JAARVERSLAG 2008 - Alamire Foundation

20
Jaarverslag 2008
perfectum et absolutum" (Listenius) ontsproten aan het compositorische genie (zie bijvoorbeeld Edward
Lowinsky's Musical genius: Evolution and origins of a concept). Een meer technische (grammaticale) lezing van
de sleutelbegrippen in dit debat (naast "opus" ook "res facta", zoals het verschijnt bij Johannes Tinctoris)
nuanceerde de status van het muzikale werk als voltooid en onaantastbaar kunstproduct (verschillende artikels
van onder andere Bonnie Blackburn en Margaret Bent). Desalniettemin bijven het werkbegrip en zijn
consequenties voor het toenmalige muzikale denken een topic binnen het musicologische debat (zoals
bijvoorbeeld in de conclusies van Rob Wegmans recente monografie The crisis of music in early modern Europe
1470‐1530). Tot dat debat kan dit doctoraat bijdragen doordat het de muziektheoretische teksten heeft
bestudeerd vanuit het perspectief van muziek als proces eerder dan object. Daarbij is gebleken dat de
muziektheorie aanzienlijk wat basisbegrippen en denkwijzen hanteert die in wezen procesgericht zijn. Het gaat
dan vaak om termen die later in de muziekgeschiedenis een eerder statische betekenis hebben gekregen maar
in de context van het zestiende‐eeuwse discours nog bij uitstek dynamisch waren (voorbeelden zijn
sleutelbegrippen als harmonie en contrapunt). Een aanzet tot deze vaststellingen werd gepresenteerd op de
9th International Conference of the Dutch‐Flemish Society for Music Theory (2007) en leidde tot een uitgebreid
artikel in het tijdschrift van diezelfde vereniging (2008).
Een andere discussie die fel gevoerd werd tijdens de renaissance heeft betrekking op de rol van de luisteraar en
met name de geldigheid van het zintuiglijke oordeel. Nog steeds geworteld in een artistotelisch‐scholastiek
denken en een associatief wereldbeeld, verwerpen belangrijke zestiende‐eeuwse auteurs principieel het
"judicium aurium". Interessant is echter dat diezelfde theoretici, naarmate ze de muziek in een meer praktische
context behandelen, minstens impliciet (en vaak zelfs expliciet) terugvallen op de zintuiglijke schoonheid of
lelijkheid van bepaalde muzikale constellaties. Hierin toont zich een voortdurend spanningsveld tussen een
speculatieve traditie en een geëvolueerde praxis. De steeds belangrijker wordende rol van muzikale retoriek
belichaamt de groeiende aandacht voor de luisteraar. Een toegespitst onderzoek naar de bepaling van
dissonanten als theoretisch niet waarneembaar maar praktisch van essentieel auditief belang leidde tot een
bijdrage op de jaarlijkse Medieval & Renaissance Music Conference (2007). Deze paper werd inmiddels
omgewerkt tot een substantieel artikel en aanvaard voor publicatie in het tijdschrift Early Music.
Analytische toepassing op het imitatie‐ricercar bij Willaert
Momenteel bevindt het onderzoek zich in de fase waarin de procesgerichte benadering, geoperationaliseerd
via het conceptuele kader en ingebed in de historsiche muziektheorie, wordt toegepast op het muzikale
corpus. Dat werd afgebakend tot de imitatie‐ricercars van Adriaan Willaert die een vrij representatieve
praktische weerspiegeling vormen van de bestudeerde muziektheorie en in dat opzicht een prototypische
functie hebben. Tijdens een studieverblijf aan de Bayerische Staatsbibliothek en de Universitätsbibliothek
München werd het primaire bronnenmateriaal (de originele zestiende‐eeuwse drukken) van nabij onderzocht.
De originele notatie dient als basis voor eigen werktranscripties die worden aangemaakt via de software die in
ontwikkeling is voor het ambitieuze CMME‐project (Computerized Mensural Music Editing) aan de Universiteit
Utrecht. De analyses gebeuren vervolgens op basis van enerzijds recente ontwikkelingen binnen de analyse van
renaissancepolyfonie (door onder meer Peter Schubert en John Milsom) en anderzijds in voortdurende
confrontatie met de procesgerichte uitgangspunten. Een deel van de muziekanalytische resultaten lag reeds
aan de basis van het artikel Willaert's ricercars and their use of inganno dat zal worden gepubliceerd in het
Tijdschrift van de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis.
Tijdschema
publieke verdediging proefschrift op 29.05.2009
einde mandaat op 30.09.2009
Publicaties
VAN DAMME, S. (2008). Dynamic accounts of polyphony in sixteenth‐century music theory. Dutch
Journal for Music Theory, 13(2), 159‐171.