PETER VAN STRAATEN

25
DECEMBER 2016
PERSMUS@GMAIL.COM
EEN UITGAVE VAN HET
PETER VAN STRAATEN
(1935-2016)
BEELD: DE PERSMUS / HENK SCHAAF
ONGEËVENAARD

2 DE PERSMUS
Allerlaatste Inktspotprijs
De Inktspotprijs voor de beste politieke
spotprent is dit jaar toegekend aan Peter
van Straaten. Het is al de vijfde keer dat hij de
prijs wint. In 1994 was hij de eerste winnaar.
Op de winnende tekening staat een vrouw met
een hoofddoek die tegen een andere vrouw
zegt: "Ik ben geen vluchteling. Ik woon al
twintig jaar naast u."
Juryvoorzitter Theodor Holman maakte dit
op 27 september bekend in het perscentrum
Nieuwspoort. Volgens de jury is de tekening
“uitzonderlijk, veelzeggend en komisch, maar
doet hij ook pijn”. De prent is een typische
Van Straaten-tekening: “Met de kenmerkende
milde ironie, zoveel scherper dan botte spot”,
aldus Holman. “De schoonheid zit in alles wat
verzwegen wordt en wat niet is getekend. De
tekening zegt iets over ons; hij laat ons lachen
en ons schamen tegelijk.”
De spotprent verscheen vorig jaar in de Volkskrant.
Peter ontving een bronzen beeldje van
een duivel op een inktpotje. Wegens ziekte
kon hij echter niet bij de uitreiking aanwezig
zijn. De organisatie heeft hem de prijs thuis
overhandigd.
De juryvoorzitter las bij de bekendmaking
een persoonlijk briefje voor van Peter van
Straaten. Hij schreef: “Aangenaam verrast. De
vijfde Inktspotprijs. Wat een eer! Ik dank de
jury en ik groet al mijn collega’s die ik kan beloven:
dit was de aller… allerlaatste keer voor
mij. Ik ben helaas uitgewerkt." ■
Peter van Straaten begon
zijn loopbaan bij Het Parool
als rechtbanktekenaar.
Hij woonde in de jaren
’70 het proces bij tegen
seriemoordenaar Hans van Z.

DE PERSMUS
3
Een tekening ter gelegenheid van de 65ste verjaardag van Simon Carmiggelt
“Een vrolijke geschiedenis, uitgegeven ter gelegenheid van de verkiezingen in 1977. Met Hans Wiegel, Joop
den Uyl en Dries van Agt.

4 DE PERSMUS
Peter en het Persmuseum
1988 prenten en nog
honderden meer

DE PERSMUS
5
Peter van Straaten was vanaf het begin betrokken bij het Persmuseum.
Enkele duizenden originele tekeningen heeft hij in de loop der jaren aan
het museum geschonken.
DOOR ANGELIE SENS
Koos van Weringh was gastconservator
van de allereerste tentoonstelling in
het gloednieuwe Persmuseum aan de Zeeburgerkade
10 te Amsterdam; we schrijven
2001. Die tentoonstelling De Getekende Eeuw
was een hommage aan honderd jaar politieke
prent in dé eeuw – de twintigste – van de beste
en grootste tekenaars die Nederland gekend
heeft: Albert Hahn sr., Leen Jordaan, Jo Spier
en van na de Tweede Wereldoorlog Opland,
Eppo Doeve en Peter van Straaten. Van Peter
hingen er vier tekeningen, een zelfde aantal
als van Louis Raemaekers en Fritz Behrendt,
uit even zoveel decennia.
De keuze voor een openingstentoonstelling
over het getekende beeld in de pers was op het
lijf geschreven van het Persmuseum. Dat 'Huis
van de Politieke Prent' herbergde toen al menige
verzameling originele prenten van dode
tekenaars. Die van Hahn was het omvangrijkst
en het meest gekoesterd.
De opening van het nieuwe museum op 4 oktober
2001 bracht veel reuring teweeg, ook
onder levende tekenaars. Goh, er was een
plek in Nederland waar men terecht kon om
de originele, met de hand getekende prenten
in verzekerde bewaring te geven, ze te laten
beschrijven en ze geklimatiseerd te laten opbergen
in de indrukwekkende magazijnen van
het voormalige cacaopakhuis, waar het Internationaal
Instituut voor Sociale Geschiedenis
(IISG) en de collecties van het Persmuseum
alweer meer dan 25 jaar huizen.
50.000 prenten
Peter van Straaten, bijgestaan door zijn Els,
beet het spits af. In mei 2002 ontving het Persmuseum
de eerste 1988 originele tekeningen
die vanaf de jaren zestig in Het Parool en Vrij
Nederland hadden gestaan. Er zouden nog
vele tekenaars en tekeningen volgen. Anno
2016 zitten er in de collectie van het Persmuseum
ruim 50.000 – nee dit is geen tikfout –
originele (!) prenten van de absolute top van
negentiende- en twintigste-eeuwse tekenaars.
Op 15 november 2002 openden Hanneke
Groenteman en gastconservator Hans IJsselstein
Mulder (1945-2012), de oprichter van de
Stichting Pers & Prent, Politieke baasjes. Politieke
tekeningen van Peter van Straaten. Een
tentoonstelling geheel gewijd aan het werk
van Peter. Hans en ondergetekende hadden
een nogal intuïtieve keuze gemaakt uit die
1988 spotprenten. Het criterium was: als we
beiden spontaan begonnen te lachen, was de
keuze snel gemaakt. Zo kwamen we tot een
totaal van 140 tekeningen. Ze staan in mijn
geheugen gegrift.
Archiefdoos vol
De jaren daarna 'hing' Peter minstens één
keer per jaar in het Persmuseum en regelmatig
vaker. Hij was uiteraard steeds vertegenwoordigd
in de jaarlijkse reizende Politiek in
Prent-tentoonstelling, maar ook in diverse
thematentoonstellingen waarin het beeld op
de voorgrond stond: rechtbanktekeningen,
Caricaturca, Ständig auf der Lauer (gastconservator
Koos van Weringh) en vele andere.
Hadden we tentoonstellingen op stapel staan
die totaal níet over het getekende beeld in de
pers gingen, dan zorgden we er toch steeds
voor dat ook prenten van 'onze' tekenaars een
plek kregen. Zo hingen er in de exposities over
de pers in Indië/Indonesië en later over die
in Suriname tekeningen van Peter, van Eppo
Doeve en van Opland.
Het bleef trouwens niet bij die 1988 tekeningen.
Eens in de zoveel tijd kwam Peter aangewandeld
van de KNSM-laan naar de Zeeburgerkade,
een archiefdoos onder de arm
met zijn politieke prenten van het afgelopen
jaar. Zo zijn er, vaak onder het genot van een
glaasje wijn en een sigaretje, nog honderden
originele tekeningen in de collectie van het
Persmuseum bijgekomen.
Favorieten
Toen hij 70 werd, eerde het Persmuseum hem
met een kleine expositie met zijn 'Favorieten',
onder wie Hahn, Piet van der Hem en Jo Spier.
Zeven jaar later viel hem de eer te beurt om
samen met zijn grootste voorbeeld – Spier –
in zowel Zutphen als Amsterdam te 'hangen'
onder het motto Virtuoze tekenaars van het
Nederlandse leven. Bij die gelegenheid kreeg
hij in het Persmuseum door burgemeester
Eberhard van der Laan de Albert Hahn Prijs
uitgereikt.
Peter van Straaten staat in de top-3 aller tijden.
Hijzelf zou Jo Spier de gouden medaille
hebben gegeven en wellicht Albert Hahn op
plaats twee hebben gezet. Voor mij staat Peter
op nummer 1, op eenzame hoogte. ■
Angelie Sens was directeur van het
Persmuseum van 2002 tot 2012

6 DE PERSMUS
Tekenen kón hij,
rekenen minder
DOOR PAUL ARNOLDUSSEN
De dood van Peter van Straaten leverde
veel zeldzaam uitgebreide, mooie in
memoriams op, prachtig geïllustreerd natuurlijk.
Zijn jeugd in Arnhem, zijn liefde voor vogels,
zijn opleiding, zijn eerste reportagetekeningen
in Het Parool, zijn strip Vader en Zoon
en het vele andere werk dat hij voor Het Parool
maakte, zijn bijdragen aan Vrij Nederland, de
Volkskrant, zijn Agnes waaruit bleek dat hij
ook nog prima kon schrijven, zijn bewondering
voor Jo Spier, zijn boeken, zijn rechtbanktekeningen.
Het is allemaal genoemd.
Nu is het in dergelijke stukken vrij ongebruikelijk
erg uit te pakken over de minder succesvolle
aspecten van iemands werk, maar in het
geval Peter van Straaten was men eenstemmig.
Laten we het maar samenvatten: Hij was
geniaal.
Opland, Woldhek, Yrrah, of welke krantentekenaar
ook, zij hebben of hadden naast veel
bewonderaars altijd een aantal critici. Maar
men zal tevergeefs zoeken naar iets als: “nou,
die Peter tekent niet zo lekker”, of “wat is die
humor misplaatst.” Peter van Straaten stond
op een hoogte waarbij degeen die kritiek op
hem zou uiten zichzelf diskwalificeerde. “Die
Rembrandt maakte zich er ook vaak met een
Jantje van Leiden van af”, dat zeg je evenmin.
Controversieel was hij nooit. Nooit geweest
ook. Bij Het Parool, de krant waarvoor ik werkte,
heeft medewerker Simon Vestdijk wel eens
een zuur briefje thuis gekregen, recensent
H.A. Gomperts kreeg de wind van voren toen
hij iets onaardigs durfde te zeggen over W.F.
Hermans, redactrice Jeanne Roos is meerdere
malen aan het huilen gemaakt. Niets van dit
alles is Peter overkomen.
Toen hij, vrij verrassend en gedurfd, erotische
tekeningen bundelde kirden zelfs de meest
preutse figuren uit zijn publiek van enthousiasme
en was er alleen een bibliotheekhouder
uit de Alblasserwaard die zijn rug rechtte.
Verslaafde zoon
Hij was een spontane slungel die zich presenteerde
vol onbevangen jongensachtigheid.
Het droeg alleen maar bij tot zijn respectabiliteit
die slechts te vergelijken valt met die van
Simon Carmiggelt. Met hem heeft Peter ook
veel samengewerkt. Hij zocht die respectabiliteit
helemaal niet, die kwam over hem. Hij
deed wat hij wilde, hij tekende wat hij wilde.
En dat hoefde geen ironie te zijn. Kees Tamboer,
lange tijd adjunct-hoofdredacteur van
Het Parool, mailde dezer dagen over stukken
die hij ongevraagd toegestuurd kreeg van iemand
die later het pseudoniem Jan Woelre zou
krijgen, aangrijpende verhalen over zijn aan
heroïne verslaafde zoon. Tamboer: “Ik dacht:
Peter van Straaten! Een jaar eerder had ik hem
ingeschakeld om een reeks groepsgesprekken
met werklozen te illustreren. We hadden toen
lang zitten praten over het noodlot dat zoveel
mensen en gezinnen in de economische crisis

DE PERSMUS
7
van de jaren tachtig had getroffen en hoe ontwrichtend
werkloosheid was. Toen had ik een
heel andere Peter van Straaten leren kennen.
Ik zou zijn hulp weer inroepen.
Een dag later gaf hij mij het pak papier terug.
Ik heb er niet van geslapen, zei hij. Dat moet
meteen in de krant. En aldus geschiedde. Met
tekeningen van Peter. Nog datzelfde jaar werd
de serie in boekvorm uitgebracht: Mijn zoon is
verslaafd.
Het is de wanhopige vader uiteindelijk gelukt
zijn zoon te verlossen; hij is arts geworden. En
elke keer, nog vele jaren lang, vroeg Peter mij
als we elkaar tegenkwamen of ik Jan Woelre
nog wel eens sprak en hoe het met hem ging.
Hij dacht nog vaak aan hem. Zo’n man was Peter
van Straaten óók.”
Geen rekenwonder
Was er nou nooit bonje met Van Straaten?
Jazeker. Hij had het met mij. Ergens in de jaren
tachtig kwam zijn Parool-rubriek Leuk is
anders – tekst en tekening toen – in de luchtige
zaterdagbijlage Tijd van Leven. De bijlage
werd op een wat kwajongensachtige wijze samengesteld
en ook over eindredactionele zaken
werd niet hevig getobd.
Er sloop wel eens een zetfoutje in Peters tekst.
Woedend was hij. Zo’n behandeling, en dat
in een soort schoolkrant! Hij wilde daar weg,
weg bij mijn bijlage, hij wilde op een keurige
plek staan. In PS. Naast de prima, erg serieuze
columnist Bart Tromp bijvoorbeeld? Naast
Bart Tromp, inderdaad. Natuurlijk kreeg hij
zijn zin, en ik was allang blij dat hij niet definitief
de deur achter zich dicht trok. Op deze
grond onsterfelijk worden, ik vond het een erg
onaangename gedachte.
Uiteindelijk is hij toch helemaal vertrokken
bij Het Parool. Zijn band met die krant werd
allengs minder. Er waren, het is alleen maar
pijnlijk, problemen over geld.
Nu is duidelijk: rekenen was Peters kracht niet.
Dit is te illustreren aan de hand van een gevalletje
dat zich enige decennia geleden heeft afgespeeld.
Peter beschikte toen over landerijen
in Giethoorn, en een vriend – ik meen dat het
Rijk de Gooyer was – had die buitenplaats met
zijn auto wat al te enthousiast betreden. Gevolg:
een hek kapot en een kip onder de wielen.
Van Straaten stuurde een rekening: door
jou vernield: één hek, 80 gulden, door jou gedood
één kip, tien gulden. Daardoor moeten
aanschaffen: één nieuw hek, 80 gulden, één
nieuwe kip tien gulden. Samen 180 gulden.
Zo rekende Peter. Nou ja, hij deed net alsof
hij zo rekende. En hij zorgde ook wel voor een
zaakwaarnemer. Uiteindelijk kwamen de partijen
er niet uit. Een scheiding die op de redactie
van Het Parool nooit is verwerkt. ■
De strip Vader en zoon in Het Parool.

8 DE PERSMUS
Joep Bertrams over Peter van Straaten:
“Elke prent
- meteen goed!”
Joep Bertrams werd in
1989 politiek tekenaar bij
Het Parool toen Peter van
Straaten wilde stoppen met
politiek in de krant om zich
helemaal te wijden aan zijn
rubriek ‘Het Dagelijks leven’.
Een tekening met één regel
tekst.
Joep: “Volgens mij hield hij niet zo van politiek,
zoals Opland bijvoorbeeld wel. Hij
heeft ooit dat boek Bij ons in het dorp gemaakt.
Politici teruggebracht tot straatschoffies, zo
dacht ie er wel over. Internationale politiek
deed hij denk ik ook vooral omdat het moest.
Hoewel, die laatste prent voor de Volkskrant,
getekend met minder zekere pen, dat tweetal
aan het strand met als onderschrift; ‘Daar lag
vroeger Engeland.’ Iets als Brexit zo klein maken,
dat kon hij zeldzaam goed.”
Peter van Straaten introduceerde Joep in het
wereldje van de politieke tekenaars, dat zich
formeel heeft verenigd in de stichting Pers en
Prent en aanmerkelijk minder formeel in de
Kaatje-groep. Genoemd naar het restaurant
Kaatje bij de Sluis waar het gezelschap jaarlijks
eet. “Ik heb dat restaurant naar een ster
geschreven”, zei Van Straaten nog wel eens.
Overigens behoorde bij bepaald niet tot de
luidruchtigste van de groep. Rob Wout – Opland
– barstte nog wel eens uit in pseudo-Russische
liederen, niet de stijl van Peter, “geen
man van het hoogste woord.”
Hiërarchie
Bertrams: “Er was en is in die groep geen sprake
van hiërarchie, er was geen enkele competitie.”
De grand gold man was Peter evenmin.
“Frits Muller leefde nog, Opland ook. Die kwamen
daar meer voor in aanmerking. Nee, Fritz
Behrendt niet, die zagen we bij Kaatje maar
één keer, die hield niet van eten.” Theo Gootjes,
ook lid van het Prent-genootschap, onttrok
zich naar verluidt eveneens aan Kaatje.
Argument: zolang er nog zoveel onrecht in de
wereld is, ga ik niet in een sterrenrestaurant
zitten eten…
Misschien was er toch wel iets van rangorde:
“Als we met Arend van Dam naar Kaatje reden
zat Frits Muller naast Arend. Toen Frits
overleden was werd dat de vanzelfsprekende
plaats van Peter.”
Stak Joep nog iets op van Peter? Niet eens zozeer:
“De manier waarop hij keek, dat visuele
geheugen, zijn interieurs, dat kan ik gewoon
niet. Nee, geen jaloezie, het is de jaloezie
voorbij. Heel lang maakte hij nauwelijks een
schets, het was meteen goed. En toen hij de
laatste jaren toch eerst die schets moest maken,
constateerde hij dat zelf niet met vreugde.
Met inkt was Peter niet te evenaren. ”
Foutje maken
Bertrams vindt de reeks ‘Het dagelijks leven’
het beste dat Van Straaten ooit heeft gemaakt.
“Zijn wat uitgebreidere teksten zoals in Agnes,
nu teruggebracht tot één kernachtige,
essentiële regel, met die treffende tekening.
Geweldig.”
Verder nog iets aan Peter gehad? “Zeker. Hij
bracht me in contact met zijn agent, Gerard
van Lennep. En hij leerde me dat je bij commerciële
opdrachten altijd een fout moet maken
in je tekening. Daar begint de opdrachtgever
dan over. Je verbetert die fout en daarmee
is de discussie dan meteen beëindigd.” ■

DE PERSMUS
9

10DE PERSMUS

DE PERSMUS
11

Colofon
DE PERSMUS is een uitgave van
het Persmuseum, die mede mogelijk
wordt gemaakt door de Stichting
Vrienden van het Persmuseum.
Redactie:
Paul Arnoldussen, Sjoukje
Posthuma, Henk Schaaf,
Maurits Schmidt, Job Schouten,
Bert Steinmetz
Aan dit nummer werkten mee:
Joep Bertrams, Angelie Sens
Vormgeving:
Bildermann.nl
Redactieadres:
Persmuseum
Zeeburgerkade 10
1019 HA Amsterdam
T: 020-6928810
E: persmus@gmail.com
DE PERSMUS wordt per e-mail
kosteloos verstrekt aan Vrienden
van het Persmuseum en relaties
van het Persmuseum. Vrienden die
prijs stellen op een papieren editie,
kunnen deze aanvragen. Bij de balie
van het museum zijn ook geprinte
exemplaren te verkrijgen.
© Persmuseum
Op gesigneerde artikelen berust het
auteursrecht. Overname is slechts
toegestaan na toestemming van de
redactie.
Agnes, aan wie Peter een feuilleton en diverse boekjes wijdde.
De Stichting Vrienden van het
Persmuseum stelt zich ten doel de
bloei en de naamsbekendheid van het
Persmuseum te bevorderen en extra
inkomsten te verwerven ten behoeve
van collectieaankopen en activiteiten.
U bent al Vriend met een bijdrage
van minimaal € 25,00 per jaar!
Een vriend van het Persmuseum krijgt:
• gratis toegang tot het Persmuseum
• 10% korting op uitgaven
van het Persmuseum
• uitnodigingen voor openingen en
andere speciale activiteiten
• het digitale blad De Persmus
Voor minimaal € 50,- per jaar
krijgt u tevens:
• een gratis publicatie/catalogus
U kunt ook Vriend voor het leven
worden door eenmalig een bedrag
van € 500,- te doneren. U geniet
dan altijd van alle voordelen die een
Vriend(in) van het Persmuseum heeft.
Word of maak nu een Vriend!
Vul het aanvraagformulier in op
www.persmuseum.nl onder
het kopje ‘Vrienden’.
U kunt telefonisch (020-6928810),
of per e-mail (info@persmuseum.nl)
het aanvraagformulier ‘Word of
maak een Vriend’ opvragen.
Een donatie is ook altijd welkom!
IBAN NL54INGB0005761042
t.n.v. Stichting Vrienden van het
Persmuseum o.v.v. ‘donatie’
Het Persmuseum is hét levendige en
herkenbare landelijke centrum van
de Nederlandse pers en de politieke
prent, met een breed scala aan
activiteiten. Het Persmuseum is uniek
in Nederland. Al meer dan honderd
jaar beijvert het Persmuseum zich om
de geschiedenis, het heden en de
toekomstige ontwikkelingen van de
Nederlandse pers te documenteren, te
bestuderen en toegankelijk te maken.