnissen werd slechts 1 in 1849 in de provincie Zeeland
egen.s moedwilligen manslag vergezeld van onwettige aanhouding
en uitvoer gelegd.
De volgende staat geeft de verdere straffen te kennen welke doot
'. P;ovinciale hoven des Rijks op de veroordeelden zijn toegepast,
itsgaders het getal der reeds vroeger veroordeelden.

,,
I' ,
'"'
( 166 )
il!!!!!!!ll!~!!!!!!!!!!!!!!!!!!~!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!~j!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!F!!!!!!~it dien staat blijkt dat onder de veroordeelden tot tuchthuisstraf
= ... ... 0 cr.a::i 1 :: ïOOr den tijd van 10 tot 5 jaren vooral bij de misdaden tegen
~ 9 Î 'Jr!.xpaqmi.M ""r----('..;;; U')C'IM "OOC'l

( 168 )
:11
)
1
1 1
111
1
4
1
Terwïl in den vorigen staat enkel de van jaar tot jaar hij herha.
}' J rdeelden waren opgenomen, omvat deze staat alle lil Voor.
~~~:J:~~raf: evangenis:,cn aanwezige bij he~haling veroordeelden o~er
eene ree
k
s van
g t'
ien,
t
w
iriti.ou
en meerdere Jaren
·
en kan derhalve nie1
[''k b" l h 1·
tot maatsta f d. tenen ter berekenin.o- u van het getal " ;aar . lJ "S IJ 1er d a tag
d Id 0
veroor ee en. P
de .o-eheele
u
bevolking
·· h
der
1
drie
1·
voornoem
l Id
e sl ra
·
f.
gevangemssen · b e d. rner, 1et u o-etal der bij . er ia mg é/ veroorc ee en m
184 ruim 26°/ , in 1848 ruim 25°/ , 0
m 1849 ~ e• "
behelst het getal strafzaken m hooger beroep b1J
Je vol ende ~taat
de rovi~ciale geregtshoven behandeld en ~et getal ve~zoek e n om
gratfe' waarop het advies der geregtshoven is gevraagd •
JAREN, :::
ARRESTEN " V ERZOEKEN Ol!
""' 0
0
..=:
-d
....
..!- A t::J;;.. ~
~ ,,,,,
8..:: "E g
0
> ~~
...; "'0... "'"' "' bJ:>
.~
- Cl ~
1847 1869 383 8428 318 211 0 66
1848 1697 193 6240 222 r765 65
1849 1837 5749 2154
271 207 70
~
~; ~~ 5
..0 > l::l °'"tl
~~j.§]
c:;,-
. "'
•• > 0
i::: l::l t::>
·2 ~.=.S ... 9'
~ ~~~ ~ g
...i

Pit dien staat blijkt dat op de 100 beklaagden werden vrijgesproken in
1847 I 3,9, in 1848 16,6, in 1849 17 ,8, straffeloos bleven op grond vab
art, 66 C. P. in 1847 2,9, in 1848 1,9, in 1849 2,7, werden veroordeeld
tot gevangeni~straf in 1847 65,3, in 1848 63,2, in 1849 57,7, tot enkele
geldboete in 1847 15,7, in 1848 17,3, in 1849 20,9, tot politiestraf op
grond van art. 233 Wetb. vanStrafv. in18470,5,in1848 o,6,in1849
0,7. Van de bevoegdheid verleend Lij art. 463 C. P. werd door de regt
banken gebruik gemaakt in 1847 bij 6467 veroordeelden of 59,2, in 1848
bij 47 56 of 57 ,4 , in 1849 bij 4390 of 53,6 van de honderd veroordeel.
den. Voorts werden in bepaalde regten geschorst (art. g, n°. 2, C. P.
in 1847 110 ofo,8°/ 0 , in 1848 115 1,1%in1849 88 of 0,9 °/0 •
Op de 1 oo veroordeelden waren reeds vroeger veroordeeld iets min
der dan 2 in 1847 , en iets meer dan 2 in de beide volgende jaren.
De reeds vroeger veroordeelden stonden tot de geheele bevolking in d
correctionele gevangenissen te Hoorn en Gouda en in die voor veroordeeld
j onr,ens te Rotterdam in 184 7 als 56, in 1848 als 62 , in 1849 als 6
tot honderd. Hun getal bedroeg in 1847 718, in 1848 663, en in 184
584. Hieronder telde men in elk der drie jaren 283, 265 en 35
herhalingen gebleken uit de arressen of vonnissen van veroordeeling
435, 398 en 354 herhalingen eerst ontdekt na de veroordeeling.
De_yolgende staat wijst aan de vonnissen der arrondissements regtban
ken in hooger beroep , de gevoerde instructien , in raadkamer genomen
beschikkingen en verzoeken om gratie , waarop het advies der regt
banken is gevraagd.
A F DE E L I N G II.
BURGERLIJKÈ ZAKEN,
a. Provinciale geregtshoven.
I~ er~~=~daeld~eg zijn door de provinciale hoven geene_ burgerlijke
In lwoger beroep werden uitgesproken ;
JAREN,
INCIDENTELE ARRESTEN./
EINDARRESTEN,
'l'OTAAJ..,
1847. " • 5o 1 77 227
1848 .. 46 163 209
1849 .. 43 217 260
TOTAAL ,
Het getal eindbeschikkineen
~48 85, in 184 9 92 •
I39 557 696
op request bedroeg in 1847 76' 10
1
:...
OJ
!:.!)
0
0
~
J-AREN. .5
i:::
1i
·S ~
C: N
0 OJ
J: ~
~~
ei)
166
153
165
De volgende staat geeft
r geslagene vonnissen.
b. Arrondissementsregtbanken.
een overzigt van het gezamenlijk bedrag
INCIDENTELE VONNISSEN.
EINDVONNISSEN.
IAREN.1:====rl =-==-'"-1= ==;===''
In eersten aanleg In h b _ 1 =---
. ooger eroep. In eersten aanleg. In_hooger beroep.
1847
1848
573
555
16
20
2647 36
2557 63
3836 9250 ~49 528 57 2146 56
1700 5343 3o 21 5!
15:20 4560 482 435 92 1o4 TOTAAL
i656 93 7350 r55

( 17~ )
WERKZAAl\UIEDEN V..,-\N DEN HOOGEN RAAD.
AF DE.ELI N G I.
STRAFZAKEN.
De stand "'d
... > ~
~
:f ... s:: v
Cl)
Cl) Cl)
ë s::
~ ~ ~
~
~
·~ ~ ~
;!
0 ~
~
~ ~
~ § ~ ~
~
c:l ... i:: ...
tl
~ 03
Cl) ~ ..... < u
..... E-< ~ ;;... <
[:-<
...
1 1 31
18 6 3 3 21 1
"
1847 28 ~9 1/i7 3 6 57 16 29 10 9
124 23 2 1 I 3 " 8 2 "26
1848 27 26 5 l 19 27 7
1849 17 24 4 4 13 16 3 3
~09 9
"
))
4 " 8 :i
1 20
BURGERLIJKE ZAKEN.
CAS· IN HET KOLONIALE ZAKEN IN
BELANG
EERSTEN
SATIE. eb DER WET.
s::
ZAKEN. AANLEG.
-~ 1==r=--- - - -
~ ~
;;. "§..
~ z
.e. . ~~
~ ~ .a §
"& :; Ê" ~ .3
~ ~ ~ -~ ~
E-< > > z u
Cassatie ••••
l Honger beroep van 8 1 47 30 12 arresten gewezen 184.8 37 8 " " " " "
dhoofr het geregts· 181\ 9 39 " " " " "
o te Suriname - 7
Zk • l1847 II 104 »
a en 10 eersten 34's 8
aal i 11 "
neg· · · · · · 84 3 8
1 9 ( "
- - - - - - -
r847 96 167 7 8 35 1 "
TOTAAL , . 1848 86 64 5 9 37 2
"
1849 84 69 2 8 28
" "
-
"
"
"
-
4
3
4
4.
3
4
" 14151
)) 1 53
" 4 38
1 " " " 5
3 " " " 6
2 ,, ,, I 6
» 3~ . I 73 35
)) ;) )) 3 3
" 13 4 )) 17
- - - - - - -
1 34 I 87 91
3 3 ))
4 62
2 i3 4 5 61
I 5 *
- -
··-: ·=-

.
I
( 174 )
Il UT ZEN VAN BE WA H 1 N G 1849.
Jle

S T R A F G E V .A N G E N 1 S S E N 1849.
Overzigt van de sterkte der bevolking, mitsgaders van den maatschappelijken en zedel{jken toestand der gevangenen.
GETAL GEVANGENEN, HETWELK
TE GELIJK IS AANWEZIG GEWEEST,
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ .AFWISSELING
IN HET GESTICHT GEWEEST,
GROOTSTE.
KLEINSTE.
HERKOMST, ECHTELIJKE· GELOOFS-
STAAT. BELIJDENIS,
STANDPUNT VAN BESCHAVING.
BESTRAF~
FING.
ANGENISSEN.
(militairen) .
(criminele mannen) • 589 492 500 526
riminele vrouwen) . . 238 14t 128
orreclionele vrouwen). 118 124. 136
,_i
<
E-<
0
E-<
...i
<
E-<
0
E-<
---------- ----------------------
3 4 6 8 9 10 II 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
150 150
7 636 363 260 20 411 232
" 477 582 52 292 342 295 275 64 309 325
122 122 150 12 47 111 99 57 6 67 95
121 121 189 15 !~5 159 l'.l4 78 97 10 7
100
10
15
134
85
243 400 643
147 487 634
4 200 204
m (jeugdige veroorn
van het mannelijk
111).. . . • • • • • • • 210 189 200 217
217 185
86 239 325
correctionele mannen). 1000 683 703 743
120
153 873 1026
am (jeugdige veroorn
van het vrouwelijk
ht) • . • • ..•••.• 5o 32 38
den(criminelemannen) 1000 835 849 895
TALEN VAN 1849 .
1848.
1847.
1846.
44 44
31 31 56 56 34 21 8 48
21
46
56 56
83 935 1018
------------------------------- ----1----1----------
3972 2902 3002 2901 335 3236 2562 274 2836 3757 3u 1218 2850 2418 1498 152 2460 1608
3972 3181 3327 3156 366 3522 2789 295 3o84 4237 377 1351 3263 2815 1653 r46 2765 1849
3872 3442 3333 3258 382 36!~o 2723 318 3o!p 4590 394 1330 3654 3011 1812 161 2938 2046
3552 3313 3200 3001 381 3382 2724 3:u 3o45 4016 377 u25 3268 2571 1674 148 2709 1684
71
JJ
994 716 3352 4068
922 3692 4614
916 4068 4984
846 3 54 7 4393

STRAFGEVANGENISSEN 1849.
Overzigt van den gezondheidstoestand •
... 1
GROOTSTE KLEINSTE
..cl~ "'"'
GETAL ZIBKTEDAGEN
" .... GETAL ZIEKEN GETAL ZIEKEN "'d"'
~
r:i..cl
GEDURENDE HET JAAR,
TE GELIJK TE GELIJK QP
"
~ .::!
AANWEZIG GEWEEST, AANWEZIG GEWEEST.
"'d ~
~
N
"'i:l
ti
OVERLEDEN.
b.O,:.:
~
GEVANGENISSEN. = a.> en..; ~ 'ë ::s > ~ ::s > '"'
!-< ::s > !-< ~ " z E-< ~ ~
!-<
3 4 6 8 9 10 Il 12 13 14 15 16 17
-------------------- ---------------------
u(militait·en) ••.• . •..• 643 7346 7346 31 31 11 11 260 383 643 41 41
en (criminele mannen) ... 634 15806 15806 68 68 27 27 357 277 b34 57 57
(criminele vrouwen) ••.• 162 7145 7145 35 35 17 17 123 39 162 10 10
(correctionele vrouwen) ••
1
204 5422 5422 17 17 9 9 181 23 204 23 23
A\ am (jeugdige veroordeelden
hetmannelijk geslacht) ..• 3i5 4246 4246 28 28 3 3 201 124 325 27 27
1
(correctionele mannen). 1026 21205 21205
! 1
74 74 47 47 446 580 1026 48 48
dam(jeugdigeveroordeelden
r, hel vrouwelijk geslacht). • . 56 598 598 7 7 27 29 56
""1
rden (criminele mannen) .• 1018 25605 25605 98 98 49 49 370 648 1018 81 8~
-----------------------------------------
TOfALEN VAN 1849. . 4068 74208 13165 87373 299 59 358 137 27 164 1965 2103 4068 254 34 288
" 1848 .. 4614 90552 22217 112769 376 103 479 158 33 191 2581 2033 q.614 350 94 444-
))
1847 .•.. 4984 106952 20759 1277 II 581 77 658 144 5o 194 2959 2025 4984 501 103 604
" 1846 .... 4393 80240 18181 98421 465 83 548 99 36 135 2548 1845 4393 219 64 283

it
STRAFGEVANGENISSEN 1849.
1 Overzigt van het getal veroordeelingen door de hoven, regtbanken en krijgsraden tegen de gevangenen uitgesproken.
1
·"\
GEVANGENISSEN.
BOVEN EN REGTBANKEN IN DE PROVINCIEN. ~
"'O
Q:l c
------ > l1l
co
~ c
bb .....
·~
0
""
""
Cl,) l1l
C>.Q
.Cl = ~ >
~ ~
e
l1l
Cl,)
Cl,)
~ "'C
~
""
Cl
i::
..c:
l:.P
c cl
-ó i-l
:=:' ·~ l1l t:l
i::
Cl,)
"
--d i::
"" .Cl c
i::
"' --d
c l1l "t:l
.Cl Cl ~
Cl,)
d :~ 't:I l1l 0
i:: "' ..3
"' 0 "t:l Cl,)
"'C.!:2 1il
'"'
..,
~ --d i:: C>.Q
~ ~ !f ] "' ~
.Cl
..c: ;j
"' c <
i::
1i
~
~ = 1il r. ...
't:I :~
,.::1 --0 i:: (.)
:~
<
"" --0
"" ï3 i:: .Cl
~
0 "'d
"'
""
~
:~tig "'"' '"'
r,..
0
0
r. Cl
Cl,)
Cl,) 0
z
N z N $ ~ 0 ~ Q "" ~
tid ~ N r,..
=
""
--------------------------------------------
en (militairen)••..••. 109 80 87 Il9 25 28 43 62 76 II 643
""
AANMERKINGEN.
3 4 6 7 8 9 ro 11 12 13 14 15 16 17
rden (criminele mannen). 112 6 105 194 58 76 5 6 7 12 3 35 12 634
a (criminele vrouwen). . 8 14 29 45 5 II 17 6 19 7 162
a (correctionele vrouwen) . 22 15 34 4o !~ 1/~ 29 8 2!1 7 9 204
rdam (jeugdige veroordeelden
n het mannelijk geslacht). . • 32 26 68 90 9 II 26 Il 27 4 14 6 325
J n (correctionele mannen) •. 78 86 175 260 51 72 76 32 u4 48 3o 4 1026
r.,
., .
lerdam (jeugdige veroordeelden
nhet vrouwelijk geslacht) •. 10 3 13 14 2 3 3 4 3 56
warden (criminele mannen). • 20 146 163 154 17 42 150 83 n8 59 36 IO 5 8 1018
--------------------------------------------
TOTALEJ."l VAN 1849. 391 376 674 916 171 257 349 151 310 122 170 go 6 5o 35 4068
1848. 4.37 435 9°9 859 201 295 383 175 378 153 186 II5 49 38 4614
1847. 482 488 918 1031 206 328 385 184 377 156 189 148 6 51 35 4984
1846. 393 410 782 1010 178 269 3o5 173 310 137 169 140 3 73 41 4393

S T R A F G E V A N G E N 1 S S E N 1849.
Overz.igt van de~i tijd van duur der criminele veroordeelingen.
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ
AFWISSELING IN HET GESTICHT GEWEEST.
VEROORDEELDEN BIJ HERHALING.
GEVANGENISSEN .
AANMERKINGEN.
3 4 6 8 9 10 ll 12 13 14 15 16 17 18 19 20 2[ 22
- ----------- ------ - - ------------ - ---··-------··
16 321 218 39 JO 634 99 8 " 108 102 6 108 14
9~ ro8 18
3 108 36 162 34 " 1 " 35 32
3
35
" '
35
5 6 "
1 "
(criminele mannen) .
TOTALEN VAN' 18[~9
19 447 395 92 17 7 41 1018 179 48 12 " 239 233 6
-----------------------------------------
39 881 649 132 28 10 82 1821 312 56 t4 " 382 367 15 382 88
Il 396 76 320 396 71
5o 911 690 r32 32 12 93 1920 317 66 9 » 392 383 9
1846 .
1 5o 821 655 14.c 36 14 85 c8o3 310 7c 15 1 397 371

' 5.
S T R A F G E V A N G E N I S S E N 1849.
Overzigt van den tijd van duur der correctionele veroordeelingen.
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ
AFWISSELING IN HET GESTICHT GEWEEST.
VEROORDEELDEN BIJ HERHALING.
GEVANGENISSEN .
da (correctionele vrouwen) .
VEROORDEELDEN TOT EENE GEVANGENISSTRAF VAN:
,.j
•---,.~~~~~~~~~~,~~~~~- <
<
~
l'1
z
l'1
~
1
..l
<
...
0
...
NADERE BIJZONDERHEDEN NOPENS DEZE
VEROORDEELDEN.
4 6 7 8 9 10 II 12 13 114 15 16 17 18 19 20 21
- -- --9 _I_O_O -3-6 --9 -4-5 --5--: ~ ~ ~1- 55 -;,---3--=--8- ---47- --=
AANMEllKINCEN.
22
terdam (mannelijke jeui:;dii:;e verrdeclden)
.. . . . . .. .. .. .
. \ ra (correctionel"e mannen) ...
3 9 19 99 73 43 24 46 3 319 54 7 " 61 24 37 6i 4 57 6I
1 4.13 187 147 189 86 I 1026 302 110 46 JO 468 154 314 468 64 404 468
\ terdam (vrouwelijke jen3dii:;e ver·
nleeldcn) . . . . . . .... ...
TOTALE.... VAN l 8/~9
1847 .
1846 .
3 27 9 7 6 3 55
~-:- ·~-: 3o5 -:-:-: ~ •6oHo5 =1T~1-:: :--:- 584
"
--:----:- 584
4 u 80 77' 3u ,40 3o' ;46 4 •880 433 '55 60 •5 663 >65 398 663 95 568 663
5 >4 •39 843 3" ,35 33, "5 2
1 1
>O>O 469(7l 641 •8 7.8 283 435 7•8 •04 6•4 7•8
1
8 •6 48 654 ,53 •6• 320 "6 •587 38l'3l 551 •8 579 "7 35' 5;9 Bo 499 579
1

S T R A F G E V A N G E N l S S E N 1849.
Overzigt van den tijd van duur der militaire veroordeelingen.
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ AFWISSELING
IN HET GESTICHT GEWEEST.
VEROORDEELDEN BIJ HERHALING.
ANGENISSEN.
TOT
.., 1
DETENTIE g ;"Ë c" .
VAN; ...: "0'3~ ~ ~]
....... s:
---- .... ei ~ .s~ f? ~t~
-;;; t>=f
"' " 5 c: c:"
.~. ; cu .... ;;:..
t\Q "c:"
..... c:: ·~
"'
~~.:: ~-- > ~
" "' ~
l]~ <
~.è, ; "§
" .........
""Et;~ <
~
... "' ~
e.~ ~ ~=~ ...
_.,, 0""'
"'0
... ö
0
~ >~~ ~·~·ä
,. ..;
1 ... "..ei
< ... -= ..c "' ..c: -= < :.~
< ~~ "t:.o,.

S T n A F' G E VA N G E N I S 8 E N 1849.
Overzigt van den aard der misdaden en wanbedrijven van de veroorde

s. STRAFGEVANGENISSEN t84g.
Óuerzigt van den ouderdom der veroordeelden tijdens hunne opneming.
GEVANGENISSEN.
ei TUSSCHEN DE JAREN = ll.>
·io<
~ ""
· ~
0 0
0 0 ::l 0
n") M ~ l.r) 0 ...
4
~ s 6 9 10 Il 12 1-3 14
------------------------------- .--·-·
den (militairen) ...... . 6 74 3/f4 135 60 19 3 643
rden (criminele mannen) . 6 19 139 do Il2 63 113 q.4 8 634
da (criminele vrouwen) .. 5. 3o 42 :12 17 34 10 16:2
da (correctionele vrouwen) .. 23 70 27 23 17 25 17 204
rdam .(jeugdige veroordeelden
n het mannelijk geslacht) . 6 55 150 103 ·4 325
n (correctionele mannen) .. 98 120 188 167 '140 72 o5 98 18 102·6
erdam (jeugdige veroordeelden
het vrouwelijk geslacht) ... 4 14 29 9 56
arden (criminele mannen) . 45 185 218 176 145 176 62 II 1018
---- ------------------------
TOTALEN VAN 1849 .. . 10 69 179 222 290 958 721 535 333 476 233 42 4068
" .1848 . . Il So 181 280 356 llOI 796 573 385 509 291 51 4.614
" 1847 . 10 128 209 236 366 1:n6 884 601 430 538 308 58 4.984
1846 . 8 43 145 258 341 l10q. 778 502 386 489. 284 55 4393

00 00
~ +:-..
°' "'
~
i
~
z
k ~
C/;J l.D
! ~a~~
"' <
= ÓC":
a. ~~
ëL
Ë:~
~
(')
=~
(!) ~
8 ~o
""0
§ g.. a.
... l'b
(!) l'b
-• = -s:i..
(!)
• Cl
= ~ ~ e-
l i! I î
!l c i:;::; ;::::. t"t>
g· ~~ ~ (;'
g- ~~ ~
El
Q)
Cl
=
!
"'"' "'"1 " 0
-o i::
"'0 ...
&-~
~< <
...__.tb
ff
Cl
g
"":-'
El
Il>
=
i;
.::..
"" .,,,
<
;;..
2
G"l
ti:l
2
...
00
rp
I""
~
'-?
Vl
O'>
1.rc
ö
'.J
w
~
"'
w
"
.., "
O'>
00
Vl
...
w
w
...
+:-..
+:-..
"' 00
.., w
~
O'>
-
Geen beroep kennende.
Arbeiders , houtzagers , kruijers en
sjo11werlieden.
Arbeidsters, naaisters , werksters en
spinsters.
Bakkers, grutters, molenaars, koks.
1 Ö " O
(J.:I
1 +:-.. ~ ;:;, >J ~ : >J +:-.. 1 ~
1 +:-.. " " " ~ ~ " " 1 ~
IJl
1 ..... 0 w " '1 w I"" O'l
ID '1 oou.w
1
" 0 0 w "' " O'> °'
,... U'l ...
"t.) ~ 0 O'l w ..;::;.....
00 O> O> Vl ~ " +:-.. w
1 t.>O
'l
"" co
Schoorsteenvegers , straatmakers.
Steen- en pannenbakkers , steenhouwers.
Smeden .
Timmerlieden , schrijnwerkers ,
kastenmakers; stoelendraaijers,
seheepstimmerlieden .
Verwers en 3lazenmakers.
Visschers.
Vleeschhouwers.
Wevers, wolkammers, spinners,
touwslagers, droogscheerders, en:i;.
Zadel- en zeilmakers .
Zwaardvegers, schaar5lijpers.
Andere beroepen.
Getal gevangenen , ged11rende het
jaar bij afwisseling in het sesticht
geweest.
>
z
=:
~
lZ
p
~
...
00
~
~

. ·- -- ---~
B U R G E R L IJ K E E N M 1 L 1 T A I R E H U 1 Z E N V .! N V E R Z E K E R 1 N G i 849.
Ouerzi9t van de sterkte der bevolking, mitsgaders van den maatschappelijken en zedelijken toestand en den ouderdom der 9evan9e11en.
GETAL GEVANGENEN HETWELK
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ AFWISSELING IN HET GESTICHT GEWEEST.
TE GELIJK IS AANWEZIG GE\\TEEST.
HERKOMST.
EGHTRLIJKE
STAAT.
GELOOFSBELIJDENIS.
BESTRAFFING.
OUDERDOM.
GEVANGENISSEN.
Glh>OTSTE.
KLEINSTE.
è
~
-~
0
Tusschen de jaren:
AANMERKl:SGEN.
äl
0
TOTALE~ VAN 1849.
• 1848.
" 1847.
• 1846 . .
3
4 6 1 8 9
10 Il
15 18
19
20 21 22
--------------------------------------------------------------------------·~------··
200
150
100
150
130
130
77
125 43
135 21
143 32
88 35
62 31
84 15
43 12
101 27
105 27
60 23
44 Il
89 14
168
156
175
123
93
99
55
128
132
83
55
103
100
21
55
9
13
JO
9
12
18
3
9
123 924 17
105 756 41
103 635 37
52 46r 55
38 318 12
60 367 6
25 274 9
51 393 6
54 612 51
53 262 22
24 231 24
64 4M 72
332 609 96 833
283 514 474 318
208 464 408 237
173 343 3o3 161
104 226 191 125
138 235 263 104
96 187 172 109
152 247 330 61
220 443 456 . 179
99 185 238 38
87 168 215 27
199 317 58 452
12
8
28
8
13
6
17 924
3 794
28 644
516
7 323
371
283
4 395
5 658
284
254
20 496
4
5
9
5
8
3
2
3
16 23 49 65
23 3o 45 57
15 20 29 57
9 13 18 25
13 Il 26
16 25 19 29
3 7 7 46
10 26 21 28
23 33 10 32
6 8 9 23
6 4 IO 14
6 25 10 26
71
57
81
;6
71
128
55
56
107
22
uS 85 25
114 57 24
J03 49 · JO
72 48 17
25 16 6
5o 25 6
35 21 7
47 34 12
u3 77 23
54 19 6
32 22 13
69 33 24
----------------------, -------------------------------------------------
:u53 933 1013 1079 291 1370 599 153 752 5677 352 2091 3938 3204 2644 181 87 5942 41 140 227 238 428 1174 949 743 598 832 486 173 6029
2:i33 1084 1353 1703 401 2104 682 169 851 7181 4~7 2784 4824 4428 2990 190 140 7468 39 159 313 368 526 1341 u76 943 781 ufi1 623 198 7608
2223 1850 1996 w95 458 2553 1323 226 1549 9388 586 3726 6248 5658 4069 247 189 9785 88 283 521 560 700 1706 1367 u56 1002 1498 785 308 9974
2183 1885 1751 1828 373 2201 1170 217 1387 7981 558 2918 5621 4755 3524 260 167 8372 42 207 359 427 ;o3 1673 1225 1006 789 1200 688 220 8539
3o 31
941
797
672
516
330
373
283
399
663
284
255
516

N°. 2. BURGERLIJKE EN MILITAIRE HUIZEN VAN VERZEKERING 1849.
Overzigt van den gezondheidstoestand der bevolking •
""·
i:::>;.::
GEVANGENISSEN. = ~
~-~ ti
... .., .., '
GROOTSTE KLEINSTE
-= ..,
!:;)
GETAL ZIEKTEDAGEN
Il>
CJ ... GETAL ZIEKEN GETAL ZIEKEN
"t:I Il> ~
CJ
OVERU;DEN·.
c-=
GEDURENDE HET JAAR. TE GELIJK TE GELIJK ~
~.s
...:.:
AANWEZIG GEWEEST. AANWEZIG GEWEEST.
"t:I t::l) .~
Il> c
N
Il>
;;; = .., "'
Il> .f ~ 8
Il>
~
gr ~ ~ "" .., Il>
Il>
Q,:)
~ . :~§"b
a
~ Q J ë .J e ....:
J
d
..i
Il>
~~~ =
.., .., Il> < ..... Il> c: Il> <
Il>
Il>
~
< = ~ < = ~ < 0 1~ <
Cl.>
<
""; ~-~
E--
:: 1"'
:::: Cl
c E--
"' ... ~
0 c 0 c 0 c ~ 0
~-.-.en ~ S.. 0 ~ s.. 0
~ S.. 0 Il>
Cl.>
0
"' 0
~ ~ > ~
"'
> !-" ~ > !-" ~ ~ !-" ·:?_l
> "' !-"
AANMERKINGEN.
4 5 8 9 JO Il 12 13 14 15 16
------------------- ----------------
17
'sBosch .... . g41 2964 1754 4718 15 7 22 3 4 7 201 74° 94 1 3 4
Arnhem ..... 797 3496 1220 4716 19 5 24 3 185 612 797 5 7
's Gravenhaue . . . . . . . . . 672 2529 1227 3756 12 5 17 3 5 185 487 672 3 3
Ams~rdam ............ 516 1022 t38 u6o 7 3 10 2 57 459 516
Haarlem .....• 330 293 522 815 2 2 4 61 269 330
Middelburg . . • . 373 1567 163 1730 10 3 t3 155 218 373
Utrecht ... . . . ..... . ..• 283 774 29 803 4 5 5o 233 283
Leeuwarden . . . 399 379 21 400 4 5 15 384 399 3 3
Zwolle . .. .. . 663 2614 870 3484 9 8 17 183 480 663 4 5
GroniDGen ....... :i84 440 355 795 4 3 7 53 231 284 3 3
Assen ................ 255 74 42 1116 4 3 7 51 204 255
Maastricht. . . . . . . . . . . . . • 516 99° 708 1698 4 3 7 101 415 516
--- -------------------- -------
TOTALEN VA!'f 1$49. , . . 6029 17141 7049 24191 94 44 138 14 Il 26 1297 473a 6029 25 5 3o
1848 ... ; 7608 29812 9518 39330 192 66 258 22 7 29 2403 5205 7608 94 24 118
1847 .•.. 9974 38773 11197 4997° 196 67 263 34 16 5o 3026 6948 9974 146 lO 166
.
1846 ...• 8539 29l36 9390 38626 183 80 263
- 49 21 70 2291 6:148 8539 39 6 45

GEVANGENISSEN.
'sBosch..••
Arnhem .•••
's Gravenhage.
Amsterdam.
Haarlem ••
Middelbur&.
Utrecht . . •
Leeuwarden.
Zwolle •• ,
Groningen
Assen .. •
Maastricht
TOTALEN VAN 1849 .
• 1848.
1847.
1846.
B U R G E R L IJ K E E N M I L 1 T A 1 R E H U I Z E N VA N V E R Z E K ER 1 N G 1849.
Overzigt van de verschillende catfie9orien waartoe de gevangenen behooren.
GETAL GEVANGENEN GEDURENDE HET JAAR BIJ AF\VISSELING IN HET GESTICHT GEWEEST. .s
~:::::::::::::::::::~:::::::::::::::::B=U=R~G~E=R~Ll:J:K:E:G:E:V:A~N~G=EN:E:·N:.::::::::::::::::::::::::::~:::::::::~::::::::::M::IL:IT:A:l:R:K:G:EV:A:N:G:EN:EN::.:::::::::::~
IN STAAT VAN BESCHULDIGING 0
.UNGEE:LAAGDEN. GESTELD. VEROORDEELDEN, GEGIJZELDEN. ONVEROORDEELDEN. V.EROORDBELDBN. c=..
1-~~--...... -......-.-oo:--~,1-~-:""'--..,....-.~----~,,.--~~~--------~--.....;.~----------~~~-..1~.1--------...----1--~~------~--~~~,1 ~
Onder de Onder de Correctionelen Criminelen E Cl ~ t. ' - c c ~
16 jaren. 16 jarl!n. - ~ ..::~ ·5 ~ ~~ Cl
a
0
c:i
~
0
,.Q
Ei
0
·_3 ] .s g :E ! IÏ ·~ ~ .z :S
] ~ f ~ ... "" '!! ti="~ ~c a ~
~ ~ "' g" ~ ~g ~ 5 E _. u 1:1
ti -a ti "' = ~ . s ·5 ~ ; 'ö t "' "Cl ·5
Q -=:ä - :: !! gf G1
Cl .Cl .i "~ ~ _5.g ~ g ~ J ,.Q :
" ~ " ~ E< .c:.i; :"E::ël" =Cl ~ E< ~ t
82:;8~ 0 """' -o "._,=- 0 O..Q
:> > E< j5tl:i~ i:SN..Q i:S'Ï::O E< Q
K~~:~ ~
TIJDELIJK BIJ
HUNNE MOEDERS
~~
~
OPGENOMEN.
=
î AANMERKINGEN.
;a
. __ _, ___ , ·=
-------------------------------------------- ----------------------- ----'---------------
1 2 3 4 5 6 7 8 9 JO Il 12 13 t4 J5 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3o 31 32 33
317 69 33
u8 19
195 43 4
252 118 21
80 1'3 8
63 ï3 7
86 26
102 31 27
288 90 21
61 12 6
69 39 3
86 J4 8
10 .429 52 13
139 49 5
24'.l 153 26
13 404 105 29
1 105 103 18
84 5o 10
l 118 29
8 168 64 J6
9 408 322 JOI
80 53 17
1 112 JO
108 49 16
65 456
54 558
180 417
6 J41 330
3 125 186
6r 223
35 J57.
IJ 93 276
22 9 454 589
70 J58
Il 219
66 320
3
4'
4
4
3
4
16
51
4o
128
4
24
•4
36
12
32
2
Jo
22J
352
8
25
34
39
65
25
34
39
65
22
4
3
4
4
19
3
Il
8
6
3
4
5
17
5
4
97
58
62
48
12
15
32
97
97
58
63
48
97
Il
9
45
4
39
20
20
13
18
3
JJ
80 268
56
58
---------------------------------------------------------------------------------
1717 490 J45 45 2397 1039 257 46 J3 1355 3889
2138 702 164 47 3o5J J479 402 67 20 1968 4964
3o58 1025 270 103 4456 1840 /~74 113 33 2460 6o6J
443 4654
29
3o
33
389 4307
541 . 5535
833 6927
647 5329
9
13
JI
7
277
47°
585
499
286 22 96 421
483 28 105 594
597 36 120 848
506 42 85 315 315
213
10
20
7
68 63
339 374
468 338
746 320
840 228
3
5
3
5
3
2
7
4
4
2
16
4
122
7
16
7
31
4
3
12
251
118
16
5o
15
58
33
3o
32
33
252
82 889
111 876
J86 557
168 633

BURGERLIJKE E N MIL IT AIR E HU I ZE N VAN VERZEKER 1 N G 1849.
Overzigt van den ty'd van duur der aan de veroordeelden opgelegde straffen.
BURGERLIJKE EN MILITAIRE VEROORDEELDEN, GEDURENDE HET JAAR HUNNE STRAF BIJ AFWISSELING IN HET GESTICHT HEBBENDE ONDEHGA.AN .
BURGERLIJKE VEROORDEELDEN TOT EENE GEVANGENISSTRAF VAN :
MILITAIRE VEROORDEELDEN.
GEVANGENISSEN.
Meer dan 7 dagen Meer dan 1 maand Meer dan 3 tot
Meer dan 1 jaar,
Meer dan 6 maanden die hunne straf bij
1 tot 7 dagen.
uitzondering in
tot 3o dagen. tot 3 maanden. 6 maanden. tot I jaar. het gesticht heb·
ben ondcq~aan.
1..-""""." ........--~~----1--~:"""'-r--~--::----1---:-..._"":-........ ~-:"~-...1--"-;""---:------:""---l~--:---...... ..-...~-:-~--1------------
Onder
0nder Onder Onder Onder
de
~ ~ ~ h
16 jaren. 16 jaren. 16 jaren. 16 jaren. 16 jaren.
Door den militairen regter tot : Door den burgerlijken regter tot :
AANl\IERKINGEN.
1ch"" .. . ,. , •
\em" ....••
ravenhage • . , , ••••
1erdam ••••••••••
Iem •••••••••
ielburg •• "
•••
ht." ...... .
warden •.••.•
Ie"" .....
ingen"" •• •
1ri~ht: : : : : : : :
îlil'AtEN VAN 1849 .
99 46 2
36 33 24
25
I
3o
35
18
14
18 2
11
7
6
7
I
8
3
5 "
6 "
58 17
1 "
2
9 "
2 u
3 150
94
34
37
45
34
20
1to 18 2 "
169 52 16 3
172 37 19 4
164 66 10 5
120 55 20
240 108 9
232 43 10
245 23 9
16 4 20 41
60 22 18 2 102 17
62 28 3 " 93 19
29 77 21 I 3 6 l I 7 3 I
16 299 107 19 10 435 3o
6 42 Il » 1 54 36
6 10Lj. 35 10 2 151 34
83 130 27 13 2 172 21
5
6
2 •
6
7
6 "
3 »
6
1 "
3 1
2 l
2 "
6
2 "
2 "
121
56
34
52
23
21
39 12
39 18
43 16
37 6
28 10
5 "
4 "
5
1 "
4
5
1 "
2 l
9 2 "
12 6 3
4 "
2 "
4
42 5o 18 "
46 45 12 "
20 47 25 2 1
9 3 2 "
x3 28 27 1 "
23 33 7 1 "
10 11 2 »
23 55 12 "
39 45 14
I »
68
57
75
5
56
41
i3
68
60
35
17
22
1 "
20 21 14 "
8 15 2 »
6
1 "
15 19 3
2
2 13 18 10 4
45
. .
-----------------------------------------------------------------------
355 138 5o 1 J 554 1395 428 123 35 198 I 4.58 89 19 3 569 196 56 Il 5 268 372 x38 92 21 20 5 192 4119
3
4
4
"
4
2
2
I
3
4
8
3
4
4
3
2
I
II
4
459
562
421
330
190
226
159
277
600
162
219
322
5
3
33 I
20 4
4 2
8
4
2
3
7
3
4
1
4
41
36
38
Il
5
7
9
41 500
36 598
38 459
330
II 201
5 231
7 166
9 286
600
162
219
45 367
184.8 •
7
1847 .
4.40 223 69 12 744 1795 749 202
80 2826 848(02
60 20 Il3o 435 105 38 4
779 33
Il
44 6105 110 146 61
3o 348
348 64.53
1846 ..
443 226 63 14 746 1249 458 128
68 1903 693r88 3~
9 923 350 77 23 5
455 488 116 21 2
7
35 4689 181 177 /p
2
459 4
6 465 5154

B U R G E R L IJ K E E N M 1 L 1 T A 1 R E H U I Z E N V A N V E R Z E K E R I N G 1849.
Overzigt van den aard der misdaden en wanbedrijven van de veroordeelden~
L\'AXGENISSEN.
age •• • • •
g. ".
ea •••.• . •
1., ' . .••
ALl:N VAN 1849 •
1848.
1847.
1846 ..
TEGEN DE ALGEMEENE ZAAK. TEGEN BlJZONDERF. PERSONEN, TEGEN EIGENDm1MEN. MILITAIRE W.·\NBEDRIJVEN .
l=====;:===="'i=====r=====;======.======;=====;::=====:===::::::;:=====:===== 0 1=====:c=====;=====7=====i:=:==::;:::====;::====;::=====i=====;=====;=:====;====::::;::====,1===::::::;====::;:::====:;====:;:=====1=====;::===:::======~==::::::;======1 @
s::
"'
~
l;,o
"'
s::
"' i>
~
·ä
~
·5~
] 6b
....
AANl\lERKINGEN.
3 4 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 ?.I 22 23 24 25 26 27 28 29 3o 31 32 33 34 35 36 37
------------------------------------------------------------------------r--------r•
8
3
2
6
II
12
6
9
4
5
3
3
69 10 85
105 26 151
144 19 177 u·
160 29 195
33 43
IO 10 25
57 19 . 78
11 91
q.14 19 4!~1 2
13 10 26
77 10 87
47 34 87
6
22
2
24
63
49
71
86
84
55
3
8
13
12
3
5
4
3
----------------------------------------------------------------------
8
9 2
10 3
2 61
92
86
4 135
76 1140 187 1486
5 1554 197 1858
4 2205 265 2571
2 1445 325 1924
3 32 636 93
5 6i6 6
2 3o 12
3 33 654
3
6
7
Il
3
3
3
4
4
4
6 51
3 83
91
3 74
3 75
4 48
3o
27
3 69
2 54
3 75
88
10 112
272 4
286 9
165 3
52
85 14
156 JO
49 4
110
90 13
51
35
115 5
826 1466 66
760 2274 62
613 2825 54
869 1758 52
3
34
38
4
2
3
6
6
8
3
291 28
300 3o
170 31
60
102 8
171
54 6
117 7
105
61
44
123 20
39 1598 132
5o 2409 125
23 2936 220
4
15
4
5o
34
3i
6
3
3
20
25
27
33
3
8
41
56
38
8
f,
7
9
29 209
35 235
52 333
52 459
500
598
459
330
201
6453
~154

~
~
;:
2
00
.p.
(:;:,
.p.
00
.p.
00
.p.
O'I '1 00 N
w b.) - -
..,
,:;
"' ..,
... ...
Vl '1
N
'1 ::;
~
.;;,.
O'I c.n CXl '1
..,_ ..
"'
w
Ul
-1'"-
O'I
.w
..,,
00
~
w
""
..., w "'
O') "'-.J
.;;,. .,;:... O'l " N .,;:...
.., " ~
~..,...., °'""'°'::;
O') w ..,.. O') o...J
'1 b. ,.. - ..,_ w - 0 '1""
..;:... '1 w '1 "' 0 "' O'I
... :
..,,._ ""°'" -
.;:>..'! O'>W... ~ Ul. VJ
.... - O') t!.J - ~ 0 '-1 .., o:>
.j;_ o:>
Vt
l\J
" c.o
... "' w -..J en
"""" .... t.:i """'
O'> O'> .j;_ w (,J1" w
•... ~ w w "' ..,
.... M ~ t.J (.)J M ""' ~ ~
""'"" 0-...J=:
:z
c;"l
~
z
t
t::r::l
c::
~
G')
ti::I
:::='
0 t""
~
~ ;
~ tr:!
~
t.S :::::
~ c
~
;:i
.g
~
~
-<
~
~- tr:!
~
~
~· N
~ tr:!
~~
s..
. ~
t?'j
~
G')
00
..+:>...
~

H U I Z E N V A N A R Il E S T 1 849.
Ouerzigt van de sterkte der bevolking, mitsgaders van W!n maatschappelif ken en zedelijken toestand en den ouderdom der gevangenen.
GETAL GEVANGENEN HETWELK
GETAL GEVANGENEN GEDUHENDE HET JAAR BIJ AFWISSELING IN HET GESTICHT GEWEEST.
TE GELIJK IS AANWEZIG GEWEEST.
HERKOMST.
ECHTELIJKE
STAAT.
GELOOFSBELIJDENIS.
BJ;:STRAFFING,
OUDERDOM.
GEVANGENISSEN.
GROOTSTE .
KLEINSTE.
Tusschen de jaren:
AANMERKINGEN.
d
Q,)
00
ó

2·
HUIZEN VAN ARREST 1849.
Overzigt van den gezondheidstoestand der bevolking .
... 1
11.l 11.l GROOTSTE KLEINSTE
,.i::; bi:>
11.l
GETAL ZIEKTEDAGEN
11.l ...
11.l
GETAL ZIEKEN GETAL ZIEKEN
"Cl 11.l ~
i::..C: 11.l
GEDURENDE HET JAAR. TE GELIJK TE GELIJK tlO
~·=
.-=
AANWEZIG GEWEEST. AANWEZIG GEWEEST.
"Cl bi:>
11.l Q
-~
bi:>;.:;
d
GEVANGENISSEN. d ~ ~
'1J en ..Z CÓ 11.l
OVERLEDE.'V.
"'
11.l
§;_§ ~ El
s.. ~
gf (Il ~ ..., 11.l
11.l tlO
~:~~
d ..i
ë ..l ë
~ s
..l
~
~ ë
~~.ë ë 11.l ë ... r..l z ... ~ > '"' ...
AANMERKINGEN.
4 6 8 9 10 II 12 13 14 15 16 17
-------------------------------------------
273 60 I3 73 3 5 3o 243 273
401 99 9 108 4 4 18 383 401
240 284 132 416 3 4 23 217 240
251 254 149 4o3 3 2 5 27 224 251
207 38 38 1 1 5 202 207
300 692 3o 722 5 3 8 3 1!~ 286 300
428 601 212 813 5 7 56 372 428 3
75 9o7 3o3 1210 5 3 8 28 47 75 2
118 9 58 67 1 2
7 Il 1 118
127 75 104 179 2 3 1 1 18 109 127 I 1
390 3147 6I 3208 12 13 6 6 58 332 390 !~ 4
97 298 19 317 4 2 6 16 81 ~ 97
241 5o4 215 719 5 3 8 33 208 241
185 49 54 103 3 5 . " 12 173 185
115 193 193 2 2 8 107 u5
179 160 90 250 3 5 20 159 179
46 272 58 330 2 3 14 32 46
eventer .. 119 II4 109 223 3 4 I 14 105 119
lmclo .. 241 268 95 363 4 6 2 29 212 241
inschoten. 79 550 173 723 6 Il 3o 49 79
ppingadam 65 99 99 l l 3 '62 65
oermond. 315 280 145 425 3 5 42 273 315
-------------------------------------------
TOTAi.EN VAN 1849. 4492 8953 2029 10982 79 37 n6 19 4 23 5o5 3987 4492 11 2 13
" 1848. 5081 9752 2444 11196 105 4o 145 15 6 21 689 4392 5081 27 3 3o
" 1847. 6969 14691 43o4 1$995 130 41 171 24 9 33 1195 5774 6969 49 7 56
" 1846 . . 5815 11449 2648 14097 IIO 42 15l 21 9 3o 1095 4720 5815 20 21

3.
H TJ I Z E N VA N A R R E S T 1849.
Overzigt van de verschillende cathegorien waartoe de gevangenen beliool'en.
l======================G=E='l='A=L==G=E=V=A=N=G~E~N~E~N~G~E=D~T=JR~E=;N~O=E=·=f=IE=T==J=A=A=R=B=I=J=A=F=·~='=IS=S=EL=l=N=G==lN==H=E=T==G=E=ST=I=C~H~T==G=E=W=E=·E=S~T~·=====================l.S
1-~----~------------.,------~~--~-nu_R_G~E~R_L_I_J_K_E_G_E_·v_A_N_G_E_·N_E_N_. __ ~----~----~------------...,----------1-----------M-I_LI_T_A_IR_E __
AANGEKLAAGDEN.
G_Ev_A_N_G_E_·N_E_·N_. ___________,:Ë
VEROORDEELDEN. GEGIJZELDEN. ONVEROORDEELDEN.1 VEROORDEELDEN. 1
KLEINE
KINDEREN
TIJDELIJK lllJ
u
.:::
~
HUNNEMOEDERS ~
OPGENOMEN.
GEVANGENISSEN.
AANMERKINGEN.
Jdeu . .• •
~rdam .•
rdrecht ••
iochem ..
'die ....
miar • ••
rn" ..
lzee .••
nfoort . •
U!.\tE.HAN 1849.
• " 18!;8.
• 1847.
1846 .
6ci 18
93 33
29 8
53 JO
J 10 28
159 26
10 l
38 13
20 14
78 16
59 8
35 8
18 3
12 4
45 12
10
IC) 4
34 3
6
41 2
27 13
3 4 6 IO Il
10
4
7
II 8
15 5
2
5
11
6
5
3
4
9
99
131 lCj
46 8
64 3
17 8
157 20
205 48
Il
53 10
40
107 9
73
43 9
22 25
16 11
63
14
24
42
7 JO
43
5o
10
1
10 9
5
2 3
5
1
3
57
29 276
9 168
n . 4 159
8 186
23 187
67 103
51
15 118
82
1(~ 101
1 69
14 191
27 146
1 4 79
u3
19
80
193
II 54
22
12 2q.2
8
0
d
~
u
0
,.Q
El
0
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3o 31 32
33
------------------------------------------------------------------ --1--------11
35
5
3
8
154
4
3
15
5
4
4
62
15
JO
28
4
4
48
5
18
2
4
7
á
3
6
4
21
------------------------------------------------------------------------------------
982 225 95 25 1327 190
1257 295 106 39 1697 299
1953 569 217 61 2800 5u
1126 277 99 37 1539 310
45 15
67 8
I ll 4o
64. 25
!~
12
4
3193
3292
4.326
3662
21
1
29
3o
25
5
2
l
2
5
6
I
5
2
I
3
35
47
54
26
12
7
I
3
2
I 1
69
15
7
7
3
9
4
3
II
11
I
3
" 4o
55
46
43
2
5
25
337
550
983
534
2
3
3
3
3
4
6
16
26
29
16
4
4
JO
6
3
39
55
73
3o
48
34

o. 4. ll U 1 Z E N V A N A R R E S T 1849.
Overzigt van den tijd van duur der aan de veroordeelden opgelegde straffen.
BURGERLIJKE EN MILITAIRE VEROORDEELDEN GEDURENDE HET JAAR BIJ AFWISSELING HUNNE STRAF IN HET GESTICHT HEBBENDE ONDERGAAN.
GEVANGENISSEN.
1 tot 7 dagen.
ONDER
DE
16 JAREN.
BURGERLIJKE VEROORDEELDEN TOT EENE GEVANGENISSTRAF VAN:
Meerder dan 7 tot
3o dagen.
ONDER
DE
I6JAREN.
Meer dan 3 maanden, die
Meerder dan l maand hunne straf hij uitzontot
3 maanden. dcring in het gesticht
hebben ondergaan.
ONDER
DE
16 JAREN.
MILITAIRE VEROORDEELDEN.
Door den militairen Door den burgerlijken
regter tot : regter tot :
,.i
....
<
0
....
Eindhoven .•.
reda. "
Nijmegen . •
utphen, ..
hiel. ..••
eyden ..••
otterdam ..
ordrecht •..
orinchem •.
rielle .....
lkmaar •..•
10 1 1
62 4o 26
9 7 l 1
10 7 I
19 1 4 7
39 5
10 2 »
9 l
15 12
"
5
13 2 6
3 4 5 _6_1_:_ 8 9 IO Il 12 13 14 I!> 16 17 18 19 20 21
12
3 131
3 3o
2 :rn
2 4.2
3 48
12
10
32
21
10 :. " 13
5 2 " 7
25 36 7 l 69
12 13 20 47
29 8 2 . " 39
B 2 » JO
1 I u 2
3 I 1 n 5
19 4 7 32
4 l Il 5
4 3 7
78 28 12 3 121
14 2 "
95 23 4 "
54 33 73 3
78 15
100 3o 6
72 19 6
29 3
29 5
5o JO 3
21 15 3
47
42
36
JO »
6 3
23 15
60 l l 22
7
17 27
122 JCj
102
32
34
34
35
7 "
29 5
55 4
64. 19
41 17
58 26
51 7
81 34
95 3
27 l 2
21 5 I "
58 22 5 3 88 12
6 2 " B
Il 7 4
IOC} 16 8 4 r37 21
18
73 lft
10
72 15 5 4
l "
3 1 3 4 "
6
1 "
6 l "
3 "
2 "
4 "
2
3
9 "
22 37 l 0
39 9 "
13 1
96 17 6
1 "
2 "
3
2 "
4
3
1 »
35
5
3
8
154
4
3
15
5
4
4
22
1-----1- - --··----·- - ------
2 »
1
- - - - - --- - ---- - - - ------------- --.-----·----·-----·-- --
ALEN VAN 1849 394 189 II l 21 715 1032 282 109
" 1848 408 17B 10B 2B 722 921 294 93
"1847 451219 97 247911u4425187
" 1846 465 176 89 31 761 822 282 106
25 5 523
15 6 676
63 23 1007
59 16 990
4
2
16
35
5
7
8
156
4
3
15
5
4
4
222 "
108
5B
u8
go "
257
73
191
14.6
82
u3
34
Bo
198
58
264 2960 ...,,
308 3o48 1
3o6 3875 "
273 3172
H >)
" "
" "
" "
)) "
)! "
)1 "
n ,,
,, "
ll "
)1 "
)) "
" "
3 4 I
N 2
/f
57
" " 278
18/i
159
lB6
" " 22:!
lOB
5B
nB
90
" " 257
73
IC)I
146
82
II3
34
Bo
l9B
5B
22
lq.6

5. H U 1 Z E N VA N A R R E S T 1849.
Overzigt van den aard der misdaden en wanbedrijven van de veroordeelden.
TEGEN DE ALGEMEENE ZAAK. TEGEN DIJZOr

~
~
> ,..
~
~
>
2
00 00 00 co
~~+::--~
01'-1 oo ·~
CJf rrr-Jf r~,~~~~f F~~~i~f
=
"" <
>
:;t!
G".i
t'j
2
-CJ';
en
t"j
'.2
f...D t.J r,,o ""-.]
~'-"-""'
0000_'.'.'.~
t..:i h:l ..........
..... U1'-.) Ul
0) 00 ..........
00 00'3 O'I
0)-.J U't..C::-.
...
~w~oo~-~~~oo~oo-~~~w ..... ~ooo~
W -- t..) ~-J Mt.J _,_.~~~00
W'-l -""" '"' W -""" 0 00 W~ '"' W w '-l W CO " 0 --> l..., '1
w 0 1
~"' (.710') 1
~~..::; ~ I
O'D,,,, w
I
'-"-""b..C.\O 1
.p... wc co
"wooo -,
-- 1
Q")O':il.;I r....7l
C0-- w 00..., ~" ....
"'
*"'
w-r.o .... ~ ... J l"'~' w ~ ..... 01
::: 4-'- .:::
~ ..... .:::.::: .... ::: t.J b~ ..... ::: ..... 00.:::::: t.J U'l~:::: t.J
U'l1oo t-.) wo
- 0')'..0 Ol U1 ""' " 0 -....] 00 C...'""t 00 0 -.......] ~ 0 ..... w
jö
I=
1:;
1~
1~
I;
1 0,
1~
1~
1 cÖ
1~
Dienstboden .
Genees· en heelkundigen, apothekers.
Herbergiers, kasteleins en tappers.
Hoedenmakers.
Horologiemakers,werktuigkundigen.
Kleedermakers.
Koetsiérs en voerlieden.
Kooplieden , kramers , uitventers ,
winkeliers , uitdragers.
Rui pers, klompenmakers, wagenmakers.
Landbouwers , tuinlieden.
Metselaars , stukadoors , opperlieden.
~ Ont~~ngers , notarissen, onder-
1 WlJZers.
Passementwerkers, zijdefabrikeurs,
~ goud- en zilversmeden , vergulders,
behangers.
1
.., 1 llijswerkers , manden- , netten- ,
"' bezem- en borstelmakers.
1
1~
1~
1 S\
1~
1~
1~
1 g'
1~
1 ;;'
1~
1.~
1~
1~
1~
U>
u:>
Schippers, varensgezellen, matrozen,
zeelieden"
Schoenmakers , leerlooijers.
' Schoorsteenvegers , straatmakers.
Steen- en pannenbakkers , steenhouwers"
Smeden.
Timmerlieden , schrijnwerkers ,
kastenmakers , stoelendraaijers ,
seheepstimmerlieden.
Verwers en glazenmakers.
Visschers.
Vleeschhouwers •
\Vevers , wolkammers , spinners,
touwslagers, droogscheerders, enz.
Zadel- en zeilmakers.
Zwaardvegers , schaarslijpers .
Andere beroepen·.
Getal gevangenen, gednrende het
jaar bij afwisseling in het gesticht
geweest.
::,..
:.­
~
2:
rr::
~
::;.
~
m
~
11
c

LANDBOUW, FABRIEKEN,
HANDEL EN SCHEEPVAART.

S T A A T van de verschillende voortbrengse/e" vn den landbouw, gedurende het jam· 1848.
GRAAN S 0 0 R TEN.
ERWTE :.
B 00 N EN.
STATISTIEK VAN DEN LANDBOUW
VAN 1H46 TOT 1849.
PROVINCIEN.
Tanç-e, Doek wei r. Spelt. Garst. Haver.
Jllud.
Mud.
Witte. Geele. Graauwe.
Capu­
Groenc. Blaauwe. TOTAAL. Druinc. Witte.
cijoen.
Groote
Graauwe. Duiven. Paarden. of Walsche. Schapen.
roomsche.
-----------------------1------·--------------------------------------------1-----1
Bund.
Dund.
Mud.
Dund.
Mud.
Bund.
Mud.
Dund.
Mud.
Dund.
ll!ud.
Bund.
ll!ud.
Bund.
nrud.
Bund.
Mud. Mud. Mud. Jllud.
Bund. Dund. Bund. Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Dund.
nlud.
Dund.
nlud.
Bund.
Jllud.
Bund.
ll!ud.
Bund.
Jllud.
Ilund.
Mud.
Hund.
Jllud.
Bund.
ll!ud.
Dund.
AANMEl\IUNGEN .
De staten van de verschillende voortbrengselen ••an den landbouw
geven de gemiddelde opbrengst cler met de verschillende soorten van
veldgewassen bezaaide bunders te kennen.
. . I
Uit die staten, bij benaderinrr opgemaakt, dienen de stat1st1sc ic
gevolrrtrekkingen met omzigtigheid te wordeu opgemaakt. Het ver·
elijkend overzirrt, Joopende van 1846 tot en met 1849 , leert ons,
~at de opbrenust der grnansoorten betreft., het jaar 1846 .als het
minst, het jaar 1847 als het meest voordee!tge kennen. In di~ eerste
jaar is Yooral de oogst van tarwe en rog{je zee~ onvoordeehg 2ees~
weest. De boekweit heeft in 1847 het mms~, '1:' 1848 het m
opr,eleverd de {larst het meest in 1847, het mmst m 1846' de haver
het' minst'in 1846, het meest in 1849. De teelt van erwten:;:
boonen is sedert 1846 aanmerkelijk toegenomen, hetgeen aan
afwisseling in den aardappelenoogst mag worden toegeschre~en.. De
teelt der zaadsoorten en wortelgewassen heeft over de vier J~ren
weinigverschil opgeleverd. De aardappelenteelt, in 1846 zeer C';J1ng,
verkreerr in 1 34 9 eene rrroote uitbreidin.g. De opbrengst der rd •1::~
was het grootst in 1848, het klemst m 1849. In 18 48 we
meest in 1 846 het minst hennep gewonnen ; de vlasteelt was l h'.t
meest 'uitgebreid in 1847, het minst in 1848. De meekraptee t 15
sedert de laatste jaren afgenomen; die van de tabak was hrt grootst
in 1848 , het kleinst in 1849.
Noordhrabanl
Gelderland •.
Zuidholland
Noordholland.
Z.eland.
&treclu.
Friesland.
ihcrijsscl.
Groningen . .
Dreothc.
in 1848.
TOTAAL
dtrhocveclhcid
~aoelk ~ewas.
in 1846.
(Lh. 1j6, n°. 1.)
131809 ......
6496,82
421275
240083
494•4
3414
105855
4015,73
777489
43074,57
426348
112638
IOI006
7533
209930
9439,32
54462'>
23668
324532
14401
2897 19
1 4799
472146
2933 1
336722
I39-'2'l,Î8
306409
866
89397
5294
136798
4.980,85
208590
7619
102393
4464
3382
u5,~8
160
5
1366
51
70205
2957,55
64125
168082
300837
7948
5425
226
3;1~.~~
49200
1932
509659
14203
8801
427
87502
3976
435007
13577,35
208864
260473
43020
147160
3679
23607
927
204538
5076,66
82620
2677
895011
20946
~8692
1183
305311
11831
1754614
66567,10
1427496
786678
171 550
!001583
37149
296019
17399
794184
26745,48
899250
36574
1954465
5965 1
l20025l
62900
140
6,84
4643
230,50
821 1760
1663
14364
1168,95
16707
19741
-----------------------1------1---1------------------
2634303
3329 18053
en 21898 mud
witte en gccle erwten.
5356 1 22319, 75
co 104.87 mud witte
en ge~le erwten.
44528,61
l
5502 166.3
447
9914
335
1230
9380
622,01
1365
27720
1155
1505
130,50
5212
250,04
1650
280
35933
145>,5/f
36262
5247
494
46876
2108,28
4.582
176,53
105
105
130
65
3föfö
17910
66584
2869,85
14820
198725
7315,75
2658
131
38590
2235
810534 .
De eerste reeks cijfer& duidt
telkens aan de hoeveclhei.d in
h~~d:e~i t~b~~~;d~zb'udndt;;:.ede
(a) Hieronder in Zuidholland
4I3t5 mudden niet cenoemdc
graansoorten.
(b) Hieronder zijn begrepen
in Zuidholland 24867 mudden
niet genoemde graansoorten.
(c) Hieronder 46 mudden Ue·
vtnter boonen.

~O\' l NC IE N.
Voce-
Klaver. Hennip.
len.
Olie.
Lijn-of
vlas.
Rooi.
Z A AD.
S T A A T van de verschillende voortbren,qsclen van den landbouw , gedurende het j aar 1 848.
Boter . Deder. TOTA A L.
-M-ud- . -~-~~-dd.-' - n-Iu-d.- --k!-.~Ï-,~-~.---1\Iu-d.- - n-Iu-d.- -~1-uc-l. -l\I-ud-. -M-ud- . - n-!u-d.---i\Iu-d.- - n-lu-d.- -~-lud-. -l\I-uk-t~~-l~~-o:.-d .- , -M-u~-~, -'j-~ k- s, - P-on- d-. - --~-~~-dd.•
0 -, - -bl-u~-·d 1 -;Ju-.
Hou- Spur- Wik-
Zomer-
Mosterd.
'~eel. rie. ken.
raap.
wo r.TE L EN.
Meekrap.
Aard-
Knol-
Mancel- of ;'.;;,i~ 1 ~r~f Geelc Kool. Uij en. Linsen. Wikken. Klaver. Spurrie. Hcnnip. Vlas. Hop Tabak
en appelca. rapen. F
beet-. ~i~~e:r~. andere. Racin.
k-s, - n-Iu-d.- - S-tuks-.
- M-ud-. -!tl-ud-. -~!-
. .
ud-. -~-.~~-dei-.' - np-'l:n-dd-.' -,-P-on-d-. ,-P-on-d-. ,-P-on- d-. Pond. !Vaten.\ Pood. -;:::-~
Ilund, Bund. Bund. Du nd. Bund. Ilund. Bund. Uund. Bund. Ilund . Bund. Dund. U~nd. Dund. Bund. Bund. Rund. Dund. Bund. Ilund. Bund. Bund, Bund. Bund. Bund. Dund. Dund. Bund. Bund. Bund. Bund. Bund. Bund.
A.ANl\!EnKJNGEN.
rJbrabant.
land (d).
• 1 holland •

-
S T A A T van de verschillende voortbrengsek11 van den landbouw gedurende het jaar I 849.
GRAANSOORTEN.
ERWTEN.
BOONEN.
\'!SCIEN.
Tarwe.
Rogge.
Boekweit.
Spelt.
Gar;;t.
Haver.
TOTAAL.
Witte. Geele. Graauwe.
Groene.
Ble1uwe.
Capucijnen.
TOTAAL.
Groote of
Bruiue. Witte. Graauwe. Duiven. Paarden. Walsche. Schapen. TOTAAL.
roomsche.
AANMERIUNGEN.
l\Iud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
l\Iud.
Bund.
Mud.
Rund.
Mud.
Bund.
Mud.
Buncl.
:Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
:t'and.
Mud.
Bund,
)fod.
Bund.
Mud.
Bund.
l\Iud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
BÛrÎct:-
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
Mud.
Bund.
rabant • .
ad ..
land .
olland .
116280
6279,37
238.697
12431,35
739281
43373,20
774591
35535,41
119898
!18870
110857
49 2 7
228235
13886,67
552
17205
11580
579
2121
63,89
70821
2659,30
57014.
2505,43
172387
68490
2944.74.
7863
/150792
13258,17
262821
6832,03
263570
1595579
78762,49
1561815
71205,54
807346
216395
990236
36806
107 1036
7,14 4'37,76
9411
1
4200
210
:w86o
1501
110,15
7607
368,76
747
14075
7675
307
9577
498,77
/i.638
250,24
18635
17769
1110,12
21596
1181,61
1656
118,98
18!~09
898
5o3
12662
639,05
17360
868
26490
1503,16 '
40186
2121,81
79799
16307
224712
9363
40186
2121,81
106i55
De eerste reeks cijfers
duidt telkens aan de
hoeYeelheid in mudden,
ponden, enz., de tweede
het getal bebouwde bunders.
60529,03
3703,64
14868,78
5512,25
71988,05
5550,10
165
4,50
6013,32
256,73
20438,05
976,05
174002,23
16003,27
1028
94,86
564.8,93
421,16
1578
117,98
5729
423,17
·el .
100800
394.8,24
:n85i3
8907,50
557700
23947
i3u67
5111,00
98880
7621
137899
3171,36
54150
194}
242634
5721,42
90900
2756
831013
26859,52
816315
36935
213
9,01
810
64
7fr.75
302,33
435
25
22535
739,69
950
63
30223
1051,03
5651
212,99
1365
67
77808
2904,78
14250
623
15615
690
80173
4.5°9
462098
ro941
993932
24456
1928631
55703
4058
187
5986
278
4579
222
9465
360
200679"
7618
237634
8801,25
286688
65558
8789
30511
391546
2046
228129
503363
94861
i356
40986
1168598
7460
693
684
25524
1538901,03
1016483 1 05
5753 35188
en 20302 mudden
witte en seele.
153866,93
4rn8
5o3
74035
713530
86o44r
· 1;6, n°. 3.)
1

STAAT van de verscl1ille11dc voartbre"gselen van den landbouw gedurende het jaar 1849.
_ _... ". J
I
J
PROVINCIEN.
ZAAD.
[''"" .
WORTELEN.
Knollen
------- - soorten,
ouder
Lijn of
Aardappelen
Sp1· Manuel- Ch1coreiworLel Gecle en
Kool U1jen L1nsen. Wikken Klaver Spurrie. Hen nip Vlas. Meekrap. Hop Tabak. de vor1ce
Vogelen Klaver. Heanip. Olie. Kool. Spurrie. Mosterd. Boter. Ajuin. of
niet
vlas.
knolrapen.
raap. nazie. of beet. bittere peencn. andere. begrepen, AANMERH.IN(;B:'(.
----- - - ------ -- ------------------ ---- - - - - - --------------- - - - ----- -
Mud.,
Mud.
Mud. Mud, Mud. Mud, Mud. Mud.
Mud.,
Mud. Mud. Mud.
Mud" stuks,
Pond, l\1ud., .f'tlud. ,pond.,
Mud.
.Mud.,
Stuks.
Mud. Mud.
Mud .,
pond. Pond. Pond. Pond. Pond. Pond. Pond. Pond. Mud.
1 Mud
pond. pond. pood. stuks. pond. pond.
BuDd. Bund. Bund. Bund. Bund. Dund. Bund. Dund. Bund. Bund. Bund. Bund. Bund. nund . . Bund. Rund. Dund. Bund. Bund. Bund. Bun io7,52
he~~~~~Î h~b~~~d; 7 b~~d~';:.ede
680 m.
36081 m.(dJ 904.60 p.
77515 m .
70759 m.
156458 ru.(e'
314 562 388 184op. 6756 m. l4.54m.
191260 1840 p.
p. 3363262 1356290
loo8oo p.
748 576 5883490
1800 k.
15ooo p.
59 1167 st.
591!6751.
14000 p.
46845 123888 48900 1839814
m~nJd~~ ~'\?c~fz:d~emil- en 152
(/) (j) (f) 20{13,57 98,30 591,15 689/15 19801,99 88,75 5li,43 5,15 43,65 258,56(9) 2519,66 56,53 458,19 28,50 rn75,63
mJfJ ~~d~~tatl~~:rrf,c r ~~~r:f:~
hcnnip vlas.
1
877 129.i4 1 99 1 7 85783 4750 10 1 5 125286 m. 486419 p. 4355
486419 p.
m.
833273 9n5 !081873 498808 105~96:1 276 (c) In Gelderland daarenboven
4355 m. verbouwd 238,69 bunders tuin~
vruchten, wauondcr staak~ en
9330 9330 m. 240330 stumbooucn.
9045 120960 130005 m. 484858 897930 4500000
(d) Hieronder 30390 murfden
koolz:utd en andere soorten "an
5760 5760 327 1290 1617 (/.) 3730 1814 2984 o!iezaden,als huttentut en :r:omer·
zaad , benevens J 800 koeken~ uit
1047 39n,05 4969,05m. 6600 m. 6600 m. 437144,75 •418,05 35417 880886 r.cnoemdezaden bereid. Voorh
76,25 377,85 454,10 28 28 3329,88 188,55 66,02 34o,5o 3747 mudden wikkeozaad.
3144 1200 m. 33352 54947 92643 m. 17199146 17 199146 p. 1090992 44639 m.(i) 1224483
(e) Ilicrondcr 1341 mudden
en 1 Sooo ponden knolrapen.
115,17 315,83 2917 2328,62 9'21,03 921,03 7219,57 439 2917 (/_) Hee r,etal bonders is ver·
14 192 m.(k) 1496670 12307 138423
meld onder kla,•cr, hennip, vla:r..
%''
686 141 604 745 8934 190 ~509 746 4917 26 675
ge~t b~~~{c 0 ~

-------~--·~:::..
S T A A T van tien 009.

ï!NCIEK
TARWE. ROGGE. WINTERGARST. ZOMERGARST. HAVER. BOEKWEIT. ERWTEN. BOONEN.
Hocdanicheid.
Opbrcncst.
brabaot.. goed 21-23 m. p. b. goed mali(J mali{;' matiG redelijk zeer
1/1.-2om. p.b.
coed
and
Uand ..
Hand. ,
ma tic;
''rijcoed
goed
2om.p.h.
prijs
/8-/8.So
P· m.
croot
ccrinç ma tic ma tic;
goed 26-3Sm. p. h. goeu 32 m. P· b. uo«l 20-25m. p. b.
matiG
1Sm.p. b.
25 m. p. b. vrij goed matig
24 m. p. h,
goed
Hoeda--- Hoeda-1-- Hocda-1
Opbreocst. Opbrengst. Opbrenrrst.
nigheid. nigheid. nii;hcid.
matig
groot nijgocd
60 m. p. b.
matiG
4o mud
r;eer
goed
vrijcoed
Hocda-
nirrheid.
zeer Groot redelijk matig
9-30 m, p.b.
matiG
z,cer cp·ool
ma tic
uoed 4o m. p. b.
ma tic
matic;
goed
matig
12m.p.h.
goed
t >pbreni::st.
cerinr;
Hocda-1
nicheid.
Opbrengst.
Paardenboonen
Bering
slecht ccrinG slech t ccrinc
slecht cerinc Paarden- en duivenhoouen
matiu cering
10-20 m. p. b.
zeer
slecht
:•l ..... vrifooed mali IJ vrij goed matic: matig 3o vim p. b. matig 3o vim p. b. matig matig slecht uerina slecht gerina
S T A A T van den oogst in Nederland in 1850.
KANARIEZAAD. KOOLZAAD. MOSTERDZAAD.
matiG matig Paarden- en duiven-
15 m . p. b. hoouen
goed 1 matig
3om.p. b.
Witte hoonen
matig matig
20 m.p.b.
WORTEL­
GEWASSEN.
Hocda-1 Opbreoast. Hoeda-1 Opbreoast. Hoeda-1 Opbrenast. Iloeda-1 Opbrenast.
nirrheid. nicheid. niubeid. nichcid.
uocd zeer l18-2Sm.11.b.
uoecl
Zomerzaad
goed 18 m. p. b.
croot
malig 18-3om.p b.
uoed
goed
matig
cering
oom. p. b.
vrijgoed 17->om.p.b.
goed
goed
croot
goed
AARDAPPELEN.
goed
ma tic
matiu
Opbrengst.
gcrinç:
prijS
/1.40-/2
p.m.
croot
prijs
J1.25-f1.70
P· m.
100-14.0 mud
p. b.
prij&
J2.5o-J3
p .m.
ma tic
KNOLLEN.
KLAVER.
Iloeda· 1 Opbrencrst. Hocda-1 Opbrentst.
niaheid. nigbeid. ,
goed
vrij goed
goec\
matig
1 s~~~~~~~~ed
slecht
goed
groot
cering
vrij goed 16 m. p. b.
uoed
matic
matig
matig
gerinc
Sa steenen
prijs
f190-f32S
p.b.
zeer 3jarige1200N. p.
goed 2 jarige 1 1 oo N. p.
p. b.
prijsf4o-f5o
de 100 Ned. pond.
goed
HOOI.
Opbrengst.
groot
groot
goed matig
prijs.f13-f14
per Ned. p.
goed
zeer
goed
çering
BOOMVRUCHTEN.
Hocdaniaheid.
LINZEN, WIKKEN
HENNIP.
VLAS.
MEEKRAP.
EN SPURRIE.
Hoeda- Hoeda· Hoeda.
Hoedanigbcid.
-F
Ophrencst Opbrcoçst.
Opbrengst.
Opbrenast.
nicheid. oicbeid. nigheid.
Hoedanitrheid.
Hoedanighcid.
Opbren&st.
Peeren, appelen,
pruimen en kersen
schaars
vrij uoed
gerinc
çeriog Kersen, peeren .
prijs/ 4 -J 5 appelen, perziken en
per 100N. p. abrikozen
schaars
. . . . . . vrij noed goed nij goed goed
gerinç
çering
gcrinc goed flOCd slecht {;CrÎD(/ slecht gering
matig
zeer aroot
vroege
zeer goed
la1e
nijgoed
matig
goed
goed
matiu
zeer
goed
maliG
ma tic
uoed goed
slecht gering
Paarclenboonen
matig matic
matîc
goed
1stesncdegoed
2dc snede half
product
zeer
goed
goed ccring gcrinc
goed
matig
gering
gerinc
vrij
goed
matig vrijcoed matiu
s!echt gering
Zandboekweit
gering 1
Vcecboekweit
goed
ma~ig slecht ccrinc slecht gerinc
uocd
zeer aroot
aerinç:
çerinc
goed
goed
goed
goed
gering
schaars
goed
groot
30-32 m. p. b.
slecht
aering
vrij çoed
cerinc
goed
zecrwoot
slccl1t gering slecht gering
ntatig
gcrinc

STAAT VAN DEN VEESTAPEL
VAN 1848 1'0'1' 1850.
\'El\GENOME..'1 UlT DJ:: JAATILIJK.SCHE VERSLAGEN VAN DE GEDEPUTEERDE STATE'.'i.)
'
~er 1848 ontbreken uit zes en over 1849 uit vijf prov~ncien de
en van den veestapel ; die uit de overige p1·ovincien loopen zeer
n in volledÏGheid zoowel als in maatstaf van berekening. Over
t ~!gemeen is sedert de laatste jaren de veefokkerij toenemend,
toe vooral de vermeerderde uitvoer 11a_ar Engeland heeftLijgedragen.
~ Noordbrabant werden in 1849 3661 merrien gedekt. De aanfok
paarden maakte weinig vorderingen ; die van het rundvee bleef
men. Er werd.en vele melk1~evende koeijen , vaarzen, schapen
lammeren naar Belgie uitgevoerd. De uitvoer van vette kalveren
vrij belangrijk; die van schapen en lammeren daarentegen naar
land heeft bijna opGehouden , hetgee.n aa-n de kleinte van het
pensche ras, bij het stuk berekend, wordt toegeschreven. De
·~zen, aanvankelijk zeer hoog, namen in de maand October af,
~ minderen trek in de verzenclinr, naar Engeland. De teelt van
~ens was in 1849 allenoorspoedigst, doch

l !l ,,
( 178 ) ( 1
79 )
' 11
1
De Engelsche rassen vinden meer en meer bijval. De handel · paarden levert in deze provincie een voornaam middel van besta 0
0
De jaarmarkten, vooral die te Beusichem, zijn echter sedert 18q ·uap!nmÁa'}
0
c--..
a-chteruitgegaan , hetgeen deels aan het in zwang komen van vreem d!
rassen vóor paarden van weelde , deels aan het opkoopen der paardm
,;:;
O'> O'>
~ 0
aan de huizen door de vreemde kooplieden moet worden toegeschreve~
["-.. ~
Jaamdo
c--.. ["-..
In Zuidholland was de toestand van het vee in beide jaren v~ ~
e ~
gunstig ; nogtans bleef de longziekte steeds verwoestingen aanrigten
Er waren vele gevallen van longblaar en klaauwziekte maar Yan eenet O'> CV') 0
CV')
ll')
ff!>eden aard, zoodat de meeste beesten herstelden. De fokkerij vat 00 ll')
·1adsJl!O~OOH
"'
~
ll') ll') c--.. O'> !:'-.. ~

( i8o )
Men ontwaart uit dien staat dat de kaasl;andel sedert i8qi
toegenomen te Hoorn , Alkmaar, Purmerend en Enkhuizen t
nomen te Edam , Medemblik en Monnickendam. De uitvo;r \
rmideren en schapen naar Engeland is vooral in 1 848 belanr,
geweest. AHeen van den Helder werden 3285 runderen en 20
\
schapen verzo_nden. "Y ai~ Texe~ zijn uitgevoerd in 1848 368 201
I 849 39670 , van W iermgen m elk der heide jaren 1019g N
ponden schapenkaas. In 1849 werden uitrrevoerd van Texel 1 6~
Jammeren, 5~74 afzetters en vette schape~ en 91 250 Ned. pon
wol; van W1erm9en 5000. lammeren, 1100 schapen en 2642 2
N
ponden wol; van ferschellmg 200 lammeren en 300 Ned. ponden ~
De veestapel. is. in Zeeland in 1849 met 398 paarden boven en
beneden de drie Jaren, met 1 o I3 runderen boven en 1187 bened'
de twee jaren·, met 1291 schapen en 429 lammeren en met 111
va~kei:s toegenomen. De gezondheidstoestand van het vee was ·
beide Jaren bevredigend, met uitzondering van eene huidziekte on
het wolve~, welk.e zich in 1848 in acht c:emeenten openbaar~
~nke1e t\~11felacht1ge gevallen van lonGziekte deden zich in 18q91
m het eiland Tholen: Het b1~ek noGtans dat geene besmettelijl
maar enkel wormachtige lon~z1ekte aanwezig was. De veredc '
van het paar~en- , runder- , schapen- en varkenras hield stan1
Den meesten b1.Jval ondervond de kruissing van het rundvee met
E.ngelsche. J?urhams-Shortlwrn-volbloedstieren. De jonge ossen 1
die. verkru1ssrng gew.onnen , h~bben op hun derde jaar eene ontro
kelu~g verkregen, die het zmver inlandsche ras eerst een jaar la
bereikt.
Ui.t ~ene verGelijking van den staat van den veestapel in
~rovmcie _Dtr~cht 1~ 1 ~44 met dien op 1 Mei 1850 blijkt dat '
'eestapel m die provmcie m de zes laatste jaren is toegenomen m.
7012 runderen boven en 5809 beneden de twee jaren 86 paara
boven en 71 o be.neden de 3 jaren en 10656 schapen. '
H~.t aanmerkelijk grooter aantal varkens in 1849 dan in 1848 is toe
schrijven ~an de steeds hooge prijzen van het spek , waardoor de la11
houwers zich mee~ op ~e varkensteelt hebben toegelegd. Nietteg
staande de longziekte m verscheidene gemeenten bleef heerschei
was de toestand van het vee. niet ongunstig. Op sommige plaau
werd eene sterke darmontstekmg waargenomen. In den nazomer v·
1849 brak het mondzeer ' gepaard met voetverzwering ' uit ona.
~et rundvee.' waaraan e~hter geene runderen gestorven zijn.
ziekte was mm der ~an3dung_ en meer zachtaardig dan in vorige jan
De aanfok. ~as ru.1m ~n brJ veel handel de veestapel gunstig. H
ve.tte vee is m. heide pren t!oed r,euroeid. De prijzen waren echt
mm~er hoog m 1849 dan m 1848 en daar er hoorre prijzen in
voorjaar waren be~teed voor het inscharen in de ~eide hebben
( I 8 I )
weiders doorgaans r,eene r,oede rekening gemaakt. Er werd in beide
en overvloedig melk verkregen en veel boter van goede hoedanig­
'd gemaakt. De prijzen der boter, tot half October I 848 klimmende,
sedert dien tijd bij voortduring laag gebleven. Zij bedroegen midbaar
60 tot 70 centen het Ned. pond. Er werd minder kaas gennen
in I 849 dan in 1848. De kaas bleef echter van eene goede
danigheid. De prijzen waren echter nog Jager dan die van de boter.
Voor meikazen •••• f 3o de 100 Ned. ponden,
zomerkazen . . 26 "
najaarskazen. • 24 "
1848 waren zij van f 32 tot f 4o de 100 Ned. ponden. De
rden bleven in heide jaren over het algemeen verschoond van
itengewone ziekten. In 1848 werden 16 , in 1849 1 o paarden
emaakt, die door eenen ongeneesharen kwaden droes waren aanaan.
Hoewel de handel in paarden minder levendig was dan
eger, werden echter nog vele paarden opgekocht en de schoonste
beste uitgevoerd. Dit geldt ook ten aanzien der merrien en
ngsten , voor welke premien tot verbetering van het inlandsche
vinciale ras waren toegekend. In 1849 werden 2645 merrien get,
68 minder dan in 1848 ; in 1848 67 , in I 849 57 hengsten
edgekeurd. De schapen bleven in beide jaren gezond. In somge
streken, als te Soestdijk, Baarn en Eemnes, schijnt de schapen­
It ~enigzins vooruit gegaan te zijn. De wol was in Leide jaren
g m prijs. De schapen zelve bleven tot in het voorjaar van 1 849
g in prijs , vooral de drie- en vierjarige geschoren hamels , die
l naar buiten 's lands werden verzondoo. Later zijn de prijzen geld,
dewijl minder schapen voor buitenlandsche behoeften werden
gekocht. De prijzen der varkens waren tot in het laatst van 1848
r hoog, daar wegens de duurte der jonge varkens schier aan geen
eggen. ~e den leen was. ln 1849 daarentegen zijn , tengevolge van
en VfIJ voorspoedigen aanfok, de jonge varkens zeer laag in prijs
leven en door de goedkoopte der granen en voederstoffen ook
vetgemeste. In 1849 stierven in de maand Julij en later een
ot aantal varkens aan de blaauw- of ,·Iekziekte.- Er werden te
echt ter markt 3ebragt: in 1848 2899, in 1849 3006 paarden ;
1 848 IJ 273, in I 849 10802 runderen ; in 1848 798, in I 849
5 kalveren ; in 1848 1632, in 1849 1597 schapen ; in i 848 8202,
1849 10344 varkens.
n de provincie Friesland bleef het vee in beide jaren niet geheel
schoond van de longziekte ; vooral in het laatst van 1848 had die
. 1 ~' hoewel minder kwaadaardig dan vroeger, eene aanzienlijke uitdmg
verkregen. Van Junij 1849 tot Junij 1850 werden 691 stuks
afgemaakt en zijn 6I aan de ziekte overleden. De paarden en
apen hieven in beide jaren gezond. Onder de varkens vertoonde
16

~,
"
---
1
- ·l·
. I~
( 184 )
=;'
( 185 ) (~~.1
~
ende 1848, 1849 en 1850.
STAAT van den ve 0 i~
i
11 ' LBI- 11, :
UTRECHT. FRIESLAND. DRENTHE.
li GELDERLAND. ZEELAND. ~i ' BURG.
I· 1848. 1849. 1849.
18óij,
1:
Hengsten .•. 267 293 »
Ruinen •. 9621 9914 "
J)
'
Merrien •. 16944 17501 n
PAARDEN ••• Veulens •• 5016 4921 "
.
'I
1849. 1850. 1849. 1850. 1848. 1849. 1850.
l/ii
,, 1
r
" " " 24 20
" ~~\
" " " 1728 2043 " r.
" " " 5171 5307 "
" " "
104_0 l'W3
"
-----
'"
----
!1214 11801
22313 22526 7963 8573 13964
jid
TOTAAL • , 31848 32629 21176 21ó6!
aaronder waaronder waaronder waaronder
waaronder waaro[ 1:~
2 boven en 8515 boven en 18567 boven en 18909 boven en 1 ;~
16945 boven en 17.l43bm 2 beneden 3286 beneden 3746 beneden 3617 beneden i;;,
4231 beneden 4325 b 3 jaren. de 3 jaren. de 3 jaren. de 3 jaren. I·
1
de 3 jaren. de 3 j11~
---
n
Stieren .. 858 " " " " " "
973 ))
. " ' " "
" " " "
' ~1.
Ossen •. 9436 10907 " '
11 Koeijen. " " " " " "
85151 89574 ))
" '
))
" "
"
" "
RUNDEUEN •. ~ Kalveren 46215 49850 " '
1:
----
-----
,I
I•
))
72522 75966 174765 188136
" 64475 ,,
TOTAAL .• 141660 151304 45621 41ii1
aaronder waaronder waaronder waaronder
,,
I• '
waaronder waarorl. wbovenen 49111 boven en 31 402 ben ed. 1 36683 bened. l
29484 boven en 304970011 2 beneden 26855 beneden 31536 )) 2 33597 )) 2
,:I·
16137 beneden 17324b~ e2jaren. de 2 jaren. 111827 boven :i i 178?6 boven 2
,,
- .
11
,,
11
1:
li
l
~~
- -
.....
de 2jaren. de2j1e jaren. prea. lr
'\fü•
)) ))
))
Ezels .... 851 851 ,,_ . "
" " " . " " " "
J)
Muilezels .
Schapen .. 70514 79803 18881 20ljl
.ANDER VEE • Lammeren
Varkens. 35488 41788 15383 164~
Geiten ..
23037
" "
Bokken
"
533
"
1
'
1
'
1F•·
- - -
" "
~I~
" 4 " ' 27671 3o749 79535 81808
" "
56418 '·I
" " " " " " "
.tl
" "
8728 91i' 19921 2254-9 13222 12958 " 22475
" " " " " ·:
"
J)
"
" " " " "
16• ,,. '
li ,,
li
1.
'
1'

FABRIEK WEZEN
OVER 1849.
(GETROKKEN UIT DE VERSLAGEN DER GEDEPUTEERDE STATEN.)
De toestand der fabrieken wordt als gunstig en vooruitgaanfil
geschetst in Noordbrabant, Gelderland, Zeeland, Friesland, Overij;
sel, als vrij gunstig in Limburg, als ongunstig in Z~idholland. ~
Utrecht; terwijl in Noordholland, . Drenthe én Gromngen wem~
vooruitgang bespeurd wordt. De fabrieknijverheid is het meest ~il·
gebreid in Overijssel, Gelderland, Zuid- en Noordholland, het mm~
in Zeeland , Noordbrabant en Drenthe.
Wij gaan thans over met

,..
-
--·
=--=-.·-··
( 188 )
De lijmziederijen in Noordbrabant schijnen in .bedrijvigheid eer al
dan toe te nemen. - In Gelderland werd de stijfsel ia niet onaan.
zienlijke hoeveelheden uit- en w~.inig ingevoerd. - De stijfselmaker!i~n
in Groningen hebhen behoorh1k doorgewerkt, ofschoon met wem1i
voordeel. ~ De sedert twee jaren te Venlo opgerigte fabriek van pijp·
stijfsel was zonder verandering werkzaam.
De meestoven in Zeeland verkeerden in denzelfden toestand ah
het vorige jaar. Er werden namelijk in

( 190
Tilburg werden de bestaande ,·crgroot en nieuwe aangebouwd. ~
De nieuw opgerigte ga1·en- en bandfabriek te Breda zag hare werl.
zaamheden toenemen. - In Gelderland zijn de fabrieken van dieruet,
calicots en katoenen bonten te ."\alten op dezelfde hoogte gebleven.
Meer bedrijvigheid heerschte in de calicotsweverijen te ~orculo,
Winterswijk en· Neede. In de laatste gemeente w~rden in 184!
2 II 49 stuks tegen een arbeidsloon van j I0254: 80 , In- 1849 _296~1
tegen een arheidsloon van f 18038.56 vervaardigd. Oo~ is 10 ili1
gemeente het pellen- e~ linnenfabriekaat toege~omen , in min~er1
mate norrtans dan de calicots. Er wetd betaald rn 1849 aan arbeuk
loon f SS64. - De damastfabriek van de firma D. BONKINK EN zooi
werkte met minder rroed gevolg dan vroeger. Ook kwam ecne
nieuwe stoomspinnerij in werking. - In Zuidholland h.ebb~n de Leydsche
lakenfabrieken, niettegenstaande de goede hoedamghe1d der voort'
brengselen , geene bijzondere drukke werkzaa~heden ~eh~d. Dt
achteruitgang der grijnfabrieken sedert 1846 is ook dit par ze~
toegenomen. Men schrijft dit toe aan de -~vervoering van .dat fab~1·
kaat in China, zoodat wegens de lage pri.1zen de verzendingen met
·dan met verlies kunnen geschieden. De dekenfabrieken hebben dm.'.
doorp,ewerkt ; het fabriekaat bleef in h:t binnenl~ntl zeer uezocht. Bij
de duffel- en baaifabrieken werd eemge voormtgang b~speurd. De
saaifabrieken hadden voor de land- en zeemagt, de Long Els, voor
China een matig vertier. De katoenfabriek te Leyden zette hare
werkzaamheden geregeld voort en liet niets onbeproefd om .~e
mededinginr. met het buitenland vol te houden. De. wollen en sa1Jel
garensfabrieken .. te Ley.den hebben nie~ onvo.ordeehg ffewerkt.. -In
Noordholland ZIJD te lhlversum de fabrieken m katoen en baai voor·
uitgegaan en hadden goeden aftrek. l\'~in gunstig was

( 192 )
den arbeidet weder gelegenheid tot werk ; de kemelhaartwijnderij~
bleven, even als het 'Vorige , ook dit jaar geheel stilstaan: - Dek
langrijke tapijtenfabriek te Deventer had overvloedig werk en werl
zoo voordeelig, dat, behalve den opleg voor het reservefonds van~
naamlooz.e maatschappij, nog ruim zes ten honderd aan de deelh~
hers kon worden uiti;ekeerd.
De zijdenweverij te Breda, in 1848 opgerigt, was zeer bedrijvig~
beloofde uitbreiding in werkkring. De zijdetwijnderijen te Amers1
foort ve1·keerden in kwijnenden toestand. Gunstig waren de berigt~
omtrent de hoedenfabrieken in Noordbrabant.
In Gelderland bekleeden onder de fabrieknijverheid den eerst~
rang de papiermolens aan de Veluwe. Zij verkeeren in Lloeijend~
toestand. Uit Apeldoorn alleen werden 6696 riemen papier naa
Oost -In die verzonden. De meest uitgebreide is de fabriek l'a
machinaalpapier van den heer I". VAN GERREVlNK te Wapenvel~
onder Heerde. - Ook in Limburg hadden de papierfabrieken 1
Roermond steeds overvluedig werk. - De papiermolens aan de Zaa
werkten echter niet voordeelig. De fabriek van behangselpapier 1
Leyden werkte niet onvoordeelig ; die in Limburg strekken door har
Uitmuntende voortbrengselen hare handelsbetrekkingen meer en ID!(j
üit. Ook werd in dit jaar te 's Hertogenbosch eene fabriek van~~
kleurd papier op eene vrij groote schaal opgerigt.
Min gunstig was het over het algemeen gesteld met de leerlooijer~'e11
welke in de provincien Noordbrabant, Gelderland , Groninrren e
Limburg worden aangetroffen. Het best handhaafden zich die 1
Zuidholland te Gouda en te Delft ; hoewel ook deze den invloed d~
vreemde mededinging gevoelden. De huiden, hoewel laag in prij1
stonden in geene verhouding tot de leerprijzen. De achterui~an
der leerlooijerijen wordt in Groninnen toegeschreven aan hP.t mmde
gebruik van tuigledet< voor de paarden , vooral in Duitschland e~
Frankrijk, een gevolg van het ve_rmeerderen der spoorwegen. M~
tle fabriek van verlakt leder en gewast linnen te Maastricht was h~
gunstig gesteld. Zij verbetert steeds hare voortbrengselen en .~·oei
zich hierdoor in staat om met het buitenland te wedijveren. N1eul
opgerigt werd te Leyden eene fabriek van gedrukt of 3eperst maro~
kijnleder' welke tak van nijverheid met het beste cevolg wora
uitgeoefend. .
In l_\;oordbrabant behoorden de kaarsenmakerijen onder de fabriek.e
wier toestand als gunstig wordt opgegeven. Ue fabriek van bou~~
de l' étoile te Breda klaagt over belemmering van hare werkzaami
heden door de hooge regten op de stearine. - Groot vertier daare~
tegen had de was- en stearine-kaarsenfabriek te Amsterdam , zoo d 00 ,
binnenlandsch debiet als door lmitenlandsche verzending, zoodat ~
naauwelijks aan de talrijke bestellingen '\'Oldoen kou.
( 193 )
Gazfabrieken. De twee fabrieken te Amsterdam en die te Maastricht
ien haar vertier voortdurend toenemen.
De potten-, pannen- en steenbakkerijen waren gunstig werkzaam' in
~oordbrabant en Gelderland, ongunstig in Overijssel en Limburg . .-
n Gelderland werden vele steen en van de Waal tot het claarstellen
an nieuwe werken aan de Emhderhaven naar buiten'slands gevoerd, •
~n slechts te Elburg, Harderwijk en Nijkerk tigchelsteenen uit andere
~rovincien aangebragt. - De kwijnende toestand der pannen- en
ottenbakkerijen te Tegelen bij Venlo wordt aan het oprigten van
akkerijen in Re1gie en Pruissen toegeschreven. - In Gronin«en
~adden de sreenbakkerijen een zeer goed debiet, ofschoon tot ee::ig-
~ns verlaagde prijzen. In Drenthe had de steenbakkerij te Wierdinge,
~emeente Emmen , een zoo groot debiet, dat niet aan alle aanvraten
kon worden voldaan ; terwijl die te ter Heil, gemeente Roden,
egens den voorhanden voorraad der vervaardigde fahriek?ten , niet
eelt gewerkt. De kalkbranderijen in Overijssel kwijnden door cle
~edeclinging van het buitenland. Min rrunstig was eveneens de toetand
der pijpenfabrieken in Noordbraba~t en vporal te Gouda, daar
e verzendingen naar het buitenland jaarlijks verminderen.
De ,qlas- en aardewerkfabrieken te Maastricht, welke in I 848 door
e tijdsomstandigheden stremming hadden ondervond.in , herkregen
ar~n vorigen bloei. In de glasfabriek werd een vierde ·oven in ge­
~mk gebragt, ingerigt ter vervaardiging van rö,1de, lanáwerpige en
1erkante stolpen, voorwerpen tot dusverre in ons land niet vervaarigd.
Ook de aardewerkfabriek kreeg door het l)laatsen yan een
erde stoomwerktuig eene grootere uitbreiding. - De belanr,rijke
lasblazerij te. Vuren. in Gelderland bleef, door den grooten ~ftrek
an.haar fabnekaat, m volle werking. - De toestand

( 1-94 )
r,raven en uit te voeren. - De toestand der ijzergieterijen . in Limbu~
bleef zeer gunstig , die van de ijzergieterij te Schiedam is eenigzi~
verbeterd. - De loodpletterij te 's Hertogenbosch verkeerde in gun.
stigen toestand , ook werd in die stad eene ijzergieterij opgerint,
welke aanvankelijk veel goeds belooft. - Bij de gmfsmederij u
Leyden werden aanzienlijke bestellingen gedaan. - De geweerfabri~
te Maastricht is door het aanbrengen van nieuwe werktuigen, waar.
onder een toes.tèl ter vervaardiging van geweerloopen , meer uitne·
breid. - De fabriek van stoom- en andere werktuigen van de heeret
P. VAN VussrnGEN EN DunoK VAN HEEL te Amsterdam, ondervouda
terugwerking van den staat van spanning in 1848. -;--- De koper
molens in Gelderland hadden druk werk. Uit dien te ~oorst werde1
naar Amsterdam en Rotterdam geladen 14o t35 Ned. ponden bewer~
koper ; in dien te Vaassen, waar veel in geel koper gewerkt wordl.
zijn verwerkt 60000 Ned. ponden geplet koper en 9000 Ned. pond~
hamerwerk, in dien te Epe 52832 Ned. ponden geplet en 3256g~
slagen werk. In den laatsten molen werden 19000 staven getrot.
ken. Ook de koperpletterij te Apeldoorn heeft goed doorgewerkt.
De '\'oortbrengselen der spijkerfabrieken in Maastricht worden i;oo
stig vermeld ; hare meerdere ontwikkeling werd echter door bt:
handelstraktaat met Belgie belemmerd. Min gunstig was de toestandaa
speldenfabrieken te 's Hertogenbosch en der gouddraadtrekkerijen ~
passementfabrieken te Breda. - De fabriek van nouden werken ~
Maastricht vindt een aanzienlijk debiet in de noordelijke provincien:
die te 's Hertogenbosch houden zich met moeite staande ter,ena1
vreemde mededinging. In de lettergieterij te Breda en in de lettir·
en stereotijpgieterij te Groningen was veel bedrijvigheid.
De diamantslijperijen in Amsterdam verkeerden in zeer bloeijenaro
r.oestand en verschaften ruime verdiensten aan een aanzienlijk ge~
werklieden.
De rijtuigfabriek te 's Hertogenbosch bleef gunstig werken ; die 11
Utrecht van C. M. VAN EuJEN, vroeger belangrijk, is na zijnen do~l
tenietgegaan.
De orgelmakerijen en pianofabrieken in Noordbrabant werden a~
gunstig werkzaam opgegeven. . "
De verzendingen van de voortbrengselen der pennenbereidery~.1 .
lak- en ouwe/fabrieken te Venlo, vooral- naar de overzeesche beul·
tingen, waren zeet· aanzienlijk. De toestand der boekdrukkerijent
Venlo bleef voortdurend gunstig. - De fabrieken van speelkaarten~
Maastricht hadden door haar deug~elijk fabriekaat geene vreero~
mededinging te vreezen. ,
Gedurende den loop van het jaar werden de volgende vergunni
gen verleend tot de oprigting: van : . .
In Noordbrabant 7 koren- , schors-, olie- en pelmolens, 1 dou
( 195 )
toom gedreven oliemolen te Geertruidenberg , 2 meestoven , 2 bierrouwerijen,
I gazfabriek te 's Hertogenbosch, 1 pottenbakkerij , t
eldsteenoven ; terwijl 4 bestaande windkorenmolens ook tot het
alen van andere voorwerpen werden ingerigt. - In Gelderland : 1
abriek van uit steenkolen bereid pijpengaz te Nijmegen en 1 van
teenkolengaz te Tiel. - In Zuidholland: 1 bierbrouwerij , 1 branderij ,
snelazijnmakerijen, 1 azijnmakerij, 1 koren- en pelmolen, 1 windorenmolen
en I werkplaats tot het vervaardigen van slagkruid en
aghoedjes. - In Noordholland- : 1 scheikundige werkplaats met
aarbij behoorende distilleertoestellen, fournuizen enz., 1 stoomiamantslijperij
, beiden te Amsterdam , 1 stoomfabriek voor het
alen van meekrap en 2 koren- en pelmolens. - In Zeeland : 5
indkorenmol«>ns, 1 meestoof, 1 azijnmakerij en 1 steenbakkerij. -
n Friesland: 1 run- en trasmolen, 1 piksmelterij , 1 traan- en olieiverij
, 1 olieslagerij , 1 tabaksfabriek en 3 windkoren-, grut- en
elmolens. - In Overijssel : 5 windkorenmolens , waaronder een tevens
t het pellen van graan en een tot het mafon van schors, 1 stoom-
0erwerij, I steenbakkerij , 1 metaalgieterij , 1 katoenspinnerij en I
toomspinnerij. - In Groningen : 8 pel- en korenmolens, 3 korenolens,
I oliemolen , I steenbakkerij en 3 kalkbranderijen. - In
renthe: 6 koren- en pelmolens, 1 oliemolen en 1 kalkoven. - In
imburg: I oliemolen, 2 windmolens, 3 branderijen, 3 brouwerijen,
rikken· en . t~ghelovens , I pannenbakkerij , 1 pottenbakkerij en 1
elazijnmakerij.

( 1 97 )
HANDEL EN SCHEEPVAART
OVER 1849.
(ovt:RGENO:\:IEN UIT DE JAARLIJKSCHE VERSLAGEN VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN,)
Het jaar 1849 was over het algemeen niet ongunstig voor den
handel en de scheepvaart. Beiden herstelden zich van den achter·
uitgang , veroorzaakt door de staatkundige gebeurtenissen in hei
buitenland in 1848.
In Noordbrabant was de afzet der voortbrengselen van den land·
bouw en de toevoer van veldproducten, boter , eijeren , hoende~
en ander gevogelte naar de steden in Zuidholland in dit jaar VrlJ
belanarijk. ·
In Gelderland is het handelsverkeer met den Rhijn in dit jaar v:el
belangrijker geweest dan in 1848. Er zij_n namelijk .langs Lobttn
opgevaren 2377 schepen , 338 meer dan m I 848 ; hieronder 390
passagiers-, 1 7 goedereustoomhooten, 229 stoomslepers , 1342 houten·
39 I ijzeren en 2 Rhijn- en zeeschepen. Het geheel der opgevoerde
goederen, aan de betaling der scheepvaartregten onderworpen, b~d1~oe~
3051246 centen aren, 59598 meer dan in 1848. Er· werden in dit Jaar
GELOST:
GELADEN:
Schepen. Tonnen. Schepen. Tonnen.
Te Nijmegen . 751 29096 534 12321
" Tiel. .•.
))
Arnhem ..•
219
292
8125 360
113
9439
" Culenborg .• 149 4947 441 12468
" Nijkerk .. 290 12168 219 5651
))
Zutphen . 669 32795 396 19746
))
Apeldoorn ..••. 320
))
Elburg •.• 20l 95
40
Voorts zijn te Dreumel van 25 Februarij tot 7 September stroomafwaarts
voorbijgevaren 220 geladen schepen; voorbij Arnhem geladen
stroomopwaarts · 296, stroomafwaarts 970, roetende van 3o tot 300
tonnen, henevens 44 houtvlotten; te Wageningen losten en namen
lading in 377 schepen , te zamen groot 1154 I tonnen , en 7 schepen
tezamen groot 16275 centenaars; Jangs Zutphen zijn opgevaren J 108
en afgevaren 1253 schepen, terwijl 746 aan de stadskaaijen hebben
aangelegd. Er kwamen aan 10 houtvlotten, metende 98350 kubie'ke
voeten. Er dreven voorbij 17 vlotten metende 172450 kub. voeten.
Ruim 80 vaartuigen zijn de Linge op en ruim J 4o die rivier geladen
afgevaren. Door Borculo voeren 587 vaartuigen , metende 4484
tonnen, terwijl 74 houtvlotten stroomafwaai·ts gevoerd werden. De
beurtschepen deden ten getale van 92 , metende te zamen 4886
tonnen , de dienst tusschen 46 gemeenten. Zij verrigtten die 5edurende
den loop van het jaar bij het vertrek I 932, bij de aa11-
komst 1920 keeren. De drukste dienst was die tusschen Harderwijk
en Amsterdam, verrigt door vier schepen metende 3 I o tonnen ,
welke 288· keeren vertrokken en aankwamen , de minst drukke
die tusschen Zutphen en Dordrecht, verrigt door één_ schip roetende
78 tonnen , hetwelk 5 keeren vertrok en aankwam. De marktschuiten
zijn hieronder niet begrepen.
De han

.( 198 )
werden Rhijnwaarts op verz?nden 44?1_9'/3 las~c;n (7094 1 /2 meer .0111
in 1848). Uit de Oost~Ind1sche bez1ttmgen z1Jn te Rotterdam aan.
gekomen go schepen , waarvan 58 _bev~acht doo~ de Handelmaat·
sehappij en 32 (2 vreemde) voor partikuhere rekenmg. De bedongen
vrachten waren,. even als in het vorige jaar , laag. De goederen
naar Java uitgezonden leverden in de .eerste maan~en des
jaars vrij goede uitkomsten. Later had door de overvoermg cler
markt het omgekeerde plaats. Door de Handelmaatschappij zijn
r,edurende het jaar te Rotterdam en te J?or~recht voo~ Java bevracht
67 schepen, en 28 vertrokken voor part1kuhe1·e rekenmg. Van Rotterdam
is naar Padang alsmede naar Makassar een N ederland.sch
schip uitgezeild. Uit de Maas zijn acht schepen , waaronder drie
hela:

1
( 200 )
( 2.0 I )
minder dan in 1848). De uitvoer van geraffineerde 31 1 /. millioeu
Ned. ponden ( 1 '/, meer dan in 1848). De aanvoer van tabai
bedroeg 10036 vaten Noord-Ametikaansche en 312 vaten steelen 1
rn5o4 pakken Java-tabak (6000 m~nde.: dan in 184~, i3ooo mi.nder
clan in 1847) en eene niet onaanz1enhJke hoeveelheid West-Indische
in vaten en rollen. De toevoeren van Java-Indigo nemen af en
staan niet in evenredigheid tot de levendige vraag naar dit artikel,
zoodat men niet slechts .voor buitenlandsch maar ook voor binnen·
landsch verbruik, bij gemis van Java-indigo, zich van Bengaalsche
moet bedienen. Van katoen werden 14148 balen en pakken aange.
voerd. In thee was de handel niet onbelangrijk. De Java-thee vona
geregelden afzet. De in veiling gebragte hoeveelheid ging die van
de vori1re jaren verre te hoven. Zulks was ook het geval met de
specerij~n en tin , van welk laat,;te artikel 76600 bl~l

.~.
mige plaat?.en toegenomen op a_ndere minder levendig geweest. Te
meestal naar de plaats van herkomst leditj ~?' 3evictualieerd terugge· Kampen ZIJD
- ~lechts eene iYerinve hoeveelheid bJnzaadkoeken werd naar
gaan. u u u v1· · h ·
Ul'fGEZEILD. DlJSNEJSGEKOMEN,
Engeland uitgevoerd. Daarenbo~en i~ nog een ~e . issmq~n t~ u11
behoorend schip op avontuur uitgezeild. Te Zierikzee ~IJn mt z.ee Stoombooten . . • .
328
binnengekomen 16 schepen , waarvan 2 u~t de

( 204 )
land tot lagere vrachten weg te nemen. Na de opheffing der hlokkal
daalden de vrachten algemeen. Er heerschte ten gevolge dier blo!
kade eene buitengewone levendigheid te Delfzijl, waar in de haven 1
op de reede eene menigte schepen van alle charter en van verschl
lende natien vertoefden en hunne kostbare ladingen in ligter va~
tuigen naar hunne oorspronkelijke bestemming overlaadden. Hierd
werden groote voordeelen door cle arbeidende klasse genoten. Hoei
de vrachten niet altijd even voordeelig waren, heeft echter (
scheepvaart op Groot-Brittannie eene goede uitkomst opgelevero
De bmnenlandsche graanhandel gaf gecne gunstige uitkomst. Slee ~!
de verzending van rogge en boekweit was van eenige meerdere ·
- teekenis . dan vroeger. De prijzen der granen onderginr,en wei ni;
verandermg. De ongunstige opbrengst van liet koolzaad deed ru
zaad en de andere olie.zaden aam~erkelijk . i~ prijs rijzen: De p ·
van het koolzaad was m het begm van dit par f g.5o, m het laa~
f 12 à f 12.75 per mud: De uitvoer bepaalde zich tot 1468 lasltt
naar de andere provincien en 182 naar Belgie , terwijl_ hij in 1iji
3000 à 3800 lasten had bedragen. De prijs der raapolie vol.crde ai&
van het koolzaad. Naar de naburige provincien werd iets 0 mioJ;
dan gewoonlijk, naar buitenslands 257 vat verzonden. De aam~
van hout beliep iets minder dan het vorige jaar, hoewel dier
ongezaagd hout te Groningen een weinig is toegenomen. De band
in koloniale waren, manufacturen en andere voorwerpen van daa
lijksch verbruik gaf gunstige uitkomsten door de lage prijzen l,
levensbehoeften ' waardoor velen in de gelegenheid gesteld weroc
zich het minder noodzakelijke aan te schaffen. De vlashandel 11
bij toenemen den aftrek zeer gunstig, de wolhandel heeft geene voi
deelige uitkomsten opgeleverd. Er zijn in dit jaar weinig scherverloren
gegaan , zoodat de verwaarborgingskosten nog geene 2
bedroegen. De binnenvaart verkeerde bij voortduring in eenen klli
nenden toestand en werd door zware lasten gedrukt.
Omtrent den handel in Drenthe valt slechts op te merken claq
de weekmarkten te Assen, Meppel, Coevorden en Hoogeveen 43fo
Ned. mudden ~og9e en. 14758 mudden boekweit werden aangevoerd.
In de provmc1e Limburg was de houthandel bestendig gedrw
door de differentie)e regten in Belgie, aan den 3raan- en wijnhana
bleef in Belgie een belangrijk vertier verzekerd. Te Venlo onder@
de expeditie- en doorvoerhandel over de Maas naar Pmissen gea
merkbare verandering. De handel in koloniale waren was in ditj i:
voordeelig. Uit Vaals werd door de Pruissische grensbewoners
koffij aangekocht. De grossier- en manufactuurhandel wordt te Ma ~
tricht en te Roermond gedrukt door de Belgische mededinging. 1
den graanhandel is weinig omgegaan, hij bepaalde zich tot de dai
lijksche behoefte. Meer levendig was de handel in ldaverzaaa
( 205 )
aarvoor tegen goede prijzen gereede koopers werden gevonden. De
ndel !n steenkolen en kalk te Venlo is beduidend afgenomen. Die
gunstige toestand wordt aan .het in werking brengen van eenen
oorweg van de Roer naar V1erssen en aan de onbevaarbaarheid
n de Maas toegeschreven. De kleinhandel te Maastricht en te
ermond bleef in eenen kwijnenden toestand. Men had veel te
den van de mededinging van vreemde rondventers. . Over dien
Vaals is men bij uitstek te~reden; Met betrekking tot de scheepart
valt op te merke~ , dat m ~e havenkom te Maastrieht zijn op- ·
va~en: 1858 (_247 mmder dan m 1848) geladen, 3182 (416 meer
n m 1848). ledige, af~evaren : 3629 geladen ( 21 meer dan in 1848),
5 (239 mmder dan m 1848) ledige schepen. Over het algemeen
rdt de handel , doch vooral die in steenkolen , kalk en dufsteenen
or Venlo , door de ongunstige gesteldheid \'an het vaarwater dei·
ier de Maas zeer benadeeld.

( 207 )
STATISTIEK VAN DEN HANDEL EN DE SCHEEPVAAHT
1.N HET
KONINGRIJK DER NEDERLANDEN
SEDEHT HET JAAR 1846.
Van weGe het Departement \•an _ Financien worden, seder! hel
jaar i 846, jaarlijks uitvoerige verslage~. van den dhandedl' en scheep­
vaart uitgegeven. De volgende staten z•Jn ont 1 een aan ie versagen. 1
Men heeft vermeend de bruikbaarheid der staten te bevorderen door
het opmaken van eenen afzonderlijken staat (sta~~ 1!"· II)! behelzende
de twintig voornaamste soorten van G.~ede1:en biJ m- , mt- en door·
voer, geraugschikt naar de belangriJkhe1d van. hunne ~aarde mei
aanwijzing tevens van de percentsgewijze verhouding van iedere soorl
tot het algemeene bedrag der waarde. .
Ter beoordeeling van statistische ha_ndelsopgaven is. ?et vooral van
belang de bronnen te kennen, waaruit de gegevens z11n op~emaak1 .1
en den maatstaf, waarnaar de hoeveelheid der goederen m Gel i·
waarde herleid is. "
De staten van in- , uit- en doorvoer z1Jn geput uit de" opgave~i
door de ontvangers der in" en uitgaande rect~n en aCCIJnsen ~: I
hunne registers Getrokken en , voor zooveel de vnJe goederen betre 1
't de aangiften door den handel gedaan , krachtens art. 143 van
~~ Al,...emeene Wet van 26 Augustus 1822 (Staatsblad 11°. 38)., der
Bij betalinff der regten naar de waarde , wordt de hoeveel~eid
oederen naar het bedrag van die regten berekend, met d1en ·t
gtande dat de doorvoer ..... oederen worden berekend naar het ~e rai
s ' u
Jer recrten welke zouden verse h u Id' 1g d ZIJD, " b" lja ld' ten ZIJ .. ten invoer
u ' .. d d t n niet vo 1 r.eni
.
waren aangegeven. BIJ GOe eren , waarvan e rer, e 'dd .
de waarde worden betaald, zijn de hoeveelheden voluens den mi en
prijs töt geldswaardè herleid. Bij berekening dér regten haar de
aangegeven waarde is die waarde in de staten opgenomen. De waarde
kan dus, als herleiding uit gewigt, maat en qetal der goederen; slechts
als benaderend beschouwd worden. Verreweg de meeste vervaardigde
handelsvoorwerpen of de fabrikaten worden bijv. bij de waarde belast ;
de meeste groudstoffen , koloniale waren , voortbrengselen van den
landbouw enz. in gewigt opgegeven. Bij de eerste soort van goederen,
waarop de hoogte en laagte der prijzen eenen aanmerkelijken
invloed uitoefenen. blijft het cijfer in den regel beneden de werkelijke
waarde, bij de laatste daarentegen loopt men minder gevaar van de
werkelijke waarde af te· wijken.
Onder algemeenen invoer verstaat men alles wat van buiten 'slands
wordt aangevoerd. zonder onderscheid van bestemming der goederen.
Die invoer bevat dus zoowel den invoer tot verbruik (aangifte in
ronsumtie en op entrepot) als den regtstreekschen doorvoer. Hieronder
is echter niet begrepen de doorvoer zonder overlading hier te
lande, ·rnlgens de yerdragen van 1831 en 1839 van den Rhijn naar
zee en van Belgie naar den Rhijn (langs de Maas en de binnenwateren
tusschen den Rhijn) en omgekeerd.
De algemeene uitvoer behelst alle uitgevoerde goederen zonder
onclerscheid, met inbegrip van den doorvoer en den uitslaG uit
entrepot; de uitvoer uit het vrije verkeer enkel de voortbrengselen
van eigen bodem en nijverheid en die goederen , welke vroeger tot
verbruik waren ingevoerd.
Ten aanzien van tlen in- en uitvoer van p,oud en zilver in Laren
of gemunt geldt de opmerking , dat die aaueiften aan Geene controle
onderworpen zijn en dat men dikwijls belang heeft om van die waarde
geene of slechts hoogst onvolledi3e aangiften te doen.
De kolommen, welke den doorvoer betreffen , hebben slechts eene
~e!rekkelijke ~ aarde , als vergelijkingspunt tusschen verschillende
Jaren. De reGisters van hèt bestuur van de in- en uitgaande
rer,ten, waaruit de opgaven worden getrokken , vermelden namelijk
wel of het goed op transitopaspoorten is vervoerd ; men blijft
e~hte~ . steeds in het onzekere of de aldus vervoerde goederen tot den
e1genhjken doorvoer of wel tot den eigenhandel hehooren. Zoo
behoort bijv. de ruwe suiker uit de Nederlandsche kolonien, die
wegens den accijns altijd in entrepot wordt opgeslagen, on{{etwijfeld
tot den eigenhandel , hoewel zij bij wederuitvoer als doorgevoerd
beschouwd wordt.
,De staatkundige gebeurtenissen in 1848 hebben wel is waar een en
mm gunstigen invloed op den handel en de scheepvaart uitgeoefend,
zo.o als blijkt uit de geringe vaart op de Oostzee, waarop de quaran.
tame maatregelen tegen de Cholera eenen nadeeliuen invloed uitoefenden
; edoch minder dan zich aanvankelijk verwachten li et. De

( 208 )
vermindering is hoofdzakelijk het gevolg van den min uitgebreiden
graanhandel in 1848 dan in de beide vorige jaren.
Een beknopt overzigt over ·ae vier laatste jaren geeft de volgende
uitkomsten :
Al,GEMEENE
INVOER.
INVOER
TOTVERDRU!K.
DOORVOER.
ALGEMEENE
UITVOER.
UITVOER
UIT l!ETVRIJ!
VERKEER,
1846 f 255544644f162139811f92094487 f 2rn352634f1182581q1
1847 ,, 260721037 »169464966 »82741999 ~209037026 » I 2629502;
1848 »25427873~ » 181777315 »6797422 7 ~192786651 » 124812421
i849 »275339395 »180624148 »89609527 »217219059 "1 27609532
De algeineene invoer bere~kte dus het !wog~te cijfer. in I 849, het
laagste in 1848. Het verschil tusschen beide pren beliep f 2106066]
(8,28 °/J• De invoer bedroeg in 1849 f 19794751 (7,78 °/ 0 ) meer
dan in 1846.
Van den invoer .werd tot . verbruik aangegeven het meest in 1848;
f u53167 (o,63 %) meer dan in 1849 ,/ 12312349 (7 /4 °/ 1 0 ) dan in
0
· 1847, en f lq6375?4 (ruim I~ / 0 ) dan m 1846. .. .
De algemeene uitvoer he.reikte het h.oog~te cijfer m 184~, het
laags_te in 18~8. Het versclul tusschen be1cle pren bedroeg f 24q32qo!
(122/3 °{
0
). De uitvoer is sedert 1846 met f 6864425 (3 1 /4 /,)toe·
·genomen.
Voor den uitvoer uit het vrije verkeer heeft 1849 de meest, 18qó
de minst gunsiige uitkomst opgeleverd. Beide jaren geven een ver·
schil van f 935 i385 (bijkans 8 °/ 0
). • •
De doorvoer gaf in 1.84 7 en 1848 eene hoogst nadeehge u.itkomsl,
De vermindering bedroeCT in 1847 f 9352488 (rn.'/ 8 ''lo). m r8q!
f 24120260 ( 26 1 / 5 %)· Hij herstelde zich grootendeels rn 18~9 .1
zoodat hij voor dat jaar , vergeleken met 1 846 , slechts een verschil
van f 2484960 (2,7 °/ 0
) in minder opl.everde. . . .
Uit dit overzigt volut, dat de aangifte tot. verbru.1k burnensland,
tot en met 1 848 is blijven toenemen en zelfs m dat par tot een ze~
hoog cijfer is·. r,eklommen. Uit die verme~rderiog mag nogtans h:t
besluit niet worden getrokken, dat de Lrnnenlando;che wel~aart ID
1 848 zoo aanmerkelijk zou zijn toegenomen. Die vermeerdermg va~
aanP.ifte tot verbruik is veeleer een natuurlijk gevolg van cle poh·
tiek~ belemmeringen , welke den uit- en doorvoer naar het bu1te~·
land stremden. De aanzienlijke vermindering van den doorvoer ~n
1848 moet bijna uitsluitend aan den. stilstand va1! den h.~ndeld~
-Duitschland worden toege~chreven. Uit den staat n. UI hhjkt,
209 )
de waarde van den doorvoer naar de Staten hehoorende tot liet
Tolverbond sedert 1846, in. 1847 met f 9069315 (137/ 8
°/ ), 0
in 1848
met f .~7425689 (41.,9 °/o)), IS afgeno~.en;

( 210 )
J rn7231Sn of 5 2 %, in 1848 J 86860919 of 45 a/ 0
,
f 99280406 of 45,7 °/ 0
van den geheelen uilvoer,
10 1 ~j·
3°. Doorvoer :
Van de zeezijde: naar de zeezijde in 1846 f 9609n6 of 10•/ ·
1847 j 73 l 5989 of 9 °/ 0
, in l 848 j 9508286 of 14 % , in I S49j1048°S2
:- of 1 1,7 % ; naar de landzijde in 1846 f 60865575 of 66 °/ 0 , in 1!j
J 53040790 of64 °/ 0
, in t848f 363314.73 of 53 % , in 184gf 493659
. of 55, 1 % van den geheelen doorvoer .
. Van de landzij

( 212 )
( 213 }
en grove congo), wijn en lijnzaad, te zamên omstreeks elf millio
meer dan in 1846 ; terwijl van gedistilleerd , katoenen garens rd, thee en olie bijkans achttien en eene halve millioen meer dan
Granen (rogge) bijna zeven millioen minder dan in 1846 is ingevoe 1848 ; goud en zilver, suiker, slagtvee, ijzer, teer, steen van
in 1848 , behalve goud en zilver, waarvan ruim drie en tlVin' erlei soort en peper ruim twee en twintig millioen minder, waaronder
millioen meer dan in 1847 , katoenen garens ongetwijnd en on im negentien millioen voor goud en zilver. ·
verfd, gerst, ongespormen katoen, katoenmanufacturen , ruwe suil Voor den uitvoer uit het vrije verkeer: in 1847 boter, fabriek- en
eu ruwe zijde , hijna elf millioen meer dan in t 847; bruinstceD omwerktuigen , gedistilleerd , granen , koffij , rijst, slagtvee, tin ,
droogerijen, fabrijk- en stoom werktuigen, garens van wol getwijn~ ch, ruwe vlas, zestien milJioen meer dan in 1846 ; goud, zilver en
granen en meel , hout , huiden , ijzer , indigo , koffij , kramerije el, huiden, indigo, ongesponnen katoen , manufact~ren en gerafeerde
meekrap , olie , spiauter , stroop , tabak , thee , tin , wijn, zad
suiker negen millioen minder; in 1848 goud en zilver, gra­
en andere , een en veertig millioen minder ; in 1849 koffij n, geraffineerde suiker , ruwe vlas negen. millioen meer, waaronder
garen , granen , wol-, katoen~ en zijdemanufacturen , ongesponn ht millioen voor goud en zilver; ammunitie, fabrijk- en stoomrktuigen,
katoen, tabak en· sigaren, rijst, indigo, hout, zaad, tin en tinwed
meel , ijzerwerk , koffij , meekrap , pek, rijst, slagtvee,
ammunitie van allerlei aard, bruinsteen, droogerijen, huiden, kori , zee- en riviervisch, zaden en andere elf millioen minder; in
ten , kramerijen , olie en verwwaren ruim negen en dertig milli 49 tin en tinwerk, ongesponnen katoen, tabak en sigaren, suiker,
meer dan in 1848 ; goud en zilver, ijzer, zijde , meekrap , slagtv~
teer' vijgen en thee ruim twee en twintig millioen minder' waaronu
ruim negentien millioen alleen voor goud en zilver.
Voor den algemeenen uitvoer : in 1847 boter, koffij, meekrai
rijst, slagtvee , ruwe vlas , tien millioen meer dan in 1846 ; kato
anen, meekrap , hout , gedistilleerd , hniden , wol , manufacturen
n hennip, vlas en wol, rijst, aardappelen en aardappelenmeel,
im dertien millioen meer dan in 1848; goud en zilver. zaad, katoenanufacturen,
koffij, specerijen, fabrijk- en stoom werktuigen, paarn
en veulens , aardewerk , ammunitie van allerlei aard , koek-,
nen garens , gedistilleerd , ongesponnen katoen en geraffinee ap·, hennip- en lijnzaad, kaneel en koper ruim twaalf en een vierde
suiker , omtrent elf millioen minder ; in 1848 manufacturen ra
katoen, ruwe en geraffineerde suiker en ruwe vlas," vijf millio
meer dan in 1 s4.7: bruinsteen, ongetwijnd katoen ' {prens' rogue
meel, huiden , ijzer en ijzerwerk , koföj , meekrap , rijst, slagt1
en zaden omstreeks een en twintig millioen minder ; in 1849 gareru
tabak en sigaren , ongesponnen katoen , granen, tin en tinwerl
'llioen minder , waaronder zeven en vier vijfde millioen voor goud
zilver.
Voor den doorvoer: in 1847 granen (tarwe), meel, huiden, indigo ,
eekrap , olijfolie en olie van plat- en rondzaad vier millioen meer
n in 1846; garens van hennep en vlas, ruw ongesponnen katoen,
nufacturen, suiker en traan twaalf millioen minder; in 1848 garens
koffij , wol- en zijdemanufacturen , gedistilleerd , huiden , drooi n katoen ongetwijnd, manufacturen van katoen en ruwe suiker
rijen , meekrap , aardappelen en aardappelenmeel, bruinsteen
olie ruim acht en twintig en een halve millioen meer dan in 18ji
goud en zilver , zijde , zaad , ijzer , paarden en veulens , ru'
r millioen meer dan in 1847 ; bruinsteen, fabrijk- en stoomwerkiqen
, droogcrijen , garens van katoen en van wol getwijnd , get1lleerd,
tarwe , rogge en meel , onbereide huiden , ijzer en ijzerrk,
olie , spiauter , thee en zaden achttien millioen minder ; in
tien milhoen minder , waaronder Lijkans acht millioen voor go
en zilver.
49. garens, koffij, granen, manufacturen van katoen, wol, zijde,
Voor den invoer tot verbruik: in 1847 fabriek- en stoomwerktuigeo nmp en vlas, tabak en sigaren . huiden , droogerijen, bruinsteen ,
tarwe , rogge, kofüj , steenkolen, gegoten en geslagen ijzerwerl
rijst, slar,tvee, tabak in bladen en lijnzaad zeventien rnill1oen mee
dan in 1846; katoenen garens, goud en zilver, ongesponnen katoen
gesponnen katoen, olie, traan, kramerijen, aardappelen en aardpeleruneel,
ammunitie van allerlei aard , amandelen ,, aardewerk ,
ch, chemicalien, verfwaren, horens, hout , indigo, koper, korinwol
manufacturen (om geverwd te worden) , ruwe suiker en zo ., t?ee, rijst , slagtvee, zink -of spiauter , modewaren en lood
negen millioen minder; in I 848 , behalve goud en zilver, ongespo im ~~er en twintig en een derde millioen meer dan in 1848 ; suiker,
nen katoen, ruwe suiker zeven millioen meer dan in 1846; tal'\\; . ceriJen, meekrap, zijde, ijzer en goud en zilver ruim drie millioen
rng[\'e, ongezaagd hout , indigo , koffij ., tabak in bladen acl1tti nder.
millioen minder dan in 1847 ; in 1849 koffij, tin en tinwerk, tab
en sigaren, rijst, wol-, zijde- en katoenmanufacturen, garens, houl
.zaad, ongesponnen katoen , wijn, specerijen , ammunitie van aller!
Men ziet uit dit beknopt overzigt, dat de meesten van de vooramste
handelsartikelen bij in- , uit- en doorvoer in waarde of
eveelheid in 1849 het hoogste, slechts enkele , met name eenige
aansoorten , ijzer , ijzerwerk en indigo het laagste cijfer in ~ 1849

( 214 )
bereikt hebben. Bij den algemeenen invoer méekrap, thee en. vij ·
bij den algemeenen uitvoer aoud en zilver' paarden t'n veulens' ij
zaad en zijde; hij den invoer tot verbruik ijzer en steenen van all
soort ; bij den uitvoer uit liet vrije ve1·keer aardewerk , fahrijk.
andere stoomwerktuigen , goud en zilver , katoenmanufactu
paarden en veulens, koeken, raa1~~, he.~nip-, Jij•~:- en a~dere. za
bij den doorvoer meekrap , specerijen, i.1zer en z1.1de. Die u11ko
maa verblijdend aenoemd worden. Zij heeft YO~lmmen bevestiG

( 216 )
tijdperken kleiner dan die der vreemde , en heeft minder gedeeM
in de betrekkelijke vermeerdering.
2°. dat het evenredig aandeel der Nederlandsche vlag in het getal
schepen en den tonneninhoud bij in- en uitklaring, vooral bij d 1
laatste, is toegenomen. "
. Dit aandeel bedroeg namelijk'.
In het eerste tijdperk :
Bij de inklm·ing.
Nederl. vlag: getal schepen 43 %, tonneninhoud 391/; "/.,
Vreemde vlaggen: 57 %, 6o4/s / 0 ;
0
In het tweede :
100 ~00
Nederl. vlag: getal schepen 45 3 /s % , tonneninhoud 41,37 °1,
1
Vreemde vlaggen: 54 2 /s % , 58,63 '/,;
Bij de uitklaring.
100 100
In het eerste tijdperk :
Nederl. vlag: getal schepen 42'/2 % , tonneninhoud 44,28°/,,
Vreemde vlaggen: 57'/2 % , 55,72 '/,;
In het tweede :
100 IOO
Neder!. vlag: getal schepen 51 2 /s % , tonneninhoud 48,82 °/,,
Vreemde vlaggen: 48 3 /s % , 51,18 '/, ;
100 100
Het gemiddeld evenredig aandeel der N ederlandsche. vlag ~n de. uit·
klaring, is derhalve in beide tijdperken grooter dan dat m de mklarmg,
het overtrof zelf in het tweede tijdperk wat het getal schepen betreft,
met 24/5 °/ het aandeel der vreemde vlaggen. Een onpartijdig oordeel gebiedt
echt:r niet uit het oog te verliezen, dat onder de tien j~ren vad
het laatste tijdperk zich twee voor den handel met het bmtenl~n
buitengewoon on3·unstiGe jaren, I 848 en I 849 , bevinden. .Me~ di;:;
derhalve de acht eerste en de twee laatste jaren van dit t1jdp
te beschouwen. Men verkrijgt . alsdan als evenredig
Bij de inklaring.
Voor de acht eerste jaren:
Neder!. vlag : getal schepen 44 °fo ,
Vreemde ,·Iaggen : 56 °/
0
100
Voor de beide laatste jaren:
,
tonneninhoud 40 1 /s "/ 0
,
594/s % '
100
Neder!. vlag : getal schepen 5 1, 1 %, tonneninhoud 46 %,
Vreemde vlaggen : 48,g %, 54 °/ ;
0
de acht eerste jaren :
Bij de uitklaring.
100 100
Nederl. vlag : getal schepen 50,49 °fo, tonneninhoud 49, 15 %,
Vreemde vlaggen: 49,S 1 %, So,85 °/ ,
100 100
de beide laatste jaren:
Neder!. vlag : getal schepen 54 3 /4 % , tonneninhoud 47,7 % ,
Vreemde vlaggen: , 45 1 /4 % , 52,3 % ,
100 100
Het gemiddeld evenredig aandeel der :Nederlandsche vlag was
rhalve in het eerste gedeelte van het tweede tijdv.ak ( 1840 . tot en
t 1847): bij de inklani19 in getal van schepen en m t~nnenmhoud
0
t I / 0 ; bij de uitklarin.9 in getal schepen met h~~kans ~ %,
tonneninhoud met 4,87 °/n toegenomen, en heeft bij d~ mtkla­
IT zelfs in getal schepen de_. vreemde vlaggen me~ 0,9~ / overffen,
terwijl het in tonneninhoud slechts 1,70 / mmder dan
0
0
vreemde vlaggen heeft bedragen. Het gemiddeld evenredig aan­
! der Nederlandsche vlag was in de twee laatste jaren va_n het
ede tijdperk bij de inklaring grooter dan in de acht eerste Jaren,
getal schepe1~ 7, 1 %, ~n tonneninhoud 54/s %;, bij de ~itklaring
d v~rrneerderzng plaats m getal schepen van ruim 41/4 /
0
, verdermg
daarentegen in tonneninhoud van 1,45 %·
0

( 218 )
BENAMING DER GOEDEREN.
/
van heuoip, vlas, enz.; tafelserve1goeJ,beddentijk,
balis1,
zeildoek, enz . ....... .
Manufacturen van wol ; lakens en casimieren .
van wasdoek . . . . . . . . . .
uit andere grondstoffen zamcn-
! Gcsteld ........... .
Matte11, i\foscovische en andere . . . . . . . .
Meekrap van allerlei soort en bewerking . .
Mest, Guana en ande1·c . . . . . . . . . .
Meubelen
~Iode"·aren.
Namralien . . · .. · · · . · ·
Oker 1
ooi.rem alen. cemalen . .
Olie van alle soorten . . . . .
~~~:~~: ~n ·v~uÎe~s: . . . . . . . . . . . . . .
Pte:d-:a~~a~~e .s~o~ t~n ~ _m_e~b~l~,. k_a1:d~e~- ~
Parapluicn en parasols .
Perkantent . . .
Pek" .......... .. .
Pelterijen, on bereide, bereide.
Pennen en schachten. . . . . . .
Peper en stof vau .
Piment . .. ...... .. .
Platina, bewerkt en draad- .
Prenten of platen .. .
Pruimen. . ........ . .. .
Heukwcrk . ......... .
flijst in doppen en semalen . .
Uoet, smeer, enz . ....... .
~~~~i~~:'1,' c~ir~~;~ ~f ~~a;t~ e~~-: .
Salpeter, ruw, ceraf6neerd . . .
Schilderijen ............. .
Schon, onccmaler., 3cmalen of ruu . .... .
Stieren, o~sen, l;.oeijen, vaarzen,
Slaçtrec , . Va~~~~~li~ 1 ~e~,.k~l~e~e~: : .· :
Schapen en Iamnleren . . ...
f
Specmjen ,. m aUe soorten. . . . . . . . . . .
:~!:::f :"~~;::~~~~~:::: .·d~a~ d·, :; ~ijkc;.,;
~:n van al~e ~o~r·u~;l ~~ kaÎk~ ·. ~
~~:~:!~!:; ha~,:~~e'.le~ :. :. ': : . " . . : . . .
troo of spaan in repen , bladen , gal'mtnur .
s~~·~o!r: ~L~~'~;:cc:~af6~:;;d~ 0 ~r~c~ ·. : : : : .
Sukade .... · · · · · ·
i::~:ne~ ::~;~:~ts~ ,' h 0 o~r~s. v~~ ,~·a·lr~ts~c~ ·c~
zeevisscben · · · · · · · · ·
Tapijten, enz .. · · · · ·
Teen- of mandenwerk ·
Teer ....
~a:~:ll~i,\:~"~ ·~~,;-l:ndi~ ~n :v~n: cid~1·~ ..
Tin en tinwerk.
Tin-foelie . · · ·
i~:~~':e~~aÎvi·s~h:, ·r~bbe·n~ e.n .le.vc.r-. : : '.
Turf ..... · - · -
Uurwerken .. · · · · · · ·
Vaat- en kuipwerk . .. · . ·
Veren, dons- en bed- . ·
Vcrfo•aren van alle soorten. ·
~!!~b 0 v~~ a·ll~rÎei. s~o.rt·e~ be~eidio{; ~ .
/\schwaat . .
Vitriool .. .... · ,
Vitriool-olie . ...... · · · · · · ·
~!::~c~~'\;;s~~~e:::ac~~·n: Ge~?~kt ~ · : : :
.Vruchten, verseh, ueclroocd, mgemaa\L · ·
~ Wagenmakcrswerk . ... · · · · · · · · ·
\ ~:~:~:~~~:a:~~nb,b;~~~efe~n~d.e~ : ~ :
'Vas' onceblcekt, gebleekt, beelden, enz .. .
lWcrk, afval van henne.p. · · · · · · · · · ·
~~~,:~l~ii:~i:it;:~:::~ ·c~z : -·· .. ·: .
Jaacl van alle soorten . . . . · . · · · ·
'lee ' harde, zachte' ucparfumeerde ' ..
Zijde van alle soorten, ruw en bewerk!· ·
Z~~l~~'ef~~',;6~~~aaf~ 6 n°eece:Cf, ~c~afn~.~ei:d ~ ·.. · : '. :
( asphalt, bloedzmt;ers-,_g1cLZan~,
erschillcndc) ~~i~~c~~~1~Tt:~ ', u;~~~im~=~~
de, cuttapcrcha' paa~le~oer,
•
0 oederen. · schildpad, spermaceue, rnkt,
{ kalvermagen' master

I.
STAAT van de11 in-, uit- e 11 doorvoer in Nederland in 1846~ 1847, 1848 en 1 849.
W A A R D E I N G U L D E N S.
- 1
- en ·· · doorwy:mg
.' ER.
aangenomen.
I UIT HET VRIJE VERKEER.
BENAMING DER GOEDEl\EN.
Aardappelen . . . . . . . . . . . . • . . . . .
Aardappeleumeel en ,surroGa tco . . ~ .....
Aarde, roode- gemalen- voor aardewerk, cuz.
1 Aardewerk van alle soorten ......... .
Amaudelen. . ................ . .
Amaril , nemalen en oncemalen .
Arumuniuc van allerlei aard . .
Appel-, pccren- en meedrank. . . . . . . .
Asschen "''an onderscheiden bcstandclcelen . .
Azijn van verschillenden Graad en sterkte . . .
Eecndcren en knoken . ... . .... .. .
Beenzwart " ........ .. .. .
Bie1· op fust , flesschcu en kruiken .
.Biezen en riet
Deijc.n . ..... .
Bl'aauwsel of small.
Blik en blikwerk .
Boeken. . . . . . . . . .
Boomen, plan 1gewas, enz .. ..
Borax , ruwe en ucraffinecrde .
llot.er , eelbare eu smeer- . . . . . . . . . . .
Brou- ofmincraalwaler, op kruiken offlcsschcn
~~~;;:~·~e~~ '. {jCil1alen CD Oll{jClllalcn . ..... .
· Buskrnid . ..... .
Cacao , cacaoschillen . . .... .
Cheo1icalia, vernissen, enz . . .
Chocolade . ... . .. .. ......... .
Chicoreiworlel, Gesneden, Gedroogd) euz. . .
Cilroeu- en oranjeschillen , 3econfij t, enz; . .
Darmsnaren ...... ... . .
Droor,crijen ''an allerlei aard . .
DrnkletLers
Eijcren. . . . . .
Ezels en muilezels. . . . . . . . .
Fabrijk- en sloomwcrk wirrcn ....
Garen uit YCrschillende rrrondstoffcn. '
GediHelecrd, rum, arak eu likeuren .
Gember, drooGe, geconf-ljtc .
Gcst . . ........ " ..
Gierst ..... ... ...... ..... .
Gips , Gebr::mdofuemalcn, beelden, enz . . .
Glas Yatl ,·crschillende soort. . . . . . .
Goud en zilver, ruw en bewerkt. ...... .
'l'a:~:~~1· :·c;;~o~;cg:r!.. ~{k {~~~~"~~!,~. -
l
Granen. . . ten, cort, C!lZ .. .... .
Brood, beschuit, ''e1·111 icclli, enz.
koek~ en banketbakkcrswcrk .
Groenten, \ 1crsch, ucdrooud' inr,cinaakt .. '
Haar ''an alle soorten, onbewerkt en bewerkt .
Harsen harpuis ........ . . .
Hennep, onGehekelcl ., çehckcld.
Hoeden van alle soorten.
HoniG .
Hooi.
Hop ..
Uo1·ens
Scheepsbouw- en timmer-, arofwcrk
en bran43
203863
97814
9000
27275
3gt I3
29003
99965
100946
9t86
488o3o
14.6550
111530
1043883
7° 1 47
563945
5007342
8294
?.J 199
2Li.78o
15229
94327
1058
1357
6826570
9560
26 174
213786
59fi 11!)1
427946
>70
248867
148.92255
196 179
35951
?.05 116
49123
16i933
; 1836
5463522
117398
.. 167777
458337
i3554
7945
74690~
230850
59346
380586
4;~j$
73277
3 1008
4.7151
107 25
21 1290
266450
196/i
87835 t 5
49796
3588
3373
58653
2075 t
37370
5344
,95951
3086
281393
64,02 .
11993
270
665749 .
>?.5367
'44.2400
8943
590005
5786
. ' 58 1
259!36
3013173
4874.o.1
173728
. 11 633:1
184 1t
38584
/19011
9769
• 15.1'.1 22
74.660
10946
539370
1369 19
109407
764319
1 ro6::i
726284
4432866
15250
191 /17
59167
q665
54.115
3726
6j2
7009367
14380
1885,
1980.16
3766065
5 198 19
216
253 118
18902966
1795!)7
15757
371454
31336
182916
411939
6480
3973
2598
126456
29068
20 19
Il
96828
73857
75037
421867
6508
7328
547723
15
150732
80469
26 1588
11/i.22
. 39272
56370
32600
. 384 111
3099
154.290
226890
665
8723699
26818
1469
1238
92378
7942
/13158
6 106
:n/~705
1
ii~
39[i.013
3825
11053
210
42i380
215060
1636514
2798
7 85015
4fi.2
ó~~o
.. 137632
8319393
121145
120276
60731
9551
53428
34981
2705
. 82181
46121
6043
554.3
?. t 834
i353o
22!,.2
337 15
?.28
311
71G8/r78
10520
27838
737442
3889968
56;415
233
365723
15g:u591
210059
45403
455731
n5
I?.612
136690
30080
11035
2303
2862
10498!1
211 76
83
18 •
6
595/i.]
90420
70939
f,289363 4604830

VOLGORDE der twintig voornaamste soorten van goederen naar de belangrijkheid va11 hunne waai·de bij i11-, uit- en dooner, met aanwijzing van liunne verhouding tot het geheclc bedrag de1· waarde, waarbij het jaar 1849 als maatstaf der volgorde is aangenomen .
.ALGEM:EENE INVOER.
A L G E M E E N e U l T V 0 E ll .
UITVO Ell UIT HET VRIJE VERKEER.
.ALGE'.\t EJ
-.,------,----
\ 1 847 ·-·--;..~1- 84_8.~J:---18-49_.--;.~1-84-E_.-:-~18-4- 7 .--;~1-84-8-.-:-~18-4- 9 .~: i
;918
135 269467
;~~ .~~~~~~
.,35 8564881
686 301~879
31f666
1841
" 1643
783:748
2•904
2;988
60\900
H>i157
S:512
43,827
186217 .
751
:245
,073
/f84
,555
8 11
·fi4o
1666
:193
1792
.444
!o54
~Ç) l'l
,345
184
i4to
!704
l060
J40 1
1043
1196
5342
5g58
+G~o
3125
3340
2970
3507
9763
3853
ï5IO
264.9
4829
2079
1294
1 5326
24~025
4241725
3ó644
4~254
146970
16< 61
·15 7
5
149j544
J564
161618
80·606
18oö
lo56
~8~~
2ofü36
j.240
b43o
1951
1o·J14.5
163:>863
IOÏOj5
~915
!i8 17
:575
167
6!982
JO'
159043
13876
170549
687822
219317
11358
138207
211
565329
2'.!04
8 18
27423
9129
1844
46112.
114083
191034
2ff8784
23199
6072
72677
65615
34.o
12238
4954
133027
409189
524
1357
33708
3916
640983
8508
II5198
251~?~ 1
6038273
248793
.613q
?3;~~1
6519
374516
24274075
163099
4379
1704.85
8o66!p
196!f75
4524
3954.20
1fi.2
583 129
2653
1381
19633
I 114. 1
2~90
8ff904
1 26226
193747
3087/i.6
23075
6102
- 62313
82540
t3421
733/i
143H6
422687
770
413
24938
!pg5
7!f7836
l4~~é6
2370
101332
708065/i
329012
243 13
70883
7~ 1/i
6089
5~~é~~
184345
14981
364183
65929
37383
87619
22160
48573
. 6958
177665
25 07 24
. 1455
7731669
73562
202!~
2117
5067
20797
24055
6091
215040
5610
1442
37694.1
2337
17247
480
443278
26IOI I
1228977
5167
300372
16:i6
679
. 15

STAAT van den handel met de verschillende rijken in 1846, 1847, 1848 en 1849.
WAARDE IN GULDENS.
LANDEN VAN HERKOMST
EN ALGEMEENE INVOER. fl.';VOER TOT VERBRUIK. ALGEMEENE UITVOER.
BESTEMMING.
UIT HET VRIJE VERKEER,
UITVOER
IN DOORVOER.
1846. 1847. 1848. 1849. 18/i.6. 1847. 1848. 18q9. 1846. 1847. 1848. 1849. 1846. 184.7. 1848. 1849. 1846. 18/i.7. 1848. 1849.
1
elgie". 12377359 16740447 15970399 18735110 9529695 13788391 x3/i.2264o 14565289 17076675 22759792 18129314 20036886 149217 i9 :20096931 16407784 17876146 215fi.g56 266286! 1721530 2160740
razilie .. 1574.01 1459022 1538289 389084} 319892 534701 694045 1434218 . 44001 21172 39951 79890 . 4.3028 20577 3884.4 60357 973 595 1107 19533
remen .. 1912173 244.8004. 1343705 no5123 794843 1088281 983607 818629 984298 1053440 1011760 11777!~3 852958 84.0021 8/~397 l 837703 131340 2r3/i.19 167789 3fioo4o
hina". 2817384 4119763 1908573 I!~976I 2 1752354 1884880 1591277 1613930 29589 ug63o 5j6g5 296475 26937 87891 54'4.87 86794 2652 31739 1208 209681
'uha... 1168338 4175915 2202697 22 0442 896341 2749321 1817916 2159478 52267 102165 201515 1564.19 4864.6 9871,.8 185086 152119 3621 3417 16429 4300
uraçao .. 148176 68200 148314 142379 126318 4.3093 120099 83456 152186 147003 138333 181349 140486 138619 131152 171266 11700 8384 7181 10083
enenmken. 5727642 26524.33 2555643 996:>.32 4526327 2355686 22!~2046 1058816 1060497 932273 1211299 1229245 762270 735258 817048 878204 298227 1970 15 39!p51 35104.1
rankrijk . . 7926967 10745682 7166800 9051571 6725146 6904.280 5559833 715953,2 10632624 9366091 7026054 II089609 4570054 4130650 2729446 4715776 6062570 5235441 4.296608
root Brittanje .. 65161792 57679838 68607532 68817309 34626490 31709811 4.6883707 35284.217 35846023 36703189 48353678 52121189 25203110 26050474 34.120721 3/~610239 106429!3 10652715 rfi.232957 r751095o
roenland, enz. . . . . 129380 42445 7385 44985 42445 . 7385 289 " 289
amhurg .... ... ... " ... 4070223 30222io 6173630 3925600 2577976 20104.60 5870096 3504473 1028r552 9162734 738704.3 8730729 8197693 6846365 59634.14 6327210 2083859 2316369 1423629 2403519
anover en Oldenburg. . . • . . . 4276450 5785296 554.4375 4.877788 3819206 5007315 5075094 4201627 r996226 2783702 2170546 2026530 1532336 2152781 1401911 1213544 463890 630921 768635 812986
va, enz .. . . . . . . . . . . . 625!19513 62447895 64.371839 68665170 47730558 4786:2491' 50746067 54583811 13093578 1069!:>70! 10500583 10772830 11315980 8816! 12 8628241 84.114750 1777598 1879589 1872342 2328080
anarischeeiland" Kaap de Goede Hoop enz. 74105 438837 1264199 1201475 10136 355009 936398 790223 102412 53151 84.839 86648 62852 37059 75798 78475 39560 16092 9041 8173
erkelijkc Staat . . , . , . , . . . . . . . 265155 36522 50000 235625 36522 16396 359367 212054 6xo956 311568 357571 211588 607394 310908 1796 4.66 3562 660
st van Guinea . . . . . . . 235869 12554.9 98759 72152 191208 83336 86888 36578 51178 38284 81370 181049 39849 21728 53109 80300 11329 16556 2826! 100749
eek ............. . . . 56684 7x324 52256 20338 45184 75404 58246 17778 62031 4.94'>1 3525o 34.898 39896 34928 22155 23589 22135 14523 x3og5 l 1309
cklenburg .......•...... 1323266 354681 678479 173785 950476 344867 622739 181385 319365 336376 303138 233689 276250 298512 259727 207388 43115 3786q. 4.341 l 26301
pelseuSicilie ... . .... .... 951287 1440995 853698 1324.855 163338 134798 21'2.815 361278 1587580 921430 124.9868 2088898 1565800 919943 r244.36o 2071792 21780 ·1487 5508 l7ro6
reenigde Staten van Noord-Amerika. 8219412 8152468 7176108 10817420 5707101 54.3627 l 46:26382 6577219 2532493 4173452 /i.217703 3798784 1995374 3756304 3671436 2977536 537119 41 714.8 546267 821248
orwegen . ..... .. . 44.70753 4179129 !~245808 4559!38 3625390 3581800 3682706 3850396 795111 75o8rfi. 850766 1003989 578012 540511 60209q. 644462 217099 210303 2/i.8672 359527
stenrijk . , .... , ... 1222257 r1195o6 779782 rn8r387 537832 487782 497717 356629 2553373 2818468 2637385 4122885 2324243 2755181 2531522 3814948 229r30 63287 105863 307937
ilippijnsche eilanden . . . 228794 314362 "
rtugal. . . . . . . • • • • 1072560 867725 763705 623216 890086 809'.l86 744715 570597 370072 853773 !p5896 436294 297875 810266 3§9704 316503 72197 43507 46192 119791
sland (Oost· en Witte zee). 15398014. 18596912 7908805 11995801 7523291 l4o4o556 7639321 l x370219 6780108 10411497 6564411 5357594 574.2164 9455585 34. 54.51 32g858o 1037944 955912 3078960 2059014
' (Zwarte zee) ..... 1780239 3165738 1729480 262928 737863 1484160 1107164 111528 86979 97190 4112 37965 84Slt7 96770 5529 2432 420 4112 324.36
d mie ' . . . . . . . . ...
618)70 101738 189342 293769 439275 79066 139660 234300 24.13241 1539840 2674/i.27 3760465 2278768 1451841 2602220 3635931 134473 87999 7 2 7°7 124534
nje .............. 763708 847727 621063 548494 300320 405556 310956 396768 671160 649032 587894 641327 330374 337264 279780 33798!1 340786 311768 3o8u4 30331,3
ten van Amerika, niet afzonder!. genoemd 188665 6x9290 204787 891690 132512 83027 16061q 179142 4.49104 :13462 210377 1007478 361663 16533 86x35 488629 87441 6929 124242 518849
ma me .... , ..... 4316182 5388259 6337778 4521263 3092454 3928!p2 4810536 4082791 1335924 1431975 1107701 14.66509 r335924 1431975 961 t85 lt35o35 146516 331474
!verbond .. , ...... 44393213 4082334.r 41519156 50336319 2106124.5 20058812 1924.6584 23050941 9q11851 l 8769d~75 70943236 81194522 28765762 31408041 33016176 2964.4938 65352749 56283434 37927090 51549584
cane ...•. • • , •• , ••• , •• 155659 366! 24 296465 271531 94.429 218486 229817 224827 1343971 946868 1743826 1485819 1231752 801230 1604536 1360856 112219 145638 139290 r 2/i.963
kije, Griekenland, enz ........ 96q 189 :.065490 1648836 1762801 784029 1355459 1316826 1206279 2872538 1834309 1844682 1552227 2821053 1721795 1805629 14}5027 51485 112514 39053 77200
eden •..•. , •••.••••••• 423465 572532 378430 607465 377928 479068 336053 531731 298311 357233 . 383o/~3 517557 153201 r73546 201908 327014 14500 183687 181 x35 190543
der bekende herkomst, uit entrepot. 1455596 6124 4746 2282
1
6373833
bit. i18, n•. 3.)
TOTAAL, ••• 255544644 260721037 254278732 275339395 162139811 169464966 181777315 180624.148 21035:.i634 209037026 192786651 'll7219059 l 182581/i.7 126295027 124812424 127609532 92094487 827!p999 67974227 89609527

( 2 19 )
v. Volgorde der twintig voornaamste lu.nden, 11alff de bela.ngrijkheid
van de waarde van in-, uit'- en doorvoer, waarbij hel' jam· 1 849
als maatstaf der volgorde is aangenomen.
ALGEMEEN E 1 N V 0 ER.
LANDEN
VOLGORDE
IN
VAN
HERKOMST. 1846.
;
root-Brittanje .
ava enz. 2 I 2
oherbond 3 3 3 3
elgie 5 5 4 q.
usland (Oo5t- en Witte zee) 4 t~ 5 5
ereenigde Staten van Noord-Amerika. G 7 6 6
rankrijk 7 6 7 7
anover en Oldenburg II 8 JO 8
'oorwegen .. 9
JO II 9
uriname, • IO 9 8 10
amburg .. 12 14 9 II
razilie • 18 17 12
nba .•. 18 II I3 13
nrkije en de Levaut. 20 17 16 14.
ina 13 12 14 15
apcls en Sicilie 19 '..!0 I6
anarische eilanden enz. 19 17
remen, • 14 16 18 18
ostenrijk • 17 20 19
enemarken. 8 15 12 20
usland (Zwarte :zee) 15 13 15
ccklcnburg 16
ortugal .
I9

( 220 )
r olgorde del' twintiq voornaamste lmul1m ' naar de belangri
als maatstaf der volgorde is aangenomen.
( 22 I )
11 de waarde van in- , uit- en doorvoer, waarbij !tet jaar 1 84g
INVOER TOT VERBRUIK.
ALGEMEENE UITVOER.
ITVOER UIT HET VRIJE VERKEER.
DOORVOER.
LANDEN
VOLGORDE IN
LANDEN
VOLGORDE D
LANDEN
VOLGORDE IN
LANDEN
VOLGORDE JN
VAN
VAN
VAN
VAN
HERKOMST.
BESTEMMING.
BESTEMMING.
Java enz .•...
Groot-Brittanje
Tolverbond ..
DelGie
Rusland (Oost- en
Witte zee) ....
Frankrijk •...•
Vereenigde Staten
v. Noord-Amerika
Hanover en Oldenburg
..•
Suriname
Noorwegen
Hamburg .
Cuba •...••
China
Brazilie
Turkije en de Levant
.•...••
Denemarken . • . .
Bremen
eilan-
Kanariscbe
den enz .•
Portugal •.
Zweden •..
Rusland
zee)
Mecklenburg.
Oostenrijk • .
( Zwarte
3
!~
5
6
7
..,. 9
l 1
10
12
15
13
18
8
17
2
3
5
4
6
7
8
9
JO
13
II
lq.
19
16
12
17
15
20
2
3
q.
5
7
10
8
9
II
6
13
14
20
15
12
17
18
19
16
2
3
4
5
6
7
8
9
JO
II
12
13
Iq
Tolverbond , .
Groot-Brittanje
BelGie ..
Frankrijk ...
Java enz.
Hamburg ...
llusland (Oost· en
Witte zee) .••.
Oostenrijk . . . . •
Vereenigde Staten
v. Noord-Amerika
Sardinie .....•
Hanover en Oldenburg
....•..
Napels en Sicilie .
Turkije en de Levant
Toskane ..
Suriname
Denemarken .
Bremen •••
Staten van Amerika
enz.
Noorwegen ....
Spanje ..
Portugal .•...
Kerkelijke Staat .
2·
3
5
4
6
7
9
10
II
12
13
20
18
19
va enz .. · •..
amburg ..•..•
rankrijk ..... .
stenrijk ..•
rclinie ..•...
usland (Oost- en
Witte zee) ....
ereenigde Staten
v. Noord-Amerika
apels en Sicilie •.
rkije en de Levant
..•....
oskane .. : .
nover en Old;n~
urg "" ~"
ame . .' .
Îi
marken : . : :
emen ... ·
oorwegen .•..
ten van Amerika
nz: .•••.••
3Dje. , • , •• •
rkelijke Staat • .
rtu3al ..... .
2
1
3
4
5
7
9
JO
6
I 1
12
8
15
19
20
1 2
3 3
5 4
6 5
7 8
9 JO
I:I 9
.4 7
8 6
Iq. 14
IJ
.I!
17 12
JO I3
13 _15
18 17
15 16
19 19
20
18
16 20
Tolverbond • . .
2 Groot~Brittanje ..•
3 Frankrijk •..•
4 Hambnrg ...
5 Java enz .•..
6 Belgie .....
7 Rusland (Oost- en
8 Witte zee) ..
Vereenigde Staten
. 9 v. Noord-Amerika
Hanover en Olden-
10 burg ..•.•••
1 I Staten van Am1

( 2·22 )
O V E R z I G T van den in- , uit- e11 doorvo
voornaamste handeu-artikelen in 1850.
ARTIKELEN.
MAATST.1t,
ALGEMEENE
INVOER.
INVOER
TOT
VERBRCJIK.
ALGEMEENE
UITVOER.
UITVOER
UIT HET
VRIJE VERKEER.
DOOR VOD.
.........
~~~~ ~r~~~:a~c: : : : : : '. '. '. '. '. '. '. : : : : : : : : : : ........ .
g J ~ ongetwijnd en ongeverfd. · · · · · · · · · · · ·
Garen van katoen ~ . getwijnd en geverfd . . · · · · · · : : : : : : : :
Gedistillele~~;,~c.' : : · · · · · · · · : .' : : : : : : : : : '. . . . . . . . .
rogge ...
Granen gerst . . · . . . . . . . . . . . .
bock.weit .. · · · · · · · · · · '. ..... .
Haver ...... · · · · · · . . . . ... .
IJzer, ruw. . . · · · · · · ". .... .
IJzerwerk. . . . . ... .
Indigo ........ · . . . . . . .. .
Kaas ....... · · · · · . . . . . . . . . . . ..
Katoen , onj!esponnen . . . . . . . . . . . . . . .
l\.offij. · · · · . ·v~~ 'zijde·,· ka~o~~ ,' h~n~ip, vlas enz. · · · · · · ·
" wolle, lakens enz. · ·. · · · · · · ·
1
Manufacturen " . " de 6 el meer dan 1 pond. · · · · · · ·
n . 11 U 6 >t minder N J a •
Olie van plat en rond zaad · · · · .' .' : : .' : : ." ·
Rijst: · S .stie~e~ ·,. ~s~e~: ·k~~ij~~ ·e~z'. · · · · .' .' .' .' .' .' .'
Slagtvec ~ schapen . . . . . . . . . . . . · · · · ·
Suiker ~ ;~;:ffl~e~rd~ . . ............. . .
Tabak in bladen· · ·
Tin .... ·····
Wijn op fust. · ·
Zaad (olie..:aden) ·
pondeo
waarde
ponden
id.
vateo
lasten
id.
id.
id.
id.
waar~1
id.
ponden
id.
id.
id.
waard1
ponda
id.
,vaanl1
vaten
pond~
stul1
id.
pond6
id.
id.
id.
vaten
·lasteD
228386
'3523037
10778829
764034
33648
40641
44336
18900
4967
699
4510155
1505308
1049383
291635
10070482
47167?42
21167000
499434
480809
3915028
13626
21632165
2865
2736
132236! 7
99120
0371510
3802420
91695
:ioo33
105185
947139
3433661
23 I 193
7329
16123
43076
17138
4977
676
1743433
592934
561499
82947
g3623:i5
41097566
141017/i.j
458598
353504
2361358
3459
18846465
2783
2375
77312922
179
7265662
3422080
65604
18942
1:2139579
29rn821
7477 2 7°
588956
J 15862
35370
563
10309
IOC)
22328
2870999
1173316
1l12257
22518546
10262120
38061721
12459094
76085
17449 1
1602816
37739
5918590
49947
143414
27376277
58752661
11846426
3397030
2n68
7339
12016261
538621
112184.
60538
86076
14128
362
9435
5o
22305
•44972
260269
703036
22309822
9311830
29296694
5388353
3!~798
4ii91
45982
26119
3071488
49865
143053
2768
58644836
8143739
334.2092
28
6187
123318
:t372200
7365086
528418
29786
21242
201
874
59
23
2726027
913047
409221
208724
950290
8765027
7070741
41287
127100
1556834
11620
2847102
82
361
27373509
107825
3702687
54938
22240
u5a

0
VJ.
S T AAT va11 het getal en den inhoud der ill Nederland ingeklaarde Jchepen in 1846, 1847, 1848 e11 1849.
GELADEN.
BALLAST.
LANDEN VA~ HEHKm!ST.
H:mover . .
Oldeobnrg.
Bremen ...... . . .
~::~~~:t~~ : : : :
Mecklenburg . .
Lubeck .. ......... .
Toh·erboncl. . . . . . . . . . .
Rusland (Oost-en Witte Zee).
Zweden . ....... , ... :
~:i~~=· ~g~1~ : : " ~ "
Groot Brittanje . ..
;;::~:i~k: : : : : .
~::~~~i:l. ~ : ~ . ~ ~
Toscane . .. , ..
Kerkelijke Staat .
Napels . , ...... , ... , .. ,
~~~~:tj~il~nd~u· e~1 °G~·i~kc~l;~

---·-~·-
11.
STAAT van liet getal en den inhoud der ;" Nederland uitgeklaarde schepen in 1846, 1847, 1848 en 1849.
GEL AD EN.
BALLAST.
l.ANOEN VAN BESTEl'VIMING.
1
1
I
laOO\'C r ..
ldcnburg.
remcn ..
aruburr, ... .
oemarkcn ...... .
::::~enb.m·c: : : : : : :
olmbond ............. .
usland (Oost- en Wille Zee) ... .
weden . ... ,., ........ .
'oorwcccn .
e~ic .. . .. .
~~t~j~t~a1.1j~ : .
Jl'nje . ....... • •• .
ortuual. .
rdinie.
oscanc .....
'erkclijkeStaat.
'opeis ..... .
05tcnrijk . .. , ......... .
oaiscbe eilanden en Griekenland.
:ti!1~ ·(zw.a1'. t~ Ze~): .
ypte.
giers ..
arocco ...... -.
\.anarische eilanden . ....... .
g;s~:~:~~ 1 ~f:·i~a_, ~~~a~a~kar, eni!.
(bh. 224, no. 2.) TOTAAL. • • .. •
78
198
655
216
72
2364
,5: s7~~; 15~ 8 2 ~~~ 16~ 8gá 1 ; 15; 9ol~~ " 404
6 df41 16
151 84
292
1 608 2 461 2 791 t 608 2 461 2 791 1 432
n~ 707 15~ 87~~; 15 1 8:~; 16~ 89H; 16~ 9'~~; 40 22975 80 50276 63 37910 49 33626
458
1
3
13 4099 29 13385 13 3290 23 896?. 42 14p5 35 12605 48 20815 37 15927 55 18824 64 25990 61 24to5 60 24889 14 8098
17 8881 Il 4440
1909 17 8881
1 217 217 11
476 2 3o3 221 , 7 3 4z6 1 221 3 4 7 6
17 3230 15 5331 18 3213 15 2653 186 17 3230 16 5517 18 3213 15 2653 68> 2927 994 308 604 990 6 3531 994
190 "
117 577 577
~ 1:~ ~ ;~~ 4~~ 6 ;3~ ~;~ :~~ m ~ :~% ~ î4~ ~ ~~~ ; ,~~~ ::
51 11973 63 12024 72 16268 56 11484 " 51 11973 63 12024 72 16268 56 n484 950 6 1516 857 950 1516 857 "
~4~ 698 1 !~~~ : ~~;~ ~~~ " 093 " 461 ~~~ ~3~ ~~~ à 1;~~ I~ ~~~~ 2 1420 722 374 5 13'5 2142 374 5 1325
594 594 594 594 594 5g{f 59/1 " 594
14 1608 13~~ 2; 3~à~ ,:%~ 1413 Bo9 1 66 191 26 - 3021 . . 16 2~:~ 26 3~J; .~ ,3t 34, 32S83 ~53 27;36 325 37J46 ;4, 28~63 418 50316 297 3~97 • '87 10348 83 1,};34 7 59 82S99 ~50 62633 412 47G94 3,4 43G97
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~·0~~~~~1~17~1~15~~~~~~~~~~~~~~~~
207
81
98
94
117
171
384
558
513
25 4098
124 24695
Il 2994
323 81426
J 165
994 158623
4 1126
2 270
13 2373
86
295
26 5111
167 33236
22 4406
328 S5o83
827 135319
6. 1043
2 353
24 4726
7 1802
41 10792
6 1384
086 72984
635 113320
5 874
6 2211
2857
2 99
8 2226
61 1614~
8 2160
327 85845
1 76
454 92758
3 311
6 1144
4 916
51 6ï20
264 4.2796
13 3157
716 116635
2 165
1168 175543
8 1470
5 611
36 5057
295
. 98
313
117 ,,
171
Il >596
6 1916
558
28 3987
68 1473 1
Il 1807
680 108841
774 129439
10 154.3
8 2406
26 lfj?.3
409
513
45 591
129 2528
JO 2444
623 112573
2 455
556 106035
6 833
8 1378
3286
209
127
5o 34084

vm.
S T .A. AT van het getal en den inhoud der in Nederland in- en uitgeklaarde stoomschepe1i in 1846, 1847 en 1848.
GELADEN.
BALLAST.
LANDEN
NEDERLANDSCHE VLAG.
VREEMDE VLAGGEN.
TOTAAL.
NEDERLANDSCHE VLAG.
VREEMDE VLAGGEN.
TOTAAL.
VAN.
HERKOMST.
r:i
0
E-<
0 =
E-<
!I
1848.
r:i
0
= 0
E-

IX.
1 N KLARING in 1846, 1847, 1848 en 1849.
HAVENS
NEDEULANDSCHE Vl.AG.
GELADEN.
VREt::l'tlDE VLA.GGEN.
BALLAST.
INGEKLAARD.
Alkmaar ..• ......
Amsterdam ....... .
Edam ....... ... .
Helder .• •.. .. •. .
Mukleo . ....... . .
Purmerend . .... .. .
Zaam\am ..... . .. .
Medemblik .......•
!i~~~t!::~~ ~~·: : : : :
Monnikendam ... .. .
llriellc ..••....•
Delfshaven . .. .... ,
Dordrecht . ... . . . .
àfoassluis . . ...... .
Hellevoclsluis .. , . , .
0
îfäJ~;P : ~·~ ~ ~ :
Schiedam .... , . ..
g:r;j;f ;~·~ :· .: :· ::::
Lancakkerschans .••.
Oude Pckcl-A • . . . • •
i~~E:~tj~ ~:~~2:0. :::::: ::
~laHnm., .• , , . . .
Workum., •.••• . .
Zwolle •. • , .. ..•.
~t/
(blz. u4, 0 •, 4.)
4 355
1230 196194
37 4"5
1 37
458 102610
170 19387
58 6355
320 17394
156 11583
8 167
769
6560
90
IC) 163
26il 29566
25 1809
3 21:!
139 11602
54 4592
3 213
1299 :123000
26 2457
3 207
130
948
25 1834
'39
1 110
3 317
58 8365
162
900
493 106206
150 18190
66 744:8
316 17061
11,5 101 22
6 187
15 645
195 5791
1 43
18 1077
n6 25234
" 1534
7 705
1018 186011
29 28 19
2 124
2 122
14 2573
32 2674
170
80
152
6 6gi
73 14294
~ ~!~
1 26
492 101897
170 19448
57 6373
295 15?.'.29
231 16454
,5 453
19 760
120 8037
28 1640
240 2798 1
1551
54 •
1 73
10 935
72 131 58
7 701
1 97
526 rn9100
238 27862
60 6421
31 1 16483
,4, 16307
Il 409
8 347
93 6578
6 386 •
81 6899 78 6820
57
7 820
258 41956
1 126
4 859
1293 250334
321 43353
2 140
195 6371
102 6350
33
1 20
55 1232
32 1852 1 44
209 22636 149 33250
::t2 1739 •
2 351
264 37114
132
1265
79
198 28255
9 1601
1 2 50 2693 17 1005 2 l 200 j
235 36997 166 25329
3 494 2 138
185 5106 142 5oo5
~~ 34~~ ~~ 3~8~
3 84 4 69
55 1279 51 1502
64 •
172 41;á~ 10J 196~~
127 •
90 1 57 1
100 8 959 5
1
18~ •7413 335 56i98 322
7
5 6/19 3
113• 4 859 8
1224 2498 17 1751 352944
149 24360 49• 62740
1 100 60 6495
88 3134 515 23765
81 4132 258 17933
21 395 10 300
; 116 21 789
106 2615 166 7792
I~~~
69
501
195
29
18
250
159
152
110 67
668 684 Il
45479 271 42549 258
2~~t I~ 2n~ é
• l 26
375523 1497 313904
55187 336 4in1
7942 59 6511
22167 437 20234
13182 293 20180
677 36 836
729 23 829
7070 172 9539
1 90
20 207 1 28
23 1~~1 •3o 1703 33
158 28335 4•7 62816 398 67210 343 47611 36;
25 1809 21 1534. 20 1551
3 21 2 152 6 386 •
120
54
163 "
1035
40571
701
1229
45 8034 fö 8536 I~!: 13 24~~ I~~~ 13 20~~ I~~ ·4~~~ ~~ ~~:~ ~~ '~3.1:~ ~3 ~~;;
358917
5~·~~~ JI 7
19617 5
20439 14
804 »
463 •
9193 1
14
81
3o4
309
54
366
445
82 10
91 3
5:u 4
220 4
1,8 3
380 23
>583 77
563 55
57 Il
203
130 10
5
39
1
29
285
136
680
117
147
i3o
4358 6 398
286q 60 4636
408 •
656
308
254
2721
53
77 4485 •
20 16 n81
44 5 208
90
1 2?
38 11226 84 32701 106 22465
2;5 17 !;36
59 •
95
848
25 1
82 10
91 3
54 •
27
142
327
3q5
489
274 12
91 10
82 12697 65 to434 113 13919 153 15911
7 191 •
54
366
89 20585
317 5~ 3864 116
9 309
32
18 771
57
58
1' Il
9
5'l:'l
220
4
4
"J.03
130
12
10
, 75 3 171 5
4o 1160~ 107 34308 145
1 31 G 186
82 4623 77 4356
42 •
• 193 •
25 • 3
2
25
193
236 13
236
11
4;á:
12
5:?37 11 4646 17 6757 21 3334 18 2646 23 3668 1Q 3365 32 7712 3o 8583 34 8314 36 101» • 77 172 500 • 77 '172 Soo
2
4
1~ 686 .~ ~~! 2~ 11~~ 3~ :8~~
24~~ 1~ 2~~~
6531
3025
~081
656
308
254
25186
53
17 536
77 4485
1~:~ : ~8: 3~ 3~~~ 3~ 2~~3 3; 3~:3 4~ ~~i~ 26 1230 26 s 7 o 6 179 a 336 ;4 835 313 ~~ • 451 4o 206s 33 1183 2~~ • 193
------------------------------------------------------------1-----------------------------
3,35 4 3 1 3 8 1 3 1 39 45o796 3062 433640 3296 452812 4317 668862 4127 664167 2773 483044 3123 557336 75521106243 7366 1115063 58351916684 6419 1010148 184 9043 178 10635 226 12796 370 20559 308 49152 156 25127 259 53646 337145857 492 58195 334 35762 485 6644• 707 66416

x. U 1TKLA~1 N G in 1846, 1847, 1848 en 1849.
II AVENS
GELADEN. BALLAST.
-
NEDEflLANDSCl-IE VLAG . VREEMDE VLAGGEN. T 0 TAAL. NEDERLANDSCHE VLAG.
"-.M~~ . 1 '°""
WAAR IS
18tf6. 1 184)· 1848. 1 1849. 1846. 1 1847. 1 1848. 1 1849. 1846. 1 1847. 1848. 1849. 1846. 1847. 1 1848. 1849. 1846. 1847. 1848. 1849. 1846. 1847. 1848. 1849.
UITGEKLAARD.
Schep. Ton. Schep. , Ton. Schep./ Ton. Schep., Ton. Schep.1 Ton. Schep. , Ton. Schep. Ton . Schep. , Ton. Schcp. j Ton. Schcp.J Ton. Ai) Schcpl Ton. Schep.1 Ton. Schep. Ton. Scl1ep. 1 Ton. Schep. Ton. Schep. Ton. Schcp.1 Ton. Schep. , Ton. ,Schcpl Ton. Schcp.1 Ton. Schcp.1 Tou. ,Scbcp.1 Too. I Schep., Ton. ! Schep. 1 Ton.
1
Alkmaar . . .... 2 139 2 206 2 176 19 1135 16 1905 Il 686 1 86 19 1135 18 20411 t31 892 3 262 4 262 4 3g3 3 162 l 11 7 l 320 l • 67 2 l 92 5 582 5 460 3 162 2 209
.~mstcrdam ... 731 142279 734 115810 835 135960 940 •47842 861 86294 •781 79093 453 59634 4•4 72645 1592 228573 1515 194903 1288 195594 1354 220487 323 53970 371 88553 287 50686 171 36843 831 152298 722 t3951 I 436 90050 394 9 1998 u 54 206268 1093 228064 723 140736 565 128841
Edam ...... ... 4 4 17 3 3 16 l 95 l 146 1 408 2 6tp 5 825 3 316 1 95 3 788 29 2874 25 2324 28 2609 23 1908 19 63 11 20 6245 i3 4581 22 7575 48 9185 45 8569 4 1 7 190 45 9483
Helder ... 125 2 180 10 6165 t3 3322 5 1825 11 2567 Il 6290 t3 33" 5 1825 13 2747 2 142 3 2'..!3 23 4 181 7 1010 5 981 10 1701 25 4323 7 JOJO 5 981 13 1924
Texel. . ...... . . 7 278 2 47 2 56 2 64 7 278 2 47 2 56 2 64
Terschelling . .. ... 2 97 1 168 2 169 1 182 2 97 2 350 2 169 l 71 1 101 l 355 l 101 l 355 l 71
Hoorn . .... . .. l 56 56
Muiden •.. . . . . .. JI 1287 Il 482 Il 592 17 1069 5 215 l 4• 26 1502 11 482 I l 592 18 l lJO 28 2142 13 I044 16 14fü 3 261 2 t36 3 191 3o 2278 16 1235 16 1462 3 261
Purmerend .. .. 4 363 6 1073 5 474 l
7 1568 3 764 3 735 10 2696 Il 1931 9 1837 8 1209 Il 2783 2 428 4 987 8 2138 6 1377 98 26122 ll8 30660 98 27521 104 28837 100 26550 3 1647 106 29659 110 30214
Zaandam .. . . . 5:~
148
7 538 3 1/~o Il 678 11 2 70 7 222 l 42 l 396 9 608 10 362 12 720 12 989 10 752 15 1147 Il 857 15 1651 17 3069 33 4 187 8 2160 15 4484 27 3821 5334 19 3017 3o 6135
Medemblik 1 40 3 169 2 80 29 2209 20 1572 21 1642 22 1608 3o 2249 23 1741 23 1722 22 1608 3 253 3 26 1 l 51 6 47 1 3 264 l 91 9 724 6 525 2 142
Eftmond aan. ie~ ~ . 21 2 125 l 29 21 2 125 1 29
Enkhuizen . ....
81 l 68 l 81 l 68
Monnikcndam . . . . ..
l ;6 1 76
Brielle . .. ..... l 67 l 73 l 67 1 73 l 110 1 110
Delfshaven .. .. 2 183 3 252 2 216 3 275 4 494 4 293 6 677 3 252 2 21G 7 568 9 1274 10 996 4 5o3 8 969 12 1090 2 449 l 93 l to4 21 2364 12 •445 5 596 9 107.1
Dordrecht •• . ... 76 16003 89 12598 62 12926 49 9018 60 8574 43 5594 29 3666 32 32 15 136 24577 132 18192 91 16592 81 12233 31 3791 23 5479 19 4684 16 4183 236 33225 202 30018 128 20557 74 15184 267 37016 225 35497 147 2524 1 go 19367
Noordwijk aan Zee . 3 82 Il 302 Il 3o3 3 82 11 302 Il 3o3
Katwijk .•. " ... .. 1 3o 2 6 1 3 91 7 207 1 3o 2 61 3 91 7 207
Scheveningen .. .. l 22 15 386 32 867 •4 384 l 22 15 386 32 867 llf 384
Hellevoetsluis . l 154 5 tf82 1 347 1 154 5 482 ' l 347 2 1 79 4 757 5 1362 9 16:u 6 1058 4 757 5 1362 Il 1800 6 1058
Maa.ssluis ... . 10 265 6 339 9 670 6 51q 2 260 2 261 2 340 12 525 8 600 11 1010 6 519 tf 515 181 4 511 3 316 1 216 4 515 l 181 5 737 3 326
Rotterdam , ... 397 74943 466 101273 482 94863 587 107189 917 190422 957 214519 981 194359 1264 247946 1314 265365 1423 315792 l(f63 289222 1851 355135 93 9987 ••4 18869 63 13727 68 17841 506 78810 439 67561 259 43903 173 39817 599 88797 553 86430 322 57630 24 1 57668
Schiedam ..... .. ,. 38 53?.2 31 6129 37 4.171 3o 7286 37 4240 26 2604 24 2632 21 2596 75 9562 5·,· 8733 61 6803 51 9882 58 4974 64 7969 49 5729 96 11969 211 28746 165 27949 123 19664 103 19763 269 33720 229 35918 172 25393 1 99 31732
ri!:~~~:~Cl0l ::::::: 46 5067 38 4 .011 54 5932 5o 528 1 l 56 3 243 2 138 2 334 47 5123 4 1 4254 56 6070 52 56 15 18 1925 19 2152 5 601 4 485 l 387 2 150 18 1925 20 2539 7 751 t, 485
5, 2 152 48 2256 5o 2771 69 3688 194 10702 200 10195 263 16311 296 19335 252 •4971 235 t/i.066 243 13962 2 1 2 11496 132 3819 153 4747 108 3919 59 1810 384 388 18813 351 17881 271 13306
143 8550 15 2 7939 213 13540 227
Delfzyl. ..... .. . 46 1696 22 908 45 27311 59 l~~~ê 6 218 9 563 8 487 6 446 52 1914 3 1 •471 53 3221 65 4214 136 1035tf 130 7495 1 79 t3421 202 13020 12i 9993 4o 2930 42 2797 59 28 16 260 ~:~i; 170 10425 221 16l18 26 1 15836
Lancakkerschans .... 3. 109 2 62 4 127 16 637 3 109 2 62 4 127 16 637 57 2933 38 25n 57 3415 38 2763 3 53 22 480 28 504 25 466 60 2986 60 2991 85 3919 63 3 229
Oude Pckel-A . . . . . 2 88 88 3 130 l 57 3 i3o l 57
'
Termunterzijl. . . . .. 11 640 l fö 6 360 •4 1136 Il 318 2 140
958 l fö 8 500 14 11 36 95 5519 98 5602 111 7190 75 5072 52 1081 55 1162 53 1452 I04 2573 •47 6600 153 6764 164 8642 1
"
79 7645
Zoltkamp .... 9 251 3 56 l 14 2 53 1 28 9 251 3 56 l •4 3 81 5 224 3 109 2 68 3 107 1 64 l 4 2 5 224 4 173 3 110 3 107
Dockum . ... .. Il 609 22 1208 16 906 18 1104 2 32 3 71 1 3 1 1 31 13 6tp 25 1279 17 937 19 11 35 12 749 9 4.16 20 1085 20 It02 l 23 12 749 9 4•6 21 uoS 20 1102
Harlintren . , .. . . 178 17289 174 16397 183 19416 220 19958 190 45105 192 5717 1 161 53526 176 42078 368 62394 366 73568 344 7294_, 396 62036 113 13596 100 11 993 11 5 14323 69 8818 39 7913 45 8174 /i5 7778 98 13039 152 21509 145 20167 160 ::t2JOI 167 21857
Lemmer .. . ... . l 76 2 142 1 83 3 298 1 76 2 •42 1 83 3 298 24. 1993 24 1881 23 2062 20 1657 24 1993 24 1881 23 2062 20 1657
Mackum .. . . . . ... 10 508 l 60 5 4n 32 111 2 37 1160 12 383 22 7°7 42 1620 37 u6o 13 443 27 1129 l 66 1 66
Workum ....•.... 96 5567 85 4.936 81 4782 77 4507 96 5567 85 4936 81 4782
7Á
45o7 2 143 2 238 7 453 1 62 2 143 2 238 7 453 l 62
Enaelmansplaat ... .. 4 15 1 151
Zwolle .. . . .... .. 26 2003 20 1585 21 1584 2?. 1847 1 '31 l 66 2 368 27 2134 21 1651 21 1584 24 2215 q6 8045 54 4702 46 4053 36 3118 Il 1794 8 1731 7 1526 5 •096 107 9839 fö 6433 53 5579 4 • 4214
Kampen ....... .. 14 877 17 t399 3o 4659 51 6824 l 82 J 54 1 89 15 959 18 1453 3o 4659 52 6913 36 3248 24 25olf 20 3506 14 1706 1 39 3 391 2 152 1 63 37 3287 27 2895 22 3658 15 1769
Brouwershaven. . . ... 4 252 2 •44 4 252 2 •44 l 58 1 650 1 58 1 650
Middelburg •... 6 235 1 10 2708 3 294 6 767 2 320 5 862 13 1868 6 235 1 12 3028 8 11 56 19 2635 7 1339 4 1686 7 3763 10 4452 19 2932 18 2649 18 2824 12 :zoSo 26 4271 22 4335 25 6587 22 6532
Zierikzee . ... .. ... 1 610 2 988 2 132 l 66 1 610 2 132 3 1054 5 1752 9 2571 7 2173 8 1753 3 353 4 591 3 4•6 7 739 8 2105 13 3162 10 2589 15 2492
45 2087 37 1253 19 862 18 657 21 1153 10 743 3 87 l 175 66 3240 47 1996 22 949 19 832 6 332 10 540 19 1014 17 2690 15 1987 10 1664 6 1095 17 2690 21 2319 20 2204 25 2109
~~~:i~~e~ :: ~ :. 2 193 1 79 2 193 1 79
--------- ------- ------- ------ - ------- ------- ·------- ------- ------- -- - -- - --- --- -------
TOTAAL . 1951 290016 1966 282593 2189 307960 248 1 339654 2275 352819 2174 372503 1784 324926 2079 384956 4226 642835 4•4o 655096 3973 632886 4560 7246rn 14.61 148602 14051187278 1348 154017 1146 1344•5 2368 366304 2085 334767 1403 235040 1281 236559 3829i514906 3490 522045 2751 ~89057 2427 370974
. '
( bb. 124 , n. »)

1
( 226 ) 1 ( 227 )
XI. STA AT van de in- en ui~qeklaarde ~eesc~iJ 11de de jaren 1831 tot en met 1850.
I N G E K L A A R D.
U I T G E K L A A R D.
GELADEN.
BALLAST.
JAT\EN.
NEDERLAND- VREEMDE
NEDERLAND- VREE~rnE
'TOTAAL.
SCHE VLAG. VLAGGEN. SCHE VLAG. VLAGGEN.
Tonnen.
pen. nen, pen. nen. pen,
Sche-1 Ton- Sche-1 To1; Sche·il
1
~che-1 Ton- Sche-1 Ton
pen. nen. pen. nen.
Scbe-1
pen.
TOTAAL.
Sche-1 Tonpen.
nen.
NEDEHLAND-
SCHE VLAG.
Sche-1 Ton-
VllEE.\lDE
VLAGGEi'

lil.
( ~28 }
VERGELIJKENDE STAAT
den lastdragenden inhoud.
en 1848 in de vaart aanwezige Nederlandsche zeeschepen en van
SOORT
VAN
se I-I EPEN.
Aanwezig
op
ultimo December
1846.
Getal. I Lasten.
Door ''erongeluk- Nieuw ge
ken, sloopen enz. sche~ n 1
in 1847
uit de
vaart geraakt.
Getal. 1 Lasten.
in 1ili
inde
vaart gek
Getal. I Ll.
Door veronge- Nieuw gebouwultimo
Op ultimo
lukken, de schepen,
her I847 December 1848
sloopen enz. in I848
n de
in de
in 1848 uit de in de AANMERKINGEN.
aanwezig.
vaart aanwezig.
vaart geraakt. vaart gekomen.
1 Lasten, Getal. ,Lasten. Getal. ,Lasten. Getal.! Lasten.
Fregatten . .... . 238 78069
Barken en pinken . 138 3565I
Brikken ... .... 57 5273
Schooners .... .. 35 2526
Brigantijnen en ?arkentijnen. 1 99
Galjoten en galjassen . . . . I8 I962
Koffen ..... 775 45306
Smakken ... . I85 6I98
Tjalken ..... 28I 784.J
Hoekers ..... 59 2980
Gaffel- cu kaagschepcn 5 168
Damschepen . . . 80
Belanders ..... 9 383
Schokkers . . ...
Paveljocnschepen 2 49
Loggers ... . . : .. ... · 1 37
Kotter-, sloep-en pgtschepen. 14. 322
Pramen . .. . .....
Bom- en pinkschepen .
49
Bunschepen .. . .... 16 4.9/~
Vlschsnikken . . . . . .
Somp- of puntschepcn.
23
Stoomschepen . . . . . 829
Schepen beneden 20 lasten .. 92 14.29
-------
TOTAAL 1936 189774
602
2 97 Il 2
1~7 3
151 3o
II 627 46
4 I27 7
6 Igo 51
36
-------
'l9 ::u67 154
77467 l 426 236 77c41 Onder het getal
38047 5 II05 14 4112 156 4.1054 schepen zijn niet
5496 105 3 353 60 5744
begrepen, die voor
4899 3o 2680 93
de vischvangst ge-
7579
99 hezigd.
I
1962
99
18
4698I
I962
16 (.86
4 229 65
168
33o5
80
5 168
383
Bo
9 383
49
37
49
l
318
37
14 318
49
49
494 3o 17 524
23
l
988
23
6
1457
988 .
---
4 62 98 1519
---------- -
197492(a) 41 2952 126 10700 2146 20524o(b)
:.Hl

( 230 )
VERGELIJKENDE STAAT van de op 31 December 1
lastdragenden inhoud.
1850 Ïli de vaart aanwezige Nederlandse/ie zeescl1epen en van di:"
Door verong~luk- Nieuw gebouwde
Op ultimo
ken, sloopen enz. schepen,
SOORT December 1!
in 184g in 18Lj9
in de
VAN uit de in cle
vaart aamm
SCHEPEN. vaart geraakt. vaart gekomen.
or veronge- Nieuw gebouw-
Schepen
Op ultimo
lukken, de schepen waarvoor in de
open enz. in 1849
December 1850 jaren 18Lj-7
in de tot en met 1850,
1849 uit de in de
zeebrieven
vaart aanwezig.
rt geraakt. vaart gekom"en. uitgereikt zijn.
AANMERKINGEN.
Getal. I Lasten. 1 Get'1.1 Lasten.
GetaL 1 La>!
!. /Lasten. Getal. r Lasten. Getal. , Lasten. Getal. ! Lasten.
Fregatten . . . . . . 359 237
Barken en pinken 4 621 14. 4150 166
Brikken . .... . . .
5 622 65
Schooners .. . . 221 19 1647 l 10
Brigantij uen en ~arken tij oen. 1
· Ç-aljoten en galpssen . . . . 18
. Koffen .. IQ 608 51 2539 889
Smakken 3 112 4 129 182
Tjalken . . 12 328 86 2498 4o5
Hoekers .. 3 128 68
Gaffel- en kaaGschepen . 5
Damschepen . . .
Ilelanders . . . ..
. Schokkers. .•..
Paveljoenschepen
Loagers . .,..........
l
Kotter-, sloep-en jagtschepen.
lq
]\·amen . .. ... .. 29 3
Bom- en pink>chepen ..
·Ban schepen . . 17
Vischsnikken. .. . .
Somp- of puntschepen ..
Stoomschepen . . . . . .
!i 680 10
Schepen beneden 20 lasten .. 7 100 105
----------------
TOTAAL 31 1890 195 12881 2310 21fö
1
10
1254 234 76146 150 57601 Onder het {;'Ctal
717 20 5430 183 49296 231 64021 schepen zijn niet
144 6 903 69 7125 37 46!4 begrepen, die voor
171 21 1923 129 rn757 86 7r38
de vischvangst ge-
99 3 328 beziad.
158 4 184 21 1988 15 1615
1262 52 (a) 409398 zeeton.
2757 916 52384 781 46973
34 3 93 184. 6150 57 1855
365 20 563 412 II654 300 8609
58 4, 296 71 3671 42 2374
5 168 73
2 80
9 383
17
2 49
16
37
3 89 17 4°7 8 181
3 78 l 29
46 663
17 524 13 394
6 99
1 23 l 26
3 360 I3 2028 12 1836
105 16!9
- ------------------
4163 136 12598 2395 224666 1793 198Ljfü

.( 233 )
Bijaldien men den in- en uitvoer splitst in dien van het Gouvernement
en van de particulieren, verkrijgt men de volgende uitkomsten :
JAffEN.
J NV 0 ER.
U 1 TV 0 ER.
OVERZIGT
Gouvernements. Partikuliere.
Gou vernements., Partikulierc.
VAN DEN
HANDEL OP JAVA EN MADUHA ï
VAN 1846 TOT EN l\'IET 1849.
l Tot ~?ehli.chtinvgoordaefr h::a!~~"e:a:
aten WIJ 1er u
JAREN.
.ALGE:VIEENE INVOER.
1846 .••. f 36120685 f 60157388
1847 .... 29435402 60286740
1848 .•.. 31385712 53064476
1849 .... 32017588 61196697
den handel op Java en
vierjarige overzigt volgen:
. d h h te cUfer in 1846,
De algemeene invoer berei~te ush et . tg_s !bedroeg J 668)
laa ste in 184 7. Het versc41l tussc en ei e prei:i het hl.
(18g5 o; ). De algemeene uitvoer was het.groolst m 138~;~ (13,f/;
in '18,4S. Beide jaren 3aven een verschil van f 81 2
1846 ... f 8734166 f 27386519 f 3327564.9 f 26881739
5756229 23679173 35904103 24382637
1848 ... 10693958 20691754 34459154 18605312
1849 ... 8313404 23704184 41226262 19970435
Voor den gouvernementshandel was de invoer het grootst in 1848,
het kleinst in 184 7. Het verschil tusschen heide jaren bedroeg f 4 937 7 29
(46,2 °fo). De uitvoer het grootst in 1 849, het kleinst in I 846. Beide
jaren verschilden f 79506'3 ( 19,3 %).
Bij den particulieren handel bereikten de in- en uitvoer het hoog:>te
cijfer in J 846, het laagste in 184 8. Het verschil tusschen heide jaren
beliep: voor den invoer f 6694765 (24,4 %) , voor den uitvoer
8276417 (3o,8 %·)
Uit de nevensgaande staten blijkt dat enkel de invoer van voortrengselen
uit het Keizerrijk Japan en den Oosterschen .Archipel in 1849,
ergeleken met 1848, zijn afGenomen, . die uit de overige landen
aarentegen zijn toegenomen. De uitvoer uit

( 235 )
en dat onde1· die artikelen , koffij en suikër in 1848 57 ,5 %, in iS~
51,5 °/n uitgemaakt hebben van de geheele waarde. De uitvoer 1l
~eide artikelen en van indigo is in 1849 toegenomen , die van ri~ 1
tm en notenmuscaat afgenomen.
De uitvoer door particulieren was het grootst in 1846 , het kleiD!I
in 1848. liet verschil tusschen beide jaren beliep f 8276417 (30,8 '/~
Uit tlen staat van den particulieren invoer blijkt, dat de handel il
koopmanschappen uit Nederland in 1848 bedroeg 41,09 °/ 0 , in 18u
35,67 °/ , die uit Engeland in 1848 16,77 °lo, in 1849, 22,n 'j 1
0
die uit den Oosterschen Archipel in 1848 29,55 °to, in 1849 27 701 1 !
van den particulieren invoer van koopmanschappen ; zoodat die i~
voer uit de overige landen slechts heeft bedragen in 1848 12,59 '/ 1
in 1849 14,51 °lo·
'
De algemeene uitvoer van koopmanschappen naar Nederland hedro!f
in 1848 72,02 % , in 1849 76,98 °fo, naar den Oosterschen Archi~
in 1848 u,95 % , in 1849 Il, 19 °to, naar de overige landen in 18~
15,03 % , in 1849 11,83 °/
0
van den geheelen uitvoer van koopmato
manschappen.
In de entrepots zijn aangebragt en
in het entrepot te Batavia •.•
" Samarang.
n Soerabaija.
De uit'foer door de entrepots ,
crepen , heeft bedragen ~
uit het entrepot te Batavia
" Samarang.
" Soerabaija.
opgeslagen :
1848
.... f 3531213
• • . • 3o538o
152881
1849
f 3052~
--
1843(1
4259~
te zamen f 39894 7 4 f 36622~
niet in den gewonen uitvoer \Je.
1849
f
-­
2188111
425; *~'
te zamen f 36o6I 29 f 28563W
De goederen, welke uit de entrepbts inge-Yoerd en onder den pi'
ticulieren invoer begrepen zijn , hebben bedragen : 1848 1849
uit het entrepbt te Bataivia • •
" Samarang.
" Soerabaija.
f 1594808 f 1266~1
290597 10311
374623 _ 412
te zamen f 2260028 f 1782
Het gezamenlijk bedrag der ontvangen regten bedroeg in 1
f 5678347.255 , in 1849 J 6231024.81 5 • Zij waren op de vo
wijze ÎntJedeeld :
-! 1 ·
i
u
B
Cl i
,..
g.
u
ä -;
u
~ g
0 !
t
llol
U)
·.:
QI)
~
i
-.:
a t':.
~
..!.
u
llD
u
e
j
s
" t
.:
:s
:s
l :s
.::
.1111
if
u
l
-= =
t
1i 5
c
u t
>
0
= ~
::
c!
!
!'
d
s
ti'
"

Onder de inkomende regten. was beg1·epe_n eene som van f 72539~.1
in 1
848 en van f 712860.3.2 m 1849 op rngevoerd gamb1er.
Onder de uitgaande en addition_nele regten e~ne som van f 12.824~5.ó
in i848 en van f 1 203959.575 m 1849 fict1ve regten op u1tse,oe
uvernements-voortbrengselen naar Nederland. .
go Van het gezamenlijk bedrag der ontvangen regten is ., behalve
fictive regten op uitgevoerde gouvernements-voortbrengselen, .weg
gewone terugbetaling, ter hand gesteld in 1848 f 104173.49' ~n 1!
j_ 6 90
54.o 1 s ; zoodat werkelijk bij 's la 5
nds kas ZlJO ontvangen m 1i
f 4291768 .29, in 1849/ 4958 11 1. 22 •
Uit den staat van de scheepvaart tusschen Nederland en d~. 0
Indische bezittingen, loopende van 1832 tot en met I ~48 , ~h.1kt~
het getal geladen schepen onder Nederl~~1dsche .vlag~ btj _de mklar
het boo ste cijfer bereikte in 1~48, bIJ d~. mtkla~mg ~n 1~39;
.Gh d b" de 1 'nklarin.o- m 1848 bij de mtldarmg rn 1!
tonnen-m ou lJ o ' h
Bij de inklaring is namelijk het getal geladen se epen . van
in 1
83 2 tot 22 5 in 1848, de tonn~n-inboud van 23708 m 1!
tot 1
35 2 33 in i848; bij de uitklaring het getal geladen ~cbe
van 5 1
in 1832 tot 178 in 1839 geklo~men; daarentegen. m 1!
tot 1 65 terum~egaan, terwijl de tonnen:mhoud van 2131 g l~ 1il
tot 10
1394 in 1845 is geklommen en m 1848 tot 8974 I is te
gegaan. d l b 'kte
Het getal geladen schepen onder vreem e v agg_eh dre1
de inklaring het hoogste cijfer in 1834, de tonnen-m ou was
grootst in 1 33 • Bij de 9
uitklar~ng was het getal seladen schepen
de tonnen- inhoud het t;rootst m I 839.
STAAT van den uitvoer der voornaamste voortb1'engselen op Java en Madura , gedurende 1848 en i 849.
Door partikulieren
Door partikulieren
BENAMING naar naar
DER Nederland. andere landen.
VOORTBRENGSELEN.
1848. 1 1849. 1848. 1 18/~9.
" {Pikols ...... 28/~526.32 237971 l4o663.o4 170671 .82
JSI · · • • Waarde in guld. 1544386 1323830 766696 930702
ffi' {Pikols. . . . . . 38018.19 22383. 14 I 12381.34 94970.3
0
J · · · Waarde in guld. 603843 /p5829 1810785 1597056
'k 1 Pikols ...... 183728.08 268629.11 207187.56 213023.43
1
er · · · Waarde in gu1d. 2037716 3492178 2109296 2398063
{Pikols...... u7.54 479.3 520.18
lcumusc. W aar d e mgu . ld . 19981 65702 75692
l' 1 Pikols ...... 26.45 57.35 64.84
e ie · · · Waarde in guld. - 3967 8589 8981
J Pikols ...... 24.14 63.25
1
~een · · 1 Waarde in gulJ. 1405 2263
Pikols ...... 295 650.48
Waarde in guld. 14750 38657
igo 1 Ponden . . . . . 129180 83602.75 97166.5 120808.5
· · · Waarde in guld. 400263 244416 244081 304727
nee! { Pikols. . . . . . 763.65 194 5.25
· · · Waarde in guld. 7632 2533 315
chenille 1 Ponden . . . . . !3696.75 22718.5 13505 2058
· Waarde in guld. 87626 79515 28851 6018
er 1 Pikols ...... 1624.58 298.98 u37r.5 12975
· · · Waarde in guld. 14174 3588 105802 123320
!peper 1 Pikols. . . . . .
Waardeiu guld.
ee.,. · I Pikols ...... ·
Waarde in guld. 225
ak . . · I Pikols. . . . . . 3564·22 5704.61 47.35 451.31
Waarde in guld. 142566 44.917 1976 7747
enzeep 1 Pikols. . . . . .
· Waarde in guld.
'l'OTAAL DER W.A.ARDF. 4838206 5628221 5160691 5493541
11. l36, no. 1.)
Door partikulieren
naar den
TOTAAL
van den
Oosterschen Archipel. partikulieren uitvoer.
1848. 1 1849. 1848. 1 1849.
290842.46 271424.2 716031.82 680067.02
1172102 1139049 3483184 33q3581
5454.76 6805.6 155854.29 124i58.5
21263 109771 2435891 2122656
26050. 13 10998.36 416965.77 4q2650.9
292157 125206 4439169 601544.7
97.65 75.64 567.95 713.36
13793 l 1339 79495 107012
42.45 /p.94 99.8 133.23
9129 601I 17718 18959
4.79 6.53 28.93 69.78
578 601 1983 2864
A.5o 26.63 299.5 677.11
228 1369 14978 q.0026
1127.5 417 227474 204828.25
3393 1126 647737 550269
957.65 5.25
10165 315
13787.5 11234 40989.25 36010.5
31398 46201 147875 131734.
684 .. 12 732.56 13680.2 lqoo6.54
7683 8755 127659 135663
225
10701.72 469.59 14.313.29 6625.51
426063 13778 570605 66442
l 1977787 1463:106 11976684 12584968
Naar Nederland en China,
door de Nederlandsche
Handelmaatschappij,
in consignatie
voor rekening van het
Gouvernement.
1848. 1849.
" .
625316.15 795054 12
10075056 13305419
lOll632.15 1170566.56
!3116322 15632626
6156.21 5444.7
1091729
1181.4
925599
563.18
182381 84477
3167.97 9400
166500 611000
l 62869.98 NeM
62996.3
China.
23599
Neder].
4036548
China.
5236222
1345945
119~250 857520
2384500 3413800
2389.09 1948.66
163419 199567
26880 51725
161280 239394
4481.28 6625.38
44812 80768
10.89
327
9444.56 6419.3
812552 265455
3162.98 9743.91
126520 147139
64.73 13
12138 3572
33720029 40145038
.ALGEMEEN TOTAAL.
716031.82 680067.02
348318/~ 3393581
781170.44 919212.62
12510947 15428075
1428597.92 1663217.46
17555491 21648073
6733.16 6158.06
11712'..!4 10326I1
l 28 I. 2 696./p
200099 io34.36
3rq6.q 9469.78
168/~83- 613864
86768.48 63673.14
5397471 5276248
1419724 1062348.25
3032237 3964069
3346.74 i953.91
173584 199882
67869.25 87735.5
309155 371128
1816r .48 20631 .92
172471 216431
10.89
327
9444.56 6419.3
812777 265455
17476.27 16369.42
697125 213581
64.73 13
12138 3572
45696713 52730006
Penoo Guld.
van
hetgeheele
bedrag
der waarde.
6,65 5,62
23,89 >5,571
33,53 35,88
2,2/~ 1,71
o,38 0,17
o,32 1,02
10,31 8,741
5,79 6,57
o,33 o,33
o,59 0,62
o,33 o,35
1,55 0,44
1,33 o,35
1
1
0,02 0,06
----
87,27 87,40

VERG EL IJKEN DE S T ..AAT van den uitvoer door partikulieren , in de jaren 1846 , 184 7, 1848 en 1849.
BENAMING 1846. 184η 1848. L 1849.
DER
VOORTBllENGSELEN.
HOEVEELHEID.
1 WAARDE. HOEVEELHEID. WAARDE.
1
HOEVEELIIEID.
WAARDE.
1 WAARDE. IIOEVEELUEID. '
5516 leggers à f 35 . f 193061 6134 1 /a- leggers à f 55 . f 337397 5200 1 /2 lem;ers à f 57 ...
f
300461 61283/4 leggers . f 268355
.". 410 11 /100 pikols à j 65 26656 12017°/ioo pikols à f 21 .. 25625 264 pikols ... . 14963
26610 ponden à f 3.155 83955 35634 ponden à f 3 106902 40989 1 /4 ponden à f 3.6o . 1/r.j875 36010 1 /2 pond . 131734
etwaren .. . .. 174057 178023 159433
Goudstof .. 262 thails à f 80 . 20960 120 thails à f 85 10228 97 1 /2 thais 8348
out (sapan-) 9846 pikols à f 6 . 59076 5737 pikols à f 7 /~o5q . o 5567 1 4/100 pikols . 23837
dem ( sandel-) . 722 idem à 20 . i/~44° 832 pikols à f 22 18831 2173 5 / 100 pikols . . 4019
outwerken lpo21 4.3008 23912
uiden ... 300177 stuks. . . . . 452357 180601 stuks . 349128 lq9331 stuks . 291045 180087 stuks . 323737
ndirro ... 287991 ponden à f 2.50 719976 298/r.1/r. 1 /4 ponden à f 2.So 740035 227474 ponden à f 2.85 647737 2oq8?8 1 f4 ponden 550269
voor . . . .... 14072 15717 2/~1°/100 pikols .. 13023
uweelen .. . . . . 30000 ·. 4o5oo
atoen (ruwe). 432555/100 pikols à f 11 . 4.7581 264055/100 pikols à f 19 . 51726
'ofüj..... 2213781 5 /100 pikols à f 17 37634.39 20374942/ 100 pikols à f 17 3463740 15585/r. 2 9/100 pikols à J 15.fö 2435891 124158 50 / 100 pikols . 21226.56
amfer (Japansche) . 3o balies à f 80 . . . 2400 . ..
aneel (Cassia) . 858°/100 pikols à j 125 10725 117 21 /100 pikols à f 125 14651 95765/ 100 pikols à f 1 l 10165 211 o pikols . 2/r.726
ramerijen .. 34022 11790/~ 59519
operwerk .... . , 149 pikols à f 60 . 8942 207391 226102 291719
ijnwaden en garens 683th7 853317 880591 686596
latwerk ..... . .. 46061 50307 6i6oo
ledicijnen en droogerijen . !~6426 39571 . ... 45365
lie(klapper- en katjang-). 593432/100 pikols à f 25 i/~8354 528347/100 pikols à f 16 83905 1008345/100 pikols 140056
.eper .... 13111 pikols à f 13 1704M 1133384/100 pikols à f l I 1 '.l/~673 13680 20 /100 pikols à 9.40 127659 14006 5 4/100 pikols 135663
o.ttiag (bind·) !~5930 stuks à j 6 . 275580 qII57h/100 pikols à f 7.50 308679 39606 20 /ioo pikols à f 6.09 2/p42l~ 4.509888/ 100 pikols 262730
ljSt..,. 500344 pikols à f 6 3002067 4989321 1 /100 pikols à f 6.5o 324.3060 7160318 2 /100 pikols à J 4.87 3483184 6~0067 2 / 100 pikols 3393581
pecerijen . 12/r.091 ... 76455 99196 128835
uiker .. 594687 30 /100 pikols à f i3 7730933 48657563/100 pikols à f 14 6812059 41696577/100 pikols à f 10.64. 4439169 49265099/100 pikols . 601544-7
abak .. 5784. kodies à f 370 214.0067 4505 8 /40 kodies à f 370 1666924 143 l 3 2 9/100 pik. of 1789 1 5/40
kodies à f 39 de pikol 570605
'662551/100 pikols à f 664.lp
1203 2 1/40 kodies à f 428538
in ..••• 7506 pikols à f 54 405324 65379/100 pikols à f 54 35304 2995o/100 'pikols à f 5o . 14987 677 11 / 100 pikols . 40026
hee ..... 88258 pond .... 61776 ... 236 225
riepaag ... 232536 5979°/ 100 pikols à J-60 ... 35874 28415/100 pikols à f 21 6023 4959 3 /100 pikols . 12558
ogelnestjes . 718234. 244. 63 3/4/100 pikols à f 3500 856232 118 10 /100 pikols à f 2200 en
de overige infer. qualiteil 357677 394669
out" ... 362o6i 340552 221400
ivcrsen ... 5107792 3482041 279416! 357754.8
oud. en zilver~p·e~ie~ : 99/r.223 596752 {~747 1 7 33~)131
~lz. 236 , no. i.)
'l'OTAAI. /26881739 . . . /24.382637 f 18605322 . ..... ~ ... . .. .. .f 19970435
4.94980
Minder uitgevoerd. dan in i 84.6 2499102 Miuderuitgevoerddanin 1846 8·176417 Minder uitgevoerd dan in 1846 691 i3o4
~
"1847 5777315 » • " " 1847 4412202
Meerder " "1848 1365u3

-----·- - -1
LANDEN
VAN
HERKOMST.
KOOPMANSC:HAPPEN. SPECIEN. TOTAAL.
1848. 1849.
Bedrag der 1 Per ioohg~ld. ,, Bedrag der 1 Pertoo,gutld. l 1848. 1 1849. 1 1848.
waarde van e waarde van ie ·
· Id geheel bedrag . id geheel bedrag
10 gu ens. der waarde, m gu ens. der waarde.
1849.
Nederland .•..•....•
Engeland. . . . . . , • ~ . • :
Frankrijk ....... .
Belgie ..•...... •·
Zweden . . . . . ...•.
Denemarken . . . .
Hamburg . . . . ..•
Bremen . . . . . ...
Middellandsche zee (Genua).
Amerika ........... .
Kaap de Goede Hoop ... .
Mauritius (Isle de la Réunion)
Bengalen en Ceylon . . .
Golf van Perzie • • . . . .
Manilla ......... .
China en Macao •
Siam ..... .
Japan ...... .
Nieuw-Holland . .
Oosterschen Archipel .
TQTJ.J.L.
8'2930·51
. 3:371981
370920
283
109580
23920
18'1348
. 15572
9837
282458
359
20290
.iog3;i9
61490
200874
781097
242182
123476
41,09
i6,77
l,84
.0;54
-0,12
0,90
0,08 . •
·o o5
1:40
0,10
o,54
o,3o
1,00
3,Si
1,20
0,61
0,10
29,55
8290108
51q.og1~
. 355639
778~
. 1JI68g
68066
152379
38658
394041
4440
:rn34
31286
x5o583
383

( 238 )
•
S T A AT va11 den algemeenen u'
( ~39 )
11 Madura gedurende I 848 en 1 849.
SPECIEN.
TOTAAL.
LANDEN
VAN BESTEMMING.
1848,
Bedrag
der waarde in
guldens;
Per l oo gulden
van het
geheel bedrag
der
waarde.
1848.
1849,
1848.
1849.
Nederland . · · · · · · · ·
~~;~:.:ijt " ". """ ·. ·. """": "::::::::.
Belgie ...' · · · · · · · · · ·
Zweden . . · · · ·
Denemarken
Hamburg. · · · · · · • · • · ·
Bremen .... · · · ·
Amerika ... · · · · · · · · · · · · · · ·
Mauritius (Isle de la Réunion) ..... • ....
Bengalen en Ceylon · · · · · · · · · · · · · · · ·
Golf van Perzie · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
Manilla. . · · · · · · · · · · · · ·
Cochin-china · · ·
China en Macao · · · · · · · · · · ·
Siam . . · · · · · ·
Japan . ... · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
Nieuw-Holland. · · · · · · ·
Oostersche .Archipel. · · ' · ·. · · · '. ·. · ·
Gouvernementsuitvoer naar de bu1tenbez1ttmgen
37709553
979844
u80698
3280:1.1
662391
140787
556290
273202
593166
26225
90699
223066
13511
39530
2005034
69143
167079
166288
6780064
358418
76,98
2,02
1,88
o,32
1,53
o,51
0,73 ,
0;37
o,99
0,01
0,21
0,01
1,54
0,14
o,52
o,39
l 1,19
0,61
31945
299
700
200
320094.
218000
13630
500
500
800
383
1000
969
106474
3670
8925
211205
513850
37741498
98014.3
118J398
328221
662391
14.0787
556290
273202
593166
26225
9069g
223ó66
135n
39530
2126427
69229
175829
166288
7100158
5764.18
46461553
1278976
1127433
19254:.i
925864
306571
4394.64
185448
597907
9458
127906
8049
1035730
88338
321414.
236742
6962918
890384
TOTAAL ..•.
52363009
i91
861906

1
S T A A T . van deri algemee11e11 ·
n Madura gedurende I 848 en 1849.
-J
1
WAARDE IN GULI
HERKOMST
der
DOOR PARTIKUl.lEREN
VOOR REKENING VAN HET GOUVERNEMENT
voor1brengselen.
van
Nederland.
van
andere landen.
van den
Oosterschen
Archipel.
van den
Oosterschen
Archipel.
1848. l 1849.
TOTAAL.
1848. 11849.
ALGEMEEN TOT;\A.L.
1848. 1849.
Europa,
Amerika en
de Kaap de
8 t
GoedeHooj> 8293051 8290108 4425599 6326898 238157 285202 12956 0711
De West,
Indie en
Bengalen • 171379 180843 263230 379737 434609 '
China, Manilla,
Siam
en Cochin-
China ••• 1204937 1866463 700043 694099 1904980 1
Japan ... 123476 93283 610 124086
De Oost.
Archipel ••
--------------------
TOTAAL
aan koop- 8 4 ,J
manschapp. 8293051 8290108 5925391 8503650 5964307 6448675 201 27 9·
Aan spec. 94.463 126274 69799 u8272 344743 217205 5ogoo5
-----·--------------
47 186000
54 394508
6970281 4062833
- - -
7 3556540 6970281 4062833
---
694031
-
7 3556540 6970281 4756864.
398354 394508
697

,€,~
=
~
r
~
1
-
1!
1
1
-
WAARDE
STAAT va11 den algemeeneu uitvoer op Java e1i Madw·a gedurende 1 848 e,, 1849.
IN GULDENS VAN DEN UITVOER.
1
1
\
H&&lO!ll'ST DOOR PARTIKULIEREN. VOOR REKENING VAN HET GOUVERNEMENT.
DER
Naar Nederland en
I•· Naar Naar
VOORT-
Naar den
China door Nd~~!J:n Naar den
11 TOTAAL. de Nederlandsche N ederlandsche TOTAAL.
!ENGS ELEN.
Nederland. andere landen. Oosters. Archipel. Handelmaatschappij Handelmaats.
l
Oost. Archipel.
in consirrnatie. in consignatie.
li
~-
ALGEMEEN TOTAAL.
~ I,'
1848. 11849. 1848.1 1849.1 18~8. , 1849. 1848.
~ ·
~
1
1849. 1848.
1 1849. 1848. , 1849. 1848., 1849. 1848.
1
1849. 1848.
1 18fi.9.
11
(1•
1
11
1
1'
li
lrt
1
. ~OOPMANS
Europa ,
merika en
e Kaap de
"oedeHoop. 5655 5011 47502 58869 2020993 2378867 2074150 244.2747 . D
57846 6304.2 358418 376534 416264 439576 2490414 2882323
de West,
odieen Ilc11·
49914
~alen" " 38 . 696 1200 45374 50648 46574
D .
China, Ma·
~illa, Siam
n
n .
. . . 50648 46574
a Cochinhina
. .. 1714 1299 5972 2013 164020 201107 171706 204419 3722 3702 " " 3722 3702 175428 208121
Japan •. . 6408 67250 78525 60912 289128 267495 374061 395657 . . .
"
. n .
. 374061 395657
De Oost.
!Archipel .. 5321654 6229325 5882377 6453712 4256009 3858870 15460040 16541907 33720029 40145038 92389 115171 " " 33812418 40260209 49272458 56802 Il6
-------------------------------------- ------------
TOTAAL AAN
•• 53354.69 6302885 6015072 6576706 6780064 6751713 18130605 19631304 33720029 40145038 153957 181915 35&418 376534. 34232404 40703487 52363009 60334791
UKSPECIEN 31945 13630 122678 I 14296 320094 211205 474717 339131 . D 8750 8925 218000 513850 226750 522775 701467 861906
--------------------------------------------------
ALGF.MKENjrOTAu
•. , 5367414 6316515 6137750 6691002 7100158 6962918 18605322 19970435 33720029 4.0145038 162707 19084.0 576418 890384 34459154 41226262 53064476 61196697
lil
il
""
-
{blz.*.)
•
- - . ---·
~ ,_,, ... ·-.... · ···--=
_,
--·-. - - -

( 244 )
STAAT van de scheepvaart tusschen Nederlanli
( 245
'
I
t-Indische bezitti11ge ,i van 1832 tot en m ei" 1848 • .
...
1 N G E K L A A R D • (a) U 1 T G E K L A A R D.
GE J, ADEN.
GELADEN. B Á L L A S T.
JAREN.
Nederlandsche
vlag.
Vl'eemde vlaggen.
Vreemde Nederland- Vreemde
TOI'.AAL.
vlaggen.
sche vlag. vlaggen.
TOT.A •.\L.
Schep. \ Ton. Schep. , Ton. Schep -1 Ton. Schep., Ton. Schep., Ton. Schep.1 Ton. Scl1ep.1 Ton.
1832 . . 58 23708 9 3246
243 52 21562 4 2166 " 4 2166
1833 .. 49 19311 5 1811
10 2855 79 31703 2
719 2
7 1 9
1834. 91 37750 3o 10133 109 4_7003 7 3478 3478
1835. n3 49076 12 4123
3 901 120 54.194. 2574 5 2574
1836 . . 118 53501 l 1 3512 1172 JI8 574.55 652 652
1837 ... 130 63856 12 4.585 --ta8 67754 7 4298 7 4298
1838. 138 71399 15 5881 1519 168 81 324 13 8382 3 1041 16 9423
1839. 175 88829 29 12236
16 4073 194 100627 18 10997 18 10997
1840. 164 88989 16 6100 14 2755 182 92316 16 9736 16 9736
1841 . 194 108545 14 4876
433 160 90933 9 4654 535 ! O 51 89
1842. 165 93380 10 3126 264 166 98802 17 9754 17 9754
1843. 190 n3982 21 8028 173 98108 23 14785 411 25 15196
1844. 198 114095 19 7307
891 167 95167 54 37937 2 1012 56 38949
184_5, 191 117435 9 3542 173 . rni394 62 39884 62 39884
1846. 2i3 127091 12 4489
4o4 153 87800 4o 22975 qo 22975
1847. 209 124671 7 2323
335 154 82802 80 50276 So 50276
1848 . . 225 135238 4 1635 165 89741 63 37910 63 37g10
(a) Bij de i nklarin~ waren zoowel oader Nederlandsche als onder vreemdei·I,
2 .\ *

' .
11
, OVERZIGT
00
"' ö
"
0
"'

1
( 248 ) S T A A T aa11wij rende het aantal reizigers vervoerd 011, benevens de opbren9ste11 van, de beid
· De ;cheepvaart heeft de volcende uitkomsten oplJeleven.1 '
HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG.
Bij de inklaring.
Nederland gedurende het jaar 1849.
NEIJERLANDSCHE RllJJNSPOOR WEG.
Van Ncder)and . .
Noord·.Amc:rika.
dJers .... . .
Naar Nederland ...
Noord-Amerika.
MAANDEN. Amsterdam. ! Halfweu. J Uaarlem. \ De 1 Hill~;om-\Yecnenburu.J Piet-Gijzcn-1 Warmond. \ Ldjden. \Voorschnten.1 Nic~w- l ·sGravenhau

-
S T A A 'f aanwijwnde liet aantal reiiigers vervoerd op, benevens de opbrengsten van, de beide spoorwegen in Nederland, gedurende liet jaar 1850.
IIOLLANllSCHE IJZEREN SPOORWEG.
NEDEl\LANDSCIIE llRIJNSPOOl\WEG.
MAANDEN.
VAN AF DB STATlON"S:
Amsterdam.11Ialfwcg.1 lfaarlem. 1 Vo~~en-1 ~:~:::~:~ Vecnen- IPict·Gijzen-1 Warmond. ! Lcijden. 1 Voor- l liie~w-1 ·s Gr.vcnhac:i';ijswijk.
ztrnç. heel!. hurrr. brug. scboten. Oosternde. J - -
Delft.
ToT.\ul ToTuL
opbrcn1Jst
1
Scltiedam. Rotterd:uu.
pcrsoo.
1 1 I
rciz icers.
opbrena:.t
cocdcrcn.
VAN' AF DE STATlO:'llS:
Laan van 1 Nirnwcc-1 1 1 1 Zeist 1 Maarsbergen/ Vcenen-1
Amslcrdum. Abcoude, . Drellkclen. l\Iaanen. Utrecht. en en
Vreeland. sluis, Drie1lereen. .Maarn. daal.
1 1
Ede.
1 1 1
Diverse l w
Wolfhezen. Arnhem, ont,·aug- 1. .u.
LI
sten. pcnon.
opbr-encst
rei1igers.
opbrengst
coederen.

'S RIJKSGELDMIDDELEN.
Wij laten hier volgen de jaarlijksche hegrootingen der uitgaven
en middelen sedert i841 en de jaarlijksche opbrengsten der middelen
van 1843 tot en met 1 850 •.
. Uit den staat van de hegrootingen der uitgaven hlijkt' dat het
verschil tusschen het hoogste hegrootingcijfer in 1848 en het laagste
in 1841 f 15346035.94 5 heeft bedragen. De he5rooting van bet
loopende jaar 1851 , het laagste cijfer sedert 1841, geeft een verschil
van f 8774486.77 met die van 1848.
Eene meer juiste heoordeeling der jaarlijkscbe uitgaven wordt echter
verkregen , indien men ze splitst· in de twee volgende hoofddeelen :
in gewone uitgaven van dagelijksch beheer, als die voor het Huis
es Konings , de Hooge Collegien van Staat en Kabinet des Konings
en van de· verschillende departementen en in die , veroorzaakt door de
etaling van de jaarlijksche rente der Nationale schuld.
Men verkrijgt dan over het elfjarige tijdvak de: volgende uitmsten:
1841 .
1842 .
1843 .
1844 .
1845 .
1846 .
1847 ..
1848 .
1849 ..
1850 .
1851 •
Uitgaven van
dairelijksch beheer.
f 36814703.82 5
37559512.98
37486533.47
35775643.26
36276359.55
37433069.17 5
39593556. 23
42203953.94
36001517.83 5
34394532.94
33482093.fü
Rente der
Nationale schuld.
f 2ö33425o.5o
33481340.67
34184058.oo
40279465.795 (a)
38309590.84
36420669.33
36334669.33
36291136.33
36347986.23
37424608.83
36238509.89
(a) Met inbegrip van bet tekort op den achterstand over 1840 en vroegere jaren.

( 250 )
Men ontwaart uit dit vergelijkend overzigt, dat de uitgaven
van dagelijksch beheer het hoogste cijfer in 1848 , het laagite
in 1851 bereikten. Beide jaren geven een verschil van f 8721860.JJ.
Het jaar 1848 kan nogtans niet als maatstaf van berekening wordm
aangenomen , daar de politieke verwikkelingen in dat jaar eene tijde.
lijke verhooging van de begrootingen der uitgaven van de departementen
van Oorlog en Marine ten gevolge gehad hebben. Het
verschil met het hoogste normale jaar 1847 bedroeg f 6111462,fö.
Bijaldien men het gemiddelde cijfer der begrootingen, sedert de
laatste elf jaren f 37002003.34 5 tot maatstaf neemt, ontwaart men

Jrwrl{jksclie be9rootin9e11 van de uitgaven , sedert 1841 .
Jagt en visscherij gaven de hoogste opbrengst In t 847, de laagste
in 1846; beide jaren verschilden met f 48928.65~
De verschillende ontvangsten en toevalliqe baten zijn, met uitzonde.
1841. 1842. 1843. 1844. 1845. 1846. 1847. 1848. 1849. 1850. 1851. AANMERKINGEN.
ring van 1844, tot en met 1847 jaarlijks toegenomen, in de drie
laatste jaren aanmerkelijk afgenomen. Het laal}ste jaar 1850 ver·•~-------------+-------t-------"'i-------t------1------t------+------+------;-~----;------"t------i-------------·ll
schilde met het hoogste 1847, f 4152329.46.
De uïtkeeringen uit de geldmiddelen van 's Rij ks overzeesche bezittingeii
en het batig slot van het koloniaal beheer hier te lande hebben
sedert l 843 , de minst gunstige uitkomst in I 848 , de meest gunstig;
in 1~49 ?pgeleverd. Beide ja~en verschillen met f.12623r38.89s.
Bijaldien men de gezamenhjke opbrengst der middelen van 1843 tot
en met 1850 nagaat, dan ontwaart men dat de gezamenlijke middelen
het minst hebben opgebragt in 1 848 , het meest in 1849 en
dat het bedrag voor beide jaren een verschil oplevert van f 13099546'.ss.
een verschil hoofdzakelijk toe te schrijven aan het nadeelig slot i~
I 848 van de uitkeeringen uit de geldmiddelen van 's Rijks overzei·
sche bezittingen.
uis des Konings .
ooBe Collegien van Staat en Kabinet cles
KdninGs · · · · · · · · · · ·
eparlement van I3uitenlandsche Zaken .
Justitie ... ..
Binnenlandsche Zaken .
voor de zaken cler Hervormde
en andere Eere~iensten . .. . .... .
partement voor de zaken der Roomschkatholyke
Eeredienst ...... .
epartement van l\iarine .
ationale schuld
epartement van Finantien
Oorlog . .
Kolonien
nrnorziene uitgaven . . . .
ckort op den achterstand over 1840 en
v,roegcre jaren (wet 10 Februarij 18qq. ,
~taatsblad n°. 10) ........... .
f r25oooo.oo f 1250000"00
538350.00 603732.00
807275.oo
5q5g5o.oo
1474000.00 (a) 1586220.00 (a)
3353070.00 (a) 5191490.00 (a)
1392517.12 1432i!p.905
400000.00 520000.00
5145147.635 5600000.00
26334250.50 33481340.67
10429792.67 (b) 8819752.675 (c)
11963325.oo I 1949000.00
61226.40 61226.40
.f r25oooo.oo f 1250000.00 f 1250_000.oo f 1250000.00 f 1250000.00 f 1250000.00 f 1250000.00 f 800000.00 f 800000.00 (a) Ten fl'evolge van het overbrengen
van het bestuur over de r,evangcnen
4488523.8/~ 5 en gevanv,enissen van het Departement
van llinnenlandsche Zaken bij dat van
603032.00 666fi.85.oo 664885.oo 659769.00 657969.00 652939.00 650939.00 590874.00 582228.00 Ju;titie , zijn door de wet van 8 Julij
1842 (Staatsblad n°. 19), van het eerste
Departement naar het laatste overgc-
540200.00 51j.3960.oo 547825.oo 537333.oo 537333,oo 541933.oo 540933.oo 519052.00 492119.00 schreven:
van de begrooting van 1841 f 75058.975
1587090.00 (a) 24fp59fi.oo 2465872.87 2595490.00 2667360.00 2490734.00 2491364 .. 00 2305979.00 2232814.00
" "
))
1842 s44s64.715
1843 78!>825.oo
5296820.00 (a) 4677771.00 4291391.50 4360737.00 4508274.05 5 4539733.oo 4604133.oo 5144414 .. 74 4804978.96
(b) Hieronder bep,-reepen f 29 u 240
ter voorzienÎnfr van de behoeften van
het Amortisatie-Syndicaat en f 1127725,
later r,ebragt onder het Departement
lq.32141.905 1651588.525 1708090.145 164.9896.525 1649896.52 5 1649896.5:2 5 1649896. 52 5 1638962. 165 1637989.365
van Binnenland,che Zaken voor de heboeften
in het hertogdom Limburg.
(c) Hieronder f 2865370.41 voor pen-
520000.00 563715.oo 5714.29.00
sioenen en afloopende kortingen.
562382.85 562382.85 562378.585 562376.185 533848.185 536023.185
Cd) f 2725000 , als voren.
5600000.00 5447141.75 5472787.91 5299404.75 5609404.75 5915632.0.5 5381382.05 5323600.00 5320313.33
34184058.oo 35790941.95 38309590.84 36420669.33 36334669.33 36291 !36.33 36347986. 23 37424608.83 36238509.89
86q)023.165 (d) 5970612.385 6609550.695 84.24231.05 10057936.05 8674129.07;" 7027909.075 6761570.35 6354083.60
1194.9000.00 12458000.00 125884.3 r.o3 12000000,00 12000000.00 15837882.505 11753950.00 10558000.00 1050464.6.67
61226.40 98775.60 106096.40 93825.oo 93000.00 8t>696.20 88695.oo I 18232.50 116897.50
100000.00 100000.00
'fOHAL . . . . j63148954.32S /7104.0853.65

Jaarlfjksclie begrootingen van de middelen en inkomsten, sedert 1841.
ENA~UNG DER MIDDELEN.
1
1841. 1842. i843. 1844. 1845. 1846. 1847. 1848. 1849.
1850. I 851,
~ i
rekte belastingen (grondbelastiug,
moueel en pateutregt) . . . . . f 1694.0741.54. f 18182596.43 f 18182596.43 f 18078000.00 f 18078000.00 f 18159·200.oo f 18159200.00 f 18722200.00 f 18722200.00
cijnsen ......... · · .... 17339625.oo 20888700.00 205887 I0.00 18949900.00 18949900.00 19416300.00 19416300.00 19424220.00 19424220.00
el·, registratie-, griffie- en hypoheekregten
. , . . . . . . · . . . . 7500000.00 8970000.00 8970000.00 9591000.00 9591000.00 9694500.00 9694.500.00 9384000.00 9384000.00
·enuitgaande-,scheepvaartregten,
uur·, ton· en bakengeld .... 5000000.00 5682000.00 5520000.00 494.2000.00 4942000.00 4820000.00 4842000.00 4755000.00 4755000.00
van waarborg op gouden en
1lr)eren werken . . . . . . . . . . 160000.00 181145.49 181145.t,.9 145363.66 145363.66 139772.68 139772.68 139772.68 139772.68
meinen ... 1660000.00 1660000.00 1562000.00 1562000.00 1739350.00 1739350.00 1384.522.93 1384522.93
slerijen ... 14.60000.00 1460000.00 14.60000.00 14.00000.00 1400000.00 1330000.00 1330000.00 1330000.00 1330000.00
lerij ... ... 530000.00 530000.00 530000.00 500000.00 500000.00 500000.00 500000.00 400000.00 4.00000.00
l· en visscherij 110000.00 n5ooo.oo l 15000.00 105000.00 105000.00 100000.00 100000.00 100000.00 100000.00
rschillendc ontvangsten en toealliGe
baten. . . . . . . . . . . . 3738703.725 1856000.00 896000.00 1405600.00 24.89400.00 3:u2200.oo 5920200.00 1756600.00 1756600.00
icrvreemdbare rente ten · laste
an llelgie ......... .. .. 1400000.00 400000.00 400000.00 400000.00 400000.00 400000.00 400000.00
1keerinr,en uit de geldmiddelen
an 'sRijks overzees. beziltingen. 5600000.00 6500000.00 6500000.00 6500000.00 9800000.00 9800000.00 9800000.00 9800000.00
9800000.00
rmo~delijk batig slot van het
oloniaal beheer hier te lande. 34.ooooo.oo 5500000.00 5500000.00 2000000.00 6700000.00 3365000.00 3365000.00 4650000.00 4650000.00
1wulling volgens de wetten van
Maart en 25 Junij 1844 (Staatsaden
n°. 13 en 28), 3o Mei 1847
atsllad n°. 27) ........ 156400.00 9659700.00 7336700.00 568900.oo(a)
sidien uit het fonds voortspruinde_
uit de kooppriJzen van de
merncn, (wetten 29 Julij 18/i.8
taat~bfod n°. 3/i) en 16 Mei I 84.9
taatsblad 110. 19) ....... 3684000.00 1630000.00
f 18400000.00 f 18681315.oo
194.25560.00 19425560.00
9108000.00 9108000.00
4.53354.o.oo 4609540.00
139772.68 i39n2.68
1244.533.oo 1219266.46
1130000.00 1130000.00
4.00000.00 4.00000.001
100000.00 100000.00
1663563.65 1076485.oo
400000.00 400000.QO
9800000.00 9800000.00
4650000.00 4700000.00
TOTAAL • : , j63335470.265. f81185141.92 f 77440151.92 f 66147763.66 f 74662663.66 /72676322.68 f 79090322.68 f73876315.61 f 72246315.61 f 70994969. 33 f 7°789939. 14
Daarcnbol'en eene som van f 3739800 , Yerkregcn door overbrencing van een gedeelte der som van f 17152800 van de drie vorirre jaren (wet van 18 Det.:ember 1845 (Staatsblacl n°. 89).
(blz. 15i 1
n°. 2.)

'-'
""
AARD DER SCHULDEN.
Nationale schuld . . .
Nationale schuld .
Amortisatie-syndicaat .
Nationale schuld ...
's Rijks overzeesche bezittingen.
Schatkistbilletten . . ..
Schatkistbilletten . . . . . . . . . ..
Borgtogten van rekenpligtir,e ambtenaren
Gewone lijfrenten . . . . . . . . . . . . .
Lijfrenten ten laste van de domeinen
geloopen hebbende . . . . . . . . . .
Nijmeegsche tontinaire lijfrenten ...
Amortisatie van schuld . . . . . .
Haarlemmermeer . . . . . . . . .
Steenweg van Maastricht tot de Geldersche
grenzen . . . . . . . . . . . . . .
Straatweg van Utrecht naar Deventer .
Straatweg van Zeist naar \Voudenberg .
. Straatweg van Amsterdam naar Naarden.
l\iezdweg van Zutphen naar Goor. . . .
I
Hoegrootheidl Tijcl van voldoening
der
rente. der rente.
21/2
3
3 1 /2
4
4•/,
4
3o Junij
1 Maart
I April
31 Dec;
l Sept.
1 Oct.
3o Junij - 31 Dec.
1 Januarij
3o Junij
31 Dec.
3o Junij - 31 Dec.
l Mei
31 December
1 April
1 November
Nominaal
kapitaal.
f 816065300.00
120856330.70
22408000.00
237640500.00
14 74.8500.00
9799950.00
8000000.00
8000000 00
950000.00
Rentebetaling.
f 20401632.50
3625689.92
784280.00
9505620.00
58994.0.00
391998.00
27824.00
17100.00
100000.00
20600.47
.10000.00
300000.00
385000.00
50500.00
2970.00
4082.So
11055.oo
10217.So
~
(.}"l
w
·1'0TAAL ..
.. , j 1238468580. 70 l .f 36238509,89
~
-- -~- --------- ~ "

( 255 )
jaarlijkscl~e
opbrengsten van de r
·omsten, sedert J 843.
1
I'
T3ENA1'dil'\G DEP.. l\IlDDELEN.
1843.
1844.
18f
1848. 1850.
1
Direkte belastingen , (r;rond­
]Jciasting , personeel en patcntreGt)
A ..
CCIJ nsen ............ .
Zegel.:, registratie- , griffie- en
hypotheekrcgten ....... .
In- en niteaande- , scheepvaart·
regten, vuur-, ton- en bakengelden
.......... .
I\egt ·van waarborg op gouden
en zilveren werken . . . . . .
Posterij en . . ..
Loterij ... ... .
9341508.82
5301816.Gx
137867.95
1358073.18
49!t995.5o
129952.775
1339304 .95 5
472304.oo
351893.oo f 18392891.665
137838.oo 183M14.3.335
17084.oo 10119260.755
5047305.815
14oï45.59 5 139620.95
370101.705 1397226.125
19276.00 544836.oo
f 18826199.935 f 19137116.31 f 18685392.59
19031924.05 194.91605.64.5 20426250.64
9488634.60 87194.91.09 5 925194.6.30 5
4 193927.98 4746275.24 5 5014720.97
130654.88 14.2813.375 16643n9 5
1367447-73 1350553. l 15 1294. J37. l 5
391019.50 42/t859.5o 425633. 10
1
Domeinen
Jaat en vis.sc·h~rÎj.· .· : : : :
Verschillende ontvano·sten en
toevalli!je baten ...
0 ••.•.
Onvervreemdbare rente ten laste
van Belgie ...........
Uitkeeringeu uit de geldmiddelcn
van 's Hijks overzeesche
bezittinGèn . . . . . . . . . . .
Batig slot van het koloniaal
beheer bier te lande . . ...
Middelen vastgesteld bij de wet
van 3o Mei 184.7 (Staatsblad
no. 27) ........ . . ...
1658837.05
107572.00
2252967.98
9800000.00
32122\.05.8/~5
46/~35So.72
1089195.40
104.516.63
173594.3. 10 5
/tooooo.oo
9800000.00
300115r.535
3825225.505
14iJ:
9o;
3691
3~
980;:
4;~"
902370. i/t 5
88312.50
1743334 .. 79 5
137241.15
822693.375 5727050.065
399999.60 399999.60
800000.o_o . 9800000.00
,652000.00 4297302.535
13644/i.7.24 1323454.465 I 2 ~4328.465
92890.75 99764.00 / 95894.75
1814182.295 1741803.895 1574720..605
399999.60 399999.60 399999.60
77 20194.43 5 9800000.00 9800000.00
10543333 33 7200000.00
"
•
Buitencrewone middelen ..
TOTAAL ..
f 21675363.59&
74702460.89
74281838.05
f 22104928.145
760902 I 2 ,79
f 11,391714.32 f 23908355.29 f 20324943.4~
64821522.995 77921069.575 75598461 .97

BEGROOTINGEN
middelen geweest van provmc1ale mkomsten , daar ZIJ te zamen b~J.k~n.
de hèlft van die inkomsten hebben uitgemaakt. Uit eene vergehJktn!
•
TlEn
PROVINCIALE INKOMSTEN EN UITGAVEN
OVER T>E
JAREN I 848 TOT EN MET I 851.
·wij laten hier volgeneen vierja1ig overzigt der hegrnotingen ran
de zuiver provinciale inkomsten en uitgaven. .
Dit overzigt geeft aanleiding tot de volgende heschouwmgen.
De inkomsten der provincien bten zich splitsen in ~ntvangsten ''an
vroegere diensten, in gewone ontvangsten , bestaande m opcen~en op
de grondbelasting en het · pers?n~el ·' heffingen voo~ het gebrmk van
openbare wegen ' .. werken en mrigtrnge? en. helastmgen op het ge·
distilleerd , den WIJD en d~ runderen en m hmtenge~one. ontvangsten,
voortspruitende uit opkomsten v~n . voorwerpen m e1ge~dom der
provincie o~ beheerd door de Provmcia~e ~tate1"! en toevallige haten,
uit geldleenmgen en verkoop van provmciale eigendommen. De op·
opcenten op de grondbel.astinç., op de ongebo"?wd~ eigendommen
en op de personele belast.m~ ZIJ1_1 over elk der v1:~ Jaren de ~?old:
van elk der vier jaren blijkt, dat het gezamenlijk h:drag _yan &
ontvangsten van vroegere diensten het grootst was m 1800, hel
kleinst in 1849, dat van de opcenten op de gebouwde en ong~
bouwde eigendommen het grootst in 1849, het kleinst in 1851, van
de opcenten op de personele belasting het . grootst in 1850, h~
kleinst in 1848, de opbrengst van de heffmgen voor. he~ gebr~
van openbare wegen enz. het grootst in 1851 , het klemst m 18~ 1
. van de belasting op het gedistilleerd het grootst in. 1851 , het klei~;
in 1849 en J 850. De gewone ontvangsten bereikten het hoogs
cijfer in 1849, het. laagste in I 851 , de buitengewone het hoogste in
1851, het laags~e m 1849. Het algemeen bedrag der ontvangsten
1
was het g~oo~st m .1851 , het kleinst in 1 849. ·
_D.e provmc~~le mtgaven bestaan uit jaarwedden en vergoeding Yan
reis- en verbhJfkosten aan ambtenaren en bedienden , kosten van het
aanleggen en onderhouden van wegen en werken , van het onder­
~oud en de lasten .van provinciale eigendommen , renten en afloss1.ngen
van celdleemngen ' ~?elagen ~:oor g~neeskundige dienst ' eered1enst,
armwezen, onderwtJS en lllJVerhe1d en voorts uit andere
buiteneewone en onvoorziene, uitgaven. ~t den staat blijkt, dat d;
kosten van het aanleggen en onderhoudèn va.n weaen en werl e
gem~dd~ld bijkans de helft uitmaken van ~iet gezame~lijk bedrag ~e~
prov111c1ale u~~gaven, en ~elfs over I 851 die helft hebben ovei·troffen.
Het vergelijkend o.verz1gt van de uitgaven over elk der vier jarl?n
geeft de volgende mtkomsten :
'
_ De uitgaven voor jaarwedden . en vergoeding van reis- en verhlijf­
J,osten . aan. ambtenaren en bedienden waren het grootst in i 848,
het klemst m 1851, de kosten van het aanleggen rm onderhouden
van weg:n .en w~rken het grootst in 1851 , het kleinst in 184g, die
van pro~mciale eigendommen het grootst in 1850, het kleinst in 1
85 . 1
_De mtgaven voor renten en aflossincren van o-eldleenip.cren bereikten
het hoogste cijfe1· in I 849 , het la~gste in 1S51, De ~oelageu
ware~ het .grootst va.or de geneeskundige dienst in 1849 , voor de
ecred1enst "m I 8~8 '· voor het armwèzen en het onderwijs in 1
85o ,
voor de DIJVerhe1d m 1851 , het kleinst voor eiken van de vijf voor­
~oemde posten in ·.1850, .185 I , I 851 , 1849 en 1850. De buitenuewone
en onvoorziene mtgaven gaven het hoorrstc ciJ"fer in 8!.g 1
het 1 t . - 85 II J 0
. aags e m
-l '
1 1 • · et a gemeen bedrag der uitgaven was het hoo!'Et
m 1851 , het laagst in 1849.
u
1
I
I
I
! -

BEGIIOOTINGEN van de provi11ciale i11komsten er• uitgave11 over 1848 tot. en met 1851 .
INKO M STE~
UITGAVER
Balen en
opnnENGST VJ\?~ DEl"\STlNGEN B~ UEFffäGF.N.
opko01sten, Ont\'angsten Duitengewone
1:----------... ---;_,l---o------.,-..----r------,----JSt::~u~~~1~e van
ontvangsten.
Ont"angstcn Opcenten op clc grondbelaslinG· Opcenten TJeffinr,en voor Belasting Belasting Belasting werpc11, in
PfiOVINClEN. JA!IEN.
Gebouwde
op de 11ersoncle ;~~C~~ae~~:~l Ol) het op den op de provincie den aard
Ongebouwde
vroegere eigendommen. eigendommen.
hcla&til~G· iurigtï 11gcn. ueclistilleercl. wijn. runderen. toebeboorendc;of
die
Gelddiensten.
Verkoop
het rrebruik ei;:~dJ;1 verschillen- -- -----
doo:- de
provinciale
J>rovfociale toevallige leeningen. eigen-
Sta:en
Opbrengs7.12 ·
30977.38
30983.56
19914.05
9750.29 6 11073.oo 6 18380.81
8699.60 6 l!l65.42 6 18380.26
i6t35.09 6
2629.21' 4•/, ·mm 6 18380.69
4'/, 13784.34
fi 8487.f>AS o
2916.67 10
1700.00 6
2550.00 9
,4706.80
9 1 /3 125802.195
9 I18706.48'
) Deze sommen streld

PLAATSELIJKE BELASTINGEN
EN VERDERE
HEFFINGEN
OVER I 848.
1Uit den staat der plaatselijke belastingen en verdere heffingen
er 1848 bl~jkt" dat de gezamenlijke opbrengst heeft bedragen
11461409.50 5 • Van dit gezamenlijk bedrag hebben opgeleverd:
De plaatselijke direkte belastingen f 3257822.76.
De belastingen op voorwerpen van verbruik, aan rijksbelasting onrheviq
(waaronder begrepen het gemaal, het geslagt , de wijn , het
distilleerd, bieren en azijnen, steenkolen, turf en zeep)/6083692.14 5 •
De belastingen op voorwerpen , niet aan rijksbelasting onderhev~q,
rst, boekweit en andere graansoorten, visch , boter, kaas, kunstjn
, cider en vruchtennat, brandhout , fouragien , bouwmaterialen ,
ie, smeerkaarsen , honden , tabak , tooneelvertooningen en openre
vermakelijkheden en plaatselijk zegelregt f 855578.29 5 • ·
De heffingen voor het gebruik van plaatselijke openbare werken en
igtingen of voor gemeentediensten f 1264315.30 5 •
Naar de bevolking, waartoe die op 1 9 November 1849 volgens
opgaven der jongste volkstellinr, tot maatstaf werd genomen , gaf
t bedrag der opbrengst de volgende rede per ziel voor elke provincie :
NoordLrabant • ; . f 1.62 Friesland . f 4.61 5
Gelderland • • • 1.735 Overijssel . • ·2.03
Zuidholland • 5.54 5 Groningen. 2.63
Noordholland 7.36 Drenthe •.• 1.64
Zeeland •• 3.595 Limburg •• J.02
Utrecht 3.64 5 Voor het Rijk. . f 3.75
1-
als

-- -..il!-- -~
( 260 )
Opcenten op de grondbelasting van de gebouwde eigendommen
werden geheven ln 1205 gemeenten ten gezamenlijke bedr~e
van f 154517.48, van de gebouwde eigendommen in 1206 van
f 260251.90 5 , van de personele belasting in I 204 van f 356764,Ji
gewone en buitengewone hoofdelijke omslagen en andere eiie;
direkte belastingen in 1088 van f 2486289 00 5 •
Er werden namelijk 3eene opcenten op de gröndbelasting voor
gebouwde eigendommen geheven in ééne gemeente van Zuidhollana
en in drie van Overijssel, van de ongebouwde eigendommen in drie
van Overijssel, van de personele belasting in ééne van Zuidhollana
in ééne van Noordholland en in drie van Overijssel, terwijl eindel~ 1
geene gewone en buitengewone hoofdelijke omslagen werden geheven,
in 14 gemeenten van Noordbrabant, in 10 van Gelderland, in 21
van Zuidholland , in 17 van Noordholland, in 3 van Zeelaua
in 9 van Utrecht, in 6 van Friesland, in 4 van Overijssel, in 2 va
Drenthe en in 35 van Limburg.
Van de belastingen op voorwerpen van verbruik werd die op n
gemaal geheven in 379 3emeenten, en wel vooral
Zuid- en ~oordholland, Utrecht en Friesland. De belasting op
tarwe, tot een bedrag van 10 tot 350 opcenten, werd namelij
geheven in allel 379 gemeenten , die op de spelt, tot een bed
van 10 tot 416 5 ; in 16! , en

DIR E K TE BELAST l Jll GEN.
BELASTINGEN OP VOORWERPEN VAN VERBRUIK, AAN RIJKSBELASTING ONDERHEVIG.
01ibre119st dei· plaatselijke belastingen e11
al=d~:=~=~=~=~~-F,~:=}=~=~=~=~r~=·Fo=:=;=:=•=. ~~~=~=;=;-,=f-e=;=~=:~~~~~~~·e=.~==9=g~==~=§~=,=.=~=~~~==-§-=.=re=n~=d~==~=l~==~!~.F=~==~~ ' •=•
BELASTINGEN OP VOORWERPEN, NJET AAN RIJKSnELAS'l'ING ONDERHEVIG.
j
•-j -· j ·~lg~
~ v;nn~e è'.J van de ~ -E~ omselnageu ~- Gemaal. Geslaat. ~ (buitenland- ~ Gedistelcerd. ä' 'Ë Steenkolen. ~ Turf. Ell Zeep. TOTAAL, ~ n~ § ~ l'aas, ~ ci'der en ~ Brandhout. FouraJJÎen. ~ . ~ Olie. ~ kaarsen. ~- Tabak. 5 Honden. ~ 9 ;5..~ TOTAAL.
1! e s personele . ~ 8 e § 1l e ë bel, "'ï sch. § Ilotcr. _ '" ... t.J .... u ... ... ;:: ... e j::; b 0
~Ic zcgelrcct.
• "°!;:.•• -" '"-": ,."" ." : ,",,,.".1: "",,_,, ~ 1", •. " , f ••• _" , 1""_"I," f"''. -··· •• ,,,,_oo ,, /",",_" ",_"._,,. ". !"" ... "" /«4." ••.••.

Getal opcente11 op de Rijksaccijnse11 1 " 9emee11te 9eheve11 9ed11re11de /,et jaar 1848.
i~ ~-
l
'
GEll AA L.
-
GES L A GT.
DINNEt'\LA:-;oscn BUI ~ D SCH B U lTE~ L AN DSCHJ~
1 SPELT. ROGGE .
LIKEUREN ,
û
~ ~ §" ~ ~ ~ g.
~
û
Per stuk.
g.. Per
û
Per stuk.
g..
"'
~
' 1
\' "'
g..
stuk. i i Pmar. Per ton.
i
pond. i
~ 0
Pe1 ' at.
0 0 0 ~ ~ ö
va t.
at
;;
E
~
8
~
"
"
0
0 ö
. "
0
0
1 416•/, J 300
.n.o
3•/, 1 350 1 5o 2 150
150 100 l 100
175 1 /1. 20 1
150 14 per vat
'IJ
l 245 1 200
3 1 333 J 200
2 240 l 1 200 l
175 40 1 i3o 1 167 à 200 ( i 2 125 78 78
4300 4 235
1 175
1 111 à 167 175 1
1
25
175 1 75/ 125 75/ 125 75 75
2 160
'
130
1 290 1 2 1 5
l
l 160 160 f 12.00 1 en /15.oo
Harde
l 160 : 71 f15 1 75/125 70
1 60
1 150 125
1275 4 200 1 5 150 150 11 . 25 1 5o
zeep
150 l 75/ 125 5 cu J n.5o 60
1 255 3 145 40
l 197 'lI2 1 / 1Cl S.
i3o 130 1 1 .00 1
125
125 38 1 6 100 5o
2 25 100
1 250 5 125
2 196 l 125 125 10.00 45 per p.
120
120
f2.5o 3o cts. 90 1 Zachte l
' 9• :i 87 l f 7.50
1 234 l 195 2 2
2 9.00 per 1000
ll4 8, 2 So 2 5.6o
p.
l 100 28 l 2233
80
1 190 100 35 100 ; zeep
36
37 B.5o
100 111 7! {p 75 2{1 bui tcnI.
78 20
J 35 16 75 2'.J3 l 183 90
óo
B 7•/,cts.
95
90 8.~ . 5 97 1
7' jO f r. 15
3 18 200 5 160
90 2 85 BS 67 l per p.
90 8.36 1
85 94 :1 70 2 65 l.00
39 17 60
8 195 1 Bo 11 52 l Bo l 5cts.
~5
l B.>5 1
Bo 90 65 2 60 0.75
36•/, 16 5o
J 190 I 150 80
75 51 75 35
27 per p.
1 49 B.oo 55 87•/, 60 35 56 •/, 0 .70
75 15 44 2 187 1 145 49 70 2 1 2 1 /'lcts.
75
70 7.53 B5 2 56•/, 52 1 o.65
34
1 167•/,
40
1 140
49 70 2 63 1 60 à 80 1 7.50 Bo :~ ·12:
1
32
per p.
70 2 60 6 60 14 53 1 5o 126 0.60
1 27 l 7 1 166 1 137 60
5 60 5 7.00 75
iets.
2 52 49 o.So
3o
5
5 5o 4 9 1 25
1 150 5 135 93 5o 2
5o
93 5o 95 6.75 ïO 51 26
per p.
!~ 5 o.5o
13 7•/, 94 4o B 1 140 3 133 14 40 13 4o 14 6.5o 1 67 •/, 10
5o
cts. 1
40 135 44 en f o.3o
25
1 i35 14 35 5 35 B
1 127 1 35
5 35 5 6.oo 18 6ó 1 5 :io 49 4" 1 f 0.49
>4 •/,
1 130 6 3o
1 125 43 3o 7 34
5.75 1 60 315
5
6 25 48 4o 16 0.4.5
24
2125 214 25
24 122 214 3o ~
23
2'/,"
1 /'l 25 5.62 5 58 5o
214 20 45 35 o .fi.2
8116 '2 5 20 1 1 /:i 1 5 25 214
Il
J 120 20 5.q.o
5 15 49 44 3{~ 0.4.0
1 100 15
20 I17 20 5 5.26 1 4B
Ko rte turf
15 42 2 32 o.37'
21
5
10
90
10 18 ClS,
1 10 15 5.o6 4 45 1 4o 3o o.35
20•/2
3 Bo ~ :~~
5 5
3!1 5 10 5.oo 3o 4, 12 39 26 l 20
17•/, "
1.00
1 f2.5o
75 5 98 J3.5o 5 4 .95 l !10
10
f6 l 38 25 36 per 160 kan
18
1 65 0.47 2.00 3 Lange turf
97
60 cts.
/4.7oà/1.oo fi.5o
1
33
fo.47àfo.3o
3 36 2 24 1 f o.5o
l 17• /,
45 60 o. 12S
2 95 1 47 4.00 3o 13 3, 9 cts.
f2.35àf1.41 25 els. per p. 1 20 58 per 150 1 kan
17
4 5o 31 90 pe1·p. 33 3.75 25 1 3o 76 16
16
7
25 cts. per p.
31 4, B9
fo.01' 1 ,5 3.5o 20 6
?. 25 34 15
15•/,
2 40
1
per p. per p. 3.oo ?. i5 1
5
'.\4 6 13•/,
15
7 35 ~f ' '
2.815 f15.oo 20 /i
Il 12
t 2cn15n
2 33 75
2.80 12.00 18
2'/,"
14
6 3o 73
2 . 50 Zandklniten
7 .00 15 J3o.oo
13 •/,
4 ,5 70
2.25 6.oo
ofzaudturf
10 n.5o
13
3 2
67
2 .15 cts.
5.76
15.oo l
12
65
1:~
15
5.4o 2 14.40
111/l
IO
óo
2.00 perrooostuks
4.80 l B 12.00
10 1 / l
4 51
per anker 8
3.oo
cts.
6 9.00
10
5o per ka1· van
77
1.50 5 1 B.oo
9
4B l
per anker
een paard
4 1 6.oo
7cn9
45
3 1 5.oo 2
B
4o
J
4.50 1
6•/,
.H 4,00 1
51/2
5
\
2
33 3
20 /100 I>
3o 3
5
25 95
4
20
1
2'/.;
15
/;
1 6 / 20
379 16 1 359 462 46' 46» 15ï 560 fi10
334 39 3; 80 138
·/fî 1 li
z '"'' 1
1 /i
;/ '· / ~ I '" 1 • , 1 1 · I '· á
~ ~ z :l opcenten
j stuk. i i
"I! 1
li il /": /i 1

B IJ V 0 E G S E L S.
BEVOLKING.
wijl wij als aanhangsel tot. dit jaarboekje eene voo1;.loopige
e van het cijfer der bevolking op 3 I December 1850, en van
etal geboorten , sterften en verhuisde personen gedurende den
van het jaar 1850 mededeelen , achten wij het tevens noodjk
eenige misstellingen te verbeteren in de opgaven der be-·
g op 1 J anuarij 18.30, voorkomende op bladz. 4 en 5 van dit
ekje. Die misstellingen , eerst later ontdekt door het verkrijgen
etere opgaven, hebben de noodzakelijkheid doen inzien dien
op nieuw te doen overdrukken.
die verbeterde opgaven , welke op liet eindcijfer der bevolking
n invloed hebben uitgeoefend, volgt dat de verhouding der
·ing in de steden en ten platten lande (vermeld op bladz. 19)
ins is gewijzigd. Van de 1000 zielen wonen namelijk 359,5
1
im ,'3 in de steden, 64o,5 , iets minder dan f3, 2 ten platten
. De vefmeerdering der bevolking sedert 1 840 bedroeg voor
eden 50937, voor het platte land 145204. De verhouding
et gunstigst: voor de steden in Noordholland 634 tegen 366,
idholland 523 tegen 477, in Utrecht 477 tenen 523 ten platten
; voor het platte land in Drenthe 839 tegen 161, in Gro-
822 teGen J 78, en .in Noordbrabant 798 tegen 202 in
cl en.

-
( 265 )
PR 0 V 1NC1 EN.
~
Sleden .•••.•.•.•.•.•
NOOROBRABANT . . Gemeenten ten platten lande .
Totaal ..
GELDERLAND .. , . .
l
Steden ..•••....•.• ,'.
Gemeenten ten platten lande •
Totaal ..
j
Steden •.•.•...•.....
zumHoLLAND . . . Gemeenten ten platten lande .
Totaal •.
l
BE V 0 L KIN uarij 1850.
1
(Ter verva en 5.)
Getal 1 BEVOLKING DER VOORNAAMSTE STEDEN.
gemeenten.
1 i,amen. Bevolking. 1 Namen.
Bevolking.
1
Bevo,,l"~'i ~;-----f--"F~::ïï:~:--=--T:.:.:.:.::.::.:;~__:~~~:_,,_.... ____ _
IO 1
q5 Ji b op Zoom
1-~1~8-5~·1-1~. -" .•...
15
103 1 lm · · · · ·
1---1-18--l--J• , a.~en ...
13 ' ..... .
22 t i cht
i---2-34-1. --1--•hem ..
Steden. . . . • . . • • . . . . . . I 1 ~
NOORDHOLLAND . . , Gemeenten ten platten lande . • 134 1 ar · . • .•.
Totaal . • . •---14.,.--5--•--- 4 dam · · · · · · .
11-~~~--~~~~-~---------~
ZEF.HND. . . . .
0
' ~l:!:~;1~e~ .ten °pÎa~l;,n·l~nd; . . 10~
1----'--
( Totaal • 116
1 -- 1
•burg....
l
Steden. • . . • . . . . . . . . . • 6
UTRECHT . . . . . . . Gemeenten ten platten lanclc . . 1 ___ 8_5 __ 1 _ _..oort .•.
Totaal . • . 91
Sleden. . . . . . . . . . . . • • • 11
FRIESLAND . . . . Gemeenten ten platten Totaal lande .... . t---li-13 32 __,__..,
, Ier ~,en · •· ·
)
8518
14.689
18671
21272
18467
20878
8780
13791
1 ••••••• 5'.l96
Steden. • . . . . • . • . . . . . 3
Totaal .
}
•---6--"2'--_,__..,,,, · · · · · · ·
OVERIJSSEL. • . . . Gemeenten ten platten lande . 59 1 ~r · · · • · . .
l
Steden •..•.....•.•..
DRENTHE . • . . . . . Gemeenten ten platten lande .
Totaal ..
~
Steden
.... , .•...••...
TOT.AAL . • Gemeenten ten platten lande .•
" Totaal ...
,___
56 __
1
_._.,cen...•..
57
3
,___
3,....,0 __ ____ •••••
1
33 1...-1
15934
12360
5288
8591
15004
10879
33695
4395
's Hertogenbosch • . . .
Tilburg ...•. : ...•
Tiel. ••.•.
Zutphen ...
?s Gravenhage ...•..•
Leyden ... , ....•.
Rotterdam·
Schiedam ' ' : : : ' : :
Haarlem .
Zaandam.
Vlissingen
Zierikzee.
Utrecht ..
Leeuwarden
Sneek .•..
Zwolle • • . .•
21782
1464.:i
5923
12534
7 2 467
35954
88812
12734
25778
u301
9770
7091
47927
24.505
7750
18212
--sr1~~:-1--:-:--+-=-~~~~1-~~J
120 ..-1 ~.: : : : : : : : 2524l Venlo. • • . • . • . • • . 7610
~'1'1111.-r-~~~~~-1·~~- 7 - 1 - 7 - 2 ~-1-~~~~~~~~~--11~~~---11
_d_,...:
1209
li
11
!i
1
--
l

Bevolking op 31 Decembe1: 1850.
PROVINCIEN. 1
WET TIG E. F E .1 T E L IJ K E.
M. v. T. M. v. T.
1 1 1 1
.1 A A N ~1 E R f( 1 N G E N.
Noordbrabant. 194106 199015 393121 197858 200575 398433(a) (a) Hieronder 3785 krijgs!., met 410 vrouw.
en 483 kind. van het l\J. en 573 van het
Gelderland .. 185783 185524 371307 188106 186628
V. G.; 149 gevangenen (13oM.en 19 V ),
374734(b)
156 krankzinnigen t86 M. en 70 V.)
(b) 1660 krijgslieden, 148 gevangenen en
Zuidholland( c) 268170 294.137 562307(d) 272214 296658 568872(e) 180 krankzinnii;en.
(c) Van de stad Rotterdam is de opgave der
Noordholland. 222487 24.8280 4.)0767(f) 228171 251395 479566(g) bevolking onvolledig, daar het getal tij-11
delijk a.3SS .,. .t;G87G5 :'lo0Sa •53
1
bedelaars in de lcolonien der l\'laatschappij
..,.. ......... Wctdudichcid en 5o (:'"cvunucneu.
~ ·
Q')
Q')
Il
GETAL PERSONEN
GEBOORTEN. STEllFTEN.
PROVINCIEN. DIE ZICH IN DE GEMEENTE DIE DE GEMEENTE
lltET DER WOON
lllET DER WOON
HEBBEN GEVESTIGD. HEBBEN VERLATEN.
l\T.
1 v. 1 T. M. 1 v. 1 T. M. 1 v. 1
T. llf.
1
v.
1 T.
Noordbrabant. . . . 5637 5407 11044 3719 3830 7549 3518 3o44 6562 3()12 3433 7045
Gelderland ••.•• 6089 5695 11784 3472 3451 6923 3981 4o33 8or4 4r ro 4252 8362
Zuidholland . . . . • n551 1 IOIC) 22570 7803 7606 154.09 6363 6856 13219 6769 7367 14136
Noordhollaud •••. 9121 8558 17679 6170 6015 12185 3841 3935 7776 3738 3974 7712
Zeeland ..••... 3275 3140 6415 2183 2107 4.290 2419 2408 4827 2662 2678 534.o
Utrecht •...... 2655 2607 5262 1589 1658 3247 2242 2120 4362 2340 2/~71 4811
Friesland •..••• 426i 4o45 8306 2213 215:S 4366 2828 2878 5706 2604 2718 5322
Overijssel . . . . • • 3587 3311 6898 2247 2212 44.59 .1796 1750 3546 1723 1571 3-i94
Groningen .•... • 34ro 3159 6569 1712 1668 3380 2002 1844 3846 1926 1876 3802
Drenthe ..•..•. 1396 1266 2662 846 797 1643 1225 1087 2312 1179 1032 221.1
Limburg ..•.••. 3162 2987 6i49 2087 2050 4137 1833 1759 3592 2047 1848 3895
---------- --------------
~
Q')
"'--l
TOTAA.L , • 54r44 51194 io5338 3/i.041 33547 67.588 32048 31714 63762 3:i7ro 33220 65930
--

LAND VER HU 1Z1 N G.
Volgens de o-pgaven bij het Departement van Binnenlandsche
Zaken , van de Commissarissen des Konings in de provincien ont·
vangen (zie Staatscourant 4 April I 851 , n°. 81), vertrokken uil
Nederland in 1850 over zee 774 personen als landverhuizers,
waaronder 282 hoofden van huisgezinnen of op zich zelve staande
personen ; met welke vertrokken 1I2 vrouwen , 373 kinderen en
7 dienstboden.
Onder de voornoemde 282 personen en hoofden van huisgezinnen
bevonden zich 49 landbouwers en 2 landbouwsters, 9 boerenlmecht1 1
33 ar-beiders en 5 arbeidsters, 1 1 timmerlieden, 10 mannelijke e
18 vrouwelijke dienstboden, 8 wevers, 7 daglooners , 6 kleermakers,
6 kooplieden , 5 smeden. Van de overige 113 personen waren Ji
zonder beroep , van 2 bleef het beroep onbekend , terwijl de overÎffe
73 verschillende beroepen uitoefenden.
Naar de godsdienst waren deze personen Ingedeeld in: 123 her
vormden, r gereformeerde , 9 protestanten, l waalsçh-hervormde
16 christelijk-afgescheidenen, 113 roomsch-katholijken, 4 lutherschen1
3 doopsgezinden, 1 presbijteriaan en 11 israëliten.
Naar de gegoedheid verdeelden zij zich in 35 welgestelden, 11
min gegoeden en 66 behoeftigen , terwijl van 2
de gegoedheid on
bekend was.
4~s hoofdredenen van vertrek worden opgegeven ; verarming
gebrek aan of vermindering van middelen van bestaan en schulde
bij 38, zucht tot ·verbeter.ing van stand , bestaan en vermogen bij i32
godsdienstige meeningen en dweepzucht bij 10, volgzucht en zuc~
naar verandering bij . 42. '3ij ~o waren de redenen van hun vertre
onbekend ; de overip,e 1 o vertrokken om ver?chillende redenen.
Onder de voormelde 28~ personen hadden den ouderdom bereikt van:
12 - 16 jaren 6 41 - 5o jaren 34
17 20 7 51 - 60 28
21 3o 113 6r - 66 7
31 40 87
( 269 )
Naar het getal verh~isde personen laten de provincien zich in de
volgende orde rangschikken : Noordbrahant 221 Gelderland 4
Noordholland . JOo, Zuidholland 91 , Zeeland . 8 7 , 'o verijsse ·· l 67 , IGO' ronmgen
22, Utrecht 20, Drenthe 19, Friesland 9 en Limhur-g ,..,
Va~ 1831 tot en met 1850 zijn uit Nederland ovet• zee als }~~dverhmzers
vertrokken I
1 · · 3o65 . personen ' waarond
er 391 7 h cd
001, en
van imsgezmnen of op zich zelve staande personen ; met ·welke Yertrokken
21 1 I vrouwen, 6893 kinderen en 144 dienstboden.
Van voornoemde personen zijn vertrokken uit : Gelderland 3~ 22
seder.~ 1844' Zeeland 2954 sedert 1839' Zuidhollancl 1631 sedert I sfo
?ver11ssel 12I8 sedert 1840 , Groningen 740 sedert i 835 , Frieslancl
;15 sedert 1845, Noordhrabant 665 sedert 1831 Noonlholland 564
se.debrt 1845, Drenthe 547 sedert 1845, Ptrecht'286 >;edert r846t>n
L!m Ufff 2 3 sedert I 847. .

S T A A T van de verscltillende voortbrengselen vai1 d41
l r4oo 2005
Pond., mud.
en
stuk s.
76283 m. 10000 p.
1399/130 p.
2477!1 m. 146936 p.
8264 m.
49il13o st.
152119 m. 382649 p.
21574 m.
94142 m.
1039,75 p.
8317,75 m.
149039 m.
12534 m.
>35984 m. 10900 m.
100 p.
Pond.
Mud,
pond.
Mud.;/ond.
stuks.
Mud.
36500 702 m. 70' m. 1289495
20000 P· 66500 p.
Stuks.
Mud.
stuks.
55365 m. 6362'.t m. 293 1027 784210 59271 m.
14529 1 p. 29221" p. 3120000 st.
49143,, st.
6899 m. 6899 m. 713757
38264!1 p.
398230
400979
806443
90 m.
l\Jud. Mud. Mud.
Mud.
pond.
l\Jud.
pond.
710 929 17860 5288308 p. 36! 2 p.
838 m.
24~3 p.
Mud.~ 1 rnd.
bossen.
1108 m.
54900 p.
52897 p.
Mud.
en
pond.
Pond.
Pond.
12966 m. rn48107 77560
631462 p.
20025 m. (c)
Pond.
31000 277295
Mud.
l 781 1186 1031 1054
1439
1439

VERBETERINGEN.
l·
Ten gevolge van verbeterde opgave bedroeg op I Januarij 1850
in de provincie Zeeland het getal tijdelijk afwezige mannen
1212 en vronwen 616, in plaats van 1220 en 608, zoo
als vroeger werd opgegeven. Hierdoor wordt voor het
Rijk het getal tijdeJij k afwezige mannen 21800 , dat der
v1·ouwen 11743, in plaats van 21808 en 11735.
Evange!isch Lutherschen va~ .~et mannelijk ge,~lacht, provincie
Groningen, staat: ,, 1126 , lees: 11 1162.
Doopsgezinden of Mennonieten van het vrouwelijk geslacht ,
provincie Zuidholland, staat : 11 397 ", lees: 11 379".
Re3el 8 van boven , staat : 11 1899" , lees : 11 1999 ".
11 •4 van onderen, staat: 11 ovgave", lees: "opgave".
11 van onderen, staat: " wal'onder", lees: 11 waaronder".
6 van boven , staat : 11 aangelegenheden " , lees :
11 gelegenheden ".
Regel 16 van onderen, staat: 11 eene ", lees: 11 een".
8 van hoven, staat : 11 provinciesgewijge " , lees :
" provinciesgewijze ".
Regel 20 van onderen, staat : 11 bevolking het" , lees : " bevolking
was het".
De laatste regel , staat : " uitgaven het'', lees : " uitgaven
waren het".
Regel 19 van hoven, staat: "ar1·essen", lees: "arresten".
1 I van boven , staat : 11 Sont", lees : " Sond ".
Staat n'>. 1 , staat: "Beijen", Jees: 11 Byen ".
i·egel 13 van onderen, staat : » opcenten" , lees: " centen".
22 van hoven, staat: 11 416 5 ", lees: 11 416".

BLADWIJZER.
op 1 Januarij 1850.
rgelijkend overzigt der volkstellmgen in 1839 en 1849 ...
, •
rhoudingen afgeleid uit de staten der bevolking op 1 Januarij 1850 .
ten der geboorten , levenloos aangegeveoen , stcrfoevalleo , huwelijken,
echtscheidingen en verhuizingen over 184§ ••. ..•...
rhoudingen afgeleid uit de voorgaande staten . . . . . • : • . . .
oorten en sterfgevallen in de voornaamste steden des Rijks over 1848.
ellarische opgave der sterfte op onderscheiden ouderdom in
ederland over J 848 • • • • • • • • • • • • • • • • · • · • · · · •
ellarische opgave der ·sterfte op onderscheiden ouderdom binnen
e stad Amsterdam over 184.8. , ••••••••••••.••. •
~~n
der geboorten , levenloos aangegévenen , sterfgevallen , huwe­
~ken , echtscheidingen ea verhuizingen over 1849 • • • . • . • •
houdingen afgeleid Üit de voorgaande staten . . . . • . · . . . • .
rten en sterfgevallen in de voornaamste steden des Rijks over 1849
ellarische opgave de:r sterfte op onderscheiden ouderdom in.
ederland over 1849 • • • • • . • . • • • ·• • . . . • . . . • • . . •
DLADZ.
1.
1.
4.
16.
18.
'l4,
::h.
38.?
4o. ./'
42. /
4:i.
5o.
56. /
58. ,,,,,.,-

BLADWIJZER.
BLADWIJZER.
Verhoudingen uit de sterftestaten over 1848 en 184.9 afgeleid ...
'.fabellarische opgave der sterfte op onderscheiden ouderdom binnen
de stad Amsterdam over 1849 • • . . • . . . • . . • . . . • . . .
Tienjarig overzigt der bevolking, geboorten, sterfgevallen, huwelijken
en echtscheidingen in Nederland . . . . . . . . . . • . . . ..
Verhoudingen en uitkomsten afgeleid uit de voorgaande staten
Landverhuizing over de jaren 1839 tot en met 184.9 .....
Sterkte der landmagt op 1 Januarij van de jaren 1840 tot en met 1850
BL.\Dl .
taat ~an "de ja~~lij~sche afwis.seling in het getal kadetten aan de
Komnkl1Jke miluaire akadem1e te Breda, van 1836 tot en
September 1850 . • . • . • • . • . . • • . • met
134.
rmwezen ....•
pga,·e van het getal instellingen van liefdadigheid op 3 1 December i848
ienjarig overzigt ' 'an de instellingen. van weldadigheid · 1 8~
lot en met 1848 • • . , . . . . . . . . . '. . . . . . • ' ".an "':J
erhouuingeu uit de voorgaande staten afgeleid
136 .
136.
Sterkte der zeemagt op de verschillende standplaatsen binnenslands,
op l Januarij van de jaren 1840 tot en met 1851
Geneeskundige dienst ,
Getal geneeskunstoefenarcn op 1 Januar!j 1850
Getal examina van r,eneeskunstoefenaren, tot de uitoefening van de
onderscheidene takken van geneeskunst toegelaten , van 1839 tol
en met 1848 . . . • • · . • ' • . • • · ·
Overzigt van den loop der choleraziekte over de jaren 1848 en 1849
Staten der bevolking in de geneeskundige gestichten en bewaarplaatsen
voor krankzinniuen, over de jaren 1844 tot en met 1848 .•.. "
etal .der . door de verschillende instellingen' en gestichten van wel
4
dad1ghc1d te Amsterdam in het jaar 184.8 bedeelde en ondersteunde
personen . • • . . . • . . • • • . .
eregtelijke statistiek over 184-7 tot en met 1 34 9
aten van de bevolking van 's Rijks gevangenissen
1846 tot en met 134 9
. • • • . . . . . over de jaren
ndbouw, fabrieken, handel en scheepvaart
atistiek van den landbouw van 184.6 tot en met 1849
aat van den veestapel van 1848 tot 1850 ..•.
briekwezen over 184 9 • . •
159.
160.
Onderwijs, kunsten en wetenschappen over het jaar 1849
Overzigt van het lager onderwijs . . . . . . . . .
Latijnsche scholen of uymnasicn en hoogescholen
V crdere scholen en inrigtingen voor wetenschappelijke en maatschappelijke
opleiding . . . . • • . . . . . . . . • . • ..
Staten Tan bet getal van de lagere scholen , het onderwijzend personeel
en de leerlinceu in elke provincie over 1849 • . . . . . . . . 11
Staten van het getal leerlinuen op de Latijnsche scholen en gymnasien
over 1839 tot 1850 ......•..• , ........ , .... .
Staat der aan de hoogescholen bij de verschillende faculteiten inge·
schreven studenten op 31 December van de jaren 1839 tot en met I 849
Staat. van de jaarlijksche afwisseling in het setal studenten aan de
Koninklijke akademie te Delft, van r84l tot en met 1849 . . . ·
1849
tistiek van den hand l d l .
Nederland . 1 e _en c se 1.eepvaart m het Koninurijk , der
eu ' Oler te Jaren 1846 tot en met 1849 •..
van den handel op Java en Madnra van 184.6 tot 1849 •
en ~ 1 ~4ge~ ~n. ~e .sc.h~e~v~a~t. d~r. :o~o~i~ ~t~ri~ame in
ten aanwijzende het t l · ·
pbrengsten van de ha~da reizigers vervoerd op ' benevens de
~e jaren 184.9 e~ 1850 e1 e spoorwegen in Nederland, gedurende
. :. . . . . . . . . . . ~ . . . . . .
ijksgeldmiddelen van 184 r tot 1851
rootinuen der . . l .
81o8 t provmcia e rnkomsten en uitgaven over de J·aren
" ot en met 1851 • ..••..•
tselijJ..c b 1 ·
e astmgen en verdere heffincen over i 848
206.
256.
259 .

tlLAOWIJZEll.
BIJVOEGSELS :
Bevolking op 1 Janua1·ij 1850
" 3r December 1850 .. ..•.. . ; ..•.
Geboorten , sterften en verhuizingen, gedurende het jaar 1850
Landverhuizing in 1850 . • . . . , .. . . . •. . ..•..•.
Statistiek van den landbouw over 1850 .
Verbeteringen . . . . ' ..... . . . . .