van speelplek tot pandjeshuis - UiT in Brussel

wandeling 233van speelplek tot pandjeshuis1 Rijksadministratief Centrum2 Kruidtuin3 Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk4 Ateliers Mommen5 Charliermuseum6 Karmelietenstraat7 Wolstraat8 Egmontpark9 De impasses van de Marollen10 Sint-Gisleinsstraat11 Rollebeekstraat12 Muziekinstrumentenmuseum13 Museumplein

34 Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis2 Kruidtuin1 Rijksadministratief Centrum3 Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk4 AteliersMommen5 Charliermuseum13 Museumplein 12 Muziekinstrumentenmuseum11 Rollebeekstraat9 Impasses6 Karmelietenstraat7 Wolstraat10 Sint-Gisleinsstraat8 Egmontpark

Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis 351 Rijksadministratief CentrumHet Rijksadministratief Centrum (rac) met deFinancietoren is een typisch voorbeeld van defunctionalistische architectuur uit de jarenzestig, waarvan ook de verdwenen Martinitorenop het Rogierplein en de Lottotoren naast hetCentraal Station getuigen waren. Zoals de naamaangeeft, staat binnen die architectuurstromingde functie van het gebouw centraal. In het gevalvan het rac betekende dit dat de duizenden ambtenarenhier niet alleen moesten kunnen werken,maar ook uitrusten in de prachtig aangelegdetuin, eten in het restaurant en zelfs mediteren inde speciaal voorziene meditatieruimte.Maar de tijden veranderen en dus ook de stedenbouwkundigeideeën. Monofunctionele kantoorbuurtenhebben geen contact met de omliggendewijken en zijn ’s avonds uitgestorven. Het racis nog meer een eiland, omdat het op een sokkellangs een aantal grote verkeersaders ligt. Bovendienmaakte de federalisering zo’n uitgestrektesite voor rijksambtenaren overbodig. In 2001verkocht de federale overheid de Financietoren entwee jaar daarna de rest van het rac, met de bedoelingom de hele site grondig aan te pakken.In een heel nieuwe procedure werden alle partijenvan meet af aan betrokken bij het nadenkenover de nieuwe inrichting: niet alleen de privéeigenaarsen de overheden, maar ook de gebruikersen de bewoners, gecoördineerd door de BrusselseRaad voor het Leefmilieu (Bral). Eind 2006 wasdit ‘richtschema’ af en nu is het wachten op denodige vergunningen en middelen om de werkente starten. Er komen woningen, meer winkels enbuurtvoorzieningen. De toegang vanuit de omliggendestraten zal aanzienlijk worden verbeterd.Het bovenliggende stuk van de Kleine Ring, diesnelweg die langs de Kruidtuin raast, zal wordenoverkoepeld. Een belangrijk punt: de positieveelementen blijven behouden. De tijd van dekruidtuin

Application TourApplication TourTechnologiesChallengesExperiencesAlice connects to an OpenFire (XMPP/Jabber) serverAlice / WindowsGroup 14: Wolfgang Hönig, Frank TetzelWhiteboard

Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis 37het Voorlopig Bewind en van het Nationaal Congres,twee historische begrippen die je ook op destraatnaambordjes in de onmiddellijke omgevingvindt. Met de andere leden van het Congresschreef hij de Grondwet van de nieuwe Belgischestaat, op dat ogenblik de meest liberale grondwetin Europa. Ze garandeerde vrijheid van pers, eredienst,onderwijs en vereniging. En kijk dan evennaar de namen van de vier straten die diagonaalvanuit het plein vertrekken…Bijna niet te geloven dat de plannenmakers vande vorige eeuw deze huizen met de grond gelijkwilden maken om kantoortorens te bouwen. Deligging was ideaal, halverwege het Parlement, deKleine Ring en het toen gloednieuwe RijksadministratiefCentrum. Gelukkig keerde het tij, enrestaureerde de stad haar omvangrijke huizenbezit.Door een eenvoudige ingreep veranderde hetplein van een autocarrousel in een lommerrijkeflaneerplek. De laatste jaren zagen heel wat trendyeethuisjes het licht. De aanwezigheid van hetKoninklijk Circus in de aanpalende Onderwijsstraatzorgt ‘s avonds voor heel wat animatie.4 Ateliers Mommen – Liefdadigheidsstraat 37Op amper enkele minuten stappen van hetverkeersdrukke Madouplein en de platgelopenhandelskern van Sint-Joost-ten-Node ligt eenoase van rust, waarvan je afgaand op de gevel hetbestaan niet zou vermoeden. De stilte in dit pandis broodnodig, want hier schept een dertigtalbeeldende kunstenaars.“De Ateliers Mommen zijn een geval apart enverdienen daarom speciale aandacht. Historischgezien is dit het enige Brusselse voorbeeld vaneen negentiende-eeuws initiatief dat nog steedsin werking is. Alleen al daarom hebben de atelierseen reden van bestaan.” De uitspraak, afkomstiguit een brochure van de Brusselse Raad voor hetLeefmilieu, geldt nog steeds, maar de realiteit hadhelemaal anders kunnen zijn. In 1998 begon hetnamelijk te rommelen en de sloophamer dreigdedeze kunstenaarscité van de kaart te vegen tenvoordele van nieuwe kantoren. Die zouden detoenmalige eigenaars natuurlijk meer opbrengendan de lage huurprijzen die de artiesten betaalden.Het duurde tot 2005 voor er een oplossing uitde bus kwam, dankzij steun van de overheid eneen petitie bij het publiek.Félix Mommen liet dit gebouw in 1875 optrekken.Als producent en verkoper van schildersmateriaaltrok hij veel artiesten naar zijn fabriek. Zoveelzelfs dat hij enkele van zijn ateliers voor eendemocratische prijs verhuurde aan zijn klanten.Zo ontstond een waar kunstenaarsdorp, met eenbelangrijke uitstraling in de buurt.De cité is enkel toegankelijk tijdens tentoonstellingen,maar loop eens binnen bij het aanpalendeAtelier Dolce Vita, dat een deeltje van het gebouwbetrekt. De creatieve en kalme sfeer hangt ook opdeze plek in de lucht.ateliers mommen

38 Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis5 Charliermuseum — Kunstlaan 44Dit herenhuis was beslist imposant tijdens deeerste decennia van zijn bestaan, maar kwamstilaan meer in de verdrukking door de bouwvan grote kantoorgebouwen. Het residentiëlekarakter van de laan ging zo goed als verloren.Tot je binnenstapt. De heer des huizes wacht je opin het salon, zo lijkt het. Deze meneer Henri VanCutsem was niet alleen een geslaagd zakenman.Hij was tevens een groot kunstverzamelaar endaarenboven ondersteunde hij financieel enkelebeloftevolle maar voorlopig nog miskende kunstenaars.Een van hen, de beeldhouwer GuillaumeCharlier, werd zijn erfgenaam en zorgde ervoordat de verzameling in twee musea onderdakkreeg. Het grootste gedeelte ging naar een museumin Doornik, dat de mecenas bestelde bij deart-nouveau-architect Victor Horta.Horta maakte eveneens enkele aanpassingen inde woning aan de Kunstlaan, waar je het tweedegedeelte van de verzameling kunt bewonderen,aangevuld met beelden van Charlier zelf. Je vindter werk van heel wat Belgische kunstenaars uit denegentiende eeuw, onder wie James Ensor, HenriDe Braekeleer en Fernand Khnopff. De aangepastestijlmeubelen, tapijten en kleinere snuisterijendompelen je onder in de sfeer van honderdjaar geleden. Toen Charlier overleed in 1925, erfdede gemeente Sint-Joost-ten-Node het huis en decollectie. Met concerten en tentoonstellingenvan hoog niveau tracht men een groter aantal bezoekerste lokken, zonder echter te raken aan hetouderwetse, ietwat bestofte karakter, want datmaakt het huis net zo charmant.6 KarmelietenstraatLoop even binnen door de meestal openstaandepoort van de Prins Albertkazerne op nummer 26van de Karmelietenstraat. Je zult verrast zijn doorde immense lege oppervlakte, die vroeger hetoefenterrein voor de militairen was. Links verrijzennieuwe woningen, rechts bouwt het Ministerievan Buitenlandse Zaken een uitbreiding aanhet Egmontpaleis.Hier werd geschiedenis geschreven. Ooit stondhier het huis van de heer van Culemborg waar in1566 het Geuzenbanket zou hebben plaatsgevon-charliermuseumden. De hertog van Alva liet het uit wraak met degrond gelijkmaken, maar de vrome Isabella vondeen kloosterstichting efficiënter als boetedoening.Dit klooster van de Ongeschoeide Karmelieten(vandaar de straatnaam) fungeerde in denegentiende eeuw als gevangenis en had ondermeer de Franse dichter Paul Verlaine als logé. Inhet begin van de vorige eeuw werd het vervangendoor de huidige kazerne. Een moeilijk te vindengedenkplaat op de gevel toont de bedelaarstasen -nap, de symbolen van de Geuzen. Aan deoverzijde van de straat bouwde architect Jaspershet hoofdgebouw van het Ministerie van BuitenlandseZaken in de hem typerende postmodernestijl, die je ook aantreft in het Radisson SAS Hotelin de binnenstad en de hoofdzetel van de KBC aanhet Kanaal. Als je vanuit het Bodenbroekstraatjenaar boven kijkt, dan zie je hoe een grote, klassiekgeïnspireerde boog de monumentale ingangvan de kazerne omkadert.

Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis 39de meest gezochte woningen binnen de BrusselseVijfhoek. Ze grenzen immers langs het zuidoostenaan het intieme Egmontpark.prins albertkazerne, karmelietenstraat7 WolstraatVoorbij de Kleine Zavel verandert de straatnaam.De Wolstraat stond al vermeld op de oudste plattegrondenvan Brussel. De straat is een oase vanrust te midden van drukke hoofdwegen. De weinigeautobestuurders die zich hier wagen, zijnwanhopig op zoek naar een parkeerplaatsje. Opzonnige dagen, als de vensters open staan, valt destraat echter vooral op door de monotone notenleeroefeningenvan de conservatoriumstudenten.De onpare zijde van de straat is de minst opvallendemaar wel de oudste. Ze bestaat louter uiteen opeenvolging van adellijke stadspaleizen uitde zeventiende en achttiende eeuw. Het meest indrukwekkendeis het laatste: het bakstenen huisvan de familie Merode-Westerlo. De pare zijde iseen stuk jonger, maar veel homogener.De zesentwintig ruime woonhuizen werden rond1900 gebouwd door de architect Low.De opdrachtgever, de laatste hertog van Arenberg,wilde speculatief munt slaan uit zijn langeparkmuur. In 1980 werden ze op de valreep geredvan afbraak en gerestaureerd. Het zijn wellicht8 EgmontparkWedden dat ook veel Brusselaars het Egmontparkniet kennen? Verscholen als het ligt, ergens tussende Zavel, het Justitiepaleis en de Louizapoort.Er is een ingang in de Waterloolaan, de Grotehertstraaten de Wolstraat. In de Wolstraat komje door de Yourcenarpassage, een klimpartij vanenkele tientallen meters tussen blauwe steen.Boven strekt zich links een glooiend grasperk uittot aan het Egmontpaleis. Het is nu eigendom vanhet Ministerie van Buitenlandse Zaken, dat hiergeregeld politieke wereldleiders ontvangt. Het isook de plaats waar de Belgische regering heel watstaatshervormingsplannen smeedde. De naamdateert uit de zestiende eeuw, toen de weduwevan hertog Jan van Egmont een stuk grond eneen herenhuis tussen de Wolstraat en de Grotehertstraataankocht. De residentie ging daarnaover in verschillende handen en ondergingveelvuldige transformaties, maar ze kreeg ook afte rekenen met een aantal branden, waarvan delaatste in 1959.Bij mooi weer lonkt het terras van de oranjerie,onder de majestueuze hoge bomen. Het vijfsterrenhotelHilton werpt zijn schaduw op wandelaarsen bezoekers van het park. Het standbeeldvan Peter Pan (een kopie van een beeld uit deLondense Kensington Gardens) staat boven oppeter pan, egmontpark

40 Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuisvalkstraat, marolleneen bizarre sokkel vol konijntjes, eekhoorntjesen figuren uit het verhaal. Bij een zwarte notelaarstaat het bronzen standbeeld van de prins DeLigne, een Henegouwse edelman en een grootcharmeur.9 De impasses van de MarollenJammer dat je bij nummer 15 in de Hoogstraatvoor een gesloten deur staat. Zoals het straatnaambordjeboven de deur aanduidt, zit hierachterde Voorzienigheidsgang verborgen. Ophet einde van de negentiende eeuw had de Hoogstraatniet minder dan vijfendertig gangen ofsteegjes. In Brussel worden die impasses genoemd,maar dat zou een neologisme zijn, uitgedachtdoor Voltaire die het woord cul-de-sac te vulgairvond. Tijdens de saneringswoede van de vorigeeeuw werden de meeste gangen opgedoekt. Deleefomstandigheden waren er dan ook vaak miserabel.Toch moesten veel inwoners met geweldnaar moderne sociale woningen worden gedreven.Velen van hen meenden dat de barre hygienischeomstandigheden ruimschoots werdengecompenseerd door een hecht sociaal weefsel.Op nummer 82 is de Ronsmanswijk weggesaneerdachter de winkel BadenBaden. De Liedjesgang(nummer 114) is in restauratie. In de Marollenkregen vele straatnaamborden een Marolliaansevertaling, zoals hier: Leekesgang. De Sint-Crispijnsgang (nummer 142) is afgesloten dooreen banale poort. Achter het achttiende-eeuwsepoortje op nummer 127 zit een winkel, die heeltoepasselijk L’impasse heet. Ook de Warschau- ofPolakkengang op nummer 188 is afgesloten, maarje kunt wel even binnengluren. De voormaligeBullinckgang (nummer 198) is afgesloten meteen etalageruit, maar heeft een mooie hardstenenomlijsting. Als je bestand bent tegen de stankvan kattenpis, loop dan even de Waaierstraat in

Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis 41kindertuin, sint-gisleinsstraat(tussen nummer 102 en 104). Deze Woeierstroet iseigenlijk een oude gang, die naar een beluikengebiedliep dat kort na de Tweede Wereldoorlogweggesaneerd werd. De sociale woonwijk die inde plaats kwam, heeft als het ware enkele doorgangen‘geërfd’. Als je rechts blijft lopen, kom jevia een overdekte gang (met de pittoreske naamde Schramoullekes) in de Valkstraat terecht. Evenhogerop in deze straat vind je op nummer 17 deAalbessengang. Meestal sta je voor een metalenhek, maar je kunt wel binnenkijken. Deze arbeiderscitéuit het midden van de negentiende eeuwwerd in 1987 gerenoveerd en trekt sindsdien eenandere bevolking aan.10 Sint-GisleinsstraatHier vind je in de schaduw van het Justitiepaleistwee opmerkelijke gebouwen. Het uit drie delenbestaande gebouw met het opschrift Jardin des Enfants– Kindertuin aan het pleintje is van de handvan Victor Horta. Het wijkt met zijn sierlijkheiden elegantie danig af van de strenge en stuurs uitziendeschoolcomplexen die in die tijd gebruikelijkwaren. Burgemeester Karel Buls vroeg Hortazelf in 1895 om de plannen uit te tekenen. Alsburgemeester van een razendsnel groeiende stad,vond hij onderwijs een prioriteit. Horta’s ster alsart-nouveau-architect was op dat moment bezigaan een steile klim. Hij opteerde voor een licht,ijzeren dakgebinte, met een glazen overkoepelingvan de speelplaats. Let op het kleurenspel van desteenlagen van de gevel en de gotisch aandoendebogen en pijlers. De kleine maar nadrukkelijkedwarse toren refereert aan de klokkentoren vaneen kerk. Het gebouw werd in 2000 grondig gerestaureerd.Aan de overkant van de straat staateen monumentaal, neoclassicistisch gebouw datzo’n vijftig jaar ouder is: de Berg van Barmhartigheid.Henri Partoes ontwierp dit zeven verdiepingentellende, streng uitziende pand in 1859. Het

42 Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuisautovrije straten van de hoofdstad, uitermate geschiktvoor ruime terrassen. De meeste huizen inhet straatje hebben een eenvoudige lijstgevel uithet begin van de negentiende eeuw. Opvallendzijn de art-nouveauwinkelpui van nummer 50 ende zeventiende-eeuwse trapgevels op nummer 7en 9. Als de schoolpoort op nummer 22 open is,kun je discreet een blik werpen op de fraaie overdektespeelplaats.muziekinstrumentenmuseumis het allerlaatste pandjeshuis van België, waar jekostbare voorwerpen in pand kunt geven in ruilvoor contanten.11 RollebeekstraatDeze straat lijkt zo weggelopen uit een nostalgischefilm over de tijd van Keizer Karel. Het toontde oud-Brabantse charmes van Brussel, voordatde stad werd omgeploegd door de megalomanestedenbouwkundige ideeën van Leopold II. Eigenlijkheeft deze straat gewoon veel geluk gehad.Eeuwenlang was het de enige verbinding tussende Paardenmarkt, zoals de Grote Zavel toen heelgewoontjes heette, en de benedenstad. Op heteinde van de negentiende eeuw wilde men dezeverbinding verbreden, maar het tracé van de Rollebeekstraat,dat de bedding van de gelijknamigebeek volgde, was te steil. Daarom werden linksen rechts in 1891 de Lebeaustraaat en in 1894 deJoseph Stevensstraat met een zachtere hellingaangelegd. Zo bleef deze straat gespaard van moderniseringswerken.Het werd een van de eerste12 MuziekinstrumentenmuseumOok al heb je niet de intentie om het Muziekinstrumentenmuseumte bezoeken, loop tochmaar even binnen, en vertel de persoon aan dekassa dat je naar het restaurant wilt. Dan mag jegratis de lift nemen tot de hoogste verdieping enondertussen heb je de gelegenheid om de indrukwekkendemetaalconstructie van het gebouw tebekijken. Het is vandaag nog steeds ongelooflijkdat een traditiebewust bedrijf als de kledingzaakOld England zo’n gedurfd winkelontwerp konbestellen. Architect Paul Saintenoy was een echteduivel-doet-al. Hij restaureerde gotische stadspaleizenzoals het hof van Ravenstein in dezelfdestraat en bouwde stadswoningen in neorenaissancestijlzoals de apotheek twee huizen verder.Maar met Old England overtrof hij zichzelf. Infeite is het een gigantische meccanostructuur.Ruime verdiepingen zonder tussenmuren badenin licht dat overvloedig door de grote glazen wandenbinnenstroomt. In de art nouveau staat communicatievoorop en dienen de muren enkel omde vensters structuur en houvast te geven. Vergelijkdat even met de omringende witbepleisterdeneoklassieke gebouwen. Daar zijn de vensterspanorama vanop de kunstberg

Wandeling 2: van speelplek tot pandjeshuis 43museumpleinveeleer openingen in een gesloten muurfront.Het interieur wordt aan de blik onttrokken,terwijl hier transparantie troef is. Het terras ligtniet echt op een indrukwekkende hoogte, maarde ligging midden in de stad maakt het uitzichtheel verrassend. De koepel van het KoninklijkPaleis, het achthoekige torentje op de Sint-Jakobskerkaan het Koningsplein, de vergulde engel op deKoninklijke Musea van Schone Kunsten, de Sint-Michiel bovenop de ranke gotische spits van hetStadhuis, alles lijkt binnen handbereik te liggen.13 MuseumpleinHet Museumplein ligt midden in de toeristische,druk bezochte buurt van de Kunstberg, en toch ishet er verbazend rustig. Iets te rustig misschien,want maar weinig mensen vinden hun weg naardeze plek, die bijna geheel omgeven is door de statigeclassicistische gebouwen van de Musea voorSchone Kunsten. Je staat er zelfs letterlijk bovenop de schilderijen en de beeldhouwwerken: dieponder de grond bevinden zich hier de zalen voorde moderne kunst, die daglicht krijgen via een gigantischekoker in het midden van het plein. Hetplein wordt in de gaten gehouden door Karel vanLotharingen, voormalig landvoogd van de ZuidelijkeNederlanden. Hij heeft postgevat voor zijnpaleis, dat nu een klein maar interessant museumis en je terugflitst naar de achttiende eeuw. Dekapel wordt momenteel gebruikt door de Franstaligeprotestantse gemeenschap van Brussel.Het zal de rechtgeaarde museumfan misschienals een vloek in de oren klinken, maar enkelecafeetjes en winkeltjes rondom zouden de mooiemaar wat strenge omgeving hier flink kunnenopvrolijken. Ze zouden van het plein meteen eenwelkom rustpunt maken in een buurt die misschienwel onze cultuurhonger stilt, maar onsdaarna met knorrende maag en droge keel naarde benedenstad verwijst.