Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2

Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2 Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2

from iwrm.co.za More from this publisher

06.12.2012 Views

Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2 REPORT: GEOSS Report No: G2009/06-02 GEOSS Project No: 2008/02-340 June 2009 PREPARED FOR: NJ Wullschleger Informage PO Box 250 Worcester 6849 PREPARED BY: Julian Conrad GEOSS - Geohydrological and Spatial Solutions International (Pty) Ltd Unit 19, TechnoStel, 9 Quantum Street, TechnoPark Stellenbosch 7600 Tel: (021) 880-1079 Email: jconrad@geoss.co.za (www.geoss.co.za)

Groundwater training – Olifants Doorn

Projects – IWRM 2

REPORT:

GEOSS Report No: G2009/06-02

GEOSS Project No: 2008/02-340

June 2009

PREPARED FOR:

NJ Wullschleger

Informage

PO Box 250

Worcester

6849

PREPARED BY:

Julian Conrad

GEOSS - Geohydrological and Spatial

Solutions International (Pty) Ltd

Unit 19, TechnoStel, 9 Quantum Street,

TechnoPark

Stellenbosch 7600

Tel: (021) 880-1079

Email: jconrad@geoss.co.za

(www.geoss.co.za)

Table of contents:

1. Introduction ......................................................................................................................... 3

2. Terms of reference ............................................................................................................... 3

3. Attendance Register ............................................................................................................. 4

2.1 Clanwilliam – 19 May 2009 (the original list is included in Appendix A) ........................... 4

2.2 VanRhynsdorp – 20 May 2009 (the original list is included in Appendix A) ...................... 5

2.3 Wuppertal - 21 May 2009 (the original list is included in Appendix A) ............................. 6

4. Project issues ....................................................................................................................... 7

3.1 Clanwilliam ................................................................................................................... 7

3.2 VanRhynsdorp .............................................................................................................. 8

3.3 Wuppertal .................................................................................................................... 9

5. Equipment list .................................................................................................................... 10

6. Feedback responses ............................................................................................................ 11

7. Conclusion .......................................................................................................................... 16

Appendix A. Attendance Register ......................................................................................... 17

Appendix B Equipment receipts. ............................................................................................ 22

Appendix C Presentation given. ............................................................................................. 36

Appendix D Handouts provided ............................................................................................. 49

Appendix E. Photo Gallery .......................................................................................................... 119

GEOSS Report No. G2009/04-02

1. Introduction

There is a dire need for capacity building with regard to groundwater across all sectors of the

community. Within the Olifants-Doorn Water Management Area there are a number of

communities making use of groundwater and they need to be educated and equipped so that they

can monitor the resource and thereby manage its use. This project is directed toward equipping and

training four main community groups, namely:

• Loeriesfontein Emerging Stock Farmers (Loeriesfontein)

• Swartruggens Conservancy (Koue Bokkeveld / Ceres Karoo)

• Suurrug Emerging Farmers (Suurrug / Heuningvlei / Wuppertal) and

• Clanwilliam Emerging Farmers

2. Terms of reference

A booklet has been written on “Groundwater - Why and How”. This booklet is part of a series to

support a capacity-building initiative for Catchment Forums and Water User Associations in the

Olifants-Doorn Water Management Area (WMA). WWF-SA initiated the project and produced the

materials with partners, including FETWater. This pilot programme was implemented by DWAF with

support from Danida. Presentations have been given to relevant stakeholders based on the above

work; however thereafter it was clear that a dire need existed for training in the practical

implementation of groundwater monitoring and management. Thus the core objective of the ToR is

to: “To equip and train community representatives in the monitoring and management of

groundwater.” This training will assist in ensuring the long term viability of the projects that have

already been established.

The project Terms of Reference (ToR) are:

� Prepare handouts to accompany the training. These handouts are to be practical reference

material on how to monitor groundwater. The material must be produced in Afrikaans and

can be based on existing DWAF literature.

� Practical training must take place at relevant centres throughout the Olifants-Doorn WMA.

The training must commence with a short introduction on groundwater monitoring by

means of a Powerpoint presentation and then followed up with practical instruction in the

field.

� In conjunction with training, monitoring equipment must be distributed to the relevant

parties. This must include: a dip meters(100 m buzzer type), a tape measure, EC / pH

multifunction meters, a carry bag and log sheets.

� A report on the training, once it has been completed, also must be compiled.

GEOSS Report No. G2009/04-02

3. Attendance Register

2.1 Clanwilliam – 19 May 2009 (the original list is included in Appendix A)

Name Organisation Postal address Tel Fax E-mail

1 Andre Cornelissen Dept Landbou Posbus 13, Vredendal 027-213200

082 907 3129

andreC@elsenburg.com

2 Cylda Rwexwana Lukhanyo Ag. Project PO Box 143, Elands Bay 084 343 7486 022-9721345 -

3 Lollo Nyala Lukhanyo Ag. Project PO Box 143, Elands Bay 072 – 586 7323 022-9721345 -

4 Salome Horn Vukani Makhosikazi 5 St Peters St, Lamberts

Bay

084 273 8984 027-432 1969 -

5 Simon Loff Taraqwa Pietersfield 078 694 4154 -

6 Gladwyn Kotze Jagulak + Wolfkloof Drakenstein Gevangenis.

P/Bag X6005, Paarl,

7620

021-867 0225 021-8626857 Gladwyn.jk@gmail.com

7 Jacobus Smit Krom Antonies Posbus 452, Piketberg

7320

022-942 1781 022-9421781 kromantonies@gmail.com

8 Wilhelm Petro Cederberg Forum P O Box 364, Petersfield 022-921 2967 022-9212967 -

9 Hendrik Janse Taraqwa Boere – Posbus 364, Citrusdal 022-921 2967 022-921 2967 Janse.hendrik@gmail.com

Cederberg Forum

084 305 8520

10 Soyisile Niombela Dept Landbou PO Box 130, Vredendal 027-213 2000 027-213 2175 souisilen@elsenburg.com

11 Karolus Alexander Cederberg Municipality Posbus 4, Lamberts Bay 027-432 1112

079 737 7748

027-432 1901 -

12 Sally du Plooy Cederberg Municipality Posbus 4, Lamberts Bay 027-432 1112

076 814 8028

027-432 1901 -

13 C. Filander Cederberg Municipality Posbus 4, Lamberts Bay 027-432 1112 027-432 1901 -

14 Susi Engelbrecht Northern Sandveld WUA PO Box 123, Lamberts

Bay

027-432 1244 086 601 8854 susi@sandveldorganics.co.za

i Regan Rose GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 rrose@geoss.co.za

ii Julian Conrad GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 jconrad@geoss.co.za

GEOSS Report No. G2009/04-02

2.2 VanRhynsdorp – 20 May 2009 (the original list is included in Appendix A)

Name Organisation Postal address Tel Fax E-mail

1 Kobus Wiese Farmer Posbus 240,

VanRhynsdorp

027-219 1207 027-219 1207 -

2 Len Lategan Matzikama Forum Posbus 444, Lutzville 072 418 5996 027-2171407 -

3 Andreas Jantjies VanRhynsdorp Emerging

Farmers

Weltevrede Sirkel 532 078 607 3750 027 2192748

4 Willem Huisamen VanRhynsdorp Emerging 158 Protea Street 079 869 4458 - -

Farmers

VanRhynsdorp

5 Albert Nel LOBV Posbus 12,

027-662 1108 027-662 1116 -

Loeriesfontein 8185 073 383 4226

6 Patrick Steenkamp LOBV Hoofweg 1

027-6621116 027-6621116 -

Loeriesfontein

083 352 8766

7 Arrie Januarie Nuwerus - 0844692242

8 Brian Dyason DWAF Bellville 072 997 7890 dyasonb@dwaf.gov.za

9 Nicolette Vermaak DWAF Bellville 082 447 8787 021-950 7150 Vermaakn2@dwaf.gov.za

10 Helga Hoveka DWEA (DWAF) Bellville 082 432 7599 hovekah@dwaf.gov.za

11 Freda Jonck DWAF Bellville 021-950 7234 0866041147 jonckf@dwaf.gov.za

12 Voyi Tumana DWAF Bellville 079 899 2416 tumarar@dwaf.gov.za

13 Abraham van Zyl LOBV Loeriesfontein 073 311 0800 027-662 1046 -

14 Johannes Hugh (?) LOBV Loeriesfontein 027-662 1048 -

15 Bertie Cloete Forum Nuwerus BMA 08444692242

073 611 0171

027-643 2060 -

16 Joseph Claase Matzikama Forum Lutzville 084 739 6340 027-217 1407 -

17 Catharina Frans Lamatzi care Van Rhynsdorp 078 438 5987 027-219 2748 -

18 Elsabe Meintjies Lamatzi care Groente Protea 168,

084 850 2768 027-2192 748 -

Projek

VanRhynsdorp

i Regan Rose GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 rrose@geoss.co.za

ii Julian Conrad GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 jconrad@geoss.co.za

GEOSS Report No. G2009/04-02

2.3 Wuppertal - 21 May 2009 (the original list is included in Appendix A)

Name Organisation Postal address Tel Fax E-mail

1 Elrianchia Gertse Beukeskraal boere Beukeskraal, Wuppertal 027-492 3405 027-492 3405

verenigings

1838

2 Henry Kupido Esselbank boere

Esselbank, Wuppertal 027-492 3133 - -

verenigings

1838

3 Danny Zass Esselbank Esselbank, Wuppertal

1838

027-492 3241 - -

4 Dennis Bantom Wuppertal Organic Church Square,

027-492 3060 027-492 3060

Farmers

Wuppertal 8138

5 Gert Systc (?) Suurug Suurug, Wuppertal,

8138

027-492 3312 - -

6 Elizabeth Duggans Wuppertal Organic Wuppertal 8138 027-492 3401 027-4923401 -

(?)

Farmers

7 Nikolaas Koopman Nuweplaas Nuweplaas Wuppertal 027-4923217 - -

(?)

8138

8 David van Rooy Nuweplaas Emerging Nuweplaas Wuppertal 027-492 3412 - -

Framers

8138

i Regan Rose GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 rrose@geoss.co.za

ii Julian Conrad GEOSS - Instructor PO Box 12412, Die

Boord, 7613

021-8801079 021-8801164 jconrad@geoss.co.za

GEOSS Report No. G2009/04-02

4. Project issues

The following lists the project related issues that were raised during the workshops.

Project background:

3.1 Clanwilliam

CB01X – Cederberg Emerging Farmers Forum: (Tarakwa) – they do have a borehole – but it is not

used – do not know the yield or water quality. They would like to have the borehole tested and

equipped – so that it can be used. They would like more knowledge about groundwater. Also want

to know how groundwater occurs and where can one drill for groundwater?

JW11 – Jagvlak – two boreholes exist – however the water is brak. Currently make use of water out

of the Doring River – but this is very limited in summer. Would like to use the borehole and would

like t know how to treat the water.

LK11 – Lukhanyo – has 1 borehole, however the pump keeps breaking – not sure what the problem

is. Pump was serviced in Stellenbosch by Dept of Ag. however it is still not working. They want to

use the borehole as they do not want to use Municipal water – it is too expensive.

SW01X – Swartruggens – not present.

WK10 – Krom Antonies – all agricultural areas – however a crucial catchment for Velorenvlei – there

is currently no monitoring and also with the pending tungsten mine, groundwater monitoring is

crucial.

WN10 – Northern Sandveld WUA Awareness – this is a sensitive area – groundwater is very

important – more widespread monitoring is required and in more detail. Salome Horn – Lamberts

Bay – would like to use groundwater – they have a municipal account of R49 000 – however Mr

Rashid Khan said they can get water for the project and even so they have not used much water to

date.

Department of Agriculture – busy with a monitoring project and are keen to learn more about

groundwater.

GEOSS Report No. G2009/04-02

3.2 VanRhynsdorp

DM11 – DMA Emerging Farmers Forum (Bitterfontein). There is only borehole water (an existing

government borehole), need to know what crops can be grown.

LA21 – Lamatzicare. Use groundwater the borehole eis on site. The borehole is too salty. They want

to know how to purify water. They used sprayers and this killed all the crops. Drip irrigation is

essential.

LF21 – Loeriesfontein Emerging Farmers. Depend entirely on groundwater for livestock watering.

Boreholes have dried up. They need monitoring equipment to test the boreholes. They don’t know

how deep the boreholes are or where the water levels are. Need more measured data. There are

about 20 windpumps. Water resource management is important. There is no other water available.

Area is appox 20 000 ha. Also want to start with a database. Also concerned about the town’s water

supply.

MT11 – Matzikama. There is a borehole in Klawer – but not sure if it can be used. Can it alos

possibly be recharged?

WV10 – VanRhynsdorp WUA. Kobus Wiese now starting to do the monitoring and taking over from

Brian Dyason.

VA01X – VanRhynsdorp Emerging Farmers. Not sure about the use of the borehole. Need to learn

more about groundwater, it’s occurrence etc.

GEOSS Report No. G2009/04-02

3.3 Wuppertal

ES11 – Esselbank. Two boreholes connected to 6 tanks. One borehole is artesian – they don’t want

to waste / lose all this water. This borehole needs to be sealed. The other borehole is weaker – but

fine. The water quality from both boreholes is good.

NU11 – Nuweplaas. Two farms (Nuweplaas and Prinseplaas). Two boreholes. Landbou has tested

the one borehole at 18 000 l/hr. They pump up to 10 tanks. However need to install the drip

irrigation and to know what crops to plant (and where). The borehole is available for irrigation

purposes. The main problem is getting the drip irrigation going and how to use the water wisely –

i.e. need to know about the scheduling and sharing of the water. The drinking water is wasted – this

must be prevented.

SU21 – Suurug. No major problems. However the pump now runs continuously – even when the

tanks are full. They just keep overflowing – this is a complete waste of water, electricity and money.

This is the 2 nd pump – the first pump packed up – what are the warranty issues? The seems to be a

communication gap between IWRM and Dept of Agriculture. DoAg where responsible for the pump

installations, tanks etc and they are going to sort out the continuously running borehole pump. The

borehole is well set up with flow meter etc.

WW10 – Sederboom. (Wuppertal). The storage dam is used for irrigation. However needs to be

cleaned. Also they need to know how much water is required per crop per hectare to calculate

water requirements. The dam can be easily polluted and it is not protected – so it can be

contaminated. Regarding the drinking water – they need to know how much is being used and they

want the water use metered. Water must not be wasted. Education of the community regarding

water conservation is required.

Beukeskraal. No boreholes yet – they have identified a suitable area for agriculture – however need

a borehole there. Andrea van Niekerk – DoAg (Clanwilliam) has assessed the situation but nothing

has happened yet. There is also a shortage of drinking water – it comes from Wuppertal – however

there are often problems – poss. The pipe leaks or is blocked ....

General – Andrea is busy organising a workshop on agriculture, but water is also a crucial issue – the

names from the Wuppertal session must be sent to her and included in the workshop and also water

issues need to be addressed.

GEOSS Report No. G2009/04-02

5. Equipment list

The following equipment was distributed to the project teams:

� 1 X 100 water level meter (dip meter)

� 1 X portable Martini pH/EC/TDS/Temp Meter

� 2 X pH4.01 - 20 ml sachets (25 X 20ml)

� 2 X pH7.01 - 20 ml sachets (25 X 20ml)

� 2 X 12,880 µS/cm Conductivity Solution (25 X 20 ml Sachets)

� 2 X Storage Solution

� 2 X General purpose probe cleaner

The project teams included the following:

� CB01X Cederberg Emerging Farmers Forum

� JW11 Jagvlak Wolfkloof Hoodia Doring River project

� LK11 Lukhanyo Agricultural Project (they were given the SW01X Swartruggens kit – as

SW01X was not present and the LK11 was left behind in Worcester)

� WK10 Krom Antonies WUA Water Awareness project

� WN10 Northern Sandveld WUA Awareness project

� DM11 DMA Emerging Farmers Forum Project

� LA21 Lamatzicare Food Gardens

� LF21 Loeriesfontein Emerging Farmers

� MT11 Matzikama Emerging Farmers Forum Project

� ES11 Esselbank Emerging Farmers Project

� NU11 Nuweplaas Emerging Farmers Project

� SU21 Suurug Emerging Farmers

� WW10 Sederboom Water User Group Awareness Project

Thirteen kits were distributed. The acknowledgement receipts are included in Appendix B.

WV10 VanRhynsdorp WUA Groundwater monitoring project – they have already received their

equipment – however they were at the training.

GEOSS Report No. G2009/04-02

6. Feedback responses

A presentation was given at each workshop and this is included in Appendix C. In addition the

handouts given to the course members are included in Appendix D.

Integrated Water Resources Management Olifants-Doorn Workshop

GEOSS Report No. G2009/04-02

Evaluation and feedback

1. Did you receive enough information prior to the workshop?

Very Poor Poor Good Very Good Excellent

19-May-09 1.1. 1.1.1.1.1.1.1. 1.1.

1.1.1.

(2)

(7)

(2)

(3)

20-May-09 1.

1.1.1.1.1.1.1.1 1.1.1.1.1.1.

(1)

(8)

(6)

21-May-09 1.

1.1.

(1)

(2)

Total

Comments:

1 3 17 10 5

� We were never informed about this information.

� Yes I received knowledge because I was in the dark not knowing about water

verifications, now I know better.

� Yes the information was very good.

� I learnt a lot about boreholes.

� Date, time and venue were not given.

� Very informative.

� Enough to take to the project.

� Good experience gained.

� Good experience.

� Little knowledge about the workshop.

� Yes – I received a lot of information

� Yes I was informed about what the workshop was about.

� Informed by fax.

� It was very good for me.

2. The quality of the information you received during the workshop?

Very Poor Poor Good Very Good Excellent

19-May-09 1.1. 1.1.1.1.1.1.1. 1.1.1.1.1.

(2)

(7)

(5)

20-May-09 1.1.1. 1.1.1.1.1.1.1.1.1.1. 1.1.

(2)

(10)

(2)

21-May-09 1.1.

1.

1.1.1.1.1.

(2)

(1)

(5)

Total

Comments:

7 18 12

� It is not easy you need more exercise in order to get used to it.

� The quality of the information given was very good.

� I understood.

� I have more information about boreholes.

� It was good – us “Plattelanders” appreciated the Afrikaans.

� Was very informative, but must have a follow-up workshop to ensure its success.

� I really enjoyed it and I learnt a lot about groundwater.

� Everything was neatly presented and was practically demonstrated as well.

� Questions were clearly answered.

� The information was presented reasonably well. The members are now more

informed about certain aspects of water readings.

� It could not be imporved.

3. The level of effort required during the group work?

Not Reasonable About right Very Excellent

challenging

19-May-09 1.

1.1. 1.1.1. 1.1.1.1.1. 1.1.1.1.

(1)

(2)

(3)

(5)

(4)

20-May-09 1. 1.1.1.1. 1.1.1.1.1.1.1.1.

(1)

(4)

(8)

21-May-09 1.1.1.

1.1.

1.1.1.

(3)

(2)

(3)

Total

Comments:

1 3 10 15 7

� You have to listen and also have imagination in your mind

� The only thing is language.

� The level required during group was very challenging.

� It had benefit.

� Everyone could raise their issues.

� Because there is a lack of knowledge it was great to obtain new knowledge

� Everybody worked well together.

GEOSS Report No. G2009/04-02

4. How do you rate the quality of the workshop presenters?

Very Poor Poor Good Very Good Excellent

19-May-09 1.1. 1.1.1.1.1. 1.1.1.1.1.1.1.1.

(2)

(5)

(8)

20-May-09 1.1. 1.1.1.1.1.1.1. 1.1.1.1.1.1.

(2)

(7)

(6)

21-May-09 1.

1.1. 1.1.1.1.1.

(1)

(2)

(5)

Total

Comments:

0 0 5 14 19

� He did try to make sure that we understand very well and the practical.

� The presenters presented excellent work.

� He was available for questions.

� They know their field.

� They were professional presenters.

� They were proper presenters.

� They presented well, actually I say very well as it was in Afrikaans.

� Very good.

� It was professionally presented.

� There must be a follow-up workshop in the future – to ensure the knowledge is

expanded.

� The information was presented very clearly and is easy to understand.

� The presenters know what they are talking about.

� Very well presented.

� They did it very well.

GEOSS Report No. G2009/04-02

5. How do you rate the facilities?

19-May-09

Clanwilliam

Lodge

20-May-09

Namaqualand

country Lodge

-

VanRhynsdorp

21-May-09

Wuppertal -

Lekkerbekkie

GEOSS Report No. G2009/04-02

Very Poor Poor Good Very Good Excellent

1.

(1)

1.

(1)

1. 1.1.1.1.1.1.1.1.

(8)

1.

(1)

1.1.1.1.1.

(5)

1.1.1.1.1.

(5)

1.1.1.1.

(4)

1.1.1.1.1.1.1.1.

(8)

Total 1 1 10 14 10

Comments:

� It was very good.

� There was enough for everybody.

� It is a pleasure to attend sessions.

� Under the conditions there is room for improvement. Facilities were very good.

� Pity that we could not go to a borehole.

6. Was there enough time allocated for the workshop? (Level of satisfaction 1 = lowest, 5 =

highest)

1 2 3 4 5

19-May-09 1.

1.1.1.1. 1.1.1.1.1.1.1.1.1.

(1)

(4)

(9)

20-May-09 1.1.1. 1.1.1.1.1.1. 1.1.1.1.1.1.

(3)

(6)

21-May-09 1.1.1.1.1.1.1.

(7)

Total

Comments:

0 0 4 10 22

� I am very satisfied.

� We could finish everything.

� Is there ever enough time? Yes there was.

� Yes there was enough time available.

1.

(1)

1.

(1)

7. Any other comments or recommendations you would like to make?

� We thank IWRM for the knowledge that you are sharing to the emerging farmers.

� There is still a lot to learn about borehole, solar or any pump because it is necessary

to know.

� DWAF must present more workshops like this, because many people do not

understand how the system works. Many of the small farmers will appreciate such

presentations.

� None.

� What are the rules regarding equipment? Guidelines are required regarding renting

out the equipment.

� Further training required if available.

� Was well organised and facilitated.

� Hold the workshop again as this was a success!

� More time was needed to absorb the information and to understand it.

� Follow up meeting required so that we can see if we understood the information.

� It was good.

� Yes we will welcome them again with open hearts to come and visit.

� Workshop was very clear and educational. I now understand more.

� Another workshop on the topic needs to be presented. I learnt a lot and can now

apply it to the community.

� We think we must do this more often.

� Everything was clear and understandable. There was enough time for questions and

we understood the information well.

� I enjoyed it very much and learnt a lot.

� The workshop was very informative and I enjoyed it very much. I hope this is not

the last time.

� The behaviour was very good.

� It was good to see how scientific information can be practically implemented.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Ooo oOo ooO

7. Conclusion

Three workshops were concluded successfully. These workshops included a lecture series on

groundwater occurrence and how to monitor groundwater (both groundwater levels and

groundwater quality - the groundwater quality being assessed via measurements of pH, Electrical

Conductivity (EC), Total Dissolved Solids (TDS) and temperature). Following on from the lectures,

practical demonstrations were given, in the lecture venues, on the equipment, i.e. how it should be

used, calibrated and cared for. The equipment was then handed over to the project teams that

were present at each course. Thereafter a borehole was visited and the field work was then

demonstrated. Included with the lectures were a set of course notes, including log sheets so that

the field measurements can be recorded. It was suggested to the project members that once a log

sheet was full, it should be faxed to GEOSS, who will then capture the data and then graph the

results and provide feedback to the project team. The day of training was structured so that there

was plenty of time for discussion and learning. A photo gallery is included in Appendix E.

Due to the relatively technical nature of the working with the equipment and also the fact that not

all of the boreholes being used have been prepared for monitoring, it is strongly felt by the trainees

and the course presenters that follow-up training must be included. This work is to include the

assessment of each of the project boreholes to ensure they are suitable for monitoring purposes. In

addition it is also important to assess the accuracy of the groundwater level and groundwater quality

monitoring that is taking place at the projects. The three workshops completed only addressed the

early phases of a properly structured monitoring programme.

The keenness of the participants to ensure that the monitoring be correctly implemented, really

does support the on-going involvement of specialists, with the longer term perspective being that

the water users themselves eventually monitor and manage their own resources.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Appendix A. Attendance Register

GEOSS Report No. G2009/04-02

Appendix B Equipment receipts.

(These have been listed alphabetically)

GEOSS Report No. G2009/04-02

Appendix C PowerPoint Presentation.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Appendix D Handouts provided

GEOSS Report No. G2009/04-02

Grondwater

Monitering vir

Pomp-operateurs

Text translated from the NORAD document

“Groundwater Monitoring for Pump Operators

Vertaal deur Informage CC

Vir ‘n kursus inleiding na grondwater bestuur

deur GEOSS (Pty)Ltd

As deel van die Departement Waterwese / DANIDA

Geïntegreerde Water Hulpbronne Bestuur Programme (IWRM)

TOOLKIT for WATER SERVICES: Number 6.1

Hierdie document is ‘n gids vir pomp-operateurs wat groundwater moniteer.

Die document is hoofsaaklik bedoel vir Verskaffers van Water Dienstes en hul personeel.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Groundwater Monitoring for Pump Operators

Published by

Department of Water Affairs and Forestry

Directorate: Information Programmes

Private Bag X313

PRETORIA 0001

Republic of South Africa

Tel: (012) 336 7500

This publication may be reproduced only for non-commercial purposes and only after appropriate

authorisation by the Department of Water Affairs and Forestry has been provided. No part of this

publication may be reproduced in any manner without full acknowledgement of the source.

Implemented by

CSIR

Written by

Phillip Ravenscroft and Ricky Murray

Editing

Anthea Josias

Artwork

Vusi Malindi

Layout and design

Gill McDowell

Inputs

Eddy van Wyk

Produced under:

The NORAD-Assisted Programme for the Sustainable Development of Groundwater Sources

under the Community Water and Sanitation Programme in South Africa

Inhoudsopgawe

Foreword (see original English version)

Gereedskapstel vir Waterbestuur (see original English version)

Akronieme (see original English version)

1 Grondwater Monitering

Wat is grondwater en hoe monitor ons dit?

Die rol van die pomp-operateur in die monitering van grondwater

2. Meting van Watervlakke

Inleiding

Toerusting wat benodig word vir meting van watervlak

Stap vir stap – meting van watervlak

Sindelikheid

Veiligheid

3. Meting van Hoeveelheid of Volume Water wat Gepomp is: Hoe om 'n Vloeimeterlesing

te Neem

4. Hoe om Lesings aan te Teken in jou Logboek

Handpompe

Outomatiese pompe

Algemeen – vir handpompe en outomatiese pompe

5. Die Boorgat

Algemeen gebruikte pompe

Skakelaars wat op outomatiese pompe gebruik word

6. Monster Evalueringsvorm vir Pomp-operateurs – Grondwater Monitering

7. Verwysings en addisionele leeswerk (see original English version)

8. Woordelys en definisies (see original English version)

GEOSS Report No. G2009/04-02

1 Grondwater Monitering

Wat is grondwater en hoe monitor ons dit?

Grondwater is water wat onder die oppervlak van die aarde aangetref word in die klein krakies en

ruimtes in die rotse en ondergrondse sand. Grondwater is oorspronklik afkomstig van reën wat in

die grond ingetrek het oor groot areas en ondergronds gestoor word, soos 'n groot spons wat met

water gevul is. Natuurlik word fonteine aangetref waar hierdie ondergrondse water oorborrel tot op

die oppervlak van die aarde. Boorgate is gate wat diep in die rotsformasies geboor word onder die

aarde se oppervlak. Deur 'n pomp te gebruik wat binne-in 'n boorgat geïnstalleer is, kan water uit

die ondergrondse spons gepomp word vir menslike gebruik.

Ons monitor grondwater deur aan te teken hoeveel water ons gebruik het en deur die ondergrondse

watervlak te meet. Die doel met die monitering van grondwater is om te weet hoeveel water

beskikbaar is vir gebruik en of dit geskik is as drinkwater. Wanneer ons water uit 'n boorgat pomp,

daal die ondergrondse watervlak, soos wat in die illustrasie aangetoon word.

Die rol van die pomp-operateur in die monitering van grondwater

1. Die pomp-operateur is 'n belangrike skakel in die grondwater moniteringsketting. Hy teken

die watervlak in die boorgat en die hoeveelheid water wat uitgepomp is, aan. Die pompoperateur

maak ook 'n nota van enige probleme of veranderinge wat hy waarneem in die

werking van die boorgat en die pomp.

2. Hierdie inligting word na die Waterdienste Owerheid (WDO) gestuur, waar dit aangeteken

word in die rekenaar grondwater bestuurstelsel.

3. Verslae vanaf hierdie stelsel word verskaf aan die WDO se tegniese personeel, wat die data

analiseer. Uit hierdie analise kan hulle sien of die boorgat oor- of onderbenut word en hulle

kan aanbevelings maak aan die pomp-operateur oor die manier waarop die boorgat bedryf

word. Die WDO se tegniese personeel mag ook die hulp van 'n gespesialiseerde

grondwaterkenner inroep vir advies rakende sommige van die inligting.

4. Die inligting wat deur die WDO ingesamel is, word gebruik om verslag te lewer aan

Waterwese Hidrologiese Dienste, wat verantwoordelik is vir die monitering van grondwater

in Suid-Afrika.

As die pomp-operateur nie goed rekord hou nie, kan geeneen van die ander genoemdes (WDO,

Waterwese, ens) hul werk behoorlik doen in die monitering van grondwater nie. Hierdie

riglyndokument fokus op wat benodig word vir die pomp-operateur om deeglik rekord te kan hou.

GEOSS Report No. G2009/04-02

2 Meting van Watervlakke

Inleiding

Die organisasie wat die waterskema van dag tot dag bedryf, word die Water Dienstes Verskaffer

(WDV) genoem. As deel van hul pligte vir Bedryf en Instandhouding (O & M) moet die WDV verseker

dat gereelde metings van die watervlakke in die boorgate, sowel as die onttrekking uit die boorgate,

plaasvind, en dat hierdie metings akkuraat aangeteken word in die boorgat logboek. Die WDV moet

ook seker maak dat hierdie rekords aangestuur word na die WDO, wat gewoonlik die

Distriksmunisipaliteit vir die area is.

Normaalweg is die pomp-operateur of tegniese operateur verantwoordelik vir die meting en

optekening van die watervlakke en watermeterlesings, sowel as uurmeter lesings by elektriese

pompe.

Toerusting wat benodig word vir meting van watervlak

Die volgende toerusting word benodig om watervlakke te meet:

� Piezometerbuis

� Dipmeter

� Liniaal

� Logboek

Die piezometerbuis is 'n klein deursnitpyp wat in die boorgat afgaan. Die watervlak word gemeet

deur die dipmeterkabel in die piezometerbuis te laat insak. Wanneer dit nie gebruik word nie,

behoort die bopunt van die piezometerbuis toegemaak te word met 'n doppie.

Ons gebruik 'n dipmeter om watervlakke te meet. 'n Dipmeter bestaan uit 'n stuk elektriese kabel

wat om 'n spoel gerol is met 'n gewig onderaan (ook 'n peiler genoem). Dit lyk soos 'n elektriese

verlengkoord (maar dit is nie en kan nie as 'n verlengkoord gebruik word nie).

Die dipmeterpeiler meet die watervlak in die boorgat sodra dit die water raak.

Alle dipmeters het 'n manier waarop hulle wys wanneer die peiler aan die water geraak het. In die

meeste gevalle word dit aangedui deur 'n meter, maar sommige dipmeters gebruik 'n lig of gonser

om te wys wanneer die peiler in die water is. Sommige dipmeters het ook 'n aan/af skakelaar.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Die dipmeter werk as volg:

� Wanneer dit aangeskakel is, word 'n flou elektriese stroom aktief in die kabel.

� Wanneer die peiler onder water is, vloei die stroom in die kabel en die meter beweeg

soos wat dit die stroom meet.

� Wanneer die peiler uit die water gelig word, hou die stroom op beweeg en die meter

keer terug na sy oorspronklike nulposisie.

Dus, as jy die peiler in die boorgat laat afsak en dophou wanneer die meter beweeg, kan jy die

diepte van die watervlak in die boorgat meet.

Jy kan dit probeer deur 'n emmer water te gebruik. Plaas die peiler in 'n emmer water en hou die

meter dop wanneer die peiler aan die water raak. Dis ook 'n goeie manier om te kontroleer of jou

dipmeter werk.

Stap vir stap – meting van watervlak

Neem altyd jou lesings op dieselfde plek – normaalweg is dit die bopunt van die piezometerbuis.

Meet hoe ver die piezometerbuis uitsteek bo die basisplaat van die ontbrandingskop en skryf hierdie

lesing in jou logboek op. Die lesing word na verwys as die stelhoogte of verwysingsvlak. As die

pomp uit die boorgat gelig word of die piezometerbuis om enige ander rede beweeg, meet dit weer

en teken die lesing in jou logboek aan in die kommentaarkolom.

Hier volg die stappe wat geneem moet word om die watervlak te meet:

1. Maak seker jy het die volgende:

� Pen

� Logboek

� Dipmeter

� 'n 1-meter maatband

2. Was jou hande voordat jy die dipmeter gebruik.

3. Skakel die dipmeter aan as dit 'n aan/af-skakelaar het.

4. Verwyder die doppie van die bopunt van die piezometerbuis.

5. Laat sak die peiler stadig tot in die piezometerbuis totdat die meter beweeg.

6. Lig en laat sak die peiler 'n bietjie en hou die meter dop om seker te maak jy het die korrekte

watervlak.

7. Hou jou vinger op die regte plek op die kabel.

8. Trek die kabel uit die piezometerbuis uit totdat 'n metermerk sigbaar word.

GEOSS Report No. G2009/04-02

9. Meet vanaf die metermerk op die kabel tot by jou vinger met 'n liniaal – dit gee ook die

sentimeters.

10. Teken die meters en sentimeters in jou logboek aan.

11. Kontroleer die lesing en maak seker jy het dit korrek aangeteken.

In hierdie diagram is die lesing 14 meter en 7 sentimeter, of 14.07 meter.

Moenie vergeet om die nul voor die 7 by te voeg wanneer die sentimeterlesing minder as 10 is nie.

Teken die lesing in jou logboek aan as 14m07cm.

Hierdie lesing is 14 meter en 70 sentimeter. Teken die lesing in jou logboek aan as 14m70cm.

Sindelikheid

Onthou altyd dat jy met die drinkwatervoorraad van die gemeenskap werk:

� Maak altyd seker dat jou hande en toerusting skoon is.

� Jou dipmeter moet in 'n plek bewaar word wat skoon en buite die bereik van kinders is.

� Dit sal die beste wees om die meet-apparaat in 'n skoon plastieksak te bêre.

� Was die kabel van jou dipmeter as dit vuil is.

Veiligheid

Om bewegende masjinerie soos 'n gemotoriseerde pomp te bedryf, kan gevaarlik wees en kan

ernstige beserings veroorsaak as die korrekte veiligheidsmaatreëls nie te alle tye streng gevolg word

nie.

� Wanneer watervlakke gemeet word op 'n pomp wat dryfbande het, moet die

piezometerbuis altyd weggehou word daarvan. As die piezometerbuis naby aan die

dryfbande is, skakel die motor af voordat die watervlaklesing geneem word.

� Moenie los klere dra wat ingetrek kan word in die dryfbande nie.

� As die dryfbande aangedryf word deur 'n elektriese motor met 'n outomatiese skakelaar,

skakel altyd die elektrisiteit af voordat 'n watervlaklesing geneem word.

� By elektriese stelsels is daar altyd addisionele veiligheidsmaatreëls wat gevolg moet word

om elektriese skok te vermy. Moet nooit enige elektriese komponent aanraak nie, tensy jy

toestemming het om dit te doen en jy die korrekte veiligheidsmaatreëls gevolg het.

Staande water moet onmiddellik uit die pomphuis verwyder word, en maak seker dat

water nie die pomphuis kan binnekom nie.

GEOSS Report No. G2009/04-02

3 Meting van Hoeveelheid of Volume Water wat Gepomp is: Hoe

om 'n Vloeimeterlesing te Neem

Die nommers op die vloeimeter is die aantal kiloliters wat gepomp is. Een kiloliter is dieselfde as

1m 3 (een kubieke meter), wat dieselfde is as 1000 liter. Die kleinste wyserplaat op die watermeter

toon kleiner hoeveelhede.

X 0.1 meet 100 liter intervalle en 'n volle rewolusie van die klok is 1 kiloliter.

X 0.01 meet 10 liter intervalle en 'n volle rewolusie van die klok is 100 liter.

X 0.001 meet 1 liter intervalle en 'n volle rewolusie van die klok is 10 liter.

Om die onttrekking in jou logboek aan te teken, moet jy die aantal kiloliters wat uitgepomp is,

neerskryf, soos in die volgende voorbeelde:

Teken 26458 in die watermeterkolom van jou logboek aan.

Die wyserplate van watermeters van verskillende verskaffers kan verskil. Soms is die laaste een of

twee nommers 'n ander kleur. Dit beteken dat die nommer in 'n ander kleur 'n deel van 'n kiloliter

meet. Op hierdie meters moet slegs die kiloliters aangeteken word (die syfers in swart en wit

nommers op die voorbeelde). As jy nie seker is van die lesings op jou watermeter nie, vra jou

toesighouer vir raad.

Teken 7223 kiloliter in die watermeterkolom van jou logboek aan.

Teken 950 kiloliter in die watermeterkolom van jou logboek aan.

GEOSS Report No. G2009/04-02

4 Hoe om Lesings aan te Teken in jou Logboek

Daar is twee soorte pompmotors wat algemeen gebruik word vir landelike watervoorsiening, nl

handpompe en outomatiese pompe. Die lesings vir elk hiervan moet verskillend aangeteken word.

Handpompe word aan- en afgeskakel deur die operateur en sluit alle diesel-aangedrewe pompe en

hand-aangedrewe elektriese pompe in.

Outomatiese pompmotors is elektries-aangedrewe pompe wat outomaties aan- en afskakel met 'n

tydskakelaar of ander skakelaar.

Met handpompe word dit aanbeveel dat die operateur die watervlak meet voordat hy die pomp

aanskakel en weer net voor hy dit afskakel. Dis gevaarlik om die watervlak te meet terwyl die pomp

loop; meet die watervlak binne 5 minute nadat die pomp afgeskakel is.

Handpompe

'n Voorbeeld van 'n logboek vir 'n handpomp sal so lyk:

Skryf die datum, vloeimeterlesing, watervlaklesing en tyd in die kolomme neer voordat die pomp

aangeskakel word.

Wanneer die pomp afgeskakel word, moet jy die watervlaklesing, tyd en vloeimeterlesing neerskryf.

Dit sal die beste wees om die watervlaklesing te neem net voordat die pomp afgeskakel word.

Outomatiese pompe

By outomatiese pompe moet die operateur 'n watervlaklesing neem elke keer as die pomp

geïnspekteer word. Dit behoort een keer per week gedoen te word indien moontlik, maar moet

normaalweg maar ingepas word in die geskeduleerde besoeke van die operateur.

Byvoorbeeld, as 'n operateur verantwoordelik is vir tien boorgate en elkeen daarvan as 'n roetine

elke twee weke besoek, sal hulle watervlakke elke twee weke gemeet en aangeteken word.

GEOSS Report No. G2009/04-02

By 'n outomatiese pomp moet die volgende aangeteken word:

� Datum

� Tyd van lesing

� Watervlak

� Watermeterlesing

� Uurmeterlesing

� Of die pomp aan of af is tydens die neem van die lesing

Die uurmeter sal aangetref word op die elektriese kontrolepaneel.

'n Voorbeeld van 'n logboek vir 'n outomatiese pomp sal so lyk:

Algemene inligting vir handpompe en outomatiese pompe

Die logboek moet in 'n beskermende plastieksak in 'n veilige plek gehou word, in of naby die

pomphuis.

Die logboek moet 'n koolstofpapier deurslagboek wees. Elke twee maande moet die boonste kopie

van jou rekordblaaie uitgeskeur en aan die WDO gestuur word. Jou logboek het 'n duplikaatkopie

van elke bladsy om te verseker dat beide die WDO en die operateur 'n rekord kan hê van die lesings

wat by die boorgat geneem is.

Dis belangrik om enige ander inligting oor die boorgat in die logboek aan te teken. Dit kan insluit:

� Of 'n watermonster geneem is.

� Handlesings van die vloei (dws om die vloeispoed te meet deur 'n emmer en stophorlosie

te gebruik).

� Enige lekplekke by die pompkop.

� As 'n watermeter nie werk nie.

� As die pomp of motor nie korrek funksioneer nie.

� As die pomp baie minder water as normaalweg pomp (dis belangrike inligting vir die WDV).

� Enige werk wat aan die pomp of motor gedoen is, hetsy deur die pomp-operateur of deur

iemand van buite.

� Diensinligting, insluitend die details van olie- en filtervervanging.

� Herset van tydskakelaars.

� Vervanging van enige komponente.

� Groot werke soos die verwydering of vervanging van die pomp.

� As iemand vanaf DWAF of die Munisipaliteit die boorgat besoek sonder die pompoperateur,

moet hulle ook die logboek invul.

� As die terugslagklep nie behoorlik funksioneer nie. Wanneer dit nie funksioneer nie, vloei

die water terug wanneer die pomp afgeskakel word, en die watermeter sal vir 'n kort

rukkie daarna ook terugdraai.

GEOSS Report No. G2009/04-02

5 Die Boorgat

Algemeen gebruikte pompe

Daar is twee soorte pompe wat algemeen gebruik word om water aan die gemeenskappe te

voorsien: die rotasie- of positiewe verplasingspomp en die sentrifugale of onderwaterpomp.

1. Die Rotasie- of Positiewe Verplasingspomp

(ook 'n progressiewe holte- of rotor-/statorpomp genoem)

Die motor is bo die grond in die pomphuis. Die pomp word aangedryf met dryfbande en kan 'n

diesel - of elektriese motor hê. Algemene fabrikate wat in Suid-Afrika gebruik word, is Mono- en

Orbitpompe.

Die pomp bestaan uit drie dele:

� Die ontbrandingskop

� Die stygende grootstaaf van gegalvaniseerde staal

� Die pompelement.

Dis belangrik dat hierdie soort pomp nooit teen 'n geslote klep sal pomp nie, aangesien dit die pomp

sal beskadig. Maak altyd seker dat al die kleppe oop is voor die pomp aangeskakel word. As jou

pomp 'n afval- of spoelklep in die pomphuis het, laat die pomp begin werk met hierdie klep oop,

maar maak dit stadig toe sodra die pomp goed aan die gang is en die water begin vloei.

2. Die Sentrifugale of Onderwaterpomp

Die pompmotor word aangedryf deur elektrisiteit en word gevind by die pomp, binne-in die boorgat.

Vir klein pompe word 'n stygende grootstaaf van swart plastiese poli-etileenpyp (HDP) gebruik. Vir

groter pompe word 'n gegalvaniseerde staalpyp vir die stygende grootstaaf gebruik. Spesiale soorte

plat pyp of brandweermanpyp soos Well Master kan ook gebruik word.

Hierdie pompe kan soms deur weerligstrale beskadig word.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Vir meer inligting oor verskillende soorte pompe, sien Inleidende Gids tot Toepaslike Oplossings in

Water en Sanitasie (Gereedskapstel vir Waterbestuur Nommer 7.2)

Skakelaars wat op outomatiese pompe gebruik word

Sommige elektriese motors kan gestel word om outomaties te werk. Daar is 'n aantal soorte

outomatiese skakelaars vir elektriese motors. Sommige hiervan word in die elektriese

kontrolepaneel gevind, terwyl ander al langs die pyplyn in die pomphuis of boorgat gevind word.

Die elektriese kontrolepaneel

Outomatiese tydskakelaar – die motor skakel aan en af op vasgestelde tye. Daar is baie soorte

tydskakelaars, waarvan die skets hieronder een voorbeeld is.

Semi-outomatiese tydskakelaar – die operateur stel die pomptyd op die tydskakelaar wanneer die

motor aangeskakel word. Wanneer die vasgestelde tyd om is, skakel die pomp af. Jy kry

elektroniese skakelaars soos in die skets, en handskakelaars wat soos 'n horlosie lyk en 'n klik-geluid

maak wanneer dit gestel word.

Vertragingstydskakelaar – die motor skakel aan na 'n vasgestelde tyd wat dit afgeskakel was (die

vertragingstyd). Normaalweg word dit gekombineer met 'n drukskakelaar wat die pomp outomaties

afskakel.

'n Drukskakelaar sal die motor afskakel wanneer die druk in die pyp te hoog raak. Dit word soms

gebruik as daar 'n drywende kontroleklep in die reservoir is wat die motor laat stop wanneer die

reservoir vol is. Die drukskakelaar beskerm ook die pomp teen skade deur die motor te stop

wanneer daar geen vloei in die pyp is nie agv 'n klep wat gesluit is of die reservoir wat vol is.

Drukskakelaars word normaalweg op die pyp binne die pomphuis geplaas en is verbind aan die

elektriese kontrolepaneel met 'n elektriese kabel.

'n Vloeiskakelaar sal die motor stop wanneer die water ophou vloei in die pyp. Die rede hiervoor kan

wees omdat die reservoir vol is, of omdat die watervlak geval het tot by die pomp in die boorgat.

Vloeiskakelaars word normaalweg op die pyp binne die pomphuis geplaas en is verbind aan die

elektriese kontrolepaneel met 'n elektriese kabel.

'n Dieptepeiler is 'n skakelaar wat binne-in die piezometerbuis in die boorgat is, en wat die motor

afskakel wanneer die water onder 'n sekere vlak daal in die boorgat.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Die laaste drie van hierdie skakelaars is daar om die pomp te beskerm teen skade. As die watervlak

daal tot by die pomp-inlaat en die pomp begin lug pomp, moet hierdie skakelaars die motor afskakel

om skade aan die pomp te voorkom. Om 'n pomp te laat loop sonder dat daar water is, beskadig die

pomp.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Inleiding na toepaslike oplossings

GEOSS Report No. G2009/04-02

vir Water en Sanitasie

Watervoorsieningstegnologie Grondwater

� Beskerming van 'n fontein

� Boorgate

Pompstelsels

� Son-aangedrewe pompe

� Wind-aangedrewe pompe

� Diesel-aangedrewe pompe

Text translated from the NORAD document

“Introductory Guide to Appropriate Solutions for Water and Sanitation

Vertaal deur Informage CC

Vir ‘n kursus inleiding na grondwater bestuur

deur GEOSS (Pty)Ltd

As deel van die Departement Waterwese / DANIDA

Geïntegreerde Water Hulpbronne Bestuur Programme (IWRM)

Part of TOOLKIT for WATER SERVICES: Number 7.2

Hierdie document is ‘n gids vir munisipaliteite en hul diensverskaffers as ‘n inleiding na ‘n reeks toepaslike

oplossings vir water dienste en sanitasie.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Text extracted from the

Introductory Guide to Appropriate Solutions for Water and Sanitation

Department of Water Affairs and Forestry

Directorate: Information Programmes

Private Bag X313

PRETORIA 0001

Republic of South Africa

Tel: (012) 336 7500

This publication may be reproduced only for non-commercial purposes and only after appropriate

authorisation by the Department of Water Affairs and Forestry has been provided. No part of this

publication may be reproduced in any manner without full acknowledgement of the source.

Implemented by

Council for Geoscience

Written by

Richard Holden and Tania Swanepoel

Editing

Kate Skinner, Anthea Josias, Kerry Harris

Artwork

Vusi Malindi

Layout and design

Gill McDowell

Inputs

Boniface Aleobua, Phillip Ravenscroft, Gary Small, David Still,

Leslie Strachan, Riana Terrblanche, Rian Titus, Peter Zawada

Produced under:

The NORAD-Assisted Programme for the Sustainable Development of Groundwater Sources

under the Community Water and Sanitation Programme in South Africa

Beskerming van 'n fontein

Wat is fonteinbeskerming en hoe werk dit?

GEOSS Report No. G2009/04-02

Watervoorsieningstegnologie

'n Fontein word gevorm waar grondwater na die oppervlak geforseer word deur 'n onderliggende

ondeurdringbare laag of deur artesiese druk. Fonteinbeskerming verwys na die modifikasie van 'n

fonteinbron ten einde die beskikbare water op te vang voordat dit aan oppervlakbesoedeling

blootgestel word.

Dit word gedoen deur:

� Die fontein uit te grawe totdat die water vanuit stabiele grond kom;

� 'n Fontein opvangsvertrek op te rig;

� 'n Sedimentasievertrek op te rig;

� 'n Stoorreservoir op te rig om wisselings op aanvraag te akkommodeer;

� Afleidingspype en grondstabiliserende strukture op te rig waar nodig; en

� Gras te vestig en af te kamp binne die area van die fontein.

As die fontein bokant die nedersetting geleë is, kan water direk uit die reservoir na 'n netwerk gelei

word. As die fontein aan die onderkant geleë is, kan dit na 'n ander reservoir gepomp word en van

daar na 'n netwerk.

Vereistes vir fonteinbeskerming

Oorloop behoort terug na die stroom te gaan. Verder behoort die fontein beskerm te word teen

besmetting deur opervlakwater en erosie. Water uit die fontein moet te alle tye toegelaat word om

vrylik vanaf die "oog" van die fontein weg te vloei sonder hindernisse. Die water moet nooit opdam

nie, want dit sal verhoogde druk veroorsaak. Dit kan daartoe lei dat die fontein ophou vloei, omdat

die grondwater 'n makliker alternatiewe roete gevind het. Die water moet vrylik vloei onder

maksimale vloeitoestande, tydens konstruksie en met die voltooiing van konstruksie.

Waterkwaliteit

Waterkwaliteit hang af van die inherente eienskappe van die grondwater wanneer dit onttrek word,

besmettingsbedreigings tydens die onttrekkingsproses, en besmettingsbedreigings vanaf die

onmiddellike omgewing. Dis egter belangrik om te onthou dat grondwater steeds van 'n beter

kwaliteit is as onbehandelde oppervlakwater. Geen of min waterbehandeling is gewoonlik nodig. In

sekere gevalle kan die fonteinwater egter besmet wees of onaanvaarbare hoë vlakke chemiese

konsentrasies hê, wat gepaste behandeling vereis.

Ondersteuning van instellings

Tegniese ondersteuning word benodig om die plan te implementeer, en dit sluit in vloei-afmetings,

ontwerp van die fonteinbeskermingstelsel, 'n omgewings- impakstudie en finale konstruksie.

Konstruksie kan egter met behulp van plaaslike vaardighede en materiaal gedoen word. Fonteine

kan maklik deur 'n plaaslike persoon bestuur word met die minimum ondersteuning van buite.

Kapitale vereistes - Koste hou verband met:

� Sement;

� Riviersand;

� Pype;

� Klippe, betonblokke of bakstene; en

� 'n Plastiese of ferro-sement tenk.

Beskerming van die fontein kan deur 'n plaaslike vakman met die minimum eksterne ondersteuning

gedoen word.

Bedryf en instandhouding

Die beheer van alle menslike en dierlike aktiwiteite rondom die fontein is noodsaaklik. Gereelde

instandhouding van die grensdraad (as daar een is) is nodig, en die fontein-area moet vry van

rommel gehou word. Boomgroei rondom die fontein moet beheer word, sodat die wortels nie die

fonteinboks beskadig nie. Verder moet herstelwerk aan die oppervlakdreineringstelsel gedoen word

wanneer nodig. Laastens moet die sedimentasievertrek gereeld geskrop en skoongemaak word.

Voordele van fonteinbeskerming

Die voordele sluit in:

� Fonteinbeskerming voorkom besmetting van die water, wat verdere behandeling onnodig

maak;

� Dit kan die opbrengs verhoog;

� Die eenvoud van die tegnologie wat gebruik word vir fonteinbeskerming maak voorsiening

daarvoor dat arbeids-intensiewe konstruksie deur plaaslike vakmanne gedoen kan word;

� Die stelsel tap bodemwater, dus het dit geen noemenswaardige impak op plaaslike

watervlakke nie; en

� Fonteinbeskerming is gewoonlik redelik goedkoop.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Beperkings van fonteine

Dit sluit in:

� Voorraad mag laag wees, met seisoenale verminderings; en

� As konstruksie nie korrek gedoen word nie, kan die fontein 'n alternatiewe ondergrondse

roete vind en dus die fonteinvertrek vermy.

Praktiese ervaring

Baie dorpe en nedersettings in Suid-Afrika is gevestig a g v die feit dat hulle naby fonteine is. 'n

Aantal dorpe in Lesotho en die Oos-Kaap word van water voorsien met die gebruik van hierdie

tegnologie.

GEOSS Report No. G2009/04-02

oooOOOooo

Grondwater – Boorgate

Wat is 'n boorgat en hoe werk dit?

GEOSS Report No. G2009/04-02

Watervoorsieningstegnologie

In Suid-Afrika het die definisie van boorgate mettertyd ontwikkel om te dui op 'n klein deursnee-gat

wat geboor is met 'n boortoring. Boorgate is te klein in deursnee vir 'n persoon om in af te gaan vir

konstruksie of instandhouding daarvan. Boorgat-deursnitte wissel van 101 tot 318 millimeter. Die

standaard boormetode is roterende stampboor in harde rots. In sagte sedimente is die standaard

metode modder rotasieboor. Die konstruksiemetode sal afhang van die verwagte grondtoestande

en die beskikbaarheid van toerusting, kragbronne en vaardighede. Die water word na die oppervlak

gebring deur 'n pomp en klein emmer of skepper.

Boorgat vereistes

Seisoenale of jaarlikse wisselings in watervlakke behoort in ag geneem te word wanneer die diepte

van 'n boorgat bepaal word ten einde te verhoed dat die boorgat opdroog wanneer watervlakke te

laag is. 'n Hidrogeologiese opname word aanbeveel om die beste ligging van die boorgat aan te dui.

Wanneer die optimale deursnee van die boorgat bepaal word, moet die verwagte opbrengs,

aanvraag en onttrekkingsmetode in ag geneem word.

Waterkwaliteit

Waterkwaliteit hang af van die inherente eienskappe van die grondwater wanneer dit onttrek word,

besmettingsbedreigings tydens die onttrekkingsproses, en besmettingsbedreigings vanaf die

onmiddellike omgewing. Dis egter belangrik om te onthou dat grondwater steeds van 'n beter

kwaliteit is as onbehandelde oppervlakwater. Verder is daar ook 'n kleiner kans op besmetting by

boorgate as by putte wat met die hand uitgegrawe word. 'n Sanitêre verseëling behoort die

insypeling van besmettingstowwe langs die kante van die boorgat te verhoed.

Ondersteuning van instellings

Konsultasies met gekwalifiseerde en ervare professionele persone is noodsaaklik ten einde die

posisie van die ligging te bepaal, asook vir aanbevelings tov boor, toetsing en pomp-opbrengs.

Kapitale vereistes

Koste hou verband met:

� Boor toerusting;

� Oomhulsels (casing);

� Sifters / Siwwe; en

� 'n Sanitêre seël.

Bedryf en instandhouding

As die opbrengs van die boorgat vermeerder met tyd, mag dit nodig wees om boorgate te herstel.

Verstopping kan voorkom word deur die boorgat met 'n flou suur-oplossing onder hoë druk skoon te

spuit. Onttrekking uit die boorgat en watervlakke moet voortdurend gemonitor word om ooronttrekking

te vermy en te verhoed dat die boorgat opdroog.

Voordele van boorgate

Voordele van boorgate sluit in:

� Boorgate is die enigste manier om water te onttrek in areas met harde rots;

� Boorgate is meer effektief per meter as putte wat met die hand uitgegrawe word,

aangesien minder materiaal verwyder moet word;

� Hulle kan binne 'n kort tydjie opgerig word; en

� Die waterbron is gewoonlik betroubaar, aangesien boorgate diep strek om betroubare

waterdraers te bereik.

Beperkings van boorgate

Beperkings van boorgate sluit in:

� 'n Boorgat bied beperkte bergingskapasiteit vir waterdraers wat lae opbrengste bied;

� Probleme met verstopping van sifters en spoeling van sand agter die beskuttings mag

voorkom;

� As die rou water 'n hoë yster- of mangaan-inhoud het, sal die sifters verstop en die

opbrengs dramaties verminder;

� Boorgate wat nie geskag is nie, sal baie moontlik inval in 'n verweerde formasie;

� Deskundige advies moet gevra word om vas te stel of omhulsel nodig is of nie;

� Spesifieke toerusting vir instandhouding van die binnekant van die boorgat word daarvoor

benodig;

� Die koste verbonde aan die boor van 'n boorgat is hoër as die van hand-uitgegrawe gate.

Praktiese ervaring

Boorgate kom algemeen voor dwarsoor Suid-Afrika. oooOOOooo

GEOSS Report No. G2009/04-02

Pompstelsels - Son-aangedrewe pompe

Wat is son-aangedrewe pompe en hoe werk dit?

'n Sonkragpomp bestaan uit 'n reeks fotovoltaïese selle wat sonstrale verander

in elektrisiteit wat 'n elektriese pomp kan aandryf. Alhoewel sonkragpompe tot 'n drukhoogte van

200 meter kan pomp, is dit die mees koste-effektief op 'n drukhoogte van 50 meter.

Aanpassings van son-aangedrewe pompe

Sonkragpanele kan gebruik word saam met batterye, sodat die kapasiteit om energie te stoor,

voorsien word, dus word aaneenlopende pompgebruik verseker. Sonkragpanele kan ook saam met

'n dieselpomp gebruik word, maar dit verhoog die bedryfs- en instandhoudingskoste van die stelsel.

Vereistes vir son-aangedrewe pompe

Daar is 'n aantal vereistes:

� Die pomp benodig sonlig.

� 'n Opgaartenk is nodig vir bewolkte dae en nagte wanneer daar geen sonlig is om water

mee te pomp nie. 'n Tenk word ook benodig vir wanneer die pomp gediens of herstel

word, en om enige wisselings in aanvraag te balanseer.

� 'n Elektriese motor moet met sorg gekies word om te verseker dat die stelsel oor 'n

verskeidenheid stroomspanninge en stroomvlakke kan funksioneer, afhangend van die

intensiteit van die sonlig. As die elektriese pomp 'n alternerende stroom gebruik, word 'n

DC/AC omsitter benodig om direkte stroom om te sit na AC stroom. (DC stroom word

geproduseer deur die fotovoltaïese selle.)

Ondersteuning van instellings

Wanneer probleme met sonkragstelsels voorkom (selfs eenvoudige elektriese probleme), is dit

dikwels nodig om kenners vanaf een van die groot sentras in te roep.

Kapitale vereistes

Kapitale koste per krageenheid (watt) is baie hoog. Koste hou verband met:

� Sonkragpanele;

� Die DC/AC omsitter en batterye (as benodig);

� Elektriese pomp; en

� Opgaartenk.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Bedryf en instandhouding

Instandhouding behels gewoonlik dat die panele stofvry en skoon gehou word en beskerm word

teen menslike - en diereskade.

Voordele van son-aangedrewe pompe

Voordele sluit in:

� Son-aangedrewe stelsels (soos dieselstelsels) is gewoonlik betroubaar, sterk en vereis nie

gedurig instandhouding nie;

� Die energiebron is gratis en hernubaar; en

� Sonkragenergie is 'n aantreklike opsie vir afgeleë areas waar brandstof duur is en moeilik

om te bekom, en netwerk-elektrisiteit nie bestaan nie.

Beperkings van son-aangedrewe pompe

Beperkings sluit in:

� Fotovoltaïese panele gebruik gevorderde tegnologie en moet ingevoer word;

� Wanneer probleme met sonkragpompe ontstaan (selfs eenvoudige elektriese probleme),

moet kenners ingeroep word teen groot koste;

� Sonkragpanele word dikwels gesteel;

� Elke paneel kan slegs 'n beperkte hoeveelheid elektrisiteit per dag produseer (byvoorbeeld

250watt ure), afhangend van die weer; en

� Fotovoltaïese stelsels is slegs koste-effektief waar redelike lae volumes water per dag

gepomp word, teen redelike lae drukhoogte, byvoorbeeld tot 20 meter per dag gekubeer

tot 40 meter drukhoogte.

Praktiese ervaring

Son-aangedrewe pompe word hoofsaaklik op privaat plase en wildreservate gebruik as

plaasvervanger vir dieselpompe. Landelike gemeenskappe het egter dikwels probleme as gevolg van

diefstal en hoë instandhoudingskoste.

GEOSS Report No. G2009/04-02

oooOOOooo

Pompstelsels - Wind-aangedrewe pompe

Wat is wind-aangedrewe pompe en hoe werk dit?

Wind-aangedrewe pompe gebruik die energie wat deur die wind gegenereer word om grondwater

na die oppervlak te lig. 'n Rotor word op die bopunt van 'n toring aangebring, en die aksie van die

wind draai die rotor wat 'n suierpomp aandryf met behulp van 'n ratkas. Dit dryf weer die pomp in

die boorgat aan.

Aanpassings van wind-aangedrewe pompe

Die lugverplasings grondwaterpomp is ontwikkel om 'n laekoste pomp vir gebruik in informele en

landelike nedersettings te voorsien. Hierdie pompstelsel kan bedryf word met buitebandpompe. Dit

het 'n windpak-kompressor wat in staat is om wind-energie as saamgeperste lug te stoor. Dit

voorsien addisionele krag aan die pomp. Al die werkende dele van hierdie pomp word bogronds

aangetref, wat instandhouding maklik maak.

Vereistes vir wind-aangedrewe pompe

Die pomp benodig voldoende windsnelhede vir lang tye op 'n slag. Die windpomp moet dus geplaas

word waar daar 'n definitiewe windstreek is. Die boorgat moet ook genoeg water verskaf sodat die

voortdurende pomp-aksie nie lei tot 'n oormatige verlaging in die watervlak nie. Stoorfasiliteite vir

verskeie dae moet voorsien word om voorsiening te maak vir kalm tye wanneer daar nie

genoegsame windsnelhede is om water te kan pomp nie. Verder moet iemand gedelegeer word met

die taak om die handrem te gebruik tydens storms ten einde skade aan die pomp te verhoed.

Ondersteuning van instellings

Die oprigting van so 'n pomp vereis opgeleide persone.

Kapitale vereistes

Kapitale uitgawes wissel, afhangend van die diepte van die boorgat, die grootte van die rotor en die

hoogte van die toring. Koste hou verband met:

� Die rotor;

� Die toring;

� Transmissie;

� Die stormbeheer meganisme; en

� Die reservoir.

GEOSS Report No. G2009/04-02

Bedryf en instandhouding

Bedryf en instandhouding behoort die volgende in te sluit:

� Lubrisering van die ratkas; en

� Gebruik van die handrem tydens storms.

'n Opgeleide lid van die gemeenskap kan roetine-instandhouding hanteer.

Voordele van wind-aangedrewe pompe

Dit sluit in:

� Hierdie pompe kan water kry vanuit baie diep grond; en

� Die energiebron is gratis en hernubaar.

Beperkings van wind-aangedrewe pompe

Dit sluit in:

� Windpompe het hoë aanvangskoste en vereis voortdurende instandhouding; en

� Dit kan weens verskeie redes onklaar raak. Dit sluit in die rotor wat breek agv sterk winde,

die transmissiestelsel wat onklaar raak agv die windpomp se drukhoogte, asook

suiersilinders wat breek agv die boorgat wat opdroog. (Windpompe stop nie, tensy remme

gebruik word.)

Praktiese ervaring

Wind-aangedrewe pompe word dwarsdeur die wêreld gebruik. In Suid-Afrika word dit veral wyd

gebruik deur die boerderygemeenskap in Umtata, KwaZulu-Natal, die Vrystaat en Noord-Kaap.

GEOSS Report No. G2009/04-02

oooOOOooo

100

Pompstelsels - Diesel-aangedrewe pompe

Wat is diesel-aangedrewe pompe en hoe werk dit?

'n Diesel-enjin versprei krag dmv V-belts, ratkaste of omhulsel na 'n pomp.

Vereistes vir diesel-aangedrewe pompe

Daar is 'n aantal vereistes:

� 'n Opgaartenk word benodig om die fluktuerende aanvrae te balanseer op tye wanneer die

pomp nie werk nie;

� Brandstof moet op gereelde basis afgelewer word;

� 'n Operateur word benodig om die pomp aan en af te skakel; en

� Opgeleide personeel moet gereeld die instandhouding en diens kontroleer.

Ondersteuning van instellings

Reëlings moet getref word om brandstof, olie en ander verbruiksgoedere aan te koop. Gereelde

instandhouding moet gereël word en alternatiewe moet beskikbaar wees wanneer die pomp breek.

Kapitale vereistes

Kapitale koste hou verband met die aankoop en oprigting van die enjin, pomphuis en reservoir.

Bedryf en instandhouding

Enjin-olie en filters moet gereeld vervang word, gewoonlik na 250 uur se werk. Ekstra onderdele,

petrolvoorraad en gereelde voorsiening is uiters noodsaaklik. Enjins behoort nie vinniger as 70 –

80% van hul kapasiteit te werk nie, aangesien dit vroeë verwering en oneffektiwiteit meebring.

Enjins behoort egter ook nie baie ver onder hierdie vlakke te werk nie, aangesien dit tot 'n opbou

van oormatige koolstofneerslae in die silinders lei, dws verkooksing.

Voordele van diesel-aangedrewe pompe

Dit sluit in:

� Diesel-enjins het 'n hoë krag-tot-massa ratio en kan gebruik word om feitlik enige soort

pomp aan te dryf;

� Daar is geen oorhoofse koste tydens periodes van geen gebruik nie, anders as in die geval

van 'n elektriese netwerk wat hoë basiese ladings bevat; en

GEOSS Report No. G2009/04-02

101

� Diesel word vooraf aangekoop, wat beteken dat verbruikers nie hoë energierekenings laat

ophoop nie (in effek is die dieselstelsel 'n voorafbetaalde stelsel.)

Beperkings van diesel-aangedrewe pompe

Dit sluit in:

� In landelike areas is daar nie altyd opgeleide werktuigkundiges om diesel-enjins te herstel

en in stand te hou nie;

� Dis moeilik om diesel-enjins outomaties te laat werk, en 'n operateur word benodig om die

enjin aan en af te skakel; en

� Dis logisties moeilik om diesel aan landelike areas te verskaf.

Praktiese ervaring

Die gebruik van diesel-aangedrewe pompe kom wyd in Suid-Afrika voor.

GEOSS Report No. G2009/04-02

oooOOOooo

102

GEOSS Report No. G2009/04-02

103

GEOSS Report No. G2009/04-02

104

GEOSS Report No. G2009/04-02

105

GEOSS Report No. G2009/04-02

106

GEOSS Report No. G2009/04-02

107

GEOSS Report No. G2009/04-02

108

GEOSS Report No. G2009/04-02

109

GEOSS Report No. G2009/04-02

110

GEOSS Report No. G2009/04-02

111

GEOSS Report No. G2009/04-02

112

GEOSS Report No. G2009/04-02

113

GEOSS Report No. G2009/04-02

114

GEOSS Report No. G2009/04-02

115

GEOSS Report No. G2009/04-02

116

GEOSS Report No. G2009/04-02

117

GEOSS Report No. G2009/04-02

118

GEOSS Report No. G2009/04-02

Appendix E. Photo Gallery

119

Photo 1 – Clanwilliam - Lectures

Photo 3 – Clanwilliam - Field training

Photo 5 – Van Rhynsdorp – Field training

GEOSS Report No. G2009/04-02

Ooo oOo ooO

Photo 2 – Clanwilliam – Practical demonstration

Photo 4 – Van Rhynsdorp – Field training

Photo 6 – Wuppertal - Lectures

120

Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2

Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2 ... View more Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2

Delete template?

Save as template ?

Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2 Groundwater training – Olifants Doorn Projects – IWRM 2