sanitaire installaties edit

Deze Technische Voorlichting werd opgesteld door het Technisch Comité Sanitaire en
industriële loodgieterij, gasinstallaties, metalen dakbedekkingen.
Samenstelling van het Technisch Comité
Sanitaire en industriële loodgieterij, gasinstallaties, metalen dakbedekkingen
Voorzitter : J. De Meester
Leden :
R. Begasse, L. Biot, A. Crémer, A. De Meester, D. De Mulder,
J. De Pelseneer, B. Dôme, A. Dooms, N. Houben, J.-P. Janssens,
G. Nelissen, L. Ninnin, J.-M. Parfonry, A. Peeters, X. Pickman,
R. Schelfhaut, F. Sterk, J. Van De Vliet, P. Vanhoutte, G. Wouters
Ingenieur-animator : K. De Cuyper

2.1 Af te voeren water ................................................................... 6
2.1.1 Hemelwater (regenwater) ........................................................ 6
2.1.2 Afvalwater ................................................................................ 6
2.2 Leidingen ................................................................................. 6
2.2.1 Afvoerleidingen ....................................................................... 6
2.2.2 Verluchtingsleidingen .............................................................. 9
2.2.3 Nominale rekendiameter (DS) ................................................. 10
2.3 Lozingstoestellen ..................................................................... 10
2.3.1 Sanitaire toestellen ................................................................... 10
2.3.2 Voedsel- en drankautomaten ................................................... 10
2.3.3 Afvoerkolken ........................................................................... 10
2.3.4 Aansluitwaarde van een lozingstoestel (DU) .......................... 11
2.4 Behandelingstoestellen ............................................................ 11
2.5 Andere in het afvoersysteem voorkomende toestellen ........... 11
2.5.1 Stankafsluiter ........................................................................... 11
2.5.2 Duiker ...................................................................................... 11
2.5.3 Keerklep ................................................................................... 11
2.5.4 Pompput ................................................................................... 11
2.5.5 Inspectie- en onderhoudsopening ............................................ 11
3.1 Aanwezigheid van een afvoerinstallatie .................................. 12
3.2 Uitmonding van de afvoerinstallatie ....................................... 12
3.2.1 Aanwezigheid van een openbare riolering .............................. 12
3.2.2 Afwezigheid van een openbare riolering ................................ 12
3.3 Veiligheidseisen ....................................................................... 13
3.4 Duurzaamheid .......................................................................... 13
3.5 Onderhoud en toezicht ............................................................. 13
3.6 Comfort .................................................................................... 13
3.7 Betrouwbaarheid en energiezuinigheid ................................... 13
4.1 Algemene voorschriften........................................................... 14
4.1.1 Functionele voorschriften ........................................................ 14
4.1.2 Dichtheidseisen ........................................................................ 15
4.1.3 Inspectie- en onderhoudsmogelijkheden ................................. 16
4.2 Specifieke voorschriften voor het ontwerp van afvoerstandleidingen
................................................................................... 16
4.3 Specifieke voorschriften voor het ontwerp van verzamel- en
aansluitleidingen ...................................................................... 17
4.4 Specifieke voorschriften voor het ontwerp van
verluchtingsleidingen ............................................................... 18
4.4.1 Primaire verluchtingsleiding .................................................... 18
4.4.2 Secundaire verluchtingsleidingen bij directe secundaire
verluchting van de afvoerstandleiding .................................... 19
4.4.3 Secundaire verluchtingsleidingen : kopverluchtingsleidingen 20
4.4.4 Voorschriften geldig voor alle verluchtingsleidingen ............. 20
4.5 Voorschriften in verband met stankafsluiters ......................... 21

5.1 Principe van de berekening ..................................................... 22
5.2 Verband tussen DS- en DN-waarden ...................................... 22
5.3 Aansluitwaarden van de lozingstoestellen .............................. 23
5.4 Berekening van het piekdebiet (Qp) ....................................... 23
5.5 Dimensionering van afvoerstandleidingen, primaire verluchtingsleidingen
en secundaire verluchtingsstandleidingen ....... 24
5.5.1 Enkel primair verluchte afvoerstandleidingen en primaire
verluchtingsleidingen ............................................................... 24
5.5.2 Secundair verluchte afvoerstandleidingen en secundaire
verluchtingsstandleidingen....................................................... 25
5.6 Dimensionering van de aansluit- en verzamelleidingen ......... 25
5.6.1 Leidingen zonder eindverluchting ........................................... 25
5.6.2 Aansluit- en verzamelleidingen met eindverluchting ............. 26
5.7 Dimensionering van collectoren en huisriolen ........................ 26
Symbolen en hun betekenis ........................................................................................ 27
Voorbeeld van dimensionering ................................................................................... 29
.................................................................................................... 39

Het voorstel van sanitair reglement van het WTCB omvat vier delen, die elk het voorwerp
uitmaken van een afzonderlijke Technische Voorlichting en samen TV 114 [8] zullen
vervangen :
deel 1 : installaties voor de afvoer van afvalwater in gebouwen
deel 2 : installaties voor de afvoer van regenwater van gebouwen
deel 3 : installaties voor de individuele zuivering van huisafvalwater
deel 4 : installaties voor de verdeling van sanitair koud en warm water in gebouwen.
Als belangrijkste verschillen met TV 114 kunnen we noteren :
een actualisatie van de gegevens, o.a. door het afstemmen van de tekst op de werkzaamheden
van de commissies van het Comité européen de normalisation (CEN),
waaraan het WTCB actief deelgenomen heeft
een totaal andere werkwijze voor de dimensionering van de leidingen voor de afvoer
van afvalwater : in plaats van diagrammen worden tabellen gebruikt
de methode van de “afvoerfactoren” ter bepaling van het piekdebiet wordt vervangen
door een eenvoudiger methode die gesteund is op het gemiddelde afvoerdebiet van de
verschillende sanitaire toestellen
een meer gedetailleerde behandeling van de regenwaterafvoer, de individuele behandeling
van het huisafvalwater en de verdeling van het drinkwater binnen gebouwen.
Dit eerste deel bepaalt de nodige begrippen en behandelt de technische voorschriften
waaraan de installaties voor de afvoer van afvalwater – werkend onder invloed van de
zwaartekracht – moeten voldoen in woningen en in ermee vergelijkbare gebouwen of
gedeelten ervan, d.w.z. gebouwen waarvan de uitrusting water loost dat qua samenstelling
en hoeveelheid vergelijkbaar is met dat van woongebouwen, zoals hotels, scholen,
gevangenissen, kazernen, ... Zijn bijvoorbeeld uitgesloten : de laboratoria (van scholen,
ziekenhuizen, ...), schoonheidssalons, apotheken, praktijkruimten van tandartsen, ...
Installaties die van bovengenoemde afwijken (omwille van hun werkingsprincipe of
omwille van de afvalwatersamenstelling), worden hier niet behandeld.
Dit voorstel van reglement is zowel van toepassing op de afvoerinrichtingen binnen de
woning als op het gedeelte van de afvoerinstallatie dat buiten het gebouw gelegen is en
dat nog tot het privé-domein behoort (afbeelding 1).
Het vastleggen van voorschriften met betrekking tot de installatie voor de afvoer van
afvalwater binnen gebouwen behoort in België tot de bevoegdheid van de gemeentelijke
overheid. In vele gemeenten bestaan dergelijke voorschriften echter niet. Waar ze wel
bestaan, moeten zij normaal nageleefd worden. Voor iedere afwijking ervan, op basis van
de in deze Technische Voorlichting opgenomen regels, dient desgevallend de toestemming
van het College van Burgemeester en Schepenen aangevraagd te worden.

Water afkomstig van de atmosferische neerslag (regen, sneeuw, hagel) op daken, grond
en gevels.
Algemene term ter aanduiding van het af te voeren water, met uitzondering van hemelwater.
Afvalwater van woongebouwen of van ermee vergelijkbare gebouwen. Voor een nauwkeurige
definitie van huisafvalwater dient men de gewestelijke wetgevingen te raadplegen.
Men onderscheidt :
fecaalwater (zwart water) : afvalwater afkomstig van W.C.’s, urinoirs, uitgietbakken
van ziekenhuizen en urinaalwassers
huishoudwater (grijs water) : afvalwater afkomstig van huishoudelijke activiteiten
zoals wassen, kuisen, persoonlijke hygiëne, bereiden van maaltijden, afwassen enz.,
met uitzondering van fecaalwater
behandeld water : huishoudwater, fecaalwater of beide samen na een zuiveringsbehandeling.
Afvalwater van een andere aard dan huisafvalwater.
Leidingen voor de afvoer van hemel- en/of afvalwater.
Verticale afvoerleiding. Men onderscheidt :
de standleiding hemelwater, voor de afvoer van hemelwater

de standleiding fecaalwater, voor de afvoer van fecaalwater
de standleiding huishoudwater, voor de afvoer van huishoudwater
de standleiding gemengde afvoer, voor de afvoer van huishoudwater samen met
fecaalwater
de enkel primair verluchte standleiding, d.w.z. :
– standleidingen waarbij er naast de primaire verluchtingsleiding geen andere verluchtingen
zijn (afbeelding 3A)
– standleidingen waarbij er naast de primaire verluchting, een onvolledige secundaire
verluchting is, bv. een eindverluchting van een aantal (niet alle) op de standleiding
aangesloten afvoerleidingen (afbeelding 3B)
de secundair verluchte standleiding, d.w.z. :
– systemen waarbij een primaire verluchtingsleiding met een directe secundaire
verluchting van de standleiding gecombineerd wordt (direct secundair verluchte
standleiding) (afbeelding 4); in dit geval worden de afvoerstandleidingen boven

elke aansluitleiding verbonden met een verluchtingsstandleiding met behulp van
een direct secundaire verluchtingsleiding
– systemen waarbij een primaire verluchting gecombineerd wordt met de kopverluchting
van alle op de standleiding aangesloten aansluit- en verzamelleidingen
(afbeelding 5).

Bijna horizontale afvoerleiding waarin het water van meerdere aansluitleidingen wordt
verzameld. Ze kan al dan niet voorzien zijn van een eindverluchting.
Afvoerleiding die de uitlaat van één enkel lozingstoestel verbindt met de verzamelleiding,
de standleiding of de huisriolering. Ze kan al dan niet voorzien zijn van een
eindverluchting.
Horizontale afvoerleiding die het water afkomstig van de standleidingen, de verzamelleidingen,
de aansluitleidingen en eventueel van de behandelingstoestellen, verzamelt en
afvoert naar een huisaansluiting of enig ander systeem voor de afvoer van het water
buiten het privé-domein. De huisriolering kan al dan niet ingegraven zijn.
Afvoerleiding die de huisriolering met de openbare riolering verbindt.
De openbare riolering is het leidingnet dat voor de afvoer van het hemel- en/of afvalwater
zorgt buiten het privé-domein en dat het naar een collectief zuiveringsstation leidt of
binnen afzienbare tijd zal leiden. Er dient een onderscheid worden gemaakt tussen :
de gemengde openbare riolering, die uit één enkele ondergrondse riool bestaat waarop
zowel het afvalwater als het regenwater geloosd worden. Het wordt ook het “alles-tesamen-stelsel”
genoemd
de gescheiden openbare riolering, waarbij hemelwater en afvalwater door twee afzonderlijke
riolen afgevoerd worden.
Verluchtingsleidingen voeren geen water af; zij verbinden de afvalwaterafvoerleidingen met
de buitenlucht. Zodoende zorgen ze ervoor dat de in de afvoerleidingen eventueel optredende
onder- of overdrukken beperkt blijven zodat de stankafsluiters hun waterslot niet
verliezen. Ze staan tevens in voor de verluchting van de afvoerleidingen en hun onderdelen.
Verlenging van een standleiding of van de huisriolering tot in de buitenlucht (afb. 3).

Algemene term voor :
de secundaire verluchtingsstandleidingen, d.w.z. verticale verluchtingsleidingen verbonden
met de eindverluchtingsleidingen (afbeelding 5) en/of de directe secundaire
verluchtingsleidingen (afbeelding 4)
de eindverluchtingsleidingen (eindverluchtingen, kopverluchtingen), die het stroomopwaartse
uiteinde van een verzamelleiding of een aansluitleiding verbinden met een
secundaire verluchtingsstandleiding (afbeelding 5)
de directe secundaire verluchtingsleidingen die de afvoerstandleiding verbinden met
de secundaire verluchtingsstandleiding (afbeelding 4).
De nominale rekendiameter (DS) is een getal dat een aanduiding is voor de diameter (in
mm) van een buis. Hij bepaalt de hydraulische capaciteit die in dit voorstel van reglement
aan een gegeven buis (gegeven binnendiameter van een bepaald materiaal) toegekend
wordt. De DS-waarden worden voor de verschillende momenteel in de handel beschikbare
buizen in tabel 1 (p. 22) gegeven.
Een lozingstoestel kan algemeen gedefinieerd worden als
een toestel dat door zijn vorm water kan ontvangen, eventueel
opslaan, zodat het kan gebruikt worden, en het in de
afvoerleidingen kan lozen. De hier bedoelde toestellen worden hieronder beschreven.
Het gaat om toestellen voor persoonlijke hygiëne (badkuipen, lavabo’s, stortbaden, bidets,
W.C.’s, urinoirs) en om toestellen en uitrusting zoals was- en vaatwasmachines,
urinaalwassers, aanrechten enz.
Het gaat om allerlei speciale toestellen voor gebruik in grootkeukens, restaurants enz. Ze
zijn aangesloten op de watertoevoer en op de afvoer (koffiezetmachines, drankautomaten,
ijsmachines enz.).
Een afvoerkolk wordt geplaatst op of iets onder het peil van het af te voeren vlak en dient
tot het verzamelen van huishoud- of hemelwater. Al naargelang van de toepassing kan hij
voorzien zijn van een stankafsluiter. Hij kan al dan niet uitgerust zijn met een rooster en
binnen of buiten het gebouw geplaatst worden. Men onderscheidt bv. vloerkolken, tuinkolken,
dakkolken, ...

De aansluitwaarde (DU, in l/s) bepaalt het debiet dat door een lozingstoestel met nietcontinue
afvoer geloosd wordt.
Het gaat om toestellen die in de afvoerleiding voorkomen
en waarin het af te voeren water een dusdanige
behandeling ondergaat dat zijn samenstelling
gewijzigd wordt; het afvalwater wordt “gezuiverd”.
De behandeling of zuivering van afvalwater zal het voorwerp uitmaken van het later te
publiceren derde deel van dit voorstel van reglement en wordt hier dus niet verder besproken.
Toestel (of onderdeel van een lozingstoestel) met waterslot dat de verspreiding verhindert
van gassen van de riolering en van het afvoernet.
Toestel met waterslot waardoor voorkomen wordt dat gassen afkomstig van de openbare
riolering in een huisriolering terechtkomen.
Toestel van de afvoerleiding (of gedeelte van een lozingstoestel) dat uit een beweegbare
afsluiter bestaat die door het water, met de hand, mechanisch of elektrisch bediend wordt.
Het verhindert het terugvloeien van het water.
Reservoir voor de verzameling van het afvalwater van de lozingstoestellen die onder het
niveau van de openbare riolering of onder haar terugstroompeil liggen. Een pompinstallatie
staat in voor het afvoeren van dat afvalwater uit de pompput naar de openbare riolering.
In de afvoerleiding opgenomen onderdeel dat de inspectie, de reiniging en de ontstopping
van het afvoersysteem mogelijk maakt.

afvalwater.
Ieder gebouw bestemd voor wonen,
werken of samenkomen moet voorzien
zijn van een afvoerinstallatie voor het
Huisafvalwater moet in de openbare riolering geloosd worden indien deze aanwezig is.
Voor afwijkingen van deze regel moet een toestemming verkregen worden van de bevoegde
overheid (gemeente, gewest), die tevens zal aangeven welke behandeling het
afvalwater moet ondergaan (*).
Bij een gescheiden openbare riolering moeten afvalwater en regenwater gescheiden worden
en in de gepaste riool geloosd worden.
Normaal moet bij lozing in een openbare riolering geen behandeling van het huisafvalwater
voorzien worden. In sommige gevallen wordt ze door de gemeente echter opgelegd, bv.
indien de riolering niet aangesloten is op een collectief afvalwaterzuiveringsstation of
indien er gevaar voor verstoppingen bestaat (*).
Indien er geen openbare riolering bestaat, kan, al naargelang van de plaatselijke situatie,
lozing na zuivering toegestaan worden in :
een oppervlaktewater
een kunstmatige afvoerweg voor regenwater
de bodem.
De in dit geval te treffen bijkomende voorzieningen worden in het nog te publiceren
derde deel van deze reeks technische voorlichtingen over sanitaire installaties beschreven.
In ieder geval dient een dergelijke lozing te geschieden in overeenstemming met de
geldende gewestelijke voorschriften.
(*)Dit wordt verder behandeld in deel 3 van de reeks over sanitaire installaties, dat later uitgegeven wordt.

De installatie voor de afvoer van afvalwater mag
geen hinder veroorzaken noch aan de gebruikers,
noch aan het gebouw, noch aan de omgeving.
Om de levensduur van de installatie te verzekeren,
moet ze, voor zover in een regelmatig onderhoud
voorzien wordt, bestand zijn tegen de normaal te verwachten belastingen, zoals :
mechanische en andere belastingen van buitenuit
over- en onderdrukken
hoge en lage temperaturen
straling (UV, infrarood, ...)
aantasting door afval- en hemelwater, ...
Correct ontworpen installaties die deskundig opgebouwd worden met genormaliseerde
producten (Belgisch Instituut voor Normalisatie) of producten met een technische goedkeuring
(van de Belgische Unie voor de Technische goedkeuring in de bouw) voldoen
normaal aan deze eis.
De afvoerinstallatie in het gebouw is liefst volledig bereikbaar.
Zo niet moeten de nodige toegangsmogelijkheden
voorzien worden (luiken, putten, ...), evenals de
nodige inspectie- en onderhoudsopeningen om het onderhoud en de ontstopping van de
hele installatie mogelijk te maken.
De afvoer van afvalwater mag niet gepaard gaan met
akoestische of geurhinder.
Waar het mogelijk is, geschiedt de afvoer van
het water onder invloed van de zwaartekracht. In
de andere gevallen is een pompinstallatie (overdruk-
of onderdruksystemen) aangewezen.

Elke installatie voor de afvoer van afvalwater onder invloed van de zwaartekracht
moet in verbinding staan met de buitenlucht langs een verluchtingsleiding.
Alle soorten huisafvalwater die geen specifieke behandeling vereisen, mogen
langs eenzelfde leiding afgevoerd worden. Zo mogen bijvoorbeeld zowel
W.C.’s als badkuipen aangesloten worden op dezelfde afvoerstandleiding of
op dezelfde verzamelleiding.
Afvalwater en regenwater mogen enkel samen afgevoerd worden op het niveau
van de privé-riolering, rekening houdend met de voorschriften die gelden
in geval van gescheiden openbare riolering of bij gevaar voor terugstroming
(§ 4.1.1.10).
Het afvalwater dat een specifieke zuivering, verschillend van de andere soorten
water, moet ondergaan, dient afzonderlijk naar het desbetreffende
behandelingstoestel afgevoerd te worden. Daarna mag het water eventueel
gemengd worden met de andere typen afvalwater.
Het afvalwater mag niet achtereenvolgens doorheen twee stankafsluiters
vloeien die een onverlucht stuk van de afvoerleiding begrenzen.
De binnendiameter van een afvoerleiding moet ten minste gelijk zijn aan de
grootste binnendiameter van de stroomopwaarts gelegen leidingen of lozingstoestellen;
hij mag dus niet afnemen in de stromingsrichting.
De nominale rekendiameter (DS) van een afvoerleiding of van een verluchtingsleiding
moet minstens DS 40 bedragen.
Stromingen afkomstig van twee verschillende richtingen mogen niet tegengesteld
zijn.
De afvalwaterafvoerleidingen moeten tegen bevriezing beschermd worden.

Bij gevaar van terugstroming, bijvoorbeeld wegens het vollopen van de openbare
riolering, zal men steeds trachten de huisriolering boven het terugstroompeil
van de riool aan te leggen. Indien dit niet mogelijk is, moeten de volgende
voorschriften in acht genomen worden :
geval van eengezinswoningen :
– het regenwater mag niet met het afvalwater gemengd worden. De regenwaterafvoerleiding
wordt hetzij afzonderlijk verbonden met de riool,
hetzij aangesloten op de huisaansluiting stroomafwaarts van de keerklep.
Bij een waterdruk overeenkomend met de terugstroomhoogte plus
1 m moet de regenwaterafvoer waterdicht zijn tot 1 m boven het terugstroompeil.
Bovendien bevat ze een overloop die boven het terugstroompeil
uitmondt en op het privé-domein uitgeeft. Deze opstelling mag
geen geurhinder veroorzaken
– de huisaansluiting die het afvalwater afvoert, moet een doeltreffende keerklep
hebben. Het gedeelte van de leiding stroomafwaarts van de klep moet
waterdicht zijn bij een waterdruk overeenkomend met de terugstroomhoogte
plus 1 m. Het gedeelte van de leiding stroomopwaarts van de klep moet
eveneens waterdicht zijn bij de hoger aangegeven druk, indien mogelijk tot
1 m boven de terugstroomhoogte. Het eventueel overlopen van deze leiding
of van de erop aangesloten toestellen mag geen ontoelaatbare hinder veroorzaken
andere gebouwen :
– de huisaansluiting moet een doeltreffende keerklep bevatten
– de stroomopwaarts van de klep gelegen installatie is zó opgevat dat ze
het regen- en afvalwater afvoert naar een pompput, als de keerklep
gesloten is
– de afvoer van het water opgevangen in het reservoir van de pompput
geschiedt met behulp van een pompinstallatie; het reservoir en de pompinstallatie
worden ontworpen overeenkomstig de voorschriften terzake
(aangegeven in het nog te publiceren deel 3 van deze reeks documenten
over sanitaire installaties)
– het gedeelte van de afvoerleiding stroomafwaarts van de klep moet waterdicht
zijn bij een waterdruk gelijk aan de terugstroomhoogte plus 1 m.
De dimensionering van de afvoerleidingen geschiedt volgens de voorschriften
van hoofdstuk 5 (p. 22).
Het gas aanwezig in de afvoerinstallatie mag zich niet verspreiden in het
gebouw of op plaatsen waar het tot hinder aanleiding geeft.
De gebruikte leidingen en verbindingen moeten in normale omstandigheden
kunnen weerstaan aan een luchtoverdruk van minstens 0,01 bar (1 kPa) en
aan een waterdruk van minstens 0,5 bar (50 kPa). Indien een terugslagtoestel
aanwezig is, moet het leidinggedeelte dat onder druk kan komen staan, kunnen
weerstaan aan een hogere druk, nl. deze die overeenstemt met het terugstroompeil
in de openbare riolering plus 1 m.

Alle lozingstoestellen moeten op het afvalwaterafvoersysteem aangesloten
worden door middel van een stankafsluiter met een waterslot.
Dak- en balkonkolken mogen niet van een stankafsluiter voorzien worden.
Balkonkolken en bepaalde dakkolken in de nabijheid van vensters, woonvertrekken
of buitenluchttoevoeropeningen moeten aansluiten op een standleiding waarvan
de basis voorzien is van een stankafsluiter of die uitmondt boven een kolk
uitgerust met een stankafsluiter; deze standleiding mag niet worden gebruikt voor
de afvoer van ander water dan regenwater of kuiswater van het balkon. De stankafsluiter
mag niet aan vorst worden blootgesteld en moet niet worden verlucht.
In de vertrekken waar het van de vloer afstromende water afgevoerd wordt naar
een koolwaterstofafscheider, mogen de vloerkolken geen waterslot hebben.
Het plaatsen van een duiker op de huisaansluiting is overbodig en zelfs af te
raden daar dit toestel tot verstoppingen aanleiding geeft als het niet frequent
onderhouden wordt. Sommige gemeentelijke overheden eisen echter nog
steeds de plaatsing van dit toestel.
Bereikbare inspectiestukken moeten zó worden aangebracht dat zij de reiniging en de
ontstopping van de ganse installatie mogelijk maken.
Iedere afvoerstandleiding moet verlucht zijn, wat op verschillende wijzen kan
gebeuren :
enkel door een primaire verluchting van de standleiding. Worden als enkel
primair verlucht beschouwd :
– de standleidingen waarbij er naast de primaire verluchtingsleiding geen
andere verluchtingen zijn (afbeelding 3, p. 8)
– de standleidingen met, naast de primaire verluchting, een onvolledige
secundaire verluchting, bv. een eindverluchting van een aantal (niet
alle) op de standleiding aangesloten afvoerleidingen
met behulp van een secundaire verluchting van de standleiding; worden als
secundair verlucht beschouwd :
– systemen waarbij een primaire verluchtingsleiding met een directe secundaire
verluchting van de standleiding gecombineerd wordt (afb. 4, p. 8)
– systemen waarbij een primaire verluchting gecombineerd wordt met de
secundaire kopverluchting van alle op de standleiding aangesloten aansluit-
en verzamelleidingen (afbeelding 5, p. 8).

Enkel primair verluchte standleidingen moeten in principe rechtlijnig en verticaal
zijn.
Ook secundair verluchte standleidingen moeten in principe verticaal en rechtlijnig
zijn. Onvermijdelijke verspringingen worden uitgevoerd met bochtstukken
met een hoekafwijking van hoogstens 45 .
De overgang van een standleiding naar een horizontale leiding moet uitgevoerd
worden met twee bochtstukken van 45 verbonden met een tussenstuk
van minimum 25 cm.
Indien standleidingen of delen
ervan hoger dan 10 m
overgaan op een horizontale
leiding (verspringing, collector,
...), moeten de toestellen
van de verdieping onmiddellijk
boven de verspringing of
de horizontale leiding als
volgt worden aangesloten :
hetzij op het horizontale
stuk, op een afstand van
minstens 1 m van de overgang
van het verticale
naar het horizontale vlak
en van 1 m van de overgang van het horizontale naar het verticale vlak indien
deze aanwezig is (afbeelding 6A)
hetzij op het verticale stuk van de kolom, op minstens 1 m van de richtingverandering
(afbeelding 6B).
Standleidingen die meer dan één verspringing vertonen, moeten steeds secundair
verlucht worden (afbeelding 10).
Vóór hun aansluiting op de opgehangen of ingegraven huisriolering moeten
de standleidingen aan de basis worden voorzien van een bereikbare en waterdichte
reinigingsmogelijkheid.
Standleidingen worden gedimensioneerd zoals aangegeven in § 5.5. Afvoerstandleidingen
moeten over hun ganse lengte een constante diameter behouden.
Verzamel- en aansluitleidingen kunnen volgens twee principes uitgevoerd
worden : met of zonder eindverluchting. Leidingen zonder eindverluchting
worden anders gedimensioneerd dan die met eindverluchting en zijn bovendien
onderworpen aan meer beperkende voorschriften.

Het afschot van de leidingen zal niet kleiner zijn dan 1 cm/m (1 %), zonder
daarbij groter te zijn dan 5 cm/m (5 %).
Het afschot moet constant blijven.
Het is echter toegelaten dat verzamel- en aansluitleidingen één stuk bevatten
dat verticaal of onder 45 een niveauverschil overbrugt :
van maximaal 1 m bij leidingen zonder kopverluchting
van onbeperkte hoogte bij leidingen met kopverluchting.
Verzamel- en aansluitleidingen worden op de standleiding aangesloten :
onder een hoek van 45 wanneer de diameters gelijk zijn
onder een hoek van ongeveer 88 wanneer de diameter van de aansluitleiding
kleiner is dan deze van de standleiding.
Richtingveranderingen moeten worden vermeden. Indien ze onontbeerlijk
zijn, moeten ze uitgevoerd worden door middel van bochtstukken met een zo
groot mogelijke krommingsstraal. Bij leidingen zonder kopverluchting is het
aantal richtingveranderingen na de bocht bij de uitgang van de stankafsluiter
beperkt tot 3. Bij leidingen met kopverluchting is het aantal bochtstukken
onbeperkt.
Verzamel- en aansluitleidingen worden bij voorkeur op het bovenste deel van
andere horizontale leidingen aangesloten.
De afstand tussen de uitgang van de plug van het lozingstoestel en de ingang
van de stankafsluiter is zo klein mogelijk.
De aansluiting van de aansluitleiding van W.C.’s met horizontale uitgang op
de standleiding of op de verzamelleiding, moet minstens 10 cm lager liggen
dan de uitgang van het W.C.-toestel.
Aansluit- en verzamelleidingen zonder kopverluchting zijn maximaal 6 m
lang. Bij leidingen met kopverluchting is er geen lengtebeperking.
De dimensionering van de aansluit- en verzamelleidingen geschiedt volgens
de voorschriften van § 5.6 (p. 25).
De primaire verluchtingsleiding vormt het verlengde van de afvoerstandleiding.
Zij moet in principe rechtlijnig zijn en mag geen verspringingen
vertonen.

De diameter van de primaire verluchting moet gelijk zijn aan deze van de
afvoerstandleiding.
De secundaire verluchtingsstandleiding wordt
met de afvoerstandleiding verbonden op iedere
verdieping waar er een horizontale aansluiting
op de afvoerstandleiding is.
De directe secundaire verluchtingsleiding die de verbinding verzekert, heeft
een diameter gelijk aan twee derde van die van de verluchtingsstandleiding,
zonder echter groter te zijn dan DS 50. Ze wordt op de afvoerstandleiding
aangesloten boven de hoogst gelegen horizontale aansluiting, onder een hoek
met het verticale vlak van maximum 67,5 . Haar aansluiting op de secundaire
verluchtingsstandleiding gebeurt boven het hoogste overlooppeil van de toestellen
op de beschouwde verdieping (afbeelding 7).
Het onderste deel van de secundaire verluchtingsstandleiding wordt op de
afvoerstandleiding aangesloten onder de laagst gelegen aansluit- of verzamelleiding
(afbeelding 8). Indien de afvoerstandleiding echter overgaat op een
horizontale leiding op minder dan 1,5 m onder de laagste verzamel- of aansluitleiding,
wordt ze aangesloten op de horizontale leiding (afbeelding 9).
Bij afvoerstandleidingen met horizontale gedeelten wordt de secundaire
verluchtingsstandleiding op de afvoerstandleiding aangesloten op het verticale
stuk onmiddellijk stroomafwaarts van het horizontale stuk (afb. 10, p. 20).
De directe secundaire verluchtingsstandleidingen worden gedimensioneerd
volgens de voorschriften van § 5.5 (p. 24). Hun diameter moet constant
blijven over hun ganse lengte.

De eindverluchtingsleidingen worden aangesloten op de aansluitleiding van
het lozingstoestel dat het meest stroomopwaarts van de verzamelleiding gelegen
is, bij voorkeur zoals aangegeven op afbeelding 11.
De eindverluchtingsleidingen moeten op de secundaire verluchtingsstandleiding
aangesloten worden, boven het hoogste overlooppeil van de op de verdieping
gelegen toestellen.
De dimensionering van de eindverluchtingsleidingen gebeurt volgens de voorschriften
van § 5.6.2 (p. 26).
De secundaire verluchtingsstandleidingen die eindverluchtingsleidingen voeden,
eindigen onderaan zoals aangegeven op afbeelding 11.
De dimensionering van secundaire verluchtingsstandleidingen aangesloten
op eindverluchtingsleidingen geschiedt zoals in het geval van standleidingen
voor directe secundaire verluchting (zie § 5.5, p. 24), voor zover de betrokken
afvoerstandleiding van het secundair verluchte type is. Voor de andere gevallen
wordt verwezen naar § 5.6.3 (p. 25). De diameter van de standleidingen
moet altijd constant blijven over de ganse lengte.
Het bovenste uiteinde van verluchtingsleidingen staat minimum 1 m verticaal
boven en 2 m zijdelings van het dichtstbijgelegen venster of luchttoevoeropening.

Wanneer de luchttoevoer in de vertrekken door gedwongen aanzuiging gebeurt,
maakt de keuze van de plaats van het bovenste uiteinde van de verluchtingsleidingen
het voorwerp uit van speciale voorzorgen en wordt bepaald
afhankelijk van de overheersende windrichting.
Een verluchtingsleiding moet derwijze worden gelegd dat ze niet kan dienen,
zelfs niet toevallig, voor de afvoer of overloop bij verstopping van de afvoerleiding.
De verluchtingsleidingen moeten met een afschot worden gelegd en een zo
rechtlijnig mogelijk parcours vertonen. De lage punten moeten gedraineerd
worden.
Verscheidene verluchtingsleidingen kunnen in één enkele worden verenigd.
Wanneer de standleidingen fecaal water en huishoudwater verschillend zijn,
mogen hun primaire, secundaire en eindverluchting gemeenschappelijk zijn.
Stankafsluiters moeten van een waterslot voorzien zijn, waarvan de afsluithoogte
50 mm moet zijn.
Stankafsluiters moeten een zo gering mogelijke stromingsweerstand hebben.
Ze moeten zó opgevat zijn dat er geen accumulatie van afzettingen optreedt.
Stankafsluiters moeten voorzien zijn van een gemakkelijk bereikbare mogelijkheid
tot reiniging.

Dit hoofdstuk geeft voor de verschillende leidingen
de nominale rekendiameter (DS) aan afhankelijk
van het af te voeren piekdebiet (Qp). Voor de berekening
van het piekdebiet (§ 5.4) is het nodig het afvoerdebiet te kennen van elk
lozingstoestel aangesloten op de betrokken leiding (zie § 5.3). De dimensionering van de
verschillende afvoer- en ventilatieleidingen maakt het voorwerp uit van §§ 5.5, 5.6 en 5.7.
Uitgaande van de DS-waarde is het dan mogelijk voor een bepaald buismateriaal de
overeenkomstige nominale diameter (DN) af te leiden (§ 5.2). Ter illustratie van deze
procedure wordt in Bijlage 2 (p. 29) een dimensioneringsvoorbeeld gegeven.
van de buis (ID).
Tabel 1 geeft het verband tussen de nominale
rekendiameter DS en de nominale diameter
DN, evenals de inwendige diameter

Het afvoerdebiet van een lozingstoestel met een
niet-continue afvoer wordt bepaald door de zogenaamde
aansluitwaarde ‘DU’ van het toestel.
Deze aansluitwaarden (in l/s) worden in tabel 2
aangegeven.
Het piekdebiet (Qp) dat in een bepaald
punt van een afvoerleiding kan optreden,
hangt af van het aantal lozingstoestellen
die stroomopwaarts van het
beschouwde punt op de leiding worden
aangesloten, van het afvoerdebiet
van elk toestel en van de lozingsfrequentie
van de toestellen. Het wordt
berekend met formule 1 :
Qp = K x DU Qc (1)
waarbij :
Qp : het piekdebiet (l/s)
K : gelijktijdigheidscoëfficiënt, die tevens een correctie voor de eenheden
inhoudt ( l / s )
DU : vierkantswortel uit de som van de aansluitwaarden van de lozingstoestellen
aangesloten op de betrokken leiding
Qc : het continue debiet afkomstig enerzijds van andere lozingstoestellen
dan deze aangegeven in tabel 2, zoals pompen, en anderzijds van
andere bronnen, zoals het condensaat (van koelgroepen, schouwen,
...), eventuele regenwaterafvoeren, ...
De waarden die voor de K-coëfficiënt
moeten aangehouden worden,
worden in tabel 3 aangegeven.
/ s
Het continue debiet Qc van lozingstoestellen
moet geval per geval bepaald
worden, uitgaande van de karakteristieken
van de betrokken toestellen.
Indien de waarde van Kx DU kleiner is dan de grootste aansluitwaarde
van de in beschouwing te nemen toestellen, moet het piekdebiet bepaald
worden met formule 2 :

Qp = (DU) m + Qc (2)
waarbij :
Qp : het piekdebiet (l/s)
(DU) m : een debiet met een waarde gelijk aan de grootste aansluitwaarde (l/s)
Qc : het continue debiet afkomstig van andere lozingstoestellen dan
deze aangegeven in tabel 2.
Tabel 4 geeft de maximale afvoercapaciteit (Q max
) aan van enkel primair
verluchte afvoerstandleidingen, afhankelijk van de nominale rekendiameter
(DS). De voor een bepaalde toepassing nodige rekendiameter is dan degene
die een maximale afvoercapaciteit heeft die minstens gelijk is aan het
piekdebiet dat onderaan de standleiding moet afgevoerd worden.
Voor een bepaald materiaal kan de bij een DS horende nominale diameter
(DN) afgeleid worden uit tabel 1 (p. 22).
De diameter van de primaire verluchtingsleiding moet gelijk zijn aan deze
van de afvoerstandleiding, tenzij de primaire verluchtingsleiding gecombineerd
wordt met verluchtingsleidingen van andere afvoerstandleidingen of
van verzamel- of aansluitleidingen aangesloten op andere standleidingen. In
dit geval kan de diameter bepaald worden uitgaande van de som van de
secties van de te combineren verluchtingsleidingen.

Tabel 5 geeft de maximale afvoercapaciteit (Q max
) aan van secundair verluchte
afvoerstandleidingen, afhankelijk van de nominale rekendiameter (DS). De voor
een bepaalde toepassing nodige rekendiameter is dan degene die een maximale
afvoercapaciteit heeft die minstens gelijk is aan het piekdebiet dat onderaan de
standleiding moet afgevoerd worden. De tabel geeft voor iedere diameter van
de afvoerleiding ook de minimale DS-waarde aan van de secundaire verluchtingsstandleiding
in geval van direct secundair verluchte standleidingen.
De diameter van de eindverluchtingsstandleiding moet gelijk genomen worden
aan die van de secundaire verluchtingsstandleiding nodig voor het direct
verluchten van een afvoerstandleiding die het piekdebiet afkomstig van alle
betrokken aansluit- en verzamelleidingen zou moeten afvoeren.
Bij combinatie van verschillende verluchtingsstandleidingen moet de onder
§ 5.5.1.3 gegeven regel toegepast worden.
Tabel 6 geeft de maximale afvoercapaciteit aan van aansluit- en verzamelleidingen afhankelijk
van de nominale rekendiameter DS. De voor een bepaalde leiding nodige rekendiameter
(DS) is dan degene die een maximale afvoercapaciteit heeft die minstens gelijk is
aan het piekdebiet dat door die leiding moet afgevoerd worden. De met de DS-waarden
overeenkomstige DN-waarde wordt voor een gegeven buismateriaal bepaald met behulp
van tabel 1 (p. 22).

Tabel 7 geeft de maximale afvoercapaciteit aan van kopverluchte aansluit- en verzamelleidingen
afhankelijk van de nominale rekendiameter (DS). De voor een bepaalde leidingsectie
nodige rekendiameter (DS) is dan degene die een maximale afvoercapaciteit
heeft die minstens gelijk is aan het piekdebiet dat door die sectie moet afgevoerd worden.
Deze tabel geeft voor elke afvoerleiding eveneens de DS-waarde aan van de eindverluchtingsleiding.
de stromingssnelheid (V) van het water.
Tabel 8 geeft enerzijds de maximale afvoercapaciteit
van horizontale collectoren en huisriolen,
afhankelijk van de helling van de leiding
en de nominale rekendiameter DS, en anderzijds
Ook hier is de benodigde rekendiameter deze die een maximale afvoercapaciteit (Q max
) heeft
die minstens gelijk is aan het piekdebiet dat de betrokken sectie moet afvoeren.
De bepaling van de vereiste nominale diameter (DN-waarde) voor een bepaald materiaal
geschiedt met behulp van tabel 1.

Teneinde de dimensioneringsregels van hoofdstuk 5 te illustreren, wordt een voorbeeld
uitgewerkt.
Gevraagd wordt de afvalwaterafvoerinstallatie te dimensioneren van een appartementsgebouw
dat bestaat uit 7 bovengrondse bouwlagen met in totaal 14 appartementen. De
schikking van de uitrusting van de appartementen wordt in afbeeldingen A1 tot A3 (p. 37-
38) aangegeven.
Om de verschillende te berekenen leidingsecties gemakkelijk te identificeren, worden
hun eind- en beginpunten aangeduid met een letter, een letter met accent of een lettercijfercombinatie.
Men heeft dus te maken met één collector, aangeduid als “X-K2.0-
K1.0”, met een helling van 1,5 %, waarop twee standleidingen aangesloten zijn : K1 in
het punt K1.0 en K2 in het punt K2.0 (afbeelding A1). Elke standleiding bedient 7
appartementen. De appartementen aangesloten op de meest stroomopwaartse standleiding
K1 hebben de volgende uitrusting :
in de keuken (afb. A2B) : een aanrecht met één spoelbak, een vaatwasmachine
in de badkamer (afb. A2A) : twee lavabo’s, een normale badkuip en een bidet
een W.C. met een spoelbak van 9 l (afb. A2A).
De appartementen aangesloten op de standleiding K2 hebben een iets andere uitrusting,
die bovendien ook anders geplaatst is :
in de keuken : een dubbel aanrecht
in de badkamer : twee lavabo’s, een bidet, een wasmachine en een normale badkuip
een W.C. met een spoelvolume van 9 l.
De ligging van de toestellen aangesloten op de standleiding K1 is dusdanig dat deze als
enkel primair verlucht kan uitgevoerd worden.
Bepaalde toestellen van de badkamers aangesloten op de standleiding K2 liggen op
meer dan 6 m van die standleiding, zodat het volgens § 4.3.10 (p. 18) nodig is deze
verzamelleiding te voorzien van een eindverluchting. Daar de andere vertakkingen op
deze standleiding (voor de afvoer van W.C. en aanrecht) niet voorzien zijn van een
kopverluchting, kan men hier echter niet spreken van een secundair verluchte stand-

leiding (§§ 2.2.1.1, p. 6, en 4.2.1, p. 16) en moet ze dus als een enkel primair verluchte
beschouwd worden.
De standleiding K1 gaat over op de horizontale collector, op slechts 0,75 m onder het
niveau waarop de sanitaire toestellen van de gelijkvloerse verdieping afgevoerd worden.
Aangezien de standleiding meer dan 10 m hoog is, moeten de sanitaire toestellen
van de gelijkvloerse verdieping aangesloten worden op de collector en niet op de
standleiding (zie § 4.2.5, p. 17). Voor de standleiding K2 stelt dit probleem zich niet
daar de overgang op de collector zich 2 m onder de laagste aansluiting voordoet. De
toestellen van het gelijkvloers kunnen dus hier aangesloten worden op de standleiding,
buiten de zone van 1 m vóór de overgang (§ 4.2.5, p. 17).
Voor de correcte dimensionering van een afvoerinstallatie worden liefst eerst die secties
bepaald die het meest stroomopwaarts liggen, daar men de afvoerdebieten ervan nodig
heeft voor het berekenen van de stroomafwaarts liggende gedeelten.
Praktisch houdt deze regel in dat we eerst het hoogst gelegen appartement op de meest
stroomopwaartse standleiding K1 zullen berekenen.
De diameters van de aansluitleidingen worden het gemakkelijkst bepaald met behulp van
een tabel (A1), waarin :
in de eerste kolom de betrokken aansluitleiding geïdentificeerd wordt
in de tweede kolom het betrokken lozingstoestel aangegeven wordt
in de derde kolom de aansluitwaarde (DU) van het lozingstoestel bepaald wordt aan de
hand van tabel 2 (p. 23)
de laatste kolom ingevuld wordt door in tabel 6 (p. 25) een ontwerpdiameter of nominale
rekendiameter (DS-waarde) op te zoeken met een afvoercapaciteit die minstens
gelijk is aan de DU-waarde.

Ook hier gebruikt men liefst een tabel zoals bv. tabel A2 :
in de eerste kolom komt de sectie die moet berekend worden
de tweede kolom vermeldt de verschillende lozingstoestellen waarvan het water door
de betrokken sectie moet afgevoerd worden
de derde kolom geeft voor ieder toestel de aansluitwaarde aan (DU-waarde), af te
leiden uit tabel 2 (p. 23)
in de vierde kolom wordt het piekdebiet aangegeven, berekend met formule 1 (p. 23);
als waarde van de gelijktijdigheidscoëfficiënt wordt voor dit geval 0,5 gekozen in
tabel 3 (p. 23), daar het hier namelijk om woningen gaat. Voor elke verzamelleiding
die op de standleiding aangesloten wordt (B-C en E-D), wordt in deze kolom eveneens
de som van de afvoerdebieten van alle toestellen aangegeven : DU. Hieruit kan men
dan onmiddellijk de brutobelasting bepalen die één verdieping betekent voor de standleiding,
zijnde de som van de waarden 1,6 + 4,8 = 6,4 l/s
in de volgende kolom geeft men dan de nominale rekendiameter (DS) aan waarvan de
afvoercapaciteit minstens gelijk is aan het zojuist berekende piekdebiet Qp; daarvoor
gebruikt men tabel 6 (p. 25)
de laatste kolom vermeldt de grootste diameter van de aansluitleidingen die op de
verzamelleiding aangesloten zijn; aangezien de diameter van de verzamelleiding minstens
gelijk moet zijn aan deze diameter (zie § 4.1.1.6, p. 14), wordt deze als DS min
in
de tabel aangeduid; DS min
wordt afgelezen in tabel A1.
Indien DS min
groter is dan de DS-waarde, weerhoudt men als te gebruiken diameter de
DS min
-waarde. Anders wordt de te gebruiken diameter de waarde uit de DS-kolom. In de
tabel worden de te weerhouden diameters vet aangegeven. Men merkt dat in het be-
Qp =K x
DU

schouwde geval de ontwerpdiameter die bepaald werd m.b.v. Qp voor de sectie E-F
(75 mm) kleiner is dan die van de aansluitleiding van het W.C. (110 mm), zodat hier de
te weerhouden diameter 110 mm is en niet 75 mm.
Normaal moet bovenstaande benadering toegepast worden voor alle appartementen aangesloten
op de standleiding K1. Daar het hier om identieke appartementen gaat, is dit dus
in dit geval niet nodig en kan men voor de overeenkomende secties van de andere
appartementen, de hoger bepaalde waarden gebruiken.
Eens alle leidingen gekend zijn die aangesloten worden op de standleiding, kan men
overgaan tot de berekening van de diameter van de standleiding. Hiertoe volstaat het het
piekdebiet te berekenen dat voortvloeit uit alle toestellen aangesloten op deze leiding; dan
wordt met dit debiet de nodige ontwerpdiameter DS aan de hand van tabel 4 bepaald. Ook
hier kan men van een tabel gebruik maken (zie tabel A3) :
in een eerste kolom vermeldt men de verschillende soorten lozingstoestellen die aangesloten
zijn op de standleiding
in de tweede kolom geeft men hun afvoerdebiet aan, af te leiden uit tabel 2 (p. 23)
in de derde kolom noteert men het totaal aantal toestellen van een bepaalde soort; zo
zijn er in het gegeven geval per appartement 2 lavabo’s, dus in totaal voor 6 appartementen
(het onderste appartement wordt op de collector aangesloten en niet op de
standleiding) : 12 lavabo’s
beide vorige kolommen maken het dan mogelijk het piekdebiet te berekenen m.b.v.
formule 1 (p. 23) :
Qp 0,5x 12 x 0,5 6x0,5 6x0,8 6x2,5 6 x0,8 6x0,8 3,1 l/s.
In deze kolom vermelden we dan tevens de som van alle afvoerdebieten DU
de ontwerpdiameter die dit piekdebiet kan afvoeren, wordt dan gekozen aan de hand
van tabel 4 (p. 24), voor een enkel primair verluchte standleiding. Het is die DSwaarde
die een afvoercapaciteit heeft die minstens gelijk is aan het piekdebiet. Voor
Qp = 3,1 l/s vinden we DS = 110
de laatste kolom vermeldt dan tenslotte de diameter van de grootste vertakking aangesloten
op de standleiding, dit is 110 mm. De in de vorige kolom bepaalde diameter is
gelijk aan deze waarde, en bijgevolg kan 110 mm aangehouden worden als goede
waarde.
Zoals aangegeven in § 5.5.1.3 (p. 24), moet de diameter van de primaire verluchtingsleiding
gelijk genomen worden aan de diameter van de afvoerstandleiding, dus 110 mm.

Qp =K x
DU
Daar de verzamelleiding waarop het W.C.-toestel aangesloten is, dezelfde diameter
heeft als de standleiding zelf, dient deze leiding aangesloten te worden op de standleiding
onder een hoek van 45 (§ 4.3.5, p. 18).
In dit geval was het in feite niet nodig nogmaals een tabel op te maken; het volstond
de aansluitwaarden van de leidingen B-C en E-D te sommeren en met 6 te vermenigvuldigen.
Deze waarden zijn rechtstreeks af te lezen in de vierde kolom van tabel A2.
Hieruit wordt dan het piekdebiet bepaald : DU (1,6 + 4,8) x 6 = 38,4, zodat Qp =
0,5 x 38,4 = 3,1.
Indien men de afvoerstandleiding had uitgevoerd met een direct secundaire verluchting,
dan zou, enkel voortgaande op de berekeningen, de ontwerpdiameter DS tot 100 mm
beperkt zijn gebleven en zou de secundaire verluchtingsstandleiding dan een diameter
moeten gehad hebben van 63 mm (zie tabel 7, p. 25). Een dergelijke uitvoering is
echter in dit geval niet toelaatbaar, aangezien we hierdoor een standleiding zouden
hebben met een kleinere diameter dan die van de verzamelleidingen waarop een W.C.
voorkomt (DS = 110 mm, zie § 4.1.1.6, p. 14). Zelfs bij een secundair verluchte
standleiding zou men dus een diameter van 110 mm moeten hebben.
Ook hier moet men uitgaan van het piekdebiet dat deze leiding zal moeten afvoeren. Dit
piekdebiet is verschillend van dit van de standleiding K1, aangezien er ook nog rekening
moet gehouden worden met de afvoer van de laagst gelegen verdieping. Bij de som van
de aansluitwaarden ( DU), aangegeven in kolom 4 van tabel A3 (= 38,4), moet nog het
debiet van één verdieping (= 1,6 + 4,8) gevoegd worden. Aldus wordt het piekdebiet :
Qp=0,5x 38,4 6,4 3,34 l/s.
Met dit piekdebiet kan dan voor de gegeven helling (1,5 %) een ontwerpdiameter afgeleid
worden van tabel 8 (p. 26) voor de sectie K1.0 - K2.0, d.i. DS = 125 mm.

We beginnen met de dimensionering van de leidingen van het hoogste appartement
aangesloten op de standleiding en maken opnieuw gebruik van tabellen.
Bij tabel A4 moet opgemerkt worden :
dat men voor een dubbele gootsteen hetzelfde afvoerdebiet of aansluitwaarde aanhoudt
als voor een enkele, namelijk 0,8 l/s. Dit is logisch aangezien bij een gelijktijdige
lozing van beide spoelbakken, het debiet dat uit het toestel stroomt hetzelfde is als
er slechts één bak afgevoerd wordt; de waterhoogte (= de drijfkracht) is namelijk in
beide gevallen dezelfde
dat de DS-waarden afgelezen moeten worden in tabel 6 (p. 25), behalve voor de sectie
T-S, die in tabel 7 afgelezen moet worden, aangezien zij alleen kopverlucht is en de
andere niet.
De berekeningselementen worden aangegeven in tabel A5. De te weerhouden nominale
rekendiameters worden vet in de tabel aangeduid. De tabel ter bepaling van de DSwaarden
is in dit geval tabel 7, daar het om secties gaat met eindverluchting.
De eindverluchtingsleiding T-V1 die moet voorzien worden op de leiding 0-T, moet
bepaald worden uitgaande van het piekdebiet aanwezig in de laatste sectie (P-O) van deze
leiding. Haar diameter kan afgelezen worden in tabel 7 (p. 25). Voor een verzamelleiding
van 63 mm is er een eindverluchting nodig met een nominale rekendiameter van 40 mm.

Qp =K x
DU
Aangezien het om identieke appartementen gaat, kunnen bovenstaande waarden gewoon
aangehouden worden.
De totale aansluitwaarde ( DU) die deze standleiding belast, is gelijk aan deze veroorzaakt
door één appartement (tabel A6), vermenigvuldigd met het totaal aantal appartementen
aangesloten op deze leiding, zijnde 7 :
DU = 7 x 6,9 = 48,3 l/s
zodat het af te voeren piekdebiet dan wordt :
Qp K x DU 0,5x 48,3 3,5 l/s.
Dit maakt het mogelijk de ontwerpdiameter te bepalen met tabel 4
(p. 24) (ook hier is de standleiding als enkel primair verlucht te
beschouwen !) : DS = 110 mm.
De primaire verluchting moet uiteraard dezelfde diameter hebben als de afvoerstandleiding
: DS = 110 mm.

Zoals in § 5.5.2.3 (p. 25) aangeven wordt, moet men het piekdebiet bepalen dat afkomstig
is van alle verzamelleidingen aangesloten op de kopverluchtingsstandleiding :
Qp 0,5x 7x3,6 2,5 l/s.
Uit tabel 7 leidt men dan af dat men hiervoor een afvoerstandleiding nodig heeft met
DS = 90 mm en dat de erbij horende verluchtingsleiding een diameter van 50 mm moet
hebben. Dit is dan ook de nominale rekendiameter die moet aangehouden worden voor de
kopverluchtingsstandleiding van ons voorbeeld.
In ons voorbeeld wordt de secundaire verluchtingsstandleiding
gecombineerd met de primaire verluchtingsleiding.
Dit vereist geen aanpassing van de diameter van de primaire
verluchting : de diameter van de secties 0-K2.1 en
K2.1-K2.2 blijft gelijk, omdat de secundaire verluchtingsstandleiding
apparaten bedient die aangesloten zijn op de
afvoerstandleiding verlucht door de betrokken primaire
verluchting (§ 5.5.1.3, p. 24).
Zouden alle aansluit- en verzamelleidingen kopverlucht
zijn, met alle eindverluchtingsleidingen op dezelfde secundaire verluchtingsstandleiding,
dan zou men de in tabel A7 opgenomen diameters hebben.
Het piekdebiet dat deze leiding moet verwerken, wordt met formule 1 (p. 23) berekend
uitgaande van de totale aansluitwaarde die de standleiding K2 en de stroomopwaartse
collectorsectie belast :
DU = 48,3 + 44,8 = 93,1 l/s
zodat het piekdebiet wordt :
Qp 0,5x 93,1 4,8 l/s.
De diameter nodig om dit af te voeren bij een helling van 1,5 % bedraagt dan volgens
tabel 8 (p. 25) : DS = 125 mm.
Aldus is de ganse installatie berekend.

1. British Standards Institution
BS 5572 Code of practice for sanitary pipework. Londen, BSI, 1978.
2. Communauté suisse de travail pour les installations d’évacuation des eaux usées
SN 565 010 Conception et réalisation d’installations d’évacuation des eaux des
bâtiments. Zurich, CSTIEU, 1978.
3. European Committee for Standardization
Ontwerp EN 12056 Gravity drainage systems inside buildings. Brussels, CEN, 1995.
4. Deutsches Institut für Normung
DIN 1986 Entwässerungsanlagen für Gebäude und Grundstücke. Berlijn, Beuth Verlag
Gmbh, verschillende gedeelten, verschillende data.
5. Nederlands Normalisatie-instituut
NEN 3213 Binnenriolering in woningen en woongebouwen - Ontwerp en aanleg -
Eisen. Delft, NNI, 1981.
6. Österreichisches Normungsinstitut
Ö Norm B 2501 Entwässerungsanlagen für Gebäude und Grundstücke. Bestimmung
für Planung und Ausführung. Wien, Österreichisches Normungsinstitut, december
1980.
7. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Praktische toepassing van het sanitair reglement. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting,
nr. 120, juni 1978.
8. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Sanitair reglement betreffende de bescherming van het drinkwater en de waterafvoer
van gebouwen. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 114, juni 1977.