JAARVERSLAG 2008 - Alamire Foundation

16
Jaarverslag 2008
beide. De adiastematische neumen zijn de zgn. Lage Landen‐neumen, een contactvorm die elementen van
zowel Franse als Duitse neumen overneemt en met elkaar combineert. De diastematische notatie in Tongeren
hanteert zowel de gotische (‘hoefnagel‐’) als de kwadraatneumen. De onregelmatigheid van het patroon dat
zich zo aftekent m.b.t. de parameters lijkt de diversiteit aan invloeden te weerspiegelen.
De repertoire‐analyse bevestigt dit patroon. Terwijl de meeste bestudeerde heiligenofficies
overeenstemmingen of verbanden met Oost‐Frankische bronnen vertonen, blijken de meeste sequenzen in
Tongeren afkomstig te zijn uit West‐Frankenland. Anderzijds zijn uitzonderingen niet uitgesloten, zoals het
Vincentius‐officie dat wellicht vanuit Saint‐Germain‐des‐Prés naar Tongeren is geraakt, of de kleine groep
sequenzen geschreven door Notker van Sankt‐Gallen. Dit is des te opvallender omdat beide genres mogen
beschouwd worden als genres die een vergelijkbare en gelijktijdige ontwikkeling hebben doorgemaakt. Een
verdere bevestiging van de veelheid aan invloeden op de regio is de grote verscheidenheid in het
sequenzenrepertoire dat in omloop was in de verschillende kapittelkerken van het bisdom Luik.
De diversiteit en complexiteit van het gregoriaanse repertoire in Tongeren getuigt van de continuïteit van het
‘overgangskarakter’ van het bisdom Luik, Lotharingen, en het Rijn‐Maasgebied, wat is gebleken uit zowel de
onderzochte parameters en als uit het repertoire.
Bepaalde secties uit het repertoire, zoals het officies voor de Tongerse bisschoppen, en voor Maternus in het
bijzonder, of – veel uitdrukkelijker – de processies die werden bestudeerd, vertonen een intrinsieke band met
Tongeren als stad, doordat ze zowel ruimtelijk als intellectueel ‘het terrein afbakenen’. Het bouwen van nieuwe
stadsmuren vond in de dertiende eeuw in deze officie‐ en processiegezangen een muzikale tegenhanger.
Op een ruimere schaal is het duidelijk dat Tongeren, als onderdeel van het bisdom Luik, het Maasland, en
Lotharingen, in zijn gregoriaanse bronnen een veelgelaagde neerslag van de geschiedenis van het gregoriaans
bezit. Dit betekent niet dat deze bronnen enkel passief weerspiegelen wat elders werd gecreëerd. Het bisdom
Luik droeg ook actief bij tot de transmissie van composities van het West‐ naar het Oost‐Frankische deel van
Europa en vice versa, zoals duidelijk werd bij het Vincentius‐officie of bij een specifieke variant van een Agnus
Dei‐melodie uit het misordinarium. Bovendien speelde de bestudeerde regio een niet te onderschatten rol in
de creatie en verspreiding van nieuw repertoire, zoals de meer bekende officies voor Lambertus en de
Drievuldigheid, of de minstens evenwaardige officies voor Servatius, Gertrudis, Maternus of Corpus Christi.
De variatie aan invloeden en de grote rijkdom van het laat‐middeleeuwse gregoriaanse repertoire in Tongeren
en het bisdom Luik getuigen bijgevolg van een muziekcultuur die tussen de tiende en de vijftiende eeuw een
bijzondere bloei en een aanzienlijke productiviteit kende. Doorheen de gedetailleerde studie van de algemene
kenmerken of parameters van het gregoriaanse repertoire en van doelgericht geselecteerde secties van het
repertoire, leverde dit onderzoek een bijdrage tot een beter begrip van de muzikale cultuur van deze regio.
Deze studie, gericht op Tongeren en het bisdom Luik, heeft tenslotte laten zien dat ook deze regio in de Lage
Landen een bloeiend en productief muziekleven kende voor de vijftiende eeuw, een muziekcultuur die
openstond voor velerlei invloeden en op haar beurt een ruime weerklank vond, en aldus de noodzakelijke
voedingsbodem vormde voor het internationale niveau en de wereldwijde uitstraling die ook door de ‘Frans‐
Vlaamse’ polyfonisten van latere eeuwen zou worden geëvenaard.
Tijdschema
publieke verdediging proefschrift op 28.05.2008
einde mandaat op 30.09.2008
Relevante publicaties
Verhandeling
MANNAERTS, P., ‘A Collegiate Church on the Divide: Music and Liturgy at the Church of Our Lady in Tongeren
(10th‐15th C)’, doctoraatsverhandeling musicologie, Katholieke Universiteit Leuven, 2008.