ECOFYS - Commissie voor de milieueffectrapportage

ECOFYSBI1LAGE 1 ReferentiesMER wind park Laaksche Vaart

ECOFYSBIlLAGE 1 Referenties1. Baerwald, E F. Genevieve H. D' Amours, Brandon J. Klug & R M.R Barclay, 2008.Barotrauma is a significant cause of bat fatalities at wind turbines Current Biology Vol 18No 162. Baerwald, E, D'Amours, G,. Klug, B & R . Barclay, 2008. Barotrauma is a significantcause of bat fatalities at wind turbines. Current Biology, Volume 18 , Issue 16 , PagesR695 - R6963. Barclay, RM.R, Baerwald, E.F., and Gruver, J.e., 2007. Variation in bat and birdfatalities at wind energy facilities: assessing the effects of rotor size and tower height.Can. J. Zool. 85,381-3874. Beintema, AJ. & E. van Winden, 2004. In hoeverre kan de aanwijzing vanfoerageergebieden voor ganzen en smienten het funcitoneren van Vogelrichtlijngebiedenschaden? Alterra-rapport 1238. Alterra Wageningen5. Brinkmann, R 2004. Welchen Einfluss haben Windkraftanlagen auf jagende undwandemde Fledermause in Baden-Wiirttemberg? Tagungsftihrer der Akademie fiir NaturundUmweltschutz Baden-Wiirttemberg, Heft 156. Dullemen, D. van & E. van der Heijden, 2007. Ecologische beoordeling van vijfwindturbines aan de Laaksche Vaart. A&W-rapport 938. Altenburg en Wymegaecologisch onderzoek, Veenwouden7. ECN, Monitoring Nederlandse Elektriciteitscentrales 2000-2004, ECN-C--05-090,november 20058. ECN i.s.m. KEMA, Handboek Risicozonering Windturbines, 2 e geactualiseerde versiejanuari 20059. Ecofys, Startnotitie windpark Laaksche Vaart, juni 200810. Everaert J., K De vos & E. KuIken, 2002. Windturbines en vogels in Vlaanderen.Voorlopige onderzoeksresultaten en buitenlandse bevindingen. Instituut voorNatuurbehoud, Brussel11. Gemeente Halderberge et aI, Intentieverklaring, juni 200212. Gemeente Halderberge, Nota Windenergie Halderberge, 200313. Kapteyn, K, 1995. Vleermuizen in het landschap. Over hun ecologie, gedrag enverspreiding. Schuyt & Co Uitgevers en Importeurs bv. en provincie Noord-Holland,Haarlem14. Lekuona, J, 2001. Uso del espacio por la avifauna y control de la mortalidad de aves ymurcielagos en los parques eolicos de navarra durante un ciclo annual. DireccionGeneranl de Medio Ambiente. Gobiema de NavarraBijlage 1. Referenties 1/3

3The Uniqueness of the LandThe Israelites were ordained to settle the land and establish it as their home base, but they were also toldto spread outward from there and to bless the whole world with the knowledge of God (Deuteronomy26:18–19, 28:9–12; and Jeremiah 4:1–2).In actual fact, the Land of Canaan, though only about 200 miles north to south and 50 miles east to west,is like a microcosm of the whole world. In the extreme north is Mount Hermon, almost 10,000 feet in elevation,which is like the Alpine areas of the earth. It is a ski area in the winter. The source of the Jordan Riverhas waterfalls that make one think he could be in regions of the Rocky Mountains, or Switzerland. 2 The richagricultural regions of the Huleh Valley (its name today, anciently called Merom) in the north and the“Sharon” Plains to the south of Mount Carmel remind a person of the fine areas of California.The hill country of Samaria and Judaea are similar to most Mediterranean countries with an abundanceof grapes, olives, figs, etc. Then there are the desert regions to the southeast of Jerusalem and to the south ofBeersheba that are some of the wildest and most desolate on earth. Interestingly, within five miles of Jerusalemone enters the Wilderness of Judaea which has been described by world travelers as truly the mostdesolate region they have ever been in. This is where King David fled for refuge and where Christ spent His40 days of trial with Satan the Devil (Matthew 4:1–11). But in the Jordan Valley near the Dead Sea is theoasis of Jericho where virtually every tropical plant in the world can grow. Truly, the Land of Canaan is likethe whole world compressed into a tiny area.The region is the land-bridge between the Eurasian and the African continents as well as being the stripof land that connects the seaways of the Atlantic/Mediterranean in the west with the Indian/Pacific Oceansin the east. So, not only religiously, but even geographically, it could be said that the Land of Canaan isreally “the Navel of the World.” It is because of these unique geographical features that God placed Israel inthis strategic region of the earth. They were positioned in the “center” of everything. Christ Jesus was alsosent to this axial land and sea bridge of the world. 3The Land of Canaan and DoctrineIt is almost impossible to understand some of the major doctrines of Christ without knowledge of thegeography of the Holy Land. As stated before, the land itself represented no less than the Kingdom of Godon earth. The author of the Book of Hebrews based his teaching of salvation on the illustration of Joshua(the successor of Moses) leading the children of Israel into the Holy Land. Note what he said:“Today if you will hear his voice, harden not your hearts. For if Jesus [Joshua] had given themrest, then he would not afterward have spoken of another day. There remains therefore a rest[Greek: keeping a millennial Sabbath of a thousand years] to the people of God ... Let us labourtherefore to enter into that rest, lest any man fall after the same example of unbelief.”• Hebrews 4:7–112 The article “Palestine” by C.R. Conder in ISBE (The International Standard Bible Encyclopedia, 1914, 1st unabridged edition.James Orr, General Editor) notes that:“Palestine West of the Jordan, between Dan and Beersheba, has an area of about 6,000 square miles, the lengthfrom Hermon southward being nearly 150 miles, and the width gradually increasing from 20 miles on the Northto 60 miles on the South. … East of the Jordan an area of about 4,000 square miles was included in the land ofIsrael. … The land is divided by the deep chasm of the Jordan valley — an ancient geological fault continuingin the Dead Sea, where its depth (at the bottom of the lake) is 2,600 ft. below the Mediterranean.”DWS3 Regarding the worldwide geopolitical and strategic importance of the land of Israel in the past and today, see the excellentMay 4, 2008 article by Dr. George Friedman “The Geopolitics of Israel, Ancient and Modern” reprinted from the geopolitical andstrategy website www.stratfor.com. Dr. Friedman looks at the historical and political importance of Israel in the past and present,but his secular website does not address prophecy. DWS

ECOFYS39. Winkelman J.E. 1992a. De Invloed vande Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum opvogels 1: aanvaringslachtoffers. RIN-rapport 92/2. Instituut voor Bos enN atuuronderzoek, Arnhem40. Winkelman J.E. 1992b. De Invloed vande Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum opvogels 1: nachtelijke aanvaringskansen. RIN-rapport 92/3. Instituut voor Bos enN atuuronderzoek, Arnhem41. Winkelman J.E. 1992c. De Invloed vande Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum opvogels I: aanvlieggedrag overdag. RIN-rapport 92/4. Instituut voor Bos enNatuuronderzoek, Arnhem42. Winkelman J.E. 1 992d. De Invloed vande Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum opvogels I: verstoringsonderzoek. RIN-rapport 92/5. Instituut voor Bos enNatuuronderzoek, AmhemB ij 1 age 1. Referenties 3/3

ECOFYSE\lelop AEvelop BI . . ~IIIi ,.. \l~"%i~;;:" ~ 11 ~ !.'I* Eneco• Groene DijkA Zwartenbergseweg• Bo llendonkFiguur B.1 Bestaand windpark Groene Dijk (nulalternatief) en initiatieven in Etten-Leur en Halderberge. Evelop A is het voorkeursalternatief voor wind parkLaasche Vaart (Evelop), Evelop B is het alternatief (Evelop). Opgenomen op de plattegrond zijn voorts: wind park Bollendonk, windpark Zwartenbergseweg enwindpark Hoevensche Beemden.Bijlage 2. Kaarten en figuren 2/3

ECOFYSFiguur B.2 Geluidsgevoelige objecten (rood gemarkeerd) nabij het initiatief van Evelop. Woningen van participanten van het windpark worden bij degeluidsberekeningen niet als geluidsgevoelig gemarkeerd omdat deze woningen deel uitmaken van de inrichting.Bijlage 2. Kaarten en figuren 3/3

ECOFYS ,BI1LAGE 3 Raadsbesluit, Richtlijnen en ZienswijzenRaadsbesluit, 18 december 2008Advies voor richtlijnen voor het milieurapport, 17 september 2008Zienswijzen windpark Laaksche Vaart, 19 augustus 2008Bijlage 3. Raadsbesluit, Richtlijnen en Zienswijzen 111

RAADSVOORSTELII IfI"H4Id,o,t""!j'Raadsvergadering d.,d.: 18 december 2008Agendanummer:Voorstel tot het vaststellen van de richtlijnen voor de milieueffectrapportagesvoor de twee windturbineparken in de Hoevensche BeemdenSamenva ttingNaar aanleiding van het besluit van de raad van 11 oktober 2007 heeft de Commissie voorde m.e.r. overeenkomstig artikel 7.14 van de Wet Milieubeheer haar advies uitgebracht overde startnotities voor de twee ontwikkelingen van windturbines in de Hoevensche Beemdentussen Hoeven en Etten-Leur. Het voorstel is om het door de Commissie Mer uitgebrachteadvies over de richtlijnen voor het opstel/en van de milieueffectrapportages windturbinesover te nemen met uitzondering van de in hoofdstuk 3 van de adviezen genoemdeclusteropstelling.AanleidingDe aanleiding voor de ingediende startnotities is het raadsbesluit van 11 oktober 2007waarin uiteindelijk besloten is om met de beide initiatieven door te gaan. Voor de aanleidingvan dat raadsbesluit wordt volstaan met de verwijzing naar dat besluit.Op 17 september 2008 heeft de Commissie voer de m.e.r. advies aan u als bevoegd gezaguitgebracht.Een milieueffectrapportage (m.e.r.) is een instrument om het milieubelang een volwaardigeplaats te geven in besluitvorming. Een m.e.r. wordt gebruikt bij activiteiten die mogelijkbelangrijke nadelige gevolgen hebben voor het milieu. De uitkomst van een besluit-m.e.r.zegt dus aileen iets over het milieubelang. Planologische afwegingen dienen in de nog tevolgen artikel 19 lid 1 WRO (oud) procedure genomen te worden.OverwegingenHet advies is bedoeld om aan te geven welke informatie de uiteindelijkemilieueffectrapporten (MER) moet bevatten om het milieubelang volwaardig en goedafgewogen in de besluitvorming door het bevoegd gezag, de gemeenteraad, mee te latennemen.Hoofdpunten van de adviezen hebben betrekking op de vormgeving van de uiteindelijkeMER en de daarbij te betrekken punten.In hoofdstuk 3 van de beide adviezen wordt aandacht besteed aan het onderzoeken van eenclusteralternatief, in plaats van de nu voorgestelde lijnopstellingen. De Commissie verwachtdat er hogere energieopbrengsten en mogelijk minder milieueffecten te verwachten zijn alser voor een dergelijk alternatief gekozen wordt.Gelet op de huidige grondposities van initiatiefnemers, de gevoeligheden binnen hetplangebied en het raadsbesluit van 11 oktober 2007 dient echter aangegeven te worden dateen clusteropstelling geen haalbaar alternatief is. Dit onderdeel van de adviezen van deCommissie voor de m.e.r. zal dan ook niet overgenomen worden.pagina 1 van 2

Wei dienen beide initiatiefnemers een aantal alternatieven te onderzoeken. Voor beidepartijen zal dit zijn, 3 x 5 Mw als meest milieuvriendelijk alternatier en 5 x 3 Mw alsvoorkeursalternatief alternatieven. Daarnaast zullen nog alternatieven uitgewerkt worden metverschillende rotordiameters en ashoogten. Evelop heeft daarnaast nog een alternatieveopstelling opgenomen. De opstelling die meer westelijk ligt dan het oorspronkelijke plan blijfteen tweede optie. De voorkeur is nog steeds voor vijf turbines langs de Laaksche Vaart.Tijdens de ter inzage legging zijn een aantal zienswijzen ingediend. De beoordeling van dezezienswijzen is in een aparte nota van zienswijzen ter inzage gelegd. De zienswijzen gevengeen aanleiding tot aanpassing van de richtlijnen. Wei zullen de aandachtspunten bij hetopstellen van de rapportages meegenomen worden.EffectenHet advies van de Commissie voor de m.e.r. is bedoeld om aan te geven welke informatiehet milieueffectrapport tenminste moet bevatten om het milieubelang volwaardig in debesluitvorming mee te kunnen nemen.Risico'sN.v.t.Midde/enDe onderzoeken worden bekostigd door de initiatiefnemers zelf.Administratieve drukN.v.t.Verdere procedure / uitvoeringNa de vaststelling van de richtlijnen zullen de daadwerkelijke onderzoeken worden verrichtdie moeten resulteren in twee milieueffectrapportages. Het rapport moet worden vastgestelddoor de gemeenteraad als bevoegd gezag en kent tevens een inspraakprocedure.VoorstelConcreet stell en wij u voor1. De nota van zienswijzen windturbines vast te stellen en vast te stellen dat de zienswijzengeen aanleiding geven tot het aanpassen van de richtlijnen;2. De twee milieueffectrapporten voor de windturbines in de Hoevensche Beemdenovereenkomstig het advies van het college en de richtlijnen van de Commissie voor de m.e.r.op te laten stellen, met uitzondering van het in paragraaf 3.2 van de adviezen genoemdeclusteralternatief.Burgemeester en wethouders van de gemeente Halderberge.Bijlage:Ter inzage: twee adviezen commissie voor de m.e.r. (nr 2130 & 2133)zienswijzen plan Eneco; zienswijzen plan Evelopnota van zienswijzen Windturbinespagina 2 van 2

RAADSBESLUITDe raad van de gemeente Halderberge; ,H .h~I'rtll"J.J.gezien het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 11 november 2008;gelet op het besluit van de gemeenteraad van 11 oktober 2007 en het bepaalde in hoofdstuk7 van de Wet MilieubeheerBESLUIT :1. De nota van zienswijzen windturbines vast te stellen en vast te stellen dat de zienswijzengeen aanleiding geven tot het aanpassen van de richtlijnen;2. De twee milieueffectrapporten voor de windturbines in de Hoevensche Beemdenovereenkomstig het advies van het college en de richtlijnen van de Commissie voor de m.e.r.op te laten stellen, met uitzondering van het in paragraaf 3.2 van de adviezen genoemdeclusteralternatief.Aldus vastgesteld in de vergadering van de raadvan de gemeente Halderberge d.d. 18 december 2008,de griffier,de voorzitter,A. Koenen A. F. W. Osterlohpagina 1 van 1

Windpark Laaksche Vaart teHalderbergeAdvies voor rlchtlijnen voor het milieueffectrapport17 september 20081 rapportnummer 2133-18

1. HOOFDPUNTEN VAN HET ADVIESEvelop Netherlands b.v. heeft het voornemen om in de gemeente Halderbergeeen windpark van ongeveer 15 MW te realiseren. De beoogde locatie voor denieuwe windturbines ligt in de polder 'Hoevensche Beemden'. In de startnotitieis vermeld dat ten behoeve van de besluitvorming over het nieuwe bestemmingsplaneen m.e.r. procedure l doorlopen wordt of dat de ontwikkelingmogelijk gemaakt wordt met een projectbesluit op grond van artikel 3.10Wro.2 De gemeente Halderberge 3 heeft inmiddels aangegeven dat - in plaatsvan bovenstaande - een vrijstellingsprocedure conform artikel 19 lid 1 WRO(oud), wordt doorlopen. De m.e.r. procedure wordt daarom gekoppeld aan devergunning in het kader van de Wet milieubeheer. Een naastgelegen initiatiefvoor een windpark van Eneco Energie b.v. is relevant voor dit voornemen. 4In dit advies adviseert de Commissie de gemeenteraad van de gemeente Halderbergeover de richtlijnen voor de inhoud van het milieueffectrapport (MER).De Commissie beschouwt de volgende punten als essentiele informatie in hetMER. Dat wil zeggen dat het MER onvoldoende basis biedt voor het meewegenvan het milieubelang in de besluitvorming, als de volgende informatie ontbreekt:• de effecten van de alternatieven op het landschap, kwalitatief en kwantitatiefop zowellokale als regionale schaal;• een overzicht waarin voor de verschillende alternatieven en varianten deabsolute en relatieve (per eenheid van opgewekte energie) milieueffectenop landschap, natuur en leefomgeving zijn weergegeven (zie §3.5);• een beschrijving van de effecten op vogels en vleermuizen en de Ecologischehoofdstructuur (EHS);• een publieksvriendelijke samenvatting van het MER, voorzien van overzichtelijken 'leesbaar' kaartmateriaal. De samenvatting moet als zelfstandigdocument leesbaar zijn en een goede afspiegeling zijn van de inhoudvan het MER.2.ACHTERGROND EN BESLUITVORMING2.1 Achtergrond en locatiekeuzeNeem in het MER een kort overzicht op van de achtergronden die geleid hebbentot de keuze voor de locatie in de polder 'Hoevensche Beemden'. Betrekhierbij het gewenste vermogen 5 •Voor technische informatie over de m.e.r.-procedure, de rol van de Commissie en de samenstelling van dewerkgroep wordt verwezen naar bijlage 1. In bijlage 2 is een overzicht van de inspraakreacties opgenomen.In deze situatie zou dan waarschijnlijk ook een plan-m.e.r. procedure van toepassing zijn. Ret bestemmingsplanzou dan immers kaderstellend zijn voor de Wm-vergunning. Een artikel 19 WRO besluit is geen plan en om diereden niet plan-m.e.r.-plichtig. De gemeente Moerdijk geeft in inspraakreactie 4 aan, dat zij van mening is datallereerst een plan-m.e.r procedure doorlopen moet worden ten behoeve van de plaatsingmogelijkheden(locatiekeuze) en landschappelijke aanvaardbaarheid van de turbines.Zie ook raadsbesluit 11 oktober 2007 en mondelinge informatie gemeente Ralderberge.De advise ring van de Commissie over dit initiatiefis op www.eia.nl te downloaden onder projectnummer 2130.Bij raadsbesluit van 11 oktober 2007 is dit vermogen van 15 MW naar 40 MW verhoogd.- 1-

Geef in het MER de geschiedenis van de locatiekeuze weer. Neem in het MEReen overzicht op, op basis van welke (milieu-)argumenten de voorselectie vande locaties tot stand is gekomen. Beschrijf hierbij de rol van het verkrijgenvan een optimaal energetisch rendement in het locatiekeuzeproces. Neem vervolgensde onderbouwing van de locatiekeuze op in het MER, ga hierbij in ophet streekplan en de Nota windenergie Halderberge (inclusief aanvullenderaads besluiten).2.2BeleidskaderDe startnotitie geeft een overzicht van het beleidskader. Beschrijf in het MERde randvoorwaarden die uit deze kaders volgen voor dit initiatief. Betrek hierbijook de randvoorwaarden vanuit:• het streekplan;• de Beleidsnota Windenergie Noord-Brabant 2002;• de Nota Belvedere;• de Nota Ruimte met de daaraan gekoppelde landelijke visie op de concentratiegebiedenen vrijwaringgebieden van grote windturbines.3.VOORGENOMEN ACTIVITEIT EN ALTERNATIEVEN3.1VoornemenDe startnotitie geeft een goede beschrijving van het voornemen. Het verdientaanbeveling om bij de beschrijving van het voomemen onderscheid aan tebrengen in effecten tijdens de aanlegfase en de gebruiksfase.Neem in het MER ook een beschrijving op van de bijkomende voorzieningenen activiteiten zoals de bekabeling, wegen, transformatorgebouwen en eventueelhekwerk. Geef op hoofdlijnen aan wat de verwachte levensduur van dewindturbines is en of en zo ja na welke termijn een (eventuele) vervangingverwacht kan worden.3.2AlternatievenDe startnotitie vermeldt naast het voorkeursalternatief een andere opstellingsaltematief.Werk dit altematief in het MER uit. De startnotitie vermeldtgeen alternatief met 5 MW turbines. De Commissie adviseert in het MER ookeen alternatief uit te werken waarbij 5 MW turbines geplaatst worden. Ditgezien de verwachte positieve effecten op de energieopbrengst (dit alternatiefis ook relevant voor het meest milieuvriendelijke alternatief, zie ook §3.3 en§3.5).Sluit bij beide altematieven zo nauw mogelijk aan bij het ontwerpprincipe vande "gulden snede", dat wi! zeggen een verhouding die ligt nabij rotordiameter:ashoogte als 1: 1,2.66 In 'Brabant voor de Wind' wordt een optimale verhouding van 1,2 gegeven met een bandbreedte van 1,0 - 1,5,(Brabant voor de wind; Uitvoeringsnota Windenergie Noord-Brabant 2003-2006).-2 -

ClusteralternatiefDe Commissie constateert dat feitelijk een cluster van windmolens ontstaat inde polder 'Hoevensche Beemden'7 door de uitvoering van dit initiatief, het nabijgelegenbestaande windpark aan de Groenedijk in Etten-Leur, de geplandewindparken van WEOM en de Cooperatie Windpark Laakse Vaart V.A. in Etten-Ieur8en het (eerder genoemde) naastgelegen windpark van Eneco Energieb.v.Binnen dit cluster is ontwerpruimte aanwezig om voor andere (niet lijnopstellingente kiezen), waardoor diverse optimalisaties mogelijk zijn, die een hogereenergieapbrengst geven en mogelijk oak minder milieu effect en (geluid, slagschaduw,natuur en landschap9). Dit vereist weI dat de twee windparken inHalderberge onderling op elkaar en de parken in Etten-Leur afgestemd wordenIo.De gemeente Halderberge houdt deze mogelijkheid ook al open in eenraadsbesluit.ll,12,13De Commissie verwacht dat deze hogere energieopbrengsten voor beide parkengezamenlijk haalbaar zijn door andere opstellingspatronen, bijvoorbee1ddriehoeksopstellingen en/of het toepassen van 5 MW turbines waarbij de onderlingeafstand tussen de turbines vergroot wordt. De toepassing van 5 MWturbines op zich zelf zorgt ook voor een hogere energieopbrengst.De Commissie adviseert daarom in het MER een extra alternatief uit te werken,waarbij eerst de beschikbare ontwerpruimte voor de individuele turbinesvan Eve10p Netherlands b.v. in kaart wordt gebracht en vervolgens - in overlegmet de overige initiatiefnemers in de polder 'Hoevensche Beemden' - eenkansrijke clusteralternatief wordt ontwikkeld. Optimaliseer in dit alternatiefde energieopbrengst door het loslaten van de individuele lijnopstellingen enmogelijk ook (kleine) variaties in masthoogte.De 5 windparken hebben allemaal een lijnopstelling. Doordat de parken op relatief korte afstand van elkaarstaan zijn deze lijnen in het landschap niet meer herkenbaar zijn en ontstaat een cluster.8 Hierover vindt momenteel besluitvorming plaats in de gemeente Etten-Leur. De Commissie heeft onderprojectnummer 1855 geadviseerd over deze twee parken, zie verder www.eia.nl .De opstelling van de wind turbines zou in landschappelijk opzicht in de eerste plaats afhankelijk moeten zijnvan de heersende windrichting. Een optimalisatie van de onderlinge afstanden leidt in principe tot eenverspringend grid (zie figuur 1). Opstelling in lijnen is vanuit landschappelijk oogpunt alleen zinvol, als er in hetlandschap ook lineaire elementen van een vergelijkbare maatvoering aanwezig zijn, zoals grotesluizencomplexen, kanalen. In het geval van de Hoevensche Beemden is dat niet het geval en leidt dit tot eengeforceerde opstelling in lijnen met schijnrelaties met kleine elementen in het landschap, die van een veellagerniveau zijn dan de windturbines. Dit laatste is overigens wei een negatief effect op het landschap.10 Operationeel is een park na de bouw op opbrengst en geluid nog verder te optimaliseren door de keuze en deregeling van het rotortoerental en het ontwerpvermogen (geregeld met de bladhoek). Bij een lagerontwerpvermogen van de momentaan windopwaarts meest voorstaande turbines, kan het parkrendement hogerworden, doordat er dan boven de ontwerpwindsnelheid (de snelheid waarbij het ontwerpvermogen wordt bereikt)meer wind wordt doorgelaten voor de achterliggende turbines (van een andere initiatiefnemer). Voor devoorstaande turbines scheelt dit dan ook nog in onderhoud en vermoeiingsschade.11 Raadsbesluit van 11 oktober 2007, pagina 3.12 De provinciale nota 'Brabant voor de wind' laat ook nadrukkelijk ruimte voor cluster-opstellingen naast lijnen.13 De gemeente Etten-Leur vraagt in inspraakreactie 3 om afstemming met de andere windparken in Etten-Leuren Halderberge.-3-

In figuur 1 is een voorbeeldopstelling op basis van bovenstaande weergegeyen.]i:r*ca 5Dca 8Dalternatief volgensstartnotities~"opbrengstvoordelig"alternatiefPiguur 1: huidig alternatief met twee rijen van viJt 3 MW turbines vergeleken met een"opbrengstvoordeZig" alternatief van twee maal drie 5 MW turbines, waarpij in een clustermet een driehoekopsteZling (met de zwaa rtelijnin de hoofdwindrichting) gewerktwordt en grotere tussenafstanden gehanteerd zijn. Voor het vergroten van deze tussena/standenontstaan meer moge/ijkheden by toepassing van. 5 MW turbines. SD en. 8Dstaat uoor 5 maal en. 8 maal de rotordiameter.3.3Meest milieuvriendelijke alternatief (roma)Stel het mma samen door, na het onderzoeken van de effecten van de verschillendeinrichtingsvarianten en uitvoeringsvarianten, te bezien of er eenoptimale opstelling / turbinespecificatie bestaat waarbij de negatieve effectenop landschap, natuuf en leefomgeving worden geminimaliseerd en de energieopbrengstwordt gemaximaliseerd. Optimaliseer door de effecten te beschouwenper eenheid van milieuwinst (zie ook §3.5).-4-

Onderzoek in het kader van het mma:• mogelijkheden voor een energetisch optimale opstelling;• of en zo ja hoe, de windturbines nadelige invloed hebben op de huidigeidentiteit van het landschap;• hoe deze nadelige invloed door mitigerende maatregelen geminimaliseerdkan worden. Bij mitigerende maatregelen kan gedacht worden aan inpassingmaatregelen.Te denken valt aan het aanbrengen van beplanting (bijvoorbeeldbroekbosjes in de laagste en natste delen van het gebied ofboombeplanting langs wegen). Dit heeft niet alleen een verzachtend effectop de aanwezigheid van de windturbines, maar hierdoor kan ook een beterebalans bereikt worden tussen het lokale historische landschap spatroonen de nieuwe technische toevoeging van het wind park;• toepassing van windturbines die een optisch rustiger beeld geven. Hetoptische beeld wordt mede bepaald door de vormgeving van de gondel, hetaantal rotorbladen en het toerental daarvan. Variaties hierin kunnen eenoptisch rustiger beeld geven.3.4ReferentieBeschrijf als referentie de huidige situatie plus de autonome ontwikkelingen(windparken Etten-Leur). De Commissie adviseert in de referentie onderscheidte maken in een situatie, waarbij het naastgelegen windpark vanEneco Energie b.v. weI wordt gerealiseerd en een situatie zonder dit park.Betrek bij de referentie de woningbouwplannen van de gemeente Moerdijk inde nabijgelegen kern Zevenbergen 14 .3.5Vergelijking van alternatievenDe milieueffecten van de voorgenomen activiteit en de alternatieven moetenonderling en met de referentie worden vergeleken. Doel van de vergelijking isinzicht te geven in de mate waarin, dan weI de essentiele punten waarop, depositieve en negatieve (milieu) effecten van de voorgenomen activiteit en dealternatieven verschillen. Naast een vergelijking van effecten in absolute zin,dient ook een vergelijking van de relatieve effecten plaats te vinden, dat wi!zeggen de effecten per eenheid van opgewekte energie (kWh). Dit is van belangomdat varianten en alternatieven niet dezelfde energieopbrengst hebben. Indiende effecten in absolute zin niet onaanvaardbaar zijn, dient de relatievevergelijking doorslaggevend te zijn bij de bepaling van het mma.Geef in het MER voor de verschillende alternatieven (en varianten) de absoluteen de relatieve (milieu)effecten (landschap, natuur en leefomgeving, zie hoofdstuk4) in een duidelijk overzicht weer. Geef in dit overzicht een 'rangorde' permilieueffect weer van de absolute en relatieve milieueffecten.14 Inspraakreactie 5 vraagt ook aandacht voor milieueffecten op de nieuw te bouwen woningen in Zevenbergen.-5-

4.MILIEUASPECTEN4.1Landschap, ruimtegebruik, cultuurhistorieBreng in het MER de landschappelijke gevolgen van de alternatieven in beeld,zowel kwalitatief als kwantitatief, en toets de gevolgen aan het relevante beleid(zie §2. 1 van dit advies).Om inzicht te krijgen in de landschappelijke gevolgen moet door modelleringzichtbaar gemaakt worden welke invloed de molens zullen hebben op deopenheid van het landschap op regionale en lokale schaal.Kwalitatieve bepaling effecten landschapDe startnotitie meldt dat via fotosimulaties de belevingswaarde van het gebiedzichtbaar gemaakt wordt. Om de verhoudingen tussen de bestaande landschapelementenen de molenopstelling in beeld te brengen is het noodzakelijkde opstelling van de molens (door middel van fotosimulaties) te visualiseren.Bepaal de relevante standpunten, waarvandaan fotosimulaties gemaakt wordenop basis van het te verrichten landschapsonderzoek in het MER. Om deinvloed op de openheid van het landschap op de regionale schaal in beeld tebrengen adviseert de Commissie in ieder geval - voor relevante alternatievenof varianten - fotosimulaties te maken vanuit het open zeekleigebied in hetnoorden.Maak in de visualisatie de verschillen tussen een losse lijnconfiguratie en eenclusteralternatief duidelijk. Bepaal hierbij ook de relevante standpunten voorde fotosimulaties op basis van het te verrichten landschapsonderzoek in hetMER.Betrek bij deze simulaties ook alle andere opstellingenj clusters van grotewindmolens binnen een straal van 20 kilometer.Kwantitatieve bepaling effecten landschapKwantificeer de zichtbaarheid van de windturbines in de alternatieven en varianten,rekening houdend met afschermende werking door hoogteverschillen,bebouwing, beplanting, bijvoorbeeld met behulp van een GIS-toepassing (bij ­voorbeeld zogenaamde 'viewsheds').Neem in de kwantitatieve bepaling ook de molens van de andere parken in deomgevinglS van de polder 'Hoevensche Beemden' mee, zodat een beeld verkregenwordt van de cumulatieve effecten op het landschap.RuimtegebruikHet directe en indirecte 16 ruimtegebruik van de windturbines dient in hetMER aangegeven te worden. Geef aan welk milieuaspect maatgevend is voarhet indirecte ruimtegebruik.Cultuurhistorie (archeologie)Geef in het MER een overzicht van de cultuurhistorische (waaronder archeologische)waarden in het studiegebied. Wanneer uit bureauonderzoek blijkt15 Hierbij dient er van uit gegaan te worden dat de beoogde turbines tot een afstand van meer dan 20 kmzichtbaar kunnen zijn (een en ander uiteraard afhankelijk van de mastdikte, turbinegrootte, inrichting van delocaties, meteorologische omstandigheden en tussenliggende visuele schermen zoals beplanting of bebouwing).16 De geluidsproductie van een windturbine zorgt voor een 'indirect' ruimtegebruik van de windturbines. Binnendeze ruimte gelden mogelijk gebruiksbeperkingen voor andere functies (bijvoorbeeld vanuit veiligheidsoogpunt).-6-

dat er mogelijk archeologische vindplaatsen aanwezig zijn op de plaatsenwaar bodemingrepen voorzien worden dan dient door veldonderzoek te wordenvastgesteld of dit inderdaad zo is. Uit het MER moet blijken wat de omyangen begrenzing van eventuele archeologische vindplaatsen is en of dezebehoudenswaardig zijn. 17 Geef in het MER duidelijk aan wat het effect van deverschillende alternatieven is op aanwezige cultuurhistorische waarden(waaronder ook archeologische vindplaatsen).4.2NatuurWerk de effecten op natuurwaarden uit voor de diverse alternatieven en varianten,maak hierbij een onderscheid in de aanleg- en gebruiksfase.Geef voor de aanlegfase in het MER tenminste het volgende weer:• het gebied waarbinnen de flora en fauna beinvloed kan worden door werkzaamheden,bijvoorbeeld de aanleg van (tijdelijke) wegen, grondverzet,ontwatering, bemaling en verstoring door licht, geluid en trillingen;• de soortgroepen 18 die binnen het studiegebied (kunnen) voorkomen, defunctionaliteit van het studiegebied en de betekenis van het studiegebiedvoor deze soorten;• de aard van de effecten en welke soortgroepen hierdoor beinvloed worden;19• relevante mitigerende maatregelen.Beschrijf voor de gebruiksfase in het MER tenminste het volgende:• de effecten van het windpark (o.a. direct ruimtebeslag) op de flora en faunavan het studiegebied;• inzicht in de barrierewerking van het windpark en een onderbouwde indicatievan het te verwachten aantal aanvaringsslachtoffers bij vogels envleermuizen ten gevolge van seizoenstrek en voedselbewegingen. Geef informatieop soortniveau voorzover zinvol (bij seizoenstrek van vogels kaninformatie per groep van soorten volstaan);• relevante mitigerende maatregelen.4.2.1Wettelijke toetsingskadersEcologische hoordstructuur (EHS)Het plangebied ligt nabij de EHS. Beschrijf de status van de EHS-gebieden(bestaande natuur, natte verbindingszone etcetera), de wezenlijke waarden enkenmerken van de EHS-gebieden20 en de invloed van het voornemen hierop.Ga na of zich binnen de EHS weidevogelgebieden en ganzenopvanggebiedenbevinden en beschrijf de mogelijke gevolgen van het voornemen hierop. Geefaan of compenserende maatregelen no dig zijn, en zo ja hoe dit wordt vormgegevenen geborgd.17 Hiertoe dienen voor het MER de onderzoeksstappen 'bureauonderzoek', 'inventariserend veldonderzoekkarterende fase' en 'inventariserend veldonderzoek waarderende fase' te worden doorlopen, voorzover deresultaten van de voorafgaande onderzoeksstap hier aanleiding toe geven.18 Deze analyse kan beperkt blijven tot beschermde soorten (Tabe1 2, tabel 3 en vogels conform het'vrijstellingbesluit'; AMvB artike1 75 Flora- en faunawet) en eventuele overige relevante soorten zoals Rodelij stsoorten.19 Bijvoorbeeld vogels en vissen kunnen bijvoorbeeld beYnvloed worden door (onderwater)geluid, vaatplantenechter niet.20 Dit kan aan de hand van natuur(doel)typen en een selectie van doelsoorten. Ga na of nieuwe informatie over deinvulling van de wezenlijke waarden en kenmerken beschikbaar is.-7-

Flora- en faunawetVermeld of en zo ja voor welke soorten een ontheffingaanvraag ingevolge artikel75 van de Flora- en faunawet moet worden opgesteld en geef aan op grandwaarvan wordt verondersteld dat de ontheffing wordt verleend.4.34.3.1LeefomgevingGeluidhinderDe startnotitie vermeldt dat op basis van geluidberekeningen getoetst zal wordenaan het activiteitenbesluit. Geef in het MER een overzicht van geluidgevoeligebestemmingen in de directe omgeving.De startnotitie vermeldt dat getoetst zal worden aan de wettelijke voorschriften.Gebruik voor de bepaling van het windturbinegeluid de norm WNC40.Aanbevolen wordt om vanwege windschering, bij de geplande grote ashoogteen plaatsing in een rustig gebied, rekening te houden met een lager achtergrandgeluid.De Commissie geeft daarom in overweging in het MER ook de 30dB(A) en 45 dB(A) contouren rond het wind park op kaart weer te geven.4.3.2SchaduwhinderBreng bij het aspect slagschaduw - aanvullend op de startnotitie - voor deverschillende alternatieven het aantal woningen binnen de toegestane slagschaduwcontourin beeld.4.3.3VeiligheidDe startnotitie geeft aan dat getoetst wordt aan het Besluit Externe veiligheidinrichtingen van oktober 2004. Besteed aanvullend hierop in het MER aandachtaan veiligheidsproblemen:• bij het bouwen van de turbines;• de mogelijkheid van brand, rotorbladbreuk, ijsafwerping en elektrischestoringen;• risico's voor gebruikers van het gebied, passerend verkeer en omliggendegebouwenjbedrijvigheid, zowel bij aanleg en gebruik van de windturbines,als bij onderhoudswerkzaamheden. Ga zowel in op het plaatsgebonden risicoals het graepsrisico. Geef aan in welke mate deze risico's randvoorwaardenstellen aan de realisering van de windturbines;• het aantal risicogevoelige objecten binnen de relevante veiligheidscontour.Daarnaast dient - indien relevant - aandacht te worden geschonken aan deaanwezigheid van vliegroutes voor bijvoorbeeld militaire vliegtuigen, sproeivliegtuigenen helikopters en (ondergrondse) hoogspanning-, vloeistof- en gasleidingen.4.4Energieopbrengst en vermeden emissiesDe energieop brengst en de vermeden emissies vormen de belangrijkste redenenwaarom de overheid windenergie tot een speerpunt heeft gemaakt in haarmilieu-, klimaat- en energiebeleid.-8-

EnergieopbrengstIndien alternatieven bestaan uit verschillende combinaties van aantallen,typen en opstelling van windturbines, dient duidelijk te worden aangeven watde totale te verwachten energieopbrengst zal zijn van elk van de alternatievenen varian ten.Vermeden emissiesGeef een zo goed mogelijke schatting van de vermeden emissies 21 , uitgaandevan een vergelijking met de huidige, niet duurzame energieopwekking uit fossielebrandstoffen. De Commissie adviseert ter bepaling van de C02 emissiereductiede getallen te gebruiken uit het Protocol Monitoring Duurzame Energie.Emissiereducties dienen afgezet te worden tegen provinciale dan weI gemeentelijkedoelstellingen. Doe dit ook voor de bijdrage die het windpark levert aande duurzame energiedoelstellingen op de diverse bestuurlijke niveaus.5.OVERIGE ONDERDELENVoor het onderdeel "leemten in kennis" heeft de Commissie verder geen aanbevelingennaast de wettelijke voorschriften.Vorm en presentatieIn het MER dient recent kaartmateriaal met een duidelijke legenda te wordengebruikt. Op minstens een kaart moeten alle topografische namen die in hetMER worden gebruikt goed leesbaar zijn weergegeven. Maak zoveel mogelijkgebruik van visualisaties om de landschappelijke inpassing van de alternatieyente illustreren.Samenvatting van het MERDe samenvatting is het deel van het MER dat vooral wordt gelezen door besluitvormersen insprekers. Daarom verdient dit onderdeel bijzondere aandacht.De samenvatting moet als zelfstandig document leesbaar zijn en eengoede afspiegeling zijn van de inhoud van het MER.Monitoring en evaluatieGeef in het MER op basis van de verwachte aanvaringsslachtoffers onder vogelsen vleermuizen aan (zie §4.2) of en zo ja hoe monitoring22 en evaluatievan aanvaringsslachtoffers plaats zal vinden.21 Bij vemleden emissies kan naast C02 ook gekeken worden naar vemleden emissies van bijvoorbeeld PMIO, (fijnstot), NOx en 802.22 Voorbeelden zijn systematisch slachtoffer- en radaronderzoek of automatische videoregistraties (o.a. Birdcollision monitoring system for multi-megawatt wind turbines WT Bird, ECN-E-06-027).-9-

BIJLAGE 1: ProjectgegevensInitiatiefnemer: Evelop Netherlands b.v.Bevoegd gezag: gemeenteraad van de gemeente HalderbergeBesluit: vergunning Wet milieubeheerCategorie Gewijzigd Besluit m.e.r. 1994: D22.2Activiteit: aanleg van een windturbineparkBetrokken documenten:De Commissie heeft de volgende documenten betrokken bij haar advisering:• Startnotitie windpark Laaksche Vaart, juni 2008 ECOFYS.De Commissie he eft kennis genomen van de inspraakreacties en adviezen, diezij van het bevoegd gezag heeft ontvangen. Dit advies verwijst naar een reactieals die nieuwe inzichten naar voren brengt over specifieke lokale milieuomstandighedenof te onderzoeken alternatieven. Een overzicht van de inspraakreactiesis opgenomen in bijlage 2.Procedurele gegevens:aankondiging start procedure in de Halderbergse Bode: 17 juli 2008advies aanvraag: 21 juli 2008ter inzage legging: 17 juli 2008 tot en met 13 augustus 2008richtlijnenadvies uitgebracht: 17 september 2008Werkwijze Commissie bij richtlijnenadvies:In dit advies geeft de Commissie aan welke onderwerpen naar haar meningbehandeld dienen te worden in het MER en met welke diepgang. De Commissieneemt hierbij de startnotitie als uitgangspuntSamenstelling van de werkgroep:Per project stelt de Commissie een werkgroep samen. De werkgroepsamenstellingbij het onderhavige project is als voIgt:dr. A.J. Beintemadrs. ing. F . Haggdrs. S.J. Harkema (werkgroepsecretaris)drs. H.G. Ouwerkerk (voorzitter)ir. P. Vrijiandt

BIJLAGE 2: Lijst van inspraakreactles en adviezen1. H.P.M. Siemens, Hocvcn2. J .A. Roks, Oudcnbosch3. Gcmccntc Etten-Leur, Etten-Leur4. Gemeenle Mocrdijk, Zevenbergen5. Dhr en mevr. van Es, Zevenbergen6. Cooperatie Wind park Laaksche Vaart VA, Etten-Leur7. Eneco New Encrgie namens Farn. Boomaerts. Fam. Wijnc, Fam. Hcijnen, Fam. vd .Noort, Fam. Rombouts, Otldenbosch

Advies voor richtlijnen voor het milieueffectrapportWindpark Laaksche Vaart te HalderbergeEvelop Netherland.s b.v. heeft het voornemen een windturbinepark aante leggen in de gemeente Halderberge. Om een vergunning op grandvan de Wet milieubeheer te verkrijgen wordt, een mifieueffectrapport(MER) opgesteld. In dit advies adviseert de Commissie degemeenteraad van de gemeente Halderberge over de richtlijnen waardit MER aan moet gaan voldoen.ISBN: 978-90-421-2512-4

gemeente HalderbergeSint Annaplcin 1. OudcnboschPnstbus S. ·+730 A'\ OudenboschTel.: 016-;·3905 onFax: I) 16)· 31 88 58E·mail : gcmccntc@h~Idcrbcrge.nlInternee : www.halderb~rg~.111B.lllKrek.nr. BS.C.: 28.'50.-4.'5·"-Evelopt.a.\'. De heer C. van den HovenPostbus 21444460 Me GoesOudenbosch, 19 augustus 2008Uw brief vanUw kenmerkNadere Informatie bij : R. TimmermansOoorkiesnummer : 0165 390523Onderwerp : zienswljzen Wlndturbinepark Laaksche Vaart Ons kenmerkGeachte heer van den Hoven,Bijgaand ontvangt u zonder begeleidend schrijvcn:l!ITer kennisneming0 Voor akkoord0 Gaame uw antwoord0 In dank tcrug0 Volgens afspraak d.d.0 Ter behandeling0 Ter bespreking op:0Hoogachtend,name burgemeester en wethouders van de gemeente Halderberge,Juri ' 0;'bijlage: zienswijzen Windturbinepark Laaksche Vaart

GCll1e~ntl' llalderr.crge.', ..., I Jl I ~ " .\ lin ' 0I, ,I , Io ,Ili,,:rbi,i gma:; I.:~· n l.il' M\\ ijz\..' , an d ~' :,t;lnnulilil' \ an dl!' windm,)h:ns I'lij ..II! 1 .":jk~lw ,'aar!.\\'ij \..:m al"lu ... · hi l'r , ~cI hinJ"r \ an ('11 l. ijn bl.'HCC:,d "(\(1]' ('1117 ... • g~'7\I!ldhdd ... ·n !!duid ~~I\wl a"lI!'I1 , ' illd~ll dat 10k IlIngl!\'ing h..:l .... Ill

Halderbcrgc. 18 juli 2008 ,Aan de Burl!emecstcr en \,:ethoudtTs \'an de geine~nte HaldcrbcrgeSt.Annaplc~l 1 ,'). 0 Cl ~ \ &. '5 \ I!\ 'Oudcnbosch I,RE(Jcacht college.IL,Hierhij willen ondergetekenden rcagcren op het \'crschiji'le-n \'an de staJ1nt:\tiilc vru, tn'lopEnergic bctrcftendc inrichting ,-an cen \\indpark in de Iloc\'ense Bt .. em~h:n_Naast het wederom uitspreken \ an onze grote zurg omtrent de schadelijke ~rfech:n \ an ~cndcrgcJijk grootschalig windpark vOur de inwoners van HaJdcrhcrgc, willen wij ook van dezegclegcnheid gcbruik maken om extra aumhtcht le \Tag~n \ oor puntcn in de nog \lit te \'oerenmilicu-cffcct-rapportage. het zg. MER,Wij vragt:n cxtnJ aandachl \ our:• (Jl!/.(lIldhcidsaspcclen.Niet alleen hClgcen wcttelijk is vastgekgd maar \'ooral ook ,"oor datgene oat als directgc\"olg \ an de werking van dt: \\ indmolens optreedl 70uls slapeloosheid als gn llig \ an degcluidsO\wlast (vooral in de nachtclijkc uren). Ook p~ychische etlb.:tt:n Jaan an en dl'psychische cffecten van het moelen woncnllc\'\.:-n in de dirccte omgeving \ an :1O'n parkmel de voortdurcndc dreiging die hit!r vanuit gaat.• l.eclklinla8t \'our mens en dierH{)en~nst: Becmdcn is naasl cen bclangrijk leefgebied \OOf de pcmlanent aam\~/ige faunaook bclangrijk als rustplaats \'oor trek\'ogels ell in de winlt:r cen pick \\ ailf gwte ~rt\l::pcncendcn en z\\:uncn hun wimcrkostje scharrelcil. Voor de hewoncrs van dt: lloewnst:13ccmden is de kornst van dit grootschalige windpurk e~n nm:hlmcrrie: cen historischnatuurcultuurgcbied wordr \'cmieligd en verwordt tot een gehied mel hig.h lec appamtuurmet cen spookachlige uilstruling. Wat doet dit met rncnsen (IP de langere temli,jn'.)• Landschaps\crvuilingEr trt:edt ecn landschapsven.·uilingsetTect op dat I.ijn Wl'crga in hct Wc~tbrahaJltsc nic~tkent. Wat Lijn hicr\'an de gc\olgcn \'oor d(.' gchcle rl.'gio ',I',)• Gduidso\'erlastIs al genoemd in het punt gczondheid maar mod ook meer in het algemlX'n wordenonderzocht: oak voor de fauna.• Vlieg\'erkl!crshinderDc hoogten van de te plaatsen \\;ndmolens zullen. althans volgens plan. van uil70nderlijkgrote atmetingen zijn, Boven de Hocvense Beemdem is er sprakc van cell intcllsiefvlit:gverkt.'Cr van vooral sportvJiebJtuigen die op vlieS' eld Seppe zijn gcstationccrd. llovcnhet genoemde gebied worden vcd speciale ucfeningen uitge\,oerd door bcginnendepilolen. Oeze molens vonnen een groor gevaar niet aileen \'(lor dit specifick \'Iieg"erkeermaar VUiX aile \'Iiegverkeer. Wij '\ij7en hierbij op de \'Iit:gtuigcnlsh van enkele jurengeJcdcn precies in dit gebied.• Recreatic-Ot: Iloevcnsc Bccmdcn worden zeer intcnsicf gcbruikt \'oor rccrcalic.fietsen'wandclcn.'joggingllmrdlopcn C'tc. Halderbcrg(' is cen gcrnccnte die \ ~d imesleenin de recreatic binnen hrurr gcmccntcgrcnzcn en tcrecht om dat hienn \om onl'c gemeentegrote econornische mngelijkhedcn liggcn. Met de kornst \'an het gnJ()l'ichalige windpark;,ul de recrcatic van Halderhergc een gc\'ocligc klap krijgcn met het weg\'allen \'an deBeemdcn als groot gebied waar er nog rust en ruimte is. Als het \\indpark is gerealiseerd

....moet dit gebied rus recreatiegebied in zijn geheel aJs verloren worden beschouwd. Is

•E'1«o New Ellergy B.V.Ro(:hunenstrNt 200301SEK ~ImT 0800 • 1555 (gratis)F 08S . 89S 3770I www.enec;o.nVukeIl1kKvK RotterCSlm 242!17373Ehi"" 64 00 00 312BTW NL.80l6.35.229.BOlDlltuml 13 IJgustUI 08lUI ... :vw Ict!nmerluGeacht College,Op 16 Juli 2008 heeft u de ontvangst van de startnotitie Wmdpark Li!aksche Vaart bekendgemaakt. Tevensheeft u aangegeven dat het mogelijk is een ziensWijze in te dlenen met betrekklng tot de inhoud van destartnotltle en de op te stellen richtlijnen voor het Milieu Effect Rapport.Het genoemde raadsbesluit van 11 oktober 2007 op pagina 9 van de startnotltle is een vervolg op deadvise ring van mr. Chr.C.J. Rutten omtrent de twee windparkinltiatieven In de Hoevensche Beemden.Belde initiatiefnemers hebben posltief ingestemd met het ad vies van Ohr. Rutten. Het altematief van paglna12 ult de startnotitie waarblj de wlndturblnes op 380 meter van het Windpark Hoevensche Beemdengesltueerd staan is In de advlezen van Dhr. Rutten nlet behandeld en daardoor ook nlet blnnen hetraadsbesluit van 11 oktober 2007.Graag zlen wlj op aile wijzlgingen op de inhoud van het advies van Dhr. Rutten en het raadsbeslult van 11oktober 2007 dat er in de MER uitgebreld onderzoek gedaan wordt naar technische haalbaarheld,opbrengstdervlng en rulmte1iJke inpassing van omliggende windpark initlatleven ten opzichte van hetaltematle'.Graag zlen we de In de vortge alinea genoemde efJecten teru!) komen 10 de uiteindelljk rapportage van demlheu effectenMet vrlendelljke groet,Mede namens de grondelgenaren,Familie BoomaertsFamllie WiJnenFamllie HeijnenFamille Yd. NoortFamille RomboutsRonald KloetProject Ontwikkel8l":iCIIe

mklmETIENILEURGemeente Etten-LeurGemeente Halderberget.a.v, het College van burgemeester en wethoudersPostbus 54730 AA Oudenbosch;":"t:S.," ' :l~.l ; $OW'19 4t..; r~ AA : r.Po .. ·L e:JrI 177'5 5C:"L ~o~" C: n - ~u~ ~S:JKenmerkContactpersoonAldelingDoorkiesnurnmerUw brief vanOnderwerp: 20080708/DFf014. D, Fens. Vergunning & Hal"ldhaving: 4319: 19 Juni 2008: Windturbinepark De HoavonseBearndBnEtten·Leur, 28 lull 2008Geacht college,Wij hebben kennisgenomen van de startnotitie MER met betrekking tot het Windturb!neparkDe Hoevensche Beemden.De door u verstrekte informatie aehten wij in deze fase toereikend,Wij zouden u willen adviseren bij het geven van richtlijnen inzake het op te stell en milieueffectrapportrekening zult houden met het milleu-effectrapport dar is opgesteld voor deEtten-Leurse windmolenparken.Nadere intormatie zien wij met belangstelling tegemoet.Wij vertrOU'lien erop u hlermede voldoende te hebben ge'informeerd./ ~ .iIgachtend,mens burgemeester en wethouders van Etten-Leur,fd van de afde li n~ Vergunnlng en Handhavlng,\j A.H. Martens.v!h·; ~~E~"'EEr\-:;~----I, PAH"SE-CR. -;"~._L)ERE=:t-:;:1~2008 ;. PAR' SHFDi f;""3" fi0 ~DllI t(E'G .~j!i . - - C'LASS!,7,NR, -I :'Q@)JJ1i CJ ____,SECT /M.J..FD'JENtNGS.c: :j"'~1 m_.8L_ J.?,- ~ -1..~ IAFGEW. ~'V " '~- - ~ i-I_______.:.i_'-_A_·,I___, ___ ,~ '" ,\ 'j-. ,. ~ •• • E •.... ". ~ I • • -:I

WlmETTENILEURGemeente Ett.n-LeurF:)csoS"'daa au ...... c~ ~.~~75 AA. :.l~c!"-le.;rGemeente Halderbergeta.v. het College van burgemeester en wethoudersPostbus 54730 AA Oudenbosch~~/C G.~ Ene" ·_BU·-:- :07E - 5J~2t coo~ :17E ~:):J,., ~~r ; I!"""C ~ s:t,,, *,U· i'KenmerkContactparsoonAfdelingOoor\(iesnummerUw brief vanOnderwerp: 200B0723.··DF,IOI5- O. Fens: VergLlnnlng & Handhavinij: 4319: 21 jull ~ooa: WinClturbinepark Laaksche VaartEtten·l.el;r. 5 augustus 2008Geacht college,Wij hebban kennisgenomen van de slartno'itie MER met betrekking tot het WindturblneparkLaaksche Vaart.De startnotitie geeft ons aanleiding tot enkala opmarkingen:• Wij zouden u willen adviseren bij het geven van de richtlijnen inzake het op te stellenmilieu-effect rapport rekenlng te houden met het mllieu·effectrapport dat is opgesteldvoor de Etten-Leurse windmolenparken.• In de startnotitie wordt steeds gesproken over een Inihabef in Etten-Leur (IocatieBollendonkseweg. meteen ten oosten van de Laaksche Vaart). Wij wijzen er echterop dat er behalve dat initiatief, in Etten-Leur sprake is van nag een nabijgelegentweeds initiatiet in Etten~Leur en bovendien ook nog van een bestaande opstelling inde naaste omgeving. Het is steeds de bedoeling geweast de eventuele initiatieven inHalderberga goed af te stammen op die drie Etten-Leurse locaties en niet aileen ophet initiatlef aan de Bollendonkseweg. Die totale samenhang/afstemming dient goadin beeld te wordan gebracht.• De in de startnotitie opgenomen opstelling direct ten westen van de Laaksche Vaartis onzes inziens niet C.q. onvoldoende afgestemd op de Etten-Leurse opslellingen(bestaand en in procedure).• De opstelling direct ten westen van de Laaksche Vaart heeft onzes inziens nadeligeeffecten op het Etten-Leurse initiatiet direct ten oosten van de Laaksche Vaart(locatie Bollendonkseweg).• De in de startnotitie opgenomen alternatieve locatie (het westelijker gelegenal'ernatief) verbaasl ons en is onzes inziens nooit eerder aan de orda geweest, ookniet binnen de gemeente Halderberge. Afstemming op de andere locaties (bestaanden in procedure, inclusief het Eneco-Initiatief) dient uiteraard ook voor dit alternatiefaen aandachtspunt te zijn, waarbij de atstemming op het Eneco-initiatief vooral eenHalderbergse aangelegenheid is. Er is echter ook afstemming op de Etten-Leurselocaties (bestaand en in procedure) vereist.. ,.I

2Wij vragen uw bijzondere aandacht voor bovenstaande punten in de m.e.r.-procedure.Voor hat overige aehten wij de door u verstrekte Informatle In deze fase toerelkend,Nadere Intormatie in het vervolg van de procedure zienwij met belangste.iling tegemoet.Wij vertrouwen arop u hiarmede v{)ldoende te hebben ge'informeerd,iIIgachtend.ens burgemeester en wethouder$ van Etten-Leur,fd van de aldeling Vergunning en Handhaving,bt-.CO

gemeente HalaerbergePoslbus 54730 AA OUDENBOSCHU"" kenlTle,k2008/8537U", brr.' var'22 . ~I 20082 B JUlI 2008Onderwerp' windturuinepar~ Laaksche VaartGeachle heer, MevrouwBij brief van 22 juli 2008 hebt u ons toegezonden de startnotltie "Wlndpark Laaksche Vaart- in het kadervan de te volgen procedure milieueffectrapportage. met de mogelijkheid hierop te reageren .Uit de stannotltle bllJkt dal er meerdere mitiatieven en aanvragen liggen voor het realiseren vanWlndturbines. naast het al bestaande park van 5 windmolens Daarnaast wordt aangegeven dat sr nogeen nieuw bestemmlngsplan moet worden opgesteld om het wlndpark mogeliJk te makenDe gemeente Moerdl;k heefl eerder al aangegeven geen voorslander Ie zijn van hel realiseren van eenwindturbinepar~ nabij onze gemeentegrens ill verband met de aantasting van het landschap, met namewal belrefl het strcomgebied van de Mark,'Ointel Oil bllJkl onder andere uit onze rea cUe op de startno\i\iewindpark De Hoevensche Beer'YlcienGelet op de in totaal 4 projectel'1 van elk 5 wmdmolens die in genoer'Ylde polder gereallseerd gaanworden. aehlen wij ook de door u beoogde procedure niet juist. Het hgt meer voor de hand om eerst eenbestemrningsplar'lprocedure te volgen samen met bijbehorende planmilieueffectrapportage. om delandschappeli J ~e aanvaardbaarheld van de realisatie van zoveel turbines te toetsen en om de(milieu)gevolgel") van aile proJecten te samen goed te kunnen fnscl'lattet'l Pas daarna ZOt; per deelprojecteen prajectrnilieueffectrapportage ultgevoerd kunnen wordenEen planmer dient te worden opgesteld wanneer het betreffende plan de reallsatle val") merpltchllge danwei merbeoon::le!mgsplichtige activitelten als eerste mogehJk maak.t De door uw raad vastgestelde Notawindenergie Halderberge kan niet als een zodanig plan als bedoeld In de Wet mllleubeheer wordengezien Dit geldt naar onze mening ook voor het Streekplan Brabant In Balans waann ten aanzien van debetreffende polder siechts is aangegeven dat ef aldaar plaatsingsmogelijkheden zijn voor windturbines,Ik ga ervan uit dat het standpunt van de gemeente MoerdlJk voldoende duidehjk is Als LJ 110g vragen heeftdan kunt u contact opnemen met de hear Crane. Ik behoud m'J het recht voar deze reactle later aan te\lullen .Met vriendellJke greet.namens burgemeester en wethouders van Moerdijk.Mani;lger afdehr:l9 · StrategJ~ ,en Advl9S (a i )7' '.I ). ,1£.' .{ .. ,., .. ~ .' " .f~;ng~OI.

u80RiJ6 81'f (jcn:c-~ntc H ,l~de~bcrgc,dQc!.. : ... -R. van lsTuinkers .34761 WV Ze\'enbergcnT d.: Ol6ft330246Email: rob.esg ... xs.nl2·IC~llurgcmccster cn WethoudersGcmccnte HalderbergePosl\'1U:; 54730 AA OudenboschZevenbergen, 6 augustus 2008Setreft: Zienswij zen startnotitie \fI:.R procedure \\'indturbinepark Lattkscht: ,aartGeacht college.Wij hcbhc-n kennis genomen \an de publicatie van de startnotie en willen h1cmlcdc onzezicnswij7.epunten onder uw aandacht brengen.j,; Allereerst \'erzoeken 'wij u de public-atie binnen enkele weken te herhalen en de temlijn vanindienen \"an zicn;' .... ijzcn 1(; \ crlengen tot mt:d:o :,epteIr. ber, Dc rcJcn \'an dit \cTL".ek isdat veel buurtbewoners nu op vakanlie zijn en de publicatic misscn en aiel tijdig in staatzijn om cen rcactic te kunnen in7enden. De indmk bcstaat dat indieners met opzet dezepcriodc hcbbcn uilg~k()z~n , een dergelijke wCl'kwijze is niel ongebmikelijk. lIet is aanB&W om d~ helangen van aile betrokkenen zo goed mogelijk te hewaken .., Wij vinden de \ oorgenomen locaties voor de straten (nlOrkeur en altematief) bcidc nietacceptahel. de ai:ro;land tot onze woning en wijk bedraagt ca. 1.5 km. Locatic \\ indpark Izou 4ua hinder he! minst belastend zijn en zo U :IOU oven\'egen tot het wrstrckken van eenvergunning "oor ons de \'oorkcur hebben.~ Daarnaast start begint 2009 de hc)U\\ \'an een nieuwc woom\ijk mel 450 \\'oningen. Dezezullen alle op minder dan 1,5 km "an de beide stratcn );:omen Ie liggen en dus onder dedirecte im'locdsfcer \'an heide locaties komen. gcJuid_ SlOt" en "isuele hinder.,. l.)c tc \,cr\\achten milieubelasting van bcidc- localies kun niet los gezien worden ,'an deontwikkeling van de drie windturbincparkcn aun de zijde '-an [ncn Leur. (\\ indpark 3. 4 en5 uit de notitie),.., Wij wonen hinnen ca. 1 km ' -an hct bcstaande park in Etten-Leur en hcbbcn nu bijbcpaalde windrichling al hinder "tm hct laagfrequenle geluid in de nachtclijke uren.~ Ven ' ~el\'()Ull i ging yan de capacitcit zal dit efft!(;l \'ergroten zowel qua imcnsileit alsperioden \\'aaro\'t~r de hinder wordt ervarcn. Het gehele zuid-wcst quadrant is dan he/.etmet windmolenparken.,. In het rapport is aangcgcvcn dat de capaciteit kunstmatig onder de 15 \:fw word! gebrachtdoor cen turbine te knijpen lot 2,99:" \ 'Iw.J;.> Niet vall te begrijpen waarom hiertoe is beslotcn. kennelijk worden aan een park van meerdan 15 t>.h, hogere milieu eisen gesteld.RES Pagina 1 van .::!

.". Tn de Mlitic \\ordt nict aangcgc\"('Jl hoe een dergelijke capaciteitsreductie oewaakt Cilgecontmle~nJ kan worden., b'cnmin wordt in de notitie gewaarborgd ual na \ ergunning \ an een \'an heidc maten Iezijncr tijd ook niet voor de rwcede straat een \ergunning zal \\orJen aange\faagd,., In de nOlilk \\ordt gccn melding gemaakl van de reeds bestaande milieubelasting "oor hetgcbied,., Wij hcchten er waarde aan u te inl,mnercn oyer dczl' ~lasting die OCSlaal llit,... Milieubelasting. geJuiJ. Slot gcur en g('\ aar lcnge\'olge \ an industrietcrrcin:\toerdijk:-- ~lilieubelasting, geluid. SlOt: geur en gc\ uar lcnge\ olge \ an industriegehiedomge\'ing lluizersdi,ik le Ze\ enbcrgen:\rilieubelasling. geluiJ. stof. geur en ge\ aar lenge\olge "an Caldie. Chemischindustrie aan de R1.1Je \' aart:.. \1iIicubclasting. getllid. stof. geur en ge\'aar tenge\'olge "an industrieterrein/\\artcbcrg te Etten Leur. met 0.1l. Hills Pet \utrition:" \1ilieu~lasting. slof en gc1uid tcngc\ oigc \ 'an de :;.poorlijn richtingR()()~endaal. In h~t hijlondcr in de nachtcli,ike pcri(ldcn i!'. he1 \ ra~htHT\ o~r ~11daarmee de gdujdshinJ.~r sh:rk lOegem,men:" \lilieubelasting. stof en geluid \enge\'olge toegenomen verkeersbewcg.ingen opdc Huizcrsdijk (Stalldaarbuiten-Ze\,cnbcrgcn I \an nacht\wkeer enlandbou\\"voertuigen in de nachldijke men. En recreatief\'crkccr, motoren(300 per dag is gccn uitzondering) in het week-dnde.,.. In de notitk wordt gcsprokcn ' -an bedrijfs\'oering gcdurende 7x24 uur \\ ij \'Crzoeken u teo"'~T\\'I!gen om 'oM!>chriften op te nemen om de bedri.ifs\ol"ring te heperken illt \\crkdagenen de dagurt:n 07.00- ]9.00 uur.., Volledigheidshahe willen WI! u atlenderen ,lP d~ yisuek aspe.;ten en bCl\\aren \'a:: celldergelijk grootschaJig park. in combinatie met de al bestaande. \'crgunde en inontwikkeling zijnde parken in de directe omgc\'ing.,. Tevens willen we u anendcrcn up rccentc ondcr,wdt'n naar sthaddijkt> dTeClen lIJl d~\'olkgczondhcid ''all het laagfrettucnte gduid \ an dC/,c installalies, Fell gehrom van mindt'fdan 44 db g"('[l binncn 2 km aankiding tot klachl~n znal!l slapdoosheiJ. slres enps~ ~hische klachtcn.". Dc indruk h~staal dut (remt'l;!nl~ Halder~rg graag aan het reaJiseren \'an eenwindturbinepark wil met>werken, maar daarhij weI het ~I~mY principe hoog in hetvaandeel heeft staan. Immers de beoogde locatics zijn zo \'\~r als mogclijk \ an intcnsicfbewoonde regio's binncn de gemeente lIalderbcrgc. \\'ij \'Tagen H&\\, tc o\'t~rwcgcn omnaar andere locatics binnen u\\ gcmccntc uit Ie Lien.Wij men~n hicm1t'dc on/~ ht:/\\uren t'n /iens\\ij/en aan uw college te hebben duiddijkgemaakl en zien u\\ reactic gaame h:gemoet.RES

}" - 1&' --•. '-' .....- .. -::!l; ,=, , ·:,:·;.,:J!:.H'~EI: I\J" ~': " i : . ~:.:" ,7-8-2008. [nen-Ieur ~ 11 AU Q~ .~Q.Q!L -.. , .....•1 ~-.r':"""t"If"1 j·~:~.~ISS ::::t.::: ?(l~/!;r I " ,. i./,)Aau 13urgemee:Sl~r en wcthouders van de gcmcente Ha)d~rhergen :.-4!--l: ~ .. qL' l U ..--..--.---- ..- - -- :Postbus 5,471() AA Oudcnboschs(~ _-, ~~Ii ~:-r)~)E··~ ' '. . ~,:-I ( ./"'\TE;-,r.'~:" '.,, ) -: li f_ ? I ....." -0~ , 1\ ~ .. _ _____ ~L~i.I~ :il. ,.. (" :f·\', 1", ' ",;: •Wij, ubi Coo~ratic windpark Laakse Vaart UA. hebbl!n kcnnis gen~~n' \'~n 'de sla~lit: "\fFR van Jungenc!cniLvelop.\1et dit schrij\tm willen wij enkele :tit-ns" ijzen plaatsen die \\ ij graag meegenomen zien in deuitvllering van de te- onderzoeken )ocatie.1. Wal opvall is dat er gesproken wordt oyer windpark l.aaks.c Vaart . dit gecftvcr-vaTTing: llmdat wij a)s Cooperatic Windpark , .nakse Yaan UA a1 gcruimetijd,sind

A .initiaticf Hgt bij de cotlpcratic en niet bij \\-.'com . Weorn is ingchuurd om alsunafuankelijkc partij de ondcrzo~k.:-n uit te voeren,R. naamgeving windpark. is dus windpark Laaksc \'aart ondcrdeel \ an CooperatieWindpark l.uakiiC Vuart t'A7. Dl' stannotitie is niet geplIbliceerd in de Ettense Bode en met de buurgcO\(:cmcn isafgesprl)kcn dat dit wclzou gebcurcn om de overige bewonets en anderebclanght:bhl.:ndc optimaallC infonneren en in de gelegenhdd te stcllel} zonodig te.'rcageren.tn de hoop B cn \\" • de raad \'an Haldcrbcrgc en de commissie \ -U:R yoldocndc iLltonnati~ Iehobben vcrstrekt ,wnict dan horen wij het graag namens de Cooperatie \\,indpark LaakscV IlI.U1 U A : K~es ' -an DorstRnIlendonkseweg 174874 -;..;r Eucn-I ,eur076-50359311'1( -11:-;;1 \ '{ 1:"\(, I P I ~\, IPS, graag zoudctl wij \'Wl U cen OJmangsl beYcstiging ont\-angcii.

ECOFYSBIlLAGE 4 Geluidsonderzoek en geluidscontourenAdressen van woningen van particpanten van windpark Laaksche VaartGeluidscontouren cumulatievariant CUMA+ENGeluidscontouren cumulatievariant CUMAGe1uidscontouren cumulatievariant CDMB+ENGeluidscontouren cumulatievariant CUMBAkoestisch onderzoek in het kader van het Milieu Effect Rapport voar Windpark "LaakscheVaart" met bijbehorende figurenBijlage 4. Geluidsonderzoek en ge1uidscontouren 116

ECOFYSAdressen van woningen van participanten van windpark Laaksche Vaart1 De Hoop 12 De Hoop 53 Molendwarsweg 44 Oude Diik 75 Oude Dijk 96 Oude Dijk 117 Oude Dijk 15Bijlage 4. Geluidsonderzoek en geluidscontouren 2/6

ECOFYS).. NewWTG3O ,OdB(A)o fiOO 1000 1500 2000 mMap: Halclerberge_lOpo , Print scaJe 1:50,000, Map center RDI (NL) East: 102,171 NorIh: 403.240Noise calculation model: Dutch. 1m. Wind speed: 7.0 mls* Existing WTGHeight above sea leYeI from active line object- 35.0 dB(A) - 40.0 dB(A) - 43.0 dB(A) - fiO.OdS(A)Bijlage 4, figuur 1. Geluidscontouren cumulatievariant CUMA+ENBijlage 4. Geluidsonderzoek en geluidscontouren 3/6

ECOFYSo !i00 1000 1500 2000 mMap: HakM!rberge_lOpo , Print scale I :50,000, Map center ROI (NL) East: 102,436 NOf1h: 403,628Noise calculation model: Dutch, 1999. Wind speed: 7.0 mlsJ.. NewWTG * Existing WTGHeight abc,ye sea level from a b.ve line objec130.0 dB(Al - 35.0 dB A) - 40. d8(A) - 43.0 d A) - 5D.Od8(A)Bijlage 4, figuur 2. Geluidscontouren cumulatievariant CUMABijlage 4. Geluidsonderzoek en geluidscontouren 4/6

-------ECOFYS'-~----A NewWTG3O.DdB(A)o 500 1000 1500 2000 mMap: Halderberge_lDpo • Print scale 1 :50.000. Map cen~ ROt (NL) East: 102.171 NOI1h: 403.240Noise calculaiion model: Dutch. lew. Wind speed: 7.0 mls* Exisiing WTGHeight above sea leyel from active line object- 35.0 dB(A} - 40.0 dB(A) - 43.0 dS{A) - 5O.0dB(A)Bijlage 4, figuur 3. Geluidscontouren cumulatievariant CUMB+ENBijlage 4. Geluidsonderzoek en geluidscontouren5/6

--------ECOFYSo 500 1000 f SOD 2000 mMap: HaIOerberge_topo . Print sca\e 1:50.000. Map center ROt (NL) East 102.432 Nonh: 403.570Noise calculation model: Dutch, 19W. Wind speed: 7.0 mls).. NewWTG * Existing WTG,eight above ~ea level from achve I e objec:30.0dB(A) - 15.0 dBAl - 40.0 dB(A) - 430 dB{A) - 50.0 dBlA)Bijlage 4, figuur 4. Geluidscontouren cumulatievariant CUMBBijlage 4. Geluidsonderzoek en geluidscontouren 6/6

AHU[STllllltl UIIUWFYSICIIPE.U"ZIIIWIIAIIHllnnSIN&MILlEUTHUNOlOGI('.I11IIInn~III1Y E II'GII [ 1I1RapportUdONRIISO·9001: 2DOO gucDrtilicoordAkoestisch onderzoek in het kader van het Milieu EffectRapport voor wind park "Laaksche Vaart"Rapportnummer F 19181-2 d.d. 26 februari 2009Opdrachtgever:Ecofys B.V.Paulz bvP.IDlslngeI2, P.StbU5 0962700 AR ZoolDnneerTol (079) 347 03 47Fax (079) 361 4985info@zeDlermD.r.poulz.nlwww peulz.nlPeutz byLirnJanloan 41. MolunhoekPaslbus 66, 6585 ZH MaakTel. (024) 357 07 07Fax (024) 350 51 50info®mook peull.nlWWW.poulZnlPautz byL. Springe,' •• n 37, GroningenPaSlbu5 7, 9]00 AA GranlngDnTDt. (050)52044 86FPlC (050)526 31 76InrOC!lo",ning8n.polllZ nlwww.pulllZ.nlPautz GmbHDU.seldorf, BDnninrO®pouizduWMYpDuIZdDPDulz MillPlrls, ly.n'nf.~p.ulz.frwww.pButz.frRapportnummer: F 19181-2Datum: 26 februari 2009Ref.:GLlGvLlLvllF 19181-2-RAPoutzbYL.ndDn(nl,,®peulz.co.ukwww.pDutz.co.ukDaldalD. Puutz bvb.Lauvon'nIQ@daldalaspoull.b.\WIW.d.ldalospeull.beKahler Pautz GeVBUDchniuk byZDutermaarInlnO!gDvBl.r:omw;wt oo.el c:omAUo opdmcltUm (lDn ansburaol..l warden ilanv4ard,uilQoyoetd on berok.n~valDan, 'D~ NIBINfD Roo_ling2005; RBchl.verhouuingopdr.ehlgDvsr·a",hitocl.ingenlour an advi5Qur'(DNR 2005)InDD,chro.an KvK ondornummur 120Z8033. B1WIdQnl~cali8nummurNl004933837B01

PElJTZInhoudpagina1. IN LEIDING EN SAMENVATTING32. UITGANGSPUNTEN2.1. Voorgenomen activiteit2.2. Akoestische aspecten2.3. Wettelijke aspecten en toetsingskader44453. BEREKENINGEN3.1. Rekenmodel3.2. Rekenresultaten3.2.1. Voorgenomen activiteit3.2.2. Onderzochte uitvoeringsalternatieven8888114. BEOORDELING EN CONCLUSIE15F 191B1-2-RA2

PElJTZ1. INLEIDING EN SAMENVATTINGIn opdracht van Ecofys B.V. is een onderzoek uitgevoerd naar de geluidimmissie in dewoonomgeving vanwege het geprojecteerde windpark van Evelop "Laaksche Vaart". Hetonderzoek geldt als onderdeel van het Milieu Effect Rapport (MER) dat voor het wind parkwordt opgesteld.Het windpark is voorzien in de "Polder de Hoevensche Beemden" ten noorden van Etten­Leur. Geluidgevoelige bestemmingen in de omgeving zijn verspreide boerderijen enoverige woningen. Er bevinden zich geen woonkernen in de directe omgeving van hetgeprojecteerde windpark.In de voorgenomen activiteit is sprake van de plaatsing van vijf windturbines op locatie A,elk met een vermogen van bijna 3 MW. Het totale op te stellen vermogen is hiermeelager dan 15 MW. De ashoogte van de wind turbines bedraagt 105 meter. Mede geziende afstand tot de meest nabij gesitueerde geluidgevoelige bestemming in relatie tot deashoagte van de windturbines kan worden gesteld dat het wind park valt onder het regimevan het Activiteitenbesluit (type B) en dat geen vergunning in het kader van de Wetmilieubeheer is vereist.De ter plaatse van de woningen aptredende geluidniveaus LAr.LT zijn, conform het Adviesvoar riehtlijnen voor het milieueffectrapport, getoetst aan de windnormcurve WNC40.Gelet op het uitgestraalde geluidvermogen van de windturbines, in relatie tot dewindsnelheid, kan worden gesteld dat als maatgevende windsnelheid moet wordenuitgegaan van 7 m/s op 10 meter hoogte boven maaiveld. Uitgaande van de WNC40geldt bij deze windsnelheid (voor de nachtperiode) een grenswaarde van 43 dB(A).Uit de akoestische berekeningen blijkt dat, uitgaande van de voorgenomen activiteit,langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus lAr.LT bij woningen van derden zullen optredenvan 26 tot 44 dB(A). Bij de meest nabij gesitueerde woning zal de grenswaarde van43 dB(A) met 1 dB(A) worden oversehreden.Indien echter de nachtelijke bedrijfsvoering met windturbine 1 enigszins wordt aangepast,zal ook in de nachtperiode vol!edig kunnen worden voldaan aan de grenswaarde volgensdeWNC40.Tevens is in het onderzaek een drietal alternatieven onderzocht met betrekking tot delocatie respectievelijk het op te stellen electrische vermogen van de windturbines. Hetgaat am de volgende drie alternatieven:alternatief 1: locatie B, 5 windturbines van elk bijna 3 MW;alternatief 2: locatie A, 3 windturbines van elk bijna 5 MW;alternatief 3: loeatie B, 3 windturbines van elk bijna 5 MW.Uit de berekeningen voigt dat in aile beschouwde alternatieven volledig wordt voldaanaan de van toepassing zijnde grenswaarden.F 19181-2-RA 3

PElJTZ2. UITGANGSPUNTEN2.1. Voorgenomen activite[tEvelop [s voornemens om een wind park, bestaande uit 5 windturbines, elk met eeneleetrisch vermogen van 3 MW, te realiseren in de "Polder de Hoevensche Beemden" tennoorden van Etten-Leur. In de voorgenomen activiteit wordt voor de situering van dewindturbines uitgegaan van loeatie A (zie figuur 1).Geluidgevoelige bestemmingen in de omgeving zijn verspreide boerderijen en overigewoningen, Er bevinden zich geen woonkernen in de directe omgeving van hetgeprojecteerde windpark. De afstand van het windturbinepark tot de meest nabijgesitueerde waning van derden bedraagt ca, 500 meter. Hierbij dient te wordenopgemerkt dat de (bedrijfs)woningen van de "partners" in het project in het onderhavigeonderzoek buiten beschouwing zijn gelaten omdat deze deel uitmaken van het initiatief.In de voorgenomen activiteit is sprake van de plaatsing van vijf windturbines op loeatie A,elk met een vermogen van bijna 3 MW. Het totale op te stellen vermogen is hiermeelager dan 15 MW, De ashoogte van de windturbines bedraagt 105 meter. Mede geziende afstand tot de meest nabij gesitueerde geluidgevoelige bestemming in relatie tot deashoogte van de windturbines kan worden gesteld dat de inrichting valt onder het "Besluitalgemene regels vear inrichtingen milieubeheer" (Aetiviteitenbesluit), type B en datderhalve geen vergunning in het kader van de Wet mflieubeheer is vereist.De ter plaatse van de woningen optredende geluidniveaus LAr,lT zijn getoetst aan de inhet Activiteitenbesluit, hoofdstuk 3, genoemde windnormeurve WNC40.Gelet op het uitgestraalde geluidvermegen van de windturbine, in relatie tot dewindsnelheid, kan worden gesteld dat als maatgevende windsnelheid moet wordenuitgegaan van 7 m/s op 10 meter hoogte boven maaiveld, Uitgaande van de WNC40geldt bij deze windsnelheid (voar de nachtperiode) een grenswaarde van 43 dB{A),2.2. Akoestisehe aspectenVoar het in de voorgenomen aetiviteit toe te passen windturbinetype Vestas V90 3.0 MW(ashoogte van 105 meter) worden door de fabrikant de navolgendewindsnelheidafhankelijk geluidvermogens opgegeven ("mode 0"):F 19181-2-RA 4

PElJTZTabel1Geluidvermagen Lw van Vestas V90 3.0 MW (Olmade 0"), gerelateerd aande windsnelheid ap 10 m hoagteVwind [m/s]Lw in dB(A)4 5 6 7 8 9 10 11 12 1398,2 103,0 106,5 108,6 109,4 109,0 106,3 105,8 105,7 105,7Bij dit type windturbine is sprake van verschiflende mogelijke bedrijfsinstelfingen ("mode 0tot 4"). In eerste instantie zal worden uitgegaan van de bedrijfsinstef1ing "mode 0" omdatbij deze instelling het electrische rendement van de windturbine het haogste is.Desgewenst kunnen de windturbines worden overgeschakeld near een andere mode. Bijeen hogere mode wordt de geluidpraductie enigszins beperkt maar is oak het electrischerendement lager.Vaar een windsnelheid van 7 m/s op 10 meter hoagte zijn de volgende geluidvermogensvan toepassing vaar het bovenstaande windturbinetype (opgave fabrikant):- mode 1: 107,8 dB(A)- mode 2: 106,8 dB(A)- mode 3: 104,4 dB(A)- mode 4: 102,8 dB(A)In het onderzoek zijn, naast de voorgenomen activiteit, alternatieven bezien waarbij wordtuitgegaan van plaatsing van 3 windturbines, elk met een electrisch vermogen van bijna5 MW. Het gaat hierbij om het windturbinetype REpower 5M. De ashoogte van ditwindturbinetype bedraagt 120 meter. Volgens opgave van de fabrikant zijn voor dit typede navolgende geluidvermogens van toepassing:Tabel2Geluidvermagen Lw van REpower 5M, gerelateerd aan de windsnelheidop 10m hoogteVwind [m/s]Lw in dB(A)4 5 6 7 8 9 1098,5 103,0 105,6 106,6 107,0 107,3 107,5Voor het bovenstaande windturbinetype van REpower zijn geen verschillendebedrijfsinstellingen mogelijk.2.3. Wettelijke aspecten en toetsingskaderIn de voorgenomen activiteit wordt uitgegaan van de plaatsing van een vijftalwindturbines, elk met een electrisch vermogen van bijna 3 MW. Het totale opgesteldevermogen is hiermee lager dan 15 MW. De minimale afstand tussen de windturbines enwoningen van derden bedraagt ca. 500 meter.F 19181-2-RA 5

..PElJTZIn bUlage I van het Activiteitenbesluit (Besluit algemene regels voor inrichtingenmitieubeheer) is aangegeven onder welke omstandigheden opstellingen van windturbinesvergunningplichtig zijn. Eris sprake van vergunningplicht indien een MERbeaordelingsplichtvan toe passing is of als de afstand tussen de afzonderlijke windturbineen het dichtstbijzijnde gevoelige object kleiner is dan viermaal de ashoogte.Er is sprake van een MER-beoardelingsplicht indien de activiteit betrekking heeft op:1. een gezamenlijk vermogen van 15 MW (electrisch) of meer, of2. het windturbinepark bestaat uit 10 windturbines of meer.In de onderhavige situatie bedraagt het apgestelde vermogen minder dan 15 MWwaarmee feitelijk geen sprake is van een MER-beoordelingsplicht.Bovendien is de kortste afstand tussen een windturbine en het dichtstbijzijnde gevoeligeabject is grater dan viermaal de ashoogte zodat gesteld kan worden dat het windpark valtonder het Activiteitenbesluit, type B. Eris derhalve geen vergunning in het kader van deWet milieubeheer vereist.In het Activiteitenbesluit wordt als beoordelingscriterium voor de geluidimmissie vanwegewindturbines uitgegaan van de zogenoemde windnormcurve (WNC40, zie onder) waarbijde grenswaarde afhankelijk is gesteld van de windsnelheid op 10 meter hoogte.55 +---~---r---r---+--~---~--~----r---r---+--r~50 -1--1~C,~ .... 4144 .-43 ..r42 4241.-. '.."-~",."..-...~3025 .20Oe WindNormCurveWNC·402 3 4 5 6 7 B 9 10 11 12Windsnelheid op 10 m hoogte In [m's]De volgende overwegingen hebben hierbij een ral gespeeld,Windturbineparken kenmerken zich doordat een duidelijke relatie aanwezig is tussen dewindsnelheid en de hoogte van de geluidemissie. Normaliter worden vergunningplichtigebedrijven en bedrijven die vallen onder het Activiteitenbesluit beoordeeld onderF 19181-2-RA 6

PElJTZrepresentatieve condities, waarbij de omgeving rustig, de geluidoverdracht optimaal, ende bedrljfsomstandigheden maximaal zijn. Aangezlen windturbines aileen in bedrijf zijnonder condities waarbfj de omgeving eveneens een duidelijk rumoeriger karakter heeft(veel windgeruis), dient dit ook in de wijze van het beoordelen van de optredendegeluidniveaus tot uiting te komen. Van belang hierbij is de relatle tussen de windsnelhelden het optredende geluidniveau. In de voarnaemde windnormcurve is deze relatie(gebaseerd op een groat aantal praktijkmetingen) weergegeven.De betreffende windnormcurve WNC40 is gebaseerd ap een langtijdgemiddeldbeoordelingsniveau L Ar .lT van 40 d8(A). Deze waarde is, uitgaande van debeoordelingssystematiek volgens het Activiteitenbesluit, van toepassing als "standaardgrenswaarde"voar de nachtperiode.Bij een beoardeling van de geluidniveaus conform de WNC geldt dat, afhankelijk van dewindsnelheid, een grenswaarde van toepassing is zoals weergegeven in de curve. Oatwi! zeggen dat bij een lage windsnelheid, waarbij het achtergrondgeluidniveau als gevolgvan windgeruis 1aag is, de "standaardgrenswaarde" van 40 dB(A) van toepassing is. Bijhogere windsnelheden is, voortvlaeiend uit het hagere achtergrondgeluidniveau, eenhogere grenswaarde volgens de curve van toepassing. Deze grenswaarde is in beginselvan teepassing veor de nachtperiade.Gelet ap het uitgestraalde geluidvermogen van de windturbines in relatie tot dewindsnelheid, kan worden gesteld dat als maatgevende windsnell1eid moet wordenuitgegaan van 7 m/s op 10 meter hoagte boven maaiveld. Dit geldt voor zowel de VestasV90 3.0MW alsoak voar de REpower 5M.Uitgaande van de WNC40 geldt bij deze windsnelheid (voar de nachtperiode) eengrenswaarde van 43 d8(A). Voor de avond- en de dagperiade gelden 5 respectieveJijk10 dB hogere grenswaarden.F 19181-2-RA 7

PElJTZ3. BEREKENINGEN3.1. RekenmodelOp basis van de uitgangspunten zoals weergegeven in hoofdstuk 2 is een akoestischrekenmodel opgesteld waarmee de vanwege het windturbinepark optredendelangtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr.LT ter plaatse van de nabU gesitueerdegeluidgevoelige bestemmingen (I.e. woningen van derden) zijn berekend. De situeringvan het windturbinepark en van de rekenposities is weergegeven in de figuren 1 en 2.Daar bij een windturbinepark geen sprake is van piekgeluiden en (relevant) verkeer vanen naar de indchting, zijn in onderhavig onderzoek deze aspecten niet nader beschouwd,Aile berekeningen zljn uitgevoerd conform methode II in de "Handleiding meten enrekenen industrielawaai", uitgave 1999.Veer de overdracht is uitgegaan van een grotendeels absorberende bodem (8 = 0,8).Gezien het feit dat de nachtperlode volledig maatgevend zal zijn, hebben aileberekeningen betrekking op een ontvangerhoogte van 5 meter boven plaatselijkmaaiveld.De invoergegevens van het rekenmodel zijn weergegeven in bijlage I.3.2. Rekenresultaten3.2.1. Voorgenomen activiteitIn de navolgende tabel 2 zijn de berekende langtijdgemiddelde beoordellngsniveaus LAr.LTter plaatse van de nabij gesitueerde geluidgevoelige bestemmingen weergegeven voorde voorgenomen activiteit, dat wi! zeggen:5 windturbines, type Vestas V90 3.0 MW,locatie A,mode O.F 19181~2~RA 8

PEl.JTZTabel2Langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr,LT in dB(A),voorgenomen activiteitPositie (zie figuur 1)LAr,LT in dB(A)dagavondnacht01 Markdijk 1 39,4 39,402 De Hoop 4 43,6 43,603 Oude Dijk 8 34,6 34,604 Oude Dijk 6 28,2 28,205 Goudbloemsedijk 2 39,6 39,606 Poldersdijk 1 41,3 41,307 Poldersdijk 3 41,5 41,508 Poldersdijk 4 41,3 41,309 Wolverschans 2 34,7 34,710 Eerste Molenweg 5 35,0 35,011 Eerste Molenweg 6 30,4 30,412 Eerste Molenweg 8 33,3 33,313 Brede Molenweg 12 28,3 28,314 Palingstraat 37 26,4 26,415 Bol1endonkseweg 17 38,1 38,116 Bollendonkseweg 21 41,5 41,517 Bollendonkseweg 22 39,7 39,718 Bollendonkseweg 26 41,4 41,419 Bollendonkseweg 33 42,8 42,820 Rioolseweg 25 29,1 29,139,443,634,628,239,641,341,541,334,735,030,433,328,326,438,141,539,741,442,829,1De resultaten van de berekeningen zijn, gesorteerd naar brondominantie, weergegevenin bijlage II.De rekenresultaten zijn tevens weergegeven in de vorm van geluidcontouren, ziefiguur 3.Uit de berekeningen blijkt dat, op basis van de geschetste maxima Ie bedrijfsvoeringuitgaande van de voorgenomen activiteit, de grenswaarde van 43 dB(A) in denachtperiode in een positie (positie 02) juist wordt overschreden.Indien echter gedurende €len uur in de nachtperiode met windturbine 1 (de meestnoardelijke) bedrijf wordt gevoerd op "mode 4" (de rest van de tijd kan gewoon op "mode0" bedrijf worden gevoerd) zal oak volledig aan de van toepassing zijnde grenswaardeveer de nachtperiode worden valdaan.F 19181-2-RA 9

PELJTZUitgaande van deze bedrijfsvoering worden de navolgende langtijdgemiddeldebeoordelingsniveaus LAr,LT berekend, zie tabel 3.Tabel3 Langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr.LT in dB(A), voorgenomenactiviteit. bedriifsvoering geoptimaliseerdPositle (zie figuur 1)LAr.L T in d8(A)dag avond nacht01 Markdijk 1 39,4 39,4 39,202 De Hoop 4 43,6 43,6 43,303 Oude Dijk 8 34,6 34,6 34,604 Oude Dijk6 28,2 2B,2 28,205 Goudbloemsedijk 2 39,6 39,6 39,406 Pofdersdijk 1 41,3 41,3 41,107 Poldersdijk 3 41,5 41,5 41,208 Poldersdijk 4 41,3 41,3 41,109 Wofverschans 2 34,7 34,7 34,610 Eerste Molenweg 5 35,0 35,0 35,011 Eerste Molenweg 6 30,4 30,4 30,412 Eerste Molenweg 8 33,3 33,3 33,313 Brede Molenweg 12 28,3 28,3 28,314 Palingstraat 37 26,4 26,4 26,315 Bollendonkseweg 17 38,1 38,1 38,116 8oHendonkseweg 21 41,5 41,5 41,517 Bollendonkseweg 22 39,7 39,7 39,718 Bollendonkseweg 26 41,4 41,4 41,419 Bollendonkseweg 33 42,8 42,8 42,820 Rioofseweg 25 29,1 29,1 29,1Uit de tabel 3 voigt dat, uitgaande van de voorgenomen activiteit op basis van debovengenoemde "geoptimaliseerde bedrijfsvoering" volledig kan worden voldaan aan degrenswaarden conform de windnarmcurve. Uiteraard zijn oak andere bedrijfsvaeringenmet de windturbines denkbaar waarmee dit mogelijk is.De rekenresultaten voor de genoemde "geoptimaliseerde bedrijfsvoering" zijn tevensweergegeven in de vorm van geluidcontauren, zie figuur 4.F 19181-2-RA 10

PELJTZ3.2.2. Onderzochte uitvoeringsalternatievenTen behoeve van het onderzoek is een drietal uitvoeringsalternatieven onderzocht. Hetgaat hierbij om alternatieven waarbij sprake is van een andere locatie van dewindturbines (Iocatie B, lie figuur 1) en/of een ander type windturbine (REpower SM).Alternatief 1:5 windturbines, type Vestas V90 3.0 MW, op locatie 8Alternatief 2:3 windturbines, type REpower 5M, op locatie AAlternatief 3:3 windturbines, type REpower 5M, op locatie 8In de navolgende tabel4 zijn de berekende langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus L Ar • lTweergegeven voor uitvoeringsalternatief 1.Tabel4Langtijdgemiddelde beoordellngsniveaus L Ar .lT in dB(A),uitvoeringsalternatief 1 : 5 x 3 MW locatie 8Positie (zie figuur 1)LAr,LT in dB(A)dag avond nacht01 Markdijk 1 38,4 38,4 38,402 De Hoop 4 43,1 43,1 43,103 Oude Dijk 8 41 ,2 41,2 41,204 Oude Dijk 6 32,0 32,0 32,005 Goudbloemsedijk 2 39,6 39,6 39,606 Poldersdijk 1 40,3 40,3 40,307 Poldersdijk 3 41,4 41,4 41,408 Poldersdljk 4 41,2 41 ,2 41,209 Wolverschans 2 35,2 35,2 35,210 Eerste Molenweg 5 40,0 40,0 40,011 Eerste Molenweg 6 38,7 38,7 38,712 Eerste Molenweg 8 40,7 40,7 40,713 Brede Molenweg 12 32,5 32,5 32,514 Palingstraat 37 26,2 26,2 26,2F 19181-2-RA 11

pElITZVervelg tabel4Langtijdgemiddelde beeordelingsniveaus LAr,LT in dB(A),uitvoeringsalternatief 1: 5 x 3 MW lecatie BPositie (zie figuur 1)LAr,LT in dB(A)dagavond15 Bellendenkseweg 17 32,7 32,716 Bellendonkseweg 21 36,5 36,517 Bollendonkseweg 22 35,0 35,018 8ol1endonkseweg 26 36,8 36,819 8ol1endonkseweg 33 39,6 39,620 Rioolseweg 25 31,8 31,8nacht32,736,535,036,839,631,8De rekenresultaten voor uitvoeringsalternatief 1 zijn tevens weergegeven in de vorm vangeluidcontouren, zie figuur 5.Uit de berekeningen blijkt dat, uitgaande van uitvoeringsalternatief 1, op aile pasitiesinaile perioden voldaan wordt aan de van toepassing zijnde grenswaarden.In de navolgende tabel 5 zijn de berekende Jangtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr.LTweergegeven voor uitvoeringsalternatief 2.Tabel5Langtijdgemiddelde beoardelingsniveaus LAr,L T in dB(A),uitvoeringsalternatief 2: 3 x 5 MW locatie APositie (zie figuur 1)LAr,LT in d8(A)dag avond nacht01 Markdijk 1 36,5 36,5 36,502 De Hoop 4 40,1 40,1 40,103 Oude Dijk 8 33,0 33,0 33,004 Oude Dijk 6 27,0 27,0 27,005 Goudbloemsedijk 2 37,1 37,1 37,106 Poldersdijk 1 38,4 38,4 38,407 Poldersdijk 3 38,6 38,6 38,608 Poldersdijk 4 38,5 38,5 38,509 Wolverschans 2 33,1 33,1 33,110 Eerste Molenweg 5 33,6 33,6 33,611 Eerste Molenweg 6 29,3 29,3 29,312 Eerste Molenweg 8 32,2 32,2 32,2F 19181-2-RA 12

PElJTZVervolg tabel 5Langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr.LT in dB(A),uitvoeringsalternatief 2: 3 x 5 MW locatie APositie (zie figuur 1)LAr.LT in dB(A)dagavond13 Brede Molenweg 12 27,2 27,214 Palingstraat 37 25,2 25,215 Bollendonkseweg 17 35,0 35,016 Bollendonkseweg 21 38,8 38,817 Bollendonkseweg 22 37,3 37,318 Bollendonkseweg 26 39,0 39,019 Bollendonkseweg 33 40,6 40,620 Rioolseweg 25 27,2 27,2nacht27,225,235,03B,837,339,040,627,2De rekenresultaten voer uitvoeringsalternatief 2 zijn tevens weergegeven in de vorm vangeluidcontouren, zie figuur 6.Uit de berekeningen blijkt dat, uitgaande van uitvoeringsalternatief 2, eveneens op aileposities in aile perioden voldaan wordt aan de van toepassing zijnde grenswaarden.In de navolgende tabel6 zijn de berekende langtijdgemiddelde beoordellngsniveaus LAr.LTweergegeven voer uitvoeringsalternatief 3.F 19181-2-RA 13

PElJTZITabel6Langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr,LTin dB(A),uitvoeringsalternatief 3: 3 x 5 MW loeatie BPositie (zie figuur 1)LAr,L T in d B(A)dag avond nacht01 Markdijk 1 35,0 35,0 35,002 De Hoop 4 39,S 39,5 39,503 Dude Dijk 8 37,0 37,0 37,004 Dude Dijk 6 29,7 29,7 29,705 Goudbloemsedijk 2 37,3 37,3 37,306 Poldersdijk 1 36,9 36,9 36,907 Poldersdijk 3 38,6 38,6 38,608 Poldersdijk 4 38,2 38,2 38,209 Wolverschans 2 33,6 33,6 33,610 Eerste Molenweg 5 37,8 37,8 37,811 Eerste Molenweg 6 36,0 36,0 36,012 Eerste Molenweg 8 37,5 37,5 37,513 Brede Molenweg 12 30,3 30,3 30,314 Palingstraat 37 24,5 24,5 24,515 Bollendonkseweg 17 31,6 31,6 31,616 Bollendonkseweg 21 35,3 35,3 35,317 Bollendonkseweg 22 33,8 33,8 33,818 Bollendonkseweg 26 35,6 35,6 35,619 Bollendonkseweg 33 37,7 37,7 37,720 Rloolseweg 25 29,7 29,7 29,7,De rekenresultaten voor uitvoeringsalternatief 3 zijn tevens weergegeven In de vorm vangeluidcontouren, zie figuur 7,Uit de berekeningen blijkt dat, uitgaande van uitvaeringsalternatief 3, op aile pasitles Inaile beoordelingsperioden volledig wordt voldaan aan de van toepassing zijndegrenswaarden.F 19181-2-RA 14

PElJTZ4. BEOORDELING EN CONCLUSIEUit het onderzoek voigt dat, uitgaande van de voorgenomen activiteit, langtijdgemiddeldebeoordelingsniveaus LAr.LT bij woningen van derden zullen optreden van 26 tot 44 da(A),afhankeHjk van de beschouwde positie. aij de meest nabij gesitueerde woning zal degrenswaarde van 43 dB(A) voor de nachtperiode juist worden overschreden. In deoverige period en wordt wei voldaan aan de van toepassing zijnde grenswaarden.In het onderzoek is, uitgaande van de voergenemen activiteit (5 windturbines van elkbijna 3 MW op locatie A), een optimalisatie van de bedrijfsvoering met de windturbinesuitgevoerd, zodanig dat volledig wordt voldaan aan de van toepassing zijndegrenswaarden.Tevens is in het onderzoek een drietal alternatieven onderzocht met betrekking tot delocatie, respectievelijk het ap te stellen electrische vermogen van de windturbines. Hetgaat am de volgende drie alternatieven:alternatief 1: lecatie B, 5 windturbines van elk bijna 3 MW;alternatief 2: locatie A, 3 windturbines van elk bijna 5 MW;alternatief 3: locatie B, 3 windturbines van elk bijna 5 MW.Uit de berekeningen voigt dat in aile beschouwde alternatieven volledig wordt voldaanaan de van toepassing zijnde grenswaarden voor de dag-, avond- en nachtperiode.Er is op basis van de akoestische aspecten, geen sprake van een "meestmilieuvriendelijk alternatief' daar in aile beschouwde alternatieven een modus mogelijk iswaarbij lagere geluidniveaus in de omgeving realiseerbaar zijn.Wei zal hierbij naar een optimum gezocht dienen te worden tussen enerzijds electrischrendement en anderzijds geluidimmissie in de {woon)omgeving.Mook,Dit rapport bestaat uit:15 pagina's,7 figuren,bijlage I, bestaande uit 10 pagina's en 2 figuren,bijlage II, bestaande uit 22 pagina's.F 19181-2-RA15

Voorgenomen activiteit (Evelop A 3MW) en uitvoeringsaltematievenpElITZ~~--+!U1~1. ; :1IF-­1 '-.:1 _ /=I_ ..:.:....-,; c...:: '~~ 1 --

Situering geluidgevoelige objectenPElJTZ~rapport nr. F 19181-2 figuurnr. 2

LAr,L,contoufen voorgenomen activiteitPEurzLEGENDA'I30,0·35.0 dB(A)35,0·40,0 dB(A)40,0·45,0 dB(A)45,0·50.0 dB(A)50.0 • 55,0 dB(A)55,0· GO,O dB(A):> 6O.0dB(A)NachtpericdeVcorgenomen activiteil (IocalieOm!lr100m1!awaal • !L, E'IIl!oP. Wind park "Laakso Va~rl· • 3 MW por windmolon· Vocrgonomon 8ell",!o" (locallo AJ (P:'{ImjoI:lIF19161\Wind/1ark Laakso Vanrl~ • Goonoiso V5.43rapport nr. F 19181-2figuurnr.3

LAr,LT-contouren nachtperiodevoorgenomen activiteit, geoptlmaliseerde bedrijfsvoerinqpElITZLEGENDA:' . ,H:~00'i~'0':i' lf,*~t~~., ,t, .930,0 - 35,0 dB(AI35,0 - 40,0 dB(A)40,0 - 45,0 dB(AI45,0 - 50,0 dB(A)50,0 - 55,0 dB(A)55.0 - 60,0 dBCAI,. 6O,OdB(AINachtperiadeVaorgenomen activiteiL (racaliaOmII700mIIDwaai - IL. El(llop, Win~purk 'Laakscho Vnnrl" (21- 3 MW perwinrlmolon - Vooraenomen aclilileil (loeBUo A), geoplimnl [O;lproJectlF191611Wlndpork Laaksche Va3r!\) ,101000102000rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 4

LAr,LT-contouren uitvoeringsalternatief 1PEurZLEGENDA30,0 - 35,0 dB(A)35,0 - 40,0 d8(A)40,0 - 45,0 dB(A)7 45,0 - 50,0 d8(A)50,0 - 55,0 d8(A)55,0 - 60.0 dB(A)> 6O,Od8(A)NachtperiodeAlternalief 1, locaUa BOmIVI700 mIlawaDi ' IL. Ewlop. Windpark 'Laakso Vaan" - 3 MW par windmolan - Alrematief 1. localia B (D:\projecl\F19181\Windpe,k Laakso Vaarll). Goonoiso V5 43102000rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 5

LAr,LT-contouren uitvoeringsalternatief 2PElJTZLEGENDA1 1 30,0 - 35,0 dB (A)I -I 35,0 - 40,0 dB(A)1_ -~· I 40,0 - 45,0 dB(A)I~f l 45,0-50,OdB(A)50,0 - 55,0 dB(A)55,0- 60,0 dB(A):> 60,0 dB(A)NachtperiodeAtternatief 2 (5 MW, locaHa A)Omr700mrschaal = 1 : 2500031'1aal · Il, E'lClop. Windpark "Laakso Vaarr - 5 MW par windmolen - Allomali~r 2 (5 MW.loCilOO AI [O:lprojec\IF19111I1Winrlpark Laakscho Vaartl/ . Gooool5B V5 43101000rapport nr. F 19181-2 figuur nr, 6

~LAr,LrConlouren uitvoeringsalternatief 3PELJTZ' '\LEGENDAj 1 'I~--1 1 30,0 - 35,0 dB(A)1 I 35,0 - 40,0 dB(A)40,0 - 45,0 dB(A)45,0·50,0 dB(A)50,0·55,0 dS(A)55,0 • 60,0 dS(A)> GO,OdS(A)NachlperlodeOmIAlternatlef 3, (5 MW, locaUe B){r700mI~ wa"i • Il, Ewlop. Wlndpark "Laakso Vamr · 5 MW perwlndmol"n -AliomaUol3, (5 MW,loc~110 BI lO;'j>roJOClIF1D1BlIWlndpark Laakscho Vaartll , (;oonoisD VS,43102000rapport nr. F 19181 -2 figuur nr. 7

BIJLAGE IRekenmodel. voorgenomen actiViteilpElITZF 19181-2-RA-BYII. 1

PElJTZAkoestisch rekenmodel Geonoise (versie 5)Met betrekking tot de bij de invoergegevens gebruikte coderingen en typen geluidbronnen kan het volgende wordenopgemerkt:Aile begrippen en afkortingen voor zover hier niet uitgelegd of gedefinieerd, zijn ontleend aan de "Handleiding metenen rekenen industrielawaai", uitgave 1999.CoordinatensysteemIn de figuren is het beschouwde X-, y-coordinatensysteem aangegeven.Tevens zijn in deze figuren de beschouwde puntbronnen, vlakke bronnen, afschermingen en andere modelelementenaangegeven.Gegevens van de geluidbronnenIn het gehanteerde rekenmodel (Geonoise) worden de geluidbronnen gemodelleerd als puntbron, gevelbron, dakbron,lijnbron of mobiele bron. In de bijlage "overzicht brongegevens" zijn de volgende gegevens opgenomen:Punt-. gevel- of dakbronnen:Type:coordinaten:hoogte:Reflectield:Dempingld:Uitstraling:A-gewogenbronspectrum:Bedrijfsduur:als brontype kan worden gekozen 'Normale puntbron', "Afstralende gevel" of "Afstralend dak";x,y-coordinaten van de bran, oak weergegeven in de figuren;hoogte van het maaiveld en hoogte van de geluidbron ten opzichte van het maaiveld;indien de bran niet tegen de achterliggende gevel mag reflecteren wordt hier het nummer van dedesbetreffende gevel vermeld. Dit is het geval bij geluidafstralende gevels, deuren e.d.;indien een bran modelmatig binnen een object is gelegd, wordt hier het nummer van hetdesbetreffende object vermeld. De bron ondervindt dan geen demping van het object;in geval van een richtingsafhankelijke uitstraling van een bron, kan hier de richtingshoek en deopeningshoek worden vastgesteld. De hierbij opgegeven hoek betreft de kloksgewijze bepaalde hoek,opgegeven tussen de positieve V-as en de stralingsrichting. De openingshoek in graden, wordtopgegeven met de halve hoek aan beide zijden van de straHngsrichting.in octaafbanden en de resulterende bronsterkte in dB(A).De bedrijfsduurcorrectie C b wordt weergegeven in dB. Deze waarde wordt als voigt bepaald uit debedrijfstijd in %:BT(%)Cb=-10 log-- 100Lijnbronnen:coordinaten: x,y-coordinaten van het eerste en laatste hoekpunt van de bran;aant. puntbr: het aantal puntbronnen waarin de lijnbron wordt opgedeeld;Max. afst.: de (maximale) afstand tussen twee puntbronnen op de lijn;De overige items zijn gelijk, zoals bij de puntbronnen.Mobiele bronnen:coordinaten: x,y-coOrdinaten van het eerste en laatste hoekpunt van de bron;lengte: Jengte van de route van de mobiele bran;Max. afst.: de (maximale) afstand tussen twee puntbronnen op de Jijn;F 19181-2-RA-SYI 1.2

PElJTZaant. puntbr: het aantal puntbronnen waarin de bran wordt opgedeeld;gem. snelheid: gemiddelde snelheid van de mabiele bran;aanta!: het aantal vervoersbewegingen van de mobie!e bran, in respectievelijk de dag-, de avond- en denachtperiode;De overige items zijn gelijk, zoals bij de puntbronnen.Gegevens van de reflecterende en afschermende objecten1n het rekenmodel kan met betrekking tot afschermingen worden gekozen tussen gebouwen en schermen. In debijlage "overzicht objecten" is het volgende opgenomen:Gebouwen en schermen:Coordinaten: x,y-coordinaten van een hoekpunt, ook weergegeven in de figuren;Vorm: de vorm van het gebouw;Nodes: het aantal gemodelleerde hoekpunten van het gebouw;Omtrek: de amtrek van het gebouw;Oppervlak: het grondoppervlak van het gebouw;Hoogte: hoogte van het maaiveld en hoagte van de geluidbron ten apzichte van het maaiveld;Reftreflectiefactor. R x 100 % is het percentage gerefleeteerd geluid tegen het gewone abject;Cp:profielcorrectie. Correctieterm voor obstakels die van de ideale schermvarm afwijken, bijv. eendiJklichaam of wal;Koppe!1 & 2: het koppel en van het betreffende gewone objecVscherm aan de gebouwen of schermen 81 en 82,zodat deze samen als sen scherm worden gezien.Bodemgebieden:Coordinaten: x,y-coordinaten van een hoekpunt, aok weergegeven in de figuren;Vorm: de vorm van het bodemgebied;Nades: het aantal gemodelleerde hoekpunten van het bodemgebied;Omtrek: de amtrek van het bodemgebied;Oppervlak: het grondoppervlak van het bodemgebied;Sf:bodemfactor voor bodemgebied. Bf = 0 hard gebied, Bf ;:: 1 zacht gebied;Rekenpunten:Coordinaten:Hoogte:Reflectield:x,y~coordinaten van een hoekpunt, aak weergegeven in de fjguren;hoogte van het maaiveld en hoogle van de ontvanger ten opzichte van het maaiveld;indien de ontvanger is gesitueerd vaor een reflecterende gevel, kan hiervoor worden gecorrigeerddoor de reflecUe in het aangegeven gebouw buiten beschouwing te laten.In de plattegronden zijn de rekenposities aangegeven met het identificatienummer.Als rekenresultaten wordt het L Aeq weergegeven: het A~gewogen gestandaardiseerde immissieniveau L 1 , inclusiefbedrijfsduurcorrectieterm C b en meteocarrectieterm C m , per etmaalperiode.De beoordelingsniveaus (0.8. langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus LAr,LT en etmaalwaarde) kunnen hieruit wordenafgeleid met inachtneming van de toe51ag Kx (tonaal/impuls/muziek), de gevelcorrectieterm C g (indien met refiectiestegen de achterliggende gevel is gerekend), en etmaalperiodetoeslagen.F 19181-2-RA-BYI 1.3

Rekenmodel rapport nr. F 19181-2voorgenomen activiteitbijlage nr. I~'ode 1 : Voorgenomen ac t i vi t e it (loC1lUe A)Groep:hoofdgroepLijst Van Gebouwen, voor rekenmethode Industrielawaai - 1LId Omschrijving X-I Y-1 HOef . Hoogte Maaiv

Rekenmodelvoorgenomen activiteitrapport nr. F 19181·2bijlnge nr, IModel 'Voorgonomen lIc:tivlteit (IOC:llt\o AItlr...ep , hOQtdgroep(.lj81: YIW Ccbouwen, v~~r rekelUDt!~hode Indulltrie\lIwlUII - ILVO~, RochthoekRechthoekPolY'lOOflRec:hthoekRekRec:hthoekRochthook1I0

Rekenmodelvoorgenomen activiteit14adll'11Vootgl'lnoooan aetivltalt lloeatle A'CtOflP: hoofdqrCMIpI.ljn van Ontv.ngeu. voor teke.,...thQde Induliltlel ... aAI • II." 0> Wonlng De Hoop 4Won lng Dude Dljk I" 00 Wonlng Qud. Oljk 5Wonln9 Coudbloe~.adljk,"..Wonlng Poldendijk ,Wonlng Poldoudljk 1"lIonln9 Potdoradljk 4lIooiog WDlverochllnlll 2Wooing Rerate Molenwvg "lIon l ng &ersta Molenweg ,Wonln'jl Eor_tl MOlen"'''9•WO"iI19 urede ~~10n we9 12",., Wonln9 PlIllngstraat 37Wonlng Bollal1donkaewag""lIonlng lIollendonklJcw

Rekenmodelvoorgenomen activiteitrapport nr, F 19181-2bij1age nr, IModel,Vootgeno-en acciviteit IlIJcacie AIGroep,hooldgroepLljllt vln Ont,vangorB, voor rckenlllOthodo l ndustriolliloOlllli ' It."""""5,005.005,005 ,0115,005,005,1105, 005, 005,00U 5,005,005,005,005,005,005,005,005 , 005,00Hoogtc B HoogU C ll00qte DUoogtc tHCI09tc F Hulvcld Covol0 ,000,000,000,000,00..0,00 ..0,000.000,000,00""""""0,000,000,000.00 .,0,00....0,000,000,000,000,00GeonOiBe VS,'1325-2-2009 10:51:50

Rekenmodelvoorgenomen activiteitrapport nr. F 19181·2bij lage nr. IModel , VoorgcnolU

Rekenmodelvoorgenomen activit eitrapport nr. F 19181·2bijlage nr. IMOdel ,VoorgenOlD8n IIctlv!Lelt Ilocot ic AICroep, hoofdgroepI.ljn Viln puntbroooen, voor rekenllethode fndustr!eli!"ilili -II."lloogte MOIl!vcld II roncype (;eve )105,00 0,00 Nor,-olll105,00 0,00 Nor_Ill105,00 0,00 IIor_ol•105.00 0 . 00 Nor_III, 105.00 0,00 Nor_IIIOe"p. 10 Rlchl .0,000.000,000,000, 00Hook Cb(OI CIJIAI Cb(NI " lOr 61)60,00 0,00 0,00 0,00 90, 40)60, 00 0,00 0,00 0.00 90, 40160,00 0,00 0,00 0,00 90,403&0.00 0,00 0.00 0,00 '0.401~0,00 0,00 0.00 0,00 90,40aeonoise VS.43 25·2·2009 10:52:09

Rekenmodelvoorgenomen activiteitrapport or . F 19181·2bijlage or. IModcl : Voorgcnomen a ctl"I~ .. lt llocatlc III"roop:hOQ(dgro~pLij st v(ln I'untbronnen. "oor rokenmllthodo Indu9trlelllwII,,\ . lLLwr 125 l.owr 250 Lwr 500 Lwr lk,9~, 70 95,80 100.50 102,60l .... r 2 kLwr ,litLwr akL ... r TOt.:lat9~. 70 95,80 100.50 102,609·r,70 95 ,80 100.50 102.60,9~, 70 95,BO 100.50 102,6095, BO IOO.SO 102.60,9~,1010),70 99,]!)10),10 99, )0103,10 99,)010), 70 99, ) 0103.10 H.3094,10 10B.S69~,10 108,U9~. 10 108.569~, 10 t08,5694.10 108,56Geonoise VS .4325·2-2009 10:52:09

RekenmodelVoorgenomen activitcitrapport nr. F 19181-2figuur nr. 1.1LEGENDA1;'l3~ i(!)*GebouwOntvangerPunlbronOmIschaal:: 1 : 25000700 m!99000 100000 101000IndustrielawaDI . IL. Evolop. Wlndpark "Laaksche Vaan" (2) - 3 MW per windmolen • Voorgenomen aelivilol! (Iocalla AI ID:lprojectlF191 B11W1ndpark Luekscho Vaanl!. Geonolse V5.43102000

RckcnmodclVoorgenomen Ilctiviteitrapport nr. P 19181-2figuur nr. 1.2LEGENDA~~%jIDc:1*GebouwOntvangerPunlbron300m"""' ....schaal = 1 : 13000403000==---,I401.000100000 101000Induslrielawaal- IL, Evolop, Wlndpnrk "Laakscho Vaart" (2) - 3 MW porwindmofen - Voorgsnomsn aclivileil (IDealie A) \D,\projBcl\F191BlIWlndpark Laaksche Vaarllj, GBonoiaB VS.43

BIJLAGE IIRekenresultaten lAr,LT voorgenomen activiteitPEI.JTZF 191B1-2-RA-BYII II. 1

LAr,LTvoorgenomen activiteitrapport nr. P 191Bl¥2bij lage nr. II~lodel, VoorgenOlllcn aetlvltelt Cioeatle II) . J MN per windlllQlen • Evelop, W1ndpark "[,!llIked". vaart" [2)Bljdrage van hoo!dgroep op ontvan

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181-2bijlage nr. IIModolo Voorgenomen IIctivltelt (loc.tle AI - 1 JoI\ot POI' wlndlllOlen 8velop. Wlndpllrk " Lllllk."ho Vllllrt" (21DI:ldra9~ van hoofdgroep op ontvllngorP\lnt 02 A - Wonlng lie HOOp 4Itekenfllothodo IndustrlalllWlIlI1 • 11./ Pcrlodu,-Alle perloden",~'.Omllchrl:1vlng lloogta Avond IIl1eh~_lAo , .... 'el_ 105.0 4 1 .6 41, ' 41.' Sl,' H.~ 3 ~. '7.1_ 105.0 J6.~ 36.' 15. , 46,9 36.' •••... lA. 7./. 105.0 33.4 ]),4 n,4 43.4 31.4_4A •• 7.,_ 105.0 29,3 :n.3 2'.3 19.1 30 ••, '.' L'_SA, , .... './11 105.0 2'.2 26.2 26,2 36.2 21.0 LaTotllion 41,6 n,'7AIle getoonde dB,wllllrdon ~ljnA-gcwogonGeonoise VS.43 25-2-2009 10:53:17

LAr,LTvoorgenomen activiteitrapport nr . f'19181·2bij lage nr. IIModel, Voorgonomen Gctlviteit (locatio A) - 1 Mil per winl:llllOll!n - Evolop, Wlndpllrk ·LaGkuche v .... n · (2)nljdnge van hoot dgroep op ontvllngorpunt 0 3-"1 - lIonlng OUdo DJjk 9Rokonnaethod" Induotr;\oh ...."i - XL: Pedodo: Aile perlodenOmechrljvlngHO"':!"toAvend N,ltht E~",llli ,."-- ---- ---- -- ----._-- ------------. ---_... -- _.. _. --' -_.--' _..-_._- _ ..--_ ... '".---_ .....--_. --- ------ -- -_. -------"_. '--' ----wm5A, ~, ''''/6 105,0 ) 0,8 JO,8 30 . 0 40,8 31. S 0,'WIII~" 1\, ~, 'm/a 105 ,0 28,8 28,9 28,9 )8, a 30.0>

LAr,LTvoorgenomen activiteit rappo'ct nr . P 19181-2bij 1age nr . ItHOdel: voorg._n ac:~lvIUit (Iocatie Al - ) KIf per wind_len - EvC!\op, W;"dpGrk "!.G.llkllc:he VlIlIn" 1~1Bljdng. van hootdgroep op ontvlIllgerpunt O~jl . 1I0ning OUdll Dijk ,Rakl!~thodC! Jnd\llcrlll1awalli - IL, Pariodll' Alle periodl:na..c:hrijving Hoogt."~, Avond Necht n..a .. l------_. -_.... -_. _. --_. --_.. -..----_.--_. ---.---- --_. -----_. -----_. _. _. --_. _. ----_. _. _. _. --_. --------- _. --_. _. "---_. ---- ""_511, 1./. 105.0 23,4 21.4 23,4 33,4 25,1 ' .._411 •• 1./. 105,0 :12, I 22, 1 22, I 12. I 2 4 ,1 '-'_3A. '01, IDS ,0 lO,9 20,' 20,9 10,9 n,' '-'_2A, 1_, • 105,0 19,6 19,6 19, , 29, , 22 . 5, ,~'. .... '10/_ 10S,0 II,) II. ] \8, 1 28, I 2-l,4Total." 21,2 28,2 39 . 2 ]0,'"l1e getoond .. dn·wlarden 1I.1jn II-g(lwogen'"'"Geonoise V5 , 43 25 - 2-200~ 10:53:26

LAr,l.{rvoorgenomen activiteit rapport. nr. F 19181~~bijlage nr. IIModel , Voorgeno.cn acttvltalt Oocllt l .. AI . 3 HIf p"r .. Ind.olen . !::v.lop. wl ndpark "t.aakllche Vililrt" 12)Uljdragll Vlln t>oofdgroep op ontvllngerpu"t. 05-"1 • Won lng Goudbloo", ... dljk 2Reken_thodll IndunriClawaDi • H., period ..: Aile perioden.. Oouchdjving Hoogte , Avond Hacht EtOlalilCo........... " ..._._................................................. _ .................................................... "... lA, ~ . ."./. 105,0 )G,' )i,' 3&.& ~'. 6 16./i ... 2A. HW • 7./. 10S.O n. Ii 33.6 n.6 H.Ii ll.Ii •••_lA. ". "./- 10!.,O 29. 9 2'. , 29.9 H.' 30.9_4A,• ••• './a 105.0 2'.0 2',0 2'.0 39.0 30.', '.' ..'.... SA. , " .7./. 105.0 15.) 2'.1 ) 31i.l 28.S ",Totalsn 19. Ii 39. Ii 40.0Alll1 glltoonde dB· .. aarden djn lI · gewogonGeonoise V5. 43 25-2-2009 10:53:30

LAr,LTvoorgenomen activiteit rappor t nr. F 191al ~2bijlage nr . IIModel , Voorgenooaen .. cttvltott Clo" .. tlo AI • 3 Mil por .. Indlllolen • Bvo:lop, IIlndpark "t.a.. keche Vallrt" C~IBtjdnge van hootdgroop op ontvangerpunt 06 ;0. • Wonlng poldoredl:!k 1lIekel'lllet.hode fndunrlel ...... i . II., Perlode ,-Alle perioden" ""a 35,2 3S,2 35,2 ~5, 2. 15 .2•••'".. "~... 2,1" . ,.; 105. _1,1,. 7.'. 105, a 31. • n .• Il.' 41.' 32,2• -,. 7./. 105 , 0 n. 2 2& ,2 21.2 ]1,2 29, ,, '.'_SA, , .... 111/11OII!lchrljvln'l ll oo9t l> 00, Avond Nacht Iit 1.. .......... ................ ...................... ....._... .......................... -,.............................." .. I ... ,, .... 7./ • 105,0 11,8 38,8 18,8 48.' )8, ,'.'105 ,0 25,4 2S ,~ 2.S,~ 35,4 27,3 , ..Totll i en 011. 1 U ,l 41, 1 51,1 41,5Aile aetoond_ dB· ..... rd. n 1£jn A· gewogenGeonoise VS , .,3 25-2-2009 10:53:35

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 1 ~lBl ~ 2bij lage nr, IIHodel , Voorgonomen aCClvltelt. !locatlc A) • 3 MW per wlndllKllcn . EVl!lop. Wlntlpurk " L.6.ll k:I

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181-2bijlage nr. IIMOdul , Voorgl!no.on uctivitllit e\OCllcJe AI - 1 HW per wlndfllOll!n - Evclop. Wlndpllrk " Loot. ch. v"iln° e21Bl j dragll van hoofdgroop op ontVilngerpunt 09_A - Wonlng Polderadijk 4Jlekl!n$ltthoda InduutrlelaWlIlI1 - fLI purtode: AliI! pedtxleno..ochrljvlngUooguAvand HlIcht Et .... al"_ ..-_....-_. --_. --_. --_. --_... _.. -----------_. ----_. _. _...--_. ---_. -_. _.'"'-------_. _.. _ .....-----_. -------_. -----_. " _. ---. ""WIllA. I ~, 1./, 105,0 n, a n, a lB, • u,a 38,' 0,0, _2A, I 1./_ 10S. 0 ]!>.l 15,1 15, ] 45,3 35.3 0,0I _lA, I ~, "" 1./_ 105,0 32,0 12,0 32,0 42.0 32.1 0,'_4A, I ~, 7_/_•105.0 28,4 28,4 2'. 4 U,4 2'.', ",.... 50,1" I"", 1./" 105,0 25,5 25.5 a,s ".15.5 21,4TotCl i Cin 41. J ~l, J 41.) 51,1 41,5Ail e gatoond .. dB-wollrdon : Ijn A- gewogenGeonoise V5.43 25-2-2009 10:53:43

....LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19191- 2bij lage nr. IIModal : VoorgenOlnan /lcti ll iteit (ioclltie Al • 1 Mif per wl ndmolen • EVeiop, WlndpRrk .Lnnkscho VilQrt " (2)nijdrayu II/ln hooCdgroep op ontvbngerpunt O'_A • Wonlng Wolvorschans 2RekcnJIIl!thode Ind\llltrielllwll/I.l . ILl Perlode: lilt .. pIlrlodenOmGchrJ.jving1I0ogtllAvond tlacht Etnta/lJ....................................................................... "-_"'''............... --....._.. _...""'III, ".7m/G 105 ,0 )1, 2 )1,1 )1.2 41,2wm2A, ~. 1"'/G 10S ,a l,.e 28. a 2B.8 ,Je . IWIIIlA, ".1m/s 10S,0 26 , S 26,S 26, S 36, S. ""'4A • Mif. 7 r1l/s 10S.0 2.1.1 2~ .3 2 4 ,1 H,l, orrll5A, , "'.1 ../s 10S,0 22.1 22. ) 22.3 32. 1"Om.. ' ...-.......ll.e 0. ')0.0'"'"28.226 , 4 ,.,l~ , 9 UTotalclI H,1 ]o!,1 4~,1]5,~II.Ue 9"toond~dB- wall.rden 1:ljll ,.· gewogenGeonoise VS.43 25-2·2009 10: 53:49

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181·2bijlage nr. IIMOdel, Yoorgenomen lIc:tivitCit (locAtio AI • ) fI'I per wind_len · £velDP. WlndJHIrk -wilk ecl'lc Y"lIrc " U)Bljdrege vlln IIootdgroep tip ontvangerpunt 10_.11. • wonlng Ecretc HOlenweg ~Rekcnlllethodc Indun rl. lIIwillil . 11.; Period.: Alte pcrloden.. OaIIchrljvlng Hoogte , Avond NlichL Etou.l..... " .......... ...... ............................... ................................................................... " '".... lA. 7m/a 105,0 28 •./ 28, ./ 21,7 38,7 29. , ..,.... ~A,• ""7m/_ LOS.O ~8, S 28,5 28, ~ 38.5 29,0 >, ,",,2A, 7 ../11 105,0 28, a l8,O :018,0 39,0 n,4 _ SA. 7./ _".""105,0 21 ,8 17,8 1"1, 1 3-',8 29,2, ",.... IA, , "',-,./- 10S.0 25.8~"26,8 l,,8 28,4 >, ,0Tot"len 35,0 35,0 35 ,0 45, 0 3',4Ge.onoise VS.4J

LAr,LTvoorgenomen activiteit r apport nr. F 19181-2bij1age nr. IIModol , VocrgcnoJl1cn IIctivltelt (loc4tle Al . 1 MW per .. I nd",olen - ~:velop. Wlndp4rk "!.4l1ksche vaart. 121IIljdrogc van hoofdgroop op ontvllngcrpunt I I_II . Wailing Ef;'r.!Ito ~101enwog 6Re ko nmott>odll InduntrlQlawllo.1 • ILl Porlod", Aile pe dodcnO ochrtjvl ng " oogte"~, Avond NachC £tm,,"l U............................ _... ..-......... -- ... -- -- .. --. -- -- ... . -- . -- -- ....... -- ... -- ........ --............ -- .... ----"".... 511. 7m/a 10~ .0 21.6 27.' l7,~ 31,6 29 ,0"""4A. ""1m/s 105,0 H.2 2 4 .2 24,2 3 ~, :2 25, S, ..... lA. "',1m/s 105,0 2 1 .1 21.1 21, 1 )1, 1 22,S "'",..... 211. "",1m/s 105,0 19.2 19.2 19.2 29.2 20 ,9, .... 111. , ""7m/s 105,0 17,4 17.4 17. 4 ~7, ~ U,l'", 'otllien 30,4 30.4 10, 'I 40,~ 11. 8'"Geonoise VS.43 25-2-2009 10:53:56

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181-2bijlage nr. IIHodel , lloorgenOGlQn "c:tlvltelt IloC:lltle Al - 1 ~w pet "Ind.. len - li:ftlop. Windp"rk - 1 .."Il,c:he Va"rt" 121Bljdngll vlln hoofdgroClp op ontv;snllerpunt 12_A • Waning Reute MOlIIn"lIlI 8Mekon=uthodu Industrlal.WBIII • IL, Porlodu, Al10 pctlodunOI!sc:hrljvlng HoogtCl DBg Avond Nllc:ht. Ecual c;"---------....-------.. _.. --_. --_. ---.. _...------_ .......... _...-........... ..._.. _...... .. --.. _. _...--_. _. _.. ---_. ----- '"• -" "", .,./- 105.0 2',0 H,O J9,0 19,0 )0.0 w.SII, "",1 ../s ".IOS ,O 21,9 21, , 21.' ]1, , 29.2_lA,, ,", 11(1/11 10S,0 2&.5 2',5 2',5 3', S 21 , ) ',0 '"".. 2A, "",1110/. In,o 22,8 22.B 2J, I )2,6 23,1 .,'wool " , , ""1 ../. 1O~, 0 20,~ 20,5 20,6 10. 6 21,9'"Totalen n, ) n , 3 n.) 4),) l4.4IIlle gotoondv dB-w;Sllrd

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181·2bij 1age nr. IIModol : Voorglmomen octlvltolL jlocatll! A) . J Hlf per wlndlllOlen ' E;vl!lop, Wlndpork "J.aakaeho Voart" C~)91jdroge von hootdgroep op ontvangcrpunt II_II . I'/onl,,'1 Brede Molonweg 12Rokorlllletnodo rndllPt r ll!iawO/li • II./ Poried", AIle porloden.. Otuehrijvlng HOQgtlt , Avend HGeht ~:tMa l".. .. ............. --...................................................................................................." ""_SA, "" ,./- 105,0 23,1 2], I 2), I 31, I 25.5_4A,• .... , 1./e 10$,0 22,2 22,2 22,2 32,2 2 4 , a _ lA , .... , ,./- 105, a 21.2 21, 2 21. :I 31,2 2l,' "._2A, .., 1./_ 105,0 20,1 20. I 20 ,1 10,1 21.0, ,'.'WIIIIA. , "".1./_ 105,0 18.'II. , II,' 28, , 21.''"Totall", 28 ,3 28,] 21,3 ]1.3 n.oAlit! glltoonde da··wailrdon .ijn A' gow09811Geonoise V5.43 25-2-2009 10:54 :06

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181- 2bijlage nr. II140del : Voorgenomen activiteit Ilocatie III - 1 H~I per windmolen . Evelop, Windpark ~Laa ksche Vaart" (21Bijdr4ge van hooEdgroep op ontvangerpunt 11 11 • won1ng Pal ng5troDt 37Rekenmethode I ndustrielawaai • IL: eeriode,-Alle periodenId Omschrijving Hoogte Dag Avond NQcht Etm"al 1.01 COl-------------- --_._--- ------------ ------------------------------. ----------- --- --------- ----- ------------_ .. _-._ .. . . ---5 wmSA, J 141'1, 7m/s 105·,0 23,'- 23,2 23,2 3:1,2 25,6 2,4~ wmt./\ , 3 !-1W, 7m/s 105,0 20,5 20,5 20 ,5 )0,5 23.1 2.63 wmlA, J 1-1\." 7m/s 105,0 .17,8 17,8 17,8 27.8 20.6 2.92. wlI12A t J I4W, -Im/s 105,0 1>1 .0 14,0 14 , 8 24,0 1-1,9 3.11 wmlJl, 3 1,11'1, -1 m/II 105,0 12.6 12,6 12 , 6 22.6 15.0 3,2Totalen 26,0' 26.4 36,4 29, 0Alle gctoonde dB-waarden zijn A-gewogenGeonoise VS . 43 25-2-2009 10:54:11

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181-2bijlage nr. IIModel: VoorgenOjQOln acttviteit Ilocatle Al - 1 MI/ per windlllolen - Evulop, lIindpark "I.aakeche vato:rt " (21Bljdragc van hoofdgroep op ontvangcrpunt l~_A - Wonlng Dollendonkse .. ag 11RekamllOlthodll Industrielawllai - IL, periodo: IIlll! perlod'lIl.. OlImchrijvtng ll00gtl!", Avond tI~cht Iitmo.alO.-- _.-._ ...... _-- -_. --_... _....... __ . -._- -..._- --- --_....-- .... --- -- ----- _._. ----- -. __ . -- _. ---- -_. --- -. -- --- _."_ ,..--.. ---, _~A,"'.1",1, 105.0 J6.~ 16. ~ 36.S 46.5 ]6,5 0.0_~A,,"'.'",/e 105,0 n.l 32.1 32,1 42.1 l2. 1 0.0_lA, "'.1m/u 10S,0 24.1 2 '1, , 24, , 3~ ,1 25.2 0.'_2A, ~III , 1m/a 105,0 20,6 20,6 20 ,6 ]0,' 22,0 U, ".111., , "'.1 ../.. 105,0 11. , \1, G 11.6 2',6 19.5 ...Totllien JB,l 38, I JB, I ~e,lAile getoondl! dll · ... a~rdl!ndjn A-gcwogenGeonoise VS.43

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr, F 19181-2bijlage n.r , IIMOdol, voorgenOlAon ao;tlvlteit (loca~le AI • 1 IoIW per windlOolen • Evclop, II'lndpark "L4l1ksc:hc Vaart" (2)Bljdnglt von hoo!dgrocp op antvangerpunt " II • 1O'0n\ng lIollllndonk,eweg 21AekenllOthodll Indulltrlelawa.,1 • 1t.1 Per-iod. , -1I1Ie pcrloden.. OIIs"hrl jving UOO

LAr , LTvoorgenomen activiteitrapport nr. F 191Bl-2bi j lage nr. IIMOdel, voorgenomen actjvJtel~ (locatie 1\) . 3 Mil per wind a,5 29. , 28. 6 la. 6 29,8 '.,wmll\ , , 1111, 1m/s 10$,0 25,8 25,8 25, B ]5,8 2 1 , 1".Omschrljving Hoogte ~, Avond lIIu::ht Ec",aal '.1 ,.Totaten 3!1,1 40,0AIle gctoondo dn-... aarden zljn A-gowagenGeonoise V5, 43 25- 2-2009 10:51:25

LAr,LTvoorgenomen activiteitrapport nr . F 191Bl-2bijlage nr . IIMOdel, VoorgenOCHn actlvltliit (locatla Al • 3 HW per wlnckK>len - Evelop. Wlndp"rk "t.aak"chll Vaaet" 121Dljdrogll van hoofdgroep op ontvangerpunt 18_A - Waning BollcndonkReveg 26Rekenmethodtt Ind"l;Itrielll.wu.l . IL l perlode, Alle p

LAr,LTvoorgenomen activiteit rapport nr. F 19181-2bij lage nr. IIModul, VoorgenOlllen IIctivl teit 1l0caUe fI) • ) WI per wlndmolen - £velop. Mtndpark - l,.(Iak8chc Vallft " (21Bijdrage Van hoofdgfoep op ontvanqorpunt 19_1'. - Monlng Bollllndonksllweg ))RokenlQothodll rndunriellll

LAr,LTvQorgenomen act iviteit rapport nr. F 19191-2bijlage nr. IItotodvl, Voorgllnotaen activltelt Ilocotla Al - 3 MIf per wlndlWl." - Evelop. lI"indpark "Laokacho VOllrt " 121Oljdroge van hootdgroep op ontvangerpunt 20 II - Waning RJool.e~eg 25Rokenmeth

Voorgenomen activiteit (Eve lop A 3MW) en uitvoeringsalternatievenPElJTZDeelt~flkI;HoC\'o.1( Nieuwe ~!I~ __-~~=='i==-r- J o.4I~ I ----__~r--'~ J-D.; ~II .- ~ - - Fl '~ I - --/- -- - - :::-:. -'=lr",(' :I ........:.>_I---Jg~.~rapport nr. F 19181-2Sui;ormaf1S'LegendaEvelop AEvelop B• Bollendonk• Eneco• Groene OijkZwanenbergsewegfil1uur nr. 1

Situering geluidgevoelige objectenPElJTZ@rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 2

LAr,Lrcontouren voorgenomen activiteitPElJTZLEGENDAY30,0 - 35,0 dB(A)35,0 - 40,0 dB(A)40,0 - 45,0 dB(A)45,0 - SO,O dB(A)50,0 - 55,0 dB(A)55,0 - 60,0 dB(A)> 6O,OdB(A)NechlperlodeOmIVoorgenomen eclivileil (loceUe~700mIscheel = 1 : 25000lawDal • IL. Ewlop. WlndpDrk "LAAkso Vaarr . 3 MW por wiMmelen· Veergonemen pelh.IDI! peeaUe A) [D:'IlrojodIFI91BlIW,ndpn,k Leakse Vo.~q • Gconoiso V5.43rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 3

LAr,l,-contouren nachtperiodevoorgenomen activiteit. geoptimaliseerde bedrijfsvoeringPElJTZlEGENDA30,0 - 35,0 dB(A)35,0 - 40,0 dB(A)40,0 - 45,0 dB(A)45,0 - 50,0 dB(A)/ 50,0 - 55,0 dB(A)/ 55,0 - 60,0 dB(A)> GO,OdB(A)NBchlperiodeVoorgenomen aclivileit (locaUe ~~Om700m! !schaal = 1 : 25000lewaal - 11., E\'olop. Wlndpark "Loak6cho Vear!" (2) - 3 MW per wiMmolon - Vooroononlen nc!i~!orl (Iocello A). geoplimol [D:'{lrojotllF191 BllWinr1pillk Loaksthe Vaartlj ,rapportnr, F 19181-2 figuur nr. 4

LAr,L,contouren uitvoeringsalternatief 1PElJTZ"- --',-- 40,0lEGENDA30,0 - 35,0 dB(A)\ 35,0 - 40,0 dB(A)- 45,0 dB(A)45,0 - 50.0 dB(A)50,0 - 55.0 dB(A)55,0 - 60.0 dB(A)> 6O,OdB(A)NachtperiodeA1lernalief 1. locaUe BVOmIschaal = 1 : 25000700mI\~\,. -.laVlDa, - IL. Ewlop. Wind park "Loakso Vaarr - J MW por windmolon • AilomallDf I, IOC"liD B IO;lprojDCIIFl9181lWlndpark Laakso Vanrl'! • Goon0l5D V5 43rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 5

L Ar ,L1-contouren uitvoeringsalternatief 2PElJTZLEGENDA30,0 - 35,0 dB(A)35,0 - 40,0 dB(A)t40,0 - 45,0 dB(A)- l.\ j7' 45,0 - 50,0 dB(A)\// 50,0 - 55,0 dB(A)/ h 55,0 - 60,0 dB(A)> 60,0 dB(AI-- NachlperlodeAJlernatief 2 (5 MW, locatio A)OmIlr700mIschaal = 1 : 25000100000~wa91 ·IL, Elo1llop, Wind park 'Laakso Vaorr - 5 MW por windmolon - AllomaUc! 2 (5 MW, locallo A) (O:lproJOcIlFI9181IWindpark Lanhscho Vaenl), Goonolso V5 43rapport nr. F 19181-2 figuur nr, 6

LAr,L,contouren uitvoeringsalternatief 3PElJTZJ,LEGENDA30,0 - 35,0 dB(A)35,0 - 40,0 dB(A)--'\,40,0 - 45,0 dB(A))/45,0 - 50,0 dB(A)\I50,0 - 55.0 dB(A)55,0 - 60,0 dB(A)> 6O,OdB(A)NachtperlodeAltarnatier 3, (5 MW.locaUe B){rOm700m! !3waol · IL, Elo1llop, Wlndpark 'LAakso viliI,r . 5 MW por windmolon - AliomoUol3. (5 MW . loeaUo B)(D : ~'ojoctIF!!l181\Wlndfla'k Lnnkscho VannI) , Goonolso VS .43rapport nr. F 19181-2 figuur nr. 7

RekenmodelVoorgenomen acliviteitrapport nr. F 19181-2figuur nr. 1.1LEGENDAGebouwEI Ontvanger* PunlbronOmI700mIschaal = 1 : 25000100000 101000Induslrtolowaal • IL. Evelop. Wind park "LaskBche Vaer1" (2)·3 MW por wlndmolon· Voorganomon ocllvlloll (Iocalle A) ID:lprojocl\F19181IWlndpark Laoktcho Vaar1I) . Gaonolu V5.43102000

RckcnmodclVoorgcnomcn oclivilcilrapport nr. r 19181-2figuur nr. 1.2LEGENDAGebouwc:I Onlvanger* PunlbronOm300 mI.w! ........schaal = 1 : 13000/.403000---

ECOFYSBIlLAGE 5 SchaduwcontourenSchaduwcontouren variant NULSchaduwcontouren voorkeursvariant EV A3Schaduwcontouren altematief EVB3Schaduwcontouren variant EV A5Schaduwcontouren variant EVB5Schaduwcontouren cumulatievariant CUMA+ENSchaduwcontouren cumulatievariant CUMASchaduwcontouren cumulatievariant CUMB+ ENSchaduwcontouren cumulatievariant CUMBBijlage 5. Schaduwcontouren:1110

ECOFYSo 250 500 750 10DOmMap: Halderberge_topo , Print ~!e 1 :25,000, Map center RDI (NL) East: 101,328 NCIf'Ih: 402,889* E.xismg WTG_ 5 lsolines showing shadow in Shadow hours per year. Real value calculalion _Bijlage 5, Figuur 1. Schaduwcontouren nulalternatief (NUL)Bijlage 5, Schaduwcontouren 2/10

ECOFYSA NewWTGo 250 500 750 10DOmMap: HalcIeJberge_mpo • Print scale 1 :25.000. Map center R01 (NL) East: 101.285 Nonh: 402,935* Existing WTGlsolines showfig shadow in Shadow hours per year. Real value calculalion.Bijlage 5, Figuur 2. Schaduwcontouren voorkeursvariant EVA3Bijlage 5. Schaduwcontouren 3/10

ECOFYSA. NewWTGo 250 500 750 1000mMap: H~rb!!rge_lopo, Print scale 1:25,000, Map center ROI (NL) East: tOl,l77 North: 402,849* Existing WTGlsolines showing shadow ir1 Shadow hours per ynr, Real value ca'culalion.Bijlage 5, Figuur 3. Schaduwcontouren alternatief EVB3Bijlage 5. Schaduwcontouren 4110

ECOFYS_5J.. NewWTGo 500 1000 1500 2000 mMap: HaiderbertJe_lopo , Print scale 1 :40,000, Map center ROI (NL) East: 101,205 Nonh: 403,OQO* Existing WTGlsolines sllol'ling shadow in Shadow hours per year. Real value c.lIculation.Bijlage 5, Figuur 4. Schaduwcontouren variant EVA5Bijlage 5, Schaduwcontouren 5/10

ECOFYS_5A NewWTGo 500 1000 1500 2DOOmMap: Haiderberge_lOpo , Print scale I:

ECOFYSA. NewWTGo 500 1000 1500 2000 mMap: Halderberge_tollo , Print scale 1:50,000, Map center ROt (NL) East: 102,140 North: 403,217* Exis1ing WTGlsolines showing shadow in Shadow hours per year. Real value c.1lculalion.Bijlage 5, Figuur 6. Schaduwcontouren cumulatievariant CUMA+ENBijlage 5, Schaduwcontouren 7110

ECOFYS)., NewWTGo 500 1000 1500 2000 mMap: H~rbl!rge_lopo. Print scale 1:40.000. Map center ROI (NL) East: 102.300 NDf1h: 403.202* Existing WTGlsolines showing shiidow in Shiidow hours per yl!iir. Reiil value calculation.Bijlage 5, Figuur 7. Schaduwcontouren cumulatievariant CUMABijlage 5. Schaduwcontouren 8/10

ECOFYS).. NewWTGo fioo 1000 1500 2000 mMap: Hajderberge_lOpo , Print scale 1:50,000, Map cen~ RDI (NL) East: 102,138 Nonh: 403.157* Exisling WTGlsolines sho\oMg shadow in Shadow hours per year. Real value calculation.Bijlage 5, Figuur 8. Schaduwcontouren cumulatievariant CUMB+ENBijlage 5. Schaduwcontouren 9/10

ECOFYS_5),. NewWTGo 500 1000 1501l 2000 mMap: HoIderberge_lOpo , Print scal>e 1 :40,000, Map center RDI (NL) East: 102,346 Nonh: 403,261* Existing WTGlsolines shol'ling shadow ill Shadow hours per year. Real value ca/ocIJlalion.Bijlage 5, Figuur g, Schaduwcontouren cumulatievariant CUMBBijlage 5, Schaduwcontouren 10/10

BI1LAGE 6 VisualisatiesECOFYS------Standpunten van fotovisualisaties14 visualisaties uit 4 verschillende standpuntenBijlage 6. Visualisaties 1116

ECOFYSBijlage 6, figuur 1: standpunt 1: Halseweg; standpunt 2:Allenweg; standpunt 3: A-B weg; standpunt 4:PalingstraatBijlage 6. Visualisaties 2116

N....OJOJ01u:::

V)>­I.L.oUu..JL.::J::J0>u:::

N.....c::l0..""0c:2VlVL..:l:lClu:::

~ (ouu...J",[(l> wN...,C::JC." c19(f)LIl....::J::JiL '"

zw+«~::::lU"'­I..:l:lenu:::

zw+al::E=>UN....,C:::Ja."0C19Ul

\I)>­L&..oUUJ(]'IL..::J::Jenu:::

~ (oUL.LJa.....L..::J::JClu:::

V)>­L&..oUUJL!)::;wM...C::JC.-0...cIIIIf)..-i..-iL..::J::JClu:::

V)>-L&.-auu.Jzw+u

~ (LL.oUL.l.JI"'l....'­::J::Jenu:::

~>-LL..

en>-LL..oUL1.J-~zw+co~=>uv..,C::JC.-0ccotilLIl.-iL..::J::Ju:: '"

ECOFYSBIlLAGE 7 ZichtbaarheidskaartenBijlage 7. Zichtbaarheidskaarten 111

•> •C -cGJra >cu1ft0-a :cC-... ftS(/)~faCU.-(lJ.r;.L-roro.c......,.r;...., cu Nu0-(lJ>-rofa c.c ..., > «CU CUJ:Z U(I)~D.-0 fafaCU>W-I~~faQ.CUC.- .a~:J...,-ac.-~

Evelop Netherlands B.V.WindturbineparkLaaksche Vaart te HoevenAnalyse zichtbaarheididentificatieprojectnummer:070557.008184.00planstatusdatum:4 februari 2009opdrachtleider:ir. J.J. van den Bergauteur(s) :opdlClchtgever:No;Co

1. Inleiding1.1. Doel en opzet332. Zichtbaarheidkaarten2.1. Zichtbaarheid2.2. Zones2.3. Zichtbaarheidkaarten558111

Figuur 1.1 Situering van de parkenZ1chtbaarheld windturblnesEvelop aile parkeRLEGENDA• 'l.'I ;o,ntufbl'r .. ~ Er"1cca 5x3 ~y~'V'.lOd"..crtl·nt" E·.~lop•~••••9 5xJ r~w~"1 Indtur.: ,ne E'_ etc!] B 3115 ~ WW'nd~urv \ n~ E· .. ~ l op A Jx 5 111'1~~llnd;t.Jtc ~ ru:: E",t:iOP ~ 5)13 H:WWlnd~~me S.~ l lendo ,, ~:Wlnrj:Urt;·ine Groene DiJIt;I'i,nd::ur:'·,nelW2rtenO~I}-;e>vi~g2

1.1. Doel en opzetDoel rapportageIn het gebied ten zuiden van de Mark tussen Hoeven en Zevenbergenis onlangs het windturbinepark Groene Dijk (5 x1,3 MW) gerealiseerd (zie figuur 1.2 en 1.3). Daarnaast zijninitiatieven voor de realisatie van de volgende nieuwe parken(zie figuur 1.1):- windpark Hoevensche Beemden (Eneco);- windpark Laaksche Vaart te Hoeven (Evelop), hierbij zijner twee opstellingsvarianten Evelop A en Evelop B. Beidevarianten kunnen worden uitgevoerd met vijf keer 3 MWof drie keer 5 MW.- Evelop A heeft een ligging die iets meer in oostelijkerichting is gesitueerd dan Evelop B;- windpark Bollendonk (Cooperatie Laakse Vaart) ;- windpark Zwartenbergseweg (WEOM).De maatvoering van de verschillende typen windturbines is opgenomenin tabel 1.1.Tabel 1.1. Gehanteerde maatvoering van de windturbinesType windturbine Ashoogte Rotordiameter TiphoogteBestaand park 66 60 963 MW 105 90 1505 MW 135 127 1983

In het kader van het op te stellen MER is het noodzakelijk omde zichtbaarheid van de diverse windturbineparken in onderlingesamenhang nader te bepalen. Door de commissie-meris verzocht om daartoe viewsheds op te stellen. Voorliggenderapportage bevat de gevraagde zichtbaarheidkaarten.Opzet rapportageIn hoofdstuk 2 wordt in eerste instantie de methodiek toegelichten zijn vervolgens de zichtbaarheidkaarten opgenomen.Figuur 1.2 Windturbinepark Groene DijkFiguur 1.3 Windturbinepark Groene Dijk4

2.1. ZichtbaarheidZichtbaarheid algemeenHet theoretische maxima Ie zicht wordt bepaald door fysiekegeografische kenmerken en kan objectief berekend worden.Hetzelfde geldt voor de zichtbaarheid van onderdelen van dewindturbines op bepaalde afstanden. Hier bepalen de afmetingenvan de onderdelen in hoeverre het menselijke oog zenog kan waarnemen. De weersomstandigheden bepalen demaximale meteorologische zichtafstand, of wei de afstand tothoever het zicht reikt. Van de zichtafstand bestaan langjarigemeteorologische statistieken gebaseerd op waarnemingen vanaf zee en/of land.Waarnemend vermogenDe grootste onderdelen aan een windturbine zijn de mast ende rotorbladen. Voor de bepaling van de maxima Ie zichtafstandwordt uitgegaan van het grootste onderdeel. Bij de mast is dediameter van belang. Bij de rotorbladen is de bladwortel hetbreedste deel van het blad. Voor de gondel is de hoogte of diameterrelevant. In tabel 2.1 zijn de resultaten weergegeven.Onafhankelijk van het type is de gehele windturbine zichtbaarop een afstand van circa 14 kilometer. De mast is maximaalzichtbaar van 15 tot 19 kilometer (afhankelijk van het type).WeersomstandighedenDoor de weersomstandigheden is de zichtbaarheid sterk wisselend.Door het KNMI in De Bilt zijn tussen 1981 en 2000 elk5

uur van de dag bij daglicht de zichtbaarheid gemeten. Hierbijzijn de volgende waarden gemeten 1 ):- 5 kilometer: 77 % van de tijd;10 kilometer: 57 % van de tijd;- 20 kilometer: 31 % van de tijd;- 30 kilometer: 9 % van de tijd.TabeI2.1. Maximale zichtafstand windturbinestype wind- onderdeel bepalende verdwijnafstand metturbine afmeting (m) twee ogen (km)E82 mast 4,6 19,0rotor 3,5 14,3gondel 4,5 18,6V90 mast 3,5 14,4rotor 3,4 14,1gondel 3,6 15,0Figuur 2.1. Windturbines op afstanden 5, 15 en 25 keer de tiphoogte(zie ook bijlage 1)Foto 1: Afstand van de waarnemer tot windturbine is 5 keer de tiphoogte: de directe omgeving (tiphoogte is 145 meter, afstand is 725meter). De windturbine is dominant in beeld.Circa de helft van de tijd zijn windturbines dus niet zichtbaar opafstanden van meer dan 10 kilometer. Op relatief korte afstand(tot 5 kilometer) zijn de weersomstandigheden dusdanig datwindturbines zichtbaar zijn. In figuur 2.1 zijn foto's genomenvan een windturbinepark op afstanden van 0,7 / 1,2 en 3,6kilometer. De foto's zijn genomen bij helder weer. Wat opvalt isdat de witte windturbines fel afsteken tegen de blauwe horizon.61) H. U:lrzing ed all. De zichtbaarheid van de Belle van Zuylen-toren,2007.

Foto 2: Afstand van de waarnemer tot windturbine is 15 keer de tiphoogte:de overgangszone (tiphoogte is 145 meter, afstand is 2.175meter). Duidelijk waarneembaar.Foto 3: Afstand van de waarnemer tot windturbine is 25 x tiphoogte(tiphoogte is 145 meter, afstand is 3.625 meter). De windturbinesbevinden zich net op de rand van de zone van 5 tot 25 keer de tiphoogte.Vanaf hier en verder weg zijn de windturbines een elementvan de horizon.7

2.2. ZonesMethodeDe mate van zichtbaarheid is in beeld gebracht met behulp vaneen animatie die is vervaardigd met behulp van het programma3DSMAX. Er wordt uitgegaan van drie zones:- a tot 5 keer tiphoogte (directe omgeving), dominant inbeeld;5 tot 25 keer de tiphoogte (overgangzone), duidelijkwaarneembaar;- 25 tot 100 keer tiphoogte (op afstand), waarneembaaraan de horizon.Deze zonering wordt door het adviesbureau RBOI gehanteerdbij de landschappelijke beoordeling van windturbineparken. Ditis toegepast in de Beleidsvisie Windenergie Sloegebied, merbeoordelingWindturbinepark Stavenisse en MER windturbineparkKreekraksluizen - Spuikanaa/. Door de op ervaring gebaseerdezonering en met behulp van de an imaties is de matevan zichtbaarheid redelijk exact bepaald.Figuur 2.2. Toelichting op de analyse van de zichtbaarheid van windturbinesin de polder.Geeft hel gebied sanwaarin de wi1dturbinesdorrInant aanwazlg zijnIn hellnlschap (1Dt 5xtiphoogte ).Geenwindlurbineszictllbaar.Dee! vandewtndturbines zichtbaar.Hoe donkerder degrijsloon. des te minclerwindturbines erzichIbaaI zijrLAlle windllmneszichlbaat.8Beoordeling tot 25 keer de tiphoogteDe zichtbaarheid van het windturbinepark wordt beoordeeld toten afstand van 25 keer de tiphoogte. Het betreft dus de zones:directe omgeving (0 tot 5 keer tiphoogte) en overgangszone (5tot 25 keer tiphoogte). Tot deze afstrand is het landschappelijkeeffect van windturbines groot. De mate van zichtbaarheidhangt af van de plek van waarneming en de tussenliggendelandschapselementen.Geen he! gebied aanwaarin de windturbinescIuldeljJt aanwezig zijnin h8l1andschap (5 tot25 keet tiphoogle).Gebied wast dewindturbines aan dehorizon aaflwezjg zijn.

In figuur 2.2 is een beeld van de analyse weergegeven en istevens aangegeven hoe de zichtbaarheid ge"interpreteerd moetworden. In de diep zwarte gebieden is geen enkele windturbinezichtbaar. In de helder witte gebieden zijn veel windturbineszichtbaar. Bij de grijstonen is een deel van het windturbineparkzichtbaar.Figuur 2.3. De puntbron wordt op tiphoogte geplaatst en projecteertde schaduw van de dijk met beplanting op het achterliggendegebied.Relevante landschapselementenDe zichtbaarheid van de varianten is bepaald in een gebied tot25 keer de tiphoogte. Hierbij wordt rekening gehouden met deafschermende werking door verticale elementen zoals hoogteverschillenin het terrein, bebouwing, en beplanting. Er is gekozenvoor een globale inventarisatie van de huidige situatie.Hierbij zijn ten aanzien van de hoogte van landschapselementenen het relief de volgende uitgangspunten gehanteerd:boombeplanting populier;- volgroeid: 20 meter;halfwas: 10 meter;- erf: 10 meter;- jong: 5 meter;bebouwing: 8 meter;binnendijken: 4 meter;hoogtelijnen: elke 2,5 meter verwerken in ondergrond.In de animaties zijn de windturbines weergegeven als lichtbronnen(puntbron) op de tiphoogte, zie figuur 2.3. De schaduwendie hierdoor worden veroorzaakt zijn de gebieden waar dewindturbine niet te zien is. Er is van uitgegaan dat aile objectenmassief zijn.9

Boombeplantingen zijn massiefIn de analyse wordt er vanuit gegaan de boombeplantingenmassief zijn. Het verschil in doorzicht tussen zomer- en winterbeeldwordt dus niet betrokken bij de animaties. V~~r debeoordelingen is dit ook niet relevant daar dit effect voor ailealternatieven het zelfde zouden zijn.Geen rekening houden met waarnemingspunten in laanbeplantingLaanbeplanting aan weerszijden van een weg of dijk wordenbij de animatie als volledig zwart gezien (geen windturbineszichtbaar). In werkelijkheid is er vanaf de weg juist goed zichtop de windturbines, daar aileen de stammen van de bomen afen toe het zicht onttrekken. V~~r het bepalen van de effectentussen de alternatieven is een analyse waarbij met dergelijkeverschillen rekening wordt gehouden te gedetailleerd van aard.De verschillen zijn overigens voor aile alternatieven gelijk, endus ook niet relevant.Figuur 2.4.Zichtbaarheid van een van de twee windturbines (bestaandepark).10Geen rekening houden met recreatieve routes of hetaantal waarnemersBij een nadere verfijning van de animatie kan inzicht wordengegeven in het aantal waarnemers en ook het doel van hetverblijf van de windturbines. Dit kan door bijvoorbeeld door hetaangeven van de verkeersstromen in het gebied of het analyserenvan de recreatieve routes. Een dergelijke verfijning vanhet onderzoek zal naar verwachting niet leiden tot een anderebeoordeling.

Tiphoogte of ashoogteBij de bepaling van de zichtbaarheid is uitgegaan van de tiphoogte.Dit kan gezien worden als een worst case benadering.Ais aileen de tip of een klein deel van de wiek zichtbaar isdan zal dat weinig opvallen. De tijdsperiode van waarneming isdan immers kort mede omdat de beweging dan zeer gering is.Waarnemingen in het veld bevestigen dit beeld.2.3. ZichtbaarheidkaartenFiguur 2.5 Windturbinepark Groene DijkIn deze paragraaf zijn de zichtbaarheidkaarten van de zes situatiesopgenomen. Het betreft de volgende situaties:1. Evelop A 5x3 MW en Groene Dijk;2. Evelop B 5x3 MW en Groene Dijk;3. Evelop A 3x5 MW en Groene Dijk;4. Evelop B 3x5 MW en Groene Dijk;5. Evelop A 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en Zwartenbergseweg;6. Hoevensche Beemden (5x3 MW), Evelop A 5x3 MW, Bollendonk,Groene Dijk en Zwartenbergseweg;7. Evelop B 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en Zwartenbergseweg;8. Hoevensche Beemden (5x3 MW), Evelop B 5x3 MW, Bollendonk,Groene Dijk en Zwartenbergseweg;9. Hoevensche Beemden (5x3 MW), Bollendonk, GroeneDijk en Zwartenbergseweg;10.Bollendonk, Groene Dijk en Zwartenbergseweg.1 1

Figuur 2.6 Situatie 1: Evelop A 5x3 MW en Groene DijkZIchtbaarheld windturblnesE"elop situatie 1LEGENOAW,ndtur:J,ne E.· ~lop A 5,3 r~w12• Wlndtur.: ,ne Grc~." DIJ~• l icht!>:larheld ~M

Figuur 2.7 Evelop B 5x3 MW en Groene DijkZ1chtbaarheid windturblnesEvelop situatie 2LEGENDAWlna~r~ ne E','e1op 9. 5.3 t'. W• \-bncJ\.ur::: ( n~ Gn::oer.~ DIJ~ .• ! Z ( ~l1t~1arh('ld ~N'.:!lurblne·.;.MSi:andlif~50) 1 !phoo·~:~A~·,:,,"dliJi'1 lS;.- t!:Jt'J:;.:o;te1 3

Figuur 2.8 Situatie 3: Evelop A 3x5 MW en Groene DijkZ1chtbaarheid windturblnesEvelop situatie 3LEGENOAWlnC::ur~ ' n2 EVElop A 3, S r~1'I• \1.'lnrj~ur:;~ l n'..: Grt"'!-re D'J~,. ' Z l (.nt~,1,~rhvld W Ir "~IUrblne"i.Afs~andilin Sx , ,phoQI~'te14';~ ';~il~dl:J;"l l5)' tl, ~-:;.~:;tt:

Figuur 2.9 Situatie 4 : Evelop B 3x5 MW en Groene DijkZ1chtbaarheid windturblnesEvelop 5ituatie 4LEGENDAl'ilnarurc lne E'.EIOp B 3.S ~w• "~ ' Ind .... ur-:;Hll!. Grtoer~ Dill.,• Z!( htt.~~~ .·ht'id 'r"t'lfl d.lurl,ines.:.Js:~r)dll In Sox 1,phOO';'t€M'j~ .. ndl; lil 25:c tI'D~~·:;te1 5

Figuur 2.10 Situatie 5: Evelop A 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZ1chtbaarheid windturblnesEvelop situatie 51 6LfGENDA•••••W, ndturbine Evelo'D A 5~ JWlndturbmc So< I~";jc,,kW l nd!urb;n,~ Gro".ne D,)kWmdtu,b'neZ'",,3 rten~;;r9S€v.egZ,[fltbai!lme,d wl ..,dturbin"5Mstilnd1iiJr, Sx :IP~'D09t~M')taMh)n ~S. [lpr'0Q9tt'

Figuur 2.11 Situatie 6: Hoevensche Beemden (5x3 MW), Evelop A 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZichtbaarheid windturbinesEvelop situatie 6LEGENDA• W,,'dturbrl'l~ ~nccCl 5~] "1Y.'•••Whdturbil'le Eve.lap A Sd\'.'rndturbrnc Bo j lc"dOl'.~\\'rodlurlJifiC Groene D :,! kWrndturblneZwacti'nc-: rs;

Figuur 2.12 Situatie 7: Evelop B 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZ1chtbaarheld windturblnesEvelop situatie 7LEGENDAW,ndtu

Figuur 2.13 Situatie 8: Hoevensche Beemden (5x3 MW), Evelop B 5x3 MW, Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZlchtbaarheld windturblnesEvelop situatie 8LEGENDA• Wlnct~,rblr,t tn~ 5..;3 M'N•••WI rld1 u'b ~ ne E ..'elop e. s)(.3-',\'lnljt'Jrbl r.c S:.lIcn

Figuur 2.14 Situatie 9: Hoevensche Beemden (5x3 MW), Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZ1chtbaarheld windturblnesEYelop situatie 9LEGENDA• lII',ndturbtne En~o 5~3 MW• Wmcturbl~~ Bollcn~or'>k• \Y,nOt"rOt~e Groene OiJk\\'mawrDlne!warte r. ~95e",eg20. ' Ztmrbaarhe'd ·... ,ncturblnes:..fs.t~n{jlt)n 5~ tJphoogtcM5t~nOl l; n 25. ttpM()()te

Figuur 2.15 Situatie 10: Bollendonk, Groene Dijk en ZwartenbergsewegZ1chtbaarheld windturblnesEvelop situatie 10LEGENDA•••-Won