Drijven en zinken in hoeken - Averbode

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesfiche‘Is er iets?’ vraagt Pol.‘Ik wou dat ik groter was’, zegt Pia. ‘Als ik groter was, kon ik een huisdiernemen.’‘Waarom moet je daarvoor groter zijn?’ vraagt Pol.‘Ik kan toch moeilijk een paard kopen’, zegt Pia. ‘Of een ezel of eenvarken. Dan zou ik een huisdier hebben dat groter is dan mezelf!’Pol denkt even diep na.‘Tja, dan moet je maar een kleiner dier nemen’, zegt hij ten slotte.‘Deze mier bijvoorbeeld, een mier is een heel leuk huisdier.’Pia kijkt bedenkelijk naar het kleine diertje.‘Een mier maakt weinig lawaai, eet niet veel en zijn poepjes zijn zoklein dat je ze niet eens hoeft op te ruimen!’ gaat Pol onverstoordverder. Pia pakt de mier op om hem beter te bekijken.‘Hij is inderdaad wel schattig’, denkt ze en ze aait het beestje over zijnkop. Dan drukt ze hem stevig tegen zich aan.‘Gezellig, hé?’ zegt ze tegen de mier. Maar de mier geeft geen antwoord.Geschrokken kijkt Pia naar haar mier. Het beestje geeft geenenkel teken van leven meer. Verschrikt laat Pia haar nieuwe huisdierop de grond vallen.‘Pol,’ huilt ze, ‘mijn mier is dood!’‘Wat vreselijk,’ zegt Pol, ‘hoe is dat nu kunnen gebeuren?’‘Ik wilde hem alleen maar knuffelen’, snikt Pia. ‘Maar nu is hij ineenshelemaal plat!’‘Jouw mier was inderdaad heel lief’, zegt Pol bedroefd. ‘Maar misschienwas hij toch iets te klein om te knuffelen. We zullen hem begraven.’Pia en Pol zoeken een mooie steen uit. Daaronder zullen ze een mooigraf voor de mier graven. Samen tillen ze de steen op.‘Kijk nu’, zegt Pol verbaasd. ‘Onder de steen krioelt het van de kleinebeestjes!’ Pia kijkt verrukt naar al dat leven. Ze ziet grijze beestjes meteen platte brede rug en beestjes met enorm veel poten en …‘Wat heeft die nu op zijn rug?’ vraagt Pia. Aan de onderkant van desteen kleeft een slijmerig dier met een schelp op zijn rug.‘Dat is een slak, natuurlijk’, zegt Pol. ‘En die schelp is zijn huisje.’‘Een echt HUISdier dus’, lacht Pia. Ze probeert de slak van de steen tetillen, maar het glibberige diertje verdwijnt snel in zijn huisje. Teleurgesteldzet Pia de slak weer neer. Dan valt haar oog op een kaal rozesliertje. Het sliertje kronkelt over de grond.‘Vreemd,’ denkt Pia, ‘dat dier heeft niet eens poten, en toch kan hetlopen. Zou het ook kunnen vliegen?’ vraagt Pia zich af.‘Onmogelijk,’ zegt Pol, ‘om te vliegen heb je vleugels nodig. Kijk maarnaar de vogels.’ Pia kijkt omhoog in de hoop een glimp van een vogelop te vangen. Recht boven haar hoofd zweeft er inderdaad een dier.Het heeft acht poten, maar geen vleugels.‘Aha,’ roept Pia, ‘jij weet ook niet alles! Dit dier vliegt, maar heeft tochgeen vleugels!’ Bedenkelijk tuurt Pol naar het beestje.‘Ja maar,’ zegt hij, ‘dit dier speelt vals!’Tussen duim en wijsvinger houdt hij een heel dun draadje vast. Daaraanhangt het zwevende beestje.‘Leuk!’ roept Pia verrukt en snel grist ze het draadje uit Pols handen.‘Kom,’ zegt Pia, ‘het baasje gaat je uitlaten …’14 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesfiche•DierengroepenWelke dieren horen bij elkaar?Maak verschillende groepen.Leg aan elkaar uit waarom bepaalde dieren bij elkaar horen.Wat hebben ze hetzelfde? Waarin verschillen ze van elkaar?•Zorg ervoor dat iedereen het eens is met de verdeling. De leerlingenplakken de dieren die bij elkaar horen op een tekenblad. Ze makeneen mooie collage! Bespreek alle collages klassikaal.• Zien alle collages er hetzelfde uit?• Waarom behoren dieren tot een bepaalde groep?❙❙••••ZoektochtDruk de prenten van de dieren meerdere keren af. Hang ze her ender verspreid op. Dat kan binnen het eigen klaslokaal, maar ook opde speelplaats of in de turnzaal.Laat de leerlingen per twee samenwerken en geef elk groepje een vande volgende opdrachten:• Verzamel alle boerderijdieren.• Verzamel alle huisdieren.• Verzamel alle wilde dieren.• Verzamel alle dieren die in een dierentuin leven.• Verzamel alle dieren die een pels hebben.• Verzamel alle dieren die veren hebben.• Verzamel alle dieren die schubben hebben.• Verzamel alle dieren die kunnen vliegen.• Verzamel alle dieren die kunnen zwemmen.Wanneer u ziet dat de meeste prenten verzameld werden, geeft umet een fluitsignaal aan dat het spel gedaan is. Laat nu elke groep deverzamelde prenten en het gehanteerde indelingscriterium voorstellen.Controleer of de dieren correct ingedeeld werden.Bespreek ook het verloop van het spel.• Ontstond er onenigheid over bepaalde prenten? Hoe komt dat?• Is het mogelijk dat een diersoort tot meerdere groepen behoort?Laat de leerlingen enkele voorbeelden opsommen: Een vis heeftschubben en kan zwemmen. Een konijn is een huisdier, maar kan ookop een boerderij wonen. Een eend kan vliegen en zwemmen. Enzovoort.partnerwerk❙❙••KwartetspelKopieer de spelkaarten (bijlage 2). Knip de kaarten uit en plak ze opgekleurd papier. Als u de kaarten meerdere keren wilt gebruiken,kunt u ze lamineren.De dieren in het spel zijn onderverdeeld in negen categorieën:• Boerderijdieren: koe, paard, varken, schaap• Huisdieren: hond, poes, goudvis, kanarie26 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheJonge dieren❙❙Eindterm1.3 De leerlingen kunnen in een beperkte verzameling van organismen en gangbarematerialen gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van minstenséén criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden.In een notendopDe leerlingen ontdekken dat er tussen mensen, dieren en planten onderling veelgelijkenissen bestaan.Ze ontdekken dat planten, dieren en mensen zich op een of andere manier voortplantenen een ontwikkeling doormaken.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 7.5 – 7.8 – 7.9 – 7.10 – 7.11■ ■ OVSG WO-NAT-03-3/5/8/25/26/28/29■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding❙❙Jonge dieren en hun familie• Geef alle leerlingen een foto van een dier (bijlage 1). Laat hen doorde klas wandelen op de manier van het dier dat op hun foto staat.De leerlingen proberen zowel de bewegingen als de geluiden van hetdier na te bootsen. Ze gaan op zoek naar hun familie. Welke dierenhoren bij elkaar? Als ze elkaar vinden, vormen ze samen een groepje.Als u een grote klas heeft, kunt u de jongen van de dieren meermaalskopiëren.• Verspreid de namen van de dieren (bijlage 2) in de klas. Laat de leerlingenin hun groepjes op zoek gaan naar de namen die bij hun dierenpassen. Als ze alles gevonden hebben, hangen ze de dierenfamilies ophet bord met de juiste namen erbij. Stuur bij, waar nodig.© Uitgeverij Averbode, 200943

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheKern❙❙ Wie ben ik?• Kies een groepje van de vorige opdracht. Laat dat groepje vooraanin de klas staan met de rug naar het bord. Hang een prent (bijlage 1)op het bord.• Het groepje dat vooraan staat, vraagt zich af welk dier ze zijn (hetdier op het bord). Om te weten te komen welk dier ze zijn, moetende leerlingen gerichte vragen stellen. Ben ik een dier dat in de wei staat?Ben ik een dier dat in de dierentuin leeft? … Bespreek vooraf enkelevragen die hen op weg kunnen helpen. De andere leerlingen mogenenkel antwoorden met ja of neen.• Herhaal dat spel voor enkele andere dieren uit bijlage 1.❙❙•Jonge dieren en hun familieVul samen met de leerlingen het werkblad (bijlage 3) in. Noteer bijelk dier de naam van het vrouwtje, het mannetje en het jong.❙❙•StellingnamespelLees de stellingen voor. Geef elke leerling een groen en een roodkaartje. Als het antwoord waar is, steken de leerlingen het groenekaartje omhoog. Als het antwoord niet waar is, steken ze het rodekaartje omhoog. Als het antwoord niet waar is, gaat u samen met deleerlingen op zoek naar het juiste antwoord.• Als een kip een ei legt, komt er altijd een kuikentje uit.Niet waar. Uit de meeste eieren komt geen kuikentje. Die eierenkunnen we opeten. Er groeit enkel een kuikentje in een ei als hetei bevrucht is. Daarvoor heb je een haan nodig. Het kuikentje kanenkel in het ei groeien als het lekker warm is. Daar zorgt de henvoor. Ze gaat op de eieren zitten om ze goed warm te houden.Dat noemen we broeden.• Een koe heeft een uier. Daar kan het kalfje melk drinken.Waar. Als een kalfje geboren wordt, kan het nog geen hooi ofkrachtvoer eten. Gelukkig kan het kalfje melk drinken bij de moeder.• Een pony is het jong van een paard.Niet waar. Een pony is een klein paard. Het jong van een paardnoemen we een veulen.• Een varken heeft een lange pluimstaart.Niet waar. Een varken heeft een krulstaartje.• Wol komt van een schaap.Waar. De vacht van een schaap wordt gebruikt om wol te maken.• Een poes legt eieren en na enkele weken komen er kittens uit.Niet waar. Een poes legt geen eieren. De kittens worden gewoongeboren.• Als een ezel een kleintje krijgt, noemen we dat een veulen.groen en rood kaartjestellingnamespel44 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheDe levensgemeenschapvan een boom❙❙Eindterm1.4 De leerlingen kennen in hun omgeving twee verschillende biotopen en kunnener enkele veelvoorkomende organismen in herkennen en benoemen.In een notendopDe leerlingen ontdekken in hun omgeving de biotoop van een boom als levensgemeenschap.Ze herkennen daarin veelvoorkomende planten en dieren.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 7.3 – 7.12■ ■ OVSG WO-NAT-01-2/3 WO-NAT-02-1/2/3/5/9■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding❙❙ Leerwandeling• Maak met de leerlingen een leerwandeling naar een volwassen boom.Kies, indien mogelijk, een boom die in de ruimere, groene omgevingvan een park of bos staat.• Aan de hand van de kijklijst (bijlage 1) observeert u met de leerlingende boom en zijn omgeving. U laat de leerlingen in groepjes van driede boom grondig bekijken en de kijklijst aanvullen. Met een schepjegaan de leerlingen in de grond op zoek naar bodemdiertjes. Die zettenze voor observatie even in een (loep)potje. Ook die informatievullen ze aan op de kijklijst. Geef de leerlingen voldoende tijd om devondsten aan elkaar te tonen.❙❙Kern❙❙ Resultaten vergelijkenIn de klas vergelijkt u met de leerlingen de resultaten van hunobservaties. Overloop de verschillende dieren en planten die rond detekening van de boom staan.leerwandelingschepjes, (loep)potjesZet de bodemdiertjesterug in hun leefomgeving!kijklijst© Uitgeverij Averbode, 200953

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesfiche❙❙ Onderlinge afhankelijkheid• In elke biotoop leven de verschillende organismen in afhankelijkheidvan elkaar. U helpt de leerlingen inzicht te verwerven in de verschillenderelaties tussen de organismen.• Geef bijlage 2 aan elk groepje van vier leerlingen. Laat de leerlingende kaartjes uitknippen. De kaartjes worden verspreid op een grootvel papier gekleefd. De leerlingen gaan zelfstandig op zoek naar relatiestussen de verschillende planten en dieren. Wanneer ze denkeneen relatie te hebben gevonden, leggen ze een touwtje tussen tweekaartjes. Geef de leerlingen voldoende tijd om op zoek te gaan naarmogelijke relaties.• Bespreek met de leerlingen de verschillende relaties die er bestaan.Terwijl zij vertellen en u verder aanvult, geeft u hen de kans omnieuwe verbanden te leggen met de touwtjes.❙❙ AchtergrondinformatieIn de cursieve tekst hieronder vindt u de meest voorkomende verbandentussen de verschillende actoren van het schema.Wanneer de bekendste verbanden zijn aangegeven, plakken de leerlingende touwtjes vast. Zo bekomen ze een web van interacties tussenverschillende bewoners van eenzelfde biotoop.Hang de verschillende flappen aan het prikbord op. In de loop vande komende maanden kunnen de leerlingen de flappen aanvullen metverzameld beeldmateriaal. Op die manier bouwen ze een muurkrantop rond de levensgemeenschap van de boom.parallel groepswerkonderwijsleergesprektouw,papier A1-formaatmuurkrantVerbanden tussen de verschillende actoren Mens – gebruikt het hout van de boom als verwarming en omdingen van te maken; gebruikt bomen als bescherming tegenwind en voor schaduw. Brandnetel is de waardplant van de dagpauwoog; de bladerendienen als voedsel voor de rupsen van de dagpauwoog; geeftbescherming aan kleine diertjes, zoals de bosmuis. Naaktslak – eet paddenstoelen. Dood hout – wordt door bodemdiertjes afgebroken tot voedselvoor de planten; wordt door sommige paddenstoelen gebruiktals groeiplaats. Regenworm – zorgt voor de afbraak van dood materiaal enmaakt er voedingstoffen van voor de planten; is voedsel voorinsectenetende vogels, zoals de merel; zorgt dat de bodemverlucht, zodat de planten er goed in kunnen groeien. Miljoenpoot (twee paar poten per segment) – zorgt voorde afbraak van plantaardig materiaal; is voedsel voorinsectenetende vogels, zoals de specht, de merel en deboomklever. Duizendpoot (een paar poten per segment) – eet wormen,pissebedden, slakken.54 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheDieren in de winter❙❙Eindtermen1.5 De leerlingen kunnen bij organismen kenmerken aangeven die illustrerendat ze aangepast zijn aan hun omgeving.7 De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.In een notendopDe leerlingen zien in dat mensen, dieren en planten op hun eigen manier in levenproberen te blijven. Organismen passen zich aan de omgeving en de weersomstandighedenaan.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 7.3 – 7.4 – 7.6 – 7.7■ ■ OVSG WO-NAT-01-2/3 WO-NAT-02-1/5/9■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding❙❙ WinterwandelingMaak met de leerlingen een winterwandeling door het bos of het park.Laat hen waarnemen wat er ten opzichte van de herfst veranderd is. Laatde leerlingen genieten van de natuur.Kern❙❙ Brief• Deel 1: winterslaap – winterrustNeem de eerste brief (bijlage 1) en leg die ergens in de klas. Doe alsofer post is aangekomen. Lees de brief voor aan de leerlingen. Doehetzelfde voor de volgende delen.• Brief – Deel 2: wintervachtLees de tweede brief (bijlage 1) voor aan de leerlingen.• Brief – Deel 3: vogels in de winterLees de derde brief (bijlage 1) voor aan de leerlingen.leeruitstap© Uitgeverij Averbode, 200963

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesfiche❙❙ Hoe kunnen we de vogels helpen?• Bespreek met de leerlingen hoe jullie de vogels zouden kunnen helpen.De leerlingen zullen allicht zelf voorstellen lanceren. Hierondervindt u enkele ideeën.• Maak samen voederhuisjes of koop er eentje voor langs het graspleintjeop school.• Maak pindasnoeren (bijlage 2).• Maak een drinkbakje voor de vogels in de winter (bijlage 3).Slot❙❙ Vogels observeren• Hang samen met de leerlingen de pindasnoeren op en voorzie drinkbussenop verschillende plaatsen.• Laat de leerlingen de verschillende vogels observeren (bijlage 4). Ulaat hen gericht waarnemen. Laat hen turven op het werkblad telkensals ze een vogel zien. U kunt de leerlingen de nodige informatie latenopzoeken op het internet of in een boek.❙❙Bijlagen• Bijlage 1 – brief brief 1, brief 2 en brief 3• Bijlage 2 – stappenplan snoer van pinda’s• Bijlage 3 – stappenplan water voor de vogels• Bijlage 4 – werkblad kijk, een vogel64 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheEten en gegeten worden❙❙Eindtermen1.5 De leerlingen kunnen bij organismen kenmerken aangeven die illustrerendat ze aangepast zijn aan hun omgeving.1.7 De leerlingen kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan dehand van minstens twee met elkaar verbonden voedselketens.In een notendopDe leerlingen kunnen dieren rubriceren op basis van voeding, manier van voortbewegenen manier van bescherming tegen vijanden.Ze kunnen bij een dier aangeven waaruit de aangepastheid blijkt aan voeding, leefmilieu,manier van voortbewegen en bescherming tegen vijanden.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 7.4 – 7.7 – 7.12■ ■ OVSG WO-NAT-02-1/5/7abc/9/13■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleidingRoep een leerling naar voren. Laat die leerling een van de volgende dierenuitbeelden: leeuw, muis, vis, uil, kikker, krokodil, olifant, egel … Deandere leerlingen raden dat dier.Kern❙❙ Een dierenmuseumLaat de leerlingen een aantal foto’s van dieren meebrengen.dramatiseren•OrganisatieVerdeel de klas in groepen. Voorzie scharen en lijm voor elke groep.Hang in de klas een aantal posters op met de volgende titels: dierendie vlees eten, dieren die planten eten, dieren die vechten, dieren dievluchten, dieren die zich verstoppen.© Uitgeverij Averbode, 200971

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesfiche••ActiviteitVertel aan de leerlingen dat ze een dierenmuseum gaan maken. Bijelke poster moeten ze een aantal passende dieren kleven.NabesprekingGa met de leerlingen rond in het museum. Bespreek elke poster aande hand van de volgende richtvragen:• Dieren die vlees eten• Welke dieren zie je? (Poes, hond, leeuw, tijger, uil …)• Wat hebben die dieren nodig om vlees te kunnen eten? (Scherpetanden)• Hoe komen die dieren aan hun eten? Kopen ze hun vlees in dewinkel? (Jagen)• Om te kunnen jagen, moeten de dieren hun prooi kunnen doden.• Op welke dieren jaagt een poes? (Vogel, vis, muis …)• Hoe doodt een poes haar prooi? (Klauwen, tanden)• Hoe doodt een krokodil zijn prooi? (Tanden, sterke bek, schudden)• Hoe doodt een slang haar prooi? (Gif of wurgen)• Dieren die planten eten• Welke dieren zie je? (Schaap, hert, koe, giraf, olifant, paard …)• Wat eet een giraf? (Blaadjes)• Het is niet gemakkelijk om blaadjes van de hoge bomen af te knabbelen.Een giraf heeft daarmee echter geen moeite. Waarom niet?(Lange nek, hoge poten, lange tong)• Dieren die vechten• Welke dieren zie je? (Neushoorn, leeuw, stier, wolf …)• Ook mensen vechten vaak. Wat gebruiken wij om oorlog te voeren?(Wapens)• Hebben dieren ook wapens? (Klauwen, tanden, horens …)• Dieren die vluchten• Welke dieren zie je? (Hert, konijn, haas …)• Als je geen wapens hebt om mee te vechten, moet je vluchten. Watmoet je daarvoor goed kunnen? (Snel lopen)• Kan een slak snel lopen? (Neen)• Hoe vlucht die dan? (In haar huisje)• Ken je nog een dier dat in zijn huisje wegvlucht? (Schildpad)• Hoe beschermt een egel zich? (Stekels, bolletje maken)• Dieren die zich verstoppen• Sommige dieren kunnen niet goed vechten en niet heel snel lopen.Daarom moeten ze zich voor hun vijanden verstoppen.Welke dieren zie je? (Kameleon, woestijnvos, zebra, wandelendetak …)• Die dieren zien er bijna helemaal hetzelfde uit als de omgevingwaarin ze wonen. Zo hopen ze dat hun vijanden hen niet zien.• Doen mensen dat ook? (Camouflage in het leger)muurkrant72 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheZorg dragen voor dierenen planten❙❙Eindtermen1.6 De leerlingen kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van organismenbeïnvloedt.1.22 De leerlingen kunnen bij de verzorging van dieren en planten uit hun omgevingzelfstandig basishandelingen uitvoeren.1.26 De leerlingen tonen respect en zorg voor de natuur vanuit het besef dat demens voor zijn levensbehoeften afhankelijk is van het natuurlijk leefmilieu.In een notendopDe leerlingen vermijden destructief gedrag tegenover dieren en planten en keurendat af. Ze voeren zelf basishandelingen uit bij de verzorging van planten en dieren.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 7.10 – 7.13■ ■ OVSG WO-NAT-01-3 WO-NAT-02-4/5/17/21 WO-NAT-08-3/5■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding❙❙ Bezoek aan een plantenwinkel• Ga samen met de leerlingen een plant kopen in een plantenwinkel.Zet die plant in de klas. Vraag aan de leerlingen wat ze moeten doenom een plant te verzorgen: in het licht zetten, water geven …• Het is belangrijk dat u de leerlingen erop wijst dat planten voldoendewater nodig hebben, anders kunnen ze niet overleven. Aan de anderekant moeten de leerlingen ook weten dat te veel water gevenook niet goed is. Leer hen dus de gepaste hoeveelheid water aaneen plant te geven. Zorg ervoor dat elke week een andere leerlingverantwoordelijk is voor de plant. Integreer die taak eventueel in hettakenbord.leeruitstap© Uitgeverij Averbode, 200985

W.o.-natuur • 1e leerjaarLesficheKern❙❙ Verzorging planten• Bespreek met de leerlingen wat een plant nodig heeft en wat niet (bijlage1). De leerlingen omcirkelen wat een plant nodig heeft. Bespreekook waarom een plant de andere dingen niet nodig heeft.• Bespreek met de leerlingen het verschil tussen planten binnen enbuiten. Hoe verzorgen we planten binnen? Hoe verzorgen we plantenbuiten? Wat is het verschil?❙❙Verzorging dieren• Laat de leerlingen zelf een dier kiezen en in het midden tekenen (bijlage2). Bespreek wat dat dier nodig heeft en wat niet. Bespreek ookwaarom een dier bepaalde dingen niet nodig heeft (bv. cola is nietgezond voor een dier, daar zit te veel suiker in …).Slot❙❙ Huisdier voorstellen• Geef de leerlingen de kans om hun huisdier mee naar de klas tebrengen. Laat hen vertellen over hun huisdier. Hoe verzorgen ze hunhuisdier? Wat krijgt het dier te eten?❙❙Ook bruikbaar in deze thema’sDieren – Mijn huisdier – Lente – Planten – Moestuin❙❙Bijlagen• Bijlage 1 – werkblad alles voor een plant• Bijlage 2 – werkblad goed verzorgen!86 © Uitgeverij Averbode, 2009