Erfgooierskwestie

l)e Erfgooiers-quaestie
--- ----------------------
- ----
Ilaar bcteekenis en verloop in den laatsten tijd,
l)oor het Xoofdbestuur der 6erechtig~
•
den tot de gemeene Xeiden en Weiden
van 6ooiland. • • - - - ~ - - - - -

De Erfgooiers~quaestie.
Haar beteekenis en v erloop 1n
den laatsten tijd.
DOOR
Xef Xoofd6esfuur der Berecfzfigden
fof de
gemeene Xeiden en Weiden van Booi!and.
,---~-.
U ITGEVERS :
G EBR. KLENE, HILVERSUM.

De titel dezes wekt de herinnering aan een stukje oudheid,
van patriarchalen eenvoud en broederschap, toen uitgestrekte
stukken gronds tusschen een groot aantal personen
in het gemeen Werden bezeten.
De gemeenschap ,de Gemeene Heiden en Weiden van
Gooiland" dateert namelijk waarschijnl~jk reeds van v66r
968 (verg. A. Perk, Verslag omtrent den oorsprong en den
aard der gebruiksrechten op de heiden en weiden in Gooiland,
pag. 2 v.v.); reeds vroeger echt.er verkeerde de broederzin
in familietwist en gaf dat gemeenschappelijk bezit
aanleiding tot geschillen. Zoo werd bij Arrest van het Hof
van Holland van 14 April 1469 eene beslissing over den
eigendom der gronden gegeven (verg. Mr. Frank K. van
Lennep, Bijdrage tot de kennis van den Rechtstoestand der
Erfgooiers, De Bussy 1903, ;pag. 1 v.v.). Andere verschillen
volgden. In 1836 en 1843 werd eene regeling getroffen,
tusschen het Kro

4
niet ingenomen, omdat niet zij, doch alleen de gemeentebesturen
in dat beheer werden gekend; zij voo~zagen het
gevaar, dat die ,Vergadering', ook al stelde zijl zich doorgaans
op het standpunt dat zij v.oor de erfgooiers beheer
voerde, op zekeren dag zoude veJrklaren niet voor de .erfgooiers,
maar voor de Gooische gemeenten te beheeren,
welke gemeenten, als gezegd, aUe personen tot die ,Vergadering"
afvaardigden. Daar nu de besturen dier Gooische
gemeenten bij het benoemen dier ,Vergadering" zich nimmer
hadden gedragen naar de voorschriften der Gemeentewet
van 1851, de gemeente Laren aan de handelingen dier
,Vergadering" geen deel meer nam, omdat deze tot de
erkentenis was gekomen daartoe geene bevoegdheid te
hebben, en omdat eindelijk in elk geval' de erfgooiers ten
allen tijde de bevoegdheid meenden te hebben oi:n een
privaatrechtelijk beheer, dour derden voor hen gevoerd,
weder te doen eindigen, zegden de erfgooiers in 1900 alle
gehoorzaamheid aan die ,VergadeJring" op en verkozen zij
in 1903 hun eigen bestuur, onder den naam van ,Hoofdbestuur
der Gerechtigden tot de gemeene heiden en weiden
van Gooiland". Vandaar een str.ijd tusschen de ,V,eJrgadering",
die zich het beheer niet wilde laten ontglippen, en
het ,Hoofdbestuur", hetwelk dat beheer voortaan volgens
het verkregen mandaat had te voeren.
Deze strijd werd dus, bhjkcns het voo.rgaande, gestreden
tusschen de gemeentebesturen - die de ,Vergadering"
samenstelden - eenerzijds en de erfgooiers - die het Hoofdbestuur
in het leven riepen - anderzijds. De gevolgen van
deze partijscha:keer.ing zijn niet moeilijk te raden: de erfgooiers
stonden dus eigenlijk op tegen ,Het Gezag", zij
waren revolutionairen, en al wat ,Gezag" droeg keerde zich
aanvankelijk tegen hen, Twee malen werd beproefd de
quaestie door strafvervolgingen op te lossen: beide malen
werd het veroordedend vonnis in hoogere instantie geschorst,
omdat de strafrechter zich niet geroepen achtte de
civiele quaestie uit te maken; eene derde strafvervolging van
dien aard is desondanks begonnen en thans pog hangende.
Wij' zeiden boven ,aanvankelijk", omdat ook bijr vele magistraats'personen
thans de overtuiging bli.jkt veld te winnen,
dat de erfgoo.iers, die opkomen voo-r hetgeen zij' hun goed
recht achten, althans opr gelijke sympathie aanspraak kunnen
maken als de gemeentebesturen, ook al zijn deze drager.s

5
van gezag. Want sommige der gemeentebesturen maken
bovendien een onjuist gebruik van dat gezag, met name
van hunne politiebevoegdheid. Zij passen dan namelijk in
deze het volgende systeem toe: wij·, gemeenten hebben een
geschil met de erfgooiers: bij het bestaan van dat geschil,
en de daardoor veroorzaa:kte gisting, bestaat in ons gemoed
gegronde vrees voor v·erstoring der open bare orde: onze
politie moet voor die orde zorgen en doet dat dus in dien
zin, dat ziJ onze aan5praken handhaaft en die van de erfgooiers
verijdelt. Aldus deed voor het eerst de Burge·rn!eester
van Blaricum in Mei 1903, met het bekende noodlottige
gevolg. Daardoor niet geleerd, volgde hij' in Mei 1904 denzelfden
weg, en de gerneente Hilversum volgde hem onlangs
daarin.
Toch schijnt nog niet algemeen de overtuiging te bestaan,
dat de drager van eenig openbaar gezag, die hetzelve gebruikt
voor privaatrechteliJke belangen, voor de wet geJijk
staat en dus dient te worden behandeld op den voet van
gelijkheid met elk ander overtreder daarvan. Eenig misdrijf
verafschuwen allen, machtsmisbruik vergoelijken velen.
Maar een gezag, dat zich aileen nog op detze wij~e kan
handhaven, schijnt zijn einde nabij:; mogelijk kunnei!1J deze
regelen er toe bijdragen dat te bespoedigen: want rnisbruiken
zijn als slechte uitwassen, welke aileen in het verborgen
kunnen tieren; zij mijden het felle zonlicht en
sterven daarbij af.
Hier wordt dus gestreefd naar een uiteenzetting van de
erfgooiersquaestie, zoo mogelijk objectief, uit 'den mond der
erfgooiers zelven, die zich onder het Hoofdbestuur der
gerechtigden tot de gerneene heiden en weiden van Gooiland
hebben geschaard. Voorzoover die quaestie zich in de
historie verliest, moge met eene korte vermelding daarvan
worden volstaan, want doe! van dit geschrift is het verschil
te omlijnen, gelijk het heqen ten dage bestaat; de argumenten
aan den huidigen .toestand en de huidige wet ontleend,
treden daarbij sterk op den voorgrond; van eene
eenigszins uitvoeriger historische schets, welke bovendien de
grenzen en het plan dezes zouden overschrijden, kon zoodoende
worden afgezien.

6
I. DE TO EST AND TOT 1903.
De ,Gerneene Heiden en Weiden van GooiLand" zijn
uitgestrekte stukken grond, gelegen onder de gerneenten
Blaricurn, Buss urn, Hilversurn, Huizen, Laren en N aarden.
Gelijk de naam reeds aanduidt, bestaan zij gedeeltelijk' uit
heiden, gedeeltelijk uit weiden; vooral deze laatsten zijn voor
de veehoudende erfgooiers van groot beLang. De gemeene
weide, Oud-Hollandsch ,rneent" genaarnd, strekt zich b.v.
onder Hilversurn uit in de richting van Ankeveen over een
afstand in de lengte van orristreeks drie kwartie10 gaans.
Drie vragen doen zich nu ten aanzien van die gr.ondoo
voor: Aan wie behoort het gebruiksrecht, de eigendorn,
het beheer? Onder deze is de vraag omtrent het gebruiksrecht
de minst betwiste. Dat gebruiksrecht, d. i. het recht
om vee te weid·en, hout te kappen, plaggen te slaan, te
jagen enz. (over den ornvang van dat gebruiksrecht bestaat
eenig verschil), behoort aan de erfgooiers. Erfgoo·iers zijn
sornmige Gooibewoners, die dat recht van ouder op ouder
hebben gehad, een soort boerenadel dus. In 1708 werden
er 1ijsten van de toen bestaande erfgooiers opgernaakt, welke
thans nog in het Rijksarchief te 's-Gravenhage berusten.
Ieder, die zij ~n afstarnrning van de op die lijst·en voorkornende
personen kan bewij'zen, moet geacht worden nog erfgooier
te zij·n. In het Gooi is echter doorgaans van algemeene
bekendheid of iernand al dan niet tot de erfgooliers behoort.
Hun juiste aantal is op dit oogenblik niet bekend, maar
schijtnt op ornstreeks twaalf honderd t·e kunnen worden
gesteld.
lets rneer betwist is de vraag aan wie de eigendom dier
gr.onden toekornt. Over den eigendom dier gronden zijn reeds
in oudc tijden pr.ocessen gevoerd. Zoo wees in 1469 het
Hof van Holland den eigendorn dier gronden aan de erfgooiers
toe. Onder den naarn van ,Arrest van den Hoogen
Raad van Mechelen van 1474" is voorts eene uitsp•raak
bekend geworden, waarbij de Hoog·e Raad van Mechelen
die beslissing van het Hof van Holland zoude heblben
vernietigd en den eig·endorn aan den Graaf van Holland
hebben t.oegewezen. Een onderzoek in de archieven te
Brussel heeft evenwel ernstigen twij'fel aan de echtheid
van deze uitspraak doen riJzen. Hoe dit zij, de verschillen
over den eigendom der gronden duurden voort, namelijk

7
tusschen den Graaf, later de Kroon, eenerzijds, en de erfgooiers
anderzijds. Om aan die verschillen een einde te
maken, werd in 1836 een vergelijk getroffen voor een
deel der gronden, hetwelk in 1843 werd aangevuld met een
vergelijk omtrent de overige gronden.
Dit vergelijk, waarop reeds hoven werd gezinspeeld, werd
aangegaan tusschen Koning Will em II eenerzijds, de V er·
gadering van Stad en Lande, optredende voor de gerechtigden
tot die gronden, anderzij:ds. Bij' dat vergelijk werden
de gronden in twee deelen of parten gescheiden: het eene
deel zoude v.oortaan in onbe~wisten eigendorn toelmmen aan
den Koning, de erfgooiers deden afstand van hun recht
van gebruik op die gronden; bet andere deel werd door
den Koning voor het vervolg in onbetwisten eigendom afgestaan
aan voormelde Gerechtigden. Vandaar dan ook dat
de besturen der gemeenten Blaricum, Bussum, Huizen, Laren
en N aarden op het stand punt staan, dat de eigendom dier
gronden niet toekomt aan de gemeenten, maar aan de
erfgo.oiers.
Aileen de gemeente Hilversum, die: de gronden voor haar
uitbreiding het meeste noodig heeft, schijnt thans nog te
beweren, dat die gronden btj voormelde scheiding van 1836
- 1843 niet aan de erfgooiers, maar aan de gemeenten zijn
toegewezen. Zij redeneert daartoe als volgt:
Bij die scheiding van 1836-1843 zijn niet de erfgooiers
zelven opgetreden, doch is opgetreden ,de V ergadering
van Stad en Lande" namens de gerechtigden. Deze gerechtigden
werden niet gevormd door een dee!. der ingezetenen
der zes Gooische gerneenten, de speciaal als ,erfgooiers"
aangeduide P'ersonen, maar inderdaad zijn aile
ingezetenen dezer gemeenten erfgooiers. Vandaar dus dat
d~e , V ergadering van Stad ·en Lande" in 1836-1843, optredende
voor de ,gerechtigden", alle ingezetenen der Gooische
gemeenten, en daardoor dus :aie burgerlijke gemeemen
zelve heeft vertegenwo.ordigd.
De gmndslag dezer J.'1edeneering, dat alle ingezetenen der
Gooische gemeen1en erfgooiers zijn, is echter historisch
onjuist en in strijd met den feitelijken t.oestand. Ook' al
moge er wellicht eenmaal een tijd zijn geweest, waarin
aile of de meeste ingezetenen dier gemeenten ook gebruiksgerechtigden
war·en - dat is moeilijk meer na te gaan
- vast staat in elk geval clat sinds eeuwen en eeuwen

8
aileen die ingezetenen als gebruiksgerechtigd werden aangemerkt,
die in de mannelijke linie afstaJmden van erfgooiers.
Zoodoende is het totaal getal algemeen erkende
erfgooiers, als gezegd, een twaalfhonderdtal, dus een zeer
kleine percentage van de GoJische bevolking.
Die redenreering van de gemeente Hilversum client dan
ook slechts om zichzelf in de plaats te steUen van de
erfgooiers; de gemeenten oordeelden ten allen tijkie, dat zij
voor de erfgooiers beheerden; aileen Hilversum is nu tot
de OIIltdekking gekornen (men vindt haar uitgewerkt in het
geschrift van Mr. F. A. Moister, De eigendom der gemeene
heiden en weiden van Gooiland, A'dam 1888) van deze wiskunstige
vergelijking: erfgooiers = alle ingezetenen der gemeente
= de gemeente Z!elve; waaruit Hilversum dan
afleidt, dat zij inderdaad altijd voor zichzelf heeft beheerd,
dat zij zelf, samen met de ;mdere gemeenten, den eigendorn
heeft, dat de z.g. erfgooiers op1 die gronden geen
meerdere rechten hebben dan de andere ingezetenen der
gemeenbe, en dat de gemeentebesturen in deze alles te
zeggen hebben.
Het was 4us waarlijk meer dan tijd dat de erfgooiers
zelf het beheer over hunne gronden ter hand namen.
Het beheer.
Het staat vast, en wordt ook door de erfg.ooiers geenszins
betwist, dat toezicht over de gemeene gronden sedert een
niet met juistheLd bekend tijdperk is gevoerd door de ,Vergadering
van Stad en Lande", waarvan 'de !eden werden
aangewezen, niet door de erfgooiers zelven, maar door de
besturen der Gooische gemeenten. Toch zijn de erfgooiers
er toe overgegaan in 1903 hun eigen bestuur uit hun
midden te kiezen, en hebben zii aan het oude bestuur de
gehoorzaamheid bij exploit opgezegd, zooals zijl overigen:s
reeds in 1900 in hunne algemeene v,ergadering in de
Groote Kerk te N aarden hadden gedaa:n.
De diepere beweegreden daarvan was, als gezegd, dat
het bestaande bestuur de duidelijike blijiken begon te geven
van meer voor zichzelv,en, d. i. voor degenen die het benoemden,
namelijk de gemeentebesturen, op te treden dan
voor de erfgooiers. Dat de g•emeene gronden Ianger doo·r
afgevaardigden van de gemeentebesturen Werden bestuurd
was dan ook langzamerhand een onmogelijke toestand ge-

9
worden. Want de erfgooiers en de gemeenten hebben tegenstrijdig
belang. De gep1eenten, speciaal Hliversum, begeeren
de gronden v.oor hun uitbreiding; als zij' die dus voor
zich moeten koopen, betal.en zij daarvoor uitteraard liefst
zoo weinig mogelijk. Hoe goedlwoper zij koopen, hoe voordeeliger
hun dat is. De erfgooiers daarentegen zijn geikant
tegen die verkoopen, zoolang zij niet zeker zijn dat de
koopprijs een behoorlij'k·e is en aan hen zal ten goede
komen, omdat ten aanmen van ver>kochte gronden hun
gebruik feitelijk v·erloren gaat.
En hoe kunnen nu de gemeenten tegelijkertijd eensdeels
beheeren voor anderen (aileen Hilversum komt er nu rond
voor uit dat het zuLk voor zichzelf doet) en verkoopen aan
een hunner? Wat zoude mei1 zeggen van een rentmeester,
die de gronden van zijn principaal onderhands voor zichzelven
aankocht? Reeds artikel 1506 Burg. Wet b. zegt toch,
dat koop door lasthebbers van zaken, met welker verkoop
zij belast waren, nietig is, en dat bewindvoerders, die zaken
voor openbare instellingen beheeren, dezelve niet onderhands
kunnen koopen. \Y at de wet hier verbiedt aan
bewmdvoerders .over o:penbare instellingen, ontzegt de moraal
aan de bewindvoerders voor de erfgooiers.
N og hoort men wel eens zeggen: De Vergadering van
Stad en Lande doet toch alles ten beste van de erfgooiers.
Als zij gronden verkoop't, en dus het gebruiksrecht der
erfgooiers inkort, wendt zij de opbrengst toch weer ten
bate der erfgooiers aan, door v·erbetering of ver~eerdering
der gronden als anderszins. Afgezien van al het
andere, blijft dan echter de vraag open: indien nu
echter de Vergadering van S. en L. zooveel verkoopt,
dat .de opbrengst niet meet voor verbetering van hct
overblijvende kan worden bestemd, zal zij' dat bedrag dan
uitkeeren aan de erfgooiers of aan de gemeentebesturen,
aan wie die Vergadering jaarlijks rekening doet? Ziedaar
eene vraag, waarover de crfgooiers zich met reden ongerust
maken, temeer nu er reeds aanvragen tot aank.:>Op
van zeer groote stukken gronds bij die Vergadering inkwamen.
Ook de gehee].e verdere houdim.g' van de , V ergadering
van Stad en Lande" wekte wantrouwen: van prubliciteit
harer handelingen was geen sprake, rekening ern verantwoordiiTlg
van haar financieel beleid werd aileen gedaan

10
aa;n de gemeentebesturen, de erfgooiers kregen daar geen
kennis van. Bovendien begonnen die rekeningen met de
jaren over buiten verhouding toenemende sommen te loopen:
terwijl de rekeDJing in 1870 b.v. luidde: ontvangst f 1026.64,
uitgave f 707.365, saldo f 319.275, loopen de rekeningen der
la:terc jaren .reeds over het tienvoud dier bedragen, b.v.
die van 1898: ontvangst f 15983.435, uitgaven f 13152.-,
saldo f 2831.435. De reden daarvan is, dat de Vergadering
steeds meer gronden verhuurde, verpachtte en verkocht, hetgeen
het gebruik der erfgooiers in gelijke mate deed
afnemen.
Eindelijk werd laatstelijk aan de erfgooiers geenerlei medezeggenschap
in het beheer hunner gronden toegestaan. Nog
in 1902 werd een daartoe door erfgoo·iers gedaan voorstel
door de gemeenten hooghartig afgewezen. Van de groote
gnondbeginsden van ons modeme staatsrecht, publiciteit en
zelfbestuur, was dit overblijfsel uit de oude tijden, de Vergadering
van Stad en Lande, afkeeriger dan we:k conservatief
aristocraat ook. Eedang verdiende het dan ook onder
den maker des sloopers te vallen.
Die te N aarden vergaderende ,gecommitteerden" der gemeentebesturen
toch, steeds v.oortle

11
vVanneer de g.emeenten in verschillende provincien liggen,
vragen de Gedeputeerde Staten dier provincien, alvorens de
bedoelde magtiging ue verleenen, Onze goedkeuring.
De gemeentebesturen, die de ,Verga:dering van Stad en
Lande" samenstelden, waren zulks ook na 1851 blijven doen
zonder verlof of goedkeuring van het hooger gezag, namelijk
Gedeputeerde Staten, op hunne desbetreffende regeling aan
te vragen; zoodoende zetelde te N aarden een soort van
Statenvergadering over ·het Gooi, welke op eep herinnering
aan vroegere bev.oegdheden voortleefde, doch aan wdker
wettigheid de Gemeentewet van 1851 vierkant in den weg
staat.
N og op andere wijz,e zondigden bedoelde gemeentebesturen
tegen de wet, welke in 1851 hunne Ievensfuncties in vaste
banen had genormaliseerd. Vooreerst door uit hun midden
personen af te vaardigen of te ,committeeren" naar de
, V ergadering", niett:egenstaande die besturen alle macht,
waar.op zij aanspraak kunnen maken, alleen zelf mogen
uitoefenen, zijnde delegatic derzelve aan eene commissie uit
hun midden niet geoorloofd; wijders ook door, bij monde
van die , V ergadering", eenzijdige verplichtingen, waaronder
geldelijke, aan de erfgooiers op te leggen, in stede van
daaromtrent althans met de erfgooiers overeen te komen.
Aan dergelijke aanmatiging maakten reeds vroeger andere
gemeentebesturen elders in 1\J ederland zich schuldig, b.v.
in het geval, behandeld in het volgend Koninklijk Besluit,
hetwelk, behoudens dat het slechts eene gemeente en :niet
verscheiden gecombineerde gemeenten betrof, groote overeenkomst
vertoont met het ten deze besprokene.
(No. 112.) Besluit van den 24 Augustus 1854, houdende
vernietiging der verordeningen, vastgeste1d
door den Gemeenteraad van Gendringen, den
30 Maart 1852, op het gebruik der g·emeenteweiden
onder Gendringen en Ulft.
Wij Will em II I, bij de Gratie Gods, Koning der N ederlanden,
Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg,
enz. enz. enz.
Op de voordragt van· onzen Minister van Binnenla.ndsche
zaken, van den 20 April 1854 No. 132, . 2de afdeeling, tot
vernietiging van de verordeningen op het .gebruik van de

12
gemeenteweiden onder het dorp Gendringen en onder het
dorp Ulft, door den gemeenteraad van Gendringen, in zijne
vergadering van den 30 Maart i852 vastgesteld;
Overwegend·e, dat d~ze verordeningen ten doe! hebben
om de belangen z.oowel van de gemeente, als ej.genares
der IJ sselweiden, als van die ingezetenen, welke tot het
beweiden di,er gronden geregtigd zijn, te bevorderen;
dat daartoe het regt van beweiding b~jl deze verordeningen
geregeld, het getal en de soort van het vee, op
de weide:n toe te Iaten, bepaald en voorts eene corntributie
a.an de geregtigden opgelegd is, waaruit zoowel de schadeloosstelling
van hen, die van hun regt geen gebruiik: m

13
dat derhalve deze verordeningen in strijd zijn met
de wet;
Gelet op art. 153 der gemeentewet;
Den Raad van State gehoord (advies van den 8 Augustus
1854 No. 5);
Gezien het nader rapport van Onzen Minister van Binnenlandsche
Zaken, van den 19 Augustus 1854, No. 131, 2de
afdeeling.
Hebben goedgevonden en verstaan:
De verordening,en op het gebruik der gemeenteweiden
onder de dorpen Gendringen en Ulft, door den gemeenteraad
van Gendringen den 30 Maart 1852 vastgesteld, te
vemietigen;
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met
de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal
worden geplaatst;
WILLEM.
Het Loo, den 24 Augustus 1854.
Het resultaat ten aanzien van deze beschouwingen omtrent
de bevoegdheid der ,Vergadering" orn de gemeene gronden
te besturen is dus dit, dat die V ergadering in! elk geval
sinds 1851 is samengesteld 'door de Gooische gemeentebesturen
met volkomen negatie van de desbetreffende bepalingen
der Gemeentewet, als waren zij 1 heer en meester van
den toestand, ,en evenmin verplicht om hetzij Gedeputeerde
Staten van Noord-Holland in de desbetreffende regeling
te kennen als om de erfgooiers zelven daarbijl te raadpilegen.
Afgezien van deze schending van de bepalingen der
Gemeentewet, pleiten tegen de bevoegdheden dier ,Vergadering"
nog ander,e omstandigheden: zoo dat die ,Vergadering"
in elk geval historisch niet meer heeft dan het
recht van toezicht op de nakoming door de erfgooiers van
het door dezen zdven vastgestelde weidereglement of ,schaarbrief"
; dat de gemeente Laren naar die Vergadering geen
,gecommitteerden" meer zendt, en die Vergadering daardoor
incompleet is geworden: ,voorts ook dat de erfgooie:rs,
als gezegd, van de goede rli.ensten dier , Vergadering" geen
verder gebruik wenschen te maken, en zulks behoorlijk aan
deze.lvc hebben te kennen gegeven, waartegenover die ,Vergadering"
zich niet OP' een historisch geworden beheersrecht
kan beroepen. Want een beheer duurt slechts voort zoolang

14
de persoon, wiens zaken beheerd worden - het geval van
onmondigheid daargelaten - zulks blijft wenschen. Van een
recht op beheer van eens anders grond, door venanng
verkregen, kan dus ook nimmer sprake zijn.
DE TOESTAND SINDS 1903.
In het jaar 1903 werd een mij'lpaal gezet m de geschiedenis
der erfgooiersquaestie, evenals i.n de jaren 1836-
'43, toen, als gezegd, de erfgooiersgronden gescheiden werden
tusschen het Kroondomein en de gerechtigden. In 1836-
'43 verkreeg het Domein een deel dier gronden voor zich
en verw:ijderde zich van het terrein van den strij'd , waar
nu voortaan aileen de gemeenten, vertegenwoordigd doo>r
de V ergadering van Stad en Lande, met de erfgooiers
overbleven.
In het jaar 1903 w:ierpen de erfgooiers het juk van de
,Vergadering" openlijk af en kozen zij hun eigen b estuur,
in verschillende daartoe in elik der Gooische gemeenten
bijeengeroepen vergaderingen.
Nadat door dit bestuur eenige maanden aan de inwendige
organisatie waren b esteed, brak de 1 Mei 1904 aan, zijnde
de ,schaardag", of dag waar·OP het vee van de stallen naar
de weide wordt geleid.
N aar lu-id van een ,Schaar brief" of W eidereglement,
gelijk van ouds door de gerechtigden bij wijze van overeenkomst
pleegde te worden vastgesteld, doch die in de
laatste tientaUen van jaren door de ,Vergadering" eigenmachtig
en zonder de erfgooiers daarin te kennen was gewijzigd,
behoorde voor dk beest, dat op• de weide werd
gebracht, zeker bedrag (eenige guldens) te wo-rden betaald
aan de weide-opzichters of meentmeesters. BiJ gebreke daarvan
- aldus de schaarbrief - zoude zoodanig beest van
de weide krmnen worden verw:ijderd, in bewaring gegeven
(,geschut") en bij gebreke van betaling van gemeld bedrag
met de boete ad f 40 na 14 dagen voor rekening van
den eigenaar kunnen worden verkocht.
N u werd in het jaar 1903 eene procedure gevoerd over eenige
op die wijze ,geschutte" dieren . De meentmeesters der ,Vergadering"
hadden die volgens gemelden ,schaarbrief" in bewaring
gegeven bij twee kasteleins, te Blaricum' en te H uizen.
V 66r evenwel de dag van verkoo;p was aangebroken, vorder-

15
den de eigenaars dier dieren dezelve in rechten als hun
eigendom op .van die kasteleins, na daarop te voren revindicatoir
beslag te hebben gelegd. De kasteJ.eins riepen daarop
de meentmeesters in het ..g,cding, die hunnerzijds hun recht
op dat schutten s~aande hielden. De Vergadering van Stad
en Lande mengde zich niet in den strijd, de meentmeesters
verklaarden zelfs uitdrukke1ijk niet voor iemand anders, 'tzij
voor die , V ergadering", 'tzij' voor de gemeenten op te
treden, doch persoonlijk en in prive · te zijn verschenen.
Geen wonder dan ook, d.lt deze poging van de meentmeesters,
om hun recht te handhaven, faalde, doordien de
Rechrt:bank besliste, dat, ook a! hadden de meentmeesters
eenige bevoegdheid geha:d om te handelen gelijk zij
deden, die bevoegdheid hun toch aileen kon toekomen in
hun hoedanigheid van meenrmeesters, in welke hoedanigheid
zij evenwel niet verschenen waren. Mitsdien beval de Rechtbank
de 1teruggave van het vee aan de eigenaren en veroordeelde
zij de kasteleins in een klein deel, de meentmeesters
in het verdere van de zeer aanzienlijke proceskosten.
Deze proceskosten zij'n ten slotte weder door deze daartoe
veroordeelde par.tijen betaald uit de kas der ,Vergadering
van Stad en Lande", die daartoe zelfs eene leening van
f 2000 moest sluiten.
Het gerucht ging daarop, dat de meentmeesters door eene
fout of vergissing het proces .verloren hadden, door te verzuimen
in hunne hoedanigheid als zoodanig in rechten op
te komen.
Blijkbaar met meer grond _hield de winnende partij echter
staande, dat die meentmeesters met opzet aileen persoonlijk
in het geding waren verschenen, omdat hun hoedanigheid
door hen aileen kon worden afgeleid van de ,Vergadering
van Stad en Lande" of van de gemeentebesturen, terwijl deze,
hun lasthebbers, geen lust gevoelden in het geding te
worden betrokken. Daardoor toch zoude oo.k de bevoegdheidsvraag
dier ,Vergadering' aan het .oo.rdeel des rechters.
zijn onderworpen, en daaraan bleek di't lichaam zich bij
voorkeur niet te willen blootstellen. De Vergadering betaalde
de proceskosten - ten laste van de penningen der erfgooiers
- en zeide .tot de buitenwereld: de meentmeesters.
zijn in het proces tengevolge eener vergissing veroordeeld,
maar wij, de ,Vergadering", hebben bij het proces niets.
verloren, want wij· zijn er niet bij' geweest.

16
HQe dit zij, aa:n een verdere toepassing van dat recht
van ,schutten", QVerblijfsel van oude tijden, dat met onze
wetgeving niet meer te rijmen is, bleek door deze procedure
tach afdoende de pas afgcsneden. Andere maatregelen
om de.inning van bovengenoemde bedragen, het z.g. ,schaargeld",
te verzekeren, gaf de schaarbrief niet aan de hand.
Er bleef der ,Vergadering" dus niets anders over dan het
,schaargeld", hetwelk vrijrwillig werd betaald, dankbaar in
Qntvangst te nemen .en het niet betaalde af te schrijiVen.
In dien geest uitte zich dan QOk de , V ergadering" op
28 April 1904 te Naarden gehouden. Door eenige daarbij'
aanwezige meentmeesters werd tQen gevraagd, hoe zij op
den aan~taanden 30 April (schaardag) moesten handelen met
vee, waarvQor aan hen niet was betaald en dat dus niet ten blijke
daarvarn door hen was gemerkt (gebrand). De voorzitter en
het meerendeel der vergadering bleken van oordeel, dat de
meentmeesters, ook ter bevordering van rust en orde, zoodanig
vee niet metterdaad van de weide moesten trachten
te weren, doch het, zij het onder protest, toelaten. Een
bepaald besluit werd daaromtrent .niet genomen; maar de
meentmeesters waren nu toch bekeil.d met de gezindheid van
de meerderheid hunner Iastgevers, en hadden zich. mitsdien
daai-aan te houden. De ,schaardag" had dan .ook in alle
gemeenten een VQlkomen ordelijk en rustig verloop, doordien
elk der partijen zijn vee op' de weide bracht zonder
de tegenpartij te beletten of te belemmeren desgdijks te
doen, met uitzondering alleen van de gemeente Blaricum.
Deze gemeente bood in den vroegen ochtend (5 uur des
morgens) van den 30sten April een eigenaardig schouwspel.
Daar waren alstoen de verschillende hekken (een vijftal),
toega:ng gevende tot de wei de of ,meent", afgesloten met
zware kettingen met sloten. Bij die hekken waren orpgeste!d
twee gemeente- en een twaalftal rijksveldwachters,
dezen met karabijnen. Ter hunner huisvesting dienden strooien
wachthuisjes, bij die hekken geplaatst. In de nabijheid der
. hekken bevQnden zich ook het lid der V ergadering, de
Heer A. A. H. HQsang, tevens Burgemeester van Blaricum,
alsmede een der mecntmeesters, de Heer T. de Graaf.
Deze personen hadden zich te middernacht in de nabijheid
dier hekken opgesteld en warcn daar in den vroegen ochtend
nog aanwezig. Weldra bleek, dat de sleutels van de sloten
in hand en waren van de veldwachters; dezen openden die

17
sloten en de hekken om koeien door te laten, ,gebrand"
van wege de ,Vergadering", sloten daarna 'hek en slot en
openden beide niet voor vee, hetwelk niet van wege de
,Vergadering", doch van wege het ,Hoofdbestuur der Gerechtigden
tot de gemeene heiden en weiden" was ,gebrand";
met name werd eene koe van den wethouder van Blaricum
K. Borsen buitengesloten; de begel

18
eene tijdelijke schikking tusschen partijen tot stand, zoodat
aile vee nu op de meent kon komen.
Ter beoordeeling van ecn en ander moge nog de aandacht
worden gevestigd op het volgende:
1°. Op de missive van den Minister van Binnenlandsche
Zaken, hier in haar geheel overgedrukt:
Bijlage Hand. Ilde Kamer, 1904 A p. 72.
No. 5599.
Afdeeling B.B.
Gemeenc heiden
en weiden van Gooiland.
's-Gravenhage, 21 J uli 1903.
Aan hem, die door Hare Majesteit de Koningin benoemd
is tot Burgemeester der gemeente (voor elk den naam der
gemeente in te vullen), w.ordt d.oor de Vergadering van
Stad en Lande van Gooiland bevoegdheid geschonken om
in haar midden zitting te nemen.
Maakt hij van deze bevoegdheid gebruik, z.oo deed hij
dit geheel op eigen verantwoordelijkheid.
Hij ontving hiertoe noch van de Regeering, noch van
de provinciale autoriteit eenig verlof of eenige machtiging
hoegenaamd.
In verband met de bestaande rechtsgeschillen over de
gemeene heiden en weiden van Gooiland, zou het mij voor
een magistraa-tspersoon gewenscht voorkomen, dat hij, ter
betere handhaving van zijn onpartijdig standpunt, van deze
bevoegdheid geen gebruik maakte, of zelfs, al hlaakte hij
hiervan to't dusver gebruik, er voortaan van afzag.
Dit oordeel wordt vooral gemotiveerd doo,r de omstandigheid,
dat meentmeesters in .meer dan een geval de hulp
van den Burgemeester als hoofd der politie hebben ingeroepen,
om overtreding van de bepalingen van den schaarbrief
van 14 Februa:ri 1895 door het optreden van politiemacht
1:egen te gaan. Vooral hierdoor toch lwmt een Burgemeester,
die eigener beweging zitting nam in de Vergadering
van Stad en Lande van Gooiland, in eene gedwongen
positie, en laadr zoo Iicht den schijn op zich
van met zijn burgerlijk ambt privaatrechtelijke regelingen, tot
wier vaststelling hij zelf meclewerkte, te willen handhaven.
Zoolang echter door U een van privaatrechtelijk~ zijde
toegekende bevoegdheid, krachtens U we persoonlijke keuze

H1
en op U we uitsluitende persoonlijke verantwoordelijkbeid
aanvaard werd, komt bet mij in elk geval noodzakelijk voor,
dat de door U of U we ambtgenooten ui.t te oefenen politiemacht
ten deze met de grootste discretie en in alle betrokken
gemeenten op eenparige wijze en binnen dezelfde
grenzen worde uitgeoefend.
De bulp der politie is ingeroepen om te voorlwmen, dat
niet v66r den door meentmeesters bepaalden dag, en op
dien dag zelven niet anders dan volgens hunne bepalingen
gebrand vee, op de meem wordt gebracbt.
De schaarbrief bovengenoemd geeft echter in artikel 11
zelf de wijze aan, waarop de dienaangaande getroffen regeling
te handhaven is. Tegcn den wil van meentmeesters ingebracht
vee wordt door hen van de weide afgehaald, in
bewaring gegeven en na 14 dagen voor rekening van den
eigenaar verkocbt. De overtreder is bovendien gehouden
schade en kosten te verg-oeden en veertig gulden boete
voor elk stuk vee te betalen. Het mag uit dien hoofde
volkomen overbodig worden geacht, dat de politie den
sterken arm leent om bet inbrengen van zoodanig vee te
voorkomen.
van optreden der politie kan alleen dan sp!Take zijn
indien hetzij v·erbreking van afsluiting, vernieling of eenig
ander strafbaar feit pLaats grijpt, betzij indien tusschen hen
die bet vee in willen brengen of ingebracbt bebben, en
anderen di·e zulk inbrengen pogen te beletten of bet ingebracht
vee willen verwijderen, eene gewelddadige botsing
ontstaat of dreigt.
In beide onderstelde gevallen behoort de politie niet anders
op _te treden dan gelijk zij in soortgelijke gevalilen pleegt
te doen. In bet eerste geval kan, voor wover de poli.tie
tegenwoordig zijnde, er niet in slaagde van bet strafbare
feit te doen afzien, met bet opmaken van proces-verbaal
worden volstaan, in bet tweede geval zal baar O\Ptreden,
ge1ijk steeds, er op gericbt moeten zijn om gewelddadige
botsing te voorlwmen of, greep ze plaats, er een einde
aan te maken.
In dit laatste geval kan tevens ter sprake komen bet
vorderen van krijgsmacht, bijaldien de botsing van uitgebreiden
aard mocht zijn, en de plaatselijke politiemacbt, ter
bereiking van bet voorgestelde doel te zwak is, en niet
tijdig genoeg door Rijksp•olitie versterkt wordt.

20 -
w .ordt eenparig naar dezen drievoudigen regel gehandeld:
1. dat de politie zich niet leent om het inbrengen van
vee op de meentweiden te verhinderen, maar de handhaving
der bepalingen dienaangaande aan de meentmeesters
overlate;
2. dat de politie wegens verbreking der afsluiting of vernieling
pr.oces-verbaal opmake;
3. dat de ·politie geen geweld gebruikt dan omJ vechtpartijen
tusschen de twee groepen van elkaar af te houden,
of raken zij handgemeen, aan de worsteling een einde te
maken, dan zal de Burgemeester in niets zijn te koTt geschoten
en tevens allen schijn vermijden alsof hijl in zijn
ambtelijke hoedanigheid een privaatrechtelijke regeling, waartoe
hij zelf persoonlijk medewerklt, tracht te handhaven.
De Minister van Binnenlandsche Zaken
(w. g.) KUYPER.
2°. dat verscheiden van de genoemde hekken, waaronder
bet z.g. Blaricummerhek, in de nabijheid van hetwelk de
Heer FLoris Vos werd gearresteerd, staat in een openbaren
weg. Artikel 24 van het Provinciaal Reglement op de wegen
in N.oord-HoJ.land van 1893 nu bepaalt, dat het vrije verkeer
d.er openba:re wegen aileen mag worden belemmerd
met toestemming van Burgemeester en Wethouders, of in
spoedeischende gevallen van den Burgemeester; de Heer
A. A. H. Hosang, toestemming verleenende tot afsluiting
der hekken in openbare wegen, ha.d zulks gedaan wnder
daar.over zijne wethouders te raadplegen, wetende dat dezen
deel uitmaakten van het oppositie-bestuur, en dat die afsluit·ing
dus onder meer strekte om ooli het vee van die wethouders
van de meent te weren; in de gemeente Blaricum
bestond evenwel elk oogenblik geLegenheid orn de beide wethouders
bijeen te roepen, het g•eval dezer afsluiting was
ook verre van onvoorzien, en dus geenszins ,spoedeischend",
zoodat ook ,bij die afsluiti.ng de .wet was overtreden.
3°. dat later werd beweerd dat die afsluiting moest
worden verklaard uit vrees voor ordeverstoring. Bijl het bestaan
van een geschil van burgerlijk recht echter zoude
zoodanige vrees, ook al was zij' gegrond, er toch nirnmer
toe mogen leiden om de eene partijl te beschermen en de
andere te onderdrukken; maar ook die vrees voor ordever-

21
storing was eene jjdele, omdat de openbare orde blijkbaar
het minst bedreigd werd als beide partijen hun vee ongehinderd
op de meent · konden brengen - zooals ook blijkt
uit hetgeen in andere gemecnten geschiedde - terwijl integendeel
het vertoon van politie eenige nieuwsgierigen
lokte: van de belangheb'benden van beide partijen zelven
waren .in dien vroegen ochtend en ook later bijl de eem.zaam
gelegen meent hoogstens een twintigtal aanwezig. Een enkele
agent, voor surveillance, ware in elk geval ruirn voldoende
geweest; da:t er eene brigade van die rustbewaarders was
opgeroepen om de hekken met de in hun handen geste1de
sleutels alleen te openen voor de partij· 'der Vergadering,
en voor de 'iegenpartij gesloten te houden, kon niet met
vrees voor ordeverstO'r.ing worden verdedigd.
Nadat op deze wij.ze de eerste schaardag, van 30 April
1904, was v.o.orbijgegaan, brak de tweede schaa.rdag, van
11 Mei 1904, aan. Deze schaardag verliep weder rustig
in de gemeenten, waar beide partij.en hun vee ongehinderd
op de meent brachten; hij1 bracht weer onrust daar, waar
de op-positiepartij met politiehulp werd geweerd, zijnde te
Blaricum, en ditmaal ook te Hilversum.
Te Blaricum was _de belemmering thans minder emstig
dan de vorige maaL De stra,ks vermelde tijdelijl(e schikking
toch, naar aanleiding va:n het op den eersten schaardag
geeurde na de komst van den Officier van J ustitie
getroffen, en welke ook voor den tweeden schaa:rdag van
kracht .was, hield in, dat de nieuwe partij· haar vee, door
haar eigen Hoofdbestuur gemerkt of geb'rand, op de meent
zoude kunnen brengen, terwijl het geld, dat voor he t ter
weide breng.en van elk dier beesten pleegde te WO'rden
berekend, door de zorg van den Heer Officier van Justitie
aa:n de meentmeesters van het oude bestuur (d'. i. van de
Vergadering) werd betaald. Zoodoende betaalde de nieuwe
partij ook aan haar eigen meentmeesters, en ontving de
oude partij toch het geld, waarop zij aanspraak maakte, van den
Heer Officier va:n Justiti.e. Uit kracht van die schikking
moest elke belemmering van den toegang door de hekken
nu blijvend zijn opgeheven.
T.och was er omstreeks 8 Mei 1904 op de publieke aanplakborden
in de gemeente Blaricum eene aankondiging
aangeplakt van den volgenden inhoud:

22
De meentmeesters T. de Graaf, G. de Jong, Wt. Keijer,
D. Brasser, C. van den Brink Gz. en H. Smit, van de
Vergaderi:ng van Stad en Lande van Gooiland,
maken b.ekend :
dat geen vee op de Meent wordt toegelaten zonder betali:ng;
dat bij hen gelegenheid hestaat tot branding;
dat, nu toch i e d e r e e n betalen m ·O e t, het b'eter is bij
hen te laten branden, zoo voor hen, als de beesten.
Alles moet dus betaald zijn voor 11 Mei a.s.
De Meentmeesters voornd·.,
(get.) T. DE GRAAF.
G. DE JONG.
W. KEI]ER.
D . BRASSER.
C. VAN DEN BRINK Gz.
H. SMIT Hz.
Gezien
De Burgemeester va:n Blaricum
(w. g.) HOSANG.
en waren op den 11 Mei 1904 de hekken weder met ketti:ngen
gesloten en met een gelijk aantal veldwachters als
te voren bewaakt, terwijl ditmaal de hekken door boerenarbe~ders-sleutelbewaarders
ook voor erfgooiers va:n de
nieuwe partij, zij het dan na veel onderhandelingen en
moeite, werden geopend, wanneer deze de quitantie voo-r aan
hnn meentmeesters (d. i. de nieuwe) betaald schaargeld
vertoonden; aileen aan vijf koeien, toebehoorende aan drie
erfgooiers - hoofdma:nnen der nieuwe partij' - werd de
toegang gewei•gerd op grond van bepalingen van den
,schaar brief" der , V ergadering".
Deze handelwijze was in volkomen strijd met de getroffen
schikking. De zinsnede toch in de v.oormelde aankondig'ing:
,zoo voor hen als de bcesten" b'evat een vrij onbedekte
hedreigimg of intimidatie, temeer nu juist eenige dagen geleden
te H uizen in den nacht van twee koeien der nieuwe
partij' de pluimen der staarten waren afgesneden; (terloops zij
hier nog vermeld dat de eigenaar dezer dieren, D. Brasser te
H uizen, daarvan aangifte do en de bij' den Burgemeester van
H uizen, H ulpofficier van J ustitie, van dezen ten antwoord

23
ontving: ,Brasser, daar kan ik je niet in assisteeren, omdat
het vee ongerechtigd op de meent loopt, en ik je zelf verleden
als hoofd van de Politic heb gewaarschuwd, dat ik
niet voor de gevolgen kan instaan, als gij ze niet door de
oude meentmeesters liet branden"); maar voorts was de
belemmeri.ng ook daarom in strijd met de getroffen schikking,
omdat de oude meentmeesters toch reeds zeker waren
de gelden, waarop zij aanspraak maakten, van den Officier
van J ustitie te ontvangen en het .doel der schiklcing juist
was om alle bemoeiingen van de meentmeesters der oude
partij met de erfgooiers der nieuwe uit te sluiten en elke
afsluiting der hekken op te heffen. Erger nog was het
weigerern van vijf beesten op gr.ond van den ouden ,schaarbrief",
omdat d~ getwffen schikking de bepalingen van
dien ,schaarbrief" in elk geval tij'delijk - 'immers voor
deze schaardagen - buiten werking stelde. Immers de
ga.nsche schikking was in strijd met den ,schaarbrief".
N og duidelijker ongegrond eindelijk dan op 1 Mei was de
beweri:ng, dat de hekken van wege het ,spoedeischende"
va:n het geval en van wegc de ,openbare orde" door den
Burgemeester moesten worden afgesloten, nu toch juist de
schikking was getroffen, krachtens welke beide partijen ongehinderd
op de meent zouden komen.
De eigenaars van twee der beesten, welken op de wijze als
voren de toegang tot de meent werd ontzegd, hebben deswege
ee:n procedure tot schadevergoeding ingesteld bijl de ·
Arrondissements-Rechtbank te Amsterdam, tegen C. de Graaf
en de vijf anderen, in de aankondiging als meentmeesters
genoemd, van wie die daad was uitgegaan, alsmede tegen
de gemeente Blaricum, dit laatste op grond van de onrechtmatige
daad van haar Burgemeester. Dit proces is nog
ha:ngende.
"
Als slot van dit stuk historic moge de vermelding komen
van de gebeurt·enissen te Hilversum! op 11 Mei en volgende.
Het gemeentebestuur van Hilversum werd bij• voortduring
geslingerd tusschen het goede, d. i. _geen politic te gebruiken
om een civiele quaestie in haar voordeel op te lossen, en het
kwade, d. i. zulks wei te doen.
Op 30 April 1904 was te Hilversurn op de meent geen
politic; beide · partij~ brachten hun vee op de meent, alles
verliep im. voorbeeldige rust. Op 11 Mei 1904 was dat

24
anders: meer dan waarschijnlijk door he: voorbee:d van
Blaricum daartoe verleid, wilde men bet nu ook eens· te
Hilversum met politie prJbeeren. Het was dan ook hard
voor Hilversum te moeten aanzien, dat de oude partij' te
Blaricum, zij bet door machtmisbruik, zich de gelden verzekerd
had, waarop z'ij ter zake van bet vee der jonge
partij van deze aanspraak maakte (zijnde eene som van
f 1672,86), terwijl de oude partij te Hilversum, door zich
behoorlijk en conform bet op de vergadering van Stad
en Lande van 28 April 1904 behandelde te gedragen, niets
zou krijgen. Hoe dit ook zij, op 11 Mei 1904 z·ette de
politie bet deel der meent, waartoe de brug over de
Karnemelksloot toegang gecft, af; politieagenten p:akten
biljetten aan, houdende dat op dat deel aileen de oude
partij werd toegelaten.
Op 16 Mei 1904 vervoegden eenige !eden van het Hoofdbestuur
en hun raadsman zich deswege bij den Burgemeester
en den Commissaris van P.olitie te Hilversum; daar werd
hun medegedeeld, dat pe politie op de meent was geposteerd
op verzoek van de meentmeesters der oude partij,
die politie-assistentie hadden verzocht; hierop gaven voornoemde
Hoofdbestuursl·eden hun voornemen te kennen orn
de afsluiting bij de Karneme!ksloot op te ):leffen door bet
slot te doen opendraai·en en bet hek te openen, en verzochten
zij te dien einde eveneens politie-assistentie; na eenige beraad
werd o.ok deze politie-assistentie verleend in den persoon
van den Hoofdcommissaris, die zelf de !eden naar bet
terrein vergezelde. Op volkomen ordelijke wijze, nadat de
medegekomen smid verschillende sleutels geprobeerd en daaraan
gevijld had, werd bet slot en bet hek daarop geo·pend.
De Commissaris constateerde op verzoek van de oude
meentmeesters, dat bet slot was geo.pend ,door rniddel van
een valschen sleutel, die op bet terrein pasklaar was gemaakt".
Zoodra bet hek geopend was, werden de koeien
van de nieuwe partij - eenige honderden - daardoor gejaagd
op bet tot dusver voor die partij· gesloten gedeelte,
waar bet beste gras was.
Toen ook dit geschied was, deelde de Commissaris aan
de !eden van bet Hoofdbestuur mede, dat de meentmeesters
van :de oude partij voor verdere politie-assistentie hadden
bedankt, dat hij dus zijne dienaren zoude terugtrekken, tenzij
de nieuwe partij hunne hulp meende te behoeven. Het
•

25
Hoofdbestuur verklaarde eYenwel de bemoeiingen van de
politic in de erfgooierszaak zoo ongewenscht te achten, dat
het dit - zeer correcte - aanhod onder dankbetuiging
van de hand moest wijzen.
Aldus kwamen op den 16 Mei 1904 de koeien der nieuwe
partij op de meent en verwijderde de politic zich van daar.
Wie nu echter mocht meenen dat de politic te Hilver·
sum omtrent het door haar in te nemen standpunt voor
goe

26
quaestie verscheen dan .ook op 17 J uni 1904 de Cornmissaris
van Politic van Hilversum des avonds bij den Heer
E. de Groot te \Vestbroek, die den bewusten stier, die
in dien tijd al weder in andere handen was geweest, had
gekocht. De stier werd ,ten dienste van de justitie" in
beslag genomen en naar Hilversum gevoerd. De oude partij
had zich dus weer eens kunnen doen gelden. Eene week
later werd de stier echter weer aan den Heer E. de Groot
teruggeven, nadat hij op het politiebureau te Hilversum
door de belanghebbenden was herkend. Van eene strafvervolging
wegens ,diefstal" van dien stier is sedert niets
vernomen.
Vanaf dat tijdstip bleek d

27
son en gericht, die zich bij Van N es in huis bevonden, en zoo
waagden de politiedienaren bet, zich van de bewuste tent
meester te maken en haar uit bet huis van Van N es te
voeren.
De tent werd daarop weder aan genoemden Klaassen
teruggegeven en na twee of drie dagen weer op de oude
plaats gezet ten gebrui•ke der politic. De politic had zichzelve
,recht" verschaft en nam zelfs niet de moeite om met die
tent te handelen gelijlk met stukken van overtuiging pleegt
te geschieden.
Allengs verminderde echter weder bet optreden van de
politic; terwijl zij' eerst b.v. had b'elet dat koei·en, van wege
bet Hoofdbestuur gemerkr, op de meent werden gebracht,
begon zij zulks weder toe tc laten; ook de sterkte der
politiebewaking werd verminderd; ten slotte bleven aileen
nog een paar agenten .op de meent over (agenten die de
woning van gemelden opzichter Klaassen bewaalkten buiten
rekening gelaten), en ook deze agenten zijn vertrokken nadat
bet Hoofdbestuur zich g~noopt had gezien om den Com·
missaris van Politic te Hilversum bet expl.oit te laten doen,
waarvan de woordeLijke inhoud bier volgt:
In den jare negentien honderd en vier, den twintigsten
Augustus, ten verzoelke van 1. Floris Vos, erfgooier, w.onende
te Naarden op bet landgoed ,Oud Bussem", 2. Jan
Majoor Jacobuszoon, erfgooier, wonende te Laren, 3. Adrianus
Nicolaas Veen, fabrikant, wonende te Hilversum,
4. Jan Brouwer Jacobszoon, erfgooier, wonende te Hilver·
sum. 5. Jacob Glazemaker, wonende te Hilversum, 6. Willem
Veerman, wonende te Huizen, 7. Gerrit Brasser, wornende
te H uizen, 8. Steffen de J ong, Wethouder, wonende te
Blaricum, 9. Jacobus Krij'nen, wonende te Naarden, 10.
Cornelis Willernszoon de Gooij'er, wornende te Naarden, 11.
Pieter van den Brink Corneliswon, wonende te Laren, 12.
Gerrit Dekker Willernszoon, wonende te Bussum, 13. Christiaan
Lambertus Velthuij'sen, Burgemeester, wonende te Laren,
14. Willem Pandelaar Willemszo,on, wonende te Laren, 15.
Albertus Perk, wonende te Hilversum, 16. Jacobus Bus,
wonende te Bussum, 17. Klaas B.orsen, Wethouder, wonende
te Blaricum, 18. Antonie Vos, wonende te Huizen, 19. Bertus
Vos, wonende te Blaricum, zoo in prive en als in hoedanigheid
van· en als te zamen uitma:kende bet Hoafdbestuur

28
van de gerechtigden tot de gemeene heiden en weiden van
Gooiland, waarvan dele requirant Voorzitter, de 2e requirant
Vice-Voorzitter en de 3e rcquirant Penningmeester is, als
zoodanig benoemd en gekozen door het college van gemachtigden
van die gerechtigden in de vergadering van dat
college van den eers~en October negentien honderd en dric,
welk college op zijn bet

29
verder beheer of andere bemoeiing met de gemeene heiden
en weiden van Gooiland, tot welke de meent onder HiJversum
behoort;
dat bij gemeld exploit verschiHende gronden voor die
aanzegging werden medegedee1d, waaronder deze, dat de
gemeentebesturen, die genoemde ,Vergadering" heblben gekozen,
zulks hadden geda.n zonder de in artikel 121 der
Gemeentewet vereischte machtiging en goedkeuring van Gedeputeerdc
Staten van Noord-Holland, en die keuze in elk
geval reeds hierom alle beteekenis mist;
dat aan die gronden ten deze nog kan worden toegevoegd,
dat de gemeente Laren niet meer medewerkt tot
het kiezen dier ,Vergadering" en haar Burgemeester deel
uitmaakt van het door en uit de erfgooiers zelven gekozen
bestuur over de gemeene gwnden, zijnde mijne requiranten,
zoodat de daardoor incompleet geworden ,Vergadering"
in elk geval ook daarom niet meer kan optreden;
dat, gelijk aan gelnsinueerde uit een en ander kan blijken,
en hem ook van elders bekend zal zijn, tusschen mij'ne
requiranten en de door .dezen vertegenwoordigde erfgo.oiers
eenerzijds en voornoemde zestien personen en de door dezen
vertegenwoordigde gemeentebesturen, waaronder dat van Hilversum,
anderzijds, een burgerrechtelijk verschil bestaat,
onder meer over de vraag wie van beide partijen bevoegdheid
heeft de gemeene gronden te beheeren en te besturen,
welk geschil wordt aangeduid als ,erfgooiersquaestie";
dat over en in verband met dit geschil ,onderscheidene
rechtsgedingen aanhangig zijn, terwijl door beide partijen
stappen zijn gedaan om hetzelve door eene minnelij'ke regeling
tot oplossing te brengcn;
dat in afwachting van deze, dit verschil volgens artikel
153 der Gwndwet, als betreffende burgerlijke rechten, bij
uitsluiting behoort tot de kennisneming van de rechterlijke
macht en niet tot die van gelnsinueerde en zijne onderhebbende
dienaren van politic;
dat immers de politic zich niet mag leenen om de aanspraken
van de eene partijl te handhaven en de uitodetning
der aanspraken door de tegenpartij te verhinderen, gdijk
zulks na te laten overal bij de politic gebruikelijk is en
hare verplichting daartoe ook blijkt uit missive van den
Minister van Binnenlandsche Zaken, No. 5599, Afdeeling
B.B., in bijlagen Hand. II~ Kamer 1904, A. p. 72;

30
dat hierin geene verandering kan worden gebracht door
het feit dat de gemeente Hilversum zelf of leden van haar
bestuur tot eene der partijen behooren, daar deze omstandigheid
veeleer tot een nog nauwkeuriger inachtneming van
de striktste onpartijdigheid zoude moeten nopen;
dat nu echter, hoewel de ,Vergadering van Stad en
Lande", waartoe .ook de Burgemeester en afgevaardigden
der gemeente Hjlversum behooren, tot heden geen termen
heeft gevonden de tusschenkomst des burgerlijken rechters
omtrent voorschreven geschil in te roepen, hetwelk alzoo
nog hangende is, de gelnsinueerde sinds een aantal weken
heeft kunnen goedvinden om met gebruikmaking van de
diensten . zijner onderhebbende dienaren van politie, eene
feitelijke en gewelddadige opl.Jssing van dat verschil ten
bate dier ,Vergadering" dour te drijven;
dat gelnsinueerde daartoe vooreerst zijne bemo·eiingen van
politic uitstrekt tot de ,meent", zijnde een aan alle kant en
afgesloten privaat terrein, ahvaar dezelve althans aan de
partij mijner insinuanten in hooge mate ongewenscht zijn,
ook omdat zij ordeverstoring in de hand werken;
dat dit laatste wel het best blijkt uit het feit, dat op
dertig April negentien honderd vier, zijnde de eerste schaardag,
bij afwezigheid van politic, het vee van beide partijen
door elk hunner in volkomen orde en eendracht op de
meent werd gebracht, terwijl ordeverst.oring en tweedracht
ontstonden van het .tijdstip, dat de partij der ,Vergadering",
zich sterk gevoel.ende door de verkregen politiehulp, dezelve
bezigde om gedeelten der meent aan het algemeen gebruik
door de erl:gooiers te onttrekken;
dat voorts gelnsinueerde zijne agenten leent om de partij
mijner insinuanten op verzoek van de partij der ,Vergadering"
van de meent te doen verwijderen, teneinde deze laatste het
rustig bezit van dezen grond te doen hebben, hetgeen, als
gezegd, alleen des burgerlijlken rechters is;
dat eindelijlk gelnsinueerde zich zelfs niet heeft ontzien
om zaken, zooals op zeventien J uni negentien honderd vier
een stier en op zes en twintig Juli negentien honderd vier
eene tent, ten aanzien .van welke alleen de burgerrechtelijke
vraag kon rijzen, of die door mijne insinuanten, optredende
voor de erfgooiers, al dan niet terecht in beheer werden
gehouden, aan mijne insinuant.en te ontnemen onder het
nietige voorwendsel, dat die voorwerpen aan de tegenpartij

31
waren ,ontstolen", hoewel he~ aan een ieder bekend was,
dat insinuanten zich die zaken nimmer hebben willen toeeigenen;
dat gelnsinueerde, Qm zijn laatste omschreven doe! te bereiken,
misbruik heeft gemaakt van bevoegdheden, hem
door zijn ambt geschonken, als bet binnentreden eener woning
tegen den wil van den bewoner, het forceeren van
.den toegang tot dezelve, het bezigen van middelen, geschikt
om vrees aan te jagen, zooals met scherp geladen en gerichte
karabijnen;
dat dus gelnsinueerde, die de partij mijner insinuanten
talrijke malen met toepassing der strafwet heeft bedreigd,
zelf door misbruik van zijn gezag als commissaris van politie
de partij mijner insinuanten dwingt zijn voorschreven handelingen
te dulden, kunnende van mijne insinuanten niet worden
gevergd, dat zij zich 'daartegen feitelijk verzetten;
dat uits}uitend door dit optreden van de politie het verschil
te Hilversum zulk een acuut karakter heeft aangenomen
en de gelnsinueerde wei niet te zijner bevrijding zal kunnen
aanvoeren, dat de erfgooiersquaestie geen quaestie meer is;
En heb ik deurwaardcr, exploit doende als hoven, den
gei·nsinueerde
Gesommeerd
Om zich van verdere bemoeiingen van politie zelf of door
middel zijner dienaren op de wijze als haven te onthouden,
totdat de burgerlijke rechter uitspraak hebbe gedaan of
andere voorziening worde getroffen, en waar zijne hulp
mocht worden ingeroepen tot handhaving van openbare orde
of persoonlijke veiligheid, die te verleenen zonder aanzien
des persoons en zonder zich te mengen in de civiele
quaestie tusschen mijne insinuanten en de gemeenre Hilversum;
Mitsdien om onmiddellijk, i'mmers binnen twee maal v1er
en twintig uur, zijne dienaren van politie, die zich tegen
den bij deze uitgesproken wil van mijne insinuanten bij
voortduring op de meent bevinden en aan mijne insinuanten
het beheer van de meent gedeeltelijk beletten, gedeeltelijk
belemmer·en, van bet terrein dier meent te doen verwijderen,
blijvendc het hem uitteraard vrijstaan, daartoe termen vindende,
deze personen in de nabijheid dier meent op te
stellen.
De kosten zijn I 16.371/ 2.

Red. Expl.
Schrijfloon bijl.
Idem exploit
leg. en reg.
Porto's
f 1.50
3.-
7.20
4.571/2
0.10
f 16.371/2
(w. g.) J. P. VAN VUGT,
Deurw.
Geregistreerd te Hilversum twee en twintig Augustus
1900 vier, deel 57 folio 81 recto vak 1 drie bladen geen
renvo01. Ontvangen voor recht een gulden twintig cent.
f 1.20.
De fd. ontvanger,
( w. g.) onleesbaar.
En hiermede kan deze periode uit de geschiedenis der
erfgooiersquaestie worden besloten. Zij geeft een beeld
van den strijd, dien de erfgooiers ter bewaring hunner
rechten moeten voeren, niet tegen het bestuur, waaraan
zij de gehoorzaamheid hadden opgezegd, noch tegen die
erfgooiers, die zich onder de vaan van dat bestuur waren
b:ijven scharen, maar tegen de politie, waarover dat bestuur
-- in eene andere qualiteit - de beschikking had.
Intusschen zijn de onderhandelingen om te komen tot
eeene minnelijke regeling tusschen de partijen kortelings
weder opgevat. De hartelijke wensch, dat een volgend geschiedschrijver
aileen van pais en vree zal kunnen gewagen,
en dat althans het zwaard des politiedienaars in de toekomst
zal moeten plaats maken voor dat der Justitie, mage
dus tot sLot eene plaats vinden.

DRUKKY.RIJ KLENE. - HILV.LRSUM.