281154_Eddiks_03-05:Layout 1 - Röben Tonbaustoffe GmbH

EXEMPLUM
Time Warner Cable Arena in Charlotte, North Carolina (VS)
Triangle Brick / Röben baksteen BOBCATS
17
1

EXEMPLUM17

OVER DIT NUMMER
Beste lezer, hartelijk dank dat
u in zo groten getale na de
laatste editie van onze Röben
Exemplum zo positief op
ons nieuwe concept hebt
gereageerd. Door de royale
opzet komen de afzonderlijke
projecten inderdaad meer tot
hun recht. Ook ditmaal willen
wij hiervan gebruik maken en
stellen u bezienswaardige
voorbeelden van moderne
baksteenarchitectuur uit
binnen- en buitenland voor.
Dat het materiaal baksteen
nog steeds trendy is, bewijst de
dit jaar voor de eerste keer uitgeloofde
Fritz-Höger-Preis
2008. In totaal 322 bijdragen
werden ingezonden voor de
door het initiatief Bouwen met
Baksteen georganiseerde
wedstrijd. En zo wordt ook het
assortiment voor onze nieuwe
EXEMPLUM-editie met een
grote variëteit gepresenteerd –
van het woningencomplex in
de vrije natuur tot aan het aan
het water gelegen kantoorloft,
van de sport- tot aan de
productiehal.
Zo vormen de acht woonblokken
met rijtjeshuizen in Utrecht
van het gerenommeerde
Rotterdamse architectenbureau
KCAP een fraai voorbeeld van
een geslaagde nieuwbouw. Om
de gebouwen optimaal in de
urbane context in te voegen
koesterden de architecten hoge
verwachtingen van de karakteristieke
uitstraling van de Röben
Wasserstrich WIESMOOR
kolenbrand-bont. Het onderwerp
homogeniteit treffen we
eveneens aan bij de uitbreiding
van een productiehal in
Oldenburg (Duitsland): hier
maakt een speciale handsortering
van de Röben baksteen
NEUMARKT herfstkleur een
perfecte overgang van de
nieuw bouw naar het bestaande
gebouw van het bedrijf mogelijk.
Heel andere eisen stelde het
ontwerp van de idyllisch in de
vrije natuur gelegen wijk met
rijtjeshuizen “Beerental-Terrassen”
in Hamburg-Eißendorf
(Duitsland), waarbij het levendige
kleurenspel van de Röben
baksteen DORNUM de attractiviteit
en woonwaarde van het
complex verhoogt. En bij de
tegen de helling gelegen
woonblokken in het Zwitserse
Rosenbüchel werd de Röben
baksteen RYSUM bontgevlamd
gebruikt. Het ongebruikelijke
rederijkantoor in het Oost-
Friese Neermoor (Duitsland) en
het nieuwe kantoorgebouw
voor de toeleverancier van
auto-onderdelen in Hamburg
overtuigen door hun hoogwaardige
vormgeving met de
Röben baksteen NEUMARKT
blauwrood. Bij de sanering
van het woningencomplex in
Hamburg-Eilbek werd daarentegen
een effectief Warmte
Isolatie Systeem met
WESTERWALD steenstrips op
de aanwezige façades aangebracht
om het oorspronkelijke
karakter van het rondom gemoderniseerde
gebouw zoveel
mogelijk te bewaren.
Bij de kantoorlofts in de Überseestadt
in het Duitse Bremen
koesterden de ontwerpers
hoge verwachtingen van de
mediterrane uitstraling van de
handvorm MOORBRAND
leembont. Meer naar het
blauwbruin neigt daarentegen
de baksteen ACCUM die
met zijn ongebruikelijke
kleurenrijkdom de moderne
architectuur van het nieuwe
kantoorgebouw in Brinkum
bij Bremen karakteriseert.
Overeenkomstig elegant
presenteert zich de schoolsporthal
in het Saksische
Stollberg (Duitsland) met zijn
overtuigende contrast in
materiaal tussen glas en de
zwarte Röben keramische
baksteen FARO. Een stralend
witte aanblik toont daarentegen
de woning van architect
Bamps Carol in het Belgische
Antwerpen, dat haar
tijdloos-moderne uitstraling te
danken heeft aan de Röben
keramische baksteen OSLO
parelwit in een fraai samenspel
met een zwarte baksteen.
Ik vraag uw bijzondere aandacht
voor de Time Warner
Cable Arena in Char lotte,
North Carolina, VS.
Voor dit grandioze project
heeft Triangle Brick, een
dochter van de Röben groep,
een exclusieve baksteen gebakken.
Wij hopen dat wij u met ons
assortiment interessante
suggesties voor uw eigen
projecten hebben gegeven en
stellen uw adviezen van uw
bureau voor onze volgende
editie bijzonder op prijs.
Veel plezier bij het lezen.
Wilhelm-Renke Röben
3

4
Corporate Design in baksteen:
vierde bouwfase- uitbreiding
van een administratiekantoor en
magazijn aan de Merkurring in
Hamburg. Pagina 6
Reflecting the past, embracing
the future: nieuwbouw van een
evenementencentrum met een
nuttig oppervlak van meer dan
70.000 m² in Charlotte, North
Caroline, VS. Pagina 34
Hoog op de helling – voor
huurders met een ruime blik:
nieuwbouw van een woningencomplex
met veertien huizen
boven St. Gallen in Zwitserland.
Pagina 70

Inhoud
EXEMPLUM17
EXEMPLUM17
Corporate Design in baksteen – administratiekantoor en
magazijn aan de Merkurring in Hamburg 6
Oase in de stad- woning
en kantoor in Antwerpen 14
Modern havengebouw – kantoorlofts in
de Überseestadt in Bremen 18
Gezinsvriendelijk wonen – 64 rijtjeshuizen en
twee-onder-een-kapwoningen in Hamburg-Harburg 24
Een huis als een schip – kantoorgebouw
in Neermoor, Oost-Friesland 30
Reflecting the past, embracing the future -
Time Warner Cable Arena in Charlotte, VS 34
Elegant contrast - schoolsporthal
in het Saksische Stollberg 44
Op elkaar ingespeeld duo – kantoorgebouw
en productiehal in Oldenburg 48
Duidelijk geformuleerd – kantoorgebouw
in Brinkum bij Bremen 52
Streng en speels – woningbouw
in Utrecht 56
EXEMPLUM spezial
Warmte Isolatie Systeem + Röben bakstenen steenstrips
aan het voorbeeld van een Hamburgse saneringsmaatregel 60
Nieuwe façades met Warmte Isolatie Systeem – sanering
van 4 woningen in Hamburg-Eilbek 64
Hoog op de helling, voor huurders met een ruime blik – woningen -
complex “Rosenbüchel” bij het Zwitserse St. Gallen 70
EXEMPLUM archiv 76
De Röben PlanungsService voor
ontwerpers en architecten 80
Impressum 81
Oase in de stad:
woning en kantoor
in Antwerpen,
geheel in de stijl
van de Nieuwe
Zakelijkheid.
Pagina 14
Boven: modern havengebouw:
exclusieve kantoorlofts
en winkelunits
in de Überseestadt
in Bremen.
Pagina 18
Rechts: elegant
contrast. Moderne
schoolsporthal in
de historische
bebouwing.
Pagina 44
Streng en speels:
rijtjeshuizen met
een hoge architectonische
kwaliteit
in Utrecht.
Pagina 56

Corporate Des
6
ADMINISTRATIEKANTOOR EN MAGAZIJN AAN
DE MERKURRING IN HAMBURG
Röben baksteen NEUMARKT blauwrood, gevlamd,
Objectformaat 2DF
Architecten: Dorata Bancerek,
Peter Bielefeldt,
Saint-André-de Buèges,
Frankrijk

ign in Baksteen
Aan de Merkurring, een industriegebied
gelegen aan de oostelijke stadrand van
Hamburg, slechts enkele minuten rijden verwijderd
van de autosnelweg naar Lübeck,
hecht men grote waarde aan een verheven
architectuur. De ongebruikelijk hoge vormgevingsstandaard
is een aanmerkelijk voor-
deel qua marketing en locatie voor bedrijven
die zich hier vestigen. Schuin tegenover de
verkoopruimten van een autosalon die zich
met dure merken als Rolls-Royce en Ferrari
wendt tot welgestelde autofans, zorgt de fa.
Wulf Gaertner Autoparts AG ervoor, dat
auto’s zo lang mogelijk rijvaardig blijven.
7

Juist op de gebogen metsel -
werkvlakken brengt de
blauwrood gevlamde
Röben baksteen NEUMARKT
zijn hele levendigheid tot
uitdrukking. Het expressieve
kleurenspel en de fijne
oppervlakteglans geven
aan de architectuur haar
bijzondere cachet. De
rondlopende blauwe
band van geglazuurde
keramische bakstenen als
ook de blauw gelakte
stalen elementen beantwoorden
aan het Corporate
Design van het bedrijf.

In de royaal van glas voorziene entree zet
het metselwerk zich consequent voort.
Samen met de elementen van staal en glas
vormt zij een harmonische, moderne eenheid.
De historische VW-kever uit 1962 neemt
een prominente plaats in deze omgeving in.

Uitnodigend opent zich de toegang
naar de rotonde met de Mercuriuszuil.
Hier worden kwalitatief hoogwaardige
onderdelen “just in
time” op de juiste plaats
afgeleverd. 10.000 verschillende
Meyle-producten worden vanuit
het noordoosten van Hamburg
naar 120 landen gezonden.
Behalve een perfecte logistiek
heb je daarvoor vooral ruimte
nodig. Het centrale magazijn in
de tot 17 meter hoge hal bevat
22.000 plaatsen voor paletten.
Gecombineerd met de centrale
administratie is het gebouwencomplex
echter zo briljant
ontworpen dat je zijn geweldige
dimensie nauwelijks opmerkt.
Binnen 10 jaar is hij in vier
bouwfasen gegroeid. In 1997
ontstond de eerste, terwijl de
laatste bouwfase nu gereed is
gekomen. En toch maakt alles
de indruk alsof het uit één stuk
is opgetrokken. Het verbindende
element dat als een “rode
draad” om het gehele gebouw
heen ligt, is de Röben baksteen
NEUMARKT blauwrood. Van-
12
wege zijn blauwbonte, glanzende
kleur die aan de façade
een levendig karakter verleent,
viel de beslissing voor de baksteen
al tijdens de eerste
bouwfase. Tot en met de
laatste bouwfase werd die
consequent gerealiseerd. In
deze 10 jaar is de kleur van de
steen bij de productie niet
veranderd. Zowel voor de
opdrachtgever als de architect
was dit een heel belangrijke,
onontbeerlijke kwaliteitsfactor.
De eerste bouwfase werd in de
noodoostelijke bocht van de
Merkurring gebouwd. De ronde
geometrie volgt de bocht en
loopt naar binnen uit. Hier
bevond zich de hoofdingang
met de administratie. De
architecten Peter Bielefeldt en
Dorota Bancerek hebben zich
bij de architectonische vormgeving
van de uitbreidingen automatisch
op de specificaties van
het oorspronkelijke ontwerp
afgestemd zodat het Meylecomplex
één geheel vormt.
Bij de eerste uitbreiding werd
een brug over de binnenplaats
voor de leveranciers aangebracht
om zo de kantoorunits
van de bebouwing met de
nieuwe kantooruitbreidingen te
verbinden. De vormgeving van
deze brug citeert met de aangeduide
ronding van het kwadrant
de vorm van het bestaande
gebouw. De bovenste afsluiting
is eveneens een citaat van
het tegenoverliggende gebouw
dat met dezelfde Röben baksteen
werd gebouwd. De lateien
en vooral de bekleding van de
brug zijn als prefab elementen
in het 2DF-formaat uitgevoerd.
De afsluiting van deze uitbreiding
richting zuiden vormt het
trappenhuis met de aanduiding
van een toren in een open, verzinkte
staalconstructie.
De uitbreiding naar het westen
is door de van glas voorziene
trappenhuizen sterk geleed. Zij
vormen aan de ene kant een
verbindend element tussen oud
en nieuw, aan de andere kant
accentueren zij de hoeken van
de nieuwbouw. Deze trappenhuizen
zijn eigenlijk als vluchtroutes
bedoeld. De binnenmuren
zijn met Röben bakstenen
NEUMARKT blauwrood in het
2DF-formaat uitgevoerd, de
vloeren en trappen bestaan uit
onbewerkt sierbeton, de leuningen
zijn van RVS.
Hier in de laatste bouwfase
bevindt zich ook de nieuwe
hoofdingang. Deze wordt via
een uit drie verdiepingen
bestaande glazen piramide met
een geheel uit glas bestaande
dubbele lift ontsloten. Een VWkever
uit 1962 in de entree verwijst
op decoratieve wijze naar
de geschiedenis van het bedrijf.
Bij de entree worden de bakstenen
van de buitenfaçade weer
opgenomen – deze ruimte is
eveneens volledig met Röben
2DF-bakstenen NEUMARKT
blauwrood bekleed. De binnenhoek
van het gebouw opent
zich naar de rotonde met de
Mercuriuszuil die zich in de
beglazing weerspiegelt. Als het
donker is, worden alle ver -
diepingen van de glazen piramide
– evenals de trappenhuizen –
verlicht, zodat de glans van de
baksteenoppervlakken volledig
tot zijn recht komt.
De op de bovenste verdieping
naar de straat gelegen kantoren
van deze uitbreiding springen
5 m terug. Aan de ene kant als
een extra vluchtroute bedoeld,
aan de andere kant zijn de 5 m
brede stroken – evenals het
daarachter liggende dakvlak –
van groen voorzien, zodat je
vanuit elk kantoor de groenvoorzieningen
kunt zien. De terugspringende
kantoorverdieping
matigt optisch gezien in aanmerkelijke
mate de impact van het
bijna 17 m hoge gebouw.
In het achterste, vanaf de straat
nauwelijks waarneembare deel
van het gebouw, maar ten dele
ook zichtbaar tussen de eerste
en laatste bouwfase, strekt zich
het hoogbouwmagazijn uit. De
muren bestaan hier uit lichte
sandwichpanelen die door verticale
baksteenbanden van
Röben prefab elementen worden
onderbroken en verluchtigd
en zo een bijdrage leveren
aan de optische uniformiteit
van het gebouwencomplex.
Bij Meyle hecht men grote waarde
aan kwaliteit en details.
Daarvan getuigen niet alleen de
producten, maar ook de vele
oorkonden op de gangen, die
verleend werden voor voortreffelijke
prestaties voor het
management en het medewerkersbeleid.
Voor het Corporate
Design en de Corporate Identity
staat ook de blauwe band van
geglazuurde Röben keramische
bakstenen die decent van de
eerste tot en met de laatste
bouwfase om het hele administratiekantoor
heen loopt. Zelfs
in dit detail kwaliteit qua vormgeving.

Het attractieve samenspel “staal-glas-baksteen”
wordt in veel details in en aan het gebouw
gevonden. Het getuigt van een hoge eis, grondige
planning en consequente realisatie.
13

14
WONING EN KANTOOR
IN ANTWERPEN
Oase in de
Röben keramische baksteen OSLO parelwit, glad
Objectformaat 220 x 105 x 52 cm
Röben keramische baksteen FARO zwart genuanceerd, glad
Architect Carol Bamps, Antwerpen
In de 16de eeuw was de Vlaamse stad
Antwerpen dankzij zijn belangrijke haven de
rijkste handelsmetropool van Europa. Vandaag
de dag getuigen de talrijke historische bezienswaardigheden
in het centrum van de stad nog
van deze tijd. Zo’n 300 jaar later, aan het einde
van de 19de eeuw, ontstond o.a. de bekende
wijk Zurenborg met zijn schitterende gebouwen
in de art-nouveaustijl. De fraaiste huizen van de
wijk staan in de straat Cogels Osiley waar de
welgestelde burgers van de stad in slechts
enkele jaren een echte droomstad met rijk versierde
façades en talloze speelse details hebben
gecreëerd.

stad

Een in het bouwlichaam
geïntegreerde trap
ontsluit de woningen
op de bovenverdieping.
Links:
stralend witte baksteen -
architectuur in de stijl van
de Nieuwe Zakelijkheid en
van het Bauhaus.
Ruim vier kilometer verderop in
zuidwestelijke richting in de De
Bosschaertstraat is een duidelijk
contrast met de herenhuizen
aan de Cogels Osiley te vinden.
Op een afgesloten perceel met
binnenplaats - heerlijk rustig en
beplant met bamboe - midden
in de stad heeft de architect
Carol Bamps een uitgesproken
modern uit drie verdiepingen
bestaande huizenrij voltooid. In
plaats van erkers, torentjes of
met zuilen versierde villa’s zie je
daar stralend witte baksteenarchitectuur
in de stijl van de
Nieuwe Zakelijkheid en het
Bauhaus. De langgerekte, over
de gehele rij met een lessenaarsdak
bedekte vleugel integreert
ook acht individueel gesneden
woon- en kantoorunits
– in een daarvan werkt Carol
Bamps zelf en woont daar met
zijn gezin. Twee extra apparte -
menten staan in een verhoogd
aan de straat liggend bouwlichaam
ter beschikking.
Naar het noorden, in de
richting van de privé toegangsweg
en de aangrenzende
bebouwing in de De
Bosschaertstraat, presenteert de
elegant vormgegeven
nieuwbouw zich relatief gesloten
met smalle horizontale
reeksen vensters. Alle ingangsdeuren
alsmede het front naar
het kantoor van Carol Bamps
werden daarbij om inkijk tegen
te gaan van turkooisgroen
gematteerd ondoorzichtig glas
voorzien. Op halve hoogte ontsluit
een in het bouwlichaam
geïntegreerde smalle trap twee
dakwoningen. De andere zes
woningen zijn op de begane
grond toegankelijk.
Het boven de dakvoet schuin
oprijzende lessenaarsdak is van
beneden af niet zichtbaar, zodat
de huizenrij hier eerder een
kleinschalige indruk maakt.
Aanmerkelijk urbaner en royaler
gaf Carol Bamps de aan de
achterkant gelegen tuinzijde
vorm die met haar open en
nadrukkelijk moderne uitvoering
met de zwart geëncadreerde
reeksen vensters aan gebouwen
van Le Corbusier doet denken.
Door de oprijzende "Hoge
Muur” bij de vorst en de uit een
1,5 verdieping bestaande tweede
bovenverdieping schijnt de
nieuwbouw hier optisch gezien
duidelijk volumineuzer te zijn
dan aan de straatkant. Om extra
ruimte voor de woonkamer op
de begane grond en de ver -
trekken op de eerste verdieping
te krijgen werden de lager ge -
legen niveaus elk door een naar
de tuin naar voren springend
volume uitgebreid. Door de
ritmisch in elkaar geschoven
plaatsing van de bouwlichamen
worden afhankelijk van het perspectief
volledig uiteenlopende
aanzichten mogelijk. Het
oppervlak van het platte dak van
het afwisselend uit twee- of drie
verdiepingen bestaande bijgebouw
wordt op de tweede
bovenverdieping als balkon
gebruikt.
Nog meer nuttig oppervlak
bieden de twee aan de buiten-
zijden van de rij gelegen
huizen. Hier heeft Carol Bamps
extra bij het naar voren ge -
schoven bouwlichaam een
kleiner uit één verdieping
bestaand volume op de begane
grond ingevoegd, dat in
contrast met andere witte
metselwerkfaçades met
diepzwarte bakstenen werd
opgetrokken om zo de ge -
varieerde staffeling aanvullend
te accentueren. Het dakvlak van
het uit één verdieping be -
staande bijgebouw staat eveneens
als balkon ter beschikking.
Alle façades werden als tweeschalige
muur met spouwmuurisolatie
en bekledingsmetselwerk
uitgevoerd waardoor de omgevende
baksteenarchitectuur en
de op het perceel aanwezige
baksteenmuren werden voortgezet.
Voor de witte vlakken werd
de Röben keramische baksteen
OSLO parelwit, glad in het bijzondere
formaat 220 x 105 x 52
mm gebruikt. Behalve over -
wegingen qua vormgeving
stond daarbij vooral de kwaliteit
van het materiaal op de voorgrond.
Want de Röben keramische
bakstenen met hun hoogwaardige
wit brandende kleisoorten
hebben een water -
opname van duidelijk minder
dan 2%, zodat het stof dat
overal op gaat zitten, door de
volgende regenbui gewoon
weer wordt afgewassen. “Dit
vond ik bij dit project bijzonder
belangrijk,” aldus Carol Bamps.
“Want met een grauwe sluier
zou het stralend witte karakter
van de architectuur helemaal
niet tot zijn recht komen. “Voor
de beide zwarte bijgebouwen
werd in contrast met de witte
vlakken de Röben keramische
baksteen FARO zwart genuanceerd,
glad gebruikt - "de donkerste
steen die ik op de markt
kon vinden!" aldus de architect.
Op de bouwlocatie werden vervolgens
alle witte façades wit
gevoegd. “Op deze wijze komt
het markante zwart-witte
contrast nog beter uit.”
17

KANTOORLOFTS IN DE ÜBERSEESTADT
IN BREMEN
Röben
MOORDBRAND leembont
18
Modern
Ontwerp: Hilmes Lamprecht Architekten.
Bremen

havengebouw
Steeds groter wordende schepen en alsmaar
modernere overslagtechnieken hebben sinds
de jaren 60 van de vorige eeuw in vele
Europese metropolen geleid tot het sluiten
van dichtbij de stad gelegen haveninstallaties.
Ook in de hanzestad Bremen. Zo’n 15 jaar na
sluiting van de zich aldaar bevindende haven
voor overzees verkeer is er nieuw leven bij de
oude dokken te vinden. Momenteel wordt het
voormalige havengebied tot aan 2019 in
een nieuwe stadswijk getransformeerd. Het
ontwerp met een totaal oppervlak van 288 ha
heeft als voorbeeld een “netwerk vormende
stad met een hoog ontwikkelde nijverheid,
nieuwe vormen van dienstverlening en
moderne levensvormen”.
19

Boven:
rondom de oude Europahaven ontstaan
in totaal acht nieuwe direct aan het
water gelegen kantoorgebouwen.
Links:
een fraai detail: een maritiem rekwisiet
voor baksteenmetselwerk van rustieke
Röben -verblendsteen MOORBRAND
leembont.
Boven rechts:
verspringende metselwerkvlakken en
buitengalerijen aan de zuidzijde zijn de
typische kenmerken van het gebouw.
Rechts:
de meer nuchtere noordzijde neemt de
streng geometrische lijnen van de
historische bebouwing op en zet deze
op moderne wijze voort.

Links:
licht en transparant is het gebouw
naar het water geopend.
Rechts:
luchtig uitzicht over het aan -
grenzende havenbekken en de op
de tegenoverliggende oever ontstaande
"Schuppen 2 (Loods 2)".
De eerste nieuwe gebruiker op
het areaal was de Hogeschool
voor Kunsten van Bremen die
eind 2003 het op de monumentenlijst
staande pakhuis
Speicher XI in de “Holz- und
Fabrikenhafen” betrok. In het
voorjaar van 2005 viel ver -
volgens het startschot voor de
transformatie van de in het
zuidoosten aangrenzende ontwerpfase
„Speicherhafen" met
een totaal nuttig oppervlak van
ongeveer 60.000 m². Rondom
de centrale Europahaven en
vlakbij de in 1950 gebouwde
en intussen voor andere doeleinden
gebruikte "Speicher 1"
ontstaan hier momenteel ge -
baseerd op het stedenbouwkundige
ontwerp van het
Bremense kantoor Hilmes
Lamprecht Architekten in totaal
acht nieuwe, direct aan het
water gelegen kantoorge -
bouwen. De verschillende
gebouwen werden hoofdzakelijk
als nieuwbouwvariant van
de veel gevraagde kantoorlofts
geconcipieerd. Met hun naar
keuze tussen 50 en 300 m²
grote, flexibel te gebruiken en
overwegend uit twee ver -
diepingen bestaande units
bieden zij hun huurders een
bijzonder maritieme ambiance.
Het project wordt gecompleteerd
door een in het noordoosten
aangrenzende wijkgarage
met 400 vaste parkeerplaatsen
en een supermarkt.
Een markante blikvanger langs
de nieuw vormgegeven rij aan
de Europahaven is het eind
2007 door Hilmes Lamprecht
opgeleverde kantoorgebouw
"Port 2". De uit vijf verdiepingen
bestaande nieuwbouw biedt
acht exclusieve kantoorlofts en
vier uiteenlopend grote winkelunits
die alle reeds voor het
afsluiten van de bouwwerkzaamheden
volledig konden
worden verhuurd. Om de
nieuwbouw harmonisch in de
stedenbouwkundige context te
integreren besloten de architecten
om de door grote
glasvlakken geopende baksteenarchitectuur
van het aan
de achterzijde aangrenzende –
en eveneens door Hilmes
Lamprecht voor andere doeleinden
getransformeerde –
pakhuis Speicher 1 op te
nemen en op moderne wijze
voort te zetten. "Op het eerste
gezicht worden zo de vroegere
functie van het areaal, maar
ook het nieuwe gebruik van het
gebouw duidelijk,“ beschrijft
architect Hans-Jürgen Hilmes
het ontwerp. In contrast met de
streng symmetrische stramienmaat
van het oude gebouw
werd bij het Port-2-gebouw
echter heel bewust een ritmisch
verluchtigde vormgeving van de
façade met verdiepingsgewijs
terugspringende metselwerkvlakken
gerealiseerd.
Extra verlevendigd wordt de
architectuur van de nieuwbouw
door de integratie van terug
liggende buitengalerijen aan de
ononderbroken met grote
raamvlakken geopende zuidzijde.
De op alle vier bovenverdiepingen
ingevoegde galerijen
bieden de medewerkers van de
in Port 2 gevestigde bedrijven
een luchtig uitzicht over het
aangrenzende havenbekken en
de op de tegenoverliggende
oever langzaam ontstaande
"Schuppen 2” die na de gereedkoming
individuele kantoor- en
atelierruimtes moet bieden.
Bij de zoektocht naar een
geschikte steen voor de vormgeving
van de verschillende
metselwerkvlakken viel de keus
na intensief zoeken tenslotte op
de Röben MOORBRAND leembont
in het grote normaal
formaat 240 x 115 x 71 mm.
“De steen beantwoordt met zijn
licht rustieke, daarbij echter
desondanks moderne karakter
precies aan onze voorstellingen,”
motiveert architect Hans-
Jürgen Hilmes de beslissing.
Door de aangenaam warme,
bijna mediterrane kleurnuance
van de -verblendsteen wordt
enerzijds een contrast met de
antracietkleurig vormgegeven
raamprofielen en de zichtbaar
gebleven stalen balken tussen
de afzonderlijke verdiepingen
gevormd. Tegelijkertijd contrasteren
de stenen duidelijk met
de omgevende bebouwing –
met name met de donkere metselwerkvlakken
van de aangrenzende
Speicher 1 alsmede de
markant glinsterende aluminium
buitenhuid van het ernaast
gelegen kantoorgebouw Port 4.
Geaccentueerd door de crèmekleurige
voegmortel en extra
verlevendigd door het optrekken
in het zogen. “wilde verband”
is een elegant façadebeeld
ontstaan dat zich speels
licht aan het moderne karakter
van de nieuwe wijk aanpast.
23

BEERENTAL-TERRASSEN
64 RIJTJESHUIZEN EN TWEE-ONDER-EEN-KAPWONINGEN
IN HAMBURG-HARBURG
Röben baksteen DORNUM smelt-bont Architecten PPL-Architektur und
24
Gezinsvrien
Stadtplanung, Hamburg

delijk wonen
Langenberg, Kusselhang, Erlenhöhe en Hügelhain
– ongebruikelijke namen voor straten in Hamburg.
Maar deze bevinden zich dan ook niet in de city,
maar ten zuiden van de Elbe, in de stadswijk
Harburg, om precies te zijn in Eißendorf. In de
Harburger Bergen hebben gletsjers in de een na
laatste IJstijd hier reusachtige zandmassa’s tot een
hoogte van 100 meter achtergelaten. Zo hoog is
het in het Beerental niet, maar ook hier is het
ongewoon heuvelachtig. Een attractief woongebied,
dichtbij de Harburger binnenstad en
ondanks de nabijheid van de A7 und de Elbtunnel
rustig en groen. Hier zijn veel wandelpaden en er
is zelfs een boswachterij. Ideaal voor gezinnen
met kinderen.
25

Links boven en beneden:
spelen, rennen, fietsen – in deze
straten heerst het leven. De
bonte façadebeelden van
metselwerk en kleurrijk vormgegeven
verspringende ver -
diepingen vormen daarvoor de
vriendelijke omlijsting.
Rechts boven:
naar de helling openen zich de
rijtjeshuizen met ervoor aan -
gebrachte balkons en wenteltrappen.
Het metaal van deze
constructies staat in een fraai
contrast met het rode metselwerk.
Rechts beneden:
een kijkje in het “dal”. In het
welige groen zijn metselwerk en
gevelvlakken kleurige stippen.
27

28
Verbindend element bij
alle 64 rijtjeshuizen en
twee-onder-een-kapwoningen
zijn de metselwerkvlakken
van Röben
bakstenen DORNUM
smelt-bont. De kleuren
van de vezelcementbekledingen
verschillen van
huizengroep tot huizengroep.
Röben baksteen DORNUM
smelt-bont: variaties in
rood met krachtige smeltaccenten.
Geen steen is
dezelfde, niets wordt herhaald.
Een metselwerk
met karakter en
levensvreugde.
En zo voldoet het woningencomplex
“Beerental- Terrassen" inderdaad
aan zijn klinkende
naam, want het ligt – omsloten
door het oude bomenbestand –
op een terrasvorming plateau dat
lange tijd diende als sportterrein
voor de medewerkers van een
Hamburgs bedrijf. De ontsluiting
van het perceel door de toegangsweg
naar het bouwterrein
werd door de grote hoogteverschillen
echter bemoeilijkt.
"
Zin in Wonen" – onder dit motto
maakt GS-Bau GmbH reclame
voor de wijk met 64 rijtjeshuizen
en twee-onder-een-kapwoningen.
Het stedenbouwkundige
concept dat al enkele jaren voor
het begin van de bouw was ontstaan,
moest het bouwbedrijf in
zijn bestaande vorm overnemen.
De verschillende huistypen konden
echter vrij worden ontworpen.

Hier stond het gezinsvriendelijke
wonen met uiteenlopende
plattegronden en een aantrekkelijke,
hoogwaardige vormgeving
van het buitengebeuren op de
voorgrond. Michael Freitag,
Hamburgs voormalige senator
van stadsontwikkeling, had
destijds persoonlijk de eerste
steen gelegd en daarmee de
grote betekenis van het project
in het kader van de Hamburgse
stadsontwikkeling met de
“Sprong over de Elbe” ge -
documenteerd.
Het vormgevend basisthema
wordt door een kleurenconcept
met drie hoofdkenmerken bepaald:
het dominerend element
wordt gevormd door de be -
kledingsvlakken met de Röben
baksteen DORNUM smelt-bont.
Qua materiaal en kleur zijn ze
voor het hele bouwproject
dezelfde. Terwijl de façades
conventioneel werden gemetseld,
besloot men om bij de lateien
Röben prefab elementen te
gebruiken; deze kunnen snel en
economisch worden geïntegreerd,
want er is geen betimmering
nodig en ze kunnen direct
van metselwerk worden voorzien.
Voor de aannemer echter
zeer belangrijk: op grond van de
typeproef beschikken zij over het
statische bewijs.
Als contrast met het baksteenmetselwerk
zijn de verspringende
zolderverdiepingen met vezelcementplaten
bekleed. De kleuren
wisselen tussen de afzonderlijke
huizengroepen. Bij de gevels
zijn ze met de baksteenvlakken
ingekast. De ingangen
wordt extra benadrukt door
pleister vlakken en kleurrijk ge -
accentueerde voordeuren. Ook
bij het kleuren concept heeft de
overheid haar voorstellingen
doen gelden en daarmee
deze kleuren- en materiaalmix
beïnvloed.
Bij de vormgeving van de daken
besloot men voor groenvoor -
zieningen; aan de ene kant om
een verbinding met de welige
natuur rondom het woongebied
tot stand te brengen, aan de
andere kant om de afvoer van
het regenwater te reguleren.
De lange ontwerptijd is niet voor
niets geweest. Er ontstond een
bebouwing waarvan de afzonderlijke
bouwvelden zich met
hun mix van kleuren harmonisch
in het heuvelachtige landschap
invoegen. De rustige woonstraat,
die hier en daar met aanzienlijke
hoogteverschillen tussen de
huizen door kronkelt, biedt – tot
groot plezier van de talrijke
kinderen – een geweldige baan
voor bobbycars en skateboards.
Terzijde van de straten
ontsluiten smalle
weggetjes de
woningencomplexen
en openen steeds
weer nieuwe
perspectieven vol
afwisseling.
29

30
KANTOORGEBOUW IN NEERMOOR,
OOST-FRIESLAND
Röben baksteen NEUMARKT blauwrood gevlamd
Architect Christian Kirchhoff,
Neermoor
Een huis
als een schip
Al van verre valt het markante gebouw in het
industriegebied van het plaatsje Neermoor in
Oost-Friesland op, dat als een scheepsboeg uit
het landschap oprijst. Hier heeft Siegfried
Bojen zijn heel persoonlijke werkwereld
gecreëerd. ‘Hey snackt nich veel’ (Hij zegt niet
veel), met moeite is aan hem een “Moin”
(goeiendag) te ontfutselen. Maar hij staat met
beide benen op de grond. Reeds op 23-jarige
leeftijd had hij zijn kapiteinsbrevet, vier jaar
later zijn eerste kleine vrachtschip. Vandaag de
dag zijn het meer dan 20 schepen die onder de
vlag van Reederei Siegfried Bojen de rivieren en
zeeën in Europa en in de hele wereld bevaren.
Zelf heeft hij twee scheepstypes ontwikkeld,waarmee
de vloot verder krachtig moet
groeien.

De signalen staan op expansie –
niet alleen te water maar ook te
land. Meer dan veertig jaar had
Siegfried Bojen woning en
kantoor onder één dak verenigd,
toen besloot hij tot
nieuwbouw. Ook hier bewees
hij, hoe hij met zijn omgeving
vergroeid was. Hij verhuisde
niet, zoals de meeste andere
rederijen, naar het water in het
vlakbij gelegen Leer, maar bleef
zijn geboorteplaats Neermoor
trouw. Slechts enkele honderden
meters van de oude locatie
liet hij een nieuw huis bouwen
en haalde daarbij het water en
maritieme uitstraling naar en in
zijn huis. Hier voelt hij zich in
zijn element.
Het huis “drijft” in een klein
park. Grote natuurstenen
symboliseren de oever, hierop
volgen brede houten vlonders
die het huis in leiden. Daartussen
steeds weer kabbelend
water en planten. Het kantoorgebouw
lijkt op een schip dat in
de haven ligt, de beide zijgevels
32
rijzen als een boeg uit het
bouwlichaam op. Met de jonge
architect Christian Kirchhoff,
natuurlijk eveneens uit Neermoor,
vond Bojen een partner,
die zijn voorstellingen creatief
realiseerde. Traditie en modern
design vullen elkaar aan tot een
geslaagde maritieme architec -
tuur die een rederij tot eer
strekt.
Bij de façade bepalen baksteen,
gecombineerd met glas en staal,
het beeld. Architect Christian
Kirchhoff heeft heel bewust zijn
keuze op een donkere steen
laten vallen. Als bij een schip
verbindt hij daarmee kracht,
sterkte en stabiliteit. Aan de
gevelzijde rijzen twee futuristisch
aandoende grote stalen
masten over vier verdiepingen
naar het naar voren springende
dak omhoog. Op twee baksteenlisenen
na is de gevel van
glas voorzien en zorgt - zoals
op de brug van een schip -
voor een ruime blik naar
voren.
Een trappenhuis als
een scheepsdek: vanaf
het scheepsvloerparket
tot aan de RVS-reling
zet het maritieme
karakter zich in het
interieur van het
gebouw consequent
voort.
De baksteenkeuze viel op de
NEUMARKT blauwrood bontgevlamd
van Röben, omdat deze
door zijn kleurenspel en de
afwisselende schakeringen bij
verschillende zonnestanden de
uiteenlopende kleurgeving van
het water zeer dicht benadert.
Dit effect wordt extra versterkt
door de weerspiegeling van de
façade in het glas.
Het strikte maritieme karakter
aan de buitenzijde wordt in het
interieur van het gebouw voortgezet.
In plaats van een conventioneel
trappenhuis met gangen
zijn er drie open "dekken" die
gefaseerd worden ontsloten.
Smalle lichtbanden van blauw
glas zorgen binnen voor meer
licht en weerspiegelen ook hier
het element water. De grote
ronde vensters doen aan
patrijspoorten denken. Aangezien
het bouwlichaam met zijn
glazen gevel strikt op het zuiden
is gericht, wordt de bezoeker in
licht badende vertrekken ontvangen.
Grote ramen in de
Rechts boven:
een schip in de haven – deze
indruk geeft het gebouw te
midden van uitgestrekte
waterpartijen en brede
houten vlonders.
Rechts beneden:
maritieme details, zoals
navigatielichten als buitenverlichting
en patrijspoorten
in de vorm van cirkelvormige
ramen harmoniseren bijzonder
goed met het blauwrood
gevlamde baksteenmetselwerk
van de Röben bakstenen
NEUMARKT.
kantoren maken het werken
zonder kunstlicht mogelijk en de
brede ramen in de dakvlakken
verspreiden het licht - als een
atrium in een modern luxepassagiersschip
– tot op de begane
grond. Op de vloer ligt een
combinatie van scheepsvloer -
parket en een als donker marmer
werkende starlight vloerbedekking,
met kleine, spieg -
elende ingesloten voorwerpen.
De RVS leuningen van de
trappen leiden – vormgegeven
als scheepsrelingen - naar de
afzonderlijke "dekken".
Aan de muren hangen schil -
derijen en foto’s van de Bojenvloot
vanaf de oprichting van de
rederij; en voor het kantoor van
Siegfried Bojen een muur met
glazen klokken die de tijden van
New York, Londen, Tokio,
Sydney en Neermoor aangeven.
Maar "Moin" zeggen ze hier op
elk moment van de dag.

34
Reflecting the
TIME WARNER CABLE ARENA
CHARLOTTE (VS)
Triangle Brick / Röben Klinker
BOBCATS rood gevlamd en geel genuanceerd
embra
Architecten: Odell Assocates, Inc.
Ellerbe Becket Architects
and Engineers
The Freelon Group, Inc.

past,
cing the future
Charlotte in North Carolina is een moderne, zich
dynamisch ontwikkelende stad met het op één
na grootste financiële centrum van de Verenigde
Staten. Hier leeft een voortdurend groeiende
bevolking van jonge, goed opgeleide vakkrachten.
Er bevindt zich bovendien een aantal cultu-
rele attracties die zowel bezoekers als ook ingezetenen
aanlokken. De huidige economische
opbloei van Charlotte berust op een 250-jarige
geschiedenis van ambitieuze en hard werkende
bewoners, die de stad op de rode leem van deze
omgeving hebben opgebouwd.
35

Een ware zee aan licht,
kleuren en vormen: Plaza en
hoofdingang van de Arena.

Architectuur en bouw -
materiaal in een prachtig
samenspel: glas, staal en de
objectsteen BOBCATS in de
kleuren roodgevlamd en geel-genuanceerd
van Triangle
Brick, dochter van de Röben
groep.
39

40
Een van de vele fraaie gevarieerde kanten van de
Arena baksteenarchitectuur met historische
vormgevingskenmerken, liefelijke details in de
façade, voortgezet in de bestrating en omlijsting van
verhoogde bloembedden.

In de schemering ontwikkelt zich de volledige
kleurenrijkdom en transparantie van de Arena.
De verschillende bouwmaterialen worden
door doelgerichte lichtaccenten effectief
geënsceneerd.
41

42
Een hoge zuilengalerij geeft de Plaza vóór de Arena
een bijzonder karakter. Daarvoor koos de bekende
kunstenaar Adrew Leicester vormen uit de regionale
textielindustrie: kolossale, kleurige spoelen van
keramiek, kegelmetselwerk van profielstenen en
garenklossen als lichtgevende voorwerpen.

Vandaag de dag staan moderne
torenflats trots en beschermend
te midden van historische
bakstenen gebouwen – het
architectonische landschap
weerspiegelt zowel het erfgoed
van het Amerikaanse Zuiden als
ook de progressieve houding
van de stad.
In het historische centrum van
de stad werd onlangs de “Time
Warner Cable Arena” (vroeger
“Charlotte Bobcats Arena”) als
thuisbasis van het NBA-team
van de Charlotte Bobcats geopend.
Het organisch-ronde gebouw
met een nuttig oppervlak
van meer dan 70.000 m² werd
in oktober 2005 op een 3,6 ha
groot perceel voor een bedrag
van 265 miljoen USD (ca. 207
miljoen euro) voltooid. Met
inbegrip van verschillende sportmanifestaties,
concerten en
congressen vinden hier jaarlijks
150 evenementen plaats.
Bovendien is het evenementengebouw
niet zomaar een arena.
Hij werd door de stad Charlotte
voor de burgers van Charlotte
gebouwd en laat aanschouwelijk
verleden, heden en
toekomst zien van de “Queen
City”.
“De voor de buitenfaçades gebruikte
rode baksteen reflecteert
het industriële verleden
van de stad,” aldus Marley
Carroll, Senior Principal van het
architectuurkantoor Odell
Associates, dat met de opdracht
voor de nieuwbouw werd belast
en die samen met Ellerbe Becket
en de Freelon Group, Inc. heeft
gerealiseerd. “Om tegelijkertijd
de moderne oriëntatie en de
economische kracht van de
stad te documenteren hebben
wij de bakstenen door moderne
materialen als metalen en
glazen vlakken gecompleteerd.”
De uitwendige vormgeving van
de nieuwbouw werd sterk door
de stad Charlotte beïnvloed:
“Om bijdragen voor het concept
van de bouw te krijgen
werden reeds bij de voorbe -
reidende werkzaamheden van
de planning verscheidene
openbare vergaderingen ge -
organiseerd,” kijkt Marley
Carroll terug. “In die tijd
hebben wij uiteenlopende
bijdragen, ideeën en tekeningen
van de bewoners en van de gemeenteraad
verzameld om er
zeker van te zijn dat de arena
integraal bestanddeel van de
stad werd en in het stedelijke
beeld zou passen.” Tenslotte
gaven alle betrokkenen hun
goedkeuring. Hierbij bleef het
doel van het ontwerp bestaan
dat de nieuwbouw bij het historische
aanzien en stads -
gevoel moest passen en tevens
tot uitdrukking moest brengen,
dat Charlotte een levende gemeente
met een veelbelovende
toekomst is.
In bijna alle steden in de Verenigde
Staten worden tegenwoordig
omvangrijke stadsvernieuwingen
en steden -
bouwkundige revitaliseringsprojekten
uitgevoerd. Charlotte
is een goed voorbeeld voor deze
ontwikkeling: “De Arena
werd heel bewust als initiator
voor groei en ontwikkeling in
de regio geconcipieerd,” verklaart
Marley Carroll het
concept. “Bovendien moest de
nieuwbouw heel doelgericht de
revitalisering van het stedelijk
centrum bevorderen.” Behalve
het oppervlak voor de Arena
werden daarom ook de omliggende
percelen in de stedenbouwkundige
planning opgenomen:
“In de directe omgeving
zijn talrijke winkels, restaurants
en bedrijvenunits. De omgeving
werd daarom volledig voetgangersvriendelijk
gemaakt zonder
dat het autoverkeer werd verbannen.
Dit alles heeft de vorm
en vormgeving van het gebouw
sterk beïnvloed.” Zo werd onder
andere ook een halte van het
stadsspoor bij de Arena ge -
opend.
Een belangrijk aspect van de
nieuwbouw is zijn voorbeeld -
karakter met het oog op het gebruik
van materialen die ook in
de historische wijk te zien zijn:
“Rode baksteen vind je overal in
Charlotte,” aldus Mile Umphlett
van Triangle Brick, het in
Durham gevestigde dochter -
bedrijf van Röben. “Als je de
historische gebouwen ter plekke
bekijkt, dan zie je overal rode
bakstenen – vooral bij de oude
molens, magazijnen en fabrieken
van de vroegere belangrijke
textielindustrie.”
Vandaar dat rode bakstenen
natuurlijk ook de eerste keus
van de architecten voor de
nieuwbouw van de Arena
waren. “Aangezien de ontwerpers
naar een baksteen zochten
die bij de architectuur van
Charlotte past, hebben wij een
royale “Utility Brick” (ca. 306 x
102 x 102 mm) strangperssteen
geleverd – een roodgevlamde
steen die zich voortreffelijk aan
deze omgeving aanpast.
Met het perspectief van de
voetgangers werd bij de
afmetingen van de baksteen
ook rekening gehouden. “Door
de afmetingen van het gebouw
besloten wij om een
voor Amerikaanse verhoudingen
relatief grote baksteen te
gebruiken om zo de gewenste
indeling te bereiken en een
menselijk te ervaren maatstaf
mogelijk te maken, “ aldus
Marley Carroll.
Aanvullend werd de esplanade
bij de ingang van de Arena
door conische zuilen versierd.
“Om een historische, maar ook
moderne uitstraling te bereiken
hebben wij door Röben voor
deze zuilen speciale profielstenen
laten vervaardigen,” legt
Mike Umphlett uit. En dat met
succes: de vormgeving lukte zo
goed dat het project intussen
met de North Carolina Brick
Award 2007 van het North
Carolina American Institute of
Architect werd onderscheiden.
De nieuwbouw van de Time
Warner Cable Arena vertoont
een harmonisch samenspel van
historische en moderne
elemen ten. De rode baksteenfaçades
citeren daarbij de imposante
baksteenarchitectuur
van de stilgelegde textiel -
molens, terwijl de materialen
metaal en glas tevens naar de
toekomst wijzen. Met de overtuigende
verbinding van beide
polen lukte het de architecten
om een indrukwekkend
architectonische logo voor de
stad Charlotte te creëren.
43

Elegant

SCHOOLSPORTHAL
IN HET SAKSISCHE STOLLBERG
Röben keramische baksteen FARO
zwart genuanceerd, geschilferd
Architecten Baukonzept
contrast
Planungsgesellschaft mbH,
Lichtenstein
Het Carl-von-Bach gymnasium in het Saksische
Stollberg is een plaats waar goed onderwijs
wordt aangeboden. In het schitterende
Jugendstilgebouw dat in 1903 in een fraai park
aan de noordelijke rand van het Erzgebirge
werd gebouwd, hebben al veel bekende persoonlijkheden
op wiskunde, geschiedenis,
scheikunde of Duits zitten blokken – waaronder
de letterkundige Hellmuth Karasek of de auteur
Reiner Kunze. Oorspronkelijk werd de school als
Königlich Sächsisches Lehrinstitut (Koninklijk
Saksisch Onderwijsinsituut) gebouwd, later
vond de Hans-Beimler-Oberschule er onderdak.
Sinds 1997 draagt de school de naam van de
belangrijke machine-ingenieur Carl von Bach
(1847 – 1931).
45

In 2006 werd het eerbied -
wekkende gymnasium uitgebreid
met een moderne sporthal
met drie velden. De aan de
noordwestelijke rand van het
schoolterrein op een helling
opgetrokken nieuwbouw is
allereerst bedoeld als sport-
en vrijetijdsmogelijkheid voor
de ruim 800 leerlingen van het
Carl-von-Bach-Gymnasium. Na
schooltijd staat de hal bovendien
voor de sportverenigingen
van de stad alsmede voor openbare
feestelijke manifestaties,
seminars, concerten of con -
ferenties met maximaal 1000
bezoekers ter beschikking. Door
het flexibele gebruik kan het
gebouw niet alleen optimaal
worden benut, maar is er ook
heel bewust een nauwere
dialoog tussen school en stad
mogelijk.
Met de planning van de maatregel
had het district Stollberg
in het voorjaar van 2004 de
Bauconzept Planungsgesellschaft
mbH uit het nabijgelegen
Lichtenstein belast. Het bureau
met zo’n 100 medewerkers
46
heeft reeds talrijke projecten
op het gebied van school-
en sportbouw gerealiseerd
waaronder twee sporthallen
met drie velden in Freiberg, de
sporthal met twee velden van
de Internationale School in
Dresden of de wielerbaan in
Erfurt. Bovendien heeft het
bureau zich ook bezigge -
houden met de omvangrijke
saneringen van de historische
Jugendstilbaden in Dessau en
Zwickau die beide in nauw
overleg met de monumentenzorg
dienden plaats te vinden.
Overeenkomstig hoge eisen
stelde ook het ontwerp van de
hal met drie velden in Stollberg.
Want op grond van de aansluiting
op de aanwezige, als
cultuurhistorisch monument
geclassificeerde bebouwing was
ook hier een nauwe afstemming
met het bureau van de
deelstaat voor monumentenzorg
noodzakelijk. In plaats van
een stilistische toenadering
tot de historische baksteen -
architectuur te laten plaats -
vinden, besloten de ontwerpers
echter van meet af aan voor
een uitgesproken moderne
vormgeving om de sporthal niet
met de oudbouw te laten
concurreren. In een duidelijk
contrast met de bebouwing
ontstond een uit één verdieping
bestaande, minimalistische
nieuwbouw in gecombineerde
bouwwijze van gewapend
beton/staalvakwerk met een
vensterfront op de begane
grond en een translucide glasconstructie.
Het noordwestelijke
gedeelte van de hal met de
toestelruimtes werd daarbij in
de bestaande glooiing ingebed,
zodat het van buiten zichtbare
volume optisch gezien duidelijk
kon worden gereduceerd. De
hoofddraagconstructie van de
hal wordt gevormd door holle
profielbalken/vakwerkspanten
op ingeklemde stalen kolommen.
De binnenmuurvlakken van de
sporthal werden bekleed met
een absorberende oppervlak -
constructie van berkenhoutmultiplexplaten,
de plafondafs-

luiting vormen geperforeerde
stalen trapeziumprofielen. Om
ondanks de verschillende detaillering
van beide bouwlichamen
een visuele verbinding tussen
oud en nieuw tot stand te
brengen werden de massieve
gewapende betonfaçades in
navolging van het bestand met
een ononderbroken baksteenbekleding
met aan de binnenzijde
liggende spouwmuuri -
solatie uitgevoerd. De keuze
van de ontwerpers viel snel op
de Röben keramische baksteen
FARO, zwart genuanceerd,
geschilferd: “Die diepzwarte
keramische klinkers accenturen
de moderniteit van de hal en
maken tegelijkertijd een interessant
verband met het oranjegele
metselwerk van het oude
gebouw mogelijk,” motiveert
projectleider Mario Böttcher de
materiaalkeuze van het bureau.
"Bovendien brengen de stenen
met hun bijna abstracte uitstraling
een interessant materiaal-
contrast met de omlopende
glazen façade tot stand." In de
sectoren boven het vensterfront
op de begane grond werden
voor een vlotte en zuinige
voortgang van de bouw in
nauwe samenwerking met de
Röben-PlanungsService prefab
lateien gebruikt.
In het interieur maakt de integratie
van een speciaal isolatieglas
voor de omlopende glazen
façade verlichting met daglicht
zonder slagschaduwen en verblinding
van de hal mogelijk.
Om een optimale flexibiliteit te
garanderen staan bovendien
een verduisteringinstallatie, een
mobiel scherm en een moderne
vouw-/kanteltribune gereed die
al naargelang gemakkelijk naar
binnen gereden en in één vlak
met de muur geïntegreerd kan
worden. In het Carl-von-Bach-
Gymnasium is men zo te allen
tijde op de meest uiteenlopende
eisen voorbereid.
47

48
Op elkaar
ingespeeld
KANTOORGEBOUW EN
PRODUCTIEHAL
IN OLDENBURG
Röben baksteen NEUMARKT herfstkleur
Architecten HS-Architekten, Hamburg

Duo
In het zuiden van Oldenburg werd onlangs een
productielocatie voor hoogwaardige precisie -
machines uitgebreid. Op het aanwezige perceel
van het bedrijf in de stadswijk Kreyenbrück
vlakbij het Osternburger Kanal heeft het bedrijf
zijn hele productie en softwareontwikkeling
onder één dak geconcentreerd. Door de voortdurende
groei had de directie in 2001 reeds de
beslissing genomen om het oorspronkelijke
bedrijfsoppervlak uit te breiden. Kort daarna
kreeg tenslotte het Oldenburgse architecten -
bureau Kneteman + Partner de opdracht om een
op het belendende perceel liggende voormalige
onderhoudshal voor tanks van de Bundeswehr
te verbouwen en uit te breiden tot een moderne
productiehal.
49

Links boven:
eerste bouwfase met
naderhand aangebrachte
bovenverdieping.
Links onder:
tweede bouwfase, de
bestaande architectuur
exact aangepast.
Rechts:
hoogste puntbelastingen
maken geen indruk op
deze schudvloer: Röben
VIGRANIT® fijn gresmateriaal
lichtgrijs,
fijnkorrelig, geëngobeerd,
20 x 10 cm.
Een parallel aan de hal verlopende
gangzone ontsluit daarbij een
eveneens nieuwe afdeling voor
kantoren, contacten en kantine.
Onmiddellijk naast deze productiehal
– en slechts gescheiden
door een interne toeleveringsstraat
die vanaf de toegangspoort
aan de "An der Kolck -
wiese"-straat in oost-westelijke
richting verloopt -, werd het bedrijfsoppervlak
van de onder -
neming intussen met een
tweede uitbreiding aangevuld.
De door de Hamburgse HS-
Architekten rondom Holger
Schmidt ontwikkelde nieuwe
montage- en productiehal met
een geïntegreerde admini -
stratievleugel zet het bestaande
architectonisch harmonisch geconstrueerde
geheel in noordelijke
richting voort en neemt
daarbij heel bewust de markante
vormgeving van de in 2001
voltooide eerste uitbreiding op.
Beide bouwfases werden in een
bouwwijze van gewapend beton
en prefab elementen met een
voorgezet schoon metselwerk
van rode bakstenen gebouwd.
En zoals de eerste uitbreiding
werd ook de objectuitbreiding
van de HS-Architekten met een
oprijzende kant van het gebouw
met een royaal van glas voor -
ziene, naar de straat gelegen ingang
gevormd. "Als alternatief
zouden we natuurlijk ook een
afwijkende vormgeving voor de
nieuwe uitbreiding hebben
kunnen ontwikkelen,” blikt
projectarchitect Horst Stapelfeldt
van bureau HS-Architekten
terug. "Maar in samenspraak
met de opdrachtgever was het
snel duidelijk, dat de nieuw -
bouw zich stilistisch gezien
tegen de eerste uitbreiding
moest aanleunen om zo een
homogene totaalindruk van het
complex te bereiken."
Om de noodzakelijke productiecapaciteiten
onder te brengen
werd de nieuwe productiehal
anders dan de voor het merendeel
uit twee verdiepingen bestaande
eerste uitbreiding doorlopend
in drie verdiepingen
uitgevoerd. Om desondanks een
symmetrische indruk te krijgen
werd het oostelijke gedeelte van
de oudbouw met de schuin
oprijzende ingangsfront in het
kader van de nieuwe uitbreiding
met een extra verdieping ver-
hoogd. Beide bouwlichamen
worden verbonden door een
ononderbroken met blauw gekleurd
glas vormgegeven brug
die op de tweede verdieping
over de interne toeleveringsstraat
heen ligt.
Om de nieuwbouw daarbij zoveel
mogelijk aan de bestaande
architectuur aan te passen hadden
de architecten rondom
Horst Stapelfeldt zich van meet
af aan vastgelegd op rode bakstenen
voor het bekleden van
de gewapende betonfaçades.
Door de goede ervaringen was
daarbij oorspronkelijk gepland
om opnieuw de Röben baksteen
GREETSIEL te gebruiken.
"Intussen werken wij echter
met een hypermoderne nieuwe
productieoven", deelt de bedrijfsleider
van Röben, dhr. H.J.
Reske, mee die bij de planning
betrokken was. "Door deze
technische omschakeling konden
wij de GREETSIEL niet meer
in dezelfde uitvoering produceren."
Als alternatief werd daarom
de erop lijkende Röben
baksteen NEUMARKT herfstkleur
gebruikt. Een bijzonder
gevoelige fase was daarbij de
sector van de brugverbinding
tussen beide bouwfases: "Om
hier een vloeiende overgang tot
stand te brengen hebben wij
voor deze zone een speciale
handsortering geleverd." Het
overtuigende resultaat was dat
oud en nieuw een harmonisch
duo vormen en van buitenaf ten
aanzien van de gebruikte steen
nauwelijks zijn te onderscheiden.
Voor de vloer in het interieur
van de nieuwe productiehal
werd gebruik gemaakt van
het Röben VIGRANIT® fijn gres -
materiaal. Om in alle sectoren
een duurzame onverslijtbare
en flexibele vloerbedekking te
realiseren die naast een optisch
hoogwaardige en slipvrij
oppervlak ook een bijzondere
stabiliteit met een hoge punt -
belastbaarheid garandeert,
werden de platen met de tril -
methode aangebracht. Het
systeem berust op het machinale
intrillen van de vloertegels in
een mortelbed, zodat de bedspecie
extreem sterk wordt
verdicht. Dit als een perfecte
basis voor de veel soortige
productieprocessen van het
bedrijf.
51

KANTOORGEBOUW
IN BRINKUM BIJ BREMEN
Röben baksteen ACCUM blauw-bruin
Architecten NPC Naumann Petersen Conrad,
52
Duidelijk gefor
Bremen
De belastingadvies-sociëteit Kattau + Partner
met vestigingen in Brinkum bij Bremen en
Rostock adviseert onder één dak haar cliënten
op het gebied van ondernemen en belastingen.
In de hoofdvestiging in Stuhr-Brinkum was het
kantoor met in totaal vier partners en ruim

muleerd
25 medewerkers tot voor kort in het centrum
van de plaats in gescheiden kantoorruimtes
gevestigd. Aangezien de vertrekken aldaar in
toenemende mate niet meer aan de eisen van
de sociëteit beantwoordden, besloten de partners
vorig jaar om op een attractieve locatie een
representatief nieuw kantoorgebouw te laten
bouwen en wel bij het begin van de bebouwde
kom om daarmee direct voor de poorten van
de hanzestad Bremen een advies- resp.
“Kompetenz-Center Bremer Str. 71” samen te
stellen.
53

Geen optische misleiding: de
voorzijde van het gebouw rijst
schuin omhoog. En de zolderverdieping
is in vergelijking
met de lager gelegen niveaus
schuin verspringend aangebracht.
54
Edele optiek:
met zijn intensieve kleurenspel en
zilverachtig glanzende opper -
vlakken is de Röben baksteen
ACCUM blauw-bruin ideaal voor de
moderne façadevormgeving.

Elegant samenspel in
duidelijk geformuleerde
proporties: donkergrijze
raamkozijnen, royale
glasvlakken, grijze
eternietpanelen, wit
gelakte hout en edel
baksteenmetselwerk.
Met de planning en realisatie
van het project werd tenslotte
het Bremer Büro NPC Naumann
Petersen Conrad belast. In
nauwe samenwerking met het
Bauteam Nord als hoofdaannemer
realiseerde het bureau
een moderne en royale kantoornieuwbouw
die op drie
niveaus in totaal 1100 m²
kantooroppervlak voor in
totaal 45 medewerkers ter beschikking
stelt. Door het ten
opzichte van de vroegere
ruimtes duidelijk vergrote bedrijfsoppervlak
werd daarbij
de basis geboden om behalve
het kantoor Kattau + Partner
ook het advocatenkantoor dr.
Jürgen Nazarek, de Constand
Wirtschaftsprüfungsgesellschaft
mbH en de Confairenz
Unternehmensberatung GmbH
de nieuwbouw te laten betrekken.
Ondanks de vrij krappe
kosten begroting lukte het de
ontwerpers om een over -
tuigende en hoogwaardige
architectonische realisatie van
alle specificaties tot stand te
brengen. Met inachtneming
van het bestemmingsplan
realiseerde projectarchitect
Tilmann Conrad een duidelijk
en eenvoudig geformuleerd
blok in trapsgewijs opklimmende
bouwwijze met een
duidelijk terugspringend penthouse.
Aan de onderste twee
niveaus werd met een in alle
sectoren compleet opgehangen
metselwerkfaçade vormgegeven.
Bij het vrijgebleven
basement en in enkele andere
gedeeltes werd de baksteenfaçade
door een band van
uiteenlopend grote donkergrijze
eternietpanelen aangevuld,
die zich meanderend om
het gehele gebouw wikkelt.
De zolderverdieping werd
daarmee contrasterend van
een wit gelakt larikshouten
beschot voorzien.
Nog een markante blikvanger
is de door grote raamoppervlakken
geopende, enigszins
schuin oprijzende op het
zuidoosten gelegen sluitgevel
van het gebouw, dat aan de
drukke Bremer Straße ligt.
Extra aantrekkelijk wordt het
aanzien doordat de zolderverdieping
hier in vergelijking
met de andere twee onderste
niveaus enigszins schuin verspringend
aangebracht werd
– een eenvoudige kunstgreep
waardoor het aanvankelijk
schijnbaar eenvoudig ge -
structureerde blok afhankelijk
van het perspectief optisch
verwarrend voorkomt. Eerder
wat bescheiden presenteert
zich daarentegen het ingangsfront
op het zuidwesten met
de relatief kleine ramen geopende
façade. Achter het gebouw
bevinden zich 46 parkeerplaatsen,
waarvan een deel
onder de gedeeltelijk verhoogde
eerste verdieping.
Alle metselwerkvlakken werden
met de Röben baksteen
ACCUM in het 240 x 115 x
71 mm grote normaal formaat
uitgevoerd. “Vooral door zijn
moderne, niet al te technische
karakter,” deelt Tilmann Conrad
mee. "Bovendien heeft
ons het levendige blauwviolette
kleurenspel overtuigd,
dat van opzij bekeken een
enigszins zilverachtige uitstraling
heeft." In het samenspel
van de bakstenen met de smal
geprofileerde donkergrijze
raamkozijnen, de grijze eternietpanelen
en de wit gelakte
houten panelen van de zolderverdieping
ontstond een
elegant façadebeeld met een
edele optiek. Om daarbij een
homogeen façadebeeld te bereiken
werden de bakstenen
op de bouwlocatie met trascement
lichtgrijs gevoegd. “Eer-
der hadden we ook andere
oplossingen getest. Het ge -
kozen trascement heeft echter
het voordeel, dat de voegen
bij vocht niet donker worden,”
aldus Tilmann Conrad.
Overeenkomstig hoogwaardig
presenteert zich de materiaalgeaccentueerde
vormgeving
van het interieur met geslaagde
details zoals de onbewerkt
gelaten schone betonmuren in
de ontvangsthal of de intelligent
geïntegreerde daklichten
op de tweede verdieping. Op
alle niveaus werd nieuw op
maat gemaakt meubilair ingevoegd,
dat harmonisch bij de
aanwezige kantoormeubels
past. Centraal daarbij staat de
grote vergaderruimte op de
tweede verdieping, die ook
door cliënten voor aandeelhoudersvergaderingen
kan
worden benut. En verder is er
in ruime mate voor comfort
gezorgd: naast een groot
dakterras op de tweede verdieping
met een wijds uitzicht
over het onbebouwde landschap
werd op wens van de
opdrachtgever ook een fitnessruimte
voor de medewerkers
in het plan opgenomen. Zo
zijn zij ook op de moeilijkste
situaties voorbereid.
55

Streng
en
speels
WONINGBOUW
IN UTRECHT
Röben Wasserstrich
WIESMOOR kolenbrand-bont in het waalformaat
Architecten Kees Christiaanse Architects
& Planners (KCAP),
Rotterdam
De stadswijk “Leidsche Rijn” in het westen van
Utrecht is momenteel het grootste
nieuwbouwgebied van Nederland. Midden in de
Groene Weide, tussen oude boerderijen en uitgestrekte
boomgaarden zijn hier sinds 2001
omstreeks 10.000 woningen voor ruim 25.000
bewoners ontstaan. Op het tijdstip van de
gereedkoming in 2025 moet de nieuwe wijk dan
volgens de planning ca. 30.000 nieuwe woningen
voor in totaal 80.000 (!) bewoners beschikbaar
stellen. In het centrum van Leidsche Rijn
wordt momenteel de deelwijk “Het Zand” ontwikkeld.
Rondom het nieuw aangelegde park
“Grond Zandveld” en grenzend aan het nauw
met de natuur verbonden Rijnpark in het westen
moeten hier tot 2011 in totaal 4.200 appartementen
voor 12.000 bewoners zijn vervaardigd,
de meeste daarvan als eigen woning.
57

Om een zoveel mogelijk ge -
varieerd stedelijk landschap te
creëren wordt Het Zand in verschillende
zones met elk een
uiteenlopende bebouwing
onderverdeeld. In het noordwesten
van het gebied,
meteen aan de spoorlijn
Utrecht-Rotterdam ontstaat
daarbij de “Kunstenaarswijk”
waarvan de dichtbebouwde
straten zonder uitzondering
genoemd zijn naar Europese
kunstenaars van de moderne
kunst– van Wassily Kandinsky
en Salva dor Dali via Joan Miro
tot aan M.C. Escher. De
meeste van de hier gelegen
nieuwbouwwoningen werden
als uit drie verdiepingen bestaande
rijtjeshuizen gebouwd
waaraan op verschillende
markante punten grote soli -
tairen werden toegevoegd om
het strenge rijtjeshuispatrooon
stedenbouwkundig te door -
breken. Tot de architectonisch
interessantste projecten
behoort daarbij het project
"Rijnse Maan" met zeven
blokken rijtjeshuizen in de
Kandinsky- en Marc Chagallstraat.
De uit drie of vier verdiepingen
bestaande, door het Utrechtse
bouwbedrijf Bo-Ex ontwikkelde
rijen stellen in totaal 65 sociale
woningen voor jonge ge zinnen
58
ter beschikking. In een gedeelte
van de uit vier verdiepingen
bestaande be bouwing ontstonden
bovendien woningunits
waar geestelijk gehandicapten
begeleid wonen.
Om ondanks de noodzaak
met een minimum aan kosten
te bouwen en daarnaast een
hoge architectonische
kwaliteit mogelijk te maken
had Bo-Ex het internationaal
gerenommeerde in Utrecht
en Zürich gevestigde bureau
KCAP Kees Christiaanse
Architects & Planners met het
ontwerp van het project
belast. De architecten hebben
de afgelopen jaren talrijke
grote projecten in binnen-
en buitenland gerealiseerd
waaronder de Science-City in
Zürich of de Holzhafen in
Hamburg; in samenwerking
met het in Keulen gevestigde
zusterbureau ASTOC is KCAP
bovendien verantwoordelijk
voor de masterplanning van
de Hamburgse Hafencity, het
op een na grootste stadsvernieuwingsproject
van Europa.
Om de rijtjeshuizen harmonisch
in de omgevende be -
bouwing in te passen besloot
het team rondom bureaupart-
ner lrma van Oort heel bewust
voor een bijzonder bescheiden
vormgeving met geringe on -
miskenbare architectonische
details. Hartafstand en plattegronden
van de woningen zijn
grotendeels gebaseerd op een
gestandaardiseerd woningbouwsysteem,
alle façades
werden doorlopend van een
ervoor geplaatst schoon metselwerk
voorzien. Voor een goede
verhouding tussen straat en
woning beschikken de huizen
al naargelang stratenprofiel
over drie verschillende voortuintjes
of halfprivé terreinen
met bankjes en gazons.
Om een open en moderne ge -
leding van de façade te krijgen
werden de relatief kleine
raamoppervlakken door opake,
met een tweekleurige zeefdruk
vormgegeven glasvlakken
optisch vergroot. "Samen met
de opdrachtgever hebben wij
besloten om een gebloemd
patroon met een bruinachtige
kleurnuance te gebruiken dat
een blad in ochtenddauw
toont", deelt Irma van Oort
mee. Door het samenspel met
de donkerrode metselwerk -
vlakken ontstond een levendig
kleurenspel met dynamische
aanzichten. "De bedrukte
Links:
een bijzonder bescheiden
vormgeving met geringe,
onmiskenbare architectonische
details.
Rechts:
levendig en kleurrijk:
de Röben Wasserstrich
WIESMOOR kolenbrandbont
verleent aan de
strenge architectuur een
beminnelijke charme.
De diepdonkere voeg laat
de steen bijzonder goed
tot zijn recht komen.
glasvlakken bewerkstelligen
daarbij door hun schaduwwerping
op de op enige afstand
daarachter liggende kleurige
folies een zekere dieptewerking.
Aan de tuinzijde wordt
de strenge stramienmaat door
terugspringende baksteen -
velden geaccentueerd."
Bij hun zoektocht naar een
geschikte steen voor het be -
kleden van de buitengevels
kozen de architecten de Röben
Wasserstrich WIESMOOR kolenbrand-bont
in het 210 x 100 x
50 mm grote waalformaat. "De
steen heeft ons vooral door zijn
individuele uitstraling en zijn
donkere kleurigheid overtuigd",
motiveert Irma van Oort de
keuze. Met hun karakteristieke
uiterlijke kenmerken passen de in
halfsteensformaat gemetselde en
op de bouwlocatie donker ge -
voegde bakstenen zich voortreffelijk
aan de omgevende baksteenarchitectuur
in de kunstenaarswijk
aan. Het is dus geen
wonder dat hij daar in de toekomst
nog vaker te zien zal zijn:
"Want dezelfde steen zullen wij
ook voor een van de uit acht verdiepingen
bestaande appartementengebouwen
gebruiken die
wij direct ernaast bouwen,”
aldus de architecte.

60
EX EMPLUM
SPEZIAL
WARMTE ISOLATIE SYSTEEM
+ RÖBEN STEENSTRIPS
HET VOORBEELD VAN EEN HAMBURGSE
SANERINGSMAATREGEL
Het blijkt in de praktijk dat
uitsluitend met een professioneel
uitgevoerde façadeisolatie
effectieve warmteisolatie
bereikt kan worden.
De mogelijkheden van façadeisolatie
zijn veelzijdig en eisen
van de ontwerpers en architecten
veel kennis, en wel met
het oog op de werking van de
systemen en hun toepassingsgebieden.
Naast de technische
capaciteit speelt het behoud
van de waarde van een gebouw
daarbij een belangrijke
rol, hetgeen niet in de laatste
plaats de keuze van het geschikte
oppervlak beïnvloedt.
Bij de façadesanering hebben
de Warmte Isolatie Systemen
hun hoogwaardige kwaliteit
bewezen. Daarbij gaat het in
principe om door de bouw -
inspectie goedgekeurde systemen
waarbij alle componenten
op elkaar moeten zijn
afgestemd. Anders moet op
een beperkte capaciteit en
in het ergste geval zelfs op
schades aan het gebouw
worden gerekend.
Bij de sanering is het fundamentele
voordeel van een
Warmte Isolatie Systeem dat
er geen extra fundament
benodigd wordt. Het complete
systeem wordt met de oude
façade stevig verbonden. Het
Warmte Isolatie Systeem
regelt de warmte-isolatie en
bescherming tegen weersinvloeden
en is tevens een
uitwendig vormgevingselement.
De buitenhuid krijgt daardoor
een heel bijzondere betekenis:
Hij moet de kwetsbare warmte-isolatielagen
tegen alle
denkbare invloeden beschermen.
Tegen vorst en hitte,
slagregen en hagel, stoten en
krassen. En daarvoor zijn
Röben steenstrips juist ideaal.
Betrouwbaarder kan be -
scherming niet zijn. Professioneel
gelijmd en gevoegd is de
steenstripfaçade niet meer van
massief baksteenmetselwerk
te onderscheiden.
➔ Pagina 62

62
Het warmte-isolatiemateriaal
wordt op
het oude metselwerk
gelijmd. De
dikte van de iso -
latieplaten is goed
te zien.
Hier wordt het
vlechtwerk van het
wapeningsstaal in het
vensterkozijn aangebracht.
Het basement is
voor de steenstrips
voorbereid. Boven
de isolatie is nog
het oude metselwerk
te zien.
Keurige binnen -
hoeken ontstaan
met ten dele
gesneden vlakke
steenstrips.
De modernisering en het onderhoud
is een zwaartepunt
van de werkzaamheden van de
coöperatieve woningbouwvereniging
Hamburger Wohnen
eG. Met in totaal 6.670 leden
beheert zij ca. 4.600 woningen
in het stedelijk gebied van
Hamburg. Alleen al in 2008
werd daarvoor bijna 12 miljoen
euro geïnvesteerd. Op de
eerste plaats staan daarbij de
maatregelen voor de besparing
op de verwarmingsenergie. De
grootste afzonderlijke maatregel
is de voortzetting van de
modernisering van de huizen
van de coöperatie aan de
Försterweg in de Hamburgse
stadswijk Stellingen.
In de jaren 1960 tot 1963 ontstonden
hier enkele honderden
wooneenheden in de destijds
karakteristieke baksteenbouwmethode.
Ondanks het
feit dat de A7 en het spoor -
traject Hamburg-Kiel zich aan
de ene kant en de S-Bahn en
de hoofdverkeersader Kieler
Straße aan de andere kant in
onmiddellijke nabijheid be -
vinden, heeft zich hier een
groene oase ver weg van het
grotestadslawaai ontwikkeld.
Zes jaar geleden werden de gevels
met een voorzetschaal van
bakstenen gesaneerd; in 2006
werd ermee begonnen om 24
wooneenheden, als het ware als
pilotproject, compleet met een
samengesteld warmte-isolatiesysteem
te moderniseren. In de
twee daaropvolgende jaren
kwamen er nog meer huizen
bij met in totaal 74 en 78
wooneenheden. Men koos voor
een façade van Röben steenstrips
WESTERWALD bont, glad
die op het Warmte Isolatie
Systeem werden aangebracht.
Aan de ene kant wilde men
het bekende beeld van het
woningencomplex behouden en
aan de andere kant een duur -
zame façade tot stand brengen.
Voor bouwcoördinator Hans-H.
Ruschmeyer, van staatswege

gediplomeerd bouwkundige,
en Volker Nebatz, voorman
van de Hamburgse fa. Bergmann
& Sommerei Bauausführungen
is een discussie hier
niet op haar plaats. Grote delen
van de oude Hamburgse
bouwmethode zien zij steeds
vaker achter een pleisterlaag
verdwijnen, "voor de Noord-
Duitse regio een zwaar verlies,"
is hun oordeel. Het
argument dat een pleisterlaag
qua kosten voordeliger zou
zijn, is voor hen niet aan de
orde. “Op zijn laatst na 10
jaar, als de eerste sanering
voor de deur staat, is het voordeel
weg.” Want bij de kosten
voor het verwijderen van de
algen en de nieuwe verflaag
komen de steigerkosten en het
herstel van de plantsoenen.
“Voor wie kwaliteit en duurzaamheid
belangrijk vindt, is
een sanering met steenstrips
de enige mogelijkheid. Daardoor
wordt een duurzame
buitenfaçade gegarandeerd.
Het belangrijkste aspect van
de nieuwe Warmte Isolatie
Systeem-façade is echter de
energiebesparing. Aan de
Försterweg moet de behoefte
aan primaire energie zo’n 65%
dalen. Een argument waarover
vooral de huurders en de leden
van de coöperatie blij zijn.
Naast de energiebesparende
warmte-isolatiemaatregelen
aan de façades werden ook de
daken en de kelderdekvloeren
bij de sanering betrokken.
Bovendien stonden in de woningen
de modernisering van
badkamers en keukens op het
programma.
“Zowel de modernisering van
ons aanwezige woningenbestand
als ook de desbetreffende
nieuwbouwwoningen
vinden plaats onder hoge
ecologische premissen,” aldus
de woningbouwmaatschappij.
De Försterweg is een goed
voorbeeld.
Hoeksteenstrips voor
de buitenhoeken.
Een goed gevoel voor
afmetingen en ervaring
vormen de beste
voorwaarde voor het
ontstaan van een mooi
voegenbeeld.
Een met hoeksteenstrips
en gesneden
vlakke steenstrips
nagemaakte latei.
Nu wacht alleen het
voegen nog.
De gesaneerde
façade lijkt een
conventioneel vervaardigd
stuk metselwerk.
63

Sanering van 4 woningen
in Hamburg-Eilbek
Röben steenstrips
WESTERWALD bont, glad
Architect Ir. Dirk Henninger,
64
EX EMPLUM
SPEZIAL
Nieuwe façades
met Warmte
Zelfstandig werkend architect,
Hamburg

Isolatie Systeem
Al enkele jaren wordt in Hamburg een bijzonder
controversiële discussie gevoerd over het
onderwerp glas en staal of baksteenmetselwerk
in de stedenbouw. Zelf de voormalige
bondskanselier Helmut Schmidt vroeg hierover
het woord en hield een geëngageerd pleidooi
voor het erfgoed Fritz Schumacher die
als architect en hoofddirecteur van de afdeling
stedenbouw van de Stadt Hamburg het
beeld in de jaren 20 van de vorige eeuw door
bakstenen gebouwen voor een belangrijk
gedeelte heeft bepaald. Momenteel gaat het
echter niet alleen over nieuwbouw in de city,
maar om hele bestaande woonwijken in de
omliggende stadswijken die door de modernisering
en energetische sanering met samengestelde
Warmte Isolatie Systemen hun beeld
veranderen.
65

66
De vergelijking ervoor en
erna maakt het duidelijk: de
gebouwen hebben met het
samengestelde warmte-isolatiesysteem
aan uitstraling aan
levenskwaliteit gewonnen;
dit is tevens waardevol voor
de bewoner. Wat vroeger
een zware en overweldigende
indruk maakte, is nu
luchtig en vriendelijk.

De architect heeft de mogelijkheden
die elke sanering
met zich meebrengt, in dit
geval bijzonder goed benut.
De massa van het bouwlichaam
werd door een doelgerichte
afwisseling van
pleister- en baksteenvlakken
sterker geleed en door voorgezette,
verhoogde balkons
naar de binnenplaats geopend.
67

Links:
aan de diepere kozijnkant -
stukken goed te zien: achter
de nieuwe steenstrip façade is
de warmte-isolatie verborgen.
Rechts:
gemetseld of gelijmd? Met de
echte Röben steenstrips is het
verschil niet meer te zien.
Ook de jonge Hamburgse architect
Dirk Henninger ziet be -
sparen op verwarmingsenergie
in gebouwen als een belangrijke
opdracht waarvan het belang in
de toekomst nog zal toenemen.
In het belang van een kwalitatieve
verandering doet hij daarom
enerzijds een beroep op de opdrachtgevers
om zich van hun
verantwoordelijkheid bewust te
worden en architecten deze
bouwopdrachten toe te vertrouwen.
Anderzijds appelleert hij
ook op de architecten om steeds
hun vormgevingsverantwoordelijkheid
in stedenbouwkundig
verband te blijven zien.
Bij de sanering van vier rode
bakstenen gebouwen met drie
tot vijf verdiepingen uit 1957 in
de Hamburgse stadswijk Eilbektal
realiseerde hij zijn ideeën. De
gebouwen met in totaal 107
appartementen met een woonoppervlak
tussen 48 - 66 m²
groeperen zich hier om een
binnenplaats met een oud bomenbestand.
De architect F.R.
Ostermeyer, die reeds in de
jaren 30 van de vorige eeuw
voor de Schiffszimmerer-Genossenschaft
bij de bouw van de
Hamburgse baksteenwijk "Jarrestadt"
betrokken was, is ook de
architect van deze bebouwing.
De naoorlogse tijd eiste een
zuinige bouwwijze. Zo werd het
destijds in de stijl van de
Gründerzeit (tijd van grote economische
opbloei in Duitsland
{1871-1900}) gebouwde stadswijk
met eenvoudige rijenbouw,
in rijen of in een vierkant, herbouwd.
De destijds gebruikte
baksteen was doorgaans niet zo
hard gebakken, de façades zonder
decor of ornamenten. Het
metselwerk bestond uit een
klassieke tweeschalige constructie
met 24 cm dragend metselwerk,
een schalenvoeg en een
11,5 cm bakstenen verblendschaal.
Ook al hebben deze
façades op zichzelf beschouwd
geen buitengewone architectonische
kwaliteit, de baksteen
bepaalt dan toch het stadsbeeld.
Vandaar dat het voor de architect
en de Schiffszimmerer-Genossenschaft
als opdrachtgever vanzelfsprekend
was om ook bij de
nieuwe façade een rode baksteen
als optisch dominerend
materiaal te gebruiken. Daarbij
moest in het kader van de technische
mogelijkheden van een
geplande WDVS-constructie
weer een zoveel mogelijk
"echte” baksteenfaçade worden
gerealiseerd. Ook met het oog
op het duurzame optische
effect was het gebruik van de
gebakken steenstrips de enige
mogelijkheid. "Ze voelen als
bakstenen aan, zien er als bak-
stenen uit en maken zelfs van
dichtbij niet de indruk opgelijmd
te zijn," aldus architect Dirk
Henninger.
De vormgeving was echter
slechts één argument voor de
steenstrips. Het risico dat zich
algen of groen op een Warmte
Isolatie Systeem vormen, dat
alleen maar met pleisterwerk of
steenstripimitaties wordt uitgevoerd,
is – evenals de daaruit
voortvloeiende kosten – groot.
Op gesaneerde façades met
echte steenstrips hebben de ontwerpers
daarentegen tot nu toe
praktisch geen groenvorming
waargenomen. Zo viel tenslotte
ook vanuit bouwfysische en economische
optiek de beslissing
ten gunste van de steenstips van
gebakken klei uit.
De keus viel op de Röben steenstrip
WESTERWALD bont, glad
(in het dunformaat, zoals de bebouwing),
omdat het aan alle
voorwaarden m.b.t. vormgeving
en technische eigenschappen beantwoordt.
De architect wilde
echter niet de beslissing nemen
om de façade volledig met
steenstrips te bekleden. Bij de
reconstructie heeft hij in plaats
daarvan van de gelegenheid gebruik
gemaakt om van de façade
de zware en overweldigende indruk
door de grote bouwmassa
en de relatief gelijkvormige gele-
ding weg te nemen. Om de aanwezige,
ordende structuur van
de façade te verluchtigen en
lichter te maken werd deze met
doelgerichte afwisselingen tussen
pleister-, baksteenvlakken en
balkons vormgegeven. Dat resulteert
in een uit meerdere lagen
bestaande aantrekkelijke façade,
die de bebouwing echter op zijn
juiste waarde schat.
De Röben steenstrips werden in
overeenstemming de specificaties
van de systeemaanbieder op
de isolatie gelijmd en ingewassen
gevoegd. Deze technisch
bijzonder veilige methode voor
de vervaardiging van voegen die
slagregendicht zijn, was nog een
argument voor het gekozen
steenstripproduct. Behalve de
modernisering van de façades
heeft de Schiffszimmer-Genossenschaft
nog meer voor haar
huurders gedaan. Op de begane
grond kwamen terrassen, de
bovenverdiepingen kregen grote
balkons en een tuin- en landschapsarchitect
werd met de
vormgeving van de binnenplaats
belast.
Het belangrijkste echter is reductie
van de toekomstige energiekosten,
de berekende behoefte
aan verwarmingsenergie wordt
met meer dan 50% gereduceerd,
de CO2-emissies met ca.
138 ton per jaar.
69

70
Hoog tegen
voor huur
een ruime
WONINGENCOMPLEX “ROSENBÜCHEL”
BIJ HET ZWITSERSE ST. GALLEN
Röben baksteen RYSUM bontgevlamd
Architecten Baumschläger Eberle
Vorarlberg

de helling,
ders met
blik

Links boven:
geen compromissen inzake kwaliteit
en wooncomfort; hoogwaardige
baksteenfaçades voor in totaal 14
appartementgebouwen. In Zwitserland
een nog vrij zeldzame aanblik.
Links:
er is geen steen hetzelfde;
de expressieve, levendig glinsterende
Röben Premium-baksteen RYSUM
bontgevlamd.
Boven:
tot aan het plafond reikende ramen,
royale terrassen en beschermde
loggia’s kenmerken de duidelijke
lijnen van de architectuur.
St. Gallen is een van de
duurste steden van het toch
al niet arme Zwitserland. Hier
ontstaat in het westen van de
stad de " Wohnüberbauung
Rosenbüchel" met in totaal
165 huurappartementen in
14 appartementgebouwen.
Ze liggen idyllisch in de vrije
natuur, grenzen meteen aan
bos, weiden en akkers en zijn
slechts enkele minuten van
het hart van St. Gallen verwijderd.
De appartementgebouwen
liggen hoog tegen
de helling, de blik is adembenemend.
En zo wil de opdrachtgever,
Swiss Life uit Zürich, vooral
"huurders met een ruimte
blik" aanspreken, die waarde
hechten aan de hoogste
kwaliteit en royaliteit, maar
geen eigen huis willen. Met
betrekking tot het comfort is
de St. Galler totaalondernemer,
Senn BPM AG, die
samen met de architecten
Baumschlager Eberle uit
Vorarlberg het Rosenbüchelconcept
heeft ontwikkeld,
geen compromissen aangegaan.
De appartementen hebben
2,5 tot 5,5 kamers en zijn
royaal voorzien van 80 tot
127 m² grote en 2,60 m hoge
vertrekken. Parket in de
woonvertrekken, tegelbekleding
in de badkamer/wc en
keuken zijn net zo vanzelfsprekend
als radio/tv en telefoonaansluitingen
in alle
kamers en een complete,
hoogwaardige keukeninrichting.
Tot aan het plafond
reikende ramen, terrassen en
overdekte balkons geven de
unieke blik op de stad en
naburige heuvels vrij.
73

74
Om ervoor te zorgen
dat de dilatatievoegen
nauwelijks zichtbaar zijn,
werden deze als relatief
kostbare meandervoegen
uitgevoerd.
Lateien en halfsteensrollagen
werden door Röben
PlanungsService ont -
worpen, geconstrueerd,
vervaardigd en geleverd.
Perfecte oplossingen: de
prefab lateien en vensterbanken
zijn volledig in het
metselwerk geïntegreerd .
. . ..
. . . evenals de balustrades
van de terrassen met
drie zichtzijden.
Niet alleen binnen is kwaliteit
het hoogste gebod, maar ook
buiten. En zo hebben 14 appartementgebouwen,
waarvan er
reeds zeven zijn gereed ge -
komen, een beklede façade.
Deze buitenconstructie is in
Zwitserland (nog) zeldzaam en
zo gingen totaalondernemer en
architect op zoek naar een
geschikte partner voor de technische
realisatie van de façade.
De firma Röben kreeg de
gunning. Zij bood met de
levendig glinsterende baksteen
RYSUM bontgevlamd niet
alleen een materiaal dat exact
beantwoordde aan de voorstellingen
van de opdrachtgever,
maar ook een omvattend concept
voor de planning en uitvoering
van de façade. Dit is een
van de sterke kanten van
Röben Planungs-Services. De
bouwkundige ingenieurs van
deze vakafdeling stonden de
hoofdaannemer en architecten
in de eerste fase bij de planning
van de uitvoering en het
opstellen van het bestek adviserend
bij. De Röben crew ontwikkelde
concrete voorstellen
voor de bevestiging van de
façade die bestaat uit een
dragende staalconstructie met
tussen de lateien liggende
geïsoleerde houten sandwich
elementen en het baksteen -
metselwerk.
In het onderste gedeelte
werden de bakstenen in het
zogen. “wilde verband” direct
conventioneel op het fundament
gemetseld, in het bovenste
gedeelte vond het ondervangen
van de façade door
consoles plaats die aan de
voorzijde aan de betonnen
vloeren werden aangebracht.
Door deze manier van verankeren
en extra 3 mm dikke hardpapierplaten
tussen RVS consoles
en in het werk gestort
beton konden warmtebruggen
zoveel mogelijk worden ge -
reduceerd. Alle consoles waren
driedimensionaal verstelbaar.

Een belangrijk, extra
effect:door de uitsluitend aan
de voorzijde plaatsvindende
ondervanging konden de
houten elementen tussen de
plafonds probleemloos worden
opgesteld.
Om de dilatatievoegen zoveel
mogelijk onzichtbaar te maken
werden ze als relatief kostbare
meandervoegen uitgevoerd.
Voor de deuren, ramen, balkons
en terrassen had Röben
PlanungsService speciale prefab
elementen met gedeeltelijk drie
zichtzijden ontwikkeld. Deze
werden met de desbetreffende
verankeringen in de Röbenfabriek
voor prefab elementen
geproduceerd. Deze bouwelementen
garanderen met name
bij in constructief opzicht veeleisende
delen van de façade
een snelle, spaarzame montage
op de bouwlocatie en duur -
zame ambachtelijke kwaliteit.
Aangezien de zeven appartementgebouwen
van de eerste
bouwfase elk verschillend groot
zijn, moesten de lateien, prefab
vensterbanken, halfsteens -
rollaag-elementen, afdekkingen
voor dakterrassen en Attikaafdekkingen
steeds individueel
ontworpen en geconstrueerd
worden. Het Röben team heeft
bij het project Rosenbüchel
echter niet alleen zijn medewerking
verleend aan het ontwerpen,
construeren, ver -
vaardigen en leveren, maar
begeleidde daarnaast het verloop
van de bouw met regelmatige
bezoeken. Zo biedt
Röben behalve een groot, pretentieus
productassortiment
een complete service rondom
de façade. Zo ontstond een
buitengewoon woonproject dat
zijn doelgroep “huurder met
een ruime blik” recht laat
wedervaren.
Wonen met een logeplaats
en een prachtig uitzicht hoog
over St. Gallen.

EXEMPLUM N o 16 Object Stedelijke villa’s in Leer (Duitsland)
Architect Architektenbüro Eden, Leer
Façade Röben baksteen NESSE, architectenassortiment
EXEMPLUM N o 16 Object "Motel One Berlin-Ku'damm"
Architect Architekturbüro Benedict Tonon, Berlijn
Façade Röben keramische baksteen FARO, grijs, in vier architectenassortimenten.
Geglazuurde Röben keramische baksteen in wit, rood en turqoise.
76
EX EMPLUM
A R C H I V
Onder www.roeben.com staat u het complete EXEMPLUM-Archiv
als download ter beschikking. De beknopte samenvatting op deze
pagina’s toont u slechts een fragment.

Object Eengezinswoning in Amsterdam EXEMPLUM N o 16
Architect Marc Koehler, Amsterdam
Façade Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
Object Eengezinswoning in Steensel EXEMPLUM No16
Architect Bedaux de Brouwer Architecten, Goirle
Façade Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
77

EX EMPLUM
A R C H I V
Object Museum Felix de Boeck, Drogenbos, België
Architect Architectuurbureau Rob Geys BVBA, Antwerpen
Façade Röben keramische baksteen crème-wit
architectenassortiment
EXEMPLUM N o 8
Object Metrostation ‘Rathaus Reinickendorf’, Berlijn
Architect Ir. Rainer G. Rümmler
Façade Röben baksteen WESTERWALD rood
Röben keramische baksteen in oranje, grijs, zwart
EXEMPLUM N o 6
78
Object Hoofdbureau van Politie, Hamburg
Architect Bothe / Richter / Teherani, Hamburg
Façade Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
Röben keramische baksteen, groen-wit geglazuurd
architectenassortiment
EXEMPLUM N o 9
Object Universiteit Magdeburg
Architect Peter Kulka, Keulen / Dresden
Façades Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
EXEMPLUM N o 11
Object Kantoorgebouw „Queenstowers“ Amsterdam
Architect de Architecten Cie, Carel Weeber, Amsterdam
Façade Röben baksteen WESTERWALD rood
Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
EXEMPLUM N o 10

Object Kantoorgebouw “Spreeport”, Berlijn
Architect Kny+Weber, Berlijn
Façade Röben baksteen NEUMARKT baksteenrood
voetsortering
EXEMPLUM N o 13
Object Justitieel centrum, Drebrecen (H)
Architect Koller és Társa Tervez Kft. Pécs
Façade Röben handvorm-gevelsteen
FEHNBRAND lichtrood-bont
EXEMPLUM N o 15
Object Kantoor- en woongebouw ‘Detroit’, Amsterdam
Architect awg architecten, bOb van Reeth, Antwerpen
Façade Röben baksteen STRALSUND zwart
architectenassortiment
EXEMPLUM N o 15
Object Kantoorgebouw, Etten-Leur
Architect Bedaux de Brouwer, Goirle
Façade Röben keramische baksteen FARO zwart-genuanceerd
EXEMPLUM N o 14
Object Pompstation, de Haere, Elburg
Architect Wim Kol, Nijmegen
Façade Röben keramische baksteen FARO oranje-genuanceerd
en nachtblauw geglazuurd
EXEMPLUM N o 8
Object ABD-Tower, Keulen, kantoorgebouw met 17 etages
Architect Engelbert Zepp, Erftstadt
Façade Röben keramische baksteen OSLO, carrara-wit,
architectenassortiment
EXEMPLUM N o 12
79

80
OPLOSSINGEN OP MAAT VOOR DE ONTWERPER.
Voor goede baksteenarchitectuur maken wij
ons sterk. Het realiseren van de ideeën van de
architect, het voorstelbare realiteit te laten
worden – dat is de bijzondere prestatie van de
RÖBEN PLANUNGS-SERVICE. Met zijn constructieve
suggesties heeft hij al vaak het veronderstelde
onmogelijke mogelijk gemaakt. Zo
ontstaan in samenspraak met de architect prefab
baksteenelementen die bij Röben compleet
worden ontwikkeld, geprefabriceerd en op de
bouwlocatie naadloos in de façade worden
geïntegreerd. Of objectstenen “op maat” als
speciale produktie, architectuur assortiment,
speciale vorm of speciale glazuur.
BESTAAT NIET,
IS ONMOGELIJK
Bij Röben is alles mogelijk. Voor de architect betekent
dat niet alleen een duidelijke tijdsbe -
sparing en bouwzekerheid, maar ook volledig
nieuwe dimensies van creatieve en constructieve
mogelijkheden in de baksteenarchitectuur.
– Bovendien adviseert de RÖBEN PLANUNGS-
SERVICE – gratis – bij alle vragen op het gebied
van de metselwerkbouw, is behulpzaam bij
de aanbestedingen, construeert en berekent
bouwdelen volgens de ideeën van de architect,
neemt de logistiek tot op de bouwlocatie
over en begeleidt de bouw tot aan de gereedkoming.
Neem contact op met RÖBEN
PLANUNGS-SERVICE. Makkelijker gaat het niet!

DE RÖBEN
VERTEGENWOORDIGERS
Nederland
Façade Nederland BV
Derk Lotterman
Postbus 23
NL-3860 AA Nijkerk
Tel. (0 33) 2 45 34 98
Handy 06 53 37 10 48
Fax (0 33) 2 45 4854
eMail: derk@robennederland.nl
1 1
West-België
Chris Vandousselaere
Voorjaarstraat 28
B-2610 Wilrijk
Tel. (03) 8 27 87 01
Handy 04 75 29 45 26
Fax (03) 8 27 55 24
eMail: vandousselaere@roeben.com
2 3
4
Nederland
Façade Nederland BV
Jos Neet
Postbus 23
NL-3860 AA Nijkerk
Tel. (0 33) 2 45 34 98
Handy 06 51 49 74 22
Fax (0 33) 2 45 4854
eMail: jos@robennederland.nl
Oost-België +Luxemburg
Rudi Ceyssens
Alice Nahonlaan 4
B-3550 Heusden-Zolder
Tel. (0 11) 57 28 46
Handy 04 78 32 51 90
Fax (0 11) 57 38 32
eMail: ceyssens@roeben.com
Impressum
Uitgever:
Röben Tonbaustoffe GmbH
D-26330 Zetel
Concept en realisatie:
Werbeagentur Eddiks & Onken, Oldenburg
Tekst:
Bellmann, Gröning & Partner, Hamburg
Robert Uhde, Oldenburg
Eddiks & Onken, Oldenburg
Foto’s:
Justus Grosse, Bremen
Pagina 20 boven
Urs F. Kluyver, Hamburg
Pagina’s 6-13, 24-29, 60-69
Jens Lehmkühler, Bremen
Pagina’s 22 -23
Röben Tonbaustoffe GmbH
Pagina’s 18, 19, 20 beneden, 21
Thomas Schlegel, Lunzenau
Pagina’s 44 -47
Cornelia Suhan, Dortmund
Pagina’s 14-17, 56-59
Armin Wenzel, Sielenbach
Pagina’s 70 -75
James West/West Productions,
North Carolina, VS
Pagina’s 1, 34-43
Fotostudio Zahn, Großenkneten
Pagina’s 31-33, 48-51, 52-55
Druk en verwerking:
Prull-Druck, Oldenburg
© Copyright by Röben Tonbaustoffe GmbH 2008
81

Röben Tonbaustoffe GmbH Postfach 1209 D-26330 Zetel
Telefoon ++49 44 52 880 Fax ++49 44 52 882 45 www.roeben.com info@roeben.com