Onafhankelijkheidsfeesten Tienhoven, Oud-Maarsseveen en Breukeleveen op 9 en 10 september 1913

;f!J~~coJ,
DE ONAFHANKELIJKHEIDSFEESTEN
============== TE ==============
TIENHOVEN, OUD-MAARSSEVEEN EN BREUKELEVEEN
OP 9 EN 10 SEPTEMBER 1913.
@J(QJ
@j[Q]
ELECTRISCHE DRUKKERIJ VAN P. DEN BOER ::
UTRECHT.

INLEIDING.
De Feestcommissie heeft op verzoek van velen besloten
een geschriftje uit te geven, waarin ons Onafhankelijkheidsfeest
eenigszins uitvoerig werd beschreven. Met genoegen
heb ik aan het verzoek der Commissie voldaan dit boekje
te schrijven.
Gaarne maak ik van deze gelegenheid gebruik, allen dank
te zeggen, die mij zoo bereidwillig hun toespraken afstonden
en tevens aan degenen die mij inlichtingen gaven omtrent
de kinderspelen en den optocht.
Tienhoven, December 1913.
ANNE FIJNVANDRAAT.

1813. Herstel van Nederland's onafhankelijkheid.
Dit jaartal roept dadelijk tal van herinneringen bij ons
wakker. De val van den grooten NAPOLEON, de terugkeer
van den Prins van Oranje, Holland weer een vrij land!
Is het wonder, dat bijna iedere gemeente in ons vaderland
besloot, het jaar 1913 tot een jubeljaar te maken en
feestelijk te gedenken, welke groote dingen God honderd
jaar geleden voor ons vaderland heeft gedaan?
Zoo maakte men ook in ems dorp het plan, dit feest, zij
het dan ook op bescheiden wijs, te vieren.
Reeds in Juni van dit jaar verzocht de Burgemeester
van Tienhoven, de heer M. FERNHOUT, eenige heeren uit
'rienhoven, Maarseveen en Breukeleveen, deel uit te maken
van een feestcommissie, die dan ook weldra geconstitueerd
werd. Ze bestond uit de hem·en M. FERNHOUT (Voorzitter),
J. P. DE KEIZER (Secretaris), H. ScHOENMAKER Ez. (Penningmeester),
Ds. G. B. FIJNVANDRAAT, Ds. A. C. HEIJ, Dr. H.
BERTEL, H. EMMENS, H. D. DUIVEMAN, P. TEN HAVE, N.J. VAN
HOEGEE, T. KROON, w. G. VAN OOSTROM, A. VERHOEFF,
C. VERHOEF Wz. en E. VANDER WILT, terwijl de heeren S. I.
CAMBIER VAN NooTEN, Burgemeester van Maarssen en
Maarsseveen en Mr. M. P. TH. a TH. VAN DER Hoop VAN
SLOCHTEREN, Burgemeester van Breukelen St. Pieters, tot
eerelid werden gekozen.
Daar men gaarne een deel der werkzaamheden aan
jongere krachten opdrqeg, besloot deze Feestcommissie
eenige jongelui uit de drie gemeenten te verzoeken, een
sub-Commissie te vormen, waarin zitting namen de heeren
G. A. B. FIJNVANDRAAT (Voorzitter), W. S. EMMENS (Secretaris),
J. VAN DER WILT (Penningmeester), J. J. DESTA, G. VAN

6
EE, G. MANTEN, A. TIMMER, A. VOORNEVELD, G. VERHOEF,
A. VAN VLIET, H. VAN WALDERVEEN; ondanks het vrij
groote aantal Commissieleden, werden de plannen betrekkelijk
weinig bekend; slechts hoorde men vage geruchten
over een landing van den Prins van Oranje, een openlucht
bioscoop en kinderspelen. Aileen omtrent den datum van
de .voorgenomen feestdagen, 9 en 10 September, had men
zekerheid.
Toen opeens groote oranjepapieren, die overal in de drie
gemeenten waren aangeplakt, een duidelijk program van
het feest lieten zien.
De eerste dag begon dan met een kinderfeest.
De kinderen waren al sinds weken vol verwachting en
Dinsdagmorgen 9 September reeds vroeg, zag men hen
met vlaggen, oranjemutsen, sjerpen, gereed om naar school
te gaan. De dorpen zelf kregen langzamerhand ook een
feestelijk aanzien; uit elk huis wapperde de vlag, en bijna
ieder was bezig zijn huis of brugje te versieren, of nog
iets te verbeteren, terwijl verschillende eerepoorten verrezen
waren.
's Morgens negen uur werden de kinderen in hun scholen
onthaald op krentenbroodjes en chocolade.
De openbare lagere school te Oud-Maarsseveen en de
Christelijke school te Tienhoven werden door de Feestcommissie
bezocht. Ook de Burgemeesters van Maarssen
en Breukelen waren daarbij tegenwoordig.
Het deed ieder zeker zeer leed, dat het Hoofd der Bijz.
School, de heer H. EMMENS, door ernstige ongesteldheid
verhinderd was, tegenwoordig te zijn. De heer EMMENS
wilde echter in geen geval, dat de kinderen ter wille van
hem, minder pleizier zouden hebben, zoodat de leerlingen
van zijn school even vroolijk en blij als die der Openbare

7
School hun schoolgebouw verlieten en in optocht naar het
terrein trokken, waar de kinderspelen gehouden werden.
Het was een alleraardigst gezicht, toen de kinderen onder
geleide van hun onderwijzers en onderwijzeressen van
beide kanten aankwamen, allen getooid met oranjesjerpen,
ceintuurs of strikken; sommige jongens droegen vlaggen,
andere hadden papieren steken opgezet. Onder bet zingen
van vaderlandsche liederen, van te voren op de scholen
geleerd, bereikten zij het terrein, waar reeds verschillende
toeschouwers, voornamelijk moeders met kleinere broertjes
en zusjes, aanwezig waren.
Ook hier waren de leden der Feestcommissie tegen·
woordig, en de politie zorgde er voor, dat alles in de
grootste orde geschiedde.
De kinderen hadden groote pret en deden allen dapper
hun best en namen met opgewektheid deel aan de aardige
spelletjes. De toeschouwers vermaakten zich zeker evenzeer
terwijl zij de kinderen aanmoedigden of de prijswinners
toejuichten.
Eindelijk konden aan de volgende kinderen prijzen worden
uitgereikt.
Met turfrapen: J. Bakker, H. v. Garderen, J. ten Have,
L. Leeflang, I. Meijers, J. Pieneman, A. van der Tol en
A. Verhoef.
Met zakloopen: A. de Graaf, G. Kroon, G. Walderveen
en E. W. Zeldenrijk.
Met tonnetje rollen: A. Oudhof en J. van Schaik.
Met eierenwedloop: E. v. d. Vaart en E. v. d. Wilt.
Met ballenwedloop: F. Bakker en R. van Oostrum.
Met kussentjeswedloop: M. van Eik, C. van Ewijk, A.
van Garderen, 0. Meyers en A. van Schaik.
Uit de tom bola hebben prijzen getrokken: R. de Graaf,
J. van Oostrom en M. Verhoef.

8
De heer H. ScHOENMAKER Ez. had er voor gezorgd, dat
geen der andere kinderen met ledige handen naar huis
behoefde te gaan, door elken jongen een zakje knikkers
en ieder meisje een bekertje ten geschenke te geven.
Na de uitdeeling der prijzen, begaven de kinderen zich
weer naar hun scholen, waar ze opnieuw onthaald werden
op krentenbroodjes en chocolade, terwtjl ten slotte elk kind
nog een plaat, betrekking hebbende op de gebeurtenissen
van 1813, present kreeg.
Hiermede was dan het eigenlijke kinderfeest geeindigd.
Om aan de algemeene feestviering wijding te geven, was
tegen den avond van 9 September een openbare bijeenkomst
belegd, waarvoor door H.H. Kerkvoogden het kerkgebouw
der Ned. Herv. Gemeente welwillend ter beschikking
van de Feestcommissie was gesteld. Toen de deuren geopend
werden stroomde het kerkgebouw geheel vol.
Ten 7 ure opende Ds. G. B. FrJNVANDRAAT, Ned. Herv.
Predikant te Tienhoven deze feestelijke bijeenkomst.
Spreker riep aile aanwezigen namens de Feestcommissie
het welkom toe. De Feestcommissie had gemeend te
handelen in den geest der bevolking, door op dezen avond
een bijeenkomst te beleggen, waarin in herinnering werden
gebracht de gebeurtenissen van voor honderd jaar in verband
met onze onafhankelijkheid.
N a een paar niet geslaagde pogingen had de Commissie
Ds. K. FERNHOUT bereid gevonden hierover te spreken.
Voordat hij hem echter daartoe het woord verleende, stelde
spreker voor te samen aan te heffen Psalm 77: 7. Hij
hoopte, dat men dit lied uit voile borst zou aanheffen, en
dat men deze feestdagen niet aileen zou zingen liederen
die zin nog slot hebben, zooals van ,Manus heb jij een
hoed op" en meer dergelijke dwaze liederen. 't Had spreker

9
getroffen, toen hij dezen morgen een troepje feestelijk uitgedoschte
kinderen zijn huis zag voorbij gaan, die maar
niets anders zongen en onophoudelijk herhaalden:
Honderd jaar na dezen,
Dan zullen we er niet meer wezen
In de gloria.
Hij schreef dit weemoedig, eentonig zingen toe aan de
nabijheid van onze groote waterplassen, die ook voortdurend
hun droefgeestig en eentonig geklots doen ho01·en.
Nadat men bet Psalmvers had gezongen, sprak Ds. FrJN­
VANDRAAT nog enkele oogenblikken over bet dankbaar gedenken
van de groote daden Gods ons land en volk bewezen
en noodigde toen Ds. FERNHOUT uit tot bet houden van
zijn feestrede.
Eerst echter zongen de beide zangvereenigingen ,Het Cijfer"
en ,Halleluja'' onder leiding van den beer J. P. DE KEIZER:
Wilhelmus van Nassouwe,
Ben ik van Duitschen bloed.
Het vaderland getrouwe
Blijt' ik tot in den doet.
Een Prince van Oranje
Hen ik vrij onverveerd,
Den Koning van Hispanje
Heb ik altijd geeerd.
Mijn schild ende hetrouwen,
Zijt Gij o God mijn Heer.
Op U zoo wil ik bouwen;
Verlaat mij nimmer meer.
Dat ik toch vroom mag blijven,
Uw dienaar t' allen stond,
De tirannie verdrijven,
Die mij bet hart doorwond,

10
Vervolgens beklom Ds. FERNHOUT van Amsterdam den
kansel en sprak als volgt:
Geachte Toehoorders, waarde Feestgenooten,
'tIs 17 Januari 1795.
We zijn te Scheveningen. Heel het anders zoo levendige
visschersdorp schijnt in rouw. De gordijnen achter de
kleine ruitjes zijn, als was er in elke woning een doode,
neergelaten. De straten zijn stil en leeg. Slechts hier en
daar sluipt er een enkele visscher of visschersvrouw om
een hoek een der strandpaadjes op. Dan klimmen ze op
het duin; de mann en schuiven. den zuid-wester naar achter;
de vrouwen houden de hand boven de oogen - en ze
turen, turen onbeweeglijk en lang over 't watervlak in de
richting van Engeland . . . Straks keeren ze terug naar hun
woningen, in gebogen gestalte, nu en dan bedroefd het
hoofd schuddend en stil met de ruwe hand een traan
wegvegend van de verweerde wangen. -
Wat er gebeurd mag zijn?
Prins Willem V, sedert 1766 Stadhouder van Holland en
Kapitein-Generaal der overige Gewesten, moest den vaderlandschen
bodem verlaten, ... als een balling ... als een
vluchteling ... naar Engeland.
En 't is een slecht teeken, als een Oranje Holland moet
. verlaten, omdat - Holland Oranje verliet. Dat voelen, dat
weten die eenvoudige Scheveningsche visschers, in wier
borst van ouds het Hollandsche hart zoo zuiver klopt.
Ze kennen de geschiedenis van den goeden Prins; en ze
beklagen hem. Ze kennen zijn geschiedenis - en 't hart
klopt hun bang, wijl ze er de geschiedenis buns volks van de
laatste halve eeuw in lezen. Een smadelijke en vernederende
geschiedenis - profetie, naar ze vreezen van nog smade·
lijker en nog vernederender.

11
Laat ons 66k lezen, opdat we verstaan mogen, wat ontferming
God ons bewees, toen Hij Oranje, 18 jaren later,
tot ons we~rkeeren deed.
'tWas een ver van begeerlijke erfenis, die de meerderjarig
geworden Prins in 1766 aan vaardde uit de hand en
zijner Moeder, die van 1751-1759, als zijn Voogdes, en
van den Hertog van Brunswijk, die van 1759-1766, als
zijn Voogd, het bewind voor hem voerde.
Onze buitenlandsche staatkunde was vastgeloopen sedert
Frankrijk en Oostenrijk, op wier naijver ze steunde, zich,
in den zeven-jarigen oorlog, tegen Pruisen verbonden.
Daarenboven bracht ook de zee-oorlog tusschen Engeland
en Frankrijk ons in 't nauw, en liet onze Westelijke overbuur
ons op allerlei wijze zijn ongenoegen ondervinden over een
kwalijk volgehouden neutraliteit.
En binnenslands was de staat van zaken niet beter.
Het leger was in desolaten toestand. Het zeewezen in
diep verval. Toenemende weelde en belachelijke pronkzucht
hadden vroeger opgelegde schatten goeddeels opgeteerd.
Wufte Fransche zeden de dege vaderlandsche gebruiken
verdrongen. Politieke verdeeldheid en kleinzielige naijver
de kracht van ons volk gebroken. En wat erger was dan dit
alles - en goeddeels zijn oorzaak - de religie was verslapt
en verwaterd; de zenuw van 't zedelijk leven doorgesneden.
Zoo was de toestand, toen de jonge Prins de regeering
aanvaardde. En nauwelijks was hij Stadhouder, of de
moeilijkheden vermeerderden met den dag.
De onvoorzichtige steun, door onze rijke kooplieden (en
door de stad Amsterdam vooral), geboden aan Noord­
Amerika, dat met Engeland een strijd voor zijn vrijheid
op leven en dood had aangebonden, haalde ons een oorlog
met het overmachtige Brittanje op den hals.

12
Tevergeefs blonk in den slag bij Doggersbank nog een
naglans van den ouden heldenmoed. De vernederende vrede
van Parijs was 't einde.
Onmiddellijk daarop dreigde een botsing met Oostenrijk.
Machteloosheid tot verweer doemde ons voor ettelijke millioenen
een genadigen vrede te koopen.
Inmiddels gingen burgertwisten voort, de innerlijke
kracht des volks te verteeren.
Naast de oude Omnje- en Regenten-partijen, was nog
een derde opgekomen: die der Democraten.
Der Democraten: geesteskinderen van de Fransche vrijdenkers
VoLTAIRE en RoussEAU, en naar de leer dezer grootmeesters
der Revolutie, roepend voor volkssouvereiniteit.
Tegenvoeters van de Aristocraten of Regenten, werden
ze in gemeenschappelijken haat tegen Oranje welhaast hun
bondgenooten.
,Patriotten" noemden zich de verbroederde partijen.
Patriotten - om de Oranjeldanten te brandmerken als
verraders van land en volk.
De vorstenhaat in Frankrijk bracht hun heete bloed tot
't kookpunt .
.Aanvallen op den Prins waren aan de orde van den dag.
Libellen en schotschriften tegen hem overstroomden
het land.
De afloop van den Engelschen o01·log, de hopelooze toestand
van leger en vloot, -· alle denkbn.re ellende werd
hem verweten.
Tot overmaat van ramp werd juist toen de Acte van
Consulentschap openbaar; een onvoorzichtig contract tusschen
den Stadhouder en den Hertog van Brunswijk, dat
den laatste een meer dan behoorlijken invloed gaf op den
gang van 's Lands zaken, zonder een schijn van persoonlijke
verantwoordelijkheid.

13
Z66 hoog klom de haat tegen den Prins, dat in sommige
plaatsen de vroedschap zelfs het dragen van oranje verbood.
De maat liep over toen de Staten van Holland den Prins
het bevel over het Haagsche garnizoen ontnamen en hem
schorsten in zijn waardigheid van Stadhouder en Kapitein­
Generaal.
Al deze beleedigingen en vernederingen droeg de Stadhouder
met de grootste gelatenheid. Al wat hij deed was
waarschuwen tegen den heilloozen weg dien men hetland
bezig was op te drij ven.
Als niemand naar hem luistert, trekt hij zich zwijgend
terug op 't Loo.
Doch 't was niet enkel zachtmoedigheid die hem deze
houding ingaf. Ze was 66k gevolg van een laakbare zwakheid
die zich reeds vroeger gedurig verried. En 66k: de
Prins kende zijn volk, kende Oranje's ,kleine lutiden" niet.
Geheel anders was de houding van zijn kloeke gemalin,
de krachtige en voortvarende Wilhelmina van Pruisen.
Zulk een smaad en onrecht lijdelijk te dragen, was haar
onmogelijk. Van 't Loo ijlde ze naar Den Haag om bij
de Staten in verzet te komen. Maar bij Goejanverwellesluis
werd ze door haar eigen volk opgevangen en tegengehouden
alsof ze een gevaarlijke indringster was.
Dit bracht haar broeder, den koning van Pruisen, tegen
ons in 't geweer. In minder dan geen tijd trokken 20.000
Pruisische soldaten over onze Oostelijke grenzen, door de
Oranje-gezinden toegejuicht, door de Patriotten voor landverraders
gescholden.
De Staten bezweken voor de overmacht. Oranje werd
in zijn waardigheid hersteld en gedekt door de Acte van
garantie.
De Oranje-partij maakte gebruik van het oogenblik om
zich te wreken. Duizenden Democratische Patriotten zond

14
ze als staatsgevaarlijk in ballingschap. 'tWas olie in het
vuur van den partij-haat.
De Patriotten zonnen thans op hun beurt op wraak;
en ze wisten te bewerken dat het machtige Frankrijk der
Republiek den oorlog verklaarde.
Niet lang of de Fransche armee stond op onze grenzen,
met den onverbiddelijken eisch, dat Oranje eens en voor
goed het land werd uitgejaagd.
,De Stadhouder" - zoo luidde de proclamatie van den
Franschen Generaal Dumouriez - ,de Stadhouder houdt
u in verdrukking en slavernij. Wij treden Holland binnen
als vrienden van de Bataven en onverzoenlUke vijanden
van Oranje. Zendt dat trotsche Huis, dat sedert honderd
jaar u aan zijn hoogmoed opoffert, naar Duitschland terug.
Ik kom tot u, omringd door edelmoedige rnartelaren der
omwenteling van 1787. We zullen uwe rijke Gewesten
doortrekken als vrienden en broeders".
, Uwe rijke Gewesten ... als vrienden en broeders"!
Zoo sprak Dumouriez. Z66 sprak de Revolutie.
Het volk hoorde .... en het antwoordde niet. Het had
geen woord voor Oranje! ....
De Prins ho01·de 66k . . . . En hij antwoordde. Hij antwoordde
.... door uit te wijken. Dat was een antwoord -
en hoe welsprekend! - op den laster van Dumouriez:
,dit trotsche Huis heeft u rneer dan 100 jaar opgeofferd
aan zijn hoogmoed".
De Prins g'ing. En dit_ waren zijn laatste woorden tot het
ondankbare volk dat hem verdringen liet van den bodem,
doorweekt en vrijgekocht met het bloed zUner vaderen:
,Deze vernedering heb ik als mensch dubbel verdiend,
doch niet in de waarneming mijner posten. Dwaalde ik
soms, ik deed het te goeder trouw; opzettelijk benadeelde
ik nooit zelfs rnijn bittersten vtjand. De ware bron onzer

15
ongelukken ligt niet in de onverantwoordelijke handelwijs
van zoovele Nederlanders of in de kwade trouw der bondgenooten,
maar in de nationale zonden en ongerechtigheden.
God heeft een twist met Nederland en toont het in de mis·
lukking van alle pogingen, en ook nu in den (ellen vorst,
die de wateren tot een gebaanden weg maakt. Wie zal
oprichten als God ter neer werpt !"
,Als God ter neer werpt ..."
En God wierp neer, dieper nog en smadelijker.
Maar 't volk droomde van verlossing.
De Franschen begroette het als zijn redders.
Dronken in den roes van ,vrijheid, gelijkheid en broederschap",
danste het om den vrijheidsboom.
En de broederschap sleep reeds den valbijl voor de halzen
der Orangisten.
Frankrijk scheen te redden. Maar 't loog; zooals het zelf
belogen was door den geest der Revolutie.
't Maakte ons land tot Bataa(sche Republiek, in schijn
onafhankelijk, in waarheid van uit Frankrijk geregeerd en
geexploiteerd.
Intusschen vroegen de onbaatzuchtige ,vrienden en
broeders" 100 millioenen guldens voor hun diensten, en
beloonden ze onze gastvrijheid met het achterlaten van
een leger van 25.000 man. Wij mochten zien hoe we 't onder·
hielden. Op den grondslag van algemeen kiesrecht werd
ons bestuur op Fransche leest geschoeid.
Eenige winst was: de vereeniging der naijverige Gewesten
tot een Bondsstaat en afschaffing van de Staatskerk.
De dure vriendschap met Frankrijk kwam ons nog
duurder te staan, door een oorlogsverklaring van Engeland,
die ze uitlokte.
Er was geen vloot - geen geld. De verloren slag bij
Kamperduin toonde onze machteloosheid.

16
·Handel en nijverheid bleven kwijnen, gingen onder.
De Fransche inkwartiering bleef ons uitputten. Waardelooze
assignaten waren 't geld waarvoor Frankrijk heette
te koopen wat het brutaalweg nam.
Inmiddels had Napoleon in Frankrijk de alleenheerschappij
bemachtigd.
NAPOLEON - een werelddwinger in wien de Cyrussen
en de Caesars van oude tijden uit hun graven herrezen
schenen.
Een ijsberg, die met onweerstaanbaar geweld voortdrong
in de zee der volken en alles rondom zich in de ijzige
koude van zijn trotsche heerschzucht verkillen en bevriezen
deed.
Een lawine van lood en staal, die de vrijheid en 't leven
der volkeren van Europa verpletterde.
Een vuur van ontembare hartstocht dat heel Europa in
brand stak.
Napoleon legde zijn ijzeren hand ook op Holland.
Schijnbaar om op te richten en vast te zetten. Hij gaf
ons een nieuwe Staatsregeling, die 't algemeen kiesrecht
afschafte en enkele honderden de beslissing over 's Lands
zaken in handen gaf.
De partijschap scheen te luwen.
3f5 van 't Fransche leger werd teruggenomen.
Handel en Scheepsbouw begonnen te herleven.
Doch Napoleons zegeningen waren van korten duur enmoesten
duur betaald.
Ten behoeve van zijn om·log met Engeland stelde de
Fransche Keizer ons arme volk de onmogelijkste eischen.
't Werd om zijn machteloosheid gestraft met een nieuwe
Staatsregeling, wier grondslag - tot meerder glorie van
den volkendwinger - het monarchale beginsel was.
Toen Napoleon daarop aan 't uitdeelen der overwonnen

17
landen ging, onder zijn bloedverwanten, werd Holland
toegewezen aan zijn broeder Lodewijk Napoleon (1806).
LOI)EWIJK was zachter en milder dan Napoleon 'thad
bedoeld. De Keizer greep over hem heen en vaardigde het
Continentale stel3el uit, d. w. z. hij verbood allen handel
op Engeland. Daarmee was onze negotie vernietigd. En
toen onze kooplieden en handelssteden door sluikhandel
het leven poogden te rekken, en Lodewijk naar 's Keizers
oordeel daartegen al te slappe maatregelen nam - toen
volgde in 1810 de laatste en diepste vernedering: We
werden kort en goed ingelijfd bij Frankrijk.
Wat dit beteekende ondervonden we in maatregel op
maatregel die ons als voetwisschen wierp op het bloedig
pad van den wereld-Keizer.
De vermindering van de rente der Staatsschuld met 2f3 bracht
een goed deel van ons volk met een slag tot den bedelstaf.
De conscriptie, d. w. z. de loting uit onze jonge mannen
van 20-23 jaar voor Napoleons legers, vergezeld van een
keuring die met aile eergevoel spotte en de slavenmarkt
vaak in schaamteloosheid achter zich liet, joeg de keur
onzer jongelingschap als kahonnenvleesch de slagvelden op
die Napoleons eer- en heerschzucht moesten verzadigen.
De belastingen ons door den verdrukker opgelegd persten
ons 't bloed van onder de nagels.
Tot overmaat van ramp legde Engeland de hand op al
onze kostbare Kolonien.
Alom heerschte of dreigde armoe.
De Kerken werden voor een goed deel van haar inkomsten
en vaste goederen beroofd. Predikanten en Onderwijzers
trokken als bedelaars het land door. En, bij gemis van
koopkracht, kwam een ongekende duurte der levensmiddelen
den nood schier tot wanhoop opvoeren. Koffij, suiker en
tabak kostten (3.-, zegge drie gulden, het pond.
2

18
In godsdienstig opzicht verstorven. Zedelijk gebroken.
Door tweedracht verscheurd. Prooi van een tiran, voor
wien heel Europa beefde. Van geld en goed beroofd. Alle
bronnen van welvaart toegestopt. Geen schijn van macht
tot verweer ....
W at on tbrak er nog aan de ellen de?
Wat liet ei: nog hope op herstel?
Ja, toch iets. Een ding. Maar dat alleen genoeg zou
blijken om wat dood en vertreden lag, weer op te richten
en leven in te storten.
Dat eene was de macht en de trouw van Hem, die naar
't woord van den Stadhouder had . neergeworpen. Wiens
geesel en werktuig ook Napoleon was.
Geesel om te tuchtigen ten bloede toe; maar werktuig
ook om te herstellen.
Wonderlijk, hoe God, dezelfde hand die niets bedoelde
dan af te breken en in puin te werpen, onder het ver·
woesten door de grondslagen liet leggen, waarop Hij ons
volksbestaan zou doen herrijzen.
Daartoe rekenen we de doorvoering van de godsdienstvrijheid
in 't afschaffen van de Staatskerk, die een bron
van naijver, van huichelarij en kerkbederf stopte; de in·
voering van een algemeene Wetgeving voor heel hetland,
die de idee van volkseenheid ontluiken deed en gifbeker
werd voor het aloude, doodelijke Provincialisme.
Voeg daarbij dat de punt van Napoleon's degen de prikkel
werd om het ingeslapen nationaliteitsgevoel te wekken;
en vooral, dat de gerichten Gods de volksconscientie be·
gonnen wakker te roepen, en bij die nog vasthielden aan
't geloof der Vaderen, weer schuldbelijdenis en gebed naar
de lippen dreven - en ge hebt de gegevens voor de
mogelijkheid van volksherstel.
Doch deze mogelijkheid kon geen werkelijkheid worden,

19
zoolang Napoleon's ijzeren vuist het leven der Europeesche
volkeren, 66k dat van Nederland, omklemd hield.
Dan - ook dezen klem heeft God gebroken.
In 't vo01jaar van '13 verspreidde zich het gerucht -
het drong ook in Holland door - van de vernietiging van
Napoleon's legers in Moscou. En Holland jubelde, al was
't met tranen in de oogen over de 15.000 zonen, die bij
Napoleon's neerlaag het leven lieten.
Niet lang dam·na kwam de tijding van den grooten slag
bij Leipzig, waar de vereenigde volkeren de macht van
den werelddwinger verpletterden.
Nog een wijle - en men sprak van de Russische kozakken
en de Pruisische regimenten, die aanrukten op Nederland's
grenzen.
Toen herademde ons volk.
Toen herleefde de hoop op redding.
De hoop op redding? ...
Maar nog altoos waren de Franschen heer en meester
in 't land.
Nog altoos hadden ze de teugels van 't bestuur in handen.
In Amsterdam, Rotterdam, 's Rage, Gorcum, Utrecht en
Dordt - en waar niet al? - lag nog altoos een Fransche
krijgsmacht, sterk genoeg om elke beweging tot vrijheid
te onderdrukken.
Bovendien - wat zou de in 't Zuiden nog altijd standhoudende
Fransche legerscharen beletten om Holland -
't laatste bolwerk tegen Engeland en de vereenigde machten
van 't Vasteland - binnen te rukken en tot het uiterste
te verdedigen ?
Had Napoleon niet gezworen, dat hij Holland liever aan
de zee zou prijsgeven dan ontruimen?
Doch de verbonden legers die bij Leipzig wonnen? -
Ja, maar wat zou er. van Holland overblijven als het

. 20
't tooneel werd van een doodelijke worsteling tusschen het
overschot van de Fransche armee en de legers der Bond·
genooten?
En zoo 't daartoe niet kwam; zoo Pruissen en Russen,
wier voorposten zich reeds over de grenzen schoven, zonder
slag of stoot het land binnentrokken - wie kon ver·
zekeren, dat ze Nederland niet als een overwonnen land
zouden beschouwen en het laatste spoor van zijn onaf·
hankelijkheid zouden uitwisschen?
Inderdaad, dit laatste gevaar was niet het geringste.
Zoo slingerde de volksziel tusschen hoop en vrees. Men
aarzelde, men weifelde, men wist niet witt te doen en wat
te laten.
Toen kwamen ze bijeen: de 3 kloeke mannen - eere
zij hun nagedachtenis! - VAN HOGENDORP, VAN DER
DUYN VAN MAASDAM en VAN LIMBURG STIRUM, Om te
beraadslagen wat te doen ware om het nationaal bestaan
te redden. En ze zagen den weg tot de vrijheid klaar en
duidelijk: tegenover de ontmoedigde Fransche bezetting
mocht niet langer geaarzeld, en de legers der bondgenooten
mochten geen laf en. besluiteloos volk op onze erve vinden.
Ze moesten er ontmoeten: een natie die haar recht en haar
vrijheid hernam en een plaats voor zich opeischte onder
de volkeren van Europa.
En ze geloofden, ze wisten, dat er slechts een woord
behoefde gesproken, een daad behoefde verricht te worden,
om tot z66 moedig optreden het zich terugvindend volk
te bewegen.
Dat eene woord was de naam van Oranje, en die eene
daad het opnemen van het Landsbestuur in den naam
van Oranje.
Dit laatste was geen verzinsel, zoomin als de macht
van den Oranje-naam een fictie was. Of was en bleef de

21
Prins niet naar erf-recht Stadhouder en Kapitein-Generaal
der Gewesten?
Ze voegden de daad bij het ;woord. In naam van den
jongen Prins aanvaardde van LIMBURG STIRUM het Gouverneurschap
van Den Haag en het opperbevel over de troepen;
VAN HOGENDORP en VAN DER DUYN VAN MAASDAM het
algemeene Landsbestuur.
Bij proclamatie werd het volk opgeroepen den Prins
van Oranje te erkennen als zijn Souverein; en een visscherspink
werd ·naar Engeland gezonden om den uitgeroepen
Koning te voeren naar den Vaderlandschen bodem.
De uitwerking was hoven alle verwachting verrassend.
Alom hernam de oude liefde voor Oranje haar rechten.
De stoutheid van het Driemanschap sloeg met de tijdingen
uit het buitenland het laatste restant van moed bij de
Fransche bezetting neer. Uit Amsterdam, Den Haag en
Utrecht vluchtten ze voor hun eigen schaduw; en ook te
Dordt en te Woerden, waar ze nog een oogenblik poogden
stand te houden, bleek hun veerkracht gebroken.
Het is door deze moedige daad, gewettigd door de historie
des Lands zooals Gods vinger die geschreven had, door de
erfelijke rechten van den Prins van Oranje, door de onder
Napoleon in beginsel tot stand gekomen Staatseenheid, en
eindelijk door de goedkeuring die er de liefde des volks
voor Oranje aan gaf - dat het edel dnemanschap wier
namen thans op aller lippen zweven, ons volksbestaan
heeft gered.
We spraken daar van de goedkeuring des volks. Ze liet
zich niet wachten. Ze volgde onmiddellijk.
Niet in den vorm eener stemming - niet altoos de
edelste en zuiverste openbaring der volksziel - maar in
de geestdrift, waarm~e, toen het driemanschap, met de
Oranjekokarde aan den hoed, op de straten te 's Hage ver-

22
scheen, groot en klein, eerst in Den Haag, en straks door
heel het land de geliefde kleuren in lint en bloem, in kokarde
en wimpel uitdroeg onder het gejubel van "Oranje boven".
'tIs :30 November 1813.
We ztjn weer te Scheveningen.
De gordijnen voor de ramen zijn opgehaald. Oranjekleuren
prijken in de vensters. De Oranje-winpel wappert vroolijk
van den toren.
In blijde haast spoedt zich de bevolking naar het strand.
Ze klimmen op de duinen. De mannen schuiven weer den
zuid-wester naar achter, de vrouwen houden de hand hoven
de oogen. Ze turen en turen over 't vlak der zee in de
richting van Engeland... Ze wijzen met den vinger ...
Ze lac hen en roe pen elkaar hoopvol toe: Daar is hij ! Daar
komt hij ! De Prins! Onze Prins!
De schuiten schieten van 't strand. Sterke armen doen
de golven opspatten voor den boeg. Straks wenden ze en
voeren, onder hoerahgeroep, in triumf de visscherspink met
den Prins aan boord, naar 't strand. Vandaar plassen en
plonsen rood-gebaaide mannen op hun sterke beenen en
met uitgestrekte armen den Prins tegemoet . . . Men heft
hem op de schouders ... Men draagt hem naar 't strand ...
Men kust hem de handen ... Men schreit en lacht, men
snikt en jubelt... En aller ziel smelt saam in wat een
dankzegging en een gebed tegelijk is: "Oranje! Onze Oranje!
Oranje hoven !"
'tIs een slecht teeken, als Oranje Holland verlaat. 'tIs
een profetie van nieuwe toekomst, als Oranje naar Nederland
weerkeert.
En de profetie is vervuld!
God heeft haar vervuld.
De Prins aanvaardde - niet zonder aarzeling, niet dan

23
na ernstigen aandrang, en niet dan onder voorwaarde, dat
de aloude rechten en vrijheden des volks in een constitutie
zouden worden gewaarborgd, (zoo is Oranje !) den titel van
Souverein Koning van Nederland . .
En heel het volk van Nederland schaarde zich om zijn
troon en 't riep: , Oranje hoven!"
Straks rees nog eenmaal de gewonde leeuw van Corsica
op. Maar de Nederland,sche leeuw was ontwaakt en trad
hem in Oranje met zijn ,Je Maintiendrai" (Ik zal handhaven)
brullend tegemoet. Op de slagvelden van Waterloo vloeide
weer Oranje-bloed voor Neerlands vrijheid, en was de naam
van onzen jongen Prins, later Koning Willem II, als den
held van den dag, op aller lippen.
Daar is de band tusschen Oranje en Nederland in het
gezicht van den dood bevestigd.
En wie schat den zegen, dien hij ons sedert bracht?
Bracht bovenal in de consolideering onzer nationale eenheid
en onafhankelijkheid ?
Daarom is op het gedenkfeest der herwinning van onze
onafhankelijkheid de naam van ,Oranje" op ons aller lippen.
We onthouden het driemanschap van 1813 onze hulde
niet; maar hoe hoog we de namen VAN HoGENDORP, VAN
DER DUYN VAN MAASDAM en VAN LIMBURG STIRUM ook
verheffen - het is en blijft ,Oranje boven!"
Doch - vergeten we in onze feestvreugde niet den eenen
Naam die hoven allen Naam is. Den Naam van Hem, in
Wiens hand Napoleon een roede was om ons te kastijden,
en die ons Oranje beschikte als een staf om ons aan op
te richten.
En zoo we Hem niet vergeten - neen, dan kunnen we
op ons eeuwfeest niet enkel jubelen. Dan gaat schuldbelijdenis
den jubel vooraf. Schuldbelijdenis, wijl de terugkeer
van Oranje door Gods genadig bestel, niet gevolgd

24
is door nationalen terugkeer tot Hem en Zijn Woord.
Wijl we wel gegrepen hebben de verlossing van den
Franschen druk, maar niet uitgebannen den boozen geest
der Fransche Revolutie.
En toch - eerst daarin ligt de ware vrijheid.
In de afhankelijkheid en het vertrouwen op den Potentaat
der Potentaten, met wien de Oranjes van ouds hun verbond
hadden, de ware onafhankelijkheid. Naar 't woord van den
ziener DA CosTA:
,De bron van heil en zegen,
- Oranje en Neerland boor' 't -
Is in Gods vrees gelegen,
Zijn Naam, zijn dienst, zijn Woord !"
Griffen we dit vermaan op dit ons gedachtenisfeest in
onze harten. Dan zal steeds meer in vervulling gaan de
profetie, waarmee de Vorst onzer dichters, midden in de
Fransche overheersching, onze verlossing voorspelde:
,Holland leeft weer,
Holland streeft weer,
Met zijn afgelegde vlag,
Door de bo01·den
Van het No01·den,
Naar den ongeboren dag."
,Holland groeit weer!
Holland bloeit weer!
Hollands naam is weer hersteld !
Holland uit zijn stof verrezen,
Zal opnieuw ems Holland wezen;
Stervend heb ik 't u gemeld."
Ik heb gezegd.

25
Nadat deze feestrede uitgesproken was, werden door alle
aanwezigen staande gezongen de beide coupletten van bet
Wilbelmus, bierboven reeds afgedrukt.
Mej. MARGARETHA DUIVEMAN, daarbij begeleid door orgelspel
van de beeren J. A. ToP en A. VAN VLIET, bracbt de
volgende liederen ten geboore:
'T KONINGSKIND.
Wat scbalt in blijde klanken,
wat zingt men t' allen kant,
door alle blonde gouwen van Nederland.
Hoort gij dat lied niet stijgen
uit aller berten grond? ~
Wie kan en wil nog zwijgen, bis.
. Op zulk een stond?
0 Koninginne aanbeden! naar U,
naar U aileen gaan duizend vrome beden
en wenscben been.
Gij schonkt als schat van Glorie,
Die Vorst en Yolk verbindt,
Het Kind ons der Victorie,
Het Koningskind.
Kind, dat een gansch verleden
Van glans, van liefde en leed,
Met gouden bande aan Heden
en Toekomst smeedt.
Eens lijk' zijn dierb're Moeder,
de Vreugd', de Trots van 't land, ~
Zoo spare 't de Albehoeder
Voor Nederland.
bis.

26
OUD NEDERLANDSCH LIEDERENBOEK. N° XXIII.
Kom nu met Sang van soeten tonen,
en u met snarenspel verblijt;
sing op, en wilt alom bethonen,
dat ghij van herten vrolijck sijt.
Juycht God ter eer, sijn lof vermeer',
die sulcken grooten werck
gedaen heeft, voor sijn kerck.
In Israel was dat een wijse,
valt met haer oock den Heer te voet;
dat elck nu toch God roem' en prijse,
die ons soo veel weldaden doet.
Roep overal met groot geschal:
lof, prijs en danck alleen
sti God, en anders geen.
VAN EENE KONINGSVROUWE.
ARNOLD SPOEL.
Er was een grijze koning, die heerschte in het land
bij der zee.
Hij reed daarheen waar de bergen zijn,
daar woont er zoo menig lief maagdelijn.
En hij bracht een jong bruideken mee,
Hij bracht een jong bruideken mee.
Die oude grijze koning, hij werd zoo mat, hij werd zoo krank;
Aan 't leger lachte het dochterkijn,
en de Vrouwe, zij reikte hem medicijn,
veel dagen en maanden lank,
veel dagen en maanden lank.
Doe stierf de grijze koning.

27
't Was bij zijn open graf,
dat met een kus de .Vorstenvrouw,
den schepter van goud,
omfloersd van rouw,
aan hat blozende dochterkijn gaf.
Het dochterken gaf den gouden, den zwaren schepter
haar weer.
Ach Moeder, (zei ze), dat gij hem bewaar!
Voor ik groot zal zijn komt nog menig jaar,
Ik ben nog zoo jong en zoo teer.
Doe heerschte de koninginne
al over het land bij der zee.
En het zeevolk zingt: Ja dat blonde kind
het wordt er zoo vurig van ons bemind
maar wij minnen de koningsvrouw mee.
Wij zweren dat blonde koningskind
de trouwe in vreugde en in smart
Maar de bruid uit het land waar de bergen zijn,
die Koningsvrouwe zoo fier en zoo rein,
zij heeft er gevangen ons hart.
Wij zweren dat blonde koningskind,
de trouwe in vreugde en in smart;
die Koningsvrouwe zoo fier en zoo rein,
zij heeft er gevangen ons hart.
N ogmaals zongen de beide zangvereenigingen.
Eerst:
0 schitt'rende kleuren van Nederland's vlag,
Wat wappert gij fier langs den vloed!
Hoe klopt ons het harte van vreugd' en ontzag,
Wanneer het uw barren begroet!

28
Ontplooi ze, waait uit nu, van stengen en stag,
Gij blijft ons het teeken, o heilige vlag,
Van trouw en van vroomheid, van vroomheid en moed,
Van trouw en van vroomheid en moed!
Of is niet dat blauw in zijn vlek'looze pracht,
Der trouw onzer vad'ren gewijd?
Of tuigt niet dat rood van hun man'lijke kracht
En moed in zoo menigen strijd.
Of wijst niet die blankheid, zoo rein en zoo zacht,
Op vroomheid, die zegen van Gode verwacht,
Den zegen, die eenig gedijt?
Waai uit dan, o vlag! en verkond onze bee,
Om trouw, en om vroomheid en moed,
De wereld ontzie u op golven en ree,
Maar daaldet gij ooit op den vloed,
Wij heffen uw wit uit de schuimende zee
En voeren naar 't blauw van den hemel u mee,
Al kleurt zich uw rood met ons bloed.
En daarna:
Wien Neerlandsch bloed door d' ad'ren vloeit,
Van vreemde smetten vrij,
Wiens hart voor land en koning gloeit,
Verhef' den zang als wij.
HU stel met ons, vereend van zin,
Met onbeklemden borst,
Het God gevallig feestlied in,
V oor Vaderland en Vorst.
Bescherm, o God! bewaak den grond,
Waarop onze adem gaat,
De plek, waar onze wieg op stond,
Waar eens ons sterfuur slaat.

29
Wij smeeken van uw Vaderhand,
Met diep geroerden borst,
Behoud van 't lieve Vaderland,
Van Vaderland en Vorst.
Dring luid van uit ons feestgedruisch,
Die bee uw hemel in,
Bewaar den Vorst, bewaar zijn Huis,
En ons, zijn huisgezin.
Doe nog ons laatst, ons jongst gezang,
Dien eigen wensch gestand,
Bewaar, o God! den Koning lang,
En 't lieve Vaderland!
Vervolgens nam Ds. A. C. HEIJ, Gereformeerd predikant
te Tienhoven, het woord als volgt:
Geachte Vergadering. We hopen dan morgen feest te
vieren. En feestvierende hopen we te herdenken, dat voor
nu honderd jaren ons volk zijn vrijheid en onafhankelijkheid
terug kreeg. Dat we tot feest viei·en reden hebben,
is u wei opnieuw gebleken, nu we werden herinnerd aan
de groote ellende, die, onder de Fransche overheersching
en met name onder de dwingelandij van Napoleon, door
ons volk geleden is. De verlossing van die ellende kan
dan ook nu nog, bij de heugenis daarvan, ons hart sneller
doen kloppen, zoodat we in blijde vervoering uitroepen:
Geloofd zij God, die ons deze verlossing schonk. Steekt
daarom vrij de vlaggen uit uw woningen. En wanneer Ge
dan opziet naar uw vlag en daarboven de oranjewimpel
ziet wapperen, bedenkt dan met ontroering der ziel, hoe
voor nu een eeuw Oranje weer met Nederland vereenigd
werd, en in die vereeniging van Nederland en Oranje,
weer begon te dagen het licht in het duister van ons

30
volksleven, en de dag is aangebroken, die nu nog een
ieder in Nederland ziet zitten "onder zijn wijnstok en zijn
vijgeboom."
Daar is evenwel, Geachte Toehoorders, meer te doen dan
feestvieren. Ons feest duurt maar een dag. En wanneer
vnze feestdag voorbij is keeren we terug tot het gewone
pad van ons dagelijksch leven. Maar zal dit feest door ons
niet te vergeefs gevierd zijn; dan moet het ons leven op
een hooger peil hebben opgevoerd, en dan zullen we moeten
verstaan, dat dit feest der herdenking van onze onafhankelijkheid
ons bij vernieuwing roept met een heilige roe ping;
en dan zal het ons ernstig willen moeten zijn, om die
roeping te vervullen.
Wat ons doet feest vim·en is de gedachtenis aan en het
nog steeds voortdurend bezit van onze herkregen onafhankelijkheid;
en de roeping waarvan ons feest weer bij
vernieuwing in uw ziel het besef moet levendig maken
is nu deze: die onafhankelijkheid te bewaren.
Dat handhaven onzer onafhankelijkheid is noodig. Het
kost'elijk goed onzer vrijheid heeft ook nu zijn belagers.
Het is een kwaad ook van onzen tijd, dat machtige volken,
die macht stellen boven recht, kleinere volken aan zich
onderwerpen, en uit de rij der natit\n wegdoen. Ge hebt
toch allen wel gehoord wat er - om maar dit eene
voorbeeld te noemen - met Finland gebeurd is; hoe dit
land door zijn machtigen nabuur gemaakt is tot een deel
van Rusland. En wat dat volk overkwam, zou ook ons
volk kunnen overkomen. En tranen als in Finland geschreid
worden door het volk, dat zijn onafhankelijkheid
verloor en zijn taal nu moet verruilen voor een vreemde,
zouden ook onze oogen wel eens kunnen verduisteren omdat
ook ons de eigen vlag werd ontnomen en de eigen taal
werd ontroofd.

31
We moeten niet meenen, dat wij kunnen rekenen op de
welwillendheid van andere volken, en dat deze de beschermende
hand over ons volksbestaan zullen uitstrekken, want
alle staten voeren roofpolitiek en een kind begrijpt reeds,
dat een dief een slechte beschermer is onzer schatten.
We mogen rekenen en staat maken op hooger hulp.
We mogen de bescherming Gods inroepen. Maar wanneer
we dat doen, en dat goed doen, dan moeten we het ook
verstaan, dat wij zelf geroepen zijn onze onafhankelijkheid
te handhaven. Helpt u zelf - zoo was een kernspreuk
onzer vaderen - helpt u zelf, z66 helpt u God. En een
spreukendichter van den nieuwen t\jd zeide eens: God geeft
de vogelen de kost, maar ze moeten er om vliegen. Tot
handhaving onzer onafhankelijkheid zijn we op ons zelf
aangewezen. En wanneer we niet zelf ons er voor inspannen,
om onze onafhankelijkheid te bewaren, dan zullen
dagen terugkeeren als v66r 1813; dagen, waarin Oranje
vertoeft in den vreemde, waarin onze Oranjevlag ligt weggeborgen
in een donkeren hoek, en waarin zuchten en
tranen zullen vervangen de blijdschap, waarmee we ons
nu verheugen.
En voor dat handhaven is nu onafwijsbare eisch, dat bestendigd
worde de band tusschen ons volk en God, tusschen
ons volk en het Huis van Oranje. In de eenheid dezer drie
lag onze kracht in het verleden. In de eenheid dezer d1ie
ligt ook de kracht voor de toekomst.
Toen Oranje kwam, de Vorst, die met den Potentaat aller
potentaten een hecht verbond had gesloten, toen kwam de
vrijheid van Spanje'sjuk. Toen regentenhoogheid en zondige
eigenwaan Oranje achteruitzette en God vergat, kwam
Fransche overheersching, Toen weer het geroep van het
volk: om Oranje Prins Willem III had gebracht aan de
regeering, en deze weer de bescherming Gods over ons

32
volk afsmeekte, waren spoedig voorbij de dagen, waarin men
sprak van redeloosheid, reddeloosheid, radeloosheid. Toen
nogmaals Oranje werd verdreven, kwam aan 'teind van de
18e eeuw de Fransche overmacht terug. En eerst toen
weer Oranje voet aan wal zette en zich stelde aan het hoofd
van ons volk, keerde de vrijheid. De les der historie is
zoo klaar: God, Nederland en Oranje, moeten saamverbonden
blijven zal het Nederland welgaan.
Zoo hebt Ge, Geachte Toehoorders, een roe ping ten opzichte
van u zelf. Gij moet u zelf blijven. Ons volk is een eigen
volk onder de natien. Ret heeft, waarin het zich van alle
volkeren onderscheidt, vooral in zijn taal. Wat Ge zijt,
moet Ge blijven. Ja, Ge moet steeds meer u zelf worden.
Als Ge Franschen of Duitschers of Engelschen wordt, houdt
uw vrijheid niet langer haar waarde, en zal ze u ook ontnomen
worden. Maar wanneer Ge u zelf blijft en steeds
meer wordt, dan zal de vrijheid u een kostelijk goed
blijven, en dan zult Ge in uw u-zelf-zijn een waarborg
hebben, dat men u uw vrijheid niet ontneemt.
Ge hebt een roeping ten opzichte van het Huis van
Oranje. Blijft dat Huis trouw. Vergeet nooit de weldaden,
die God u in en door dat Huis heeft geschonken. Vergeet
nooit, dat Ge niet zoudt geworden zijn wat Ge nu zijt, als
geen Oranjevorsten zich uw lot hadden aangetrokken. Blijft
trouw aan het Huis van Oranje en in deze tijden van woelingen,
waarin velen het toeleggen op de omverwerping van tronen,
moet het u altijd een voorrecht, maar ook een heilige
roeping blijven, het geschreeuw van de mannen der revolutie
te overstemmen met uw luid gejuich: ,Oranje Boven".
Zoo hebt Ge een roeping ten opzichte van den Heere
God. Niet met Oranje alleen, maar met God en Oranje is
uw zelfstandigheid gewaarborgd. Vergeet ook dat niet. Die
om Oranje roept, maar God vergeet, geeft der historie een

33
slag in het aangezicht. Vergeet God niet. Zoekt den band
tusschen den levenden, almachtigen God en uw volk. Doet
weg alle gedachten alsof gij zonder God u zelf zoudt
kunnen redden en weet het: dat alleen in Hem uw kracht
ligt. En bedenkt dan ook: God is God, de Almachtige, die
in den hemel woont. En wilt Ge Ztjn zegen ontvangen,
dan moet Ge in ootmoed wandelen voor Zijn aangezicht.
Viert dan z66 uw feest.
Laat uw feest u vroolijk stemmen. Maar laat uw feest
u ook ernstig stemmen en de roeping, waarmee Ge als
volk geroepen wordt u weer helder voor den geest brengen.
En het devies van ons Vorstenhuis, zij ten opzichte van
uw onafhankelijkheid, ook het uwe; dat fiere, manlijke,
besliste, ,Je Maintiendrai", ,Ik zal handhaven".
Wanneer Ge die roeping zult vervullen, dan zult Ge niet
alleen op uw feestdag, maar ook daarna, u telkens gedrongen
gevoelen tot danken en bidden. Tot het loven van
Gods naam om bet goede, dat Hij wilde schenken, maar
ook tot de smeeking voor Zijn aangezicht, dat Hij dien
zegen bestendige.
Dan zult Ge met onzen dichter BEETS moeten kunnen
jubelen en danken:
Des Heeren hand heeft groote dingen
A an land en volk gedaan;
Dies laat ons, Hem ter eere, zingen,
En dankbaar tot Hem gaan;
Nu, daar wij vroolijk juichend maaiden,
En droegen in de schuur,
Wat wij met zooveel tranen zaaiden,
In 't bang o.eproevingsuur.
8

34
Maar dan zult Ge ook met Hem moeten kunnen bidden :
Ons schild en ons betrouwen,
Zijt gij, o God en Heer.
Op u blijft N eerland bouwen
Verlaat ons nimmermeer.
Laat ons godvruchtig blijven
U dienen t' aller stond,
Al wat onteert verdrijven
Van Neerlands vrijen grond.
Nadat Ds. HEIJ geeindigd had met dankzegging zongen
de aanwezigen op zijn verzoek Psalm 75 : 1.
U aileen, U loven wij ;
Ja! wij loven U, o Heer!
Want Uw Naam zoo rijk van eer,
Is tot onze vreugd nabij
Dies vertelt men in ons land,
Al de wonderen Uwer hand!
Burgemeester M. FERNHOUT, sprakhet volgende slotwoord:
Geachte vergadering,
Met mij, zult gij allen u er in verheugd hebben, dat als
inleiding op onze gemeenschappelijke feestviering, door de
Feestcommissie ons deze schoone samenkomst bereid werd.
Ik vertrouw dan ook uit uw aller naam te spreken als
ik haar, de sprekers van dezen avond, de soliste en hen
die haar begeleidden, de zangers en zangeressen en hun
dirigent, dank breng voor wat we mochten hooren. Voor
wat we mochten h66ren niet aileen, maar ook voor wat
ze ons deden doorleven en gevoelen.

35
Hebben we niet bij het indenken van wat er -- bij alle
gebrek - goeds en schoons was in de historie en nog is
in het leven van ons Yolk, bli het ons rekenschap geven
van de groote zegeningen Land en V olk door den Koning
der Koningen geschonken, - hebben we bij dat alles niet
recht gevoeld dat we zijn led en van een Yolk?
Hebben we niet in gedachten den eed van trouw aan
onze Yorstin en Haar Huis als opnieuw bevestigd?
Hoe goed is het samenkomsten te hebben als deze, waarin
we onze aandacht rich ten op wat ons vereenigd houdt!
Of ... zagen we aileen wat ons scheidt?
Of. . . konden we niet been zien over maatschappelijke
of kerkelijke verschillen ?
Om dat niet te kunnen in oogenblikken als deze, zouden
we waarlijk moeten zijn eng van hart en kort van blik.
En dat wil immers niemand onder ons zijn?
Of ... gelooven we niet in een eenheid, een door God
bestelde en door hem gewilde eenheid van ons Yolk? een
eenheid die bleef en blijven moet bij alles wat ons gedeeld
houdt?
Er is reden tot die vraag! Yoornamelijk in onzen tijd wordt
allerlei poging gedaan om dat geloof in onze volkseenheid
te vermoorden, om de liefde tot Vorstin en vaderland als
bespottelijk ouderwetsch, kinderachtig, en absoluut overbodig,
belachelijk te maken.
Hebben ook sommigen onder ons aan die denkbeelden
plaats gegevE:n?
Neen! gelukkig, ik weet dat wij bewoners van bet platteland,
in veel opzichten achter bij die van de groote
,ontwikkelde" steden, ook in dit opzicht achteraan komen,
dat onzen eenvoudigen kring de traditien, de heilige goederen
van Oranje- en vaderlandsliefde niet z66 gemakkelijk

36
konden worden ontroofd als menigen anderen, die zich acht
in , verlichting" ons v66r te zijn.
We zijn daarin recht gaarne een weinig achterlijk!
Laat ons de gevoelens van dankbare blijdschap die ons
bezielen uiten niet aileen tegenover elkander, maar laat ons
ze 66k vertolken aan H.M. onze Koningin voor wier Huis
deze d!J.gen niet minder gedenkwaardig zijn dan voor Land
en Volk.
Ik stel u voor, dat te doen door het zenden van een
telegram, van den volgenden inhoud:
A an
Hare Majesteit de Koningin
Amsterdam.
De bevolklng van Tienhoven, Oud-Maarsseveen en Breukeleveen,
ter herdenking van het herstel van 's L~nds
onafhankelijkheid in feestelijke vergadering bijeen en opnieuw
onder den indruk van de groote zegeningen, die Land en
Volk uit Gods hand, bijzonderlijk door het Doorlucht
Oranjehuis, genoten hebben, en door Uwer Majesteits gezegende
regeering nog genieten, veroorlooft zich Uwe
Majesteit de eerbiedige betuiging te brengen van dankbare
trouw en aanhankelijke liefde.
De Burgemeester van Tienhoven,
FERNHOUT.
Nadat dit voorstel met luid applaus was begroet, vervolgde
de heer FERNHOUT:
En nu nog een huishoudelijke opmerking!
We staan dan gereed ons ,open bare feest" te vieren!
Laat ons het doen, zooals het aileen gevierd mag worden:
ordelijk en betamelijk.

37
Stellen we onszel ven in alles een grens.
Of liever, die grens is ons gesteld. Laat ons dien eerbiedigen.
Stellig zult ge allen uit hooger motieven, uit edeler beweegredenen,
uw feest z66 vieren, dat ge u na den afloop
niet te schamen hebt.
Indien niet, doe het dan om te voorkomen, dat van ons
feest met minachting gezegd zou kunnen worden, dat bet
maar ,ordinaire Oranje-pret" was!
Spreker wees er voorts op, dat deze feestviering niet
een uitsluitend plaatselijk karakter droeg, zoodat de van
buiten komende feestgangers gastvrij moesten worden ontvangen
en als feestgenooten behandeld, en dat hun aanwezigheid
allerminst bij een feest als dit - zooals wel
eens gebeurd is - aanleiding mocht geven tot verstoring
der feestvreugde, maar strekken moest tot verhooging daarvan.
Hoewel dit alles van zelf spreekt, kan het toch z. i.
nuttig zijn, er even aan te herinneren.
Morgen kennen wij allen dus slechts deze eene leus:
Leve ons Nederland!
Leve de Koningin!
Op voorstel van Ds. HEIJ werd ten slotte gezongen
Psalm 72 : 11 :
Zijn naam moet eeuwig' eer ontvangen!
Men loov' Hem vroeg en spa!
De wereld boor' en volg' mijn zangen
Met amen, amen, na!
Het was den lOden Sept. werkelijk wei de moeite waard eens
een wandeling door de drie dorpen te maken. Het is niet
mogelijk iedere versiering in 't bijzonder te noemen, daarvoor
was er te veel. Bijna ieder had op zijn wijsgetracht iets aardigs

38
te bereiken en men kan wel zeggen dat allen daarin geslaagd
waren. De brugjes aan den eenen kant van den weg
maakten zoowel overdag als des a vonds, toen verschillende
vetpotjes aangestoken waren, een schilderachtig . effect.
Maar niet minder de eerepoorten boven sommige bruggen
en de alleraardigste versieringen voor de huizen. Dit alles
werd nog verhoogd door de vele eerepoorten die op den
weg verrezen waren en waarop opschriften als ,Hulde aan
den Prins", , Welkom" en dergelijke reeds wezen op de
komst van Z. H., die zijn intocht zou doen. Voor elk dorp
waren twee prijzen uitgeloofd voor de mooiste versiering.
Deze vielen ten deel aan :
In Maarsseveen
" "
K. Pieneman 1 ste prijs.
J. Leeflang, J. de Pijper en G. Voorneveld
2de prijs.
, Tienhoven Wed. G. Slot 1ste prijs.
, , G. van Vliet 2de prijs.
, Breukelerveen Wed. Manten 1ste prijs.
, , A. Meijers 2de prijs.
Maar niet alleen deze versieringen brachten ons al vroeg
in een feestelijke stemming, ook het luiden der kerkklok
van 9-91/2 uur herinnerde ons er aan, dat dit geen gewone
werkdag zijn zou. Spoedig zag men dan ook ongeveer
twintig muzikanten van het 1 e reg. Veld-Art. uit Utrecht te
paard het dorp binnen rijden, die weldra verschenen op
den toren van de Geref. Kerk, waar zij van 10-101/2 uur
ten aanhoore van een talrijk publiek koraalmuziek ten gehoore
brachten, w. o. het , Wilhelm us", Ps. 42, , Wilt heden
nu treden", enz.
Langzamerhand had zich bij den Kanaaldijk een groote
menigte verzameld, want zooals 't program vermeldde, zou
daar om 1lli2 uur Z. H. Prins Willem van Oranje (de heer
G. A. B. FrJNVANDRAAT) met zijn gevolg landen. Er was

39
een landingsplaats gemaakt en hier stonden Graaf van der
Duijn van Maasdam (de heer TH. RuYS uit Amsterdam)
en Graaf van Limburg Stirum (de heer J. G. FERNHOUT
uit Amsterdam) Z. H. op te wachten.
Behalve deze heeren waren ook eenige visschersmeisjes
aanwezig. (Dejonge dames Dina Duiveman, Dora Duiveman,
Marie Schoenmaker, Jansje Schoenmaker, Marie Slot, Teuni
Timmer, Anthonia Voorneveld, Mtintje VerhoefenMagdalena
Verhoef). En op den weg had zich reeds een groote stoet
opgesteld, die straks 't gevolg van den Prins zou uitmaken ..
Het duurde geruimen tijd voordat iets van bet schip
(welwillend afgestaan en gepavoiseerd door de familie
J. Voorneveld) te zien was.
Eindelijk, daar heel in de verte, daagde het op!
Het volk jubelde reeds: hoerah, hoerah, lang I eve de Prins!
Dan werd de Fransche vlag aan de landingsplaats neergehaald,
een andere vlag werd geheschen en onze vader·
landsche driekleur wapperde in den top. Hier en daar
ho01·de men aanheffen: ,0 schitterende kleuren," enz.
Nu 't schip eenmaal in 't zicht was gekomen, spande
zich daarop aller aandacht. Keurig laveerend kwam het
steeds nader en nader.
De toeschouwers werden stil, men kwam onder den
indruk. Ieder stelde zich voor, hoe eens nu een eeuw geleden,
het schip naderde, dat den geliefden Prins naar zijn
vaderland terugbracht. Men begreep wat toen het volk, dat
daar aan 't strand wachtte, gevoelde toen het den Oranjevorst
aan den voorsteven van het schip zag staan de hand
aan den hoed, reeds van verre groetend het vaderland,
zijn Nederland, zijn volk, dat hem terugriep, na jaren van
0nderdrukking.
En nader en nader kwam ook dit schip en herhaaldelijk
· weerklonken vreugdeschoten.

40
Toen was de Prins vlakbij maar het groote schip kon
het strand niet bereiken, daarom wachtten reeds twee
kleine booten met matrozen om den Prins en zijn gevolg
op te nemen. De muziek zette het Wilhelmus in, de vele
bootjes met toeschouwers weken op zij en aan het hoerah·
geroep scheen geen einde te komen.
Graaf VANDER DuiN VAN MAASDAM en GraafvAN LIMBURG
STYRUM bogen diep, de Prins stapte aan land en werd
recht hartelijk door beide heeren begroet.
Daarna, terwijl aile omstanders aandachtig toehoorden,
hield Graaf VAN DER DurN VAN MAASDAM de volgende
toespraak:
Hoogheid!
Zij het mij vergund op dit oogenblik namens het Prinsgezinde
Nederland enkele woorden tot U te spreken, hoewei
de gedachten, die in dit uur in mijn hart opkomen,
moeilijk onder woorden te brengen zijn. Deze dag toch
moet vormen een keerpunt in de geschiedenis van ons
vaderland, dit oogenblik, waarop gij Uw voet hebt gezet
op den vaderlandschen bodem, is de geboortestonde van
het herlevend Nederland.
Onwillekeurig slaan wij op dezen dag onzen blik terug
en herdenken dan met weemoed, hoe voor achttien jaren
Uw vader, na gehoond en gesmaad te zijn, gedwongen
werd het vaderland te verlaten en de wijk te nemen naar
het gastvrije Engeland. Sinds dien is ons land ten prooi
geworden aan de jammerlijkste ellende en heeft het zich
moeten krommen onder het knellende juk van den gehaten
Franschman.
Maar, al scheen toen ieder den tijd vergeten te hebben,
waarin Oranje met ons voor de vrtjheid streed, wy hadden

41
U niet vergeten en we wisten ook, dat in menig hart nog
het verlangen sluimerde naar de terugkeer van den uitgeweken
Vorst; en waar wij aan U dachten, daar wisten
wlj ook, dat gij nog aan 6ns dacht, dat daar aan de overzijde
van den Oceaan nog het hart van een Oranje klopte
voor het arme, verdrukte Nederland.
Toen hebben wij moed gegrepen. Wij hebben tot U het
verzoek gericht, tot ons te willen overkomen en gij hebt
welwillend aan dat verzoek gehoor gegeven. En de juichtonen,
waarmede gij ontvangen werdt, toen gij de vaderlandsche
kust naderde, zullen U bewezen hebben, dat de
liefde voor Oranje nog niet is uitgebluscht en dat ook in
ons volk nog leeft het verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid.
En deze juichtonen zullen voortgeplant worden
naar het Nom·den en naar het Zuiden en naar bet Oosten
en van alle kanten zullen ze komen en zich scharen onder
Uw vaandel, om zoo den Franschman te verdrijven.
Welnu dan, laten wij onze banieren ontrollen, laten wij
onze krijgsmuziek doen schetteren en laat onze strijdleuze
zijn: , Voor Nederland en Oranje"!
Hoogheid! Zie Uwe onderdanen: wij zweren U den eed
van trouw!
De Prins antwoordde hierop:
Mijnheer van der Duin van Maasdam!
Vriendelijk dank voor de, ook namens de heer VAN
LIMBURG STYRUM en door ziekte helaas afwezige heer vAN
HoGENDORP, tot mij gerichtte woorden bij het betreden
van den Vaderlandschen bodem.
Onuitsprekelijk zijn ook mijn aandoeningen nu ik het
strand weder zie, waar achttien jaar geleden mijn doorluchte
Vader de Nederlanden verliet, verbannen door den geest
der revolutie. Hoe heb ik gehunkerd naar dit oogenblik,

42
waarvan ik wist, dat -het komen zou, omdat ik geloofde
in een onverbreekbare band tusschen Nederland en Oranje.
Wat is er echter niet veel in die jaren geschied! Het eens
zoo machtige Holland door verdeeldheid en onderlinge
twisten ten slotte bij het Fransche rijk ingelijfd. Doch ik
wil geen klaagtoon, veeleer een jubeltoon doen ho01·en, nu
de oude Hollandsche geest weder is wakke1: gewonlen en
het Fransche juk is afgeschud. Het Nederlandsche volk
heeft de Souvereiniteit in mijn handen gelegd. Welaan dan,
ik zal mijne bedenkingen voor uw wenschen opofferen; ik
aanvaard wat mij aangeboden wordt, maar ik aanvaard
het ook alleen onder waarborging eener constitutie, welke
uwe vrijheid verzekert; ik aanvaard het in het volle gevoel
der verplichting, welke mij deze aanneming oplegt. Ik heb
echter daarvoor aller medewerking noodig. Ook op uw
steun, mijnheer VAN DER DUIN VAN MAASDAM en Op die
van uw vrienden reken ik. Moge dan ons Vaderland een
nieuw tijdperk tegemoet gaan van ongekenden bloei, vrij
van onderlinge twisten.
Den Prins wachtte nog een verrassing.
Een visschersmeisje (de jongejuffrouw Marie Schoenmaker)
bood Z. H. een mooie mand bloemen aan onder het uitspreken
van een welkomstgroet.
De Prins onderhield zich een oogenblik met haar en
begaf zich vervolgens naar het hem wachtende rijtuig.
Men hoorde den heer VAN DER DuYN VAN MAASDAM vertellen
hoezeer het den Heer VAN HoGENDORP speet niet
tegenwoordig te kunnen zijn.
De deelnemers aan den inderdaad keurig verzorgden
optocht hadden zich opgesteld onder leiding van den heer
J. J. DESTA, nadat zij eerst van kleeding hadden verwisseld
bij den heer J. van der Wilt.

43
Toen de Prins en zijn gevolg ingestegen waren zette de
stoet zich als volgt in beweging.
Eerst ·de leden der feestcommissie in vier landauers bespannen
met 2 paarden, daarna de muziek te paard, hierop
volgden drie herauten te voet (de heeren J. Duiveman, J.
Manten en A. Voorneveld) vervolgens acht kurassiers te
paard (de hee1·en J. de Gier, H. Geurtsen, D. Manten,
W. Manten, G. Vlaanderen, E. van der Wilt, J. van der
Wilt en G. Slag). Hierna kwam een peleton infanteristen
(de heeren J. Dros, J. van Ee, J. Geurtsen, W. ten Have,
E. Kroon, D. Meyers, A. Manten, J. Geurtsen, H. Vonk,
G. Verhoef, W. Verhoef, J. Verhoef, J. van der Wilt Dzn.,
H. van der Wilt, J. van der Wilt, G. van der Wilt, aangevoerd
door een generaal (de heer H. Walderveen) en
twee kapiteins (de heeren A. Timmer en G. van Ee)
te voet. Daarna volgde het rijtuig van den Prins en in
't volgende rijtuig hadden twee Eng. admiraals en twee
Hollandsche generaals plaats genomen (de hee1·en N. G.
Verwoerdt, W. van der Wilt, Jacs. Kroon en J. van der
Wilt). Hierachter liepen arm in arm de visschersmeisjes
en eindelijk sloot de scheepsbemanning (de heeren I. van Ee,
J. Hoogedoorn, F. van Keulen, R. Manten, A. Timmer,
G. Timmer, J. Verkroost, G. Vlaanderen, A. van Vliet Azn.
en A. van Vliet Gzn.) den stoet.
De heeren H. ScHOENMAKER en J. J. DESTA hadden de
leiding van den optocht.
Bij 't gemeentehuis werd halt gehouden. Hier hield de
"Schout" een korte welkomsttoespraak en stelde aan den
Prins voor de leden der vroedschap.
De eerewijn werd aangeboden, en rondgediend door: Margaretha
en Wilhelmina Duiveman en de heer J. W. Duiveman
en hierna stelde de stoet zich weer in beweging, en trok
onder groote belangstelling door Tienhoven en Maarsseveen.

44
Daar bood de heer H. ScHOENMAKER Ez. den Prins en
gevolg opnieuw eerewijn aan, waarna allen zich begaven
naar ,Het Polderhuis," waar een maaltijd bereid was.
Na afloop hiervan stelde de stoet zich weer op om terug
door Tienhoven naar Breukelen veen te gaan, waar eerewijn
aangeboden werd door de heeren T. KROON en VANDER WILT.
Zoo trok men tot aan 't einde van Breukeleveen en keerde
toen weder terug door de vele eerepoorten. B\i 't gemeente·
huis te Tienhoven werd de optocht ontbonden.
Hiermede was men nog niet aan het eind van alle
feestelijkheden gekomen. De muziek, die de optocht begeleid
had, gaf van 5-6 uur concert in de muziektent.
Nu was er een pauze tot 7 uur ongeveer. Zoodra het
begon te schemeren, begaf men zich naar den Bethunepolder
waar de heer HAMERS uit Amsterdam zijn bioscoop reeds
had opgesteld. Eer de voorstelling begon gaven eenige
jongelui, onder leiding van den heer J. J. DESTA, een
gymnastiekuitvoering. Verschillende mooie standen, met
bengaalsch vuur verlicht, werden uitgevoerd door de heei·en
J. J. Desta, J. W. Duiveman, J. Duiveman, H. D. Duiveman,
J. W. Duiveman, Th. Duiveman, H. T. Emmens, J. van Ee,
C. Verhoef, J. H. van Vliet, T. van der Wilt en J. van der Wild.
De bioscoop-voorstelling werd met de grootste belangstelling
gevolgd en vooral de beelden welke betrekking hadden
op de gebeurtenissen van 1813 trokken zeer de aandacht.
Tijdens deze voorstelling ontving de burgemeester van
Tienhoven het volgende telegram:
Hare Majesteit de Koningin dankt bevolking van Tienhoven,
Oud-Maarsseveen en Breukeleveen voor bewijzen
van verknochtheid.
Adjudant van d·ienst,
SrcKINGHE.

45
Intusschen waren overal de vele vetpotjes en lampions
aangestoken en met de muziek voorop trok een groot gedeelte
der toeschouwers mede naar Breukeleveen om het
effect der verlichte eerepoorten, brugjes en de overige versieringen
te bewonderen.
In de grootste orde keerde deze stoet naar Tienhoven
terug, waar zich nog vele feestvierenden aansloten. Bij
den heer J. VAN DooRN wachtte hen nog een verrassing.
Zoodra de optocht zijn woning bereikt had, ontstak de heer
VAN DooRN een alleraardigst vuurwerk, waarvoor de voorzitter
der feestcommissie hem hartelijk dankte. Ook de
heer ScHOENMAKER werd in 't bijzonder bedankt voor al
wat hij voor het welslagen van het feest gedaan had.
De muziek keerde nu naar Utrecht terug en ook het
publiek ging huiswaarts onder 't zingen van vaderlandsche
liederen. Toen werden langzamerhand de lichten gedoofd,
en dit feest, dat in alle opzichten goed geslaagd genoemd
mag worden en waarop - het moet tot lof van de feestgangers
worden gezegd - de goede orde door geen enkel
incident werd verstoord, was ten einde.
~