Handleiding Historisch huizenonderzoek in Haarlem (en omliggende gemeenten)

Cornelis Springer, Gezicht op de Raaks,
Olieverfschilderij 1862.
(afbeelding Kunsthandel Pieter Overduin)
Kees van der Wiel
Handleiding
Historisch huizenonderzoek
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
De geschiedenis van een huis uitzoeken
is een fascinerend, maar ook een
lastig karwei. Hoe oud is het huis? Wie
hebben er zoal gewoond? Wat is er aan
verbouwd? Was er ooit een bedrijf in
gevestigd? Gegevens daarover moeten
volgens een systematische aanpak uit
allerlei bronnen stukje bij beetje bij elkaar
worden gesprokkeld. Deze gids biedt een
concrete wegwijzer hoe dat aan te pakken.
Aan de hand van een grote hoeveelheid
afbeeldingen wordt de zoektocht door de
archieven voor oude huizen in Haarlem
stap voor stap toegelicht.
Een bijlage verwijst ook naar de relevante
stukken voor huizenonderzoek in andere
plaatsen waarvan het Noord-Hollands
Archief de archieven beheert.

Kees van der Wiel
Handleiding
Historisch huizenonderzoek
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
uitgave Noord-Hollands Archief, 2014

Inhoud
Inleiding 5
Opzet van het onderzoek 6
Thuis op internet beginnen 8
Topografische afbeeldingen en kaarten 9
Kadasteronderzoek 1832-1985 13
Koopakten 1811-1965 21
Eigenaren vóór 1811 24
Bewoners 1793-1969 34
Bewoners vóór 1793 39
Kijkje achter de voordeur 42
Bouwgeschiedenis 45
Bedrijfsgeschiedenis 49
Overzicht voor andere gemeenten 52

Handleiding historisch huizenonderzoek
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Inleiding
5
Inleiding
Wie in een oud huis woont, vraagt zich vroeg of laat wel
eens af hoe oud het huis is, wie er eerder gewoond hebben
en wat die voorgangers met het huis gedaan hebben.
Deze handleiding helpt op deze vragen een antwoord te
vinden in de archieven.
Helaas is dat een vrij lastig onderzoek dat veel geduld en
vindingrijkheid vraagt. Gegevens over een bepaald huis
zijn niet bij elkaar in één document te vinden. Ze moeten
uit vele archiefbronnen in kleine brokjes bij elkaar
gesprokkeld worden, waarbij het nodige puzzelwerk komt
om het verhaal rond te krijgen. Het is zeer aan te raden
daarbij systematisch te werk te gaan, en wel stapsgewijs
van heden naar het verleden.
Bovendien moet u zich realiseren dat lang niet alles uit
het verleden in archieven is terug te vinden. Archieven
betreffen in hoofdzaak nagelaten administraties van
overheidsinstellingen of andere organisaties, zoals kerken
en dergelijke. De overheid bemoeide zich in het verleden
veel minder intensief met de burger dan tegenwoordig.
Dat u een bouwtekening van uw huis uit de zeventiende
eeuw zult kunnen terugvinden, kunt u bijvoorbeeld wel
vergeten.
Belasting moest sinds mensenheugenis echter altijd wel
voor een huis betaald worden, ook bij de verkoop van een
huis. Daarnaast hebben eigendomsbewijzen altijd een
belangrijke juridische functie gehad en zijn daarom altijd
goed geregistreerd.
Stenen archief
Behalve papieren documenten kan de bouwkundige constructie
van het huis u ook veel vertellen over zijn verleden.
Voor het lezen van die informatie moet u echter wel
de nodige bouwhistorische vakkennis hebben. Dat aspect
valt echter geheel buiten deze handleiding, die zich puur
baseert op het papieren archiefonderzoek.
Voor een globaal overzicht op dit gebied zie hoofdstuk
9 van mijn boekje ‘Op zoek naar huis, buurt of straat’
(Verloren, 2001), of (uitvoeriger): Stenvert en Van Tussenbroek,
‘Inleiding in de Bouwhistorie, opmeten en onderzoeken
van oude gebouwen’ (Matrijs, 2007). Bijzonder
aardig en toegankelijk is verder: H. Janse, ‘Amsterdam
gebouwd op palen’ (De Brink, 1993). Specifiek Haarlems:
‘Sterck en weldoortimmert, een kwart eeuw restaureren in
Haarlem’ (De Vriesenborch, 1983).
Lezen
In het algemeen is aan te raden eerst enig onderzoek
te doen naar wat anderen in het verleden reeds hebben
uitgezocht en gepubliceerd, voordat u in de achiefstuk‐
ken zelf duikt. Met name het boek F. Allan (leraar aan de
Rijkskweekschool voor onderwijzers in Haarlem), ‘Geschiedenis
en Beschrijving van Haarlem’ uit 1874 (vier
delen, te raadplegen in de handbibliotheek in de studiezaal)
is een must. Het bevat tal van bijzonderheden over
straten en oude huizen in de Haarlem.
Een goed overzicht over de stadsontwikkeling van Haarlem
biedt verder ‘De Historische Atlas van Haarlem, 1000
jaar Spaarnestad’, van Ben Speet. Daarnaast is ‘De straat
waarin wij wonen’ van G.H. Kurtz en J.J. Temminck vaak
een onmisbaar naslagwerkje.
Denk verder aan de buurtgeschiedenissen in de serie
Haarlemse Miniaturen van Uitgeverij De Vrieseborch,
zoals ‘Vijfhoek, Raaks en Doelen’ ‘De Burgwalbuurt’, ‘De
Heiligenlanden en de Kamp’, ‘Het Rozenprieel’, ‘Bosch
& Vaart’, ‘De Leidsebuurt’, ‘De Amsterdamse Buurt’, ‘De
Kleverparkbuurt’, ‘De Slachthuisbuurt’, ‘Garenkokerskwartier’
en ‘Het Schalkwijk van weleer’ van Ben Speet, Marcel
Bulte en anderen.
Ook relevant kunnen zijn: ‘De Haarlemse Oude Gracht’ van
de Historische werkgroep Haerlem (1980), ‘Brinkmann
aan de Grote Markt. 4000 jaar geschiedenis Hartje Haarlem’
(1982) en ‘Het Carré vernieuwd, Nieuwbouw, restauratie
en verbouwing in de Heiliglanden’ (1987). Al deze
boeken zijn in de open opstelling in de studiezaal van het
Noord-Hollands Archief te vinden.
Breder kijken dan het huis
Archiefonderzoek houdt een risico in zich van bijziendheid
op de vierkante millimeter. Probeer dan ook zoveel
mogelijk de grotere context van de stadsgeschiedenis
in het oog in het oog te houden. Heel globaal: kort na
het beleg door de Spanjaarden werd Haarlem in 1573
getroffen door een grote stadsbrand, die een belangrijk
deel van de zuidelijke binnenstad vanaf het Spaarne tot
de Kleine Houtstraat en de Vijfhoek in de as legde. De
eeuw daarvoor, en vooral de periode 1450-1500 was een
periode van verval in Haarlem.
De periode 1600-1660 wordt gekenmerkt door spectaculaire
groei van de stad, veel immigratie, veel nieuwe
huizen, hoge huizenprijzen en woningnood, vooral in de
armere delen van de stad. Voor de anderhalve eeuw die
daarop volgde (ca. 1670-1820), geldt het tegenovergestelde:
de bevolking van Haarlem nam af en daarmee ook
de vraag naar huizen. De koopprijzen daalden en op den
duur werd er meer afgebroken dan gebouwd. Vooral in
armenbuurten zoals in de Burgwalbuurt en in de Vijfhoek
vielen grote gaten in de stad. Op duurdere locaties, zoals
aan het Spaarne of aan de Oude Gracht werd het echter

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
6 7
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Inleiding
Opzet van het onderzoek
redelijk goedkoop het huis te vergroten en te verfraaien,
ook door opkopen van buurpanden.
Toen halverwege de negentiende eeuw Haarlem weer
begon te groeien, nam de druk op de woningmarkt in de
oude binnenstad toe. Er werd toen weer volop vernieuwd
en getimmerd, ook op achterterreinen. De huizenprijzen
stegen weer. Na circa 1880 verplaatste veel van die
bouwwoede zich naar buiten de Singels, te beginnen met
de Leidse Buurt, het Rozenprieel en de Amsterdamse
Buurt.
In de periode 1930-1970 maakten armere delen van de
binnenstad opnieuw een verpauperingsfase door. Er werd
in oudere (huur-)woningen nauwelijks nog geïnvesteerd,
zodat grote delen van de binnenstad uiteindelijk tot
‘saneringsbuurt’ degradeerden. Vanaf 1970 komt daarin
een radicale ommekeer als de waarde van de huizen in het
centrum spectaculair gaat stijgen en de meeste voormalige
huurwoningen nu eigendom worden van nieuwe bewoners.
Sindsdien is er veel, soms te rigoureus, vernieuwd.
Blinde vlek van het archief
Voor informatie over de bewoning van uw huis in de
meest recente periode komt u bij een archiefdienst doorgaans
niet erg ver. Veel moderne archieven zijn nog niet
overgebracht naar die dienst of om privacyredenen nog
niet openbaar (bijvoorbeeld het bevolkingsregister sinds
de Tweede Wereldoorlog). Daarom doet u er goed aan
het onderzoek te beginnen met wat u zelf in huis heeft
en wat u van horen zeggen weet van vorige bewoners en
buurtgenoten. Als u geluk hebt, hebt u bij de koopakte
van uw huis ook nog een aantal voorgaande koopakten
meegekregen. Elk van die akten verwijst ook weer naar
een vorige.
Pas na enige decennia krijgt u houvast in het beschikbare
archiefmateriaal. In sommige gevallen (zoals bij het Kadaster,
Bouw- en Woningtoezicht of het Handelsregister)
is recente informatie bij de desbetreffende instelling wel
verkrijgbaar, maar moet daarvoor betaald worden.
Opzet van het onderzoek
De aanpak van historisch huizenonderzoek is gebaseerd
op systematisch zoeken van het heden naar het verleden,
waarbij drie aspecten van de geschiedenis van het huis
uit elkaar moeten worden gehouden:
• De eigendomsgeschiedenis van het huis
• De bewoningsgeschiedenis
• De bouwgeschiedenis van het pand
Die drie aspecten hebben alles met elkaar te maken,
maar vormen voor het onderzoek heel verschillende terreinen.
De informatie daarover komt doorgaans uit heel
andere archiefbronnen.
Een grote vergissing is om bij het onderzoek ervanuit te
gaan dat de eigenaar van het huis er ook wel al die tijd
zal hebben gewoond, zoals nu bij veel oude woningen
wel het geval is. In het verleden gold dat veel minder. Tot
ongeveer een halve eeuw geleden bestond zeker driekwart
van de Haarlemse binnenstad uit huurwoningen. Of
de eigenaar het huis zelf bewoond heeft, moet u altijd in
de bronnen verifiëren. Als u dat consequent doet, zal blijken
dat vrijwel elk huis in de loop van zijn geschiedenis
korte of langere tijd huurhuis is geweest, ook de meest
chique grachtenpanden.
Bewonings- en eigendomsgeschiedenis zijn nooit identiek.
Soms blijkt een huis te zijn verkocht aan huurders
die er al eerder woonden, soms kwam het huis door een
erfenis in handen van familieleden die er zelf nooit zijn
gaan wonen, maar het ook niet direct konden of wilden
verkopen. Een andere keer blijkt het huis wel door de
eigenaar in gebruik als bedrijfspand, maar woonde hij inmiddels
elders en verhuurde hij de woonruimte boven de
zaak. Kadasteronderzoek zal u er geregeld mee confronteren
dat een eigenaar meerdere huizen had.
privacy
~
uniforme bronnen
Bewoning (huur)
Eigendom van het huis
Bouw/Verbouwing
plaatselijk verschillend
en vaak incompleet
2000 1850 1800 1800
afb. 2. Drie verschillende aspecten van het onderzoek.
Stamboom van huiseigenaren (met jaartallen)
bouwvergunning
krantenadvertentie
notarisakte
verponding
Kadaster/tranportregisters
naam
1985 - 2010
koop
naam
1960 - 1985
koop
naam
1953 - 1960
koop
naam
1938 - 1953
koop
naam
1932 - 1938
koop
naam
naam
naam
naam
koop
naam
1810 - 1843
koop
naam
naam
1702 - 1730
naam
naam
1620 - 1645
afb. 3. Schema van de onderzoeksaanpak.
bevolkingsreg.
telefoonboek
huurovereenkomst
belasting
In dat geval is het altijd de vraag in welke van die woningen
hij nu zelf woonde.
De basis van het onderzoek vormt het opstellen van de
stamboom van opvolgende eigenaren van het pand. Heeft
u die in beeld, dan volgt de vraag: woonde die eigenaar
ook in het huis, of komt er bij nader onderzoek een andere
bewoner als huurder te voorschijn. En ook de vraag of
u aanwijzingen heeft dat de eigenaar of de bewoner iets
aan het huis heeft verbouwd en hoe hij het huis heeft
gebruikt. Die aanwijzingen kunt u, behalve uit bouwtekeningen,
oude foto’s of waarnemingen aan het huis zelf,
ook ontlenen aan aantekeningen bij het kadaster, belastinggegevens
over het huis of oude verkoopadvertenties
of boedelbeschrijvingen van de inrichting.
Zorgvuldig noteren en evalueren
van uw onderzoek
Maak van alles wat u vindt zorgvuldige aantekeningen,
met de nummers van de archiefstukken waarin u iets
hebt gevonden. Zo kunt u het altijd terugvinden als u bij
nader inzien mocht twijfelen of u iets onjuist of onvolledig
heeft overgenomen. Dat geldt ook als u foto’s of
koop
vererving
vererving
kopieën van documenten hebt gemaakt: noteer daarvan
altijd direct waar ze vandaan komen. Hoe langer u daarmee
wacht, hoe meer u daarmee uzelf in de problemen
brengt.
Hoedt u voor wild verzamelen. Lees alle documenten
goed door en maak aan de hand daarvan aantekeningen
welke informatie u daaruit haalt. Formuleer voor uzelf
ook op welke vragen u nog geen antwoord hebt. Maak
er een gewoonte van om na elke dag archiefonderzoek
de balans op te maken wat u gevonden hebt en wat de
vragen zijn waarop u de volgende keer doorgaat. Dat
voorkomt veel chaos en dubbel werk. Vooral het verzamelen
van kopieën is verraderlijk, als u de informatie die u
daaruit haalt niet direct samenvat.
Toevallige verzamelingen
In het verleden was het goed gebruik bij de verkoop
van een huis een huisarchief met alle bewijsstukken
van vorige verkopen aan de nieuwe eigenaar te
overhandigen. Die gewoonte is helaas langzamerhand
in onbruik geraakt. In een aantal gevallen hebben
huiseigenaren echter deze oude koopbrieven van
hun huis aan het gemeentearchief ten geschenke
gegeven. Ze zijn ondergebracht in de Collectie
Eigendomsbewijzen Haarlem, toegang 3707. Het
betreft een kleine 200 panden in Haarlem. Mogelijk zit
uw huis daartussen.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
8 9
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Thuis op internet beginnen
Topografische afbeeldingen en kaarten
Thuis op internet beginnen
Topografische afbeeldingen en kaarten
Voor u systematisch in de archieven duikt, kunt u thuis
op internet al wel beginnen met een eerste oriëntatie in
bronnen die online beschikbaar zijn. De dienstverlening
op dit gebied is in het archiefwezen nog steeds in ontwikkeling.
Onderstaande mogelijkheden kunnen dan ook
inmiddels zijn uitgebreid.
Foto’s
Op de beeldbank van het Noord-Hollands Archief kunt u
op zoek gaan naar oude foto’s waarop uw huis staat afgebeeld.
Het archief heeft echter meer materiaal dan op
internet staat. Zo zijn onder meer alle foto’s waarvan de
rechten nog onbekend zijn of nog niet zijn vrijgegeven,
niet op internet te vinden, maar wel op de locatie Kleine
Houtweg ter inzage.
Kadasterkaarten
Via de beeldbank zijn ook oude kadasterkaarten te vinden,
waaronder die van de eerste opmeting in 1832. (Zie
de lijst op pag. 18-19) Meer over kaarten in de volgende
hoofdstukken.
Huwelijks- en overlijdensakten
Weet u namen van bewoners, bij voorbeeld uit het adresboek,
dan kunt via de site ‘wiewaswie’ ook op zoek naar
de huwelijks- en overlijdensakten van deze personen. In
die akten wordt doorgaans ook het adres vermeld. (Geboorteakten
zijn op dit moment nog maar beperkt online
te raadplegen.)
Behalve op de beeldbank kunt u afbeeldingen van uw
huis ook zoeken in de collectie Topografische Atlas van
het Archief op de locatie Kleine Houtweg. De foto- en
prentenverzameling daar is per straat te doorzoeken. Die
collectie bevat (vanwege het auteursrecht) meer foto’s en
prenten dan op de beeldbank te zien is.
Met het interpreteren van getekende prenten en oude
stadsgezichten moet u voorzichtig zijn. Er stond niet altijd
wat u meent te zien. De negentiende-eeuwse schilder
Cornelis Springer van het schilderij op de omslag staat
er bijvoorbeeld om bekend dat hij de werkelijkheid van
zijn veel gezochte stadsgezichten graag fraaier afbeeldde
dan zij was. Of hij in dit geval bij de Raaks ook pandjes
‘geleend’ heeft van een andere locatie, is niet bekend.
Vergeleken met zijn voorstudie (zie hieronder) heeft hij
op het schilderij voor het beeld in elk geval een raam van
het pand op de voorgrond dichtgemetseld en het pandje
op de Oude Gracht op de achtergrond extra opgeleukt.
Kaarten
Van belang is u te oriënteren op historische kaarten.
Daarbij moet u zich wel realiseren dat kaarten geen
luchtfoto’s zijn van Google Earth, maar een kunstmatige
(soms bewust artistieke) weergave van de werkelijkheid,
die sterk afhangt van de gedetailleerdheid van de
opmetingen en het doel waarvoor de kaart is gemaakt.
De kaarten van het kadaster (vanaf 1822) zijn de eerste
kaarten die gebaseerd zijn op een nauwkeurige opmeting
van elk perceel. De kadasterkaart beeldt echter
alleen eigendomsgrenzen af en het onderscheid tussen
bebouwde en onbebouwde percelen. Daarvoor was de
opmeting namelijk bedoeld. Een streep is dus slechts een
eigendomsgrens, geen fysieke muur of sloot tussen twee
erven. Dit in tegenstelling tot de zogenoemde topografische
kaarten die (buiten de bebouwde kom) de fysieke
herkenbaarheden in het landschap weergeven.
Krantenadvertenties
Via de krantenviewer van het Noord-Hollands Archief
kunt u zoeken naar oude verkoopadvertenties en andere
berichten in het Haarlems Dagblad en andere plaatselijke
kranten uit de periode van 1883-1960. De omgang met
de automatische zoekmachines vergt enige handigheid
en inventiviteit. Zie daarvoor ook de ‘help’ instructie. Het
‘wild’ zoeken levert vaak verrassende dingen op, maar
geeft doorgaans ook vaak veel niet relevante treffers, òf
niet alle gezochte treffers.
Adresboeken
Via de krantenviewer kunt u ook adresboeken raadplegen.
(Tot nu toe alleen die van de jaren 1859-1915) De
adresboeken vanaf 1895 kennen, behalve een alfabetische
namenlijst, ook een topografisch deel waarin u
op straat kunt kijken. Gebruik daarvoor bij voorkeur de
bladerfunctie van de krantenviewer. [Zoeken op Anegang
5 levert bijvoorbeeld alle pagina’s op waarop zowel het
woord Anegang als ergens het getal 5 voorkomt. Grote
Houtstraat blijkt ook wel gespeld te worden als Groote
Houtstraat of Grotehoutstraat.]
Houdt er verder rekening mee dat de moderne straatnummering
in Haarlem dateert van 1877. Voordien had uw huis
een wijknummer, dat u pas door nader onderzoek te weten
komt. (Zie pag. 35) Ook is het mogelijk dat de nummering
in uw straat sinds 1877 een of meer keren is aangepast.
afb. 4. Voorstudie Cornelis Sprenger voor zijn ‘Gezicht op de Raaks’. Krijttekening. beeldbank Noord-Hollands Archief nr 53001327 M.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
10 11
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Topografische afbeeldingen en kaarten
Topografische afbeeldingen en kaarten
afb. 6. Fragment (Bakenessegracht/Spaarne) van de fraai geïllustreerde stadskaart van Romeyn de Hooghe uit 1689.
Beeldbank Noord-Hollands Archief nr. 51-001152.
afb. 5. Kaart van Haarlem van kadasterlandmeter N.F. Perk uit 1880, bijgewerkt tot 1882. Beeldbank Noord-Hollands Archief nr. 51-000740 G.
De oorspronkelijke kaart van de eerste opmeting van het
kadaster (in kadasterjargon ‘minuutplan’) is overigens - in
tegenstelling tot de formele datering - nog bijgewerkt tot
de inwerkingtreding van het kadaster in 1832. Zo ontbreken
op die kaart, die volgens de legenda is opgemeten
in 1822, bijvoorbeeld de in 1824/’25 gesloopte Grote
Houtpoort en Zijlpoort.
Deze oorspronkelijke kadasteropmeting is het beste uitgangspunt
om alle veranderingen die zich vóór- en na die
tijd aan uw pand hebben voorgedaan aan te ijken. Oudere
kaarten kunnen u helpen bij uw oriëntatie, maar zijn door
de globalere wijze van opmeten per definitie veel minder
exact. Dat is vaak al te zien aan de standaardvorm van de
meeste huisjes op zulke kaarten.
Op basis van de oorspronkelijke kadasterkaarten van
Haarlem heeft de landmeter van het kadaster, F.J. Nautz,
in 1837 een ingekleurde commerciële stadskaart gemaakt
waarin hij getracht heeft de kadasteropmeting
zoveel mogelijk te visualiseren. Details zoals de perceelnummering
heeft hij daarbij weggelaten. De stadskaart
van landmeter N. Perk uit 1880, te vinden op de beeldbank,
is op dezelfde wijze tot stand gekomen als die van
Nautz, al is ze minder fraai ingekleurd.
Voor latere tijdstippen zijn er van de diverse stadsdelen
aparte kadasterkaarten (van voor 1930 op de beeldbank,
van na 1930-1980 op microfiche in de studiezaal in de
Kleine Houtweg. (Zie lijst op pag. 19-20)
Oude kaarten
Oudere gedetailleerde stadskaarten zijn die van Romeyn
de Hooghe uit 1689 en die van Pieter Wils uit 1646. De
‘pronkkaart’ uit 1689 is voorzien van een ruime randversiering.
Hij is te bewonderen in de studiezaal van het
Noord-Hollands Archief in de Jansstraat (aan de wand
onder de trap). De kaart van 1646 maakt onder meer deel
uit van de stedenatlas van de beroemde cartograaf Blaeu.
Beide kaarten blijken in de praktijk redelijk betrouwbaar.
Dat geldt echter niet voor de weergave van alle individuele
huizen.
Die nauwkeurigheid van de details geldt in nog mindere
mate voor de kaart die Thomas Thomasz in 1578 tekende
van de stad vlak na het Beleg en de grote brand
van 1576. De kaart had vooral als doel de schade van
die brand in beeld te brengen. Ze geeft dus een redelijke
indicatie in hoeverre de plek van uw huis daar in het verleden
mee te maken heeft gehad. Overigens wil brandschade
niet zeggen dat er geen steen meer overgebleven
kan zijn van het getroffen huis, zoals de kaart soms
suggereert. Vaak bleven van een stevig stenen huis wel
muurresten of fundamenten (en kelders) over waarmee
het huis vervolgens weer kan zijn opgebouwd. Ook de eigendomsgrenzen
bepaalden dat een nieuwe huis vrijwel
altijd binnen het bestaande erfscheidingen moest worden
opgebouwd, en dus vrijwel altijd dezelfde maten had.
Dat laatste gold nog veel meer bij minder grootschalige
rampen: uitbreidingen of vernieuwingen aan een huis
bleven altijd beperkt wat binnen de grenzen van de buren
mogelijk was. Vergroting van het huis kon vaak alleen
door uitbreiding naar boven of naar achteren, tenzij één
van de belendende percelen kon worden aangekocht. Op
die manier is de structuur van de oorspronkelijke middeleeuwse
bebouwing in de oude binnenstad eeuwenlang in
tact gebleven. Grootschalig tot de grond toe afbreken van
meerdere panden tegelijk is pas in de twintigste eeuw
gangbaar geworden. Voordien kwam dat zelden voor.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
12 13
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Topografische afbeeldingen en kaarten
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Register 71
Om u van het bekende kadasternummer van het perceel
naar de (artikel-)nummers van de opvolgende eigenaren
van dat perceel te brengen, maakt het kadaster gebruik
van het zogenoemde Register 71, een boek met kolommen
met getallen. (Zie afbeelding 8 op pag. 14) De letter
van de sectie (stadsdeel) waar het om gaat, staat aan de
bovenzijde van de pagina. Het getal in de eerste (linker)
kolom van de pagina is dat van het pand. In de kolom
ernaast staan de leggernummers van de achtereenvolgende
eigenaren.
Met behulp van de opvolgende delen van dit Register 71
(van de juiste kadastrale gemeente) vindt u zo een reeks
nummers van de opvolgende eigenaren van uw pand
vanaf 1844 tot circa 1980. (Het Register 71 is pas twaalf
jaar na het begin van de kadasteradministratie ingevoerd.
Daarvoor werden de mutaties bijgehouden op de zogeafb.7.
Kaart van Thomas Thomasz uit 1576 die de schade laat zien van de grote brand vlak na het beleg van de Spanjaarden.
Beeldbank Noord-Hollands Archief nr. 51-000373 XL.
Het eigendom van onroerend goed is sinds 1832 in Nederland
geregistreerd bij het Kadaster. Het grootste deel
van de archieven daarvan uit het papieren tijdperk (tot
circa 1980) zijn overgebracht naar de rijksarchiefdiensten.
voor onroerend goed in Noord-Holland is dat het Noord-
Hollands Archief (locatie Kleine Houtweg).
Het hart van de kadasteradministratie wordt gevormd
door de ‘leggers’ waarop de eigendommen (en de veranderingen
daaraan) per huiseigenaar staat aangetekend.
Dat betekent dat de administratie dus niet per huis of
perceel grond is geordend, maar per huiseigenaar. Om te
weten wat er met uw huis is gebeurd, moet u de kadastrale
leggers van achtereenvolgende huiseigenaren in de
administratie volgen.
Digilegger
Voor eigen gebruik heeft het kadaster de leggers uit het
papieren tijdvak en de toegang daarop gedigitaliseerd.
Tot dat systeem, de zogenoemde ‘Digilegger’, heeft (had)
het Noord-Hollands Archief beperkt toegang. In hoeverre
dat in de toekomst zo blijft, of dat er mogelijk een andere
digitale toeging komt, is op het moment van het samenstellen
van deze gids onzeker. Daarom zal de werkwijze
van de ‘Digilegger’, of wat daarvoor in de plaats komt, bij
losse bijlage worden toegelicht. Hieronder beperken wij
ons tot de beschrijving van de papieren archiefstukken,
afgezien van de vraag of die ook in een digitale versie te
lezen zijn.
Eigenarenadministratie
De administratie van het kadaster is, zoals hierboven al
vermeld, in essentie niet gebaseerd op objecten (zoals
huizen of land), maar op de eigenaren daarvan. De administratie
dient namelijk vooral om een juridische bewijsgrond
te geven voor het eigendom van onroerend goed
en daarnaast als basis voor de belastingheffing daarover.
Op zogenoemde leggers per huiseigenaar worden de
voornaamste wijzigingen aan het onroerend goed aangetekend,
zoals verkoop, vererving, bouw, verbouw of
splitsing van de objecten die de betrokkene bezit. (Voor
zo’n legger, zie afbeelding 9 op pag. 15)
Het kadaster duidt elke eigenaar aan met een nummer,
dat boven in de hoek van elke legger te vinden is. Op
dat zogenoemde ‘artikelnummer’ (van eigenaren) is de
administratie gebaseerd. Door de leggers van de opvolgende
eigenaren van een perceel te raadplegen, kunt u
de eigendomsgeschiedenis en (summiere sporen van de
bouwgeschiedenis) reconstrueren.
Dat wil zeggen: over de periode dat deze administratie
op papier werd bijgehouden, in de praktijk van 1832 tot
circa 1985, toen de digitalisering zijn intrede deed bij de
Kadasterdienst. Recentere informatie kunt u krijgen van
de Kadasterdienst zelf, maar tegen betaling.
[De artikelnummers van de eigenaren zijn gebonden aan
een bepaalde kadastrale gemeente. Om de legger met
het juiste artikelnummer te kunnen opvragen moet u dus
eerst de kadastrale gemeente aangeven.]
Kadasternummer C 3027
Het artikelnummer van de eigenaar van onroerend goed
is een intern nummer van het kadaster dat doorgaans
naar buiten niet openbaar gebruikt wordt. In de praktijk
begint kadastraal onderzoek dan ook meestal met het
kadastrale nummer van een huis of een stuk grond, dat
wel algemeen gebruikt wordt om het object aan te duiden,
bijvoorbeeld in koopakten, aanslagbiljetten voor de
WOZ-belasting, op bouwtekeningen of vergunningen. U
kunt dat perceelnummer ook terugvinden via de kaarten
van het kadaster (in microfiche op de studiezaal aan de
Kleine Houtweg).
Het kadasternummer van een perceel bestaat uit de
combinatie van een letter (dat staat voor een deel van
de gemeente) en een getal. Dit kadasternummer van het
perceel kan in de loop der tijden veranderen als gevolg
van wijzigingen aan het object, of om zuiver administratieve
redenen. [Hebben er zich de laatste dertig jaar ingrijpende
wijzingen aan uw pand voorgedaan die hebben
geleid tot een nieuwe opmeting, dan kunt u het beste
uitgaan van een kadasternummer van voor die opmeting.]

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
14 15
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
afb.8. Een blad van het zogenoemde Register 71. In de kolom links de nummers van de huizen, in de brede kolom rechts de (artikel-)nummers
van de opvolgende eigenaren. De mededeling ‘Later B 2148 tot en met B 2153’ betekent dat perceel B 929 in die nummers is gesplitst
en dat u daaronder dus verder moet kijken.
noemde Supplementaire Aanwijzende Tafels. Dat systeem
bleek in de praktijk te gecompliceerd. Zoals hieronder
wordt uitgelegd, hoeft u dat ook niet te raadplegen, omdat
daarvoor een simpel alternatief bestaat via de leggers.)
Als u van nieuw naar oud werkt, begint u met het Register
van de hoogste reeks. De laatst bekende eigenaar
staat dan achteraan de rij. Op de pagina van het Register
71 vindt u in kolom 1 het kadasternummer van het pand
(de Letter uit het stadsdeel staat bovenaan de pagina!)
In de brede kolom 4 vindt u de (artikel-)nummers van de
opvolgende eigenaren. Die noteert u.
[Staat er in deze kolom ook ‘Later nr......’ dan betekent dit
dat het kadasternummer van het pand/perceel is gewijzigd.
Dat is dus geen eigenarennummer. Uiteraard ook
wel noteren, want dan moet u verder in het Register 71
ook op dat nummer gaan zoeken.]
Perceelvernummering
In de laatste kolom vindt u het perceelnummer die het
huis, of de grond waarop het heeft gestaan eerder
heeft gehad. Om de reeks eigenaren te completeren,
zoekt u vervolgens dus op dat (perceel-)nummer.
De kadasteradministratie hanteert namelijk de logica om
uw huis te hernummeren als de belastinggrondslag op
het pand verandert, als gevolg van een verbouwing, maar
ook als u een reepje grond heeft moeten afstaan voor
de openbare weg of als u een stuk tuin aan de buurman
heeft verkocht. Vernummering van het pand kan een
aanwijzing zijn voor een wijziging van het pand, maar dat
hoeft niet. Probeer altijd wel duidelijk te krijgen wat de
reden is van de vernummering.
Een andere administratieve reden voor vernummering van
de panden is de herindeling/annexatie van (kadastrale)
gemeenten. Zo leidden de annexatie in 1927 door Haarlem
van de gemeente Schoten en delen van Heemstede en
Bloemendaal, en in 1963 van Schalkwijk en deel van Haarlemmerliede
en Spaarnwoude, tot integrale hernummering
van die gebieden. U moet in die gevallen dus voor die tijd
ook in een andere kadastrale gemeente gaan zoeken.
Kadasterleggers
Met de gevonden artikelnummers van de eigenaren kunt
u nu de benodigde leggers aanvragen (of digitaal opzoeken).
De originele leggers zijn gebonden in dikke boekdelen,
met per eigenaar een of meer pagina’s (soms een
halve pagina).
afb. 9. Een legger uit de kadasteradministratie, die het onroerend goed bezit van een belastingplichtige weergeeft met alle mutaties die
hij of zij gedurende dat eigendom heeft aangebracht. U moet door de doorstrepingen heen lezen. Ze betekenen dat die situatie die u wilt
reconstrueren inmiddels niet meer geldig is.
Op deze leggerpagina staat boven in de hoek het (artikel-)
nummer. Daarnaast verschijnt in het hoofd van de pagina
de naam van de betreffende eigenaar, met beroep en
woonplaats (en/of adres) Daaronder staat het hele bezit
van deze eigenaar geregistreerd, met alle wijzigingen die
daaraan tijdens zijn eigendom hebben voorgedaan. In
beginsel een regel per object. In een oogopslag wordt dus
duidelijk of de eigenaar meerdere huizen bezat. In dat
geval is de vraag relevant, in welke van die huizen hij zelf
woonde, en welke hij verhuurde.
Welk pand u moet hebben op de legger ziet u aan het
kadasternummer in de kolommen 3 en 4 (letter en getal).
In de tweede kolom staat doorgaans bovendien de gangbare
adresaanduiding. In kolom 7 vindt u de omschrijving
van het object (‘huis’, ‘schuur’, ‘weiland’ etc.), in kolom
8 de oppervlakte. Kolom 9, 10, 12 en 13 gaan over de
maatstaf voor de belastingaanslag, en zijn dus voor uw
onderzoek minder boeiend. In kolom 11 vindt u mogelijk
een aantekening over belastingvrijdom als het pand pas
nieuwgebouwd is.
Kolom 14 geeft u (soms helaas wat cryptische) informatie
over belangrijke veranderingen als verkoop, verbouwing,

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
16 17
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
splitsing, ‘stichting’ (= nieuwbouw) of ‘scheiding’ (= vererving)
(‘redres’ = hermeting) en het ‘dienstjaar’ waarin dat
plaats viel. [Doorgaans blijkt wijziging, als gevolg van de
werkwijze van het kadaster, meestal in werkelijkheid een
jaar eerder te hebben plaatsgevonden dan het dienstjaar
van de formele registratie.]
De getallen in kolom 5 en 6 verwijzen naar de afschriften
van de koopakten of verervingen waarmee het eigendom
werd verworven. Deze zijn op te vragen uit het archiefdepot
uit de Kleine Houtweg, via de archiefinventaris van
het Kadasterarchief. (Toegang 83.2.Zie verder op pag. 21)
Neem alle gegevens zorgvuldig over per artikelnummer,
dat voorkomt dat u meerdere malen opnieuw hetzelfde
moet terugzoeken!
In de laatste kolommen van de kadasterlegger (kolom 15
t/m 18) vindt u een verwijzing naar de nummers van de
leggers van de voorgaande en volgende eigenaar van het
pand (kolom 15 en 17). Het volgnummer (van kolom 16
en 18) geeft aan op welke regel u in die legger moet zijn.
[Bij eigenaren van veel onroerend goed is het handig dat
regelnummer ook te noteren.]
In beginsel kunt u zo van legger naar legger het spoor
van het pand (of wat daarvoor op deze plek stond) tot
1832 terug volgen. Langs die weg zoekt u ook terug van
1844 naar de beginsituatie in 1832, als het Register 71 u
in de steek laat.
Op dezelfde wijze kunt u via de leggers in principe ook
vanaf 1832 naar het heden werken. Vooral bij een oud
pand kan het handig zijn om dit doel (het oorspronkelijke
perceelnummer, zoals u dat vindt op de kaart van 1832)
bij diverse vernummeringen en eventuele splitsingen
vroegtijdig in het oog te houden.
Valkuil:
Regelmatig komt het voor dat hetzelfde pand op een
legger meerdere keren voorkomt. De laatste kolommen
17/18 verwijzen dan naar een andere regel op dezelfde
pagina (of andere pagina van dezelfde eigenaar). Veelal
is dat het gevolg van een verandering die de eigenaar
aan het perceel heeft aangebracht, zoals verbouwing,
splitsing van eigendom etc. Dus juist een van die dingen
waarnaar u op zoek was.
Op deze wijze komt u ook op het spoor als het pand van
kadasternummer veranderde. Dat kan een louter administratieve
oorzaak hebben, maar vaak ook is dat het gevolg
van een nieuwe opmeting na verbouwing. (En dus vaak
een aanwijzing voor nader onderzoek naar die mogelijke
verandering.)
Let op:
Zijn de kolommen 15/16 of 17/18 niet ingevuld, dan
betekent dit dat om administratieve redenen nieuwe
leggers zijn aangelegd, waarin alle gegevens van dezelfde
eigenaar zijn overgenomen + het verdere vervolg
daarvan. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de algemene
hertaxatie in 1875 en bij de gemeentelijke annexaties
van 1927 en 1963 (als uw pand daarmee te maken heeft
gehad). U vindt in dat geval dus twee leggers van dezelfde
eigenaar die elkaar aanvullen.
[Het ontbreken van een verwijzing naar een vorige eigenaar
in de kolommen 15/16 geldt natuurlijk ook voor
de eerste eigenaar uit 1832 waarmee de administratie
begon, zoals ook bij de laatste eigenaar van de administratie
die u kunt raadplegen het vervolg blanco is.]
Kadastrale kaarten
De genummerde percelen zijn door het kadaster ingemeten
op een kaart (’plan’ in het jargon van het
kadaster). De kaarten betreffen steeds ‘secties’ van de
gemeente, dus het stads- of gemeentedeel dat is aangeduid
met de letter van het kadasternummer. Het Noord-
Hollands Archief heeft een hele collectie van dergelijke
kadastrale kaarten uit verschillende tijdstippen. Ze zijn
te vinden op de beeldbank (kaarten tot 1930) en in de
collectie microfiches in de studiezaal aan de Kleine Houtweg.
(Kaarten van 1882 en uit de periode 1930-1980).
(Voor overzicht zie de tabel op pag. 18-19) Met name de
nieuwe gebiedsdelen die Haarlem verwierf door annexatie
in 1927 en 1963 hadden veel nieuwe kadasterkaarten
tot gevolg.
[NB. Met de datering van kadasterkaarten van na de
eerste opmeting is het altijd oppassen. De harde datum
die erop staat betreft meestal de begindatum van het
gebruik van de tekening. Vaak is de kaart daarna nog
jarenlang ‘bijgewerkt’. Daardoor is lang niet altijd duidelijk
van welk jaar de situatie precies dateert die je nu
achteraf op de kaart waarneemt.]
Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel van 1832
Bij de oudste kadasterkaart (getekend voor 1830) is ook
een administratieve beschrijving van de percelen zoals
die op de kaart genummerd zijn. Dat zijn de zogenoemde
‘OAT’s’ (Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels). Beiden
zijn in het Noord-Hollands Archief (Kleine Houtweg)
aanwezig, maar ook (voor heel Nederland) te vinden op
de website ‘watwaswaar.nl’. De kaart kunt u op die site
vinden door een postcode in te tikken; de pijl vast te
zetten op het venster en dan het vlakje van de kadasterkaart
aan te klikken. In de bijbehorende tafels komt u
terecht door in
afb. 10. Kaart van de oudste kadastrale opmeting op de site ‘watwaswaar.nl’.
afb.11. De ‘oorspronkelijk aanwijzende tafel’ (OAT) op de website Wat Was Waar. Deze geeft een administratieve
beschrijving van de op de kaart getekende percelen in 1832.
het venster rechts eerst op ‘meer afbeeldingen’ te klikken.
[Dezelfde site geeft ook diverse topografische kaarten en
andere (oude) kaarten van de omgeving van de stad.]
Via de beeldbank van het Noord-Hollands Archief is het
overigens ook mogelijk om een goede beelduitsnede van
de kadasterkaart te maken en die op uw eigen computer
op te slaan. Deze kaart vormt een belangrijke basis voor
uw onderzoek.
Hulpkaarten
De opmeting van afzonderlijke percelen en wijzigingen
werden sinds 1844 vastgelegd op zogenoemde ‘hulpkaarten’.
Die hulpkaarten zijn tot nu toe in beheer bij de
kadasterdienst zelf, die ze heeft laten digitaliseren en voornemens
is de vaak in slechte staat verkerende originelen
daarna te vernietigen. Of en hoe die hulpkaarten digitaal
voor het publiek beschikbaar komen, was op het moment
dat deze gids werd samengesteld nog niet duidelijk.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
18 19
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Lijst van gedigitaliseerde/verfilmde kadastrale kaarten van Haarlem
sectie blad stadsdeel jaar (fotonr) jaar (fotonr) jaar (fotonr)
A 1 Noordwest (buiten de vest) 1822 (0585) zj 1963
A 2 Noordwest (buiten de vest) 1822 (0586) 1903 1932 (3213) 1963
B 1 Binnenstad noord 1822 (0587) zj 1951 (3214) 1975
C 1 Binnenstad west 1822 (0588) 1897 (0598) 1952 (3215) 1959 1980
D 1 Binnenstad oost 1822 (0590) 1898 (0591) 1959 1980
E 1 Haarlem Oost (buiten de vest) 1822 (0592) 1882 zj 1961 (3216)
E 2 Haarlem Oost (buiten de vest) 1823 (0593) 1882 1977
E 3 Haarlem Oost (buiten de vest) 1823 (0594) 1882 1910 (3217) 1958
F 1 De Hout 1823 (0595) 1882 1901
F 2 De Hout 1823 (0596) 1882 1902
F 3 Houtplein 1823 (0597) 1882 1902
F 4 Rozenprieel 1823 (0598) 1882 1903
G 1 Kleverpark 1882
G 2 Kloppersingel 1921 (0599) 1962
G 3 Santpoortplein 1921 (0600) 1963
G 4 Kleverlaan (geannexeerd) 1927 (0601) 1958
H 1 Leidsebuurt 1901 (0602) 1930 (3210) 1962
I 1 ZW Leidsevaart 1902 (0603)
I 2 Florapark/Wagenweg 1902 (0604) 1958 1980
I 3 Karel v Manderstr 1930 (0605) 1963
I 4 Nieuwe Bavo 1931 (0606) 1958
K 1 Rozenprieel 1903 (0607) 1949 (3219) 1958 1974
N 4 Mooie Nel zj
N 5 Waarderpolder 1961
N 6 Waarderpolder 1960
N 7 Waarderpolder 1960
N 8 Waarderpolder 1963
N 9 Waarderpolder 1959
N 10 Waarderpolder 1970
N 11 Waarderpolder 1971
N 12 Waarderpolder 1965
N 13 Waarderpolder 1965
N 14 Waarderpolder 1959
O 1 ex Haarlemmerliede 1959
O 2 ex Haarlemmerliede 1963
P 1 Amsterdamsebuurt 1927
P 2 Amsterdamsebuurt 1927 (3220)
P 3 Amsterdamsebuurt
Teding v Berkhoutstr. 1959
P 4 Amsterdamsebuurt 1958
P 5 Amsterdamsebuurt 1963
P 6 Amsterdamsebuurt 1963
P 7 Amsterdamsebuurt
prof Eykmanlaan 1967
Q 1 1905 (3221)
Q 2 tussen Zomervaart en
Hannie Schaftstr 1958
Q 3 Schipholweg 1963
Vervolg lijst van gedigitaliseerde/verfilmde kadastrale kaarten van Haarlem
sectie blad stadsdeel jaar (fotonr) jaar (fotonr)
Q 5 Schalkwijk Belgiëlaan 1974
Q 6 Schalkwijk 1962
R 1 ex Heemstede 1927 (0610) 1962
R 2 ex Heemstede 1927 (0611) 1963
R 3 ex Heemstede 1963
R 4 ex Heemstede 1960
S 1 Bosch & Vaart 1927 (0612) 1962
S 2 ZW Spoorpunt Leidsevaart 1927 (0613)
S 3 ZW Spoorpunt Leidsevaart 1927 (0614) 1963
S 4 ZW Spoorpunt Leidsevaart 1927 (0615) 1963
T 1 Ramplaankwartier 1927 (0616) 1959
T 2 Ramplaankwartier 1927 (0617)
T 3 Ramplaankwartier 1963
T 4 Ramplaankwartier 1962
T 5 Ramplaankwartier 1961
T 6 Ramplaankwartier 1961
T 7 Ramplaankwartier 1962 1974
T 8 Ramplaankwartier 1959
T 9 Ramplaankwartier 1962
T 10 Ramplaankwartier 1982
U 1 Spaarndam (dorpskern) 1962
U 2 Spaarndam 1962
V 1 A’damse trekvaart 1964
V 2 A’damse trekvaart 1965
V 3 A’damse trekvaart 1965
W 1 Ringvaart-Spoorbaan 1963
W 2 Ringvaart-Prov Weg 1963
X 1 Schalkwijk (Kerklaan) zj
X 2 Schalkwijk (Bernadottelaan) 1973
X 3 Schalkwijk
(Erasmuslaan-Schweitzerlaan) 1974
Y 1 Schalkwijk (Buiten Spaarne) 1963
Y 2 Schalkwijk (Buiten Spaarne) 1963
Y 3 Schalkwijk 1972
Y 4 Schalkwijk
Y 5 Schalkwijk 1977
Y 6 Schalkwijk (Groningenlaan) 1974
Y 7 Schalkwijk

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
20 21
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kadasteronderzoek 1832 - circa 1985
Koopakten 1811-1965
Koopakten 1811-1965
afb. 12. Kadasterindeling in 1832 van de huidige gemeente Haarlem.
Afschriften van koop- en andere overdrachtsakten
in het Openbaar Register, 1838-1965
De kolommen 5 en 6 van de kadastrale leggers geven u
een verwijzing naar de registers waarin u de afschriften
kunt vinden van de juridische bewijsstukken waarop het
eigendom van een pand is gebaseerd. (NB. Deze verwijzing
is niet te vinden in de leggers van de gemeentelijke
kadastrale administratie.)
Ook elke koopakte verwijst met het slotzinnetje: “ingeschreven
in het Openbaar Register der Hypotheekbewaarder
ten hypotheekkantoor, deel …., nr…. “ naar deze
registratie.
De Kadasterdienst noemt die registers wat verwarrend
de ‘hypotheekregisters Hyp4’, hoewel ze niets te maken
hebben met hypotheekschulden. Het zijn de letterlijke afschriften
van de eigendomsbewijzen. (De registers ‘Hyp3’
die wel over de hypotheekschulden gaan, zijn grotendeels
vernietigd.) De registers ‘Hyp4’ van de Noord-Hollandse
kantoren zijn overgedragen aan het Noord-Hollands Archief
(locatie Kleine Houtweg) en beschreven in toegang
83.2. [Archief Kadaster en Hypotheekkantoren Noord-
Holland, KADOR]
In de inventaris van deze toegang vindt u bij kadasterkantoor
Haarlem onder afdeling 2.3.2.5. een lijst van
meer dan 2500 delen met nauwgezet overgeschreven
notariële akten (en in een enkel geval een onderhandse
akte), met inventarisnummers 7400-9911. Dit zijn de
nummers waarmee u de stukken uit het depot kunt aanvragen.
Achter die nieuwe archiefnummers staan tussen
haakjes de oorspronkelijke nummers van de delen zoals
u die in de kadastrale leggers of in de akten zelf heeft
gevonden.
Elke akte geeft onder meer de namen van de kopende en
verkopende partij (of van erflater en vererfden), de datum
van de eigendomsoverdracht, de koopprijs, de naam en
standplaats van de notaris, een (vaak summiere) omschrijving
van het object, en ook weer een verwijzing naar
de bewijsstukken hoe de verkoper aan het eigendom
gekomen is. Dat laatste moet u vooral niet vergeten te
noteren. Op die manier kunt u van akte naar akte terugzoeken.
In het Noord-Hollands Archief zijn de afschriften van de
akten aanwezig van 1838 tot 1964. Voor de recentere
akten kunt u desgewenst terecht bij het Kadasterkantoor
Amsterdam (Sloterdijk). (Voor informatie jonger dan twintig
jaar moet u betalen.)
In beginsel kunt u de koopakten ook vinden in de archieven
van de betrokken notarissen, maar dat werkt
omslachtiger. Bovendien zijn de notariële archieven tot nu
toe maar tot 1925 overgedragen aan het Noord-Hollands
Archief, mede omdat er een openbaarheidbeperking van
80 jaar op van toepassing is. De stukken van de periode
1925-1935 komen daarom pas na 2015 beschikbaar. Verder
is de tussenkomst van een notaris bij overdracht van
onroerend goed pas sinds 1956 wettelijk verplicht.
Afschriften in de Registers van de
Hypotheekbewaarder, 1811-1838
De voorganger van bovengenoemd Openbaar Register
waren in de periode 1811-1838 de Registers van Eigendomsoverdracht
van de Hypotheekbewaarder, ook
wel kortweg genoemd de Hypotheekbewaarder. Ook die
instelling registreerde niet primair hypotheken, maar
vooral eigendomsbewijzen. De Registers van de Hypotheekbewaarder
bevatten, net als het Openbaar Register,
letterlijke afschriften van de van koop- of veilingakten of
akten van boedelscheiding.
Praktisch gesproken is de meest handzame wijze om in
deze administratie te zoeken via een verwijzing uit de
hiervoor genoemde gekopieerde eigendomsbewijzen
van na 1838. Vindt u in die akten een verwijzing naar
een aankoop of verwerving van vóór 1838, dan betreft
het daarbij genoemde deel en folio- of aktenummer niet
langer een Hyp4-register, maar een deel uit het archief
van de Hypotheekbewaarder. Die registers zien er op het
eerste gezicht overigens nagenoeg hetzelfde uit als die
van het Openbaar Register. Ze bevatten ook de letterlijke
afschriften. Ook daarin wordt doorgaans weer terugverwezen
naar de vorige aankoop of verwerving, tot uiteindelijk
naar een transport van vóór 1812 bij het plaatselijk
Gerecht.
[Archief van de Hypotheekbewaarder, kantoor Haarlem
(en omstreken), toegang 83.1, inventarisnummers 1095-
1234. Achter elk nummer in de inventaris vindt u tussen
haakjes het deelnummer dat de eigenlijke administratie
gebruikte en waarnaar in de stukken verwezen wordt.]
Lastige klappers
Beschikt u niet over een verwijzing uit een jongere akte
dan moet u zoeken via de naam van de eigenaar (bijvoorbeeld
uit de kadasteradministratie van 1832). Dat gaat
met twee stappen. Eerst moet u kijken in de Algemeene
Naamwijzer, die verfilmd is op microfiches. Vanwege de
primitieve vorm van alfabetisering werkt dat lastig. De
indeling is primair op de voornaam en daarbinnen op de
achternaam, waarbij vervolgens binnen de categorie A.A.
(met voornaam A en achternaam A) de namen niet meer

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
22 23
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Koopakten 1811-1965
Koopakten 1811-1965
etc.), en de prijs. In het belendende vak op de rechterpagina
in het verfilmde boek vindt u ook informatie over de
hypotheekschuld.
Deze Repertoria (voor kantoor Haarlem bij elkaar 41
delen) staan op microfiche in een ladenkastje op de studiezaal
in de Kleine Houtweg. In deze fiches valt wel goed
te zoeken. De eerste twee kolommen van het vak van uw
huiseigenaar verwijzen u naar de gezochte akte.
Een vervelende bijkomstigheid is dat de ontduiking van
deze registratie in de jaren 1812-1824 niet strafbaar
was. Dat kan soms problemen geven. Loopt het juridische
spoor dood, dan kunt u de fiscale route volgen en uitzoeken
wie er voor het huis belasting betaalde.
afb 13. Een blad van de Algemeene Naamwijzer op het Register van Eigendomsoverdracht uit de periode 1811-1838. (Toegang 83.1, nr.1052)
alfabetisch gerangschikt staan, maar in volgorde van
inschrijving. Bovendien zijn er twee verschillende delen:
één op de akten tot circa 1825 en de ander op de akten
van 1825-1838. Raadpleging van de oorspronkelijke
boekwerken met de inventarisnummers 1051 en 1052
maakt dat vaak een stuk overzichtelijker. (Deel 1053 is
niet relevant.)
In de Naamwijzer vindt u een verwijzing naar het deel
en een ‘vak’ van de zogenoemde ‘Repertoria’. In dat ‘vak’
zijn alle aankopen of verwervingen van een specifieke
eigenaar bij elkaar gezet (net als op de kadastrale legger).
Het betreffende vak van het Repertorium geeft een
verwijzing naar de kopie van de akte in het eigenlijke
Register van Eigendomsoverdracht plus een kort uittreksel
daaruit, namelijk: de datum van de overdracht, de aard
van de verkrijging (aankoop, boedelscheiding, schenking
Veilinglijsten
Over de periode 1873-1912 bevinden zich in de bibliotheek van het archief gedrukte ‘Alphabetische lijsten der
veilingen van vaste goederen gehouden in het verkooplokaal De Gouden Leeuw’. De (jaarlijkse) lijsten zijn erg
informatief. Ze geven niet alleen een duidelijke identificatie van het pand met wijk- en kadasternummer, maar
ook de naam van de koper en de verkoopprijs, als ook de naam van de notaris bij wie de koop plaats vond. Ze zijn
alfabetisch gerangschikt op straatnaam. Bibliotheek nr: depot 42/000062 V.
afb. 14. Een deel van de linker bladzijde van het (deels Franstalige) Repertoire van het register van Eigendomsoverdracht. Op de bijbehorende
rechterzijde werden de eventuele hypotheekverplichtingen over deze panden aangetekend. Het deel- en aktenummer in de eerste
twee kolommen verwijzen naar het afschrift van de betreffende akte van eigendomsoverdracht. Ook de datum van overdracht en de koopprijs
staat hier reeds aangetekend. (Toegang 83.1, nr. 1057)
afb 15. Bladzijde uit de ‘Alphabetische lijst der veilingen van vaste goederen gehouden in het verkooplokaal De Gouden Leeuw’ uit 1873.
De huizen hadden tot 1877 nog de oude wijknummers.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
24 25
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
In beginsel zijn er twee wegen om de wisselingen in het
eigendom van een woning te reconstrueren: de juridische
weg van koopakte naar koopakte (of vererving) en
de fiscale route, waarbij u uitzoekt welke opeenvolgende
eigenaren voor het huis belasting betaalden. Bij het onderzoek
in de periode vóór 1811 is het slim beide routes
in het oog te houden.
Transportregisters
De overdracht van onroerend werd officieel bezegeld met
de inschrijving op het stadhuis in de transportregisters van
de stad Haarlem. Daaraan was tevens de betaling van een
overdrachtsbelasting verbonden, de zogenoemde 40e of
80e penning. (40e penning voor een huis dat via een veiling
gekocht was, 80e penning bij onderhandse koop) Door die
transportakte werd de koop juridisch een feit, ook al werd
zij eerder elders bij een notaris of onderhands vastgelegd.
De transportregisters van de stad Haarlem zijn bewaard
gebleven van 1470 tot 1811 (met uitzondering van de
jaren 1474-1484). De delen uit de jaren 1470-1579
bevinden zich in het stadsarchief (1245-1572) [toegang
1573, nrs 553-578], de latere delen in het oud-rechterlijk
archief (‘ORA’) Haarlem (toegang 3111, nr 76- subnrs 26
t/m 158.) In beginsel moet u de eigendomsoverdrachten
zoeken op datum van overdracht. Hoe die datum te
vinden wordt hieronder uiteengezet.
Koopakten bij de notaris
Aan de registratie van de transportakte ging soms een
koop- of veilingakte bij een notaris vooraf, al was dat niet
verplicht. De archieven van notarissen in Haarlem zijn ook
grotendeels bewaard (sinds circa 1580). Alleen is deze
immense hoeveelheid papier in de praktijk maar beperkt
doorzoekbaar. Een groot aantal notarissen had echter wel
een eigen periodieke index op hun akten (gerangschikt
op voornamen!). Kopieën van die indexen staan in een
kast op de studiezaal. Er waren doorgaans acht tot tien
notarissen tegelijk actief in Haarlem, die elk vaak meerdere
indexen hebben aangelegd. Bovendien heeft u geen
zekerheid dat de koop bij een Haarlemse notaris gesloten
is. Op dit moment wordt er gewerkt aan een digitale
toegang, waarin de gegevens uit deze indexen in een
database verzameld worden.
In beginsel was het gebruik om in elke koopakte die een
notaris opstelde, te vermelden waar het bewijs te vinden
is hoe de verkoper aan het huis gekomen is dat hij wil
verkopen, in het jargon de ‘titel van aankomst’. Op die
manier kunt u in theorie van akte naar akte terugzoeken.
De laatst gevonden koopakte uit het Register van de
Hypotheekbewaarder van na 1811 wijst u zo dus weer
de weg naar de voorgaande koopakte. De werkelijkheid is
echter vaak weerbarstiger. Vererving en nalatige registratie
of verdwenen bewijsstukken doen het spoor geregeld
doodlopen en dan bent u toch vaak aangewezen op de
transportakten.
Verpondingboeken
De vlotste methode om de opvolgende eigenaren uit de
periode 1734-1810 te weten te komen is via de verpondingadministratie
(de toenmalige belasting op onroerend
goed). In de ‘verpondingboeken’ werd jaarlijks aangetekend
of de belasting voor het huis was voldaan. Met het
oog daarop werd in die boeken ook nauwkeurig bijgehouden
wie de actuele belastingplichtige was en welk
verpondingnummer het huis had. Bij verandering van
eigenaar werd de naam in het verpondingboek doorgestreept
en de naam van de nieuwe eigenaar daaronder
geschreven, met vermelding van de datum waarop dit eigendom
inging. De manier van noteren van deze datum is
voor ons wat ongewoon: voor het verkorte jaartal schreef
men een breuk waarvan het getal boven de streep de
maand aangeeft en dat daaronder de dag: 18 5/29 01
moet dus gelezen worden als 29 mei 1801. Die datum
komt doorgaans overeen met die van de transportakte, al
kan dat enige dagen schelen.
(De administratie van de verponding loopt tot 1806, maar
het laatste register bleef tot 1810 in gebruik voor de
afb. 16. Transportakte van het huis de Blaazende Engel in de Grote Houtstraat in 1785. (Oud-Rechterlijk Archief, toegang 3111, nr. 76-140 G)
afb. 17. Een (deel van een) blad uit het verpondingboek van de periode 1774-1806 (1810), met de administratie van de belastingen voor
het huis op het Bagijnhof met verpondingnummer 1020, later vernummerd tot wijk 1, nummer 808. Sinds 24 januari 1769 was dat huis
eigendom van Jan van der Veer sr, daarna van diens weduwe Agnes van Borelaar, en sinds 9 oktober 1806 van hun zoon Jan van der Veer jr.
De cijfertjes rechts geven de betalingen van de diverse belastingen aan; verponding en 100e penning tot en met 1805, daarna lantaarngeld
van 1806-1810. (Toegang 3993, nr 3242)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
26 27
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
heffing van het plaatselijke lantaarngeld. De administratie
voor de onroerend goed belasting in Haarlem over de
periode 1806-1832 is vermoedelijk verloren gegaan.)
De achttiende-eeuwse verpondingboeken zijn ingedeeld
naar homanschap (hoofdmanschap), een vanouds in
Haarlem gebruikte indeling in oorspronkelijk 25 buurten,
aangeduid met één of meer letters. In welk homanschap
u moet zoeken, kunt u vaststellen aan de hand van
bijgaand kaartje. Verder is elk pand sinds 1733 identificeerbaar
aan de hand van een zogenaamd ‘verpondingnummer’.
Noteer dat. Het is het hulpmiddel om uw huis
in allerhande administraties terug te vinden. Het laatste
verpondingboek over de periode tot 1806/1810 vermeldt
zowel het nieuwe wijknummer dat in 1795 werd
ingevoerd, als het verpondingnummer van de daaraan
voorafgaande periode. [In de studiezaal is bovendien een
omnummerlijst te vinden van de wijknummers naar de
verpondingnummers.]
Per homanschap bestaan er vier opeenvolgende boeken
(1708-1724; 1724-1734; 1734-1774 en 1774-1810). De
laatste twee daarvan hanteren consequent de bovengenoemde
notitie van nieuwe eigenaren met datering. [Voor
de vindplaatsen zie tabel op pag. 33.]
De oudere verpondingboeken van 1708-1724 en
1724-1734 zijn minder bruikbaar. Daarin werd slechts
mondjesmaat de tussentijdse wijziging van eigenaar
aangetekend, en altijd zonder datum (alleen in de vorm
van ‘nu Jan Jansz’). In veel gevallen blijken ze nog de
namen te vermelden van de eigenaren uit het taxatieregister
van 1628, dus van personen die inmiddels al
lang waren overleden. Ze zijn alleen te gebruiken om
het juiste pand te identificeren in de ongenummerde
zeventiende-eeuwse registers.
Aan te raden is, zeker in deze lastiger perioden, om de
doopceel van de eigenaren in doop-, trouw- en begraafboeken
te lichten, om meer inzicht te krijgen wanneer
het huis kan zijn verworven (kort na het huwelijk bijvoorbeeld)
of hoe het in vrouwelijke lijn kan zijn vererfd.
Let op de buren!
Noteer uit de verpondingkohieren ook altijd een rijtje
buren uit de straat. Zeker als u verder teruggaat in de tijd
kan dat een aanknopingspunt zijn als het moeilijk wordt.
Hoe verder u teruggaat met uw onderzoek hoe meer het
onvermijdelijk wordt om niet meer alleen naar één huis
te zoeken, maar een heel rijtje huizen of liever nog een
huizenblok in de gaten te houden. Het beste kunt u daarbij
de verschillende veranderingen steeds intekenen in
een kleine situatieschets om het ruimtelijk voor u te zien.
Neem daarbij de situatie van de kaart van Nautz uit 1832
(1837) als ondergrond.
uit de jaren 1625-1635. Die kunt u desgewenst opvragen.
Het plan bestaat om deze indexen op termijn te verwerken
tot een digitale database.
Vóór 1625
Voor de periode vóór 1625 bestaan nog geen systematische
indexen. Wel een aantal indexen die zich beperken tot de
transporten van de huizen van de voornaamste Haarlemse
patriciërsfamilies over de periode 1470-1610, de zogenoemde
klappers ‘Beresteyn’ en ‘Dolleman’ (indexen 1-4).
Verder is er een collectie aantekeningen van de oud-
Rijksarchivaris J.W. Groesbeek, die alle transportakten uit
de periode 1470-1608 systematisch heeft doorgenomen
en vanaf 1501 in schriftjes chronologisch heeft genoteerd
met verwijzingen naar de straatnamen van de verkochte
percelen (maar niet naar namen van kopers of verkopers).
Bewerking daarvan tot een database zou een rudimentaire
index kunnen opleveren. Maar zover is het nog niet.
Van de oudste transportakten tot en met 1501 (en een
enkele beperkte periode daarna) heeft hij uittreksels (regesten)
gemaakt en een topografische kaartenbak aangelegd,
waarover hieronder meer. De aantekeningen over
de periode 1501-1513 zijn op straat geordend uitgetikt
en te raadplegen in toegang 100560 in de studiezaal. De
overige toegangen zijn uit het depot op te vragen (toegang
2175). In veel gevallen zullen deze hulpmiddelen
toch gebrekkig blijken.
Een andere selectieve toegangsmogelijkheid is die op
huisnaam. Daarvoor staat een index voor de periode
1650-1700 in de kast (Index 19) en is een kaartenbak
over de periode 1620-1800 in een lade op de studiezaal.
Geen van beiden kan echter bogen op enige volledigheid
en bevatten weinig informatie voor de periode voor 1638.
Ze verwijzen ook vaak naar verouderde archiefnummers,
die u met behulp van een concordans naar hedendaagse
kan vertalen.
afb. 18. Kaart van de ligging van de verschillende homanschappen van Haarlem in de achttiende eeuw en de daaronder vallende verpondingnummers
sinds 1733.© Kees van der Wiel.
Naamindexen op transportregisters
Vóór 1733 bent u voor het zoeken naar de eigendomsoverdracht
aangewezen op de door vrijwilligers samengestelde
indexen op de transportaken, op naam van
de kopers. Voor de periode 1639-1730 staan die in de
kast in de studiezaal. (Indexen 6 t/m 18) Voor de jaren
1730-1733 daaropvolgend en de jaren 1638-1639 daaraan
voorafgaand kunt u terecht in een kaartenbak op de
studiezaal (bij de knekels). Deze laatste kaartenbak geeft
ook een zeer beperkt aantal verwijzingen naar koopakten
bij notarissen en andere bronnen. In het depot is bovendien
nog een kaartenbak met handgeschreven fiches op
de namen van kopers en verkopers uit de transportakten
Indexen 1733-1811
Ook voor de periode na 1733 is het mogelijk via indexen
naar de transportakten te zoeken. Op de transportregisters
van de jaren 1809-1811 is daarvoor in kaartenbak in
studiezaal (ladenkast 16). Vanaf 1783 vindt u dergelijke
indexen in de registers zelf. U moet dan wel vaak meerdere
registers doorzoeken om tot u doel te komen. Bovendien
is het even wennen aan de toenmalige gewoonte
om te alfabetiseren op de voornaam.
Voor jaren 1773-1782 er een index (‘klapper’) op namen
van de verkopers. Aangezien u meestal wel de naam
van de koper, maar niet die van de verkoper kent, is dat
weinig effectief.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
28 29
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
Vanaf 1733-1782 kunt u eventueel terecht in de Registers
van ontvangst van de 80ste penning op transporten
van huizen, de overdrachtsbelasting die aan de transporten
gekoppeld was. Op die registers zit vanaf 1733 een
index op koper. (Stadsarchief Haarlem, toegang 3993 nrs
2588-2598) De registers vermelden, naast de naam van
koper en verkoper en de koopprijs, ook een verwijzing
naar de vindplaats van de transportakte.
[De registers zijn bewaard gebleven vanaf 1675, maar de
oudere series bevatten geen index.]
afb. 19. Het taxatiekohier voor de verponding uit 1731 geeft soms allerhande bijzonderheden over het huis en de verhuur ervan.
(Toegang 3993, inv. nr 3217)
Het taxatiekohier voor de verponding van 1731
In 1731 werd met het oog op een herziening van de
verpondingbelasting (in 1733) het hele huizenbestand
van Holland opnieuw getaxeerd, aangezien de waarde
van de huizen ten opzichte van de vorige taxatie van een
eeuw eerder sterk was gewijzigd. [In veel steden met een
afgenomen bevolking, zoals Haarlem, was de waarde van
de huizen in de 18e eeuw door het grote huizenoverschot
over het algemeen fors gedaald.]
Het taxatiekohier is veel informatiever dan de ‘gaardersboeken’
van de verponding waarin alleen de betaling
werd geadministreerd. De taxatie vermeldt vaak bijzonderheden
over het huis en geeft doorgaans ook aan of
het pand verhuurd was of door de eigenaar zelf bewoond.
Zie voor de homanschappen A t/m G, R, S T, TT en W:
Stadsarchief toegang 3993, nr 3217.
Voor de homanschappen H t/m Q en Z, Nieuwe Uitleg,
overige buitenwijken: toegang 3993, nr 3218.
Verpondingboek 1628 (en 1650)
Het verpondingkohier van 1628 is vergelijkbaar met het
taxatiekohier van 1731. (Toegang 3993, nr 3146; voor de
buitenkwartieren nr 3148) Het is vermoedelijk opgemaakt
met oog op de nieuwe verpondingbelasting die in 1632
inging. (Op dit register bestaat ook een index op naam,
op de studiezaal.)
Huizen hadden in de zeventiende eeuw in Haarlem nog
geen administratieve nummering. Ook in koopakten werden
zij alleen beschreven aan de hand van de belendende
buren. Dankzij het verpondingboek van 1708, dat vaak
nog de namen uit 1628 verbond aan het huis, kunt u het
betreffende pand toch vrij gemakkelijk vinden.
Uit de jaren 1650-1652 is verder een incidenteel verpondingboek
bewaard gebleven, waarin de betalingen
in die jaren staan genoteerd (toegang 3993, nr 3149). In
diverse homanschappen blijken daarin echter allemaal
dezelfde eigenaren genoemd te worden als in het kohier
van 1628.
Voor de buitenkwartieren buiten de binnenstad is er
bovendien een verpondingboek voor de jaren 1660-1667
(toegang 3993, nr 3151). En voor de Nieuwe Uitleg een
register met betalingen van het lantaarn- en brandspuitgeld
(later in combinatie met de verponding geheven)
voor de periodde 1672-1717. (toegang 3993, nr 3183)
Vóór 1628
Verder terugzoeken dan 1628 wordt met bovenstaande
middelen lastig. Uit halverwege de 16e eeuw dateren nog
een aantal belastingregisters waarin heel Haarlem homanschap
voor homanschap straatgewijs beschreven is: de
registers van de Tiende Penning van 1543, 1553 en 1561
en het Haardstedengeld van 1555. De originelen daarvan
liggen in het Nationaal Archief in Den Haag. Het Noord-
Hollands Archief heeft daarvan fotokopieën op de studiezaal.
Op het kohier van 1543 en het register van 1555 is
tevens een index gemaakt. Mocht u huis op of direct naast
een straathoek liggen dan kunt u wellicht het gokje wagen
om het pand vinden (al is enige aarzeling daarbij wel op
zijn plaats), maar een concrete aansluiting met de gegevens
van 70 jaar later (1628) is een ander verhaal.
Soms kunnen echter de ‘belastboeken’ een uitkomst
beiden (zie pag. 32).
Collectie Groesbeek
Voor de reconstructie van de geschiedenis van voor 1625
is vooral de ‘Collectie Groesbeek’ een hulpmiddel.
Een index daarop ontbreekt echter nog. Wel heeft
Groesbeek zelf de gegevens van op de transporten uit de
perioden 1470-1500 en 1557- circa 1583 verwerkt tot
een topografische kaartenbak, waarin hij ook gegevens
uit andere bronnen heeft opgenomen, zoals een 15eeeuws
register waarin het Elisabetgasthuis de inkomsten
administreerde van de renten die zij van huizen trok.
Zo’n huisrente (een soort erfpacht) kon een vorm van
afbetaling zijn voor een lening bij aankoop van een huis,
of een schenking uit liefdadigheid. De naar schatting
50.000 fiches zijn straatgewijs (op alfabet) geordend in
de bakken 5 t/m 16 van de ‘Collectie Groesbeek’. [Daarnaast
zijn er – van dezelfde gegevens- ook bakken met
fiches op persoonsnaam.] De fiches verwijzen deels naar
‘regesten’ (uittreksels) van akten, die zich in de bakken 1
t/m 4 bevinden.
Met behulp van deze fiches heeft Groesbeek ook geprobeerd
een reconstructie te maken van het huizenbezit
van de straten rond de Grote Markt tot circa 1600. Die
reconstructie is te vinden in ‘bak G’.
Aangezien gegevens over de perioden 1500-1557 en
1583-1625 in dit kaartsysteem nagenoeg ontbreken zal
een aansluiting met de gegevens uit de periode na 1625
moeilijk zijn te vinden. Lang niet altijd valt bovendien
met zekerheid vast te stellen welk huis de gegevens van
Groesbeek precies betreft.
Veilcedullen, puiboeken en krantenadvertenties
De gangbare methode om een huis in vroeger eeuwen
te verkopen was via een veiling. Het huis werd daarbij
met al zijn kwaliteiten publiek aangeprezen middels
krantenadvertenties en aanplakbiljetten. De huizen die in
Haarlem op huizenveilingen in etablissementen als De
Gouden Leeuw en t Gulden Vlies verkocht werden, staan
van 1768 tot 1855 beschreven in de zogenoemde ‘puiboeken’.
Ze zijn uitgegeven samen met de lijsten van

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
30 31
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
overledenen en te vinden in de studiezaal. Helaas bestaat
er op deze puiboeken nog geen index. Bovendien werd er
niet altijd een helder huis- of verpondingnummer in de
aankondigingen vermeld. (Wel is er een beperkte index op
poorten en verdwenen straatnamen gemaakt door Willem
Blok. Die is te raadplegen via de website van het Noord-
Hollands Archief op het trefwoord: puiboeken)
Enkele weken voorafgaand aan de veiling werd vaak
geadverteerd. De Opregte Haerlemse Courant - Oprechte
Haarlemsche Courant is van 1662 tot 1942 digitaal
doorzoekbaar via www.delpher.nl. Dat geldt ook voor tal
van landelijke kranten. Van het Haarlems Dagblad zijn de
jaargangen 1883-1960 doorzoekbaar via de website van
het Noord-Hollands Archief.
De beschrijving van de geveilde objecten vindt u in de
veilcedullen of veilcondities, die bewaard zijn voor de
periode 1740-1811. (Oud-rechterlijk archief Haarlem,
toegang 3111, nrs 77-1 t/m 81) In de veilcondities werden
de huizen vaak uitgebreid omschreven. De verkoop
zelf staat er niet in aangetekend. Die is te vinden in de
transportakten, of in de notarisprotocol van de veiling. De
naam van de notaris wordt wel genoemd.
In de praktijk is de handigste werkwijze dat u de verkoop
in de transporten vindt en dan in de puiboeken nazoekt
of het huis geveild is. Zo ja dan kunt u de betreffende
veilcedullen gaan zoeken en zo eventueel bij de notaris
terechtkomen. Houdt er daarbij rekening mee dat er soms
een vrij lange periode kan liggen tussen de koopovereenkomst
op de veiling en de uiteindelijke overdracht van het
eigendom in de transportakte.
afb. 22. Verkoopadvertentie voor een Fransch Koffijhuis op de Bakenessegracht
in de Oprechte Haarlemsche Courant van 2 juni 1851.
afb. 20. ’Puiboekje’ met veilingberichten uit 1807. De huizenprijzen bevonden zich toen op een dieptepunt. (In kast op de studiezaal)
afb. 23. Opening van café-billard Krocht 2 aangekondigd in het
Haarlemsch Dagblad van 13 februari 1899 (tegenwoordig café Ben
en El).
afb. 24. (rechts) Verkoopadvertentie van het gebouw van een drukkerij
aan de Bakenessegracht in het Algemeen Handelsblad van 29
mei 1926. (Te vinden via www.delpher.nl.)
afb. 21. Verkoopadvertentie in de Opregte Haerlemse Courant van 14 februari 1801 van het huizenbezit uit de failliete boedel van
Cornelis Boen.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
32 33
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Eigenaren vóór 1811
Eigenaren vóór 1811
Belastboeken
Tenslotte bestaat er nog een mogelijkheid de eigenaren
van uw huis terug te vinden via de zogenoemde ‘belastboeken’.
In de belastboeken werden de hypotheken op
huizen geregistreerd. Ze bevatten maar een selectie van
de huizen. Op die belastboeken in het oud-rechterlijk
archief uit de jaren 1587-1795 bestaat een topografische
index op straat (toegang 3111, inv. nrs 79 - 1 t/m 6, voor
de belastboeken zelf: toegang 3111, inv.nr. 78. Zie voor
de delen van vóór 1574 het stadsarchief 1245-1572,
toegang 1573, nrs 583 en 584)).
Vanaf circa 1740 zijn de huizen in de belast boeken niet
alleen aan de naam van de hypotheeknemer te herkennen,
maar aan verpondingnummers.
afb. 25. Index op de belastboeken in het oud-rechterlijk archief met een verwijzing waar de hypotheekovereenkomsten in die boeken te
vinden is. (Toegang 3111, nr 79-5)
Registers ontvangst verponding (+ lantaarn- en brandspuitgeld) 1708-1806
Homanschap 1774-1806 (1810) 1734-1774 1724-1734 1708-1724
inventarisnummers van toegang 3993
A 3239 3220 3184 3152
B 3240 3220 3185 3153
C 3241 3221 3186 3154
D 3242 3221 3187 3155
E 3243 3222 3188 3156
F 3244 3222 3189 3157
G 3245 3222 3190 3158
H 3246 3226 3191 3159
I 3247 3228 3192 3160
K 3248 3229 3193 3161
L 3249 3229 3194 3162
M 3250 3226 3195 3163
N 3251 3229 3196 3163
O 3252 3230 3197 3164
P 3253 3226 3198 3165
Q 3254 3226 3199 3166
R 3255 3223 3200 3167
S 3256 3223 3201 3168
T 3257 3224 3202 3169
TT 3258 3224 3203 3170
U/V 3259 3227 3204 3171
W 3260 3225 3205 3172
X 3261 3227 3206 3173
Y 3262 3227 3207 3174
Z 3263 3230 3208 ?
Nieuwe uitleg
middelste vak 3265 3231 3209 3175
3210 3176
Nieuwe uitleg
buitenvakken 3264 3232 3211 3177
3212 3178
Buitenkwartier
Zuid 3268 3234 3213 3179
Buitenkwartier
Noord 3267 3233 3214 3180
Buitenkwartier
Oost 3266 3233 en 3235 3215 3181
Buitenkwartier
(zuid-) West 3269 3236 en 3235 3216 3182
tuinen 3271 3290

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
34 35
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bewoners 1793-1969
Bewoners 1793-1969
Bewoners 1793-1969
Bij bewoningsonderzoek in recente tijd loopt u in het archief
aan tegen de privacybescherming. Gegevens uit het
bevolkingsregister zijn vanaf 1938 nog niet raadpleegbaar.
U zult in deze periode voor een belangrijke mate
zijn aangewezen op mondelinge informatie van vroegere
bewoners en buurtgenoten. Oude telefoonboeken
(aanwezig in de bibliotheek van het archief) kunnen een
hulpmiddel zijn om de mondelinge informatie te checken
en te dateren.
[De woningkaarten van het bevolkingsregister te vinden
in een lade in de studiezaal geven informatie over
hoofdbewoners tot 1950, maar diezelfde informatie is
doorgaans eenvoudiger te halen uit onderstaande adresboeken.]
Adresboeken
Vanaf 1856 tot 1969 bestaan er commercieel uitgegeven
adresboeken, waarin een uittreksel is te vinden van het
bevolkingsregister van een jaar eerder. De adresboeken
geven vanaf 1895 behalve een alfabetische afdeling op
naam, ook achterin een topografische indeling op adres.
Bij het alfabetisch gedeelte vindt u doorgaans ook het
beroep vermeld van de hoofdbewoner. De adresboeken
zijn te vinden in de studiezaal en op de website van het
Noord-Hollands Archief. De adresboeken van 1923 en
1926 geven ook informatie over de bewoners van omliggende
gemeenten. [De gemeente Bloemendaal kende
vanaf 1910 een eigen adresboek, Heemstede en Velsen
vanaf circa 1930.]
De adresboeken van vóór 1895 geven alleen de alfabetische
lijst. Ze zijn echter via de website van het archief
digitaal te doorzoeken, mits u rekening houdt met de vele
schrijfvarianten en de leesfouten door gebroken drukwerk.
Belastingaanslag
Voor de periode 1881-1893 bestaan ook gedrukte kohieren
van de plaatselijke directe belastingen, die per straat
en huisnummer ingedeeld zijn. Hierin kunt u, destijds
voor iedereen openbaar, lezen wat de bewoners volgens
de fiscus verdienden. U kunt ze opvragen onder bibliotheeknummer:
Depot 45/400299M
afb. 27. Een blik op het gedrukte kohier van de gemeentelijke inkomstenbelasting van Haarlem uit 1900. (Op te vragen uit de bibliotheek
van het Noord-Hollands Archief.)
afb. 26. Pagina uit het adresboek van Haarlem van 1900. In het alfabetisch gedeelte kunt u van de genoemde personen ook het beroep
vinden. (Ook te raadplegen via de website van het Noord-Hollands Archief.)
Bevolkingsregister
Met de naam van de hoofdbewoner uit de adresboeken
als ingang kunt u in de microfiches van het bevolkingsregister
een veel gedetailleerder beeld krijgen van de
bewoning van het pand: samenstelling van het gezin,
inwoning van personeel of familie, wanneer de kinderen
uit huis gingen en hoe groot de kindersterfte was.
Voor de namen van de hoofdbewoner kunt u desgewenst
ook gebruik maken van de zogenoemde ‘woningkaarten’
van het bevolkingregister die op microfiche zijn
te raadplegen. Het adresboek werkt doorgaans vlotter,
al is de informatie daarin in beginsel altijd een jaartje
verouderd.
Oude wijknummers
De huisnummering zoals we die nu kennen, per straat,
dateert in Haarlem vanaf 1877. Voordien kende Haarlem,
net als de meeste plaatsen, vanaf de Franse Tijd (1795)
een systeem van wijknummering die volgens een bepaalde
looproute binnen een wijk via vele straten doornummerde.
In 1809 is die wijknummering in Haarlem
een keer vernieuwd. Van de vernummeringen in 1877
en 1809 bestaan omnummerlijsten in de studiezaal. In
beginsel zijn daaruit de oude wijknummers naar hedendaagse
adressen te herleiden. Daarbij moet wel de
nodige voorzichtigheid in acht genomen worden, omdat
er ook incidentele aanpassingen aan de straatnummering
hebben plaatsgevonden, als gevolg van het bijbouwen
of afbreken van huizen. Echte zekerheid over het juiste
adres krijgt u alleen door consequent hetzelfde pand
door de jaren heen van nu naar het verleden te volgen en
de daarbij gebruikte nummers uit koopakten en bevolkingsregister
te noteren.
Het bevolkingsregister over de periode 1849–1859 is in
Haarlem oorspronkelijk ooit aangelegd op volgorde van
adres (wijknummer). Bij de latere verfilming is die ordening
bewust verbroken in de poging er een halfslachtige
alfabetisch systeem van te maken. Daardoor valt er helaas
alleen nog maar op naam in te zoeken en niet meer
op adres. U kunt dus alleen op de naam van de huiseigenaar
zoeken en kijken of hij in uw pand woonde.
Voor de bevolkingsregisters van de periode 1859-1895
zijn er indexen op adres bij de microfiches van de betreffende
periode. U vindt daarin op adres een verwijzing
naar Letter en bladnummer van het persoonsgewijze
register.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
36 37
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bewoners 1793-1969
Bewoners 1793-1969
4
3
2
5
6
afb. 29. Wijkregister van de schutterij uit 1793 van bewoners van de Oude Gracht en de Bikles- of Bikkelaarspoort bij de Grote Houtstraat.
De werkster in de poort trok van de Roomse Armen. Vleeshouwer Adam Kam diende als sergeant. (Toegang 3045, nr 44-3)
1
afb. 28. Plattegrond van C.K. De Geus uit 1858, waarop de toenmalige stadswijken van Haarlem staan aangegeven. Beeldbank Noord-
Hollands Archief nr. 51-000393-1 K.
afb. 30. Wijkregister van de schutterij uit 1817. Uit gegevens over de bewoners van huis wijk 1 nr 737 in de Klopperpoort aan de Bakenessegracht
blijkt dat opperman/spuitgast Martinus Boom na 1817 vertrokken is en dat het pand in 1819 bewoond werd door de 60-jarige
sjouwer Jan den Otter, vader van vijf kinderen. Het gezin kreeg halve bedeling van de RK-armenzorg. (Toegang 2295, nr 2866)
Volkstellingen van 1829 en 1839
Deze registers zijn verfilmd op microfiche. Ze zijn op
wijknummer geordend. In het volkstellingsregister 1839
vindt u de bewoners op 31 dec 1839 het pand bewoonden.
De microfiches zijn helaas moeizaam leesbaar door
de vergane inkt van het origineel.
Hetzelfde geldt voor het (beter leesbare) volkstellingregister
1829. Voorafgaande aan de fiches van het eigenlijk
register vindt u fiches met een getypte straatindex die
een informatie geeft over de hoofdbewoner, zoals in de
latere adresboeken.
Wijkregisters schutterij 1793-1827
Voor de periode 1793-1827 zijn de bewoners van Haarlem
te vinden in de zogenoemde ‘schutterijboeken’ en de
inkwartieringsregisters, die wijkgewijs van opzet zijn (op
volgorde van wijknummer). In deze schutterijboeken staat
aangetekend wie aan zijn verplichtingen voor de schutterij
(plaatselijke politietaken) heeft voldaan en wie deze
heeft afgekocht. Ze geeft ook informatie over de leeftijd,
fysieke conditie en financiële draagkracht van de betrokkene.
voor periode 1817-1827 toegang 2295 –
inv. nrs 2866-2883
1800-1811 toegang 1899
inv. nr 13, 1-23
1793-1798 toegang 3045 -
inv. nr 44, 1-12
[Op de registers van ca. 1800 bestaat ook een eigentijdse
naamklapper (1899- 12 G).]
De inkwartieringsregisters zijn wat minder informatief,
maar geven wel de namen van de bewoners, vermoedelijk
als afschrift van oude wijkboeken die verloren zijn
gegaan. Ze zijn te vinden in het archief van de commissie
garnizoenszaken bij de restanten van het archief gemeentebestuur
1813-1857 (band 8):
1810-1814 nr 197 + wijknummer
1826-1840? nr 198 + wijknummer
1846-1858 nr 199 + wijknummer
Het deel 1815-1827 bevindt zich in het archief van de
gemeenteontvanger. Toegang 1503, inv. nrs 506-512
Buurtboeken
Min of meer dezelfde informatie als uit de schutterijregisters
is - vaak minder volledig – ook te halen uit bewaard
gebleven buurtboeken, het Registre Civique van 1811 en
de registers van het lantaarngeld. Vanwege de doublure
aan informatie zijn ze dan ook minder relevant.
Oorspronkelijk moesten de homannen of hoofdmannen
van elke buurt in Haarlem een administratie bijhouden
van de inwoners van hun buurt, ten behoeve van armenzorg,
schutterij etcetera. Aangezien die boeken nooit
behoefden te worden ingeleverd op het stadhuis, zijn
ze destijds in de buurt op zolder blijven liggen en is het
grootste deel daarvan verloren gegaan. In het stadsarchief
terecht gekomen zijn:
[Buurtboek Korte Spaarne 1796-1839:
toegang 3993, nr 1577
idem Groot Heiligland 1814-1840,
toegang 2295, nr 2675
idem Grote Houtstraat 1814-1842.
toegang 2295, nrs 2676
Wijkboeken deel van wijk 3 1842-1862,
toegang 2295, nrs 2677 en 2678]

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
38 39
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bewoners 1793-1969 Bewoners vóór 1793
Registre Civique 1811
In het schutterijarchief bevindt zich verder ook een versie
van het zogenoemde Registre Civique van 1811, een registratie
van alle volwassen mannen tussen 18 en 60 jaar
met oog op de militaire dienstplicht voor Napoleon.
Deze administratie is op adres/wijknummer geordend en
geeft leeftijd en beroep (toegang 1899, nr. 91G). Op dit
Registre Civique bestaat een naamklapper op microfiches
in de studiezaal. Normaal gesproken voegt dit register
echter weinig toe aan de informatie uit de schutterijregisters.
Hetzelfde geldt voor de registers van het lantaarngeld uit
de jaren 1820-1823. Ze geven straatgewijs op wijknummer
de namen van de hoofdbewoners, zonder verdere
informatie. (toegang 2295, nrs 3558-3560)
Bewoners vóór 1793
Uit de periode vóór 1793 is geen systematische bevolkingsadministratie
in Haarlem bewaard gebleven. Wel zijn er
vóór 1793 incidenteel belastingregisters overgeleverd
waarin straatgewijs de hoofdbewoners voor een bepaalde
belasting werden aangeslagen. Vaak betreft dat niet de
gehele bevolking, maar alleen het welvarende deel van
de bevolking dat in staat was de betreffende belasting te
betalen. In de periode 1734-1795 werd daarbij gelukkig
wel vaak de verpondingnummers van de huizen in de
administratie gebruikt, zodat in dat geval duidelijk is om
welk huis het gaat.
Bij de belastingregisters van vóór 1734 is het vinden van
het juiste adres een lastige zaak. De gebruikte nummering
geeft in die gevallen doorgaans weinig houvast, daar
dat vaak een incidentele gelegenheidsnummering
betreft, als er al sprake is van een nummering. Voor zover
de eigenaar zelf het huis bewoonde, kunt u het huis
in de administratie daaraan natuurlijk herkennen. Komt
de naam van de eigenaar op de verwachtte plek niet
voor, dan is het huis mogelijk verhuurd. Wie die huurder
is kunt u dan alleen achterhalen als u de namen
van de hele straat in volgorde noteert en vergelijkt met
de namen van de eigenaren in dezelfde straat uit het
verpondingkohier van dezelfde periode. Die kans is niet
groot, aangezien veel van deze belastingregisters van
belastingen op welstand slechts een (rijker) deel van
de bevolking betreffen en dus adressen overslaan, en
er bovendien nog meerdere belastingplichtigen op één
adres kunnen wonen.
afb. 31. Kohier van de Personele Quotisatie uit 1742, een belasting op welstand, gemeten naar de huurwaarde van de woning en het aantal
dienstboden, paarden en koetsen dat de bewoner erop nahield. (Toegang 3993, nr 3467)
afb. 32. Een fragment van het kladkohier van de Personele Quotisatie, dat diverse details over de belastingplichtigen vermeldt. Zo wordt van
Klaas Rhoon in de Hagestraat vermeld bij welke werkgevers hij als noodhulp korendrager werkte en dat hij verder zoute visverkoper was op
de markt. (Toegang 3993, nr 3465)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
40 41
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bewoners vóór 1793
Bewoners vóór 1793
Personele belasting 1742-1748
De personele belasting uit de periode 1742-1748 was
een belasting op welstand, gemeten naar de huurwaarde
van de woning, het aantal dienstboden, paarden, koetsen
en buitenplaatsen van de belastingplichtigen. Het was
een belasting voor de rijkere bovenlaag.
Voor de invoering van deze belasting van het Gewest
Holland werden in 1742 de zogenoemde kohieren voor
de Personele Quotisatie opgesteld. Daarvan bestaan twee
versies, een stadskohier en een gewestelijk kohier. Van
het gewestelijk kohier staat op de studiezaal een getypte
transcriptie. Deze transcriptie is echter over de bijzonderheden
van de belastingplichtige veel minder informatief
dan het stadskohier (toegang 3993, nr. 3467).
Dankzij de verpondingnummers zijn de huizen goed te
identificeren.
Van de homanschappen aan de Overzijde van ’t Spaarne
(homanschappen I t/m L ) en die van het Groot Heiligland
(homanschappen N en O) en de Nieuwe Uitleg bestaan
ook zogenoemde ‘kladkohieren’, die bij de totstandkoming
van de eigenlijke belastingregisters gebruikt zijn. Die zijn
in dit geval zeer interessant, omdat die ook over de minder
gefortuneerde bewoners die niet voor de belasting
in aanmerking kwamen informatie geven (toegang 3993,
nrs. 3465 en 3466).
De kohieren van de Personele Lasten uit de jaren 1745-
1748, toen de belasting pas feitelijk werd geïnd, geven
per verpondingnummer wel een naam en de hoogte van
de aanslag, maar geen bijzonderheden over dienstboden
of paarden. Ze zijn dus minder informatief.
[toegang 3993, nrs 3469-3474 (homanschappen oude
binnenstad), 3475 (nieuwe uitleg) en 3476 (buitenkwartieren)]
Honderdste penning 1719 – 1698 – 1675 -
1670 – 1653
De honderdste (tweehonderdste en duizendste) penning
waren gelegenheidsbelastingen waarmee de Staten van
Holland in tijden van oorlog en nationale tegenslag een
extra persoonlijke belasting hief op het onroerend goed
en overheidsleningen van de rijkere burgers. De belasting
was genoemd naar het tarief: een honderdste penning
betekende een heffing ter waarde van één honderdste
deel (1 procent) van het geschatte bezit. Door het bedrag
van de aanslag met honderd te vermenigvuldigen krijg
u dus een indicatie van het fiscale vermogen (voor zover
dat niet verstopt lag).
De belasting werd per homanschap volgens een bepaalde
looproute geïnd en de belastingplichtigen per
homanschap doorgaans genummerd. In sommige registers
zijn bij de nummering nummers (en dus huizen?)
bewust overgeslagen, in andere registers niet. Voor
zover tot nu toe bekend is er geen verband met een
vaste nummering van de huizen per homanschap, en
is het flink puzzelen om de namen op de juiste plek te
kunnen plaatsen.
Kohier 1719-1722: toegang 3993, nr 3431 (homanschappen
A-TT) en 3432 (homanschappen V t/m Z en buitenkwartieren)
Kohier 1698-1701: toegang 3993, nr 3430
Kohier 1675-1696: toegang 3993, nr 3429
Kohier 1669: toegang 3993, nr 3427
Kohier 1653: toegang 3993, nr 3506 (weliswaar een
afschrift van een verdwenen origineel kohier, maar toch)
1715 Familiegeld
Afwijkend van de andere, en dus lastig te hanteren, is het
belastingregister van het Familiegeld uit 1715, ook een
gelegenheidsbelasting op inkomen en welstand, zoals de
Personele Lasten van 1742-1748. De belasting werd niet
geïnd per homanschap, maar per schutterswijk. Daarvan
telde Haarlem er acht, vier vendels van de St Joris Doelen
en vier van de Kloveniers Doelen. Elk van die vendels
bestonden weer uit drie korporaalschappen. Het kohier
is niet meer geheel compleet. Hier en daar ontbreken
bladzijden. Bewaard zijn elf verschillende lijsten, waarvan
zeven met straataanduidingen. Alle lijsten hanteren een
nummering die met geen enkele andere nummering lijkt
te corresponderen. Totaal bevatten de lijsten 3.400 Haarlemmers.
[toegang 3993, nr 3458/3459]
Contribuantenregister schutterij 1669-1684
Vergelijkbaar met de schutterijregisters van omstreeks
1800, maar minder volledig. Wie persoonlijk opkwam als
schutter behoefde niet te betalen, wie te armlastig was,
ook niet. Zij staan er niet in. Bovendien zijn de adressen
ongenummerd.
Loterijregister 1606
In 1606 werd in Haarlem een loterij gehouden om met
de opbrengst de oprichting van het Oudemannenhuis te
financieren. Daarbij kochten bijna 9.000 personen, Haarlemmers
en niet-Haarlemmers, een lot. Ze werden ingeschreven
in een register, waarbij zij doorgaans ook een
rijmpje opgaven. Veel lotenkopers vermelden ook waar zij
woonden. Van de namen in dit register is een database
op de website van het Noord-Hollands archief, die ook op
straatnaam is te doorzoeken.
Haardstedengeld 1555
Haardstedengeld was een heffing op huizen naar het
aantal stookplaatsen, te betalen door de bewoner. Het
geeft volgens een looproute de bewoners in elk homanschap,
met opgave van het aantal haardsteden (stookplaatsen).
Soms vermeld het ook beroepen. Het origineel
van dit register berust in het Nationaal Archief in Den
Haag. Op de studiezaal staat een fotokopie. Het handschrift
is zeer leesbaar voor wie met handschriften uit die
tijd weet om te gaan.
Registers honderdste penning 1483-1512
Uit de jaren 1483, 1494, 1495, 1499, 1511 en 1512 zijn
zes kohieren van de honderdste penning op vermogen
bewaard gebleven, die als aanhangsel is ingebonden bij
de stadsrekeningen van die jaren. Op de registers van
1483, 1495 en 1499 staan naamklappers op de zaal. Van
het register van 1511 is een gedrukte versie op naam in
de bibliotheek van het archief, bezorgd door E.A. Beresteyn.
Settegeld 1426-1493
Uit de jaren 1426 t/m 1493 zijn er nog een tiental
registers van de inning van het zogenoemde ‘settegeld’
per homanschap (een incidentele belasting op vermogen
voor kosten van oorlog etcetera), eveneens achterin de
stadsrekeningen gebonden. Op die van 1438 staat een
naamklapper in de studiezaal.
afb. 33. Een blad uit de kopie van het haardstedenregister van 1555, inzake homanschap E aan de Bakenessegracht. Het register vertelt
voor hoeveel stookplaatsen de bewoners moesten betalen. (De fotokopieën van de originele registers zijn te vinden op de studiezaal)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
42 43
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kijkje achter de voordeur
Kijkje achter de voordeur
Kijkje achter de voordeur
Wie wil weten hoe bewoners een huis in het verleden
hebben bewoond, moet op zoek naar een boedelinventaris.
Dat is een beschrijving van de inrichting van het huis
en/of bedrijf, meestal in verband met een nalatenschap.
Bij zo’n beschrijving loopt u aan de hand van een notaris
vertrek voor vertrek door het huis en krijgt u een opsomming
van alle aanwezige meubels, werktuigen en inhoud
van de kasten, vaak tot het laatste kopje en theelepeltje
toe. Zo’n boedelbeschrijving behoort tot de mooiste
vondsten bij het historisch huizenonderzoek. Helaas is
het in de praktijk vaak ook één van de moeilijkst vindbare
stukken.
Nalatenschappen
Boedelinventarissen kunnen om meerdere redenen zijn
opgesteld. Het meest voorkomend is een nalatenschap
waarbij belangen van minderjarige erfgenamen in het
spel zijn. In dat geval was een beschrijving van de boedel
vanouds wettelijk voorgeschreven. Dat gold ook voor nalatenschappen
waarbij erfgenamen ontbraken, of waarbij
een bewindvoerder was aangewezen. En verder moest
een boedelbeschrijving opgesteld worden bij nalatenschappen
waarvan de erfgenamen gebruik maakten van
hun recht om hem te weigeren omdat de schuldenlast
groter was dan de nagelaten bezittingen.
Ook in andere gevallen kunnen de erfgenamen echter zelf
besluiten de notaris een nalatenschap te laten beschrijven
met het oog op de verdeling. Meestal is dan ook een
executeur bij testament aangewezen. Verder kunnen
echtscheiding of een huwelijk op huwelijkse voorwaarden
reden zijn tot (gedeeltelijke) boedelbeschrijving.
Faillissement
Een andere belangrijke reden voor een boedelbeschrijving
is een faillissement. In dat geval laat de rechtbank
een curator een ‘desolate of insolvente boedel’ opstellen
om de belangen van de schuldeisers te behartigen. Dat
gaat doorgaans gepaard met een publieke oproep aan
schuldeisers om zich te melden, vaak via krantenadvertenties.
Faillissementen komt u overigens bij huizenonderzoek
vaak vanzelf op het spoor bij de gedwongen
verkoop van het huis.
Voor de periode vóór 1811 vindt u de failliete boedels in
het oud-rechterlijk archief; voor de periode 1811-1838
in de archieven van de rechtbank in eerste aanleg; en
na 1838 in die van de arrondissementsrechtbank. Sinds
1896 staan ze geregistreerd in een openbaar faillissementsregister.
Op de insolvente boedels in het oud rechterlijk archief
(inv. nrs. 90.1-90.41) uit de jaren 1578-1692 bestaat een
klapper. Hetzelfde geldt voor de faillissementen uit de
jaren 1811-1838 bij de rechtbank in eerste aanleg. De
laatste is te raadplegen op de website van het Noord-
Hollands Archief.
De faillissementsdossiers van de arrondissementsrechtbank
Haarlem uit de periode 1838-1919 zijn vernietigd.
Voor de periode 1919-1939 zie index op studiezaal in
band 452. Zie voor de faillissementsregisters van de periode
1940-1949; 1950-1959; 1960-1969 en 1970-1979
respectievelijk de toegangen 411, 420, 468 en 800.
Zie voor bedrijven in dit verband ook de dossiers van de
Kamer van Koophandel. (Zie pag. 51)
Met de notaris door het huis
Een boedelinventaris heeft doorgaans een redelijk vaste
vorm. De beschrijving van de nalatenschap begint met de
vermelding van naam, woonplaats en overlijdensdatum
van de overledene, gevolgd door een vermelding van de
erfgenamen. Soms is de aanhef uitgebreider en wordt
een eerder opgesteld testament woordelijk herhaald.
Na de persoonsgegevens komen de bezittingen aan de
orde. Dat begint met het onroerend goed. Hier wordt
duidelijk of de overledene de eigenaar of huurder was
van het sterfhuis. Daarna volgen zaken als scheepsparten,
waardepapieren, leningen, spaargelden en sieraden. Dan
volgt het huisraad. Daarbij wordt doorgaans de eerder
genoemde wandeling door het huis gemaakt. In vroeger
tijden hanteerden notarissen echter ook wel het gebruik
om de goederen te rubriceren naar het materiaal waarvan
ze vervaardigd waren (metaal - hout – aardewerk
- wollen stoffen etc.) in plaats van de plek in huis waar ze
werden aangetroffen.
Overigens moet u er rekening mee houden dat alleen de
losse, verplaatsbare goederen werden beschreven. De
bedstede en de schoorsteen moet u dus herkennen aan
het beddengoed of de kookpot boven het vuur.
De taxatie van de goederen was meestal niet het werk
van de notaris, maar van een beëdigd stadswaardeerster.
Dit beroep werd veel door vrouwen uitgeoefend.
Gereedschappen, grondstoffen en andere goederen voor
de bedrijfsvoering werden afzonderlijk beschreven en
getaxeerd door een deskundige.
Baten en lasten
De boedelinventaris eindigt gewoonlijk met een lijst van
de baten en de lasten: de nog te innen vorderingen en
te betalen rekeningen. De ziekte- en begrafeniskosten

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
44 45
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Kijkje achter de voordeur
Bouwgeschiedenis
(‘doodschulden’) vormen daarbij een aparte paragraaf. De
rekening van baten en lasten kan interessante informatie
opleveren, bijvoorbeeld over de klantenkring van een
bedrijf.
Speld in hooiberg
Lang niet in alle gevallen waarin u een boedelbeschrijving
verwacht, is die ook bewaard gebleven of opgesteld.
Bovendien is slechts een beperkt deel van de betrokken
archieven (zoals die van notarissen) op naam doorzoekbaar.
Daarom is het raadzaam om eerst via familieonderzoek
in doop-, trouw- en begraafboeken of de
burgerlijke stand de familiesituatie en de overlijdensdata
van de bewoners in kaart te brengen. Mocht één van de
echtgenoten overleden zijn terwijl de kinderen nog niet
volwassen waren, dan kunt u gericht in de maanden na
de begrafenis naar de boedelbeschrijving bij een notaris
gaan zoeken. Dat geldt, met iets minder trefkans, ook
voor het overlijden van een alleenstaande of de langstlevende
van de kinderloos echtpaar.
In Haarlem heeft u daarbij de keuze tussen een stuk of
acht notarissen die gelijktijdig kantoor hielden (als men
tenminste een Haarlemse notaris in de arm genomen
heeft). Sinds 1842 zijn die verplicht hun akten jaarlijks in
te schrijven in een repertoire of repertorium. In Haarlem
was dat echter al sinds 1811 gebruik. Zo’n repertoire is
een chronologische lijst van alle opgestelde akten met
vermelding van de betrokken partijen en het type akte
waarom het gaat. Het is aan te raden die eerst op te vragen,
alvorens in stapels akten zelf te gaan zoeken. Vanaf
de zeventiende eeuw hanteerden de meeste notarissen in
Haarlem indexen of ‘tafels’ op (voor-) naam van de cliënten
als toegang. Kopieën daarvan staan op de studiezaal.
de voorwaarde verbonden dat men afstand deed van
zijn bezittingen. Deze boedels van arme mensen werden
doorgaans snel te gelde gemaakt op een openbare
verkoping.
Zie Archief Burgerweeshuis, toegang 1846, nrs 196-208.
St Elisabeths Gasthuis, toegang 3305, nrs 68-82.
St Jacobs Godshuis, toegang 1850, nrs 632-635.
Memories van successie
U kunt ook kijken in de memories van successie (aangifte
van erfbelasting). Dat geldt met name voor de periode
1878-1927: vóór die tijd was in veel gevallen aangifte
nog niet verplicht, na die tijd zijn ze vernietigd.
De aangiften geven een overzicht van het bezit van de
overledene aan onroerend goed en de financiële waarde
van diens overige bezittingen, waaronder de inboedel.
Het huisraad wordt echter in de aangifte niet gespecificeerd,
zoals in een boedelinventaris. Maar als een notaris
boedelinventaris heeft opgemaakt, wordt daar vaak wel
naar verwezen. De memories van successie zijn op de
studiezaal op filmcassette te raadplegen. Zie voor nadere
toelichting de zoekwijzer op de studiezaal.
Bouwgeschiedenis
Bouwdossiers van Haarlem uit de periode 1880-1916,
van de geannexeerde gemeente Schoten van 1901 tot
1927 en van het deel van de gemeente Haarlemmerliede
en Spaarnwoude, dat in 1963 geannexeerd is (onder
meer Schalkwijk) zijn te raadplegen op studiezaal in de
Jansstraat, deels op microfiche, deels in origineel. Aan de
balie heeft men een digitale database om het nummer te
vinden waaronder ze zijn geborgen.
Bouwdossiers uit de periode 1892-2008 van de gemeente
Haarlem zijn verder te raadplegen op de locatie
Kleine Houtweg. Ook daarvan heeft men aan de balie een
database. [Dossiers met nummer 50.000 en hoger zijn
echter nog niet overgedragen.]
Van originele bouwtekeningen kan in het archief meestal
geen kopie worden gemaakt. Dat moet buitenshuis worden
uitbesteed en is daardoor nogal prijzig. Wel mag u
zelf een opname maken met een digitale camera, mits u
geen flits gebruikt.
De dienst Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente heeft
echter alle bouwdossiers gedigitaliseerd. Ze zijn daar in het
kantoor op de Raaks ook te raadplegen, tegen betaling van
leges. De dienst beschikt wel over faciliteiten om prints
op groot formaat tegen betaling voor u te maken.
NB: Juist in de nieuwbouwperiode of kort daarna blijkt de
nummering in de straat nogal eens gewijzigd. Daarom kan
het voorkomen dat u uit die periode een tekening van een
ander huis aantreft, dan u verwacht. In dat geval vergt het
enig gepuzzel om de vernummering te reconstrueren.
Tekeningen van woningen in gebieden die Haarlem in
1927 heeft geannexeerd van Heemstede en Bloemendaal
kunnen zich mogelijk nog in de archieven van de desbetreffende
gemeente bevinden. Niet alle bouwdossiers uit
die periode zijn overgebracht naar het Noord-Hollands
Archief.
Bouwaanvragen uit de periode 1814-1880 moet u zoeken
via ingekomen stukken bij B&W op datum (per jaar
op ordernummer, zoals nummer 27 ‘bouwvallige percelen’;
nr 71 ‘rooiingsbiljetten’) Dat is een omslachtige weg
die doorgaans weinig resultaat oplevert, aangezien in die
periode geen kopie van de bouwtekening werd verlangd.
‘Tonen’ van de plannen was voldoende. Dus bestonden die
vaak alleen in enkelvoud voor de aannemer, als ze al ooit
op papier waren gezet.
Weeskamer
Toezicht op het beheer van aan weeskinderen toegewezen
erfenissen werd sinds de middeleeuwen (tot 1811)
uitgeoefend door de Weeskamer (tenzij erflaters bij testament
anders hadden geregeld). Ook in het archief van
die instelling kunt u dus boedelinventarissen aantreffen,
al zijn de archieven van de Haarlemse weeskamer beduidend
minder rijk bedeeld dan die van sommige andere
steden. Zie toegang 3441, nrs 98-239.
In kleinere plaatsen werd deze taak vaak waargenomen
door het gerecht, zie daarvoor de oud rechterlijke archieven.
Gast- en Godshuizen
Tenslotte kunnen boedelbeschrijvingen voorkomen in archieven
van weeshuizen, gasthuizen of armenzorginstellingen.
Aan opname in zulke instellingen was doorgaans
afb. 35. Een bouwtekening uit 1898 van een nieuw winkelpand op de hoek van de Krocht en de Groenmarkt.

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
46 47
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bouwgeschiedenis
Bouwgeschiedenis
Uit periode 1744-1813 bevinden zich soms wel bouwtekeningen
in het stadsarchief, als bijlagen bij een rekest
tot bouwen of verbouwen. Daarop is een klapper op
straat in de studiezaal. (H/BOU/index 1) Het nummer
waarmee ze zijn op te vragen moet van de verouderde
nummering in de klapper eerst omgezet worden in een
nieuwe nummers. Vraag daarbij hulp aan de balie.
‘Nieuw getimmerte huizen’
Nieuw gebouwde huizen kregen de eerste jaren vrijstelling
van belasting. Daarom werden ze geregistreerd in
de aparte verpondingkohieren. Vaak staat de periode van
vrijstelling in het kohier vermeld.
periode: inventarisnr van toegang 3993:
1774-1806 3270
1754-1774 3279
1734-1754 3278
1740-1751 3283
1733-1740 3281 en 3282
1725-1734 3277
1667 3275
1654-1668 3276
1643-1655 3274 en 3273
vóór 1647 3272
Rooimeesterboeken 1542 - 1855
Bij onenigheid tussen buren over erfscheiding, waterafvoer,
overlast, gevaar van bouwvalligheid en dergelijke
kwamen rooimeesters de klachten ter plekke beoordelen
en een uitspraak doen. Daarvan werd een rapport
opgemaakt in de zogenoemde rooimeestersboeken. De
rooimeesters hadden verder als taak toezicht te houden
op brandgevaar van stookplaatsen, zoals ovens en in de
negentiende eeuw ook stoomwerktuigen, de zogenoemde
‘brandrooiing’. (zie voorbeeld op pag. 48)
Deze interessante bron is helaas lastig te raadplegen,
daar alle rapporten chronologisch geordend zijn, zonder
enige toegang op naam of adres. Alleen indien één of
andere akte naar een uitspraak van de rooimeesters op
datum verwijst, is ze terug te vinden. Vrijwilligers zijn
doende deze bron te ontsluiten met een database. De
hele serie omvat in totaal tien delen.
Voor de periode 1542-1800 zijn de boeken te vinden via
toegang 3993, nrs 8416-8417 en 8449-8454.
Voor het deel 1801-1816 zie: Restant Enschedé W 124.
Voor de periode 1817-1855: toegang 2295, nr. 3580.
Register van recognities 1714-1885
De registers van recognitie zijn aangelegd in de jaren
1867-1885 (en deels tot 1889). Ze bevatten aantekeningen
over vergunningen die (sinds 1714) zijn verleend
voor het gebruik van de openbare ruimte rondom het huis
met riolen, stoepen, kaden, alkoven en uithangborden
boven de straat etc. Archief Gemeentontvanger, doos 598.
De voorganger daarvan, aangelegd in 1794 en bijgehouden
tot 1867 is te vinden in stadsarchief toegang 3993,
nr 2773.
afb. 36. Een kohier van nieuw getimmerde huizen, waarin we lezen dat Cornelis Jacobsz in 1649 tot 1663 veertien jaar vrijstelling van de
verponding heeft gekregen voor het bouwen van een nieuw huis in de Appelaarsteeg op de plaats van een door hem afgebroken ouder
huis. (Toegang 3993, nr 3273)
afb. 37. Opmetingstekening uit het eind jaren ’60 van het pand Magdalenastraat 18 rood, voordat het in het kader van de
‘binnenstadsanering’ werd afgebroken. (Toegang 1488, doos 25)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
48 49
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bouwgeschiedenis
Bedrijfsgeschiedenis
Bedrijfsgeschiedenis
Hinderwetvergunningen vanaf 1882
De dossiers van de hinderwetvergunningen uit de periode
1882-1992 zijn te raadplegen op de locatie Kleine Houtweg
(toegang 2270). De balie van de studiezaal heeft
daarop een digitale database.
Allerlei bedrijven die werkten met machines, vuur of hygiënisch
gevoelige zaken, zoals bakkerijen, slagerijen, drukkerijen
etc, moesten hinderwetvergunningen aanvragen.
Eén van de vereisten daarbij was een plattegrondje van
het bedrijf om duidelijk te maken waar de betreffende
werkzaamheden voorzien werden
Hinderwetvergunningen van vóór 1875 moet u zoeken
in de archieven van de Provincie. (Via een bewerkelijke
zoekmethode, die in de gedrukte inleiding van de inventaris
staat toegelicht. Toegang 18).
afb. 38. Verslag in het rooimeesterboek van een visitatie in 1825 bij spekslager J. Stol in de Anegang, wiens schoorsteen
niet deugde. (Toegang 2295, nr 3580)
Woningonderzoek in verband met sanering
Zie voor de dossiers (op adres) van de Dienst Bouw- en
Woningtoezicht uit de jaren 1964-1981: Archief Bouw en
Woningtoezicht, Haarlem doos 23-28.
afb. 39. Plattegrond behorend bij een aanvrage van een vergunning in het kader van de Hinderwet voor een uitbreiding van een
bakkerij in de Schagelstraat in 1922. De tekening geeft inzicht hoe de diverse ruimtes gebruikt werden. (Hinderwetdossier 495)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
50 51
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Bedrijfsgeschiedenis
Bedrijfsgeschiedenis
Patentbelasting
Voor het uitoefenen van een bedrijf moest in de negentiende
eeuw patentbelasting worden betaald, doorgaans
naar rato van de grootte of de omzet van het bedrijf. Voor
de gemeente Haarlem zijn vrijwel alle patentregisters vernietigd,
met uitzondering van die uit de jaren 1806-1811.
Patenten op compagnonschappen, fabrieken, trafieken
en molens: toegang 3993, nr 3657 (1806-1809); idem
(1810-1811) nr 3658
Winkeliers (per branche): nrs 3659 (1806); 3660 en 3662
(1807-1809); 3661 (1811)
Reizende kramers: nr 3663 (1806-1809)
Boekhouders, klerken en vreemde dagloners: nrs 3664
(1806-1809) en 3665 (1810-1811)
Diverse neringen: nrs 3666 (1806-1809) en 3667 (1810-
1811)
Openbare vermakelijkheden en loterijen: nrs 3668 (1806-
1809) en 3669 (1810-1811)
Haarpoeder: nr 3670 (1806-1811)
Gemeenteverslagen
De zeer informatieve jaarlijkse (gedrukte) ‘Verslagen van
den toestand der gemeente Haarlem’ bevatte aanvankelijk
om de vijf jaar (1871, 1876, 1881, etc) en vanaf 1900
jaarlijks een opgave van de ambachten en nijverheidsbedrijven
met aantallen arbeiders, stoommachines en
dergelijke.
(toegang 2295, nrs 610-707 (periode 1851-1940)
Nijverheidsenquêtes
In begin 19e eeuw zijn door de landelijke overheid enkele
(deels geanonimiseerde) nijverheidsenquêtes gehouden
(1816, 1819 en 1843). De resultaten zijn te vinden te vinden
op de website Historici.nl/onderzoek/retroboeken/
statistieken
Arbeidsenquête 1890
In de Verslagen van de Staatscommissie aangaande de
werkomstandigheden op grond van de Wet van 19 januari
1890, 3e afdeling, Haarlem, kortweg ook wel ‘Arbeidsenquête
1890’ werden de leef-, woon- en werkomstandigheden
van de arbeidersbevolking in de steden onderzocht.
Diverse Haarlemse bedrijven komen hier uitgebreid
ter sprake. (Bibliotheek nr Depot 41-0637G)
Tapvergunningen
Localiteiten en woningen waar op commerciële basis
alcohol geschonken werd, moesten een drankvergunning
hebben. De registers daarvan zijn te vinden in het
gemeentearchief (Band 9- p 84 en 94) Ze staan ook vermeld
in een bijlage in de hierboven genoemde Verslagen
van den toestand der gemeente Haarlem.
Inschrijving bij Kamer v Koophandel sinds 1921
Sinds 1921 houdt de Kamer van Koophandel van alle verplicht
ingeschreven bedrijven een dossier bij, waarin onder
meer valt vast te stellen wie de eigenaren en medeeigenaren
waren en of het bedrijf nog andere filialen had.
De dossiers van inmiddels beëindigde bedrijven bevinden
zich op het Noord-Hollands Archief (Kleine Houtweg). Een
kaartsysteem, dat u op verzoek ter inzage kan krijgen,
geeft een verwijzing naar een nummer van het betreffende
dossier. U kunt daarin onder meer briefpapier van
de firma aantreffen.
Vooral echter wanneer er een faillissement in het spel is
bij de beëindiging van het bedrijf, zijn de dossiers vaak
uitgebreid en informatief. Bij voorspoedig functionerende
bedrijven is de oogst vaak minder.
Een voorloper was het vennootschapregister in de archieven
van de arrondissementsrechtbank (sinds 1858).
Dit betreft een veel beperkter aantal bedrijven, namelijk
alleen N.V.’s, firma’s en dergelijke, waar geld van derden
bij betrokken was. De informatie betreft doorgaans ook
niet veel meer dan de oprichting en ontbinding van het
bedrijf.
Collectie briefhoofden
In de bibliotheek van het Noord-Hollands Archief bevindt
zich tenslotte nog een collectie verzamelde briefhoofden
en reclamedrukwerk, die via de online-catalogus van de
bibliotheek op naam van het bedrijf op te sporen zijn.
Bedrijfsadvertenties
Kijk hiervoor in de eerder genoemde kranten-zoeksites.
Weefgetouwen
Lijsten met weefgetouwen in 1671, zie toegang 3993, nr
3816.
afb. 40. Briefhoofd van een rekening uit 1867 van winkelier J.P. Karthaus aan de Grote Markt. De zaak was van alle markten thuis.
(Collectie briefhoofden nr. 850)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
52 53
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Overzicht voor andere gemeenten
Overzicht voor andere gemeenten
Overzicht voor andere gemeenten
waarvan de archieven in het Noord-Hollands Archief aanwezig zijn
Vanaf circa 1850 zijn de belangrijkste archiefbronnen voor
huizenonderzoek (zoals kadaster, bevolkingsregister en
kranten) voor alle gemeenten in beginsel van opzet hetzelfde.
In de periode vóór het kadaster en het bevolkingsregister
zijn de bronnen echter van plaats tot plaats verschillend
en ook lang niet allemaal bewaard gebleven. Hieronder een
beknopt overzicht, te beginnen met de gemeenten die later
(gedeeltelijk) in de gemeente Haarlem zijn opgegaan.
[In beginsel is bij het kadasteronderzoek ook mogelijk
gebruik te maken van de kopie-leggers uit de gemeentelijke
administraties. Dat is echter af te raden aangezien
in die leggers de verwijzingen naar de afschriften van de
koopakten in de kolommen 5 en 6 niet zijn ingevuld.]
Schoten
(in 1927 geannexeerd door Haarlem)
Bouwdossiers: (van voor de annexatie in 1927) aanwezig
in Noord-Hollands Archief (Jansstraat). Op te vragen via
toegang aan de balie van de studiezaal.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623
Bevolkingsregisters: 1861-1874 op adres geordend (microfiche
in kast 09) Daarna tot 1927 alfabetisch.
Huizenkaarten (met verwijzing naar bouw- en hinderwetvergunningen):
1900-1927 op microfiche in kast 08
Adresboeken: zie adresboeken Haarlem, vanaf 1923.
Hinderwetvergunningen: register 1902-1927 (toegang
3077, nr 680). Dossiers: toegang 3077, nrs 220 en 221 en
548-550.
Patentregisters: 1878-1894 (toegang 3077, nr 845G)
Kohier plaatselijke inkomstenbelasting 1920 (toegang
3077, inv.nr 366)
Register vernummering huizen van wijk- naar straatnummering
ca. 1880 (toegang 3077, inv. nr 475)
Transportregisters:
Schoten 1609-1811 (toegang 3401, inv. 12-19)
Schotervlieland 1703-1811 (toegang 3401, inv. 2-4)
Schoterbosch, Hogerwoerd en Zanen 1662-1809 (toegang
3401, inv. 24-25)
Zuid- en Noord-Akendam 1622-1811 (toegang 3401, inv.
27-34)
Verpondingregisters:
Taxatiekohier Schoten, Schoterbos en Akendam 1733
(toegang 151.1, nr 526)
Registers van de Tiende Penning:
10e penningkohieren 1543, 1544, 1553, 1558 en 1562
(toegang 151.1, nrs 371-375) [Deels met Berkenrode en
De Woerd]
100e penningkohier 1570 Schoten en De Woerd (toegang
151.1, nr 376)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Hoofdelijke omslag 1911-1918 (toegang 3077, nrs 354-
364)
Spaarndam
(in 1927 grotendeels geannexeerd door Haarlem)
Bouwdossiers: (van voor de annexatie in 1927) aanwezig
in Noord-Hollands Archief (Jansstraat). Op te vragen via
toegang aan de balie van de studiezaal.
Hinderwetvergunningen: Register, toegang 3052, nr 275.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623. Zie
ook www.historischewerkgroepspaarndam.nl/archief/
kadaster.
Bevolkingsregisters: 1849-1860 op adres geordend (microfiches
in kast 09) Daarna alfabetisch (tot 1927).
Woningkaarten: 1925-1950, niet op microfiche. (toegang
2451, nrs 1 en 2) De historische werkgroep Spaarndam
heeft de gegevens verwerkt tot een register, zie www.
historischewerkgroepspaarndam.nl/archief/adreskaarten.
Zie ook band 54.1 op studiezaal.
Adresboeken: zie adresboeken Haarlem, vanaf 1923.
Transportregisters: 1623-1811 (toegang 3052, nrs 52-59)
Veilcondities: 1681-1811 (toegang 3052, nrs 60-62)
Verpondingregisters:
Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 656)
Registers van ontvangst verponding en huisgeld 1707-
1805 (toegang 3052, nrs 13-18)
Verponding en 100e penning 1708-1728 (toegang 3052,
nr 25)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1557 en 1561 (toegang 151.1, nrs 381-382)
100e penning 1570 (toegang 151.1, nr 383)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Inkomstenbelasting 1802/1803 (toegang 3052, nr 28)
Prik en huisgeld 1710-1733 (toegang 3052, nr 24)
Gaarboeken voor de prik 17e eeuw-1798 (toegang 3052,
nrs19-22)
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Vóór 1863 (1857) bestond de gemeente uit diverse zelfstandige
ambachten/gemeenten.
In 1927 zijn de Waarderpolder, de Veerpolder en een deel
van Spaarndam geannexeerd door de gemeente Haarlem.
In 1963 zijn de grenzen tussen Haarlemmerliede en
Spaarnwoude en de gemeente Haarlem opnieuw gewijzigd
toen Schalkwijk werd geannexeerd.
Bouw- en hinderwetdossiers: Bouwdossiers van de
geannexeerde delen van voor 1927 te raadplegen via de
toegang aan de balie van de studiezaal in de Jansstraat.
Voor de bouw- en hinderwetvergunningen uit de periode
1878-1945, toegang 1800, zie de papieren index band
302.3.
Bouwdossiers van na 1945 in de nu nog bestaande
Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude zijn op te
vragen bij Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Woningkaarten: 1919-1938, niet op microfiche. Toegang
1045 (Jansstraat) (2 dozen)
Stratenregister: (datering onbekend) (toegang 1593, nrs
259-262)
Bevolkingregisters:
Haarlemmerliede 1835, 1849-1880 op adres geordend
(microfiches in kast 07) Daarna alfabetisch (tot 1919).
Houtrijk en Polanen (Halfweg) 1844-1862 op microfiches
in kast 08.
Zuid-Schalkwijk 1849-1861 op microfiches in kast 09.
Volkstellingregisters/-lijsten:
Haarlemmerliede en Spaarnwoude 1919, opgave huisgezinnen
(toegang 1593, nr 254)
Houtrijk en Polanen 1830 en 1840 (toegang 1583, nr
1228) Zie microfiches, kast 07.
Haarlemmerliede, Noord-Schalkwijk en Hofambacht 1818,
huisgezinnen (toegang 1583, nr 949)
Zuid-Schalkwijk, Vijfhuizen en Nieuwerkerk a/d Drecht
1841, huisgezinnen (toegang 1583, nr 699)
Transportregisters:
Spaarnwoude 1575-1811 (toegang 3992, nrs 7-18) ORA
film nr 99 en 100 in kast 10.
Haarlemmerliede en Noord-Schalkwijk 1574-1811 (toegang
3992, nrs 78-94) Zie ORA film nr 99 en 100 in kast
10. (Voor de jaren 1609-1614 zie ORA Schoten)
Hofambacht 1578-1811 (toegang 3992, nrs 51-60) ORA
film nr 100 in kast 10.
Houtrijk en Polanen (Halfweg) 1729-1811 (toegang
3992, nrs 105-107) ORA film nr 97 in kast 10.
Zuid-Schalkwijk,Vijfhuizen, Nieuwerkerk aan de Drecht
1642-1811 (toegang 3992, nrs 51-60) ORA film nr 98 en
99 in kast 10.
Veilcondities:
Spaarnwoude 1782-1810 en voordien fragmentarisch
(toegang 3992, nr 24) ORA film nr 100 in kast 10.
Register van eigendomsovergangen: Spaarnwoude 1812-
1832 (toegang 1583, nrs 361 en 365)
Registers/leggers Rijnlands morgengeld:
Haarlemmerliede, Noord-Schalkwijk en Hofambacht 1840
(toegang 1583, nr 945 rn 947)
Zuid-Schalkwijk, Vijfhuizen en Nieuwerkerk a/d Drecht
1820-1832 (toegang 1583, nr 697)
Verpondingregisters:
Haarlemmerliede Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr
575)
Haarlemmerliede en Noord-Schalkwijk verpondinglijsten
1698 en 1712-1770 (toegang 1576, nr 455)
Hofambacht Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 587)
Houtrijk & Polanen Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr
591)
Houtrijk & Polanen Verpondingkohier 1786 (toegang
1576, nr 494)
Nieuwerkerk a/d Drecht Taxatiekohier 1733 (toegang
151.1, nr 616)
Nieuwerkerk a/d Drecht Verpondingboek 1682-1763
(toegang 1576, nrs 337-341)
Nieuwerkerk a/d Drecht Verpondingkohier 1632 (toegang
1576, nr 328)
Schalkwijk & Vijfhuizen Taxatiekohier 1733 (toegang
151.1, nr 647)
Schalkwijk & Vijfhuizen Verpondingboek 1701-1809 (toegang
1576, nrs 342-378)
Spaarnwoude Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 657)
Spaarnwoude Verpondingboek 1743-1809 (toegang
1576, nrs 168 en 169)
Registers van de Tiende Penning:
Haarlemmerliede 10e penning 1544,1553, 1557 en 1562
(toegang 151.1, nrs 130-133)
Haarlemmerliede 100ste penning 1569 (toegang 151.1,
nr 134)
Hofambacht 10e penning 1556 en 1562 (toegang 151.1,
nrs 167 en 168)
Hofambacht 100e penning 1570 (toegang 151.1, nr 169)
Houtrijk, Polanen & Nieuwerkerk 10e penning 1544, 1557
en 1562 (toegang 151.1, nrs 337-339)
Houtrijk, Polanen & Nieuwerkerk 100e penning 1570
(toegang 151.1, nr 340)
Schalkwijk & Vijfhuizen 10e penning 1557 (toegang
151.1, nr 338)
Spaarnwoude 10e penning 1553 (toegang 151.1, nr 384)
Spaarnwoude 100e penning 1569 (toegang 151.1, nr
385)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Houtrijk & Polanen Personele Omslag 1811 (toegang
1576, nr 486)
Spaarnwoude Personele Omslag 1812-1857 (toegang
1583, nrs 339-345)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
54 55
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Overzicht voor andere gemeenten
Overzicht voor andere gemeenten
Spaarnwoude Schotgeld 1626, 1690-1811 (toegang
1576, nrs 49-52)
Spaarnwoude Haardstedegeld 1604 (toegang 1576, nr
208)
Spaarnwoude Huizengeld 1597 (toegang 1576, nr 207)
Spaarnwoude 100ste penning 1599 (toegang 1576, nr
155)
Spaarnwoude 100ste penning huizen 1580. Afschrift
(toegang 1576, nr 154)
Aalsmeer
(voorheen ook de zelfstandige ambachten
Kalslagen en Kudelstaart)
Bouwdossiers: 1911-1929 (in toegang 1940, 22 dozen +
een register van twee delen, vermoedelijk chronologisch
geordend en niet nader geïnventariseerd)
1902-1912 (toegang 1937, nrs424 en 428, twee pakken
tekeningen, deels ongedateerd)
Dossiers van na 1929 op gemeentehuis Amstelveen.
Hinderwetvergunningen: gemeentehuis Amstelveen ??
Adresboeken: 1925-1988, zie krantenviewer
Bevolkingsregister: 1850-1920 op microfiches in kast 07
Woningregister: 1936-1952 (Toegang 1949, nrs 183-187)
Volkstellingregisters:
Aalsmeer 1829 en 1839 (toegang 1937, nrs 407 en 408);
1795 (toegang 1933, nr 403)
Lijst inwoners Kalslagen 1809 (toegang 1931, nr 85)
Lijsten van huizen te Kudelstaart (ongedateerd, begin 19e
eeuw) (toegang 1932, nr 117)
Kadaster OAT 1832 en Register 71: op microfiche in kast
07
Kadasterleggers: kantoor Amsterdam. Zie toegang 623.
Patentregister: 1866 (toegang 1937, nr 391)
Transportregisters:
Aalsmeer 1577-1811 (toegang 184, nrs 716-780) ORA
films 82-87, kast 10.
Stormmeerpolder, De Horn en Geilwijk 1652-1811 (toegang
184, nrs 786 en 787) ORA film 88 kast 10.
Schrevelsgerecht 1594-1604 (toegang 184, 817) ORA
film 90 kast 10.
Kalslagen 1679-1811 (toegang 184, nrs 826-845) ORA
film 91-92 kast 10.
Kudelstaart 1607-1810 (toegang 184, nrs 859-872) ORA
film 94-95 kast 10.
Veilcondities:
Aalsmeer 1707-1811 (toegang 184, nrs 795 en 796) ORA
film 88 kast 10.
Kalslagen 1646-1811 (toegang 184, nrs 849-851) ORA
film 93 kast 10.
Kudelstaart 1645-1650 en 1746-1811 (toegang 184, nr
874) ORA film 95 kast 10.
Rijnlands Morgengeld (bundergeld):
Registers 1812-1860 (toegang 1937, nrs 326-372)
Legger Morgentalen 1800-1826 (toegang 1933, nr 347)
Morgenboek 1639-1703 (toegang 1933, nr 344)
Register van aangeslagenen in morgengeld 1638 en
1639 (toegang 1933, nr 343)
Morgenboek 1614-1638 (toegang 1933, nr 342)
Register van zetting van huizen zonder land 1599-1602
(toegang 1933, nr 378)
Verpondingregisters:
Taxatiekohier 1733 Aalsmeer, Kalslagen en Kudelstaart
(Nationaal Archief 3.01.29, nrs 497 en 534)
Verpondingboek Aalsmeer 1703-1733 (toegang 1933, nr
315)
Verpondingboek Aalsmeer 1591 (toegang 1933, nr 310)
Verpondingkohier Kalslagen 1654 en 1733-1742 (toegang
1931, nr 46)
Verpondingkohier Kalslagen 1628 (toegang 1931, nrs 43
en 45)
Verpondingboek Kudelstaart 1730-1733 (toegang 1932,
nr 66)
‘Gaarboeken’ van de verponding te Kudelstaart 1695-
1744 (toegang 1932, nrs 56-64)
Kohier van uitgeveende akkers en water Aalsmeer 1680
(toegang 1933, nr 314)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning Aalsmeer 1555, 1558 en 1562 (toegang
151.1, nrs 1-3)
100e penning Aalsmeer 1570 (toegang 151.1, nr 4)
10e penning Kalslagen, Kudelstaart en Schrevelsregt
1544 (toegang 151.1, nr 187)
10e penning Kalslagen 1553, 1557 en 1561 (toegang
151.1, nrs 188-190)
10e penning Kudelstaart 1558 (toegang 151.1, nr 207)
Welstandsheffingen, haardstedenregisters en omslaglijsten
(bewoners)
Aalsmeer Hoofdelijke omslag 1856-1911 (toegang 1937,
nrs 376-378)
Aalsmeer ‘Schot’ 1731-1799 (toegang 1933, nr 329)
Aalsmeer Klappergeld 1636-1770 (toegang 1933, nr 373)
Aalsmeer Familiegeld 1674 (toegang 1933, nr 365)
Kalslagen Familiegeld 1674 (toegang 1931, nr 69)
Kalslagen Lijst bewoners 1600 (toegang 1931, nr 81)
Kalslagen Hoofdgeld 1622 (toegang 1931, nr 70)
Kalslagen Haardstedengeld 1638 en 1667 (toegang 1931,
nr 72)
Kudelstaart Gaarderboeken Schot-, dam- en huisgeld
1657-1720 (toegang 1932, nrs 70-83); jaren 1724-1749
(toegang 1932, nrs 91-93)
Kudelstaart Belasting van 3 miljoen 1808 (toegang 1932,
nr 102)
Bennebroek
Bouwdossiers: ter inzage bij Dienst Publieke Werken
Bloemendaal.
Hinderwetvergunningen: 1920-1929 zie bijlage 1 in
toegang 3804.
Bevolkingsregister: 1850-1860 op adres geordend (microfiches
in kast 07) Daarna tot 1939 alfabetisch.
Stratenregister (Woningregister): 1922-1939 Toegang
3804, nrs 556-560.
Adresboeken: zie Heemstede
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters: 1654-1811 (toegang 3814, nrs. 86-
89) [ORA film 79 in kast 10, inv nrs 651-659]
klapper op transporten tot 1751 in Heerlijkheidsarchief
Bennebroek. (Toegang 3819, nr 532)
Veilcondities: niet aanwezig
Verpondingregisters:
Kohieren Rijnlands Morgengeld 1808 en 1814-1832
(toegang 3814, nr 35)
Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 539)
Afschrift verpondingkohier 1632, 1638 (toegang 3305 St
Elsabethsgasthuis, nr 478)
Registers van de Tiende Penning: (zie Heemstede?)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Kohier belasting van 2% op bezittingen 1803/1804 kohier
Heemstede, omvat ook Bennebroek (toegang 3868,
nr 77)
Register van stemgerechtigde burgers 1798-1803 (toegang
3814, nr 40)
Dorpsomslagen 1688, 1701-1704, 1706 en 1708-1734
(toegang 3814, nr 29)
Haardstedengeld 1645 (Heemstede en Bennebroek) (toegang
3868, nr 71)
Perceelsgewijze reconstructie van Bennebroek omstreeks
1500: Zie bak F in de fichesverzameling van oud-rijksarchivaris
Groesbeek, op te vragen bij de balie van de
studiezaal. De fiches verwijzen naar regesten (uittreksels)
die Groesbeek heeft gemaakt van de transportakten en
akten van andere onroerend goed (op andere fiches).
Beverwijk
(voor 1936 tevens de gemeenten Wijk aan Zee
en Wijk aan Duin)
Bouwdossiers: 1900-1988 (toegang 1371); 1989-2003
(toegang 1375) Te raadplegen op locatie Kleine Houtweg.
Digitale database aan de balie. Ook digitaal te raadplegen
op gemeentehuis. [Toegang 1930, nrs 202-270 en 1015-
1135, betreft verder alleen de bouwplannen van gemeentewoningen
en gebouwen.]
Hinderwetvergunningen: 1926-1933 (toegang 3718, nrs
212-264); 1934-1939 (toegang 3719, nrs 205-256); voor
1949-1988 zie Jaarverslagen Openbare Werken (toegang
1930, nrs 2-11); 1979-1988 (toegang 2459, nrs 2685-
2801)
Bevolkingregister: Beverwijk 1850-1900 op adres geordend
(microfiche in kast 07) Daarna alfabetisch (tot
1915).
Bevolkingregister: Wijk aan Zee 1873-1880 op adres
geordend (microfiche in kast 07) Daarna alfabetisch (tot
1915).
Woningkaarten: Beverwijk 1936-1957 op microfiche in
kast 07
Adresboek: 1972
Patentregister: 1806-1809 (toegang 3769, nr 500)
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters:
Beverwijk 1560-1811 met lacunes (toegang 3607, nrs
1206-1232), deels geïndiceerd. ORA films 124-127.
Wijk aan Duin 1639-1811 (band 801.3, oud-rechtelijk
archief Wijk aan Duin, nrs 1346-1361), deels met index.
ORA film 137.
Wijk aan Zee 1597-1810 (band 801.3, oud-rechterlijk
archief Wijk aan Zee, nrs 1321-1335), deels met index.
ORA film 135.
Veilcondities:
Beverwijk 1739-1803 (toegang 3607, nr 1232A)
Wijk aan Zee 1644-1808, fragmentarisch (band 801.3,
oud-rechterlijk archief Wijk aan Zee, nr 1339)
Verpondingregisters:
Registers onroerend goed Beverwijk 1812-1813 (toegang
3769, nrs 578G, 579G en 624G)
Register Hondsbosch morgengeld 1757-1759 Wijk aan
Duin (toegang 3711, nr 45)
Taxatiekohier Beverwijk 1733 (toegang 151.1, nr 544)
Taxatiekohier Wijk aan Duin 1733 (toegang 151.1, nr 686)
Taxatiekohier Wijk aan Zee 1733 (toegang 151.1, nr 687)
Verpondingkohier 1734 Beverwijk, Wijk aan Zee en Wijk
aan Duin (toegang 3769, nr 199)
Lijst nieuw gebouwde huizen 1634-1655 (toegang 3769,
nr 198)
Verpondingkohier Beverwijk 1595 (toegang 3769, nr 197)
Register Verponding Beverwijk 1587 (toegang 3769, nr 196)
Verpondingkohier Beverwijk eind 16e eeuw, datum onbekend
(toegang 3769, nr 195)
Registers van de Tiende Penning:
Beverwijk 10e penning 1553 en 1557 (toegang 151.1, nr
57 en 58)
Beverwijk 100e penning 1570 (toegang 151.1, nr 59)
Wijk aan Duin 10e penning 1553, 1557 en 1561 (toegang
151.1, nrs 492-494)

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
56 57
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Overzicht voor andere gemeenten
Overzicht voor andere gemeenten
Wijk aan Duin 100e penning 1569 (toegang 151.1, nr 495)
Wijk aan Zee 10e penning 1544, 1556 en 1561 (toegang
151.1, nrs 496-498)
Wijk aan Zee 100e penning 1569 (toegang 151.1, nr 499)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Hoofdelijke omslag Beverwijk 1808 (toegang 3769, nr
496)
Liberale Gifte Beverwijk 1747 (toegang 3769, nr 210)
Liberale Gifte Wijk aan Duin 1748 (toegang 3711, nr 44)
Kohieren 100e, 200e en 1000e penning Beverwijk (toegang
3769, nr 213)
Kohieren 100e en 200e penning Wijk aan Duin (toegang
3711, nrs 41 en 42G)
Hoofdgeld (volkstellingregister) Beverwijk 1622 (toegang
3769, nr 202)
Bloemendaal
(voor 1811 Aelbrechtsberg, Tetterode en
Vogelenzang)
Bouwdossiers: bij Dienst Publieke Werken Bloemendaal,
Brouwerskolkweg.
Hinderwetvergunningen: 1913-1936 (toegang 2182, nrs
897 en 898); 1930-1939 (toegang 2046, nrs 344-406);
vanaf 1931 dossiers op adres geordend (toegang 2371,
nrs 125-172)
Adresboeken: 1910 -1974
Bevolkingsregister: 1850-1920 op microfiche in kast 07
(tot 1920 op adres geordend)
Woningkaarten: 1926-1936 niet op microfiche, maar als
kaartenbakken. Toegang 2330 in Kleine Houtweg. Vraag
daar aan de balie.
Volkstellingregisters: 1815, 1829, 1839 en 1849 (toegang
3857) Vragen aan balie Jansstraat.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Register van eigendomsovergang: 1808-1811 (toegang
184, nr 1088); circa 1812 [tevens met vermelding aantallen
deuren en vensters] (toegang 3843, nr 188G)
Transportregisters: 1580-1811 (toegang 184, nrs 1062-
1089) ORA films 105-107, kast 10.
Een klapper op de transporten van huizen, landerijen en
buitenplaatsen met een naam is te vinden in de bibliotheek
(depot 44 nr 002798M)
Veilcondities 1662-1808 (toegang 184, nrs 1091 en
1092) ORA film 107, kast 10
Verpondingregisters:
Gaarboeken van verponding en Rijnlands morgengeld
1671-1812 - vanaf 1793 gescheiden series (toegang
3843, nrs 105-133, 141-149 en 150-153)
Taxatiekohier verponding 1733 (toegang 151.1, nr 547)
Verpondinglijst 1730 (toegang 3843, nr 94)
Lijst boerderijen en lijst blekerijen 1730 (toegang 3843,
resp. nr 98 en 99)
Leggers Rijnlands morgengeld 1656, 1704 en 1732 (toegang
3843, nrs 90-92)
Kohieren 100e en 200e penning (deels met lijsten nieuw
gebouwde huizen) 1691-1782 (toegang 3843, nrs 162-
182)
Verpondingkohier 1632 (toegang 3843, nr 89G)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning Albrechtsberg, Tetterode en Vogelzang 1543,
1544, 1558 en 1562 (toegang 151.1, nrs 14-16 en 433)
100e penning Albrechtsberg, Tetterode en Vogelzang
1569 (toegang 151.1, nr 17)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Kohier belasting van 2% op bezittingen 1803/1804,
(toegang 3868, nr 77) (kohier Heemstede omvat ook
Bloemendaal)
Personele Quotisatie 1742 (toegang 3843, nr 100)
Woningregister van de schout o.a. t.b.v Familiegeld 1674-
1719 (toegang 3843, nr 104)
Haarlemmermeer
(NHA-studiezaal Hoofddorp)
Bouwdossiers: Gemeentehuis Hoofddorp.
Hinderwetvergunningen: 1855-1909 (toegang 7000, nrs
994-1014); 1910-1945 (toegang 7001, nrs 1275-1283)
Nadien bij gemeentedienst.
Bevolkingregister: 1855-1860 op adres geordend. Daarna
alfabetisch (tot 1940).
Volkstellingregister: 1859 (toegang 7000, nr 904)
Huisnummerregisters: 1900-1940 (toegang 7001, nrs
1118-1140) [tot 1923 geordend op kadasternummer,
daarna op straat]
Registers nieuwe, verbouwde en gesloopte panden: 1885-
1910 (toegang 7000, nrs 741-744); idem 1917-1929
(toegang 7001, nr 884)
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners):
Hoofdelijke omslag kohieren 1856-1899 (toegang 7000,
nrs 685-728)
Heemskerk
Bouwdossiers: 1909 – 2000 (toegang 2443); 2001-2010
(toegang 3007) Te raadplegen op locatie Kleine Houtweg.
Digitale database aan de balie. Ook digitaal te raadplegen
op gemeentehuis Heemskerk.
Hinderwetvergunningen: 1927-1998, te raadplegen op
Kleine Houtweg, aldaar papieren plaatsingslijst (toegang
1424). Balie heeft daarop een database op naam en
adres.
Bevolkingregister: 1850-1939 op microfiche in kast 08
(geheel op adres)
Woningkaarten: zijn er niet.
Adresboeken: 1960, 1966, 1968 en 1972.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters: 1557-1811 (toegang 1032, nrs 243-
265) ORA film 35, kast 10.
Veilcondities: 1682-1802, fragmentarisch (toegang 1032,
nrs 272-274)
Verpondingregisters:
Kohier grondbelasting 1811 (toegang 1032, nr 74G)
Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 579)
Gaarboek 1734 (toegang 1032, nr 64)
Verpondingregister 1730 (toegang 1032, nr 64)
Kohieren 100e penning 1690-1722 (toegang 1032, nr 70)
Kohieren 200e penning 1639, 1672-1678 en 1706-1709
(toegang 1032, nr 65)
Verpondingregister 1642 (toegang 1032, nr 67)
Legger landerijen en eigenaren 1632 (toegang 1032, nr 62)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1543, 1544, 1557 en 1562 (toegang 151.1,
nrs 141-144)
Kohier 10e penning 1561 (afschrift) (toegang 1032, nr 56)
100e penning 1570 (toegang 151.1, nr 145); Idem (toegang
1032, nr 56)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Kohieren Schotgeld 1697-1790; 1802-1812 (toegang
1032, nrs 122 en 123)
Lijst aangeslagen in de Liberale Gift 1747-1749 (toegang
1032, nr 114)
Kohier Familiegeld 1674 (toegang 1032, nr 106)
Kohieren Haardstedengeld 1604, 1606 en 1638 (toegang
1032, nr 101)
Heemstede
Bouwdossiers: Online te raadplegen op www.bouwtekeningen.heemstede.nl
Hinderwetvergunningen: 1907-1919 (toegang 3868, nr
730)
Adresboeken: 1930 - 1951 en 1972. Zie ook adresboeken
Haarlem van 1923 en 1926.
Bevolkingregister: 1851-1860 op adres geordend (microfiches
kast 08) Daarna alfabetisch.
Woningkaarten: 1918-1939 op microfiche kast 08; 1900
(toegang 3868, nr 1168G).
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters: 1628-1810 (toegang 184, nrs 577-
615) ORA films 73-75, kast 10.
Veilcondities: 1603-1811 (toegang 184, nrs 623-626)
ORA film 76, kast 10.
Verpondingregisters:
Verpondingboek 1739-1798 (toegang 3868, nrs 64-66)
Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 581)
Verpondingkohier 1733 (toegang 3868, nr 63)
Verpondingkohier 1730 (toegang 3868, nr 62)
Verpondingkohier 1653 (toegang 151.1, nr 580)
Afschrift verpondingkohier 1632, 1638 (toegang 3305 St
Elsabethsgasthuis, nr 478)
Lijst met aangeslagenen eind 16e of begin 17e eeuw
(toegang 3868, nr 61)
Rijnlands Morgengeld (grondbezit):
Registers Morgengeld 1676-1799 (toegang 3868, nrs
82-85)
Kohier Morgengeld 1596 (toegang 3868, nr 80) (en fragmenten
van periode 1577-1581)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1544, 1545, 1553, 1557 en 1561 (toegang
151.1, nrs 146-150)
100e penning 1569 (toegang 151.1, nr 151)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Haardstedengeld 1645 (ook Bennebroek) (toegang 3868,
nr 71)
Kohier 200e penning 1644 (toegang 3868, nr 70)
Kohier belasting van 2% op bezittingen 1803/1804 (toegang
3868, nr 77)
Perceelsgewijze reconstructie van Heemstede omstreeks
1500: zie bak F in de fichesverzameling van oud-rijksarchivaris
Groesbeek, op te vragen bij de balie van de
studiezaal. De fiches verwijzen naar regesten (uittreksels)
die Groesbeek heeft gemaakt van de transportakten en
akten van andere onroerend goed (op andere fiches).
Uitgeest
Bouwdossiers: Woningcartotheek op straatnaam en huisnummer,
te raadplegen in raadhuis Uitgeest, Middelweg
28. Leges verschuldigd voor inzage.
Hinderwetvergunningen: 1901-1980 (toegang 1607)
Index op naam en adres.
Bevolkingregister: 1850-1860 op adres geordend (microfiche
in kast 09) Daarna tot 1937 alfabetisch.
Woningkaarten: zijn er niet meer.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters: 1580-1811 (toegang 3105, nrs 194-
219) Periode 1639-1694 indices op koper. ORA films
29-32 in kast 10.
Verlijboeken 40e penning op verkoop onroerend goed
1684-1798 (toegang 1052, nrs 471-474)
Veilcondities: 1784-1810 (toegang 3105, nrs 237-239)
ORA film 34 in kast 10

Handleiding historisch huizenonderzoek
Handleiding historisch huizenonderzoek
58 59
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Overzicht voor andere gemeenten
Overzicht voor andere gemeenten
Verpondingregisters:
Verpondingleggers 1743-1806 (-1832?): (toegang 1052,
nrs 397, 398, 399G en 1281G) Op nr 399 is een naamklapper
op de studiezaal.
Taxatiekohier (landelijk) 1733 (toegang 151.1, nr 663)
Taxatiekohier (plaatselijk) [gedateerd 1741] (toegang
1052, nr. 394)
Kohier haardstedengeld 1628 (toegang 1052, nr 389)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1543, 1553, 1557 en 1562 (toegang 151.1,
nrs 405-408)
100e penning 1569 (toegang 151.1, nr 409)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Belasting van ‘drie miljoen’ 1808 (toegang 1052, nr 493)
Schotgeld (plaatselijke omslag) 1775, 1785-’86 en 1801-
1806 (toegang 1052, nr 384)
100e penning 1702-1743 (toegang 1052, nrs 461-464)
Legger 100e penning 1690-1724 (toegang 1052, nr 1283)
400e penning, of ‘dubbele 200e penning’ 1676, 1677 en
1682 (toegang 1052, nr 485)
Kohieren 200e penning 1625-1679 (toegang 1052, nrs
475-479)
Personele Quotisatie’ (1670?) (toegang 1052, nr 487)
1000e penning, 1654 (toegang 1052, nr 486)
Uithoorn
(voorheen tevens Thamen)
Bouwdossiers: op gemeentehuis.
Hinderwetvergunningen: op gemeentehuis.
Bevolkingregister: 1850-1910 is geheel alfabetisch geordend
op naam van de hoofdbewoner (microfiches in kast
09)
Woningkaarten: 1910-1940 op microfiche in kast 09.
Patentregisters: 1889-1893 (toegang 2336/band 601A,
nr 492) Zie ook verpondingkohieren 1814-1820
Kadasterleggers: kantoor Amsterdam. Zie toegang 623.
Registers van verbouwde en nieuw gebouwde panden:
1850-1887 (toegang 2336/band 601A, nrs 478-480)
Transportregisters:
Thamen 1730-1811 (toegang 184, nrs 879-880) ORA
films 95-96.
Uithoorn 1760-1811 (toegang 184, nr 886) ORA films
96-97.
Veilcondities:
Thamen 1767-1797 (toegang 184, nr 882) ORA film 96.
Verpondingregisters:
Verpondingkohieren Uithoorn 1812-1816 (toegang 2336
-band 601A, nrs 147 en 148)
Verpondingkohier Thamen 1819-1820 (toegang 2336
-band 601A, nr 168)
Belasting op huizen Thamen 1749-1756 (toegang 2336
-band 601A, nr 25)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Personele Quotisatie Uithoorn 1764-1775,1790-1805
(toegang 2336/band 601A, nrs 77 en 78)
Dorpslasten Thamen 1810-1811 (toegang 2336 -band
601A, nr 28)
Schot- en damgeld Kerf (Stichts Kudelstaart) 1747-1800
(toegang 2336/band 601A, nrs 100-102)
Velsen
Bouwdossiers: 1900-1991 (toegang 1436) Te raadplegen
op locatie Kleine Houtweg. Digitale database aan de balie.
Ook digitaal te raadplegen op gemeentehuis in IJmuiden.
Hinderwetvergunningen: 1894-1925 (toegang 3331, nrs
961-989); 1926-1939 (Toegang 1821, nr A 946); 1933-
1949 (toegang 1821, nrs B 744-746)
Register Hinderwetvergunningen 1875-1936 (toegang
3331, nr 960)
Adresboeken: 1930-1976
Bevolkingregister: 1826 en 1848-1904 op adres geordend
(microfiches in kast 09)
Wijkregisters: vanaf 1891(?), toegang 3331, nrs 951
(Santpoort), 952 (IJmuiden wijk C). 953 IJmuiden wijk M,
954 (Velsen), 955 (IJmuiden)
Staat van Bevolking: 1807 (met veestapel, landbezit, huur
etc) (toegang 3701, nr 325)
Kadastrale kaarten van de gemeente (sinds 1905): op
microfiche in kast 09
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Register gebouwde eigendommen: 1817-1832 (toegang
3331, nr 994G)
Register van deuren en vensters: 1810-1811 (toegang
3701, nr 200)
Transportregisters: 1567-1811 (toegang 3108, nrs 954-
973 en 977) ORA films 113-114 in kast 10. Klapper op
studiezaal in band 712 en kaartenbak met fiches.
Veilcondities: 1720-1811 (toegang 3108, nrs 1008-1016)
ORA film 115-117 in kast 10. Klapper in kaartenbak op
studiezaal.
Verpondingregisters:
Verponding 1704-1813 (toegang 3701, nrs 112-118G,
119) Vanaf 1734 altijd genummerde huizen met bijbehorend
land erbij geboekt.
Nieuw Getimmerten 1633-1811 (toegang 3701, nrs 122-
124)
Taxatiekohier 1733 (landelijk) (toegang 151.1, nr 667)
Taxatieregister 1730 (plaatselijk) (toegang 3701, nr 121)
Verponding 1584 (toegang 3701, nr 111)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1543, 1544, 1553, 1557 en 1561 (toegang
151.1, nrs 419-423)
100e penning 1570 (toegang 151.1, nr 424)
Patentregisters: 1806-1810 (toegang 3701, nrs 186-190)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Aanslag Ambachtslasten 1735-1805 (toegang 3701, nrs
214-270)
Personele Quotisatie 1745--1748 (toegang 3701, nr
994G)
Zandvoort
Bouwdossiers: 1898 – heden. Ter inzage bij Bouw- en
Woningtoezicht, Raadhuis Zandvoort.
Hinderwetvergunningen: bij gemeente.
Register van hinderwetvergunningen 1893-1921 (toegang
2232, nrs 3034-3039)
Bevolkingregister: 1860-1937 is geheel op naam hoofdbewoner
geordend (microfiches in kast 09).
Woningkaarten: zijn er niet meer.
Kadasterleggers: kantoor Haarlem. Zie toegang 623.
Transportregisters: 1590-1811 (toegang 184, nrs 1114-
1121) ORA film 119, kast 10.
Veilcondities: 1799-1810 (toegang 184, nr 1123) ORA
film 119, kast 10.
Verpondingregisters:
Taxatiekohier 1733 (toegang 151.1, nr 688)
Verpondingkohier 1730 (1797) (toegang 3061, nr 65)
Verpondingboeken 1741-1795 (toegang 3061, nrs 66G-
69G)
Registers van de Tiende Penning:
10e penning 1553 (toegang 3061, nr 63)
10e penning 1543, 1544, 1553 en 1557 (toegang 151.1,
nrs 14-15 en 500-501)
Welstandsheffingen en omslaglijsten (bewoners), doorgaans
topografisch geordend volgens looproute:
Omslag voor de brandspuit 1819 (toegang 3061, nr 1062)
Kohier belasting van 2% op bezittingen 1803/1804,
toegang 3868, nr 77 (kohier Heemstede omvat ook Zandvoort)
Kohier 100e penning/Familiegeld 1674 (toegang 3061,
nr 64 en 81)

60
Handleiding historisch huizenonderzoek
in Haarlem (en omliggende gemeenten)
Colofon
Colofon
Deze gids is een uitgave van het Noord-Hollands Archief
Postbus 3006, 2001 DA Haarlem
www.noord-hollandsarchief.nl
info@noord-hollandsarchief.nl
Afbeeldingen afkomstig uit de collecties van het Noord-
Hollands Archief en van Kunsthandel Pieter Overduin
(omslag)
Tekst en samenstelling
Kees van der Wiel
Redactie
Hans van Felius en Ilse Kaldenbach
Fotografie
Paul Maessen
Vormgeving
PICADIA – Michael Kolf, bno
opmaak
Ivar Hamelink
Drukwerk
Blurb
© Kees van der Wiel en Noord-Hollands Archief
Haarlem, augustus 2014