gen.magazine 02-2016

MAGAZINE VOOR FAMILIEGESCHIEDENIS
gen
Famillement
Utrecht 2016
JAARGANG 22 • NUMMER 2 • JUNI 2016

GEEF EEN
VRIENDSCHAP
CADEAU!
• (Digitaal) abonnement op Gen.magazine*
• (Korting op) Premiumabonnement WieWasWie*
• 500 eenheden Digitale Studiezaal,
per 1 juli 2016 vrije toegang
2 gen.
www.cbg.nl/vrienden
*Inhoud afhankelijk van soort Vriendschap

colofon
Gen. Magazine voor familiegeschiedenis
Gen.magazine is een uitgave van
CBG|Centrum voor familiegeschiedenis
en wordt vier maal per jaar verstuurd
naar de Vrienden van het CBG
ISSN: 2352-2712
Oplage: 11.300; 22e jaargang
Redactie: Lilian de Bruijn, Conrad Gietman
(tevens coördinatie), Dimphéna Groffen;
beeldredactie: Hester van der Velde;
redactieassistentie: Jos Jacobs-Smeele;
hoofd redactie: Rob van Drie
Aan dit nummer werkten mee:
Guus van Breugel, Leendert Brouwer,
Greet Dusseldorp, Eric Hennekam,
Yvette Hoitink, Hannah Jansen,
Victor Laurentius, Martine Letterie,
Caroline Pelser, Joyce Pennings,
Liselore Rugebregt, Laurens Schoemaker,
Ruud Straatman, Allard van Wely,
Vera Weterings
E-mail: uitgeverij@cbg.nl
Basisontwerp en vormgeving:
Marinka Reuten
Tekeningen: Claudie de Cleen,
Marly Hendricks
Druk: Ten Brink, Meppel
Prijs voor losse nummers: € 15,-
(Vrienden € 10,-) inclusief verzendkosten
Commerciële advertenties in Gen.:
tarieven voor het plaatsen van commerciële
advertenties op aanvraag (tel. 070-3150595)
CBG|Centrum voor familiegeschiedenis
postadres: Postbus 11755,
2502 AT Den Haag
bezoekadres: Prins Willem-Alexanderhof 22,
2595 BE Den Haag
070-3150500 (algemeen);
070-3150510 (bestellingen);
070-3150570 (team expertise);
cbg.nl; e-mail: expertise@cbg.nl
© 2016 – CBG|Centrum voor
familiegeschiedenis
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm
of op welke andere wijze ook zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
Omslagfoto: Fotomontage van Frankie
Tjoeng
TIJDSCHRIFT VOOR FAMILIEGESCHIEDENIS
genFamillement
in Utrecht
JAARGANG 22 • NUMMER 2 • MEI 2016
Famillement
Utrecht 2016
Bij dit nummer
dossier
ten geleide
Maria Duyst van Voorhout, vrijvrouwe
van Renswoude, geportretteerd door
Jan van Haensbergen, van Heusden, omstr. 1685.
Coll. Fundatie van de Vrijvrouwe
van Renswoude, Utrecht
Wij kijken er al een hele tijd naar uit, en u hopelijk ook. Op donderdag 2 juni
wordt in de binnenstad van Utrecht het derde Famillement gehouden. Mocht
u dat nog niet hebben meegekregen, dan hopen we dat u na het lezen van
deze Gen. alsnog met grote letters in uw agenda ‘Famillement Utrecht’
noteert. Het belooft namelijk een prachtige manifestatie te worden, een feest
voor iedereen met belangstelling voor familiegeschiedenis.
Mijn collega Vera Weterings en Hannah Jansen van Het Utrechts Archief,
medeorganisator van het Famillement, vertellen in het dossier verderop in
het blad wat er die dag allemaal op het programma staat: een grote genealogische
informatiemarkt, lezingen van onder anderen historicus en televisiepersoonlijkheid
Maarten van Rossem, interviews met Dominique van der
Heyde en Jan Siebelink, workshops, rondleidingen, onderzoekspresentaties,
expertmeetings, enzovoorts. U kunt aan het einde van de ochtend bij mij
terecht voor een expertmeeting waarin het proces van genealogisch onderzoek
doen centraal staat. Wellicht roept mijn bijdrage in deze Gen. over
bewijsvoering vragen bij u op, of wilt u meer weten over thema’s als methodiek,
privacy en auteursrecht. Ik ontmoet en spreek u graag op 2 juni in
Utrecht. Het voelt nu al een beetje als een familiereünie.
Niet alle aandacht in deze Gen. gaat uit naar het Famillement. We brengen
u op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van genealogische
apps en bieden vanzelfsprekend ook weer ruimte voor enkele interessante
familieverhalen. Neem de onstuimige twintigste-eeuwse familiegeschiedenis
van de uitgeversfamilie Donker, opgeschreven door historicus
Victor Laurentius. Liselore Rugebregt maakte een mooie beeldreportage over
de perkeniersfamilie De Vries, die meer dan een eeuw was gevestigd op
Banda Neira in de Zuid-Molukken en daar een bestaan in de nootmuskaathandel
opbouwde. Aan de hand van foto’s, een servies, schelpen en een
oude kist halen Eric, Richard en Désirée de Vries herinneringen op aan hun
jeugd aan de andere kant van de wereld. Zoals de grote Utrechtse dichter
Gerrit Achterberg ooit schreef: ‘Familie duurt een mensenleven lang.’
Namens de redactie,
Rob van Drie
hoofd sector Expertise en plaatsvervangend directeur

inhoud
Dossier
Famillement
in Utrecht
Verzeild geraakt
op de Faeröer
In 1742 strandde het VOC-schip
de Westerbeek op de Faeröereilanden.
Zeventig schipbreukelingen
overwinterden er noodgedwongen
en lieten levende sporen na.
Radiomaker Marten Minkema ging
erheen om ter plekke de verhalen te
horen die daar nog altijd over
de schipbreuk de ronde doen.
Lilian de Bruijn ontmoette hem
na zijn terugkeer.
8
verder in gen.
Drie keer
Donker
Hoe ingrijpend de keuze voor een
kunstzinnig beroep kan zijn, blijkt
uit het korte leven van kunstenaar
Aad Donker, kleinzoon van Ad en
neef van Adriaan. Drie generaties
Donker, drie fascinerende
levensverhalen uit de twintigste
eeuw, met verve geschreven door
Victor Laurentius.
20
Famillement
Utrecht 2016
Het Famillement is het grootste
evenement op het gebied van
familiegeschiedenis in Nederland,
met tal van lezingen, workshops,
interviews, een grote informatiemarkt
en rondleidingen. De derde
editie vindt op donderdag 2 juni
plaats in en rondom Het Utrechts
Archief. Vera Weterings en Hannah
Jansen vertellen waarom u
die dag beslist naar Utrecht moet
komen.
28
4 Nieuws
12 NostalGen
16 Stamboom
op tablet en
smartphone
19 Letterie
26
51
60
62
65
Digitaal
Memo
Armoriaal
De zeven pijlers van het
genealogisch onderzoek
CBG weet raad
72
74
76
80
82
@EricHennekam
Archiefwijzer
Gesignaleerd
Diensten
Verleden tijd
2 gen.

Utrechtse
familienamen
In de top van de namenranglijst
van de Domstad treffen we dezelfde
bekende namen als in Nederland in
zijn geheel: Jansen, Van den Berg,
De Jong, enzovoort.
Naamkundige Leendert Brouwer
traceert de herkomst van typisch
Utrechtse namen als Van Rooijen
en Van Schaik.
44
De parentelenbouwers
Misschien wel de spannendste
genealogische serie van de laatste
tien jaar is de reeks Utrechtse
parentelen vóór 1650. Conrad
Gietman sprak met Marten Jan Bok,
Marcel Kemp en Denis Verhoef,
drie van de initiatiefnemers, over de
achtergronden van het project en het
nut van parentelenbouwen.
52
Terug naar
Banda
Vijf generaties lang zat de familie
De Vries in de nootmuskaathandel
op het eiland Banda Neira. Eric,
Richard en Désirée de Vries halen
herinneringen op aan de hand van
een oude hutkoffer, een porseleinen
servies, schelpen en foto’s. Een
beeldverhaal van Liselore Rugebregt.
66
verder in dossier
38 Portret en verhaal
40 Waar woonde de vrou
van Renswou?
56 Met Vele Handen:
de bevolkingsregisters van de
stad Utrecht geïndexeerd
gen. 3

nieuws
Roosje Roos
VERBORGEN
VERLEDEN
Verborgen verleden is druk
bezig met de programma’s
voor het najaar. Ook die zitten
weer vol verrassingen,
historische sensaties en nog
nooit vertelde verhalen. De
prominente Nederlanders die
op zoek gaan naar hun familiegeschiedenis
zijn (in alfabetische
volgorde): René
Froger, Isa Hoes, Pieter van
den Hoogenband, Twan Huys,
Jeroen Krabbé, Rick Nieman,
Nelleke Noordervliet en
Herman van der Zandt. In
maart was Jeroen Krabbé te
gast bij het CBG. Hij deed een
verrassende ontdekking over
zijn joodse oudtante Vrouwtje
Reiss, de zus van zijn in 1943
in Sobibor vermoorde grootvader
Abraham.
De Indische database op de website Roosje Roos (roosjeroos.nl) is uitgebreid
met meer dan vijftigduizend nieuwe records. Onder andere zijn toegevoegd
de indexen op de huwelijksakten uit de Regeringsalmanakken van Nederlands-
Indië voor de jaren 1887 t/m 1923. De toevoegingen maken het Indisch onderzoek
voor beginnende genealogen een stuk makkelijker.
kort
PA VAN DER STEUR EN
ZIJN MINI-KOLONIE
In Museum Bronbeek is nog tot
en met 11 september de tentoonstelling
‘Zorg voor kinderen. Pa
van der Steur en zijn mini-kolonie
in Indië’ te zien. In de tentoonstelling
staan het leven en werk
van Johannes (‘Pa’) van der Steur
centraal. In 1893 opende Johannes
van der Steur in Magelang op
Java het tehuis Oranje-Nassau.
Zijn doel was opvang en gezelligheid
bieden aan militairen van
het Oost-Indisch Leger. Al binnen
een jaar werd hij geconfronteerd
met soldatenkinderen: de
nakomelingen van soldaten en
inheemse vrouwen, doorgaans
‘buiten het huwelijk’ verwekt. Van
der Steur beschouwde het als zijn
morele plicht om deze kinderen
een Europese opvoeding te geven
als hun vader er niet (meer) was.
Het tehuis werd een plek voor
soldatenkinderen, met wezen,
halfwezen en betalende logés.
In de periode 1893-1945 bood
Van der Steur zo’n zevenduizend
kinderen een thuis. Hij overleed
in 1945, kort na zijn bevrijding uit
een Japans interneringskamp.
De expositie laat zien hoe Van
der Steur voortdurend bezig was
om fondsen te werven voor zijn
steeds groter wordende tehuis.
Daarbij hield hij zijn achterban
een beeld voor van een ideale
samenleving: in zijn tehuis zou
hij de komende generatie voor
een stabiele kolonie opvoeden.
Foto’s tonen deze geregisseerde
werkelijkheid. Kiekjes van het
informele tehuisleven, zoals de
slaapzaal en het eetlokaal, nemen
de museumbezoeker ook mee
achter de schermen. De expositie
is gebaseerd op de biografie van
Vilan van de Loo: Johannes ‘Pa’
van der Steur (1865-1945): zijn
leven, zijn werk en zijn Steurtjes,
die vorig jaar verscheen.
SYMPOSIUM HISTORISCHE
KRING ‘TUSSEN RIJN EN LEK’
Op 4 november 2016 houdt de
Historische Kring ‘Tussen Rijn
en Lek’ vanwege haar vijftigjarig
bestaan een symposium in
het gemeentehuis van Bunnik.
De leidraad voor dit symposium
is het in 1983 verschenen boek
Het Kromme Rijngebied in de
Middeleeuwen, van archivaris en
oprichter van de Historische Kring
Cees Dekker. Aan de hand van de
4 gen.

Stamboomcafé
De laatste dinsdag van de maand is er als vanouds het Stamboomcafé. Op dinsdag
31 mei zal Kim Heijdenrijk komen praten over haar zoektocht naar de wees George
Krul, die als kleine jongen werd opgenomen in het weeshuis Groenestein in Den
Haag. U heeft daar in het vorige nummer van Gen. al over kunnen lezen. Heijdenrijk raakte
in de greep van George en werkt nu aan een boek over zijn leven. Dinsdag 28 juni geven
Jitske Veldman en Gea ter
Heege een presentatie. Zij
bieden workshops aan waarin
ze mensen begeleiden bij het
schrijven van levensverhalen
(van henzelf of van anderen).
Daarbij speelt de relatie met
de familie natuurlijk altijd een
grote rol. De maanden juli en
augustus is het café gesloten,
maar op 27 september gaan
we weer van start met spreker
Theo Korthals Altes. Hij
schreef een biografie van Frits
van der Schrieck, die tijdens
de Tweede Wereldoorlog met
Erik Hazelhoff Roelfzema en
Peter Tazelaar bekendstond
als ‘de drie musketiers’.
Korthals Altes zal iets vertellen
over de totstandkoming
van het boek, dat hij in
opdracht van en in wisselwerking
met de familie van de
gebiografeerde schreef.
VERANDERINGEN
DIGITALE
STUDIEZAAL
In de Digitale Studiezaal van het
CBG vindt u afbeeldingen van
familiehistorisch materiaal als
familieadvertenties, het Algemeen
Politieblad, bidprentjes en foto’s.
Voor de meeste afbeeldingen wordt
een vergoeding gevraagd via de
zogenaamde eenheden. Met ingang
van 1 juli 2016 is het voor Vrienden
(klassiek én digitaal) niet meer
nodig per afbeelding te betalen; de
eenheden komen dan te vervallen.
Voor niet-Vrienden wordt een
dagtarief van € 6,- ingesteld. Voor
de komende periode geldt dan
ook dat wij u adviseren alle eenheden
op te maken. Zowel klassieke
als digitale Vrienden kunnen met
ingang van 1 juli vrij bladeren in de
beschikbare bronnen, maar aan
het aantal dagelijks te downloaden
afbeeldingen zit een maximum
– dit om oneigenlijk gebruik te
voorkomen. Met deze vrije toegang
maken wij het beschikbare
materiaal in de Digitale Studiezaal
steeds toegankelijker en hopen wij
uw onderzoek te vergemakkelijken.
in dat boek besproken thema’s
stedelijke ontwikkeling, ontginning,
rechterlijke en kerkelijke
organisatie wordt gekeken naar
de huidige stand van zaken in het
onderzoek. Ook zal er ruimte zijn
voor de herdenking van het ouderelid
Dekker. Aanmelden kan per
mail (norma.han@casema.nl).
HISTORISCHE INFORMATIE-
MARKT WESTLAND 2016
De gezamenlijke historische
verenigingen, werkgroepen en
instellingen uit Westland, Midden-
Delfland, Loosduinen, Rijswijk,
Hoek van Holland en Maassluis
organiseren de Historische Informatiemarkt
Westland 2016. Deze
zal worden gehouden op zaterdag
8 oktober 2016 van 10.00 tot 16.00
uur in de Hofboerderij, Hoflaan 1
te Wateringen.
FORSE UITBREIDING DELPHER
Aan de landelijke website voor
gedigitaliseerde boeken, kranten
en tijdschriften Delpher zijn maar
liefst drie miljoen krantenpagina’s
toegevoegd. Het Algemeen
Handelsblad, dat al beschikbaar
was vanaf 1828, is nu compleet
tot 1970. Opvolger NRC Handelsblad
is beschikbaar van 1970 tot
1995. Ook zijn zeventig regionale
kranten beschikbaar gekomen,
waaronder kranten uit Twente,
Brabant, Limburg en Groningen.
Ruim twintig krantentitels zijn voor
het eerst opgenomen in Delpher;
het grootste deel bestaat uit aanvullende
jaargangen van titels die
al in Delpher waren te vinden.
BEELDBANK NOORD-HOLLANDS
ARCHIEF
Het Noord-Hollands Archief stelt
de afbeeldingen van zijn beeldbank
(meer dan 260 duizend
stuks) voortaan gratis ter beschikking.
Zij kunnen direct worden
gedownload op hoge resolutie.
Voor sommige afbeeldingen
worden extra kosten in rekening
gebracht en op andere berusten
auteursrechten.
Zie noord-hollandsarchief.nl.
NOSTALGEN GAAT PICKNICKEN
In september willen we in onze
rubriek NostalGen graag foto’s
plaatsen van picknickende families.
Heeft u een geschikte foto van
vóór 1960, stuur deze dan vóór
1 juli naar redactie@cbg.nl. De
foto graag scannen op minimaal
300 dpi.
gen. 5

nieuws
Notarisprotocollen
Het Stadsarchief Amsterdam is bezig met een enorme
digitale inhaalslag: het scannen en toegankelijk maken
van de notarisprotocollen. Voor het project ‘Alle
Amsterdamse Akten’ wordt een groot aantal protocollen uit het
notarieel archief gedigitaliseerd. Op basis van de geproduceerde
scans zullen alle akten worden geïndexeerd. Om dit traject
mogelijk te maken is een omvangrijke hoeveelheid scans nodig.
Met de nu gebruikelijke productiemethoden worden ongeveer
vijftienduizend scans (ongeveer vier meter) per week geproduceerd.
Door gebruik te maken van een nieuwe scanmethode
hoopt het archief de productie nu op te kunnen voeren tot diezelfde
hoeveelheid per dag. Dit
betekent dat in de komende
Straks zullen álle
protocollen via
de Archiefbank
raadpleegbaar zijn
maanden de protocollen van de
notarissen die in een eerste
ronde gedigitaliseerd gaan worden,
niet ter inzage zijn. Daar
staat tegenover dat straks wel
álle protocollen via de
Archiefbank raadpleegbaar zullen zijn. De eerste geïndexeerde
aktes kunnen naar verwachting in het najaar al worden gepresenteerd.
De notarissen van wie de protocollen nu gedigitaliseerd
worden zijn: Hendrik van Aken, Jan Ardinois, Daniel van
den Brink, David Doornick, Salomon Dorper, Dirk van der Groe,
Joan Hoekeback, Cornelis van Homrigh, Abraham van Limburg,
Matthijs Maten de Jonge, Palm Mathijsz, Simon van
Sevenhoven, Joost van de Ven, Jan de Vicq, Jacob Jansz
Westfrisius, Hendrik de Wilde en Philip Zweerts. Binnenkort
zal bekend worden gemaakt welke notarisprotocollen in een
tweede ronde worden gedigitaliseerd.
Februaristakers
gezocht
Op 25 februari 1941 brak in Amsterdam een grote
staking uit na de eerste razzia’s waarbij honderden
joodse burgers waren opgepakt door de Duitse bezetter.
De trams stonden stil en tienduizenden arbeiders
en ambtenaren staakten. Van de ruim 4400 ambtenaren
en werklieden van de gemeente Amsterdam die in
1941 de straat op zijn gegaan, is een lijst gemaakt. Het
Amsterdams Stadsarchief heeft pasfoto’s van enkele
tientallen stakers, maar wil graag meer foto’s en documenten
van stakers opnemen in het archief en doet
daarom een oproep aan iedereen die denkt beelden
en documenten te hebben van familie of vrienden die
deelnamen aan de Februaristaking. De namenlijst staat
als download op de site van het Stadsarchief. Zie voor
meer informatie amsterdam.nl/stadsarchief/nieuws/
februaristakers, of stuur een mailtje naar Anne-
Marie Kwakernaak (a.kwakernaak@amsterdam.nl).
kort
DIGITALE STAMBOOM
ROTTERDAM
De Digitale Stamboom Rotterdam
is afgelopen maand uitgebreid
met de persoonlijke gegevens
van naar schatting een kwart
miljoen mensen. De gegevens
zijn afkomstig uit de bevolkingsregisters
van de jaren 1850-1930.
Ze zijn digitaal toegankelijk
gemaakt door de vele vrijwilligers
die meewerken aan het project
WieWasWie-Bevolkingsregister
op het landelijke platform Vele-
Handen.nl. Via deze zogenoemde
‘crowdsourcingswebsite’ worden
collecties van erfgoedinstellingen
door het publiek digitaal
toegankelijk gemaakt. Bij het
Rotterdamse project gaat het om
de scans van 740 dikke boeken
uit de jaren 1850-1930. Zij bevatten
samen meer dan drie miljoen
inschrijvingen. Met dank aan
de vrijwilligers van VeleHanden
zijn inmiddels de inschrijvingen
uit 411 van de 740 registers
ingevoerd, ofwel 84.729 van de
152.058 pagina’s.
NOORD-HOLLANDSE
BUITENPLAATSEN
Tot en met 11 september 2016
neemt de tentoonstelling Binnenstebuiten
de bezoeker van
Paviljoen Welgelegen mee in de
wereld van de Noord-Hollandse
buitenplaatsen. In de zeventiende
en achttiende eeuw
konden steeds meer kooplieden
en welgestelde families zich
naast hun kapitale woning in
de stad een riante buitenplaats
permitteren. Het buitenzijn
speelde een belangrijke rol en
rondom het buitenhuis werden
fraaie tuinen aangelegd. In de
tuin van Paviljoen Welgelegen
is een expositieruimte ingericht
met prenten, foto’s, tekeningen
en kaarten uit de Provinciale
Atlas Noord-Holland. Daarnaast
exposeert Sjoerd Buisman
buitenbeelden. In het provinciehuis
zijn foto’s van ‘bewoners en
bewerkers van Buitenplaatsen’
te zien, gemaakt door Kenneth
Stamp. Ook worden schilderijen
van Euf Lindeboom en ruimtelijk
werk van een aantal ontwerpers
van het project 1Boom getoond.
Plaats: Provinciehuis, Dreef 3 te
Haarlem, maandag tot en met
vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur. De
6 gen.

Philips-meisje
In juni 1943 werd in Kamp Vught de joodse tiener
Gerda Nothmann door het elektronicaconcern
Philips uitgekozen om binnen het kamp kriegswichtige
radiobuizen te maken. Zo kwam zij bij
het Philips-Kommando terecht, een selecte groep
gevangenen waarvan het kleine aantal joodse werkers
lange tijd vrijgesteld werd van transport. Toen
Nothmann na een jaar toch werd gedeporteerd,
samen met vierhonderd andere joodse vrouwen,
werd haar verleden als ‘Philips-meisje’ haar redding
in Auschwitz. Zij moest nu voor elektronicagigant
Telefunken radiobuizen maken. Na afloop van
de oorlog kwam zij na een bijna fatale dodenmars
weer op krachten in Zweden, en in 1946 vertrok ze
naar Amerika. Op basis van haar oorlogsherinneringen,
brieven van de in Berlijn achtergebleven familie en naoorlogse familiedocumenten
schreef Sanne van Heijst het levensverhaal van Gerda Nothmann. Daarbij
werpt zij ook nieuw licht op de betekenis van Philips voor de overleving van Gerda
en veel van haar lotgenoten. Het boek heeft als titel Philips-meisje van kamp Vught.
Haar levensverhaal en is uitgegeven door Atlas Contact. De prijs bedraagt € 21,99.
[ ]
SLUITING BRONNENZAAL CBG OP 2 EN 7 JUNI
De bronnenzaal van het CBG is op 2 juni gesloten vanwege
het Famillement die dag in Utrecht. Op 7 juni is de bronnenzaal
gesloten in verband met de bijeenkomst van
de European Archives Group in het Nationaal Archief.
De barones
en de dominee
In maart 2015 konden de lezers van Gen.
magazine als eersten meegenieten van de
spannende speurtocht van historicus Wim
Coster naar een negentiende-eeuwse verboden
liefde. Coster deed onderzoek naar de
geheime relatie tussen Johanna Theodora
barones van Dedem en de getrouwde Zwolse
predikant Johannes Gerardus van Rijn – een
verhouding die voor opspraak in het hele land
zorgde en Multatuli aanzette tot het schrijven
van een open brief waarin hij het voor de
barones opnam. Na het verschijnen van het
artikel in Gen. deed Wim Coster nog vele
ontdekkingen en op woensdag 20 april kon
hij in Zwolle het eerste exemplaar van De
barones en de dominee aanbieden aan Arie
Slob, directeur van het Historisch Centrum
Overijssel. Het meeslepende verhaal, dat zich
afspeelt in Zwolle en omgeving, Engeland,
Frankrijk, Zwitserland en Amerika, laat zien
hoe oordeel en vooroordeel, en recht en
onrecht de levens van de betrokkenen een
beslissende wending gaven. Het boek is uitgegeven
bij Uitgeverij Balans en kost € 19,99.
tentoonstelling maakt onderdeel
uit van het project Buitenplaatsen
in Beeld, waarin meer buitenplaatsen
in Kennemerland hun
deuren openen. Zie voor meer
informatie de website buitenplaatseninbeeld.nl.
BRIDGING THE DISTANCE
Vanaf de jaren vijftig zijn duizenden
Nederlandse emigranten naar
Australië gegaan, die door hun
snelle integratie ook wel ‘the invisible
migrants’ worden genoemd.
Het project Bridging the Distance
wil Australische families stimuleren
hun Nederlandse wortels
te onderzoeken en, vice versa,
Nederlanders aansporen op zoek
te gaan naar hun Australische
familie. Doel is onder andere om
dubbelportretten en -interviews
te maken van nichten en neven
aan de andere kant van de aardbol.
Zie voor meer informatie over
het project: bridgingthedistance.
com.au.
NATIONAAL HOLOCAUST
MUSEUM I.O.
Het Nationaal Holocaust Museum
wordt gevestigd in de voormalige
Hervormde Kweekschool aan de
Plantage Middenlaan 27 in
Amsterdam. Dat is een betekenisvolle
locatie, omdat de Kweekschool
tijdens de Tweede
Wereldoorlog een belangrijke rol
heeft gespeeld bij de ontsnapping
van honderden kinderen uit
de Hollandsche Schouwburg – de
plek waar joden werden ondergebracht
in afwachting van hun
deportatie naar Westerbork en
verder. Totdat het museum definitief
kan worden ingericht, zullen
er tijdelijke tentoonstellingen
komen. Het Nationaal Holocaust
Museum in oprichting opende
maandag 16 mei 2016 zijn deuren
met een eerste expositie: ‘De
ondergang van Abraham Reiss’
van Jeroen Krabbé. In negen monumentale
schilderijen verbeeldt
Krabbé het levensverhaal van zijn
grootvader. Na de Duitse inval in
Nederland werd Reiss gedeporteerd
naar Westerbork en vervolgens
naar het vernietigingskamp
Sobibor. Daar werd hij op 9 juli
1943 vermoord. Jeroen Krabbé
baseerde zich voor de reeks op
foto’s, brieven, overgeleverde familiegeschiedenis
en boeken over
de Holocaust en Sobibor.
Tijdens de expositie is een film
van Paul Haenen te zien over
Jeroen Krabbé en de totstandkoming
van de schilderijen.
gen. 7

interview
Een gesprek met Marten Minkema over een schipbreuk in 1742
Verzeild geraakt
op de Faeröer
In september 1742 strandde het VOC-schip de Westerbeek op de Faeröereilanden.
Zeventig schipbreukelingen overwinterden noodgedwongen op de eilanden en lieten daar
levende sporen na. Radiomaker Marten Minkema ging erheen om ter plekke de verhalen te horen
die daar nog altijd over de schipbreuk de ronde doen. Lilian de Bruijn
Het begon hier allemaal met een
onderzoeksvraag. De
Nederlandse Martha Reijmers
werd tijdens haar vakantie op
de Faeröereilanden rondgeleid door
Sámal Bláhamar, die haar trots vertelde
over zijn voorvader Barend Schouten – de
scheeptimmerman van de Westerbeek.
Martha keerde terug naar Nederland met
het vaste voornemen om voor Sámal meer
over zijn voorvader en eventuele
Nederlandse familie uit te zoeken. Dat
bleek makkelijker gezegd dan gedaan,
maar gelukkig wendde ze zich uiteindelijk
tot het CBG, waar collega Yvonne Prins
het een en ander boven water wist te
halen. Zij kon Sámal vertellen dat er nog
levende nazaten van Barend Schouten in
Nederland rondliepen. Prins berichtte
erover in de column ‘CBG weet raad’ in
Gen.magazine van september 2015.
Begin dit jaar kreeg het verhaal een onverwacht
vervolg. In het Maritiem Museum
van Rotterdam vond de officiële presentatie
plaats van een Westerbeekpostzegel
– een initiatief van de Faeröerse posterijen
in nauwe samenwerking met Bláhamar en
Richard Volmer, een van zijn nieuw verworven
verre verwanten. Sámal Bláhamar
sprak het gezelschap, onder wie tussen de
filatelisten en andere genodigden zich ook
zo’n twintig Faeröerders bevonden, toe.
Hij bedankte zijn ‘neef’ Richard en diens
gezin voor hun gastvrijheid en was zichtbaar
ontroerd vanwege de nieuw verworven
familieband, want ‘family is everything’
op de Faeröer, zo verklaarde hij.
Journalist en radiomaker Marten
Minkema – ook aanwezig in Rotterdam
– raakte geïnspireerd door deze geschiedenis
van de schipbreuk en de verhalen
eromheen. Hij reisde af naar de eilanden
om ter plekke een radiodocumentaire te
maken. Op 10 april was die te beluisteren
in het programma OVT Het spoor terug
van de VPRO (te beluisteren via npogeschiedenis.nl/ovt).
Een bruggetje op de richels
In de nacht van 2 september 1742 liep het
schip de Westerbeek vast op de kust van
Suðuroy, het zuidelijkste eiland van de
Faeröer. Zeven maanden eerder, op 27
januari, was het schip vertrokken uit
Batavia, volgeladen met peper, koffie en
thee. In april werd er een tussenstop
gemaakt bij Kaap de Goede Hoop, vanwaar
het schip op 11 mei weer vertrok. De
Westerbeek voer aanvankelijk in konvooi
met zeven andere Indiëvaarders. Omdat
het in het Nauw van Calais, de smalle
doorgang tussen Engeland en Frankrijk,
gevaarlijk was vanwege de kapers die zich
8 gen.

Schipbreuk met drenkelingen. Boekillustratie van Jan Luyken, omstreeks 1700.
Coll. Rijksmuseum, Amsterdam
daar ophielden (‘kapers op de kust’), voeren
de schepen met een grote boog noordelijk
om Groot-Brittannië heen.
Onderweg verloren de schepen het
onderlinge contact door de hevige storm
en de Westerbeek kwam ook nog gedurende
elf dagen in een ondoordringbare
mist terecht, waardoor het schip veel te
ver naar het noorden zeilde en uiteindelijk
op de klippen van de Faeröer te pletter
sloeg.
De geschiedenis van de schipbreuk leeft
nog steeds op de Faeröer. Marten
Minkema: ‘Samen met Sámal reed ik met
de auto naar Sumba op het zuidelijkste
puntje van Suðuroy. Halverwege zagen
we een man lopen. Ik draaide mijn autoraampje
omlaag en Sámal vroeg hem of
hij iets wist over de stranding van de
Westerbeek. Tot mijn verbazing begon
die man meteen te vertellen. Hij wees
naar de heuvel waar op die ochtend van 3
september 1742 twee verkenners naar
beneden waren gekomen. Eentje sprak
Noors, zodoende kon hij vertellen wat er
was gebeurd – die man praatte erover
alsof het gisteren was gebeurd in plaats
van 264 jaar geleden. Het landschap is al
die eeuwen niet wezenlijk veranderd, dus
als je daar bent kun je je ook heel goed
voorstellen hoe het toen geweest moet
zijn. Toen ik er was hing er gelukkig geen
dichte mist, maar verder moeten die
schipbreukelingen destijds toch ongeveer
hetzelfde hebben gezien als ik nu. Dat
werkt natuurlijk ook mee aan het zo
levend blijven van de geschiedenis.’
Later die week kwam Minkema in
gesprek met iemand die hem heel precies
kon uitleggen, met een oude kaart erbij,
hoe het schip langs de kust was gevaren.
Bij de uiterste zuidwestpunt van de eilanden
werd het door de noordelijke stroming
langs de kust geduwd. ‘Ze schuurden
als het ware langs de kust naar het
zuiden en kwamen uiteindelijk tussen
gen. 9

twee klippen terecht. De romp sloeg
kapot en het schip begon te zinken. Toen
hebben ze de mast als een soort bruggetje
op de richels in de klippen gelegd,
waardoor ze heel wiebelig aan land konden
komen. De schipper probeerde zijn
zoon die, samen met tien anderen, ziek
in de kajuit lag, te redden door hem op
zijn rug te nemen. Maar hij stapte mis en
zijn zoon stortte naar beneden en viel te
pletter. De andere zieken in de kajuit verdronken
toen het schip zonk, heel tragisch.’
Over de liefde
De eilandengroep midden in de Noorse
Zee tussen IJsland en Noorwegen is nooit
erg welvarend geweest. Ten tijde van de
schipbreuk woonden er een paar duizend
mensen verspreid over de achttien eilanden
en eilandjes, waar weinig anders
groeit dan gras en mos. Bovendien hing
de mist waar het schip in was verdwaald
er al maanden, en al die tijd kon er niet
worden gevist – vis was en is een van de
belangrijkste voedselbronnen van de
bevolking. De bevolking had dus maar
ternauwernood zelf te eten. Het eiland
Suðuroy, zo groot als Texel, had een
bevolking van honderd of tweehonderd
mensen; de komst van die tachtig mannen
moeten ze ervaren hebben als een
soort invasie.
De schipbreukelingen moesten hun heil
noordelijker zoeken, en dat kon alleen
met roeibootjes die ze van de bewoners
Trouwplechtigheid van Karel Christiaan van Nassau-Weilburg en Carolina
prinses van Oranje-Nassau in de Grote Kerk te Den Haag op 5 maart 1760.
Linksonder het hofgezin van de bruid met een Afrikaanse page, mogelijk
Christiaan van der Vegt. Ets van Simon Fokke naar ontwerp van Tethart
Philip Christian Haag, 1760-1761. Coll. Rijksmuseum, Amsterdam
De baai van Sumba, waar de Westerbeek verging, in 2016.
Foto Bas Zwartepoorte
Het is natuurlijk maar zeer
de vraag in hoeverre die
afstammingsverhalen kloppen,
maar dat lijkt ze niet te deren
Marten Minkema.
Foto Miek Hehenkamp
leenden. Onderweg landden ze op andere
eilanden, waar ze ook niet echt welkom
waren, en het verhaal wil dat ze op
zo’n tussenstop stokvis van een lijn hebben
gestolen om hun honger te stillen,
‘Dat was niet best, dat weten ze daar nu
nog steeds’, aldus Minkema. Hun einddoel
was Tórshavn, de hoofdstad waar
de Deense gouverneur – de Faeröer
maakten deel uit van het koninkrijk
Denemarken – zetelde. Daar lagen op
dat moment juist twee Deense schepen
aangemeerd, de laatste van het seizoen.
Men hoopte dus mee te kunnen naar
Kopenhagen. De Denen hadden echter
niet veel zin in zo’n groot aantal vreemdelingen;
er mochten tien mannen mee,
de rest moest wachten op redding vanuit
Nederland. En dat duurde precies negen
maanden, tot juni 1743.
De zeventig schipbreukelingen werden
verspreid over de eilanden ondergebracht
en werkten zo mogelijk voor hun kost en
inwoning bij de plaatselijke boeren of in
de visserij. En daar beginnen de verhalen
over de liefde.
Op het eiland Lamba raakte een getrouwde
vrouw zwanger van zeeman Nicolaas.
Na zijn vertrek van het eiland bracht ze
een tweeling ter wereld. Twee jaar later
kwamen moeder en kinderen tijdens de
winter om in een lawine bij Klaksvík, de
op een na grootste plaats van de eilanden.
Scheepschirurgijn Joseph Gervording
10 gen.

Gasadalur op Vágar, het eiland waar ‘oermoeder’ Sunneya werd geboren, in 2016.
Foto Bas Zwartepoorte
trouwde met een vrouw genaamd
Marianna. Ze kregen samen drie kinderen,
maar geen kleinkinderen. Feitelijk is
Sunneya Berentsdóttir, de dochter van
Elisabeth Andersdóttir en scheepstimmerman
Barend Schouten en ‘oermoeder’
van het geslacht waar ook Sámal
Bláhamar toe behoort, de enige geboekstaafde
nakomeling van de Westerbeekmannen.
Algemeen wordt aangenomen
dat er in de zomer van 1743 veel
meer kinderen met Hollandse genen zijn
geboren; er wordt gesproken van een
kleine geboortegolf op de verschillende
eilanden. De nakomelingen zijn niet als
zodanig in de kerkregisters terechtgekomen,
maar er wordt wel over ze gezongen.
Diekene lenden
‘Dat past helemaal in de manier waarop
ze met hun geschiedenis omgaan’, vertelt
Minkema enthousiast. ‘Wij vinden het al
heel wat als we weten wat er honderd
jaar geleden gebeurde, maar zij hebben
wel duizend overgeleverde verhalen over
hun eigen geschiedenis en die worden
zingend overgebracht, als ballades. Zo is
er dus ook een ballade over de schipbreuk
van de Westerbeek en de overwintering
van de zeventig Hollandse zeelieden.
Het schijnt dat de tekst is
geschreven door een van hen en dat die
later door een geestelijke werd vertaald in
het Faeröers.’
Delen van de Westerbeekballade zijn te
horen in de radiodocumentaire. Wat
monotone slepende tonen in een prachtige
taal waar je heel af en toe een woord
meent te herkennen. Diekene lenden – dat
zijn vast die verre landen die de
Westerbeek heeft aangedaan.
‘Mensen weten ook vaak precies te vertellen
wie hun voorouders zijn’, aldus
Minkema tijdens ons gesprek een week
na zijn terugkeer uit de Faeröer. Hij was
nog druk bezig met het monteren van de
documentaire. ‘Het wordt zeer belangrijk
gevonden om te weten van wie je
afstamt. In de loop der tijden zijn er van
allerlei kanten mensen over zee op de
Faeröer terechtgekomen: Noren,
Vikingen, Denen, Kelten – die lijnen
lopen zeker duizend jaar terug. Het is
natuurlijk maar zeer de vraag in hoeverre
die afstammingsverhalen kloppen,
maar dat lijkt ze niet te deren.’
Zo is er ook een afstammingsverhaal
over de Friezen. Eeuwen voordat de
bemanning van de Westerbeek haar
invloed vanuit de Lage Landen liet gelden,
zouden er ook Friese zeevaarders
vanuit Scandinavië zijn geland op het
zuidelijke eiland. Het verhaal dat erbij
hoort doet Bijbels aan. Geen wonder
waarschijnlijk. De Faeröerders zijn gelovige
mensen, behorend tot de evangelisch-lutherse
kerk.
De Friezen zouden zich rond het jaar
1000 hebben gevestigd in het dorp
Sumba. Ze stichtten er dertien gezinnen.
Toen kwam de pest in 1350 en werden
twaalf gezinnen volledig weggevaagd.
Van het dertiende gezin bleven precies
twee kinderen leven. Minkema: ‘Ik sprak
een voormalige minister, die vertelde
van deze overgebleven Friezen af te
stammen. Hij heette Hergeir – dat was
zijn voornaam. Of ik niet ook vond dat
hij een typisch Friese naam had, vroeg
hij me. Ik waagde het natuurlijk niet om
dat tegen te spreken.’ •
De Faeröer
Lilian de Bruijn is redacteur bij
CBG|Centrum voor familiegeschiedenis
gen. 11

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>

Nog geen vriend
van het CBG?
Meld u dan
nu aan! >>