JAARVERSLAG 2008 - Alamire Foundation

18
Jaarverslag 2008
3.1.2.2. Een procesgerichte benadering van renaissancepolyfonie: Temporaliteit en klankervaring
als organisatieprincipes in de ricercars van Adriaan Willaert
Projectomschrijving
Titel
Promotor Mark VAN REYBROECK
Co‐promotor
Projectverantwoordelijke
Een procesgerichte benadering van renaissancepolyfonie:
Temporaliteit en klankervaring als organisatieprincipes in de ricercars van Adriaan Willaert
Toelichting
Katelijne SCHILTZ
Simon VAN DAMME
Dit onderzoek beoogt een procesgerichte benadering van renaissancepolyfonie. Reeds van in het begin streeft
dit doctoraatsproject die doelstelling na door een combinatie van verschillende onderzoeksdomeinen. Als
specifieke en originele invalshoek heeft de procesgerichte benadering ten eerste baat bij een situering in het
bredere muziekfilosofische en esthetische debat. Ten tweede opteert het onderzoek bij de toepassing van de
procesgerichte benadering op de muziek van de renaissance voor een confrontatie met de vigerende
denkwijzen en concepten van de rijke muziektheoretische traditie uit die periode. Ten slotte operationaliseert
het de benadering in een concreet muzikaal analysemodel voor het polyfone repertoire van het zestiende‐
eeuwse imitatie‐ricercar bij Adriaan Willaert. Hieraan gaan enerzijds een gerichte bronnenstudie en een
muziekhistorische situering van het ricercar als genre vooraf. Anderzijds vraagt de analytische toepassing van
de procesgerichte benadering een werkbaar model dat wordt opgesteld vanuit de theoretische achtergrond uit
de eerste onderzoeksfasen. Dat model kan in de toekomst ook generatief worden toegepast op andere
polyfone genres.
Situering van de procesgerichte benadering
De aard van de procesgerichte benadering maakt de originaliteit van dit onderzoek uit. Ze beschouwt muziek
als klinkend fenomeen in de tijd en doet dat – anders dan traditionele benaderingen – expliciet. Dat wil zeggen
dat de klinkende modus en vooral het temporele karakter van muziek (de tijdskunst bij uitstek) als meest
vooraanstaande parameters worden gethematiseerd. De procesgerichte benadering onderscheidt zich
daarmee van een objectgerichte: niet de architecturale structuurpincipes van een compositie an sich staan
centraal, maar wel de implicaties van de compositorische keuzes voor de werking van de compositie bij een
mogelijke luisteraar. Het temporele aspect is daarbij primair in die zin dat de successiviteit van de verschillende
muzikale gebeurtenissen en de geleidelijke ontvouwing van melodieën en de compositie als geheel
nadrukkelijk een plaats krijgen in de analyse.
Een eerste taak van het onderzoek was duidelijkheid te verschaffen over het feit dat niet de luisterervaring zelf
het voorwerp van de studie uitmaakt. Tijdsbeleving en luisterervaring zijn de perspectieven van waaruit de
muzikale analyse gebeurt. Onze onderzoeksvraag luidt niet hoe die ervaring in zijn werk gaat. Het antwoord
daarop is het voorwerp van andere vormen van onderzoek die geen conlusies beogen over de muziek zelf,
maar wel over de menselijke waarneming en verwerking van muzikale prikkels. Een dergelijke opzet zou in het
kader van het gekozen repertoire trouwens onvermijdelijk de vraag opwerpen welke luisteraar bedoeld wordt:
de hedendaagse of de zestiende‐eeuwse. Methodologisch gezien is het reconstrueren van de ervaringen van
deze laatste onmogelijk en zelfs in het geval van de eerste bijzonder moeilijk. De Leuvense onderzoekscontext
is in dit opzicht waardevol gebleken omdat de gerichtheid op de muziek zelf en de analyse ervan de hoofdmoot
uitmaakt van het musicologische onderzoek in de verschillende historische domeinen. Daarnaast ontwikkelt