De Afscheiding van 1834 te Oud-Loosdrecht
Boekje over het ontstaan van de Christelijke Afgescheiden Gemeente te Oud-Loosdrecht, door ds. J. Bouma, 1985
Boekje over het ontstaan van de Christelijke Afgescheiden Gemeente te Oud-Loosdrecht, door ds. J. Bouma, 1985
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
l)E lif~eJ1EJl)JR6 -<br />
VliR <strong>1834</strong><br />
J. BOUMA
-eumos: • .r
Gods Alrnagt is gebleken,<br />
Hij hield u, volk! in stand<br />
Zijn Trouw kon niet verbreken!<br />
Wat eens Zijn Liefdehand<br />
In Christus u wou schenken,<br />
En wij deez' dag gedenken.<br />
Eben-Haezer!<br />
Uit: Eben-Haezer,<br />
Feestrede op het 25 jarig bestaan <strong>van</strong> de<br />
Chris<strong>te</strong>lijke Afgescheidene Gereformeerde<br />
Gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Door ds. A.G. de Waal. 23 october 1860.
Woord vooraf<br />
Dit boekje geeft geen volledige beschrijving <strong>van</strong> de geschiedenis <strong>van</strong> de<br />
Chris<strong>te</strong>lijke Afgescheiden Gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> tot op de dag <strong>van</strong> heden.<br />
Het zou een zeer om<strong>van</strong>grijk werk worden en daar leent de opzet <strong>van</strong> dit boekje<br />
zich niet voor.<br />
I~ heb me heel bewust beperkt tot een bepaalde periode uit de vroegs<strong>te</strong> jaren <strong>van</strong><br />
deze Afgescheiden gemeen<strong>te</strong>, omdat dit een zeer bewogen periode is geweest en<br />
<strong>te</strong>gelijk ook wel karak<strong>te</strong>ristiek voor de hele <strong>Afscheiding</strong>.<br />
We zien iets <strong>van</strong> de gro<strong>te</strong> verschillen tussen de Afgescheidenen, die gevolgd werden<br />
door hevige twis<strong>te</strong>n; maar ook door wonderlijke verzoeningen.<br />
Strijders <strong>van</strong> het eers<strong>te</strong> uur werden elkaars <strong>te</strong>genstanders, maar konden elkaar<br />
<strong>te</strong>nslot<strong>te</strong> ook weer op broederlijke wijze ontmoe<strong>te</strong>n.<br />
Een zelfde beeld zien wij ook op landelijk niveau.<br />
<strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> vertakt zich in verschillende stromingen, vaak gegroepeerd rondom<br />
bepaalde leiders, er is veel onderlinge strijd, maar <strong>te</strong>gelijk ook een hartstoch<strong>te</strong>lijk<br />
verlangen naar eenheid.<br />
<strong>De</strong> periode die beschreven wordt beslaat ongeveer 35 jaar. 1835 - 1969.<br />
Het eers<strong>te</strong> jaartal is het jaar <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong> in <strong>Loosdrecht</strong>, het 2e jaartal<br />
is het jaar waarin de eenheid onder de Afgescheidenen hers<strong>te</strong>ld wordt.<br />
Voor ons die 150 jaar la<strong>te</strong>r leven, is deze periode een leerzame en <strong>te</strong>gelijk ook<br />
boeiende periode, omdat zij ons iets laat zien <strong>van</strong> de wors<strong>te</strong>ling waarin kinderen<br />
<strong>van</strong> het Koninkrijk gewikkeld zijn. Zowel naar bui<strong>te</strong>n toe als naar binnen toe.<br />
Met hoog<strong>te</strong>pun<strong>te</strong>n, maar ook met enorme diep<strong>te</strong>pun<strong>te</strong>n.<br />
J. Bouma
Inleiding<br />
<strong>De</strong> geschiedenis <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> moe<strong>te</strong>n we lezen <strong>te</strong>gen de<br />
ach<strong>te</strong>rgrond <strong>van</strong> wat er in die tijd in tal <strong>van</strong> andere plaatsen in ons land gebeurde.<br />
<strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> is niet alleen een plaatselijk gegeven, maar vooral een landelijk<br />
gegeven.<br />
Ook al voltrekt de <strong>Afscheiding</strong> zich plaatselijk soms heel verschillend, de wor<strong>te</strong>ls<br />
<strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong> gaan boven het plaatselijke uit.<br />
Wanneer we bijvoorbeeld in het notulenboek lezen <strong>van</strong> de Ned. Herv. Gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong><br />
<strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> uit die dagen, dan lezen we daarin niets over de konkre<strong>te</strong> problemen<br />
die er plaatselijk gespeeld hebben.<br />
We vinden alleen de vermelding <strong>van</strong> een brief die geschreven is door een tiental<br />
personen, waarin zij verklaren zich af <strong>te</strong> scheiden <strong>van</strong> de Ned. Herv. Kerk <strong>te</strong><br />
<strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>. Verder niets.<br />
Ook zijn er uit die tijd geen notulenboeken <strong>van</strong> de Afgescheiden gemeen<strong>te</strong> bewaard<br />
gebleven. Wel is er een boekje <strong>van</strong> Willem Karsemeijer, een <strong>van</strong> de voormannen<br />
<strong>van</strong> de Afgescheidenen in <strong>Loosdrecht</strong>. Het heet: "Herinnering aan de Daden des Heren<br />
in betrekking tot Zijne Kerk in ons Vaderland", en is geschreven in 1862.<br />
We lezen daarin niets over de ach<strong>te</strong>rgronden, die tot het ontstaan <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong><br />
geleid hebben, wel beschrijft Karsemeijer uitvoerig, en dat doet hij vooral met het<br />
oog op de jeugd, de vervolgingen waaraan de gemeen<strong>te</strong> heeft blootgestaan in de<br />
jaren 1836 - 1840.<br />
Een ander boekje uit die tijd plaatst de <strong>Afscheiding</strong> <strong>te</strong> <strong>Loosdrecht</strong> heel duidelijk<br />
in een breder kader. <strong>De</strong> strijd om het behoud <strong>van</strong> de Vaderlandse Kerk, die uitliep<br />
op de <strong>Afscheiding</strong> door het hele land heen.<br />
Het is de feestrede, die de plaatselijke predikant ds. A.G. de Waal hield op het<br />
25 jarig bestaan <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong> in 1860 onder de veelzeggende ti<strong>te</strong>l:"Eben Ha~zer,<br />
tot hiertoe heeft de Here geholpen".<br />
Welke moei<strong>te</strong>n hebben de Afgescheidenen met de Ned. Herv. Kerk <strong>van</strong> die dagen?<br />
Twee dingen springen dan bijzonder in het oog. In de eers<strong>te</strong> plaats is de Vaderlandse<br />
Kerk in die dagen een soort staatskerk aan het worden. <strong>De</strong> invloed <strong>van</strong> de overheid<br />
doet zich heel s<strong>te</strong>rk gelden. Met name wat het beshur<strong>van</strong> de kerk betreft.<br />
<strong>De</strong> leden <strong>van</strong> het synodale bestuur, het hoogs<strong>te</strong> bestuurscollege <strong>van</strong> de kerk, worden<br />
door de koning benoemd. Zo'n kerkregering is dan wel erg ver verwijderd geraakt <strong>van</strong><br />
de eenvoudige wijze waarop Christus zijn kerk wil regeren, door de diens<strong>te</strong>n die Hij<br />
heeft gegeven.<br />
Het tweede punt is nog veel belangrijker. Dat gaat over de handhaving <strong>van</strong> de<br />
chris<strong>te</strong>lijke leer, zoals die beleden wordt in de drie formulieren <strong>van</strong> Enigheid,<br />
de belijdenisgeschrif<strong>te</strong>n <strong>van</strong> de Gereformeerde kerken, die ook wij <strong>van</strong>daag in onze<br />
kerken handhaven.<br />
<strong>De</strong> Heidelbergse ca<strong>te</strong>chismus, de Nederlandse geloofsbelijdenis en de Dordtse leerregels.<br />
Velen voelden zich niet meer gebonden aan de gereformeerde belijdenisgeschrif<strong>te</strong>n.<br />
En z~ staken dat niet onder stoelen of banken. Daarbij vonden zij s<strong>te</strong>un bij de<br />
overheid, die een binding <strong>van</strong> de kerk aan haar belijdenisgeschrif<strong>te</strong>n onverschillig<br />
liet. Voor de overheid was de Herv. Kerk een gro<strong>te</strong> paraplu, waaronder alle<br />
mogelijke meningen schuil konden gaan. Met of zonder binding aan een belijdenis.<br />
<strong>De</strong>ze leervrijheid verdeelde het kerkhuis. En een in zichzelf verdeeld huis kan niet<br />
lang bewoonbaar blijven. Velen gaven uiting aan hun zorg en verhieven hun s<strong>te</strong>m <strong>te</strong>gen<br />
de onschriftuurlijke leer en prediking. En dat was al ver voordat er sprake was<br />
<strong>van</strong> een <strong>Afscheiding</strong>.
<strong>De</strong>nk bijvoorbeeld maar aan het Reveil. Het Reveil was een opwekkingsb~ng binnen<br />
de kerk in de eers<strong>te</strong> helft <strong>van</strong> de 19e eeuw. Het was een krachtig getuigenis <strong>te</strong>gen<br />
de godsdienstige, maar <strong>te</strong>gelijk ook sociale zelfgenoegzaamheid, waaraan de kerken<br />
in West-Europa leden. Aan het Reveil zijn in ons land de narnen verbonden <strong>van</strong> o.a.<br />
Bilderdijk, Da Costa, Groen <strong>van</strong> Prins<strong>te</strong>rer en de Liefde.<br />
Zij braken niet met de kerk, maar stirnuleerden het ontstaan <strong>van</strong> kleine geloofs- .<br />
gemeenschappen binnen de kerk, waar s<strong>te</strong>rk de nadruk gelegd wordt op de persoonlijke,<br />
gelovige gemeenschap met God in Christus. Daarnaast was men in de kring <strong>van</strong> het<br />
Reveil s<strong>te</strong>rk sociaal bewogen.<br />
Het verzet <strong>te</strong>gen de overheidsbemoeienis en de leervrijheid in de kerk werd de<br />
bezwaarden niet in dank afgenomen. Zowel de overheid als de kerkelijke instanties<br />
reageerden scherp. Predikan<strong>te</strong>n die zich openlijk (d.m.v. verweerschrif<strong>te</strong>n) verzet<strong>te</strong>n<br />
<strong>te</strong>gen de rnachtige vrijzinnigheid werden de pin op de neus gezet.<br />
Dat gebeurde met ds. Hendrik de . Cock uit Ulrurn in het noorden <strong>van</strong> Groningen.<br />
Hij werd door het provinciaal kerkbestuur <strong>van</strong> Grdningen geschorst en afgezet als<br />
predikant, omdat hij in een boekje op krasse wijze twee kollega's hun vrijzinnigheid<br />
aanwreef. Ook werd het hem kwalijk genomen dat hij kinderen doop<strong>te</strong> <strong>van</strong> bui<strong>te</strong>n zijn<br />
eigen gemeen<strong>te</strong>. Zijn kerkraad zag toen geen andere weg, dan zich af <strong>te</strong> scheiden <strong>van</strong><br />
de Ned. Herv. Kerk om zo Gereformeerde Kerk <strong>te</strong> blijven.<br />
Ds. Hendrik de Cock<br />
<strong>De</strong> gemeen<strong>te</strong> <strong>van</strong> Ulrurn is om haar predikant heen gaan staan en dat be<strong>te</strong>kende een<br />
breuk met het k~ootschap.Dit gebeurde op 13 oktober <strong>1834</strong> doordat de kerkeraad<br />
de gerneen<strong>te</strong> de "Ac<strong>te</strong> <strong>van</strong> <strong>Afscheiding</strong> of Wederkering" <strong>te</strong>kenden.<br />
Medestanders <strong>van</strong> Hendrik de Cock werden op een zelfde wijze behandeld. En ook zij<br />
scheidden zich af. Zo ontstond er een groep <strong>van</strong> Afgescheiden ~erken, die elkaar<br />
vonden en die zich de Chris<strong>te</strong>lijke Afgescheiden Gemeen<strong>te</strong>n of Kerken noemden.<br />
Maar die door de overheid niet als Gereforrneerde kerken erkend werden.
Op dit kaartje zijn met • aangegeven de plaatsen, waar v66r 11 december 1835<br />
een gemeen<strong>te</strong> was gesticht. Hiertoe behoorde ook <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Met o is aangegeven, waar dit in 1836 plaats vond.<br />
0 0<br />
·-..<br />
.._, ..<br />
'<br />
'<br />
•<br />
._ I<br />
. ....-\.....- ·<br />
,r-'-·-._<br />
( .. _ .~---~ .. ~:: ·: •. p ....<br />
, ___ ,<br />
{":: 0 0<br />
·-·<br />
./..., / ) ('-<br />
,__( ,..! / \<br />
, .- ....,<br />
I<br />
' \<br />
\.....- .<br />
J<br />
/' ,'<br />
...._ ./ I :<br />
"'·'<br />
......'"-.-1_<br />
f- ......... .. ..<br />
, ..'..,<br />
....--..<br />
0<br />
0<br />
......_.._.....--'- ...,<br />
....... _,<br />
' .<br />
-----<br />
I<br />
.-<br />
Bekende voorgangers uit die eers<strong>te</strong> periode waren:<br />
ds. H.P. Schol<strong>te</strong> uit Doeveren (de Gelderse Betuwe)<br />
ds. G.F. Gezelle Meerburg uit Almkerk (Nrd. Brabant) r<br />
ds. A. Brummelkamp uit Hat<strong>te</strong>m (Gelderland) 1<br />
"<br />
ds. S. <strong>van</strong> Velzen uit Drogeham (Friesland) en ~ /'-. ~..--. -·-) '<br />
ds.A.C. <strong>van</strong> Raal<strong>te</strong> uit Ommen. Hij werd als kandidaat door het provinciaal bestuur <strong>van</strong><br />
Zuid-Holland afgewezen.<br />
<strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> had dus een landelijk karak<strong>te</strong>r gekregen.<br />
Behalve degenen die de kerk verlie<strong>te</strong>n door afscheiding, omdat zij veelal niet meer<br />
getolereerd werden, waren er ook velendie bleven, omdat zij meenden dat ze niet<br />
moch<strong>te</strong>n gaan. Zij zagen het als hun roeping om <strong>van</strong> binnenuit <strong>te</strong> werken aan de genezing<br />
<strong>van</strong> een zieke kerk. Wij willen dat met nadruk noemen, opdat we niet <strong>te</strong> vlug een<br />
kerk zullen afschrijven. Dat deden ook de Afgescheidenen niet. Zij zagen echle:• geen<br />
andere weg dan <strong>Afscheiding</strong>. Dat was voor hen een zaak <strong>van</strong> geloof. Een weg die de<br />
Here gaf om kerk <strong>te</strong> kunnen blijven.
I<br />
Een Afgescheiden gemeen<strong>te</strong>.<br />
Het is in de zomer <strong>van</strong> 1835 dat in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> iets zichtbaar wordt <strong>van</strong> de<br />
<strong>Afscheiding</strong>. Een <strong>van</strong> de mensen, die op de voorgrond treedt, is Willem Karsemeijer.<br />
Een jonge man, 31 jaar, gehuwd en vier kinderen. Karsemeijer is winkelier,<br />
koopman en tapper (slij<strong>te</strong>r), en zijn werk ~hem nogal eens :bui<strong>te</strong>n <strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Zo heeft hij in Ams<strong>te</strong>rdam kontak<strong>te</strong>n gekregen met afgescheiden geloofsgeno<strong>te</strong>n.<br />
Willem Karsemeijer, oefenaar, diaken, ouderling in de Afgescheiden Gemeen<strong>te</strong><br />
<strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
(foto Paul Strating)<br />
Behalve Karsemeijer is er nog een man, die veel <strong>van</strong> zich zal doen horen en dat is<br />
Filippus Hermanus Reymerink. Evenals Karsemeijer is hij nog jong, 35 jaar en kleermaker<br />
<strong>van</strong> beroep. Reymerink is afkomstig uit 's-Graveland. Ehkele jaren eerder<br />
is hij zonder at<strong>te</strong>statie <strong>van</strong> de Ned. Herv. Kerk <strong>te</strong> 's-Graveland vertrokken en<br />
heeft zich waarschijnlijk in <strong>Loosdrecht</strong> niet als lidmaat la<strong>te</strong>n inschrijven.<br />
Al in de jaren <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong> is er in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> een kring ontstaan <strong>van</strong><br />
lidma<strong>te</strong>n, die niet meer de kerkdiens<strong>te</strong>n bezoeken; maar bij een <strong>van</strong> hen aan hui s<br />
samenkomen. Op zulke bijeenkoms<strong>te</strong>n leest Karseme~er nogal eens een preek, wat h~m<br />
de benaming "oefenaar" bezorgd heeft.<br />
Op 14 juli 1935 ont<strong>van</strong>gt de ~ad <strong>van</strong> de Ned. Herv. Kerk een brief uit de kring<br />
<strong>van</strong> deze gemeen<strong>te</strong>leden, waarin zij mededelen zich <strong>te</strong> zullen afscheiden <strong>van</strong> de<br />
Ned. Herv. Kerk. Een kopie <strong>van</strong> deze brief is afgeschreven in het notulenboek <strong>van</strong><br />
de Ned. Herv.Kerk. <strong>De</strong>ze luidt als volgt:<br />
"Wij onderge<strong>te</strong>kenden, lidma<strong>te</strong>n en aanhangers der ware Gereformeerde Chris<strong>te</strong>l ijke<br />
Kerk in Neder1and, verklaren bij deze, aan de soogenaamde Hervormde Sec<strong>te</strong> <strong>te</strong><br />
<strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>, dat wij volgens art. 28 en 29 onzer op Gods Woord gegronde geloofsbelijdenis,<br />
ons vrijwillig afscheiden <strong>van</strong> het sedert 1816 bestaande Hervormde<br />
Kerkgenootschap en ons verenigen met alle ware Gereformeerden, waar de Here die<br />
ook gedagt <strong>te</strong> vergaderen en houden het na deze verklaring er voor, dat onze<br />
namen als afgeschei den <strong>van</strong> uw genootschap, volgens art. 2 <strong>van</strong> het Algemeen<br />
Reglement <strong>van</strong> uwe Sec<strong>te</strong>, uit het doop-en lidma<strong>te</strong>nboek uitgescbrapt worden".
<strong>De</strong> brief is door een tiental personen onder<strong>te</strong>kend.<br />
Nicolaas Pos a1 zijn vrouw Jantje Land<br />
Aaltje Land, de vrouw <strong>van</strong> Filippus Reymerink<br />
Willem Oranjeboom en zijn vrouw Grietje Meijers en hun kind Cornelus<br />
Willem Karsemeijer en zijn vrouw Aagje Vogel met hun vier kinderen Jan,<br />
Wiesje~ Marretje en Adriaantje<br />
Brunis <strong>van</strong> den Berg<br />
Hendrik <strong>van</strong> Hen<strong>te</strong>n<br />
Behalve deze onder<strong>te</strong>kenaars waren er nog meer die met de <strong>Afscheiding</strong> meegingen.<br />
Antje de Bree, de vrouw <strong>van</strong> Brunis <strong>van</strong> den Berg<br />
Aart <strong>van</strong> den Berg<br />
Barend Jacobszn Pos en zijn vrouw Marrietje Fabrie<br />
Adrianus Tober en zijn vrouw Grietje Meijers<br />
Klaas Klaaszn Pos en zijn vrouw Geertje Hendriks Lamme<br />
Jan Karsemeijer en zijn vrouw Aaltje Lamme<br />
Hendrik Pos en zijn vrouw Lammetje <strong>van</strong> Dooren<br />
Ruth Groen en zijn vrouw Wou<strong>te</strong>rtje Baas<br />
Harmen Boom en zijn vrouw Maria Slagt<br />
Joosje Vogel<br />
Jansie Mos<strong>te</strong>rman<br />
Tot de gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> behoorden ook een aantal mensen uit 's-Graveland,<br />
of die daar<strong>van</strong> afkomstig waren.<br />
Allereerst de ons al bekende Filippus Reymerink, zijn beide broers Jacob en<br />
Frederik en de vrouw <strong>van</strong> Frederik, Geesje Smink,<br />
Jan Hafkamp en Doortje Vos. Zij hebben zich op 10 juli 1935 afgescheiden <strong>van</strong> de<br />
Ned. Herv. Kerk <strong>te</strong> 's-Graveland, nadat ze al meer dan twee jaar in 's-Graveland<br />
niet meer in de kerk kwamen.<br />
Tot de zomer <strong>van</strong> 1839 zijn de 's-Gravelanders in <strong>Loosdrecht</strong> blijven kerken.<br />
Op 1 juni <strong>van</strong> dat jaar wordt in 's-Graveland een zelfstandige gemeen<strong>te</strong> gevormd.<br />
<strong>De</strong> broers Jacob en Frederik Reymerink worden resp. verkozen tot ouderling en diaken.<br />
Ongeveer drie maanden nadat men zich in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> heeft afgescheiden, wordt<br />
een gemeen<strong>te</strong> gevormd met gekozen ambtsdragers. Geinstitueerd heet dat in kerkelijke<br />
taal.<br />
Het is zondag 23 oktober, wanneer er een dominee in de gelegenheid is om naar<br />
<strong>Loosdrecht</strong> <strong>te</strong> komen.<br />
Het is de bekende ds. H.P. Schol<strong>te</strong>. Evenals de andere voormannen <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong><br />
is hij dag en nacht in touw om de jonge afgescheiden gemeen<strong>te</strong>n <strong>te</strong> bezoeken en in de<br />
diens<strong>te</strong>n voor <strong>te</strong> gaan, ouderlingen en diakenen <strong>te</strong> bevestigen en kinderen <strong>te</strong> dopen en<br />
en het avondmaal <strong>te</strong> bedienen.<br />
Eigenlijk heeft ds. Schol<strong>te</strong> maar weinig tijd, want hij is op weg naar Ams<strong>te</strong>rdam,<br />
waar hij verwacht wordt.In allerijl wordt de gemeen<strong>te</strong> bij elkaar geroepen in het<br />
huisv.m de turfschipper Nicolaas Pos, die zelf op die zondag niet thuis is.<br />
In de dienst die gehouden wordt, houdt ds Schol<strong>te</strong> geen preek, wel bedient hij<br />
de doop aan een kind <strong>van</strong> Fil. Reymerink en aan de kinderen <strong>van</strong> Nicolaas Pos.<br />
Het belangrijks<strong>te</strong> in deze kerkdienst is dat de gemeen<strong>te</strong> haar ambtsdragers kiest,<br />
die vervolgens in het ambt worden bevestigd door ds. Schol<strong>te</strong>. Blijkbaar heeft<br />
men al een hele tijd naar een gelegenheid als deze uitgekeken. Filippus Reymerink<br />
wordt ouderling en Willem Karsemeijer en Nicolaas Pos worden diakenen. Omdat Pos<br />
niet aanwezig is wordt hij twee dagen la<strong>te</strong>r in Ams<strong>te</strong>rdam door ds. Schol<strong>te</strong> als diaken<br />
bevestigd. Alle drie zijn ze nog jong. Reymerink is 35 jaar, Karsemeijer en Pos<br />
zijn 31 jaar.<br />
i
II<br />
Een vervolgde gemeen<strong>te</strong><br />
Nadat de gemeen<strong>te</strong> gevormd is en er kerkdiens<strong>te</strong>n belegd worden, komt de overheid<br />
in het geweer. In opdracht <strong>van</strong> de koning (Willem III) was het verboden om<br />
godsdienstoefeningen <strong>te</strong> houden bui<strong>te</strong>n de bestaande en door de overheid erkende<br />
kerken om.<br />
<strong>De</strong> nieuw gevormde Gereformeerde Kerken (de Chr. Afgescheidenen) werden niet<br />
getolereerd en de overheid trad streng op, wanneer er toch kerkdiens<strong>te</strong>n<br />
gehouden werden. Bijeenkoms<strong>te</strong>n, bestaande uit meer dan 20 personen, waren verboden<br />
en werden ui<strong>te</strong>engejaagd. En dan ging het er bepaald niet zachtzinnig aan toe.<br />
Het werd de Afgescheidenen erg moeilijk gemaakt. Ook de gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong><br />
<strong>Loosdrecht</strong> heeft zwaar geleden onder het optreden <strong>van</strong> de overheid.<br />
Er werden solda<strong>te</strong>n ingekwartierd, d.w.z. gemeen<strong>te</strong>leden moes<strong>te</strong>n soms aan drie of<br />
vier solda<strong>te</strong>n <strong>te</strong>gelijk kost en inwoning geven, <strong>te</strong>rwijl men het echt niet breed<br />
had en vaak klein behuisd was. Velen <strong>van</strong> de Afgescheidenen waren maar eenvoudige<br />
mensen. Het waren boeren, vissers of schippers, kleine middenstanders en verveners .<br />
Vanaf zondag 12 sep<strong>te</strong>mber 1836 tot eind 1840 heeft deze inkwartiering, met een<br />
enkele kor<strong>te</strong> onderbreking, geduurd.<br />
<strong>De</strong> gemeen<strong>te</strong>leden kregen regelmatig hoge boe<strong>te</strong>n opgelegd, omdat ze bijeenkoms<strong>te</strong>n<br />
bijwoonden. Sommigen zijn zelfs in de ge<strong>van</strong>genis <strong>te</strong>recht gekomen. Dat is b~v.<br />
Karsemeijer en Reymerink overkomen.<br />
Karsemeijer schrijft daarover in zijn boekje "Herinnering aan de daden des Heren"<br />
( uitg. 1862)<br />
HERINNERiriG<br />
.B:-1 DE:<br />
Dr\DEN DES DEEREN,<br />
IX DETi:Cl\1\t.\"·}<br />
T 0 T Z IJ:; E 1\. E ll K<br />
v · '" '' l " " 'fl .,., ··1 _,... ··n 'f' .., ~l Ti~ 'f)<br />
'I.,·> '1'1 '("'·1 .. 'C( ··· ;(··l ., :J · ·· Yl .,, .. ,<br />
... ~ ~ "-'- ~ :.V • ..r. .v..\:..1~ 1.\..l.r ~ ...,,<br />
DOOR<br />
W. KA USE :.'li E IJER,<br />
<strong>te</strong> Orul-Loosdrec.'lt.<br />
~ r;> ~ 'J;7' .~ .-.(;~<br />
~;~~~<br />
7. ·.\' .\H r~·:.n.c;.<br />
L :\ TJ H 0 J. T.<br />
1 HG~ .<br />
Ti<strong>te</strong>lblad <strong>van</strong> "herinnering aan de daden des Heren", door W. Karsemeijer.<br />
Karseleijer schrijft dit boekje t.b.v. de kerkjeugd, die de <strong>Afscheiding</strong> net<br />
heeft meegemaakt.
In dit boekje beschrijft hij ook hoe een inkwartiering in zijn werk ging.<br />
11 Daarop kregen wij 25 lanciers, op eenen zondag (het is 12 sep<strong>te</strong>mber 1836) des<br />
morgens om 9 ure, dronken en nat <strong>van</strong> den regen. Zij kwamen in de kerk. Er was<br />
nog niemand in als ik alleen - reden toen het dorp in, hadden billet<strong>te</strong>n voor de<br />
afgescheidenen. r::e mees<strong>te</strong> der leden hadden geen stal en zo reden zij met hunne<br />
paarden maar in huis, bonden die aan de poot <strong>van</strong> de tafel of aan de lade <strong>van</strong><br />
een kabinet vast, en dat op een blanke vloer; dit laats<strong>te</strong> geschiedde bij den<br />
vader <strong>van</strong> mijnen vrouw; ook werd zijnen doch<strong>te</strong>r, een meisje <strong>van</strong> 20 jaar oud, uit<br />
bed gehaald, hoewel zij aan de pokziek<strong>te</strong> blind lag. Zij zeiden 11zij moes<strong>te</strong>n<br />
stroo hebben voor de paarden". Bij twee andere leden -man en vrouw- ongeveer<br />
<strong>van</strong> 80 jaren (Barend Pos en zijn vrouw Trijntje Land) sme<strong>te</strong>n zij een pond<br />
bo<strong>te</strong>r aan den balk; bij mijne oude moeder moes<strong>te</strong>n zij brood voor de paarden<br />
hebben, bo<strong>te</strong>r en drank la<strong>te</strong>n halen, anders s<strong>te</strong>ken wij Uw zoon, een jongeling<br />
<strong>van</strong> 16 jaren, dood. Genoeg, ik zoude een boekdeel kunnen schrijven, zoo ik al<br />
die jammerende ellende wilde beschrijven, die ons troffen. Die 25 lanciers bleven<br />
ongeveer 14 dagen hier, en nadat zij vertrokken waren, kregen wij infan<strong>te</strong>rie,<br />
die bij ons tusschen de 4 en 5 jaren bleven, om ons dag en nacht <strong>te</strong> bewaken,<br />
zoodat wij bijna geen 2 voets grond hadden om God in gemeenschap <strong>te</strong> dienen.<br />
Verwijderden wij ons op het wa<strong>te</strong>r of op een stuk lands, afgelegen <strong>van</strong> <strong>Oud</strong><br />
<strong>Loosdrecht</strong>- ook daar werden wij vervolgd •••• 11<br />
Bij dit laats<strong>te</strong> doelt Karsemeijer op een tweetal gebeur<strong>te</strong>nissen waarbij er op<br />
de <strong>Loosdrecht</strong>se plassen kerkdienst werd gehouden. Dat was op 11 juni en 6<br />
augustus 1837. Op 11 juni was ds.Schol<strong>te</strong> weer in <strong>Loosdrecht</strong>. Zowel de predikant<br />
als de huizen <strong>van</strong> gemeen<strong>te</strong>leden en het kerkgebouw werden nauwkeurig in de ga<strong>te</strong>n<br />
gehouden, want de overheid verwacht<strong>te</strong> dat ds. Schol<strong>te</strong> gekomen was om kinderen<br />
<strong>te</strong> dopen.<br />
Wie schetst de verbazing <strong>van</strong> de burgemees<strong>te</strong>r en de militairen toen de<br />
afgescheidenen niet naar hun kerkgebouw gingen, maar met een schip het wa<strong>te</strong>r opvoeren.<br />
Van alle kan<strong>te</strong>n kwamen toen s<strong>te</strong>eds meer bootjes <strong>van</strong> gemeen<strong>te</strong>leden aangevaren.<br />
<strong>De</strong> hele zondag bleef men op het wa<strong>te</strong>r en ds. Schol<strong>te</strong> doop<strong>te</strong> 3 jonge kinderen.<br />
Op 6 augustus was ds. A. Brummelkamp aanwezig, die evenals ds. Schol<strong>te</strong> graag in<br />
<strong>Loosdrecht</strong> <strong>te</strong> gast was. Maar nu was de overheid be<strong>te</strong>r voorbereid, want zodra de<br />
afgescheidenen <strong>van</strong> wal wilden s<strong>te</strong>ken, greep de burgemees<strong>te</strong>r in. <strong>De</strong> afgescheidenen<br />
moes<strong>te</strong>n het schip verla<strong>te</strong>n, waarbij er over en weer rake klappen vielen.<br />
Om de gemoederen wat <strong>te</strong> bedaren en de gemeen<strong>te</strong>leden <strong>te</strong> bemoedigen hief ds. Brummelkamp<br />
een lied aan. Ps. 68 11<br />
<strong>De</strong> Heer zal opstaan tot den strijd,<br />
Hij zal Zijn ha<strong>te</strong>rs wijd en zijn,<br />
verjaagd, verstrooid doen zuch<strong>te</strong>n 11<br />
Bij de overheidsdienaren had dit lied een averechtse uitwerking. Vloekend en<br />
schreeuwend sleurden ze verschillende gemeen<strong>te</strong>leden uit de bo<strong>te</strong>n.<br />
We gaan nog even <strong>te</strong>rug naar het begin voordat er sprake was <strong>van</strong> inkwartiering.<br />
Het is de taak <strong>van</strong> de burgemees<strong>te</strong>r om er op toe <strong>te</strong> zien dat de afgescheidenen zich<br />
houden aan de beslui<strong>te</strong>n <strong>van</strong> de koning. <strong>De</strong> ene burgemees<strong>te</strong>r was daar feller in dan de<br />
andere. Sommigen knepen wel eens een oogje dicht, maar de burgemees<strong>te</strong>r <strong>van</strong> <strong>Loosdrecht</strong>,<br />
J.W. de Wit, niet. Hij heeft <strong>van</strong>af het allereers<strong>te</strong> begin direkt maatregels genomen<br />
<strong>te</strong>gen de afgescheidenen. Al direkt na die eers<strong>te</strong> dienst, waarin de ambtsdragers<br />
bevestigd werden, stond hij bij Nicolaas Pos op de stoep, maar hij was <strong>te</strong> laat.<br />
<strong>De</strong> eerstvolgende zondagen is de burgemees<strong>te</strong>r weer present om rapport op <strong>te</strong> maken.<br />
Op 1 november 1935 is hij in gezelschap <strong>van</strong> ds. W.F. Overhoff, de hervormde predikant<br />
<strong>van</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>. <strong>De</strong> kerkdienst wordt gehouden in het huis <strong>van</strong> Nic. Pos.<br />
<strong>De</strong> burgemees<strong>te</strong>r is welkom, maar de hervormde predikant wordt de toegang geweigerd.<br />
Hem wordt toegevoegd: 11 Wij hebben met U niets <strong>van</strong> node, wij hebben ons afgescheiden,<br />
wij willen de burgemees<strong>te</strong>r <strong>te</strong> woord staan, maar vertrek gij uit deze woning".<br />
<strong>De</strong> burgemees<strong>te</strong>r gelast daarop de vergadering uit een <strong>te</strong> gaan, maar dat wordt geweigerd.<br />
In de dienst die vervolgens gehouden wordt, leest Fil. Reymerink een preek<br />
<strong>van</strong> Smij<strong>te</strong>gelt. (Smij<strong>te</strong>gelt is een bevindelijke prediker uit de kringen <strong>van</strong> de .Nadere<br />
Reformatie)
Twee weken la<strong>te</strong>r is de burgemees<strong>te</strong>r weer aanwezig, nu in gezelschap <strong>van</strong> Jan Blaauw,<br />
fabrikant uit Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>. Hij krijgt een stoel aangeboden en een psalmboek,<br />
maar het laats<strong>te</strong> weigert hij.<br />
<strong>De</strong> burgemees<strong>te</strong>r heeft <strong>van</strong> deze bijeenkomst verslag gedaan. "Het gebed wordt knielend<br />
verricht door Barend Pos, daarna gezongen, vervolgens vier geheele hoofdstukken gelezen<br />
uit het e<strong>van</strong>gelie <strong>van</strong> Johannes door Harmen Boom, daarna weder gezongen en als<br />
toen een zeer uitgerekt nagebed op een gillende lamentabelen (klagende) toon uitgesproken<br />
door F.H. Reymerink, ~ onder anderen gesproken werd <strong>van</strong> verdrukking <strong>van</strong><br />
Gods Bondsvolk en dat de burgemees<strong>te</strong>r hen mocht beschermen en zijn handen niet bevlekken<br />
met hun bloed, toen eindelijk eindigde de samenkomst met psalmgezang~<br />
Opvallend is in alle verslagen <strong>van</strong> de burgemees<strong>te</strong>r de smalende en neerbuigende toon.<br />
Zijn hele houding <strong>te</strong>genover de afgescheidenen drukt minachting en boosheid uit .<br />
Hij vindt hen maar lastige en hinderlijke mensen. <strong>De</strong> rappor<strong>te</strong>n <strong>van</strong> de burgemees<strong>te</strong>r<br />
leveren <strong>te</strong>nslot<strong>te</strong> 7 processen-verbaal op <strong>te</strong>gen ds. Schol<strong>te</strong> en een aantal gemeen<strong>te</strong>leden,<br />
die daarop door de rechtbank <strong>van</strong> Utrecht veroordeeld worden tot boe<strong>te</strong>s<br />
varierend <strong>van</strong> f. 8,-- tot f. 25,-- verme~rderd met de proceskos<strong>te</strong>n.<br />
Dit is maar een kleine greep uit de veelheid <strong>van</strong> verhalen. Er is nog veel meer <strong>te</strong><br />
noemen. In dennm vier jaren · dat de maatregel <strong>van</strong> de koning <strong>te</strong>gen de afgescheidenen<br />
gold, heeft de gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> veel moe<strong>te</strong>n verdragen. Het was maar een<br />
klein dorp <strong>van</strong> een paar honderd inwoners, waar<strong>van</strong> ongeveer 50 zich hadden aangeslo<strong>te</strong>n<br />
bij de Afgescheiden gemeen<strong>te</strong>. Rond 1840 zal dit aantal toenemen tot + 100 en la<strong>te</strong>r<br />
zelfs tot boven de 200. Binnen de dorpsgemeenschap is <strong>van</strong>wege de <strong>Afscheiding</strong> veel<br />
wrijving ontstaan, dat blijkt ook wel uit de beschrijving <strong>van</strong> tal <strong>van</strong><br />
gebeur<strong>te</strong>nissen.<br />
Wanneer er ~ de Afgescheidenen wordt opgetreden zijn de schimpscheu<strong>te</strong>n en de<br />
spot vaak niet <strong>van</strong> de lucht.<br />
Dr. C.Smits zegt in zijn boek over de <strong>Afscheiding</strong> in de provincie Utrecht, "dat het<br />
leed dat <strong>te</strong>n gevolge <strong>van</strong> de ~lgingen is geleden in de jaren <strong>1834</strong> tot 1840 , in<br />
<strong>Loosdrecht</strong> wel een toppunt voor ons hele land, zo niet het hoogs<strong>te</strong> punt heeft<br />
bereikt".<br />
Op 21 januari 1841 wordt de gemeen<strong>te</strong> door de koning erkend, nadat een eerder verzoek<br />
op advies <strong>van</strong> de burgemees<strong>te</strong>r door de koning is afgewezen. ·<br />
<strong>De</strong> afgescheidenen zouden volgens de burgemees<strong>te</strong>r hun armen niet kunnen onderhouden.<br />
Men is nu vrij om kerkdiens<strong>te</strong>n <strong>te</strong> houden in het eigen kerkgebouw onder de naam<br />
Chris<strong>te</strong>lijk Afgescheidene Gereformeerde Gemeen<strong>te</strong>.
Het Kerkgebouw<br />
Het kerkgebouw dat door de Afgescheiden gemeen<strong>te</strong> gebruikt werd, is het zelfde gebouw<br />
waarin nu de Nederlands Gereformeerde Kerk haar diens<strong>te</strong>n houdt.<br />
Dit kerkgebouw werd al in 1836 gebruikt en was een verbouwde boerderij "ge<strong>te</strong>ekend<br />
no 176". Het maak<strong>te</strong> deel uit <strong>van</strong> de hofs<strong>te</strong>de Oranjelust, toen<strong>te</strong>rtijd eigendom <strong>van</strong><br />
de diaken W. Karsemeijer. Het gebouw was indiatijdha lfzo klein als het huidige<br />
kerkgebouw.<br />
Het kerkgebouw aan de <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>sedijk no. 124.<br />
(foto Paul Strating)
III Een gemeen<strong>te</strong> in verval en verwording<br />
Dit hoofdstuk en het volgende hoofdstuk beschrijven de meest verdrietige periode <strong>van</strong><br />
de Afgescheiden Gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>. Een periode waarin we helaas weinig we<strong>te</strong>n<br />
over de ach<strong>te</strong>rgronden, omdat er blijkbaar geen notulenboeken werden bijgehouden.<br />
<strong>De</strong> gemeen<strong>te</strong> was verscheurd door in<strong>te</strong>rne twis<strong>te</strong>n, viel in verschillende groepen ui<strong>te</strong>en,<br />
die wel godsdienstoefeningen hielden, maar zonder gekozen en bevestigde ambtsdragers<br />
Nu waren twis<strong>te</strong>n in die tijd onder de Afgescheidenen niet ongewoon. Ook landelijk<br />
waren er gro<strong>te</strong> konflik<strong>te</strong>n tussen de verschillende stromingen, die geleid werden<br />
door de voormannen <strong>van</strong> het eers<strong>te</strong> uur. Er was bijv. verschil <strong>van</strong> mening m.b.t. het kerkverband.<br />
<strong>De</strong> Cock en <strong>van</strong> Velzen wilden handhaving <strong>van</strong> de Dordtse K.O. en zij gaven de voorkeur<br />
aan een nationaal geinstitueerde kerkgemeenschap. Schol<strong>te</strong> en Brummelkamp dach<strong>te</strong>n<br />
vooral aan vrije, zelfstandige, plaatselijk gemeen<strong>te</strong>n, waarbij het kerkverband een<br />
ondergeschik<strong>te</strong> rol speelde.<br />
Er was verschil in prediking. Van Velzen is de meer s<strong>te</strong>ilegereformeerde prediker,<br />
Brummelkamp wordt getypeerd als de meer e<strong>van</strong>gelisch getin<strong>te</strong>. En er was verschil in<br />
dooppraktijk. Hier stonden de Cock en Schol<strong>te</strong> <strong>te</strong>genover elkaar.<br />
<strong>De</strong> konflik<strong>te</strong>n leidden in 1843 tot een breuk tussen de verschillende stromingen. <strong>De</strong><br />
belangrijks<strong>te</strong> stroming volgde de lijn <strong>van</strong> de Cock en <strong>van</strong> Velzen. Het waren vooral de<br />
kerken in Noord-Holland en de noordelijke provincies die hiertoe behoorden. Brummelkamp<br />
en met hem <strong>van</strong> Raal<strong>te</strong> hadden hun aanhang in Overijssel en Gelderland.<br />
<strong>De</strong> Brantse gemeen<strong>te</strong>n o.l.v. Gezelle Meerburg bleven afzijdig <strong>van</strong> het konflikt.<br />
Schol<strong>te</strong> die vooral aanhang had in Utrecht en Zuid-Holland raak<strong>te</strong> <strong>te</strong>nslot<strong>te</strong> in een<br />
isolement en vertrok in 1846 naar Noord-Amerika, waar hij in de staat Iowa de stad<br />
Pella sticht<strong>te</strong>.<br />
In hoeverre de landelijk konflik<strong>te</strong>n hun uitstraling hebben gehad in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong><br />
is niet meer <strong>te</strong> ach<strong>te</strong>rhalen. Mogelijk hebben ze op de ach<strong>te</strong>rgrond een rol gespeeld.<br />
<strong>De</strong> konflik<strong>te</strong>n in deze gemeen<strong>te</strong> blijken ech<strong>te</strong>r meer persoonlijk dan kerkelijk <strong>van</strong> aard <strong>te</strong><br />
zijn, en spitsen zich vooral toe op de kontroverse tussen W. Karsemeijer en<br />
F.H. Reymerink.<br />
<strong>De</strong> konflik<strong>te</strong>n ontstaan in 1839 over de toepassing <strong>van</strong> de tucht in de gemeen<strong>te</strong> en<br />
over de verkiezing <strong>van</strong> een ambtsdrager, en laaien zo hoog op dat het tot een breuk<br />
komt • Reymerink onttrekt zich aan ~e bijeenkoms<strong>te</strong>n <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong> en houdt apa~<strong>te</strong><br />
bijeenkoms<strong>te</strong>n in zijn eigen woning.<br />
<strong>De</strong>ze breuk vindt'dus plaats kort voordat de gemeen<strong>te</strong> erkenning verkrijgt bU de overheid.<br />
Op het .verzoek om erkenning komt de ' naam Reymerink niet voor.<br />
Verrreldenswaard is misschien wel dat Reymerink s<strong>te</strong>rk bevriend is met de kring rondom<br />
ds. Schol<strong>te</strong>. O.a. met mevr. Zeelt uit Baambrugge en Wormser uit Ams<strong>te</strong>rdam.<br />
Over de jaren 1840 tot 1849 is erg weinig bekend. Zoals gezegd, notulen <strong>van</strong> de<br />
kerkeraadsvergaderingen worden blijkbaar niet bijgehouden.<br />
Uit de spaarzame gegevens in de notulenboeken <strong>van</strong> de klassikale en provinciale<br />
vergaderingen blijkt dat het kerkelijk leven in <strong>Loosdrecht</strong> op een heel laag pitje is<br />
komen staan. Er is een groep ach<strong>te</strong>r W. Karsemeijer die het kerkgebouw Oranjelust in<br />
bezit heeft en er is een groep ach<strong>te</strong>r F.H. Reymerink die afzonderlijke bijeenkoms<strong>te</strong>n<br />
houdt.<br />
<strong>De</strong> groep ach<strong>te</strong>r Karsemeijer heeft kontak<strong>te</strong>n met de kerken uit Gelderland, die geleid<br />
worden door ds. A. Brummelkamp.<br />
<strong>De</strong> groep <strong>van</strong> Reymerink valt in 1845 ui<strong>te</strong>en, zonder dat duidelijk is waarom.<br />
Er worden nog wel bijeenkoms<strong>te</strong>n gehouden maar een duidelijke kerkelijke struktuur<br />
ontbreekt.<br />
Kontak<strong>te</strong>n met het kerkverband zijn sporadisch.
V<br />
Twee gemeen<strong>te</strong>n naast elkaar.<br />
In 1849 wordt uit de groep random Reymerink weer een gemeen<strong>te</strong> gevormd. Twee vroegere<br />
ambtsdragers Ruth Groen en Nicolaas Pos (twee oude bekenden uit de beginjaren <strong>van</strong><br />
de <strong>Afscheiding</strong>) verschijnen op 5 sep<strong>te</strong>mber 1849 op een vergadering <strong>van</strong> de classis<br />
Utrecht en vragen de classis om hulp bij het vormen <strong>van</strong> een gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>Loosdrecht</strong>.<br />
In december 1849 gaan ds. Uit<strong>te</strong>rdijk uit Amersfoort en ouderling G. Meijer uit<br />
Hilversum naar <strong>Loosdrecht</strong>, om in opdracht <strong>van</strong> de classis"de gemeen<strong>te</strong> ••• <strong>te</strong> bevestigen,<br />
<strong>te</strong> prediken en ouderlingen en diakenen in hun dienstwerk kerkelijk in <strong>te</strong> zegenen",<br />
zo staat <strong>te</strong> lezen in de notulen <strong>van</strong> de kerkeraad <strong>te</strong> Amersfoort.<br />
Tot ouderling <strong>van</strong> de nieuw gevormde gemeen<strong>te</strong> zijn verkozen:<br />
F.H. Reymerink en Ruth Groen. Tot diakenen: Hendrik ~ en Nicolaas Pos.<br />
<strong>De</strong>ze gemeen<strong>te</strong>, die <strong>van</strong>af toen wordt aangeduid als "de gemeen<strong>te</strong> Ruth Groen", heeft<br />
ook een eigen kerkgebouw, waar men <strong>van</strong>af 1850 gekerkt heeft. Het was een hou<strong>te</strong>n<br />
gebouwtje dat j_n de richting <strong>van</strong> de dijk stand, op-:de plaats waar vroeger de jachthaven<br />
In<strong>te</strong>rboat was en la<strong>te</strong>r Wet<strong>te</strong>rwille, O.<strong>Loosdrecht</strong>sedijk 185, 187. In de volksmond<br />
heet<strong>te</strong> dit kerkje de "hou<strong>te</strong>n Klaas", waarschijnlijk .genoemd naar de diaken Nicolaas<br />
(Klaas) Pos.<br />
Ook de groep Karsemeijer besluit nu om de amb<strong>te</strong>n opnieuw in <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen en zich aan<br />
<strong>te</strong> slui<strong>te</strong>n bij het kerkverband. <strong>De</strong>ze gemeen<strong>te</strong> gaat behoren tot de classis Arnhem<br />
<strong>van</strong> de kerken random ds. Brummelkamp.<br />
In het oudst bewaarde notulenboek <strong>van</strong> deze gemeen<strong>te</strong> lezen wij dat de kerkeraad<br />
bevestigd is door ds. J.H. Donner Sr., predikant <strong>te</strong> Ommeren en Tiel.<br />
Lede Ma<strong>te</strong>n Boek <strong>van</strong> de Kris<strong>te</strong>lijken Afgescheiden Gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Sint(s) dat de Gemeen<strong>te</strong>n opnu(ieuw)<br />
tot stand gekomen is<br />
en de Kerkeraad Bevestigd is<br />
geworden in hun dienst<br />
door den Wel Eerwaarden Heer<br />
Ds. Donner<br />
20 Januarij 1850<br />
W. Karsemeijer, ouderl.<br />
E. Lamme, diaken<br />
D. <strong>van</strong> Hen<strong>te</strong>n D<br />
Er zijn dus nu in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> twee door het kerkverband erkende gemeen<strong>te</strong>n, zij het<br />
dat ze tot een verschillende classis behoren.<br />
Dat verandert ech<strong>te</strong>r wanneer het op de synode <strong>van</strong> Zwolle in 1854 tot een vereniging<br />
komt <strong>van</strong> de hoofdgroep der Afgescheidenen met de "Geldersen".(de kerken worden rondom<br />
ds. A. Brummelkamp)<br />
Landelijk gezien is er weer vrede gekomen tussen de verschillende stromingen.<br />
Voor <strong>Loosdrecht</strong> be<strong>te</strong>kent dit, dat de beide gemeen<strong>te</strong> nu ver<strong>te</strong>genwoordigd zijn op dezelfde<br />
classisvergaderingen.<br />
Voor het eerst gebeurt dat op een classikale vergade~ing <strong>van</strong> 24 augustus 1854 in Utrecht.<br />
N.a.v. de komst <strong>van</strong> de kerkeraad Karsemeijer op die vergadering wordt door ds. Dosker<br />
en ds. Oggel, die met ds. <strong>van</strong> Velzen de commissie uitmaken <strong>te</strong>r hereniging <strong>van</strong> gescheurde<br />
gemeen<strong>te</strong>n, medegedeeld "dat die commissie, <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> vergaderd met de kerkeraden<br />
<strong>van</strong> weerszijden, bemerkt hebbende, dat er <strong>te</strong>gen de vereniging onoverkomelijke<br />
bezwaren bestonden, bepaald dat beide gemeen<strong>te</strong>n voor het eerst op zichzelf zullen<br />
blijven bestaan, beiden alsdan behorende tot het class i kale res sort <strong>van</strong> Utrecht en<br />
dat de vereniging lang?:amerhand zal plaats hebben".<br />
Dat langzamerhand is een periode <strong>van</strong> 15 jaar geworden. Ondanks de vele pogingen <strong>van</strong><br />
klassikale en provinciale commissies, wilden de broeders in <strong>Loosdrecht</strong> elkaar niet<br />
<strong>te</strong>gemoet komen en samen buigen voor de Heer <strong>van</strong> de kerk. Pas in 1869 zal de eenheid<br />
hers<strong>te</strong>ld worden, maar dan zijn de eerstbetrokkenen mannen <strong>van</strong> rond de zeventig jaren<br />
geworden·. Misschien wat milder eo wat wijzer.
V<br />
<strong>De</strong> gemeen<strong>te</strong> "Ruth Groen"<br />
Op 6 maart 1850 vraagt de kerkeraad aan de classikale vergadering <strong>van</strong> Utrecht handopening<br />
om een predikant <strong>te</strong> mogen beroepen. D.w.z. met financiele s<strong>te</strong>un <strong>van</strong> het<br />
kerkverband. <strong>De</strong>gemeen<strong>te</strong> is klein. Volgens een opgave in het weekblad "<strong>De</strong> S<strong>te</strong>m"<br />
uit 1851 zijn er 87 lidma<strong>te</strong>n. (belijdende en doopleden samen)<br />
Het jaarboekje <strong>van</strong> de Afgescheiden Kerken vermeldt in 1856 100 lidma<strong>te</strong>n. Het beroepingswerk<br />
wil aan<strong>van</strong>kelijk niet zo goed vlot<strong>te</strong>n. Maar eindelijk is het zover.<br />
Candidaat A.S. Entingh uit Groningen heeft het op hem uitgebrach<strong>te</strong> beroep aangenomen.<br />
In "<strong>De</strong> S<strong>te</strong>m", een <strong>van</strong> de weekbladen <strong>van</strong> de Chr. Afgescheiden Kerken lezen we onder<br />
"B:i.nrailandsch KerkniE:UrJS'' een heel enthousiast bericht <strong>van</strong> de kerkeraad.<br />
10 april 1853. <strong>De</strong> dag <strong>van</strong> heden was voor ons een blijde dag; na veel angst en benauwdheid<br />
verduurd <strong>te</strong> hebben, stond God eindelijk op tot onze hulp! Zijne reg<strong>te</strong>rhand verhief<br />
Hij over ons, en dezel ve deed bij ons krachtige dad en. Ps CXVIII 16. Gr oo<strong>te</strong><br />
daden betoont God in het midden <strong>van</strong> Zijnen wijngaard, en schijnt zijn (in zich zelven<br />
arm, en in de oogen der wereld) verach<strong>te</strong> volk, gelijk een hutken in de komkommerhof,<br />
op hetwelk naauwelijks de voorbijganger het oog vestigt, <strong>te</strong> bewaren , zijn oog bewaakt<br />
hetzelve, dit ondervonden wij. Als uit het stof opgehaal d, na veelvuldi ge zpo<br />
uit- als inwendige verwoesting, zijn wij klein, gering en zwak, zoowel in getal, als i n<br />
vermogen, maar de HEERE was en is ons alles!<br />
Op een wonderbare wijs verkregen wij een kerkgebouw, en waren daarna eenige keeren<br />
werkzaam, ons eenen Herder onder den groo<strong>te</strong>n Herder <strong>te</strong> verkrijgen, dat ons <strong>te</strong>lkens<br />
misluk<strong>te</strong>; wij nielden aan in de weg de~ middelen, en beriepen den 3 <strong>De</strong>cember 1852 den<br />
Wel.Eerw.heer A.S. Entingh, proponent, welke die beroeping in de vreeze Gods opvolgde<br />
en aannam ••••"<br />
Na door de classis Ams<strong>te</strong>rdam geexamineerd <strong>te</strong> zijn, wordt Adolf Schuur Entingh op 10<br />
april 1853 bevestigd in de dienst door de hoofdonderwijzer T.F. de Haan, die preek<strong>te</strong><br />
over Efeze 4: 11 en 12 (<strong>De</strong> Haan was "hoofdonderwijzer" (docent) aan de theologische<br />
opleiding <strong>van</strong> de Afgescheiden Kerken, eerst in Groningen en Friesland, lat er na de<br />
hereniging met de"Geldersen" in Kampen)<br />
<strong>De</strong> <strong>te</strong>kst <strong>van</strong> de intredepreek <strong>van</strong> ds Entingh was Matt. 28: 19 "welke woor den Z. Eerw .<br />
betuigde hem met macht op het hart <strong>te</strong> zijn gebragt door den HEERE zelf, voor ruim 3 jaren:<br />
en dat hij, dien <strong>te</strong>ngevolge, met verheuging diezelfde woorden gebruik<strong>te</strong> om zi jn werk<br />
<strong>te</strong> beginnen" •<br />
In dat zelfde verslag in "<strong>De</strong> S<strong>te</strong>m" wordt nog medegedeeld dat de kollek<strong>te</strong> f. 310,-<br />
opbracht en een gezin in de gemeen<strong>te</strong> een gift deed <strong>van</strong> f. 1.129,50. Voor die tijd een<br />
geweldig bedrag.<br />
Ds. Entingh is niet lang in <strong>Loosdrecht</strong> gebleven. Al na 5 maanden kwam het eers<strong>te</strong> beroep,<br />
dxrrna volgen er nog meer. Sep<strong>te</strong>mber 1854 vertrekt hij naar Niezijl. Op 10 sep<strong>te</strong>mber<br />
preekt hij afscheid met het woord uit Hand. 20: 23 "want ik heb niet nagela<strong>te</strong>n u al<br />
de raad Gods <strong>te</strong> verkondigen".<br />
Ook al is ds. Entingh niet lang in <strong>Loosdrecht</strong> gebleven, hij stond wel in hoog aanzien.<br />
Bij zijn afscheid was het kerkgebouw <strong>te</strong> klein, bui<strong>te</strong>n stonden mins<strong>te</strong>ns zoveel mensen als<br />
binnen. In "<strong>De</strong> S<strong>te</strong>m" stond in het kort verslag: "Slechts een groot jaar was Zijn Eerwaarden<br />
onder ons werkzaam, ech<strong>te</strong>r zeer gezegend, zoo zelfs dat bijna bij elie predikat ie<br />
Gods <strong>te</strong>genwoordigheid zigtbaar was. En ook de laats<strong>te</strong> maal was daar niet <strong>van</strong> uitgezonderd,<br />
zoo zelfs dat het geween bijna hinderlijk was voor het gehoor".
I<br />
'<br />
Ds. A.G. Entingh<br />
Nadat ds. Entingh is vertrokken heeft de gemeen<strong>te</strong> geen predikant meer gehad. Ze is<br />
sindsdien ook voortdurend verdeeld door ruzie over wie er al dan niet in aanmerking kunnen<br />
komen als ambtsdrager. In 1857/58 is er geen enkele ambtsdrager meer, maar met behulp<br />
<strong>van</strong> een commissie <strong>van</strong>de provinciale vergadering (synode) wordt er weer een kerkeraad<br />
gevormd. In diezelfde periode wordt jarenlang geen avondmaal gevierd. <strong>De</strong> gemeen<strong>te</strong><br />
loopt ook in ledental ach<strong>te</strong>ruit, die zich voor een deel aanslui<strong>te</strong>n bij de gemeen<strong>te</strong><br />
Karsemeijer.<br />
Over de laats<strong>te</strong> jaren <strong>van</strong> deze gemeen<strong>te</strong> (1860-1869) is weinig bekend. Een notulenboek<br />
is nooit boven wa<strong>te</strong>r gekomen.<br />
Dit bordje hing vroeger in het portaal.<br />
(foto Paul Strating)
VI<br />
<strong>De</strong> "gemeen<strong>te</strong> Karserneijer"<br />
r<br />
l<br />
<strong>De</strong> eers<strong>te</strong> jaren na. haar instituering zijn voor deze gemeen<strong>te</strong> rustig verlopen.<br />
We lezen in het notulenboek, dat de periode 1850-1865 weergeeft, weinig of niets<br />
over in<strong>te</strong>rne problemen. <strong>De</strong> notulen <strong>van</strong> sornrnige vergaderingen mun<strong>te</strong>n uit door<br />
kortheid. "20 rnei 1850 Bij rnalkander geweest. Geen zaken.<br />
20 juni " " " Geen zaken.<br />
30 sept. " " " Geen zaken."<br />
Voor het overige zijn er algemene kerlt.elijke zaken, de arrnenzorg en het beroepingswerk<br />
dat zo nu en dan de aandacht vraagt.<br />
In <strong>te</strong>gens<strong>te</strong>lling tot de gemeen<strong>te</strong> "Ruth Groen" adernt hier het kerkelijk leven rust.<br />
En er is ook groei. Het ledental stijgt <strong>van</strong> 110 naar 216, met name in de jaren '57/'58<br />
wanneer er gro<strong>te</strong> problemen zijn in de andere gemeen<strong>te</strong>.<br />
Na een paar bedankjes krijgt ook deze gemeen<strong>te</strong> een eigen predikant.<br />
Ds. A.G. de Waal uit Assen neemt het beroep aan.<br />
Apolonius Gerardus de Waal is geboren in <strong>De</strong>lft op 13 sep<strong>te</strong>mber 1813. Op 13 jarige<br />
leeftijd wist hij dat hij graag predikant wilde worden, maar zijn vader wilde dat<br />
hij schoolmees<strong>te</strong>r zou worden.Zeven jaar is hij schoolrnees<strong>te</strong>r geweest,"toen behaagde<br />
het den Heere rnij de overtuigen <strong>van</strong> zonde, geregtigheid en oordeel door Zijnen H Geest,<br />
en den Heere Jezus <strong>te</strong> leeren kennen als rnijnen sd1Udovernernenden Borg, zoodat h~ rnij,<br />
tot roern <strong>van</strong> Gods vrije genade, aan Zijne ~ge dienst mogt toewijden en door eenige<br />
kinderen Gods werd uitgenoodigd om rnij <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n onderwijzen in al hetgeen, in den geordenden<br />
weg, noodig was <strong>te</strong> we<strong>te</strong>n tot de Heilige Bediening"<br />
(noot d bij de Feestrede "Eben Haezer)<br />
Ds. A.G. de Waal<br />
r<br />
\<br />
Hij kreeg zijn eers<strong>te</strong> opleiding bij ds. Gezelle Meerburg en vervolgens studeerde hij<br />
in Arnhem bij Brurnrnelkarnp en <strong>van</strong> Raal<strong>te</strong>. Het is blijkbaar niet helernaal toevallig<br />
dat de "gerneen<strong>te</strong> Karsemeijer" een predikant beroept, die aan de school <strong>van</strong> Brwnrnelkarnp<br />
is opgeleid. Ook eerdere beroepen predikan<strong>te</strong>n kwarnen uit de "Gelderse" hoek.<br />
<strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> is de 6e gerneen<strong>te</strong> die ds de Waal dient. Maar hier zal hij, en dat is<br />
in die tijd wel iets bijzonders, geruirne tijd blijven. Meer dan 6 jaar.<br />
Op 3 juni 1860 wordt ds. de Waal bevestigd door ds. Goris uit Utrecht. Ook een<br />
predikant uit de school <strong>van</strong> Brurnrnelkarnp.<br />
<strong>De</strong> intredepreek <strong>van</strong> ds. de Waal is over 1 Cor.2: 2 "Want ~k had niet beslo<strong>te</strong>n iets <strong>te</strong><br />
we<strong>te</strong>n onder u, dan Jezus Christus en dien gekruisigd".<br />
Is deze <strong>te</strong>kst gekozen i.v.m. het bestaan <strong>van</strong> twee gerneen<strong>te</strong>n in <strong>Loosdrecht</strong> en heeft<br />
ds. de Waal boven het konflikt willen staan door alle aandacht <strong>te</strong> willen vestigen op het<br />
e<strong>van</strong>gelie der verzoening?
Kort na de intrede <strong>van</strong> ds. de Waal ~ de gemeen<strong>te</strong> haar 25 jarig bestaan. Op dinsdag<br />
23 oktober 1860 is er een herdenkingsavond in de kerk, waar ds de Waal een feestrede<br />
uitspreekt n.a.v. 1 Sam 7: 12 "Eben Haezer, tot hiertoe heeft ons de Heere geholpen".<br />
,<br />
I<br />
..<br />
EBEN-HAEZER.<br />
Tot hiertoe l<strong>te</strong>ejt ons de Heere<br />
geltolpen.<br />
1 Sam. ;>: 1~.<br />
FEESTREDE<br />
OF II£T<br />
25JARIG BEBTAAN<br />
VA"S<br />
de (:hristclJJk Afgescheidene Gerefurmeerde Gemeentc<br />
<strong>te</strong> <strong>Oud</strong>·Loosdrccht.<br />
UITGESPROKEN<br />
DOOR<br />
A. G. DE "W AAL,<br />
Bedienaar des Goddelijken 1Vo01·ds aldaar,<br />
op Dingsdagavond, 23 October 1860.<br />
'l'E AMSTERDAM' BIJ<br />
HOOGKAMER & COMP•.<br />
18 6 0.<br />
;~ :·;{'f):4,hus 10 ()enta.AJ<br />
\- ':, / ·,: ',-I-i"/tcc./ \<br />
:;_ "-_ :'_· j!_r?f"C/ j' #<br />
Ti<strong>te</strong>lblad <strong>van</strong> de feestrede "Eben Haezer"
In zijn rede stipt ds de Waal ook even kort de verdeeldheid in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> aan.<br />
"Jammer, maar dat toen de strijd uitwendig <strong>te</strong>neinde was, er inwendig verdeeldheden<br />
zich opdeden, zoodat Broeders, die met elkanderen zoo vele bange dagen <strong>van</strong> vervolging,<br />
<strong>van</strong> boe<strong>te</strong> en <strong>van</strong> inkerkering hebben kunnen verduren, niet langer in een huis<br />
konden vergaderen.<br />
Die inwendige verdeeldheden, deden meer nadeel aan de uitbreiding <strong>van</strong> Gods koningrijk,<br />
dan de vervolging <strong>van</strong> bui<strong>te</strong>n, want daardoor werden Broederhar~en <strong>van</strong> elkander verwijderd,<br />
en ruime stof geleverd, dat de Naam des Heeren werd gelas<strong>te</strong>rd.<br />
Broeders! Het smart ons, dat wij het ook in deze feestrede moe<strong>te</strong>n aanstippen. Er<br />
ontstond scheuring tusschen Broeders en zij bestaat nog in deze ogenblikken.<br />
Och, dat de Heere gave, dat die breuk geheeld werd! - opdat er vereniging zij tusschen<br />
nen, die door hetzelfde bloed gekocht en door ~fden Geest geheiligd zijn, die God<br />
erkennen als hun Vader in Christus Jezus, die hetzelfde geloof in Christus verkregen<br />
en tot eenen strijd geroepen zijn. Dat geve de Heere op Zijnen tijd, is mijnen wensch<br />
en bede in deze feestrede".<br />
Ds. de Waal blijkt ook over dich<strong>te</strong>rlijke gaven <strong>te</strong> beschikken. <strong>De</strong> feestrede begint<br />
en eindigt met een paar door hemzelf gedich<strong>te</strong> verzen. En als toegift geeft hij zelfs<br />
een gedicht met 15 couplet<strong>te</strong>n op de wijs <strong>van</strong> Ps. 66.<br />
<strong>De</strong> eers<strong>te</strong> 2 couplet<strong>te</strong>n gaan zo:<br />
Een blijde dag voor <strong>Loosdrecht</strong>s vromen,<br />
Een Jubeldag, haast niet verwacht.<br />
Zij mogen in Gods aanschijn k@ffien<br />
Op dezen dag! Wie had 't gedacht?<br />
Zij mogen zamen dankbre psalmen<br />
<strong>te</strong>r eere Gods, met hart en mond,<br />
In 't Huis <strong>van</strong> hunnen God, uitgalmen,<br />
voorwaar, voor hen, een blijde stond.<br />
God heeft u, Broeders! niet begeven,<br />
Maar let<strong>te</strong> s<strong>te</strong>eds op uw gebed.<br />
Zijn liefde en trouw spaarde u het leven,<br />
Heeft u uit veel bezwaar gered.<br />
Hij leidd' u, vijf ~en twintig jaren<br />
Verlos<strong>te</strong> u uit bang gevaar.<br />
Hij wou voor wankelen u bewaren,<br />
En ziet, deez' blijde dag is daar.<br />
<strong>De</strong> hereniging, die ds de Waal zo vurig begeerde, is tijdens zijn predikantschap niet<br />
tot stand gekomen. Dat zal gebeuren in de jaren dat ds <strong>van</strong> Smeden predikant is in<br />
<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
t'<br />
Op 11 november 1866 neemt ds de Waal afscheid <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong>, i.v.m. het verstrek<br />
naar zijn nieuwe gemeen<strong>te</strong> Utrecht. Aan de classis is gevraagd om ds de Waal als consulent<br />
<strong>te</strong> mogen behouden.<br />
In de vakan<strong>te</strong> periode zal br. W. Karsemeijer zondags voorgaan in de diens<strong>te</strong>n en zal hij<br />
ca<strong>te</strong>chisatie geven aan de kinderen ouder dan 14 jaar. Zijn broer J. Karsemeijer zal<br />
de zondagschool leiden en de kinderen jonger dan 14 jaar c2<strong>te</strong>chisatie geven.<br />
Binnen een jaar is de vacature vervuld. Ds. P.J. <strong>van</strong> Smeden <strong>te</strong> Sexbierum wordt beroepen<br />
en op 13 oktober 1867 door de consulent ds A.G. de Waal bevestigd. Ds <strong>van</strong> Smeden houdt<br />
zijn intredepreek over 1Cor 2:2, dezelfde <strong>te</strong>kst waarmee ds de Waal 7 jaar geleden z'n<br />
intrede deed.<br />
Op de kerkeraadsvergadering <strong>van</strong> 14 oktober wordt beslo<strong>te</strong>n om 's zondags 3x kerkdienst <strong>te</strong><br />
houden en wel om 9~, 2 en 6 uur 's avonds.
Ds <strong>van</strong> Srneden is bijna 4 jaar predikant geweest in <strong>Loosdrecht</strong>. Hij overlijdt 5 juni<br />
1871 op 45-jarige leeftijd en wordt in <strong>Loosdrecht</strong> begraven.<br />
In de notulen <strong>van</strong> 30 juni wordt dat als volgt weergegeven:<br />
"<strong>De</strong> Leeraar had een roeping ont<strong>van</strong>gen <strong>van</strong> Colijnsplaat, maar was door ziek<strong>te</strong> verhinderd<br />
er over <strong>te</strong> denken en heeft op zijn ziekbed bedankt. Die ziek<strong>te</strong> heeft treurige gevolgen<br />
gehad zoodat Zijn E.W. den 5 junU is overleden tot groo<strong>te</strong> droefheid <strong>van</strong> Gade en Gerneen<strong>te</strong>.<br />
<strong>De</strong>n 7 jun~ is Zijn E.W. plegtig <strong>te</strong>r aarde bes<strong>te</strong>ld door farnielje en de rnanslederna<strong>te</strong>n die<br />
Zijn E.W. gevolgd zijn tot zijne laats<strong>te</strong> rustplaats, en de begrafenis~os<strong>te</strong>n zijn door de<br />
kerkeraad betaald. Somma f. 49.50".<br />
Overlijdensak<strong>te</strong> ds. P.J. <strong>van</strong> Srneden.<br />
Tijdens het predikantschap <strong>van</strong> ds <strong>van</strong> Srneden hebben er twee bijzondere gebeur<strong>te</strong>nissen<br />
plaats gevo~. In 1868 wordt het kerkgebouw vergroot en vernieuwd en in 1869 kornt het<br />
tot een vereniging tussen de beide gerneen<strong>te</strong>n in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.
VII<br />
Het kerkgebouw<br />
Het gebouw waarin de gemeen<strong>te</strong> "Karsemeijer" <strong>van</strong>af 1836 kerkt, is aan vernieuwing toe.<br />
Jammer genoeg zijn de gegevens uit het notulenboek erg fragmentarisch, waardoor niet<br />
duidelijk wordt wat er allemaal precies gedaan is.<br />
Art. 6 uit de notulen <strong>van</strong> 8 december 1869 vermeldt, dat op de eers<strong>te</strong> zondag <strong>van</strong> het<br />
nieuwe jaar een open schaal kollek<strong>te</strong> zal worden gehouden om de gemaak<strong>te</strong> kos<strong>te</strong>n <strong>te</strong> dekken<br />
voor de verbouwing, schildering en verlichting <strong>van</strong> het kerkgebouw.<br />
Waarschijnlijk is het kerkgebouw naar ach<strong>te</strong>ren toe uitgebouwd, waardoor de oppervlak<strong>te</strong><br />
wordt verdubbeld.<br />
• Ook komen er nieuwe stoelen en banken, een doophek en een ouderlingen en predikan<strong>te</strong>nbank.<br />
<strong>De</strong> kos<strong>te</strong>n bedragen f. 1.880,90. <strong>De</strong> verbouwing is uitgevoerd door Jasper Daams uit<br />
Nieuw-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
In<strong>te</strong>rieur <strong>van</strong> het kerkgebouw. Het doophek en de ouderlingen en predikan<strong>te</strong>nbank<br />
zijn verwijderd.<br />
"'<br />
Op voors<strong>te</strong>l <strong>van</strong> W. Karsemeijer worden er een aantal <strong>te</strong>ks<strong>te</strong>n geplaatst op en binnen het<br />
kerkgebouw.<br />
In de gevel komt <strong>te</strong> staan: "<strong>De</strong> poor<strong>te</strong>n der hel zullen de gemeen<strong>te</strong> niet overweldigen"<br />
Matt 16: 18b<br />
Aan het klankbord<br />
Aan het pbrtaal<br />
"Eben Haezer" , 1 Sam 7: 12<br />
"Zijt nietalleen hoorders, maar daders des Woords"<br />
Luc 11: 28, Jac 1: 22a<br />
Op het hek de naam <strong>van</strong> de hofs<strong>te</strong>de, waartoe het kerkgebouw oorspronkelijk behoorde:<br />
Oranjelust<br />
In de voorgevel <strong>van</strong> de kerk is een gedenkplaat ingemetseld met de woorden:<br />
1e s<strong>te</strong>en gelegd<br />
2 mrt 1868<br />
door W.Karsemeijer
'Ill <strong>De</strong> hereniging<br />
Wat in geen dertig jaar mogelijk is gebleken, komt nu als een wonder <strong>van</strong> boven.<br />
<strong>De</strong> breuk tussen de beide gemeen<strong>te</strong> wordt geheeld.<br />
Aan<strong>van</strong>kelijk lijkt het er nog niet op, want een poging <strong>van</strong> de classis om de beide<br />
gemeen<strong>te</strong>n bij elkaar <strong>te</strong> brengen, strandt door onwil <strong>van</strong> de zijde <strong>van</strong> de "kerkeraad<br />
Ruth Groen". Waarschijnlijk is degene ·die een oplossing blbkkeert, F .H. Reymerink, ·<br />
die zichzelf s<strong>te</strong>eds verder isoleert, ook binnen de eigen gemeen<strong>te</strong>.<br />
<strong>De</strong> classis vergaderde op 30 maart 1869 waar ook beslo<strong>te</strong>n was om stappen <strong>te</strong> ondernemen<br />
om deze gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> ontbinden, wanneer ze niet aan een vereniging meewerk<strong>te</strong>.<br />
Op de classisvergaderipg <strong>van</strong> 3 juni lijkt e~ bewegigg <strong>te</strong> komen in het standpunt <strong>van</strong> de<br />
-'!kerkeraad Ruth Gn:::e1". Want op deze vergadering beantwoorden beide kerkeraden de vraag <strong>van</strong> .<br />
de voorzit<strong>te</strong>r "of beide gemeen<strong>te</strong>n <strong>te</strong> verenigen tot een niet noodzakelijk ware,<br />
<strong>te</strong>neinde dit konflikt <strong>te</strong> doen ophouden", bevestigend.<br />
Dit besluit wordt vervolgens in beide gemeen<strong>te</strong>n voorgelezen.<br />
<strong>De</strong> doorbraak komt toch nog sneller dan verwacht was. <strong>De</strong> kerkeraad Ruth Groen verzoekt<br />
door de "kerkeraad Karsemeijer" ont<strong>van</strong>gen <strong>te</strong> mogen worden. I:at zal ~ qJ de k€rkem3.dsvergadering<br />
<strong>van</strong> 6 juli 1869. Het wordt een wonderlijke avond. Wanneer de "kerkeraad<br />
Ruth Groen", bestaande uit de ouderling Ruth Groen en de diakenen Hendrik Groen en<br />
Fredrik Schipper, aanwezig zijn, vraagt ds <strong>van</strong> Smeden hen met welke bedoeling zij zijn<br />
gekomen. Het antwoord <strong>van</strong>Groen is eenvoudig en har<strong>te</strong>lijk <strong>te</strong>gelijk:<br />
Of het in 's Heeren weg kon zijn zich met elkaar <strong>te</strong> verenigen en alzoo zich tot een<br />
gemeen<strong>te</strong> <strong>te</strong> vonnen".<br />
Voordat er verder onderhandeld wordt s<strong>te</strong>lt de voorzit<strong>te</strong>r voor <strong>te</strong> zingen Ps 119:83<br />
"Wat vr'EB heeft elk, die uwe wet bemint", en gaat voor in gebed.<br />
Vervolgens vraagt ds <strong>van</strong> Smeden waarom hun mede--ouderling Reymerink niet aanwezig is.<br />
Daarop antwoord R. Groen, dat hij Reymerink wel gevraagd heeft, maar dat Reymerink "voor<br />
zijn persoon part noch deel wilde hebben aan een hereniging".<br />
<strong>De</strong> broeders kennen Reymerink, zo zegt Groen,en we<strong>te</strong>n dat hij onverzet<strong>te</strong>lijk is.<br />
Verrassend is het antwoord dat Groen geeft, wanneer de voorzit<strong>te</strong>r hem vraagt op welke<br />
gronden zij willen verenigen. Groen heeft twee voors<strong>te</strong>llen.<br />
Voor zichzelf "wensch<strong>te</strong> (hiJ) gaarne als oud-ouderling bij Karsemeijer in de ouderlingsbank<br />
<strong>te</strong> mogen zit<strong>te</strong>n" en voor zijn diakenen, "dat een hunner, Hendrik Groen of Frederik<br />
Schipper als derde diaken aan de kerkeraad zal worden toegevoegd."<br />
Het eers<strong>te</strong> verzoek wordt <strong>van</strong> har<strong>te</strong> ingewilligd, maar met het tweede voors<strong>te</strong>l kan de<br />
kerkeraad. m.h.o •. de vrede in de g;emeen<strong>te</strong>, niet accoord gaan. Zij s<strong>te</strong>lt aan de bn:e::iErs vrxr<br />
dat een <strong>van</strong> de twee diakenen als oud-diaken in de diakenbank zal plaatsnemen. Beslo<strong>te</strong>n<br />
wordt dat dit Hendrik Groen zal zijn, als de ouds<strong>te</strong> <strong>van</strong> de twee.<br />
<strong>De</strong> broeders druk<strong>te</strong>n elkaar de hand, waarop gezongen wordt Ps 118:12 "Dit is de dag, de<br />
roem der dagen, die Isrels God geheiligd heeft", en Ps 133:1 en 2 "Ai, ziet, hoe goed,<br />
hoe lieflijk is 't dat zonen <strong>van</strong> 't zelfde huis als broeders samen wonen".<br />
Wat zal dit een geweldig ontroerend moment zijn geweest. Broeders die in een ver<br />
verleden naast elkaar stonden in de dagen <strong>van</strong> vervolging, zijn elkaar, na een verwijdering<br />
<strong>van</strong> 28-30 jaar, weer heel nabij gekomen. En de komende zondag zullen zij als ambtsdragers<br />
en oud-ambtsd~ samen in de kerkeraadsbank plaatsnemen om de gemeen<strong>te</strong> voor<br />
<strong>te</strong> gaan.
Van degenen, die er bij de <strong>Afscheiding</strong> in 1835 bij waren, missen we bij de hereniging<br />
de narnen <strong>van</strong> Nic. Posen F.H. Reymerink. Of Pos is overleden of zich onttrokken<br />
heeft aan de gemeen<strong>te</strong> (hij stond lange tijd onder censuur) is niet bekend.<br />
F.H. Reymerink houdt zich welbewust afzijdig. Mogelijk heeft hij met een aantal <strong>van</strong><br />
zijn volgelingen na 1869 nog eigen bijeenkoms<strong>te</strong>n gehouden.<br />
Van de ongeveer 60 le:len <strong>van</strong> de "gemeen<strong>te</strong> Ruth Groen" slui<strong>te</strong>n 25 tot 30 leden zich aan<br />
bij de nu enige Chris<strong>te</strong>lijk Afgescheiden Gereformeerde Gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Een veel bewogen hoofdsb..lk ui t de geschiedenis <strong>van</strong> deze gemeen<strong>te</strong> is daarmee afgeslo<strong>te</strong>n •<br />
•<br />
Het orgel ach<strong>te</strong>r in de kerk.<br />
(foto Paul Strating)
IX<br />
<strong>De</strong> erfgenamen<br />
<strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> heeft veel erfgenamen. Haar erfenis is <strong>te</strong>recht gekornen in de gro<strong>te</strong><br />
verscheidenheid <strong>van</strong> de Gereformeerde gezind<strong>te</strong>.<br />
<strong>De</strong> Gereformeerde Kerken in Nederland, de Gereformeerde Kerken (vrijgernaakt) de<br />
Chris<strong>te</strong>lijke Gereformeerde Kerken, de Nederlands Gereforrneerde Kerken. En enigszins<br />
<strong>te</strong>rzijde de Gereforrneerde Gerneen<strong>te</strong>n in al hun verscheidenheid en de Vrije E<strong>van</strong>gelische<br />
Gerneen<strong>te</strong>n, voortgekornen uit het werk <strong>van</strong> ds H.J. Buddingh.<br />
<strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> is in zekere zin altijd een <strong>Afscheiding</strong>sgerneen<strong>te</strong> gebleven.<br />
<strong>De</strong> Doleantie <strong>van</strong> 18%~in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> geen gevolgen. Wel is er in Nieuw-<strong>Loosdrecht</strong>,<br />
waar de <strong>Afscheiding</strong> geen voet aan de grond kreeg, een Dolerende Gerneen<strong>te</strong><br />
ontstqan. Na de vereniging <strong>van</strong> 1892 tussen de Afgescheiden en de Dolerende Kerken,<br />
die samen de Geref. Kerken in Nederland vorrnen is er tussen <strong>Oud</strong> en Nieuw <strong>Loosdrecht</strong><br />
een goede verstandhouding ontstaan.<br />
Wel is het opvallend dat de rnees<strong>te</strong> predikan<strong>te</strong>n, die in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> dienden, zijn<br />
opgeleid in Kampen, <strong>van</strong>ouds de opleidingsschool <strong>van</strong> de Afgescheiden Kerken.<br />
<strong>De</strong> eers<strong>te</strong> predikant, die aan de V.U. is opgeleid, kornt pas in 1938, ds G.Th. Koopman.<br />
~.in de oor logsjaren 1942-1944 het konflikt in de Geref. Kerken rondorn de leer <strong>van</strong><br />
de doop tot een scheuring leidt gaat die ook aan de gerneen<strong>te</strong> in <strong>Loosdrecht</strong> niet<br />
voorbij. Op 27 juli 1945 rnaakt de rneerderheid <strong>van</strong> de kerkeraad met het groots<strong>te</strong> deel<br />
<strong>van</strong> de gerneen<strong>te</strong> zich vrij <strong>van</strong> de synodebeslui<strong>te</strong>n <strong>van</strong> Sneek, waar de leer <strong>van</strong> de<br />
veronders<strong>te</strong>lde wedergeboor<strong>te</strong> kerkelijk gezag heeft gekregen.<br />
Het deel <strong>van</strong> de gerneen<strong>te</strong>, dat binnen het synodale verband blijft, kerkt aan<strong>van</strong>kelijk<br />
nog in hetzelfde kerkgebouw, rrmr ~ betrekt spoedig een eigen kerkruim<strong>te</strong> aan de <strong>Oud</strong><br />
<strong>Loosdrecht</strong>sedijk 146. Dit kerkgebouw is inrniddels afgebroken.<br />
In de loop der jaren heeft de Gereformeerde Kerk in<strong>te</strong>nsief kontakt gekregen met de<br />
Ned. Herv. Kerk en worden er geregeld gezamenlijke diens<strong>te</strong>n gehouden. Sinds begin 1985<br />
is de Gereformeerde Kerk samengegaan met de Ned. Herv. Gerneen<strong>te</strong>.<br />
<strong>De</strong> gerneen<strong>te</strong> is na de breuk in 1945 lange tijd vakant geweest.<br />
eers<strong>te</strong> predikant. Zij wordt gediend door:<br />
ds G. Kerssies<br />
ds W.P.J. Zwerver<br />
dhr A. Stoutrneijer<br />
In 1967 kriJgt zij haar<br />
9 april 1967- 19 november 1972 Cook recreatie en e<strong>van</strong>g.pred.)<br />
1 juni 1975 - 23 oktober 1978 (ern. predikant in t~delijke dienst<br />
4 rnaart 1979 rnei 1984 (hulpd.)<br />
<strong>De</strong> Geref. Kerk, <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>sedijk 146.
In de Geref. Kerken (vr-ijgemaakt) komt het in 1969 tot een breuk, n.a.v. de zgn.<br />
"Open Brief". <strong>De</strong> kerken die bui<strong>te</strong>n het verband <strong>van</strong> de Vrijgemaak<strong>te</strong> Geref. Kerken<br />
komen <strong>te</strong> staan, vormen een nieuw kerkverband, <strong>van</strong>af 1979 onder de naam Nederlands<br />
Geref. Kerken.<br />
In <strong>Loosdrecht</strong> komt de gemeen<strong>te</strong> in zijn geheel bui<strong>te</strong>n het verband <strong>te</strong> staan. <strong>De</strong>genen<br />
die zich <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong> :1osmaken vinden onderdak bij de Vrijgemaakt Geref. Kerk <strong>te</strong><br />
Hilversum. ·<br />
Het kerkgebouw, waar de eers<strong>te</strong> Afgescheidenen op straffe <strong>van</strong> vervolging, hun diens<strong>te</strong>n<br />
hielden, is gelukkig nog s<strong>te</strong>eds in gebruik als kerkruim<strong>te</strong>.<br />
<strong>De</strong> Nederl.Geref. Kerk; Q.ie inmiddels is uitgegroeid tot streekgemeen<strong>te</strong>, men vindt<br />
leden in Kor<strong>te</strong>nhoef, Bussum, Hilversum, Huizen en Hollaridsche Racing, kerkt er nog<br />
altijd met veel plezier. Al is veel <strong>van</strong> het ui<strong>te</strong>rlijk veranderd, alleen de kollek<strong>te</strong>stokken<br />
doen nog dienst, voor velen is het kerkgebouw nog een tastbare band met het<br />
verleden.<br />
21 augustus 1985<br />
..<br />
•,J t L ,· to<br />
•<br />
Het kollek<strong>te</strong>ren gebeurt nog op de oude wijze.<br />
(foto Paul Strating)
Lijst <strong>van</strong> predikan<strong>te</strong>n die de gemeen<strong>te</strong> in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> gediend hebben.<br />
A.S. Entingh 10 april 1853 - 10 sep<strong>te</strong>mber .1854<br />
A.G. de Waal 3 juni 1860 - 11 november 1866<br />
P.J. <strong>van</strong> Smeden 13 oktober 1867 - 5 juni 1871<br />
J. <strong>van</strong> Goor 1 sep<strong>te</strong>mber 1872 - 12 oktober 1873<br />
K. Kuiper 29 oktober 1876 - 23 februari 1879<br />
I. Contant 11 mei 1879 - 5 sep<strong>te</strong>mber 1881<br />
J.R. Dijkstra 11 december 1881 - 24 juni 1888<br />
..<br />
J. Dijk 21 oktober 1888 4 mei 1899<br />
-<br />
R. Brouwer 22 oktober 1899 - 6 juni 1902<br />
H. de Bruijn 14 december 1902 - 8 februari 1906<br />
A. P. Lanting 13 januari 1907 - 30 mei 1913<br />
M.M. Horjus 30 mei 1915 - 17 februari 1918<br />
J.E. Wes<strong>te</strong>rhuis 19 januari 1919 - 11 mei 1924<br />
P.D. Kuiper 26 juni 1927 - 6 oktober 1929<br />
E. J. v. d • . Born 15 oktober 1930 - 24 juni 1934<br />
L. Kuiper 7 oktober 1934 - 30 januari 1938 '<br />
G.Th. Koopman 27 november 1938 - 31 mei 1943<br />
W.W.J. <strong>van</strong> Oene 7 november 1943 - 11 januari 1948<br />
H.J. Nijenhuis 21 sep<strong>te</strong>mber 1952 - 24 juli 1955<br />
H. <strong>van</strong> Ommen 10 februari 1957 - 26 augustus 1962<br />
D.J. <strong>van</strong> S<strong>te</strong>l<strong>te</strong>n 20 oktober 1963 - 5 oktober 1966<br />
J. Verhoeff 20 juni 1968 - 31 juli 1972<br />
J. Bouma 1 juni 1976 - 30 augustus 1983<br />
W. Janse 3 november 1985
Bijlage:<br />
Kerken ontstaan uit de <strong>Afscheiding</strong><br />
<strong>1834</strong> Afscheidirw:<br />
+ 1840<br />
Chr. Afgesch.<br />
(Geref) Kerken<br />
Geref. Kerken onder het kruis<br />
1869<br />
1869 Vereniging<br />
1886<br />
Doleantie<br />
•<br />
Chr. Geref. Kerk<br />
Geref.<br />
Gemeen<strong>te</strong>n<br />
.<br />
Nederduitsch<br />
Geref. Kerk<br />
Vereniging<br />
Chr. Geref.<br />
Kerk<br />
Geref. Kerken<br />
in Nederland<br />
1944<br />
vri imakin,g<br />
Geref.Kerken<br />
(vrijgemaakt)<br />
1967<br />
1886<br />
f-------------- -----<br />
scheiding<br />
Ned. Ger.<br />
Kerken<br />
--- --- _,....--<br />
- -
<strong>1834</strong> de <strong>Afscheiding</strong>. <strong>De</strong> Afgescheiden gemeen<strong>te</strong>n noemden zich Gereforrneerde Kerken,<br />
maar werden door de overheid onder die naam niet erkend.<br />
1869<br />
+ 1840<br />
Het groots<strong>te</strong> deel <strong>van</strong> de Afgescheiden gemeen<strong>te</strong>n vraagt en krijgt bij de<br />
overheid erkenning onder de naam "Chris<strong>te</strong>lijk Afgescheidenen (gereforrneerde)<br />
Kerk". Een deel weigert erkenning aan <strong>te</strong> vragen en blijft apart staan.<br />
Zij noemen zich "Gereforrneerde Kerken onder het kruis". (Ook wel kruisgemeen<strong>te</strong>n<br />
genoemd).<br />
<strong>De</strong> Chris<strong>te</strong>lijk Afgescheidenen Kerken en de Kruisgemeen<strong>te</strong>n verenigen zich<br />
onder de naam "Chris<strong>te</strong>lijke Gereforrneerde Kerk".<br />
Een aantal Kruisgemeen<strong>te</strong>n blijft bui<strong>te</strong>n de vereniging en noemen zich de<br />
"gereforrneerde Gemeen<strong>te</strong>n". (sinds 1907)<br />
1886<br />
<strong>De</strong> Doleantie. Een groot aantal kerken, die zich verzet<strong>te</strong>n <strong>te</strong>gen de toenemende<br />
vrijzinnigheid binnen de Nederlands Hervorrnde Kerk, komen als<br />
"dolerende" (klagende) kerken bui<strong>te</strong>n het kerkverband <strong>te</strong> staan. Zij verenigen<br />
zich tot de "nederduits Gereformeerde Kerken".<br />
1892<br />
Vereniging tussen de Chris<strong>te</strong>lijke Geref. Kerk €n de Nederduits Gereforrneerde<br />
Kerken, onder de naam "Gereformeerde Kerken in Nederland". Een paar<br />
Geref. gemeen<strong>te</strong>n blijven apart en verenigen zich onder de oude naam<br />
Chris<strong>te</strong>lijke Geref. Kerk. (la<strong>te</strong>r Chr. Geref. Kerken)<br />
1944<br />
Een diepgaand verschil in denken over de doop in de Geref. Kerken leidt tot<br />
de Vrijmaking. Tal <strong>van</strong> kerken maken zich vrij <strong>van</strong> de synode beslui<strong>te</strong>n<br />
inzake de doop. <strong>De</strong>ze kerken houden vast aan de naam Geref. Kerken, maar<br />
worden doorgaans aangeduid als de Geref. Kerken (vrijgemaakt).<br />
1967-1969<br />
Een deel <strong>van</strong> de Geref. Kerken (vrijgemaakt) komt bui<strong>te</strong>n het kerkverband <strong>te</strong><br />
staan. <strong>De</strong>ze kerken he<strong>te</strong>n aan<strong>van</strong>kelijk "bui<strong>te</strong>n verbanders"; la<strong>te</strong>r "Nederlands<br />
Gereforrneerde Kerken".<br />
1986<br />
<strong>De</strong> Ned. Herv. Kerk en de Geref. Kerken in Nederland streven naar hereniging<br />
in een proces <strong>van</strong> "Sarnen op weg"!<br />
Tussen de Chr. Geref. Kerken en de Ned. Geref. Kerken bestaat de wi l tot<br />
in<strong>te</strong>nsieve samenwerking en zo mogelijk eenwording.
Bronnen die geraadpleegd zijn:<br />
I) Archieven: - Archief Ned. Gereformeerde Kerk <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong><br />
Notulenboeken <strong>van</strong>af 1850, lidma<strong>te</strong>nboeken en doopboeken<br />
- Gemeen<strong>te</strong> Archief <strong>te</strong> Utrecht<br />
Notulen der classicale vergaderingen <strong>van</strong> de gemeen<strong>te</strong>n des Heren <strong>te</strong><br />
Utrecht, Amersfoort, Bunscho<strong>te</strong>n, Hilversum, 's-Graveland, <strong>Loosdrecht</strong><br />
Achttienhoven, Zeist, Scherpenzeel, Nijkerk, Kockenge<br />
1847-1858, 1859-1860, 1860-1879<br />
Notulen provinciale vergaderingen <strong>van</strong> de Afgescheiden Kerken in de<br />
provincie Utrecht, 1860-1892<br />
- Archief Gereformeerde Kerk <strong>te</strong> Ams<strong>te</strong>r dam<br />
Notulen der provinciale kerkvergadering <strong>van</strong> de Chris<strong>te</strong>lijk<br />
Afgescheiden Gereformeerde Gemeen<strong>te</strong>n in Noord Holland, (en Utrecht<br />
tot 3 april 1860)<br />
- Archief <strong>van</strong> de Historische Kring in LoosdPecht<br />
II) Li<strong>te</strong>ratuur:<br />
- <strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> <strong>van</strong> <strong>1834</strong> en haar geschiedenis, Kampen 1984<br />
- H. Algra, Het wonder <strong>van</strong> de 19e eeuw, Franeker 1976<br />
- A.H. Algra, Van Nederlands Hervormd tot Nederlands Gereformeerd,<br />
Ams<strong>te</strong>rdam 1984<br />
- Anderhalve eeuw gereformeerden in stad en land, deel 1 t/m 8,<br />
Kampen 1984<br />
- F.L. Bos, Archiefstukken betreffende de AfScheiding <strong>van</strong> <strong>1834</strong>, 4 delen,<br />
Kampen 1939-1946<br />
- J. Bouma, <strong>De</strong> geschiedenis <strong>van</strong> de Gereformeerde Kerk in <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
6 art. in het mededelingenblad <strong>van</strong> de Ned. Geref. Kerk <strong>te</strong> <strong>Loosdrecht</strong><br />
"In 's-Konings Dienst", maart- november 1979<br />
- H. Bouwman, <strong>De</strong> crisis der jeugd, Kampen 1976, oorspr. 1914<br />
-F. Brand, <strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> <strong>te</strong> <strong>Loosdrecht</strong>, Uitg. Historische Kring<br />
<strong>Loosdrecht</strong> 1981<br />
- J.C.v.d. Does, <strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> in haar wording en beginperiode,<br />
<strong>De</strong>lft 1933<br />
- Gods roemrijke daden, 23 oktober 1835 - 23 oktober 1860<br />
Uitg. Geref.Kerk (vrijgemaakt) <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong><br />
Herdenking <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong> en Vrijmaking<br />
- Joh. de Haas. Gedenkt uw voorgangers, deel 1, Haarlem 1984<br />
- Handelingen en verslagen <strong>van</strong> de Synoden <strong>van</strong> de Chris<strong>te</strong>lijke<br />
Afgescheiden (gereformeerde) gemeen<strong>te</strong>n 1836-1869<br />
- Honderdvijftig jaar gemeen<strong>te</strong>n en predikan<strong>te</strong>n. Uitg. <strong>van</strong> het bureau<br />
<strong>van</strong> de Generale Synode v.d. Geref. Kerken in Nederland, 1984<br />
- Jaarboekje <strong>van</strong> de Chris<strong>te</strong>lijke Afgescheiden Gereformeerde Kerk<br />
<strong>van</strong>af 1856<br />
- W. Karsemeijer, Herinnering aan de daden des Heren in betrekking tot<br />
Zijne Kerk in ons Vaderland, Zwartsluis, 1862<br />
-<strong>De</strong> Reformatie, Tijdschrift der Chris<strong>te</strong>lijke Geref. Kerken in Nederland,<br />
1837 I 1838<br />
- C. Smits, <strong>De</strong> <strong>Afscheiding</strong> <strong>van</strong> <strong>1834</strong>, deel VI: provincie Utrecht,<br />
Dordrecht 1980<br />
- <strong>De</strong> S<strong>te</strong>m, weekblad in het belang der ware Geref. Kerk in Nederland,<br />
1851-1863<br />
- C. Veenhof, Prediking en Uitverkiezing, Kampen 1959<br />
- C. Veenhof, Kerkgemeenschap en Kerkorde, Ams<strong>te</strong>rdam 1974
- J. Verhagen jr., <strong>De</strong> geschiedenis der Chris<strong>te</strong>lijke Gereformeerde Kerk<br />
in Nederland, Kampen 1881<br />
- A.G. de Waal, Eben Haezer, Feestrede op het 25-jarig bestaan <strong>van</strong> de<br />
Chris<strong>te</strong>lijk Afgescheidene Gereformeerde Gerneen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Ams<strong>te</strong>rdam 1860<br />
- L. Wagenaar, Het Reveil en de <strong>Afscheiding</strong>, Heerenveen 1880<br />
- J.A. Wormser, <strong>De</strong> vurige oven, Een verhaal uit de tijd <strong>van</strong> de <strong>Afscheiding</strong><br />
in Nederland. (Speelt zich af in Bunscho<strong>te</strong>n en in <strong>Loosdrecht</strong>), Kampen<br />
1984, oorspr. 1911.
Inhoud<br />
Woord vooraf<br />
Inleiding<br />
Hoofdstuk<br />
Hoofdstuk<br />
I<br />
II<br />
Hoofdstuk III<br />
Hoofdstuk<br />
Hoofdstuk<br />
Hoofdstuk<br />
IV<br />
V<br />
VI<br />
Hoofdstuk VII<br />
Hoofdstuk VIII<br />
Hoofdstuk<br />
IX<br />
Een afgescheiden gerneen<strong>te</strong><br />
Een vervolgde gerneen<strong>te</strong><br />
Een gerneen<strong>te</strong> in verval en verwording<br />
Twee gerneen<strong>te</strong>n naast elkaar<br />
<strong>De</strong> gerneen<strong>te</strong> "Ruth Groen"<br />
<strong>De</strong> gerneen<strong>te</strong> "Karserneijer"<br />
Het kerkgebouw<br />
<strong>De</strong> hereniging<br />
<strong>De</strong> erfgenarnen<br />
Lijst <strong>van</strong> predikan<strong>te</strong>n<br />
Bijlage: Kerken ontstaan uit de <strong>Afscheiding</strong><br />
Bronn en<br />
Uitgave <strong>van</strong> de Ned. Geref. Kerk <strong>te</strong> <strong>Oud</strong>-<strong>Loosdrecht</strong> 1985<br />
Druk<br />
Typewerk<br />
Foto's<br />
: Repro / Wim <strong>van</strong> Vuuren<br />
Branda <strong>van</strong> Hen<strong>te</strong>n<br />
: Paul Strating
Ds. J. Bouma werd geboren 2 februari 1948 <strong>te</strong> <strong>De</strong>n Helder. Bezocht de Chr. H.B.S. in<br />
Drach<strong>te</strong>n en studeerde theologie aan de Vrije Universi<strong>te</strong>it <strong>te</strong> Ams<strong>te</strong>r~am.<br />
Was <strong>van</strong> 1 juni 1976 - 30 augustus 1983 predikant <strong>van</strong> de Ned. Geref. Kerk <strong>te</strong> <strong>Loosdrecht</strong>.<br />
Sinds 1 sep<strong>te</strong>mber 1983 predikant <strong>van</strong> de Ned. Geref. Kerk <strong>te</strong> Sliedrecht.