Boosaardig

BAS HEIJNE
Vlees en bloed
Padang, 2 april r86-
Lieve mama! U ziet, wij zijn behouden in Insulinde aangekomen.
Geen zware stormen, geen schipbreuk, geen besmettelijke
ziekten, een alleszins voorspoedige passage, dat zei ook kapitein
Smit. De zon lachte ons de gehele reis toe, een stevige bries
deed de zeilen bollen en bracht ons verkoeling. Het is duidelijk
dat Gods zegen op onze onderneming rust. Dat zegt Jacob, die
u groet. Hij heeft, toen wij door de Golf van Biskaje voeren,
twee dagen zeeziek zijn kooi moeten houden, maar dat is werkelijk
alles. Dus zet uw zorgen nu maar opzij, lieve mama, van al
die vreselijke ongelukken, tegenslagen en rampen die u zo sterk
voorvoelde, heeft er niet een plaatsgevonden.
Alleen ... onze medepassagiers! Ik hoop vurig dat het soort oudgasten
dat wij aan boord troffen niet maatgevend zal blijken te
zijn voor de Europeanen die wij hier in Indie zullen tegenkomen.
Het is, algemeen gesproken, bijzonder ruw en onbeschaafd
volk. Wie hen gadeslaat, ziet in hun bloeddoorlopen
ogen de leegheid van een leven waarin God niet de toevlucht is.
Daarom drinken en vloeken ze, daarom slaan ze liederlijke taal
uit, daarom spelen ze tot vroeg in de ochtend een onbegrijpelijk
kaartspel, waarbij hele vermogens gewonnen en verloren worden
(een van hen, een jonge planter die in Deli een onderneming
wil beginnen, schijnt in een beschonken toestand al zijn
35

ezittingen er doorgejaagd te hebben. Water nu met hem zal
gebeuren weet ik niet; hopelijk tonen zijn medespelers zich
barmhartig). Daarom ook maken zij zich schuldig aan gedrag
dat aan het dierlijke grenst. Nee, wees maar niet bang, mama,
mij is niets onaangenaams overkomen. Jacob is de hele reis aan
mijn zijde gebleven. Wel heeft hun nachtelijk rumoer ons vaak
uit de slaap gehouden. Ikzelf zie het verdriet dat zij voor de wereid
verborgen trachten te houden (velen van hen zijn naar Indie
vertrokken omdat het leven in Holland hen niets dan teleurstellingen
hood) en ik heb medelijden met hen, misschien omdat
ik een vrouw ben. Jacob gruwt echter van hen. Maar hij
heeft dan ook onder hun grove onbeschaamdheid te lijden gehad.
Reeds te Nieuwediep deed het gerucht de ronde dat er zich
een dominee aan boord bevond, wat aanleiding was tot vele
flauwe grapjes en spottende opmerkingen. Toen Jacob enige dagen
na ons vertrek pogingen ondernam tot het organiseren van
korte morgenbijeenkomsten in onze hut, waarop de passagiers
elkander zouden kunnen sterken door het lezen van Gods
Woord, noemde men hem smalend 'de hemeldragonder', een
bijnaam die hij tot aan het einde van de reis heeft moeten dragen.
Arme Jacob! Ook hebben ze- we bevonden ons toen reeds
in de Indische Oceaan - een toneelstukje opgevoerd, waarin hij
als dominee een beetje bespottelijk werd gemaakt. Het was,
dacht ik, in het geheel niet kwaadaardig bedoeld en ik moest er
eerlijk gezegd een beetje om lachen, maar Jacob gaf mij een
standje. 'Wanneer zelfs de Hollanders die zichzelf Christenen
noemen, spotten met hun God, hoe kunnen wij de inheemse
volkeren dan overtuigen van de waarheid van Zijn Woord? Het
liederlijke gedrag van deze mensen beschaamt het geloof, en het
is dan ook zeer begrijpelijk dat de onwetende inlanders de voorkeur
geven aan de islam hoven het Christendom.' Ik moest toegeven
dat ik het z6 niet gezien had. Ik weet nog zo weinig, mama. Ik
ben bereid om te leren - o ja! - maar Jacob bezit zo oneindig veel
meer kennis, nee, wijsheid dan ik, dat ik mijzelf wel eens afvraag
ofhij aan mij een goede vrouw en bondgenote heeft. Ik weet wel,
u vindt dat ik mijzelf te laag schat. Maar zo'n bijzonder mens als

Jacob, een man die zijn ogen slechts op een doel gericht heeft,
een doel dat door de meesten van ons niet eens gezien wordt,
laat staan op zijn juiste waarde geschat, zo'n man heeft niet aileen
steun, maar ook bescherming nodig. En soms - niet altijd,
hoor - soms betwijfel ik of ik wel over genoeg kracht beschik
om hem terzijde te staan bij het volbrengen van zijn zware taak.
Zeker, ik heb een roeping, maar het is een andere roeping dan
die van Jacob. Hij wil het Licht van het Evangelie over de inlanders
laten schijnen, en zeker, dat wil ik ook, maar mijn roeping
betreft in de eerste plaats mijn liefde voor Jacob. Zijn welzijn
is het belangrijkste in mijn leven. Is dat verkeerd, mama?
Nee kind, hoor ik u zeggen. Jawel, dat is verkeerd, lieve Jetje,
zou Jacob zeggen, er zijn belangrijkere, hogere zaken. Ikzelf
weet het niet.
Gelukkig waren er niet alleen ruwe klanten aan boord. Er was
ook een bijzonder vriendelijke, enigszins verlegen jongeman,
die zojuist benoemd was tot assistent-resident van Tanapoeli.
Hij toonde in het geheel geen dedain voor zendelingen, integendeel,
hij prees ons werk zelfs, en dat is meer dan van de meesten
die in dienst zijn van het gouvernement gezegd kan worden, gelooft
u mij. Alleen, en daarin leek hij wel een beetje op u,
mama, zo bezorgd als hij was! Wat deed een jonge vrouw als ik
in het land van tijgers, slangen en koppensnellers? 'lndie is
geen land voor vrouwen, zeg ik u,' beweerde hij, 'en Sumatra
zeker niet.' Hijzelf was ongetrouwd. En zou ook nooit trouwen,
zei hij. Met een heel ernstig gezicht vertelde hij mij dat hij niet
wist wat liefde was. Zijn vader en zijn moeder, hij gafveel om
hen, dat wel, maar houden van hen, nee, dat deed hij niet. Stelt
u voor, mama! Hij zei het zo droevig, die middag op het achterdek,
dat ik niet wist wat te zeggen. 'U weet wat lief de is,' zei hij
ook nog. 'Dat zie ik in uw ogen.' Vreemde jongen. 's Avonds
bid ik voor hem.
Mama, deze brief is al zo lang en morgen wordt een drukke dag.
Vannacht blijven we in dit hotel, ons aanbevolen door de jonge
assistent-resident. De kamers zijn schoon, maar ik houd uw fles
ammonia paraat. Morgen reizen we verder noordwaarts, op-
37

nieuw in een boot, naar Siboga, waar wij een heer van het
Rijnse genootschap zullen treffen. Een zekere dominee Vogel,
een Duitser. Hij zal ons verder wegwijs maken; hij heeft zelf
enige jaren onder de Bataks gewerkt. Met hem reizen we verder,
opnieuw naar het noorden, naar Baroes, van waar ik u verder
zal berichten. Dan hoop ik u ook meer te vertellen over Sumatra,
waar ik nu nog helemaal niets van heb gezien, behalve
een wazige, zachtgroene kust. Padang lijkt me een schone, aantrekkelijke
stad met lange en brede straten, maar ook dat is niet
meer dan een indruk, want toen wij aankwamen was het reeds
donker.
Jacob is al naar bed gegaan en slaapt in de andere kamer. Terwijl
ik u dit schrijfbij het flakkerende licht van een kaars, kan ik
hem horen ademen. Mama, ik houd van hem, ik houd van hem.
Water verder ook zal gebeuren, welke verschrikkingen wij ook
op onze weg zullen tegenkomen, dat is iets wat zeker is, daar
kan niemand iets aan veranderen. God weet dat.
Mama, ik ga nu slapen. Denk aan mij, uw liefhebbende dochter,
Henriette. Welterusten.
Baroes~ 14 mei r86-
Lieve mama! Ik schrijf u in de koele voorgalerij van het huis
van dominee Vogel, een van de zendelingen van het Rijnse genootschap,
die zo vriendelijk geweest is ons tijdelijk logies aan
te bieden, zodat wij ons in alle rust kunnen voorbereiden op ons
werk in de binnenlanden. Dominee Andreas Vogel is een robuuste,
grote man met het uiterlijk van een schipper. Werkelijk,
hij heeft niets van een geestelijke: hij steekt een kop hoven
Jacob uit en heeft een zware, donkere baard en een stentorstem.
Maar hij is gastvrij en een onderhoudend verteller. Hij woont
hier samen met zijn huishoudster, een klein Maleis vrouwtje
met schichtige kraaloogjes, dat nerveus wegduikt wanneer zij
een van ons ziet.
Mama, ik ben in een andere wereld. Alles om mij heen is nieuw
en vreemd. Soms, meestal wanneer het begint te schemeren en

Jacob, dominee Vogel en ik in de galerij zitten in afwachting
van het avondeten - zoals nu - en de twee mannen duizend-eneen
zaken bespreken die mijn verstand te boven gaan, probeer
ik mij u voor te stellen, hoe u daar zit, thuis in Amsterdam, borduurwerk
op schoot, in uw mooie groene jurk. Het lukt wel,
maar het kost mij iedere dag meer moeite. Het beeld is als een
droombeeld geworden, zo onwerkelijk. Alles, alles is hier anders
dan in Holland. Allereerst de mensen natuurlijk. Zo'n bonte
mengeling heb ik nog nooit gezien: Maleiers, Chinezen, Bataks
en Europeanen. En zelfs de laatsten hebben zich allerlei inheemse
gewoonten eigen gemaakt, zodat zij in Holland beslist
uit de toon zouden vallen. V elen van hen kunnen, vrees ik, geen
goede Christenen genoemd worden. Zelfs dominee Vogel vertelt
zo nu en dan verhalen en grapjes waarover men in Europa
de wenkbrauwen zou ophalen. Zijn grote houten huis bevindt
zich aan de rand van Baroes, ver van de overige Europeanen, en
biedt een schitterend uitzicht op het gebied waar wij onze arbeid
zullen verrichten: enkele uitgestrekte rijstvelden, met daarachter
het diepgroene oerbos, dat aan de horizon begrensd
wordt door dreigende bergkammen. Daarachter, wij kunnen het
van hieruit niet zien, moet het geheimzinnige Toba-meer liggen,
of tao, zoals de inlanders zeggen, wat eenvoudigweg 'het
meer' betekent. Denkt u nu niet dat ik mij in zo'n korte tijd het
Bataks heb eigengemaakt, het is bijkans het enige woord dat ik
ken in deze taal. En mijn Maleis laat helaas ook nog zeer veel te
wensen over. Jacob zegt dat ik intuitief altijd de klemtoon verkeerd
leg. Hijzelf maakt goede vorderingen met het Tobaas en
de andere Battadialecten. Samen met dominee Vogel, die over
een enorme kennis van de inheemse talen beschikt, vertaalt hij
kleine stukken uit de Evangelien. Op dit moment redetwisten
de beide mannen over de juiste vertaling van Matheus 26: 26-
29, waarin Jezus het brood breekt. Vogelleest: 'Doch ik zeg u,
Ik zal van nu aan voorzeker niet meer van deze vrucht van de
wijnstok drinken, tot op die dag, dat Ik haar met u nieuw zal
drinken in het Koninkrijk mijns Vaders,' en beweert luidkeels
dat de regels niet te vertalen zijn, daar de Bataks geen woord
39

voor wijn kennen. Wel voor bloed, natuurlijk. Jacob antwoordt
rustig (maar aan de blos op zijn wangen zie ik dat hij zich opwindt
over de stelligheid van Vogel) dat er wel een equivalent
moet zijn. Vogel snuift minachtend. Zoals u weet hebben wij
een vertaling van het Scheppingsverhaal bij ons, maar de passage
over het Laatste Avondmaalligt Jacob na aan het hart en hij
meent dat de Bataks in het algemeen gevoeliger zullen blijken te
zijn voor het Nieuwe Testament.
Morgen zullen wij het weten, want dan neemt onze zendingsarbeid
een aanvang. Samen met dominee Vogel en een zekere
Herr Muller, eveneens een lid van het Rijnse genootschap, zullen
wij enkele nabijgelegen kampongs bezoeken, waarvan de
hoofden (Radja's, zegt men hier) ons Hollanders welgezind zijn.
Dan zullen wij, zoals Jacob zegt, de aarde in ogenschouw nemen
waarin wij zullen zaaien. 'Want, Jetje,' zegt hij, 'onze taak
is het zaaien, en alleen het zaaien. De wasdom, het opschieten,
dat is de taak van God en in de vervulling van die taak zal God
niet achterblijven.' Ik moet u eerlijk bekennen, lieve mama, dat
ik een beetje ongerust ben. Jacob heb ik er niets over verteld,
maar de verhalen die hier over de Bataks de ronde doen, jagen
mij angst aan. Hier in Baroes zijn de inlanders aan ons gewend.
Zij handelen met de Maleiers en Chinezen in kamfer en benzoin
en aanvaarden de heerschappij der Europeanen. Maar in
de binnenlanden, in de kampongs die diep in de rimboe verscholen
liggen, daar leidt men een uiterst primitief bestaan.
'Het zijn wilden,' zegt dominee Vogel. 'Zij kennen God niet, zij
kennen Allah niet eens, echte wilden zijn het.' De toon waarop
hij dat zegt, een mengeling van spot en ontzag, maakt me bang.
Niet voor mijzelf, maar voor Jacob. Beseft hij wel wat ons te
wachten staat? Hij kan niet wennen aan het leven hier. De losbandige
levenswijze der Europeanen is hem een doom in het
oog. Vogel dringt er voortdurend bij hem op aan dat hij zijn
Hollandse predikantenkostuum uittrekt; de inlander zou er achter
zijn rug de spot mee drijven. Zelfheeft hij zijn zwarte rok al
jaren geleden aan de klapperboom gehangen, zegt hij. Volgens
hem staan de Bataks, en eigenlijk alle Indiers, uiterst argwa-

nend tegenover ons zendelingen, daar zij niet kunnen bevatten
dat wij geen geldelijke of politieke belangen dienen. Men vermoedt
dat wij spionnen zijn, in dienst van het gouvernement.
Vogel heeft het horen fluisteren in de stad. Daarom is het zaak,
zegt hij, ons zo onopvallend mogelijk te gedragen. En wij moeten
ons vooral geen padri laten noemen, zoals men christengeestelijken
hier aanduidt, maar goeroes. Het spreekt vanzelf dat
Jacob van dit alles niet wil horen. 'God behoede ons,' heeft hij
gezegd, 'dat wij ons gaan schamen voor het feit dat wij Christenen
zijn. Allen die dorsten naar Gods Woord, allen die de behoefte
aan de Verlosser voelen, die zullen wij met open vizier,
in alle eerlijkheid tegemoet treden. Alleen dan zal ons werk
vruchten afwerpen, alleen dan zullen wij de islam tot staan
brengen.' Toen hij deze woorden sprak, zag ik dominee Vogel
zijn schouders ophalen. De beide mannen mogen elkaar niet,
dat is duidelijk. Het baart me zorgen, want ik weet dat Vogel Jacob
tot steun kan zijn in dit onbekende land, dat Jacob hem nodig
heeft. Hoewel hij er tegen mij niet over gesproken heeft,
voel ik dat Jacob een sterke antipathie jegens Vogel koestert en
diens ideeen over de verspreiding van het Evangelie niet goedkeurt.
Mama, de Maleise huishoudster is zojuist verschenen - klein,
vreemd vrouwtje! - en zegt dat het eten is opgediend in de achtergalerij.
Ik zal u snel weer schrijven, zo snel mogelijk, want
wanneer wij eenmaal in de binnenlanden zijn, zal het postverkeer
nog veel trager verlopen dan nu reeds het geval is. Gisteren
kreeg ik een briefkaart die u meer dan vier maanden geleden
verzonden had! Ik had het gevoel of hij uit een andere wereld
kwam. Mama, zorg goed voor uzelf en denk aan uw liefhebbende
dochter Henriette.
24 mei 186-
Lieve mama, wij bevinden ons nu diep in de binnenlanden en ik
weet niet hoe het hier heet. Enkele uren geleden hebben we
onze tenten opgeslagen aan de oever van een kleine, snelstro-
41

mende rivier, ergens ten zuidwesten van de Bakkara-vallei. U
kunt het opzoeken op de kaart.
Overal om ons heen is het oerbos. Overal reusachtige varens,
overal tientallen meters hoge bomen, wier weelderige bladerkronen
de hemel aan ons oog onttrekken. Slechts hier en daar
valt een felle lichtstraal door het gebladerte. Alles is zo groen
hier, mama, zo onvoorstelbaar groen. Nergens is de aanwezigheid
van God zo voelbaar als hier. Hij is zo dichtbij, bijna tastbaar.
Als u nu hier zou zijn, mama, midden in deze groene wereid,
onder deze immense koepel van bladeren, en zou horen
het gekras van de honderden vogels, het luide geklater van het
water, dan zou ook u geloven, mama, ik ben er zeker van.
Het water van de rivier is het helderste dat ik ooit gezien heb. Ik
heb er onze kleren in gewassen. Ik zou er graag in baden, maar
Jacob wil het niet hebben. Hij is bang voor bloedzuigers en wil
niet dat Vogel en Muller mij zouden gadeslaan. Hoewel de zon
hier niet zo fel is, vanwege het beschermende bladerdak, heerst
hier toch een benauwende, zeer vochtige hitte, als een klamme
hand om je keel, die iedere activiteit zinloos lijkt te maken. De
vochtigheid van de lucht doet mijn inkt doorlopen.
Wij zijn hier met z'n zevenen: Jacob, Herr Muller (een uiterst
zwijgzaam man met een tragisch, diepgetekend gezicht), dominee
Vogel, ik en nog drie bedienden. Met hen en Muller is Jacob
er een uurtje geleden opuit getrokken om de omgeving te
verkennen. Ik ben samen met dominee Vogel achtergebleven.
We zitten bij een rokerig vuurtje, dat ons tegen muskieten zou
moeten beschermen. Zou moeten, zeg ik, want mijn armen zijn
bedekt met rode bulten. Dominee Vogel is verdiept in een groot
boek over de flora en fauna van Sumatra, een Duits boek met
een lange, onbegrijpelijke titel. Ik heb zojuist een vreemd gesprek
met hem gehad.
Toen de vijf mannen in het woud verdwenen waren en wij bezig
waren met het aanleggen van het kampvuur, legde hij plotseling
een zware hand op mijn schouder.
'Jetje, kind, ik moet eens ernstig met je praten. Het gaat niet
goed met jou, ik zie het. Je maakt een afgetobde indruk.'
42

Ik antwoordde dat het nu de tijd niet was voor een dergelijke
conversatie, dat wij het kamp gereed moesten maken voor de
nacht, dat er water opgezet moest worden. Er moesten nog honderd
dingen gedaan worden. En bovendien was er niets aan de
hand.
'Kom, je bent bang. Dat is het, nicht wahr?'
'Ja.'
Ik ben bang, mama. Doodsbang, sinds de dag waarop we de
kampongs nabij Baroes hebben bezocht. Niet voor de Bataks,
geloof ik. De primitieve schepsels die wij aldaar gezien hebben,
waren ons niet vijandig gezind. Afstandelijk, of nee, onverschillig,
dat waren ze wel, maar de Radja's lieten Jacob rustig uitspreken
over Hij die onze zonden wegneemt en ons weer met
God verzoent, over Jezus Christus, de Zoon van God, die mens
geworden is en door Zijn lijden en sterven de straf op onze zonden
gedragen heeft. Men heeft ons in de kampongs niet onheus
bejegend. (Wel moesten ze lachen om het Scheppingsverhaal,
als kleine kinderen.) Het zijn simpele zielen, die zich in hun onwetendheid
door de geslepen Maleiers tot de islam hebben laten
bekeren. Maar het animistische geloof van hun voorvaderen
heeft zich diep in hen geworteld en in het geheim luisteren ze
nog altijd naar hun oude priesters, hun sibaso. In de kampongs
heb ik houten voorouderbeeldjes gezien, tekenend voor hun onwetend
bijgeloof. Maar kwaadaardig zijn zij niet. Vogellacht
om hen alsof het werkelijk kinderen zijn. Nee, voor hen ben ik
niet bang.
Waarvoor dan? vraagt u. Ik weet het niet, mama, ik weet het
werkelijk niet. Er is niets om bang voor te zijn. Niets ... en
toch ... toen wij op dat kleine pleintje stonden, temidden van de
hoge bamboehutten, omringd door een zwijgende groep wilden,
werd ik bevangen door een hevige, kruipende angst, die zich in
mijn zenuwen genesteld heeft en mij nu verlamt. Een gevoel
van naderend onheil, als donkere wolken die zich samenpakken
aan de hemel, anders kan ik het niet uitdrukken. Ik weet dat het
niet goed is u ongerust te maken, u hierover te schrijven, u die
niets kunt doen, daar in Holland, zo ver van mij vandaan. Maar
43

het doet mij goed het neer te schrijven, mijn zinloze angsten in
nuchtere woorden te zien, ze te delen met u. Misschien verstuur
ik deze brief niet.
Ik vertelde dit alles aan dominee Vogel, die bedachtzaam knikte.
'Hij had het niet mogen doen.'
'Pardon? Wat bedoelt u?'
'Verschuil, je man, hij had je in Holland moeten laten. Hij is
niet goed voor je. Hij kan alleen maar aan God denken.'
Verontwaardigd heb ik hem de les gelezen. Wat denkt hij wel?
Wat zou Jacob hier zonder mij moeten beginnen? Jacob heeft
mij nodig. Trouwens, waar bemoeit Vogel zich mee? Vreemde
man! Ik weet, het klinkt mal, mama, u zegt altijd dat ik me
voortdurend van alles in mijn hoofd haal, maar soms denk ik dat
Vogels sterke gevoelens van antipathie jegens Jacob, die hem
nooit iets gedaan heeft, hun oorzaak vinden in een geheime
hartstocht voor mij. Jacob zegt dat hij samenleeft met zijn Maleise
huishoudster, als u begrijpt wat ik bedoel. Dat zou verklaren
waarom zij zo schuw was.
Mama, de mannen zijn zojuist teruggekeerd. Ik zal zo snel mogelijk
verder schrijven.
27 mei. Lieve mama, wij hebben de plaats gekozen waar wij
onze zendingspost zullen vestigen. Diep in de rimboe, enkele
tientallen kilometers van de hoge bergkammen die de Bakkaravallei
omsluiten. Daar wonen de Toba-Bataks, geregeerd door
de beruchte koning aller Bataks, Si Singa Mangaradja, wat zoveel
als de leeuwenkoning betekent, een titel die overigens erfelijk
is. Dit alles heeft Vogel ons verteld. Wij zullen hier een
huis van bamboe laten bouwen, op palen, vanwege de vochtigheid,
benevens een klein gastenverblijf, een keuken en een badkamer.
Later hopen wij er nog een klein hospitaal aan toe te voegen,
een schooltje en - zoete droom! - een kerkje van hout. Als God
het wil. Ik ben zeer gelukkig, hoewel ik de afgelopen dagen niet
wel ben geweest. Mijn lieve Jacob maakt het uitstekend: hij is
wat dikker geworden en ziet minder bleek. Het leven in de rimhoe
schijnt hem goed te doen. Wonderlijk, want de hitte is nu
44

45
bijna ondraaglijk geworden. Vogel en Muller blijven de eerste
tijd nog bij ons, maar uiteindelijk, over een maand of twee,
wanneer wij hier een kleine gemeenschap opgebouwd hebben,
zal het zendingswerk volledig op onze schouders komen te rusten.
Jacob zegt dat hij met verlangen naar die dag uitziet. Zijn
enthousiasme wordt met de dag groter. In zijn ogen brandt een
heilig vuur.
Vreemd is wel dat ik, afgezien van onze helpers, waarvan er nu
zeven in getal zijn, nog geen enkele Batak heb gezien. Vogel
zegt dat zij uiterst schuw en wantrouwend zijn. Volgens hem
zijn zij zeer zeker van onze aanwezigheid hier op de hoogte.
Maar zij laten zich niet zien.
Ik ben nu niet meer bang. Het spijt me als ik u ongerust heb gemaakt.
Ik steun op Jacob. En op God. Welterusten lieve mama.
Uw dochter Henriette.
3juni r86-
Lieve mama! Niets dan goed nieuws deze keer. Ons huis is bijna
voltooid, evenals de rest van onze zendingspost, die door Jacob
'De Goede Hoop' is gedoopt. De inlandse helpers zijn dag en
nacht in de weer, onder de bezielde leiding van een hevig zwetende
dominee Vogel, die in zijn vele tropenjaren al heel wat
van deze bamboe nederzettingen heeft helpen bouwen. Jacob en
ik slapen nu ook in het huis. Het is wel wennen, zo een paar meter
hoven de grond, maar ik heb de kamers zo huiselijk mogelijk
gemaakt. Het zal u genoegen doen te horen dat het kleedje dat u
voor mij geborduurd heeft, u weet wel, met die molens, over de
grote tafel op de veranda ligt. Overdag, wanneer er niets dringends
te regelen valt in het kamp, probeer ik het Bataks machtig
te worden, wat echter nog steeds niet goed lukken wil. Ik ken
nog maar een handvol woorden en van de grammatica begrijp ik
niet veel. Helaas! Jacob werkt aan zijn vertaling van het Evangelie
van Mattheiis, bijna voltooid nu. Af en toe leest hij mij een
stukje voor en dan kent mijn bewondering voor hem geen grenzen.
's Avonds na het eten, dat bereid wordt door een oude Chi-

nees die een paar dagen geleden uit Baroes overgekomen is, lezen
Jacob, Herr Muller en ik, en soms dominee Vogel, altijd
nog een uurtje uit de Schrift. Dan gaan wij slapen, want wij
staan hier op met de zon. Voorwaar een zeer vredig bestaan in
de wildernis!
Maar er is nog meer goed nieuws, nieuws dat veel belangrijker
is. Mijn lichte ontsteldheid van enige tijd geleden had een ongevaarlijke
oorzaak, mama: over een aantal maanden kunt u een
kleinkind verwachten. Herr Miiller, die jarenlang als arts werkzaam
is geweest voor hij in dienst trad van de Rheinische Mission,
zegt dat er geen twijfel mogelijk is.
Is dat geen goed nieuws?
Het is de vervulling van onze liefste wens, en van de uwe, dat
weet ik. Als de tijd daar is, zal ik terug moeten gaan naar Baroes,
of wellicht zelfs naar Siboga, voor mijn accouchement,
maar zover is het nog lang niet. Voorlopig kan ik nog gewoon
meehelpen met het werk hier. Jacob en ik bidden dagelijks tot
God voor een mooi en gezond kind. Bidt u ook, mama, al gelooft
u niet. Jacob, hij zit naast mij aan tafel met zijn Tobaasche
Spraakkunst, laat weten dat wij het kind naar u zullen vernoemen,
tenminste, als het een meisje wordt. Blijkt het een zoon,
dan noemen wij hem naar grootpapa.
Gaat alles goed, dan zullen wij volgende week een eerste poging
doen om in contact te treden met een der naburige Batakstammen.
De heer Corneelissen, een ambtenaar in dienst van het gouvernement,
die hier enkele dagen op werkbezoek was, meldde ons
dat een andere zendingspost van het genootschap er reeds in geslaagd
is twee kampongs te kerstenen. Het is tijd om te beginnen.
Morgen schrijf ik verder aan deze brief.
4 juni. 's Nachts. Ik kan niet slapen. Dominee Vogel heeft ons
iets gruwelijks verteld. Vanavond aan tafel hield hij een lange,
verwarde monoloog over de schrikwekkende zeden der Bataks,
op die schertsende toon van hem waaraan Jacob zich zo ergert.
Het was allemaal hoogst onbetamelijk en Jacob wilde juist protesteren
tegen het verregaande onfatsoen van de dominee, toen
die plotseling zei:

'En dan eten ze natuurlijk mensenvlees, dat ook. Verstokte kannibalen
zijn het, daar helpt geen Christendom aan. Afkeurenswaardige
gewoonte, maar het schijnt uiterst smakelijk te zijn,
vooral de voetzolen en de handpalmen. Heb ik gehoord van
mensen die het weten kunnen. Tsja, vreemde volkeren, vreemde
zeden.'
Ik keek hem ontsteld aan. Het zal de drank geweest zijn, grote
stenen kruiken jenever die hij zijn bedienden uit Baroes laat
smokkelen, maar mijn hart bonsde in mijn keel. Ik sprong op
van tafel en rende naar binnen.
Later kwam Jacob mij troosten. Hij ging naast mij op bed zitten
en haalde zijn hand door mijn haar.
'J e t" Je ...,
'Wist je,' zei ik.
'Nee, natuurlijk niet. Anders had ik het je toch verteld? Geloof
me, het is niets anders dan een beproeving die God ons oplegt,
om te zien of wij Hem waardig zijn. Je moet niet bang zijn,
Jetje, niet bang zijn. Ik ben bij je. Wij zijn ontkwetsbaar, jij en
ik, omdat wij geloven. Vogel niet. Vogel is een godslasteraar.
Vertrouw op mij, Jetje.'
Hij hield mijn hand stevig vast, streek met zijn andere hand het
haar van mijn voorhoofd en gaf me een kus. En ik was gerustgesteld.
Maar nu ligt hij naast me en slaapt. Hij ademt regelmatig in en
uit en met iedere ademtocht lijkt hij verder van mij verwijderd.
God zelflijkt nu zo ver weg. Wij zijn hier alleen, aan alle kanten
omringd door het oerwoud met zijn onheilspellende nachtgeluiden.
God weet wat ons te wachten staat.
Het is niet alleen Jacob om wie ik bezorgd ben, mama, lieve
mama, er is nu ook ons kind, het kind dat in mijn lichaam
groeit, weerloos. Hoe kan ik het beschermen?
'De Goede Hoop~ 7 juni 186-
Lieve mama! Vanochtend vroeg, ik stond de waste doen bij het
badhuis, hoorde ik plotseling een vreemde, gedempte muziek,
47

ergens in het woud, niet al te ver van ons huis. Ik wilde juist
naar Jacob gaan toen Vogel kwam aanhollen en me buiten adem
vertelde dat hij een groep Bataks ontdekt had. 'Bezig met een of
ander heidens offerritueel,' hijgde hij. 'Een bruiloft of iets dergelijks.
Ze gaan een karbouw slachten. Kom, haal je man, dan
gaan we erop af. Dit is onze kans.'
Mijn hart werd samengeknepen in mijn borst toen ik de trap
van ons huis opliep om Jacob te waarschuwen. Toen ik hem Vogels
verhaal vertelde, stak hij onmiddellijk de vellen met zijn
Bijbelvertaling in een grote leren map. 'Jij blijft hier,' zei hij,
maar daar wilde ik niet van horen. Zwijgend holde ik achter
hem aan.
Samen met Vogel, Muller en twee bedienden baanden wij ons
een weg door het woud, in de richting van de monotone,
vreemd zeurende muziek. Vogels leidden ons naar een kleine
open plek, niet ver van de rivier, waar zich een troep inlanders
had verzameld.
'Ssh!' Vogellegde een vinger tegen zijn lippen. 'Geen geluid.
En ze mogen ons niet zien.' Verscholen achter de hoge varens
sloegen wij het wonderlijke schouwspel gade, het vreemdste dat
ik ooit gezien heb.
De muziek was afkomstig van een groepje muzikanten recht tegenover
ons. Ze hadden een aantal metalen gongs opgehangen
aan een rijststamper, die rustte op twee gevorkte stokken. Daarnaast
zaten enkele trommelspelers en een kleine, ineengeschrompelde
man met een instrument dat ik niet kende, een
soort hoorn. Vier rijk uitgedoste krijgers hielden een reusachtige
karbouw tegen de grond gedrukt, de poten bijeengebonden.
Een groep toeschouwers zat op een grote bamboemat aan de andere
kant van het rek met de bekkens en deinde zachtjes neuriend
mee op de trage muziek. Achter hen, op een hoge standaard,
ontwaarde ik een rijtje primitieve voorouderbeeldjes, van
hetzelfde soort als die mij in de kampongs bij Baroes waren opgevallen.
Een oude man met een gerafelde witte baard liep naar het midden
van de open plek. Aan zijn opsmuk - veren, kettingen met

vreemde fetisjen en een felrode lendedoek - konden we zien dat
het een priester was. Hij zei niets, maar begon zijn lichaam
langzaam op de muziek te bewegen, zijn voorhoofd in een
frons, alsof hij moeite had zich de juiste danspassen te herinneren.
'Let op,' fluisterde Vogel, die kennelijk wist wat volgen zou.
De bewegingen van de priester werden steeds wilder. Alles aan
hem, zijn armen, zijn benen, zijn onderlichaam, zijn hoofd, alles
trilde en schokte. Toen, plotseling, hief hij zijn armen ten
hemel en met een hoge, hese stem riep hij, ofliever, zong hij:
'Asa torun do hamu debata diatas. Managhi do hamu, debata di
torn. Humundul do hamu, debata di ronga.'
'Hij smeekt de gunst der goden af,' zei Vogel zachtjes. 'Hij
vraagt de god van de bovenwereld neder te dalen en de god van
de middenwereld onder ons te verblijven.' Ik zag Jacob knikken.
Hij hield zijn ogen strak op de priester gericht. De kleur op
zijn wangen verraadde zijn opwinding. Hij legde een beschermende
hand op mijn schouder.
'Niet bang zijn, Jetje,' fluisterde hij, toen hij een huivering door
mijn lichaam voelde gaan. Zijn hand trilde. 'Ze zullen ons niets
doen, ons niet. God is met ons.'
'Asa torun do hamu debata diatas,' zong de priester. 'Managhi
do hamu ... ' Keer op keer herhaalde hij zijn bede, nu eens gericht
aan de zon, dan aan de hoge bomen, dan weer aan de gruwelijke
houten beeldjes achter de toeschouwers.
Toen gebeurde het. Jacob ging plotseling rechtop staan. Vogel
probeerde hem nog naar beneden te trekken, maar Jacob sloeg
zijn handen weg. Hij baande zich een weg door het gebladerte
en stapte op de groep wilden af.
Ik kon mijzelfniet bedwingen. 'Jacob! Niet doen!' Vogel greep
mij vast. Ik was machteloos.
De muziek zweeg abrupt en er viel een diepe stilte. Alle ogen
waren op Jacobs kleine gestalte gericht. Vogel legde een hand
over mijn mond.
Ik zag hoe Jacob zijn handen vouwde en enkele woorden sprak,
even rustig en beheerst als hij in Holland gedaan zou hebben te-
49

genover een gehoor van gelovigen. De tas met de Bijbelvertaling
hield hij stevig onder zijn arm geklemd. Hij sprak de woorden
in het Bataks alsof hij zijn hele leven niets anders had gesproken.
Ik hoorde dominee Vogel achter mij naar adem happen.
'Mijn God.'
Ik worstelde mij vrij uit zijn greep. 'Wat? Wat zegt hij? Nou?'
Ik zag wanhoop in zijn ogen. 'Hij zegt: "lk kom u een nieuwe
God brengen. De ware God."'
De Bataks hadden Jacob zwijgend aangekeken terwijl hij hen de
komst van de Verlosser verkondigde. De oude priester scheen
hem te willen doorboren met de priemende blik in zijn koolzwarte
kraaloogjes. Het was allemaal zo vreemd en onheilspellend,
mama, dat ik zeker bezwijmd zou zijn wanneer dominee
Vogel mij niet zo stevig vastgegrepen hield.
Een ogenblik gebeurde er helemaal niets. Toen strekte de priester
zijn handen uit naar Jacob en mompelde iets dat op een bezwering
leek. Een zacht geroezemoes steeg op uit de groep Bataks.
Ik keek Vogel vragend aan.
Hij schudde zijn hoofd. 'Het is niet te geloven, niet te geloven.
Hij zegt: "Toon ons uw God, opdat wij hem eren." We zijn gered,
geloof ik.'
Jacob draaide zich om en wenkte naar ons. Ik schrok. Het was
een gebaar dat ik niet kende, het gebaar van een vorst naar zijn
onderdanen, dwingend en hautain, en - ik schaam me nu ik eraan
terugdenk - een moment was ik banger voor hem dan voor
de troep wilden. Zo had ik hem nog nooit gezien. Pas toen ik
hem naderde, zag ik dat er grote droppels angstzweet op zijn
voorhoofd stonden. Hij was bang, anders niet.
Dominee Vogel schudde hem de hand. 'Gefeliciteerd, kerel, ik
bewonder je moed. Ik moet toegeven dat ik even dacht dat we
door jou met z'n allen in een stoofpot zouden belanden.'
Jacob knikte koeltjes naar Vogel. De oude priester richtte nu het
woord tot de menigte en plotseling klonk er een luid gejuich dat /
de vogels in de bomen deed opschrikken. Op een teken van de
priester maakten twee kinderen zich los uit de groep. In hun
50

handen droegen ze grote aarden schalen met sirih, die ze ons
aanboden als teken van hun gastvrijheid. De muziek begon
weer en er werd opnieuw gedanst, maar nu door vrijwel alle
aanwezigen. Een voornaam stamlid, volgens Vogel de zoon van
een hoofd, probeerde mij over te halen met hem te dansen,
maar Jacob stuurde hem weg met een handgebaar.
Na het dansen werd de karbouw geslacht en gebraden op een
laag vuur. Ik heb mijn ogen maar stijf dichtgehouden, u weet
dat ik geen bloed kan zien, niet eens van een beest. Wij zaten allen
dicht opeen op de bamboemat. Jacob kreeg het eerste stuk
vlees aangeboden. Hij zat tussen de priester en de zoon van het
stamhoofd in en was het stralende middelpunt van het gezelschap.
Zoals hij daar zat, stijf rechtop, een koele blik in zijn
ogen, leek hij werkelijk een vorst of een of ander hooggeplaatst
man in het gouvernement. Voor wij met eten begonnen- met
bananebladeren als borden en onze vingers als bestek! - bad ik
tot God en vroeg Hem om vergiffenis, omdat ik aan Hem getwijfeld
had.
Het was reeds diep in de nacht toen wij met veel ceremonie afscheid
namen van het wonderlijke gezelschap. Onder een zwarte
hemel bezaaid met sterren sprak de oude priester een lange
spreuk uit, een mantra, die ons tegen onheil zou beschermen.
Het was een tafereel dat ik niet snel zal vergeten: de kleine man
met zijn witte baard, zijn armen naar ons uitgestrekt, scherp afgetekend
tegen Gods machtige natuur. Hij luistert naar de
naam Tian Dangan en heeft Jacob beloofd hem morgen op te
zoeken, zodat die hem verder vertrouwd zal kunnen maken met
de boodschap van het Evangelie.
Mama, ik ben zo moe. Jacob slaapt al. Hij was uitgeput. Het is
de slaap der rechtvaardigen. Hij heeft ons het leven gered. Het
mijne en dat van mijn kind. Welterusten, lieve, lieve mama.
Henriette.
51

'De Goede Hoop~ 17 juni r86-
Lieve mama! Ik hoor niets meer van u, maar ik weet dat u aan
mij denkt. Hopelijk bereiken mijn brieven u wel. Ik laat ze door
een bediende naar Baroes brengen.
Onze arbeid, of liever gezegd die van Jacob, vordert gestaag. Iedere
ochtend klokslag acht uur verschijnt de priester Tian
Dangan voor ons huis, zo nu en dan vergezeld van enkele van
zijn discipelen, en trekt zich vervolgens met Jacob terug in
diens studeervertrek achter in het huis. Jacob zegt tegen mij dat
Tian Dangan zeer ontvankelijk is voor Gods Woord, dat hij het
Licht heeft aanschouwd, maar waar de mannen nu precies over
spreken, dag in, dag uit, van's ochtends vroeg tot's avonds laat,
dat weet ik niet. Jacob vertelt mij er niets over. Hoewel ik verheugd
ben - natuurlijk - dat alles zo voorspoedig verloopt - geheel
tegen onze verwachtingen in -, maak ik mij ook zorgen
over Jacobs gezondheid. Hij ziet er vreemd en ongezond uit en
pleegt roofbouw op zijn eigen lichaam. Hij verschijnt bijna
nooit meer aan het avondeten en wanneer hij 's avonds laat eindelijk
afscheid heeft genomen van de oude Batakpriester, werkt
hij altijd nog uren aan zijn vertaling. Meestal slaap ik al wanneer
hij in bed komt. Eergisteren heeft hij zelfs de gehele nacht
doorgewerkt. Maar hij slaat geen acht op mijn bezorgdheid.
'Het is nu niet de tijd om aan onszelfte denken, Jetje.'
Mijn gezondheid is goed. Ik ondervind geen hinder van mijn
toestand. Ik kan alles nog doen.
20 juni. Het nieuws is niet goed. Dominee Vogel en Herr Muller
zijn vanochtend onverwachts vertrokken naar Baroes. Er is
grote onenigheid tussen hen en Jacob geweest. De beide mannen
waren uiterst verbolgen over het feit dat Jacob bleef weigeren
hen te betrekken bij de kerstening van Tian Dangan en zijn
stamgenoten. Gisteravond aan tafel is het tot een uitbarsting gekomen.
Jacobs hooghartige gedrag bracht dominee Vogel tot razernij
en hij maakte hem uit voor alles wat mooi en lelijk was.
'Jij ... jij denkt dat je God zelfbent!' schreeuwde hij. 'Wat denk
je dat we zijn, je koelies?' Jacob bleef onverstoorbaar. 'Wat zijn
52

jullie dan, als ik vragen mag?' vroeg hij minzaam. Hij keek Vogel
niet eens aan. 'Jullie zijn je taak niet waardig. Jullie kunnen
beter vertrekken.' Ik probeerde het nog te sussen, maar het was
al te laat. Vogel en Muller stonden woedend van tafel open liepen
met grote passen naar het gasthuis, waar ze begonnen met
pakken. Ik ben hen achterna gegaan. Ik zei hen dat ik niet wist
wat Jacob bezielde, dat hij de laatste tijd veel te hard gewerkt
had, dat hij zijn zware last niet alleen kon dragen, dat hij hen
nodig had, al besefte hij het zelf niet. Wat moesten wij zonder
hen beginnen? Ik smeekte hen te blijven. Zonder resultaat. Zelfs
Muller, gewoonlijk zo zachtaardig, bleek onwrikbaar. 'Als u
verstandig bent,' zei hij vanochtend, vlak voor hij samen met
Vogel en enkele bedienden richting Baroes vertrok, 'gaat u zo
snel mogelijk terug naar Holland. Zo snel mogelijk, zeg ik u.'
Terug naar Holland? En Jacob hier alleen achterlaten?
23juni. Ik maak me ernstige zorgen over hem. Hij is veranderd.
Ik weet niet meer wat hij denkt. Hij is - ik weet dat ik het niet
mag zeggen, maar het is wat ik voe/ - een vreemde voor mij geworden.
Nu Vogel en Muller vertrokken zijn, heeft hij zich afgesloten
voor alles en iedereen, behalve voor de kleine, zwijgzame
Batakpriester. Hij weigert zijn zorgen met mij te del en, met
mij, zijn eigen vrouw. Hij ziet mij niet meer, lijkt het wel. Hij
vraagt niet meer naar het kind.
En er is nog iets. lets dat ik niet begrijp. U zal het onbelangrijk
toeschijnen, zoiets k/eins, maar het laat me niet los. De gedachte
eraan achtervolgt me.
Enkele dagen geleden, toen ik
24 juni. Jacob kwam de kamer binnen en ik kon niet verder
schrijven. Enkele dagen geleden, toen ik zijn schrijftafel opruimde
- twee van onze bedienden zijn ziek - viel mijn oog op
een brief van het Bijbelgenootschap, waarmee Jacob reeds enkele
maanden een correspondentie onderhoudt. Het leek mij geen
brief die vertrouwelijkheden zou bevatten en ik las hem dan ook
zonder schaamte. De secretaris van het genootschap, een zekere
Verbrugh, beschreef de ervaringen van de taalgeleerden die
men in de loop der jaren naar dit gebied gestuurd heeft, tot
53

aan de Bakkara-vallei toe, om de verschillende Battadialecten te
bestuderen. Verbrugh meende dat Jacob er wellicht zijn voordeel
mee zou kunnen doen. De briefbevatte lange uitweidingen
over de zeden en gewoonten der Bataks, veel feiten over hun
animistische godsdienst en over hun verschrikkelijke kannibalisme.
Het slachten en eten van een mens, schreef de secretaris,
is een oeroud gebruik bij hen, dat echter aan strenge rituele
voorschriften gebonden is. Dat wil zeggen: men handelt in zulke
gevallen niet uit zuiver primitieve moordlust, maar eerder
uit 'religieuze' overwegingen. De keuze der slachtoffers is dan
ook zeker niet willekeurig. Het zijn doorgaans misdadigers of
gevangen krijgers van een vijandige stam. Helemaal precies
weet ik het niet meer, maar men denkt, geloof ik, dat de krachten
van het slachtoffer overgaan op degene die hem eet.
Het was een interessante brief en de gruwelijke passage over het
kannibalisme joeg me geen angst aan. Ik wist immers dat de Bataks
niets kwaads met ons in de zin hebben en dat zij in beginsel
welwillend tegenover het Christendom staan. Ik stond mij dan
ook afte vragen waarom Jacob mij de briefniet te lezen had gegeven,
toen mijn oog op de enveloppe viel. De brief was geadresseerd
aan Jacob op ons adres in Holland. Dat betekende dat
hij hem ontvangen had voor ons vertrek naar Indie. Dat betekende
dat hij wist. .. dat hij al die tijd geweten had, ook voor
Vogel ons erover vertelde.
Waarom heeft hij er tegen mij over gezwegen? Waarom zei hij,
toen ik huilend op bed lag en hem vroeg ofhij het geweten had:
'Nee, natuurlijk niet. Anders had ik het je toch verteld?' Hij
heeft tegen mij gelogen, gelogen vanaf het begin. Maar waarom,
mama, waarom zou hij liegen tegen mij?
28juni. Ik heb met Jacob gesproken. De avond was reeds gevallen
en we zaten samen nog wat op de veranda, hij met zijn Bijbelvertaling,
ik met het zware Duitse hoek dat Vogel hier heeft
achtergelaten. Ik zocht een afbeelding van de koningstijger.
Gisteren is hier namelijk paniek uitgebroken onder onze helpers,
omdat een van hen zo'n beest gesignaleerd zou hebben in
de omgeving van 'De Goede Hoop'. Het is echter niet de eerste
54

keer dat een dergelijk bericht de ronde doet, en ik ben bang dat
het ook ditmaal moet worden toegeschreven aan de kennelijk
onuitroeibare sensatiezucht van de Bataks. Maar hun angst voor
het dier is groot en 's nachts houden enkelen van hen de wacht.
Vanaf de veranda konden wij de kleine lichtjes van hun petroleumlampen
zien.
Het leek mij het juiste moment voor een gesprek en ik vertelde
Jacob over de brief die ik op zijn schrijftafel had zien liggen. Ik
vroeg hem waarom hij mij niet over de inhoud had verteld. Ik
hoorde hoe mijn stem trilde. Toen ik uitgesproken was, was het
een lange tijd stil. Hij schraapte zijn keel en schonk mij een lange,
priemende blik.
'Jij moet niet in mijn papieren snuffelen, Jetje, dat is niet goed.
Dat is helemaal niet goed.'
Ik keek blozend naar de vloer. 'Maar waarom ... waarom heb je
het niet tegen mij verteld? Waarom heb je gelogen?'
Hij slaakte een zucht van ergernis. 'Omdat het niet goed voor je
geweest zou zijn het te weten v66r we hier waren. Je zou je maar
van alles in je hoofd gehaald hebben. Zoals gewoonlijk.'
Het was een moment stil. Ik zei dat ik toch zijn vrouw was, dat
ik toch het recht had ... Hij gaf me geen antwoord. Hij staarde
zwijgend in de duisternis die zich voor ons uitstrekte tot in het
oneindige. Zijn ogen glansden op in het licht van de lamp.
'Weet je, Jetje,' zei hij, zo plotseling dat ik ervan schrok. Zijn
stem klonk nu vreemd kalm. 'Weet je, Jetje, ik ontdek hier dingen
... belangrijke dingen ... dingen die ik nog niet wist. Toen
wij hier kwamen, in dit onbekende land, dacht ik dat ik God
kende, dat ik Zijn Woord geheel en al doorgrond had. Ik dacht
dat Hij mij uitverkoren had. Ik was Zijn werktuig en door mijn
mond zou Hij spreken tot de inlanders. Eigenhandig zou ik
Tian Dangan en zijn stam kerstenen. Ik was degene door wie zij
God zouden leren kennen. Ik was trots, J etje, ik was zo trots.
Maar God zag mijn trots en Hij heeft me de ootmoed leren kennen.
0 ja. Zie je, niet ik was Zijn werktuig, maar Tian Dangan.'
Hij zweeg een moment, maar keek me nog altijd niet aan. In de
verte hoorde ik de stemmen van de nachtwakers. 'God toonde mij
55

dat ik alleen nader tot Hem zou komen, wanneer ik door de
ogen van de priester leerde zien, door de ogen van hem die ik als
een heiden beschouwde. Tian Dangan kent God. 0 ja. Van hem
heb ik geleerd dat God in ons is en niet in ons. Begrijp je? God
is overal, zeker, maar nergens is Hij helemaal. Hij is in de bladeren
van de bomen, Hij is in de krekels die wij nu horen, Hij is
in de wind en in deze tafel. Hij is in Tian Dangan, maar ook in
de tijger die in het oerwoud jaagt. Hij is in jou, Jetje, en Hij is
in mij. Maar niet helemaal, nee, niet helemaal. Zie je het dan
niet? Zie je het dan niet? Wij moeten de ander zoeken en eenworden
met hem. Wij moeten eenworden met God.'
Ik begreep niets van zijn woorden en ontsteld vroeg ik hem wat
hij bedoelde. Maar hij herhaalde alleen maar: 'Wij moeten eenworden
met God.' Toen stond hij open liep naar binnen.
Later lag ik naast hem en keek naar zijn slapende gezicht. Er
sprak een diepe rust uit. Maar ik ben bang voor hem. Ook nu
hij zo kalm is. Juist nu hij zo kalm is.
later. Vanochtend zat ik met wat verstelwerk op de veranda,
toen Jacob plotseling verscheen, in het gezelschap van Tian
Dangan. De oude Batak lachte hoog toen hij mij zag en ging
grijnzend voor mij staan. Hij strekte een hand naar mij uit.
'Wat wil hij?' vroeg ik. 'Niets,' zei Jacob. 'Hij wil je alleen maar
even zien. Dat is alles.' Hij lachte kort. Tian Dangan ging op
zijn hurken zitten en legde zijn bruine hand op mijn knie. Zijn
kettingen bungelden tegen mijn benen. 'Jacob, toe ... zeg dat hij
op moet houden.' Jacob zei niets. Hij stond daar maar te lachen.
Tian Dangan begon te giechelen als een klein kind. Toen liet
hij zijn hand over mijn buik gaan.
Ik gilde het uit. Blind van angst sprong ik de veranda af en hield
niet op met rennen voor ik bij het badhuis was. Daar kon ik de
beide mannen nog horen lachen. Ik hoor ze nu nog lachen. Ik ...
Help me, mama. Help me, alstublieft.
later. Jacob ligt naast me. Hij praat in zijn slaap. Hij mompelt,
maar ik hoor heel goed wat hij zegt. Hij zegt: 'En terwijl zij
a ten, nam J ezus een brood, sprak de zegen uit, brak het en gaf
het aan zijn discipelen en zeide: Neemt, eet, dit is mijn lichaam.

En Hij nam een beker, sprak de dankzegging uit en gafhen die
en zeide: Drinkt allen daaruit. Want dit is het bloed van mijn
verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden.'
Dat zegt Jacob en nu weet ik wat hij van plan is. Nu weet
ik wat Tian Dangan hem geleerd heeft. Niet alleen mij, maar
ook mijn kind. Als een varken. Hij is krankzinnig. Indie heeft
hem gek gemaakt. Ik moet weg van hier.
later. Nu weet ik het. God is niet goed, Hij is slecht. Hij is net
zo slecht als Jacob. God is slechter dan de Satan oh veel slechter
want ik houd van God Jacob en degene van wie je houdt is in
staat tot het grootste kwaad. 'U weet wat liefde is. Dat zie ik in
uw ogen.' De jongen op de boot had ongelijk. Nu weet ik het.
Maar nu bent alleen u er nog, mama. Ik ga weg van hier. Komt
u me halen, lieve mama? Komt u snel?
'De Goede Hoop~ 8 juli 186-
Geachte mevrouw Duinstra - ik heb droevig nieuws voor u. Er
heeft een ongeval plaatsgevonden, hier in de buurt van onze
zendingspost. Ik weet niet hoe ik het u schrijven moet - mijn eigen
verdriet heeft mij stom gemaakt.
God heeft uw dochter Henriette tot Zich genomen.
Wat u moet weten is dat zij de laatste weken zeer gespannen was
en haar geest uiterst verward was, wellicht een gevolg van haar
toestand. Zij had last van lichte zenuwaanvallen en moest veelvuldig
het bed houden. Op een avond zaten wij samen na de
avondmaaltijd op de veranda van ons huis. Ik werkte aan mijn
Bijbelvertaling, toen ik plotseling merkte dat zij mij vreemd
aanstaarde. Ik meende dat zij om een praatje verlegen zat en
maakte een onschuldige opmerking over het eten van die avond.
Ik weet niet meer precies wat ik zei, ik meen dat ik opmerkte dat
onze Chinese kok aan vervanging toe was, aangezien hij iedere
avond hetzelfde klaarmaakte en dat ik wel eens iets anders wilde
eten. Hoe dan ook, ik had nog niet gesproken of zij slaakte een
ijselijke gil, sprong de veranda af en rende weg in de duisternis.
Een van onze bedienden hield de wacht en wilde haar te-
57

genhouden. Ze heeft hem gekrabd en geslagen.
Wij hebben onmiddellijk een zoektocht georganiseerd, met behulp
van enige bevriende inlanders, en hebben tot diep in de
nacht naar haar gezocht. Tevergeefs.
De volgende ochtend heeft een van de Bataks haar jurk gevonden.
Die was - het doet mij pijn u dit te schrijven, maar ik ben
er zeker van dat u het wilt weten - aan flarden gescheurd en
doordrenkt met bloed. Aangenomen mag worden dat zij in het
donker is aangevallen door een koningstijger, die reeds enkele
mal en in de omgeving van onze post is gezien. Ik geloof niet dat
zij heeft geleden.
Dat is wat er is gebeurd. Ik weet niet wat ik u verder moet
schrijven. Het is de wil van God en ik tracht mijzelf te troosten
met die gedachte, maar ik begrijp dat u daaraan geen steun kunt
ontlenen. Maar weet dat uw dochter gestorven is bij het verrichten
van de arbeid die haar vervulling bracht. Ik weet dat het
haar liefste wens geweest zou zijn dat ik alleen doorga met het
uitvoeren van de taak die God ons heeft opgedragen. Aan die
zekerheid klamp ik mij vast in mijn donkerste uren. En ik zal
niet rusten voor mijn taak is volbracht. Henriette is nu bij God.
Zij zal voortleven in mijn werk en in mijzelf. God zij met u, Jacob
Verschuil.