Geschiedenis is meer dan herinneren - Familiekunde Brussel

Geschiedenis is meer dan herinnerenpagina 1 van 4woensdag 25 januari 2006Geschiedenis is meer dan herinnerenDe raadplegingtermijnen van archieven moeten teruggebracht worden van 100 (!) naar dertig of zelfs twintig jaarDe Belgische overheid plooit zich bijna dubbel om de herinnering aan historische vergissingen levendig tehouden, maar ondertussen laat ze het historisch onderzoek helemaal verpieteren. Een groep van 151 historiciluidt de alarmklok.Met de geschiedenis lijkt het goed te gaan. Het publiek heeft er veel belangstelling voor en de politieke wereld steektzijn interesse niet onder stoelen of banken. Federale en gemeenschapsministers, volksvertegenwoordigers ensenatoren vermenigvuldigen de initiatieven met historische inslag, meestal met als argument de,,herinneringsplicht".Hier volgen enkele recente voorbeelden van die interesse: het onderzoek van de Senaat naar de verantwoordelijkheidvan de Belgische overheden in de jodenvervolging; de parlementaire onderzoekscommissies om de Belgischeverantwoordelijkheden in de moord op Patrice Lumumba te bepalen of om de oorzaken van het failliet van Sabena teonderzoeken; de parlementaire debatten over de Armeense genocide en de strafbaarheid van haar ontkenning; deplannen van de Vlaamse regering voor de oprichting van een 'museum, archief- en onderzoekscentrum over deschendingen van de mensenrechten' in Mechelen; de financiering van een toekomstig Museum van Europa inBrussel; en ten slotte nog het programma Scholen voor Democratie (DS 21 januari), waarbij honderden Belgischeschoolkinderen, op het einde van deze maand, per militair vliegtuig, Auschwitz zullen bezoeken. Al die initiatievenmoeten de Belgische historici toch verheugen, of niet?ScepticismeHistorici verwerpen dergelijke initiatieven niet a priori. Die houding zou getuigen van wetenschappelijk purisme en vanmisprijzen voor de maatschappelijke behoeften. Velen onder ons werken trouwens mee aan die projecten op vraagvan de politieke wereld en dragen dus ten volle de verantwoordelijkheid die voortvloeit uit ons statuut van vorsers endocenten betaald met belastinggeld. Toch kunnen we ons niet ontdoen van enig scepticisme en soms zelfs van enigevrees. Het officiële enthousiasme sorteert wel mediatieke effecten, maar helpt het historisch onderzoek uiteindelijk nietvooruit. Die evolutie houdt zelfs een gevaar in, want ze zet een stap in de richting van een herinneringsplicht.Welke rol moet de overheid spelen in de 'overlevering van de herinnering aan het verleden' vooropgesteld door delopende projecten? Laat het duidelijk zijn: de officiële herdenking die de herinnering organiseert, om politieke redenen,is een heel legitieme activiteit van de Staat, van een gemeenschap of van een gemeente. Maar ze mag niet verwardworden met de ondersteuning van het historisch onderzoek. De geschiedschrijving is een wetenschappelijke activiteit;ze staat los van het politieke gebruik van de herinnering.Er bestaat uiteraard een band tussen herinnering en geschiedenis, maar ze beantwoorden beide aan verschillendevereisten. 'Herinnering' is geen toegangspoort tot kennis, ze mobiliseert het verleden voor een actueel politiek ofmaatschappelijk project. De geschiedschrijving, van haar kant, eist het statuut van wetenschap op. Ze staat niet tendienste van de politiek, ze heeft niets te zien met emotie. Ze aanvaardt geen dogma's, kan ingaan tegengemeenplaatsen. Ze houdt rekening met het geheugen, maar ze beperkt zich daar niet toe. Liever dan voor de vaakaangehaalde 'herinneringsplicht' willen we dus een lans breken voor de 'historische onderzoeks- of kennisplicht'. Derecente initiatieven die genomen werden om in dit land de herinnering aan historische gebeurtenissen tevermenigvuldigen en te diversifiëren, zijn uiteraard lovenswaardig. Maar laten we realistisch blijven. We moeten nietgeloven dat leerlingen omgetoverd zullen worden tot tolerante en antiracistische burgers door ze even naar Auschwitzte laten vliegen en terug. Dat is wel een nuttig en verdienstelijk initiatief, maar het heeft pas waarde als het verankerdis in historische kennis die de emoties, ontstaan door de confrontatie met de gruwel, overstijgt.Geschiedenis is niet de nieuwe catechismus van de multiculturaliteit, een tovermiddel om extreem-rechts en xenofobiete bestrijden, om de democratie, de Europese gedachte of de wereldsolidariteit te promoten. Een uitsluitend 'negatief'geheugen, bestaande uit de opsomming van de Grote Tragedies van de geschiedenis, draagt weinig bij tot devorming van een kritische reflectie. Ze kan zelfs een gevoelen van morele zelfgenoegzaamheid doen ontstaan: het'zorgeloze' heden staat dan immers in contrast met een verleden vol geweld en brutaliteiten.SmeekbedenMoeten het parlement en de regering instaan voor de opstelling van een lijst van maatschappelijke catastrofes, eensteeds groeiende inventaris, vertrekkende van de genocide van de joden, de zigeuners en Armeniërs, over deslachtoffers van het kolonialisme, van de Rwandese genocide, tot de huidige conflicten in Bosnië en Darfour? DeFranse historicus Henry Rousso drukte het onlangs zeer treffend uit: in de,,criminele geschiedenis van de mensheid''wordt de Staat steeds meer zowel de oorzaak van het misdrijf als de bron van de verlossing. Moeten deschuldbekentenissen en de smeekbeden om vergiffenis vermenigvuldigd worden - vaak om zich een goed geweten tekweken - om meer te weten te komen over het optreden van de overheid in, bijvoorbeeld, de houding van deDe Standaard Online © 2006 Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.

Geschiedenis is meer dan herinnerenpagina 2 van 4administratie tijdens de bezetting, de slavenhandel, het gedrag van de Duitse troepen in augustus 1914, de processenvan Moskou, de uitroeiing van de Amerikaanse Indianen, de uitbuiting van de kinderen door het ontluikendekapitalisme of zelfs de slachtpartijen door Romeinse troepen in Gallië? Het toenemende 'strafbaarheidsgehalte' vanhet historische debat vormt een bedreiging voor de vrijheid van mening en onderzoek. Die evolutie houdt perverseeffecten in, waaruit enkel de leugenaars en de haatzaaiers voordeel halen.Historici zullen natuurlijk de laatsten zijn om te klagen als de overheid getuigt van openheid, zelfkritiek entransparantie, meer bepaald in het kader van de onderzoekscommissies die worden opgericht om een licht te werpenop troebele episodes van het verleden. Die onderzoeken hebben ongetwijfeld bijgedragen tot een betere kennis vandie drama's; ze hebben op ondubbelzinnige wijze de vinger gelegd op politieke verantwoordelijkheden en hebbendaarbij twijfels en polemieken uit de wereld geholpen.Het is een goede zaak dat historici, indien nodig, worden opgeroepen als experts, op voorwaarde dat daardoor geennieuwe officiële geschiedenis ontstaat en dat de archieven toegankelijk blijven voor de gehele wetenschappelijkegemeenschap. Maar het wordt wel problematisch als enkele zorgvuldig geselecteerde onderzoekers een exclusievetoegang krijgen tot archieven die nadien weer hermetisch dichtgaan. Daardoor komt de geschiedschrijving zelf ingevaar, want die steunt precies op de wederzijdse controle van de bevindingen, op de kritiek van en het debat over deinterpretaties.De veralgemening van onderzoek-op-bestelling is ook een bedreiging voor het thematische evenwicht binnen dekleine gemeenschap van Belgische historici. Heel wat nuttig onderzoek, dat niet kan rekenen op officiële steun of datniet strookt met de gangbare politieke prioriteiten, zou dan in de verdrukking kunnen komen. Mogelijk wordt degeschiedschrijving dan de speelbal van modefenomenen. Historici kunnen dan ook een van hun belangrijkstevrijheden verliezen, namelijk die om hun eigen vragen aan het verleden te stellen. Laten we immers niet vergeten dater geen parlementaire onderzoekscommissies nodig waren om hete hangijzers van de recente Belgische politiek aante pakken, zoals bewezen wordt door de studies over Leopold III of over de moord op Julien Lahaut.Dura lexKortom, we vragen aan de politieke overheden niet aan overacting te doen; we wensen alleen dat ze hun essentiëletaken zouden vervullen; één daarvan is de historici in staat te stellen hun werk naar behoren te vervullen. We wijzendaarbij graag op volgende paradox. Politici nemen tal van symbolisch geladen historische initiatieven, maarondertussen laten ze wel de archiefwet van 1955 voortbestaan, die hopeloos verouderd is en danig achterophinktvergeleken met soortgelijke wetgeving bij onze Europese partners. Veeleer dan allerlei commissies op te richten, ishet dringend nodig dat de politieke verantwoordelijken de toegang tot de archieven garanderen voor alle onderzoekersen burgers en dat ze aan de bevoegde archiefdiensten de nodige middelen geven om die archieven op te sporen, teordenen en te inventariseren. De toegangsmogelijkheden die aan de onderzoekscommissies verstrekt worden,moeten de regel zijn en niet de uitzondering. Als de geschiedenis en de geschiedschrijving zo belangrijk zijn, danmoet onze wetgeving ook worden aangepast aan de vereisten van een moderne democratie. Zo moeten deraadplegingtermijnen teruggebracht worden van honderd (!) naar dertig of zelfs twintig jaar (behoudens uitzonderlijkegevallen die voorzien moeten worden door de wet, of onder goed omschreven voorwaarden). Zo moet er ook betergezorgd worden voor ons archivalisch patrimonium. We steunen trouwens volop de initiatieven die het AlgemeenRijksarchief en andere openbare archiefinstellingen hiertoe al genomen hebben.Er moet ook gesleuteld worden aan de wet op de bescherming van de privacy. Die is zeer nuttig voor documenten ofdatabanken over levende personen, maar ze is zeer hinderlijk voor het historisch onderzoek. Dat zou er zelfshelemaal door verlamd worden als de bestaande wet altijd en overal zou worden toegepast.De toegenomen belangstelling voor het behoud van het mondiale, nationale, regionale of lokale geheugen moet nietuitmonden in ronkende verklaringen, in wetgevende initiatieven die de geschiedschrijving codificeren, of in ambitieuzeeducatieve programma's, maar wel in een efficiënte politiek van transparantie, van toegang tot de archieven en vanrespect voor de zelfstandigheid en vrijheid van de onderzoekers. Laten we ons niet vergissen van prioriteit: het is welop die gebieden dat de politieke gezagsdragers hun verantwoordelijkheid moeten opnemen.Jan Art, Hoogleraar UGFrancis Balace, Professeur ULgHerman Balthazar, Emeritus hoogleraar UGGil Bartholeyns, Doctorant ULB/EHESS, ParisLamya Ben Djaffar, Resp archives CARHOPBruno Benvido, Doctorant ULBBruno Bernard, Chargé de cours ULBLuis Angel Bernardo y Garcia, Attaché aux Archives de l'EtatKenneth Bertrams, Chercheur FNRS/ULBBenoît Beyer de Ryke, Assistant ULBMarnix Beyen, Docent UAFranz Bierlaire, Professeur ULgClaire Billen, Professeur ULBMarc Boone, Hoogleraar UGEric Bousmar, Professeur FUSLErik Buyst, Hoogleraar KULJean-Marie Caprasse, ChercheurMarie-Thérèse Charlier, Professeur ULBAlain Colignon, 1er assistant CEGESDe Standaard Online © 2006 Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.

Geschiedenis is meer dan herinnerenpagina 3 van 4Els Conix, Lector KUL, leraar SOHannelore Coulembier, Leraar SOLuc Courtois, Chargé de cours UCLPiet Creve, Archivaris AmsabBruno De Baenst, Assistent UGAntoon De Baets, Hoogleraar Univ. GroningenRaf De Bont, Hoogleraar KULJoris De Bremme, Leraar SOHarald Deceulaer, Archivaris ARAGeorges Declercq, Hoogleraar VUBOdette Decombele, Leraar SO, voorz. Vlaamse Ver. Leerkrachten Gesch.Gerd De Coster, Archivaris SOMAThérèse De Hemptinne, Hoogleraar UGJan De Maeyer, Hoogleraar KUL, KadocMachteld De Metsenaere, Hoogleraar VUBGita Deneckere, Hoogleraar UGHilde De Ridder-Symoens, Hoogleraar UGBruno De Wever, Hoogleraar UGGauthier de Villers, Chef Sn Hist Temps Présent MRACVirginie Devillez, Première assistente MRBAMichel de Waha, Professeur ULBStephane Demeter, Monuments et Sites Bxl capitaleRolande Depoortere, Chef de travaux Archives de l'EtatClaude Desama, Prof extraordinaire UlgPhilippe Destatte, Dir. Inst. J. Destrée, Prof. UMHDidier Devriese, Archiviste de l'Université ULBSophie De Zutter, Licentiaat UGBrigitte D'Hainaut-Zveny, Chargée de cours ULBMarc D'Hoore, Assistant Bibliothèque RoyaleIrène Di Jorio, Post-doctorante ULBDenis Diagre, Collabor. Scientif. ULBAnn Diels, KBRAlain Dierkens, Professeur ULBMichel Dumoulin, Professeur UCLJean-Marie Duvosquel, Professeur ULBAnnette Felix, Attach. Hon. CNHSMichèle Galand, Chargée de cours ULBPierre-M. Gason, Collabor.scientif. ULgHelmut Gaus, Hoogleraar UGLieve Gevers, Hoogleraar KULNoël Geirnaert, Archivaris Stad BruggeFlorence Gillet, Chercheuse sur projet CEGESThomas Glesener, Assistant ULgGorik Goris, Lector KULJosé Gotovitch, Professeur de l'Université, ULBWerner Goegebeur, Hoogleraar VUBEliane Gubin, Professeure ULBNicole Haesenne-Peremans, Dr Hist. Conservateur ULgHervé Hasquin, Professeur ULBDirk Heirbaut, Hoogleraar UGBart Hellinck, Licentiaat GeschiedenisCatherine Henin, Attachée scientifique AGRMadeleine Jacquemin, Attachée scientifique AGRCatherine Jacques, Assistante ULBSerge Jaumain, Professeur ULBLissia Jeurissen, Chercheuse CEDEM ULgChantal Kesteloot, Chef de travaux CEGESGinette Kurgan, Professeur de l'Université ULBDavid Kusman, Chercheur ULBPieter-Jan Lachaert, Stadsarchivaris OudenaardePieter Lagrou, Chargé de cours ULBEmiel Lamberts, Hoogleraar KULCatherine Lanneau, Assistante à l'ULgJan Laplasse, Attaché SOMAEric Laureys, Dr Hist. Chercheur CEGESRina Lis, Hoogleraar VUBAurèle Looman, Licentiaat Geschiedenis UGDirk Luyten, Werkleider SOMA, gastdocent UGJulie Maeck, FNRS/ULBFabrice Maerten, Chef de travaux CEGESGriet Marechal, Archivaris (o.r.) ARADirk Martin, Werkleider SOMAGeorges Martyn, Hoogleraar UGNatacha Massar, Chercheuse ULBNatacha Massar, Chercheurse ULBDe Standaard Online © 2006 Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.

Geschiedenis is meer dan herinnerenpagina 4 van 4Ruben Missinne, Licentiaat Geschiedenis UGAnne Morelli, Professeure ULBPhilippe Moureaux, Professeur hon. ULBJean-Pierre Nandrin, Professeur FUSL et ULBLiesbet Nys, Assistente KULCarmélia Opsomer, Professeur ULgRik Opsommer, Stadsarchivaris IeperIsabelle Parmentier, Chargée de cours FUNDPPatrick Pasture, Hoogleraar KULLuc Peiren, Medewerker AmsabJack Philips, Leraar SOValérie Piette, Chargée de cours ULB et FUSLHendrik Pinxten, Licentiaat Geschiedenis UGRené Plisnier, Directeur Bibliothèque UMHFlore Plisnier, Attachée AGRVéronique Pouillard, Chargée de recherches FNRS/ULBJean Puissant, Professeur ULBGuy Putseys, Lector KULXavier Rousseaux, Professeur UCLCaroline Sägesser, Chercheuse CRISPJean-Marie Sansterre, Professeur ULBJacob Schmutz, Dr ULB, maît. De conf.Paris IVKoen Schoutteten, Licentiaat GeschiedenisJean-Philippe Schreiber, Chargé de cours ULBIsabelle Sirjacobs, Attachée scientifique AGRHugo Soly, Hoogleraar VUBWouter Steenhaut, Directeur AmsabJacques Stiennon, Professeur ém. ULgPierre-Alain Tallier, Chef de service AGRAxel Tixhon, Professeur FUNDPJo Tollebeek, Hoogleraar KULNathalie Tousignant, Professeur FUSLMichel Trigalet, Archiviste AGRKurt Vandaele, Postdoct. vorser UGGie Van den Berghe, Historicus & ethicus, gastdocent UGJeroen Van den Borre, ArcheoloogGeert Vandercruys, Leraar SOCécile Vanderpelen, chargée de recherche FNRS/ULBEric Vanhaute, Hoogleraar UGHerman Van Goethem, Hoogleraar UADaniël Vangroenweghe, Docent UGLeen Van Molle, Hoogleraar KULGuy Vanthemsche, Hoogleraar VUBPaule Verbruggen, Archivaris AmsabJuul Verhelst, Archivaris (o.r.) ARAEtienne Verhoeyen, Medewerker SOMAMartine Vermandere, Archivaris AmsabBregt Vermeulen, Student Geschiedenis UGLouis Vos, Hoogleraar KULSofie Vrielynck, Archivaris AmsabGeneviève Warland, Assistante FUSLMonique Weis, Chercheure qualifiée FNRS/ULBAlexis Wilkin, Aspirant Fnrs – UlgKaat Wils, Docent KULEls Witte, Hoogleraar VUBJacques Wynants, Président Soc verviétoise d'HistoirePaul Wynants, Professeur FUNDPDe Standaard Online © 2006 Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.