Dichter bij kunst.pdf - Gemeentemuseum Den Haag

Voor de leerkrachtMuseumlesbeschrijvingAfbeelding voorkant:Vincent van Gogh, Tuin te Arles, 1888Deze museumles sluit aanbij twee schoolvakkentegelijk, bij beeldendonderwijs en taalonderwijs.In het museum maken dekinderen een dwaaltochtlangs schilderijen eninspirerende plekken inhet museumgebouw. Alsopwarmertje leest demuseumdocent zelf mooieen grappige gedichtenvoor.De kinderen vertellen bijwelke schilderijen ze diehet best vinden passen. Zebrengen hun associatiesonder woorden en lerendeze door middel vaneenvoudige opdrachten,die stap voor stapworden aangeboden,verwerken tot persoonlijkegedichtjes. We gebruikenlaagdrempelige methodenmet een maximaal effectom tot eigen poëzie tekomen. Een voorbeeldhiervan is ‘het elfje’ - eenbijzonder vijfregelig versjevan elf woorden. Rijmenis niet nodig, maar magnatuurlijk wel. Naar gelanghet niveau en de wensvan de kinderen gaat demoeilijkheidsgraad vanhet dichten wat omhoog.De kinderen, juist ookdiegenen met eenanderstalige achtergrond,zullen aan het einde van deles verbaasd staan van huneigen dichtkunst. Getekendwordt er natuurlijk ook!Alle gedichten wordensamengebracht in eenklassenpoëziebundelmet fraai voorblad datmee naar school gaat.Deze museumles iszeer geschikt om in tebedden in taallessen ofeen poëzieproject. In deuitgebreide bijbehorendelees- en verteltekst treft uhiervoor tips aan.

Voor de leerlingenTaal van woordenAls je ongeveer één jaar oud bent, begin je de eerstewoorden te zeggen. Je begrijpt dan dat bepaaldeklanken horen bij dingen om je heen. Als je een dier zietmet puntige oren, snorharen en een lange staart roepje blij: “POES”! “Goed zo”, zeggen pappa en mamma.En als die dan weer zeggen: “Aai”, steekt de peuter eenhandje uit naar de poes. Het kindje snapt wat er met datwoord wordt bedoeld. Zo leer je steeds meer woorden.Uiteindelijk spreek je in hele zinnen. Je leert ook dewoorden die gaan over wat je niet kunt aanraken.Denk bijvoorbeeld aan woorden zoals: stil, mooi, fijn,betoverend of droevig. Door te praten en te schrijvenkun je anderen duidelijk maken wat je bedoelt. Doorte luisteren of te lezen begrijp je wat iemand andersbedoelt.(detail) Kat in Crocusveld, Herman Kruyder,ca. 1925Omover tefilosoferenDenk je dat mensen kunnennadenken zonder taal? Dus zonderwoorden in hun hoofd tehoren? Zou een baby’tje datnog niet kan praten kunnennadenken?

PoëzieMeestal gebruik je woorden op een alledaagse manier.Je vraagt bijvoorbeeld hoeveel sommen je moet makenof zegt dat de koekjes lekker zijn. Maar het kan ookvoorkomen dat je iets bijzonders wilt zeggen: hoe je jevoelt, wat je mooi vindt, waarvan je droomt of dat jezo verliefd bent. Dan is het fijn om taal op een specialemanier te gebruiken, bijvoorbeeld in de vorm vanpoëzie. Je kunt de gedichten van een dichter lezen.Daarin herken je je eigen gevoelens en ervaringen.Maar je kunt ook zelf gedichten maken (zoals dehoofdpersoon ‘Polleke’ in de boeken van Guus Kuijer).Receptvoor eengedichtWat je in ieder geval nodig hebt, is:• een speciale gedachte of gevoel• een speciale formulering (maniervan zeggen of schrijven).• speciale aandacht (een stilmoment).Titel kom vertaald: Als de liefde wortel schiet, plant ik haar in mijn tuin, A.Westenenk (ontwerp) De porcelyne Fles, Delft (uitvoering), 1961

Piet Mondriaan, De rode boom, 1908Spelletje met woordenWelke woorden vind jij mooi? Dat kan zijn: door hoe ze klinken of door wat ze betekenen. Kruis er 6 aan.O ochtenddauw O rinkelen O badjas O aardeO stoeprand O heldendaad O kaasschaaf O spiegelingO herfstbladeren O betovering O slingeren O moedigO rozenknop O schemering O pennendop O schooltasO bedroefd O vuilniszak O zonnestralen O oogopslagO vogels O lied O fladderen O modderIk zie, ik zie wat jij ook ziet, zegt de dichterHoe jij het ziet dat weet ik niet.Ik zie het zoals ik het zieen wat ik zie dat zeg ik danzoals alleen ik het kan.En dat is poëzie.Mies BouhuysTaal van beeldenBij alles wat je zegt of schrijft, stel je je iets voor.Terwijl je een woord uitspreekt, opschrijft ofhoort, bedenk je bliksemsnel wat het betekent,hoe het er uitziet en wat je erbij voelt. Vooriedereen is dat iets anders. Bij woorden horendus plaatjes of filmpjes in je hoofd. Dichtersgebruiken die in hun gedichten.

Spelletje met wat je ziet in je hoofdStel je voor hoe de dingen die hieronder worden genoemd er uitzien. Welke beelden vind jij mooi?Kruis er 6 aan.O regenboog O horizon O badjas O tranenO stoeprand O winkelkar O vuur O spiegelingO herfstbladeren O wolken O slingeren O hand in handO rozenknop O schemering O pennendop O schooltasO zonsondergang O vuilniszak O zonnestralen O blozenO vogels O ochtendnevel O fladderen O modderOmover tefilosoferenDenk jij dat mensen kunnennadenken zonder beelden, duszonder zich voor te stellen hoedingen er uit zien?Charley Toorop, Vruchten en herfstbladeren, 1952

Gedichten om zelf te lezen“Is het moeilijk om gedichten te lezen? Niets moeilijker dan van siroop limonade maken. In plaats van er waterbij te doen, leng je de woorden aan met je gedachten, gevoelens en belevenissen.” Dat zegt de dichter Ted vanLieshout.Lees deze gedichten en denk er eens over na. Als je gaat voorlezen doe dat dan in een rustig tempo. Wat zie jijbij deze gedichten in je hoofd en wat voel je erbij? Bekijk het plaatje van een schilderij van Jan Weissenbruch.Kies welk gedicht jij het best vindt passen bij het schilderij.Zet het blauwWillem Hussem(uit de bundel: In druk)De zeeJudith Herzberg(uit de bundel: Doen en laten)De invloed van matige wind op klerenK. Schippers(uit de bundel: Ik doe lekker wat ik wil)zet het blauwvan de zeetegen hetblauw van dehemel veeger het witvan een zeilin en dewind steekt op.De zee kun je horenmet je handen voor je oren,in een kokkel,in een mosterdpotje,of aan zee.Ga je naar het strand? Mag ikals je terugkomt het zanduit je schoenen voor debodem van mijn aquarium?Oefeningen voor jonge dichtersHet belangrijkste is: schrijf wat jij mooi vindt. Niets is gek en wat een ander ervandenkt, is niet altijd belangrijk! Verder: een gedicht hoeft niet te rijmen, hoor! Kieszelf een dichtoefening uit of wacht af om te horen wat de meester of juf wil.J.H. Weissenbruch, Strandgezicht, 1887

Maak een klassengedichtDe juf of meester geeft een beginzin op het bord,bijvoorbeeld:“Ik droomde dat…” of “Ik zou willen dat…”De kinderen uit de klas bedenken een paarvervolgzinnen. Door de zinnen op te delen in kortestukken onder elkaar ontstaat ritme. Zo wordt hetuiteindelijk een gedicht. Laat de beginregel af en toeterugkeren. Rijmen kan, maar hoeft niet. Deze oefeningkan ook worden gedaan door vijf willekeurige woorden(bijvoorbeeld uit het woordenspel uit deze lees- enverteltekst) op het bord te zetten.Maak eennaamgedichtSchrijf de letters van je naam onderelkaar. Schrijf achter iedere letter eenwoord dat bij jou past. Een voorbeeld:J…joepie!E…elfenkindT…tovertuinMaak dit gedicht afGeen zon zonder stralen,geen ketting zonder kralen.Geen zee zonder water,geen vulkaan zonder krater.Geen ... zonder ...geen ... zonder ...Geen ... zonder ...geen ... zonder ...Naar het museumEenmaal in het museum maken we met elkaar eendwaaltocht door het gebouw. Soms lopen we bijzonderekamers binnen die je hier niet zou verwachten, of gaan wemidden op zaal zitten tussen de kunstwerken. Dat kunnenschilderijen zijn en beelden die gaan over: de zee, hetbuitenleven, de stad, de dieren, of over de mensen metal hun geluk en verdriet. We gaan gedichten lezen en zelfschrijven die passen bij de kunstwerken. Met een eigenklassengedichtenbundel gaan jullie aan het einde van demuseumles terug naar school.

Voor de leerkrachtKinderboeken en websites met gedichten of over gedichtenschrijveneen beknopte lijst••2000, ISBN 9021454696•lichterlaaie!, uitg. Davidsfonds/Infodok, 2004, ISBN 9080837911•Gerard Berends, Het begin is anders, uitg. DiVers, 2002, ISBN 9076633150Tine van Buul, Bianca Stigter (samenst.), Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is,uitg. Querido,Jan Van Coillie, De dichter is een tovenaar, uitg. Averbode , 2000, ISBN 9031715646, of Er staat een taart inGuus Kuijer, de complete serie boeken over Polleke: Voor altijd samen, amen; Het is fijn om er te zijn; Hetgeluk komt als de donder; Met de wind mee naar de zee; Ik ben Polleke hoor! gebundeld in : Polleke, uitg.Querido, 2003, ISBN 90 451 0055 x (De film over Polleke verscheen in 2003 in de bioscoop. In de film zijn alleverhalen uit de vijf boeken verwerkt. De film is nu ook verkrijgbaar op DVD)••••••2003, ISBN 9045100428•• www.poetry.nl• www.gedichtendag.nl• www.taalvorming.nl• www.plint.nl• www.skep.nlJohanna Kruit, De maan begon te schijnen, uitg. Leopold, 2002, ISBN 9025837395Joke van Leeuwen, O zo heppie en andere versjes, uitg. Querido, 2000, ISBN 9021473356Ted van Lieshout, Een lichtblauw kleurpotlood en een hollend huis, uitg. Leopold , 1997, ISBN 9025839894Erik van Os, De man die in sprookjes geloofde, uitg. DiVers, 2002, ISBN 9076633142Annie M.G. Schmidt, Ziezo : de 347 kinderversjes, uitg. Querido, 2000 (10e druk), ISBN 9021481677Edward van de Vendel, Betrap me!, uitg. Querido, 1996, ISBN 9021484919 of Superguppie, uitg. Querido,Edward van de Vendel (samenst.), Al mijn later is met jou, uitg. Querido, 2004, ISBN 9045101491Gebruikte bronnen• Ted van Lieshout, Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen, uitgeverij Leopold, Amsterdam, 1986• Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is, uitgeverij Querido, Amsterdam, 2000• Nou hoor je het eens van een ander, uitgeverij Querido, Amsterdam, 1981• www.gedichtendag.nl• www. taalvorming.nl• www.skep.nl

Voor de leerkrachtLessuggesties voor na de museum lesPoster met recept voor gedichtLaat een groepje kinderen een poster maken voor in deklas. De poster herinnert iedereen aan hét recept voorhet maken van een gedicht. Een leuke start van eenpoëzieproject op school of in de klas.Receptvoor eengedichtWat je in ieder geval nodig hebt, is:• een speciale gedachte of gevoel• een speciale formulering (manier vanzeggen of schrijven).• speciale aandacht (een stilmoment).Oefeningen voor jonge dichters die méér willenEr zijn heel veel manieren om een gedicht te maken. Hieronder worden er drie uitgelegd, met een voorbeeldSchrijf eenelfjeSchrijf vijf regels met elfwoorden:1 woord,2 woorden,3 woorden,4 woorden,1 woord.Zieje datje de stippelsveranderen kunt induinenzoalsMondriaanzag dathij de duinenveranderen kon instippelsverfJvO

Schrijf eenrondeelEen rondeel kent 8 regels.Regel 1 komt terug als regel4 en 7. Regel 2 is hetzelfdeals regel 8. Eigenlijk hoorteen rondeel te rijmenvolgens een vast schema,maar zonder rijm is het alknap genoeg.Ik wou dat ik kon vliegen,het hoeft niet eens zohoog.Dan zouden ze naar mijkijken!Ik wou dat ik kon vliegen.Nooit zouden ze mijvergeten:een held was ik in de lucht.Ik wou dat ik kon vliegen,het hoeft niet eens zohoog.JvOSchrijf eenhaikuEen haiku is een Japanseversvorm, die bestaat uitdrie regels. De eerste regelheeft 5 lettergrepen (letop: dus niet 5 woorden!).De tweede 7 lettergrepen.De derde regel weer 5lettergrepen.Groene vloer: veldenBlauwe verdieping: hemelIk er tussenin.JvO

dececmber 2006© Gemeentemuseum Den Haagafdeling EducatieTekst: Jet van OvereemProductiebegeleiding: Arjenne BouwknegtVormgeving: Anneke van der Stelt, Rotterdam; Lotte Laan gMDeze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site:www.gemeentemuseum.nl