Het mysterie van de Kootwijkse hunnebedden - vakbladvitruvius.nl
Het mysterie van de Kootwijkse hunnebedden - vakbladvitruvius.nl
Het mysterie van de Kootwijkse hunnebedden - vakbladvitruvius.nl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
VITRUVIUS NUMMER 16 JULI 2011wijd, <strong>de</strong> grootste die in <strong>de</strong>ze gemeente is gevon<strong>de</strong>n.Zij heeft een graauwgele tint en <strong>de</strong>n vorm <strong>van</strong> eenbijenkorf; <strong>de</strong> geheele oppervlakte is versierd metran<strong>de</strong>n en ron<strong>de</strong> figuren. 24 Deze beschrijving zoubetrekking kunnen hebben op een vroeg mid <strong>de</strong>l -eeuwse reliëfbandamfoor, maar zekerheid hieroverhebben we niet. Opvallend is dat op <strong>de</strong>zeplaats geen melding gemaakt wordt <strong>van</strong> <strong>de</strong>hunnebed<strong>de</strong>n, terwijl <strong>de</strong> locatie in hetzelf<strong>de</strong>gebied gezocht moet wor<strong>de</strong>n. Een latere vondstmeldingverdient bijzon<strong>de</strong>re aandacht gezien <strong>de</strong>betekenis die wij tegenwoordig aan het woordhunebed toekennen. De Wit maakt ook melding<strong>van</strong> bovengenoem<strong>de</strong> vondst, maar hij beschrijftnog een an<strong>de</strong>re opmerkelijke vondst: 25De ‘Kerken<strong>de</strong>l’ is later in bezit gekomen <strong>van</strong> <strong>de</strong>n tegenwoordigenpredikant Ds. J.H. Houtzagers (1886-1918). Deze liet in 1899 voor werkverschaffing zijneigendom ontginnen. Bij dien arbeid werd iets interessantsont<strong>de</strong>kt. Men vond een soort kist, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong>bo<strong>de</strong>m en <strong>de</strong> opstaan<strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n gevormd wer<strong>de</strong>n doormolensteenen, zooals die door Germanen gebruiktwer<strong>de</strong>n. Boven die kist was gelegd, rustend op <strong>de</strong>zijwan<strong>de</strong>n, een roo<strong>de</strong> plaat met vele openingen (als bijeen vergiet), dienstdoen<strong>de</strong> als <strong>de</strong>ksel. Vooral <strong>de</strong>ze plaatbleek <strong>van</strong> waar<strong>de</strong>, daar zij, volgens Dr. Pleyte, nognergens was gevon<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> kist on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> plaat vondmen twee urnen gevuld met asch, en voorts gewichtenvoor een weefgetouw, steenen messen, bijlen en allerhan<strong>de</strong>ou<strong>de</strong> huishou<strong>de</strong>lijke artikelen. <strong>Het</strong> geheel waseen Germaansch graf, waarschij<strong>nl</strong>ijk <strong>van</strong> een echtpaar.<strong>Het</strong> is door Ds. Houtzagers aan het Museum<strong>van</strong> Oudhe<strong>de</strong>n te Lei<strong>de</strong>n afgestaan.Een verklaring voor <strong>de</strong>ze vondst is niet eenvoudigte geven. <strong>Het</strong> zou een of an<strong>de</strong>re vorm <strong>van</strong>steenkist kunnen zijn, maar voor <strong>de</strong> ro<strong>de</strong> plaat(aar<strong>de</strong>werk of bijvoorbeeld ro<strong>de</strong> zandsteen?) isniet direct een verklaring te vin<strong>de</strong>n. De beschrijving<strong>van</strong> <strong>de</strong> Germaanse molenstenen is interessant.De vraag is of het mogelijk is dat hiermeezwerfstenen met een vlakke zij<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n bedoelddie voor molensteen wer<strong>de</strong>n aangezien? De beschrijving<strong>van</strong> <strong>de</strong> vondst roept echter <strong>de</strong> nodigevragen op. De stenen messen en bijlen zijn nietdirect in relatie te brengen met weefgewichten encrematieresten, waardoor <strong>de</strong> datering twijfelachtigis. Sterker, <strong>de</strong>ze objecten zijn afkomstig uitverschillen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong>n. Is hier misschien sprake<strong>van</strong> het creëren <strong>van</strong> een vondstcontext door <strong>de</strong>landarbei<strong>de</strong>rs in <strong>de</strong> hoop om meer geld te krijgenvoor <strong>de</strong> door hun gevon<strong>de</strong>n voorwerpen? Wanneerhet toch een authentieke steenkist/hunebedbetreft is het natuurlijk <strong>de</strong>nkbaar dat er meer in<strong>de</strong> omgeving hebben gelegen, waarbij niet uitgeslotenkan wor<strong>de</strong>n dat zij ooit hebben geleid tot<strong>de</strong> associatie met <strong>de</strong> Drentse hunebed<strong>de</strong>n en <strong>de</strong>uitein<strong>de</strong>lijke naamgeving. Aangezien <strong>de</strong> naamhunnebed<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> Veluwe nog geen vaste plaatsin het Ne<strong>de</strong>rlands <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw hadgekregen, is dit echter niet aannemelijk. Weldrazou dit volgens Pleyte dankzij <strong>de</strong> scholen echterveran<strong>de</strong>ren.Een zoektocht naar <strong>de</strong> achtergron<strong>de</strong>n <strong>van</strong> eenmo<strong>de</strong>rne fotokopie kan soms verrassen<strong>de</strong> wendingenen dwarsverban<strong>de</strong>n opleveren. Veel vragenkunnen niet wor<strong>de</strong>n beantwoord, maar dui<strong>de</strong>lijkis dat het woord hun(n)ebed op <strong>de</strong> Veluwe totver in <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw gebruikt is voor grafheuvels,akkers en an<strong>de</strong>re relicten, en niet (alleen)voor megalithische graven. In ie<strong>de</strong>r gevallijken <strong>de</strong> <strong>Kootwijkse</strong> hunnebed<strong>de</strong>n omwal<strong>de</strong>terreintjes te zijn geweest, waarbij een functie inrelatie tot <strong>de</strong> schapenhou<strong>de</strong>rij waarschij<strong>nl</strong>ijk is.Literatuur– 1969: Jaarverslag Rijksdienst voor hetOudheidkundig Bo<strong>de</strong>mon<strong>de</strong>rzoek 1969.– Bakker, J.A. 2004: Kanttekeningen bij mijnpublicaties en enige an<strong>de</strong>re zaken, Baarn.– Bakker J.A. 2010: Megalithic Research in theNetherlands, 1547-1911. From Giant’s Beds’and ‘Pillars of Hercules’to accurate investigations,Lei<strong>de</strong>n.– Borman, R. 1981: Archeologie in Gel<strong>de</strong>rland,Zutphen.– Brongers, J.A. 1976: Air Photography andCeltic Field Research in the Netherlands,Amersfoort, Ne<strong>de</strong>rlandse Oudhe<strong>de</strong>n 6.– Craandijk, J. 1879: Wan<strong>de</strong>lingen doorNe<strong>de</strong>rland met pen en potlood, <strong>de</strong>el 4, Haarlem.– Crebol<strong>de</strong>r, G. (red.) 2000: Kootwijk, eenparel in het zand : <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> een Veluwsdorpje, Barneveld, Schaffelaarreeks <strong>de</strong>el 28.– Doorn, M. <strong>van</strong> & B. Paasman 1974: Eenhistorisch hoekje <strong>de</strong>r Veluwe. Vier werken doorC.A.Nairac (burgemeester <strong>van</strong> Barneveld)m.m.v. H. Bouwheer (gemeentebo<strong>de</strong> <strong>van</strong>Barneveld). Barneveld, Schaffelaarreeks 1.– Heidinga, H.A. 1984: De Veluwe in <strong>de</strong> VroegeMid<strong>de</strong>leeuwen, aspecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> ne<strong>de</strong>rzettingsarcheologie<strong>van</strong> Kootwijk en zijn buren, Amsterdam.– Heidigna, H.A. 1987: Medieval Settlement andEconomy North of the Rhine. Archaeology and historyof Kootwijk and the Veluwe (the Netherlands),Assen/Maastricht (dissertatie UvA Amsterdam).– Nairac, C.A. 1878: Een oud hoekje <strong>de</strong>r Veluwedoor een plattelands burgemeester. In: Een historischhoekje <strong>de</strong>r Veluwe, Vier werken door C.A. Nairacm.m.v. H. Bouwheer, Barneveld, Schaffelaarreeksno. 1.– Picardt, J. 1660: Korte Beschryvinge Vaneenige Vergetene en Verborgene Antiquiteiten <strong>de</strong>rProvintien en Lan<strong>de</strong>n Gelegen tusschen <strong>de</strong>Noord-Zee, <strong>de</strong> Yssel, Emse en Lippe. (fascimile2008 Si<strong>de</strong>stone Press).– Pleyte, W. 1877-1902: Ne<strong>de</strong>rlandsche Oudhe<strong>de</strong>n<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vroegste tij<strong>de</strong>n tot op Karel <strong>de</strong>n Groote. Deel1 tekst, Deel II afbeeldingen, 1889 Gel<strong>de</strong>rland;1899 Batavia; 1902 West-Friesland.– Verhart, L. 1995: List en bedrog: Vervalsingenin <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse archeologie, Utrecht.– Verlin<strong>de</strong>, A.D. & R.S. Hulst 2010: De grafvel<strong>de</strong>nen grafvondsten op en rond <strong>de</strong> Veluwe <strong>van</strong><strong>de</strong> Late Bronstijd tot in <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>n-IJzertijd,Amersfoort (Ne<strong>de</strong>rlandse ArcheologischeRapporten 39).– Wit, D. <strong>de</strong>, 1911: Kud<strong>de</strong> en her<strong>de</strong>r. Vankerkelijk Kootwijks verle<strong>de</strong>n en he<strong>de</strong>n.Utrecht, G.J.A. Ruys, 1911.Noten1 Dit artikel had niet tot stand kunnen komen zon<strong>de</strong>r<strong>de</strong> hulp <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> personen. Met name wilik O. Thomassen (Kootwijk) noemen die mij heeftgeholpen met zijn grote lokale kennis; L. Amkreutz(Rijksmuseum <strong>van</strong> Oudhe<strong>de</strong>n) voor het raadplegen<strong>van</strong> het archief en <strong>de</strong> vondstcatalogus op zoek naaraanknopingspunten en D. Veldhuizen (gemeentearchief Barneveld) voor zijn assistentie bij <strong>de</strong>zoektocht naar <strong>de</strong> originele brief.2 In dit artikel wordt het woord hunnebed<strong>de</strong>ngebruikt als het gaat om <strong>de</strong> structuren die in <strong>de</strong>brief wor<strong>de</strong>n bedoeld en het he<strong>de</strong>ndaagse hunebedvoor <strong>de</strong> megalithische graven.3 Picardt 1659 , 44.4 Over <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> hunebed<strong>de</strong>n is o<strong>nl</strong>angseen uitgebrei<strong>de</strong> studie verschenen <strong>van</strong> Bakker 2010.In noot 57 wordt met verwijzing naar Pleyte meldinggemaakt <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Kootwijkse</strong> hunnebed<strong>de</strong>n.5 Jaarverslag ROB 1969, 48.6 Brongers 1976, 23 noot 39.7 Van Doorn & Paasman 1974.8 Gemeentearchief gemeente Barneveld.9 Crebol<strong>de</strong>r 2000 vermeldt 1873.10 www.ge<strong>nl</strong>ias.<strong>nl</strong>.11 Heidinga 1984, 61 on<strong>de</strong>r verwijzing naar Van <strong>de</strong>rAa 1845, 578.12 Crebol<strong>de</strong>r 2000, 100-103.13 www.hallink-nijverdal.<strong>nl</strong>/getperson.php?personID=I1071189334&tree=214 Met dank aan L. Amkreutz (Rijksmuseum <strong>van</strong>Oudhe<strong>de</strong>n).15 Craandijk 1879; zie ook Borman 1981, 24 en 29-30.16 Bakker 2004, 56. Vergelijk ook Pleyte 1887, 7417 Mogelijk betreft het hier een grafveldje aan <strong>de</strong>Emmaweg, zie Verlin<strong>de</strong> & Hulst 2010. 140, III.18 Pleyte 1880-1901 , respectievelijk 68 (<strong>de</strong>el 1Gel<strong>de</strong>rland 1887) en 118.19 Pleyte 1887, 74.20 Bakker 2010, 30 e.v.21 De resten <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze boer<strong>de</strong>rij zijn door Heidingaopgegraven, Heidinga 1984, 57 en 1987, 59-60 en 63.22 Nairac 1878, 17 noot 1.23 Twee dichtbij gelegen boer<strong>de</strong>rijen staan op eennegentien<strong>de</strong> eeuwse kaart vermeld als <strong>de</strong> Kamp(gemeentearchief Barneveld).24 Nairac 1878, 43.25 De Wit 1911, 4. 22