De invloed van het Global Reporting Initiative op het institutionele ...

De invloed van het Global ReportingInitiative op het institutioneleveranderingsproces induurzaamheidsverslaggevingMarieke PouwelsUtrecht, december 2005Doctoraal scriptieFaculteit Sociale WetenschappenVrije Universiteit AmsterdamBeleid Communicatie en OrganisatieBegeleider: Dr. Ir. F.G.A. de BakkerTweede beoordelaar: Dr. A.S. Wilts

VoorwoordTer afsluiting van de studie Beleid Communicatie en Organisaties (BCO) aan de Vrije Universiteit teAmsterdam heb ik een exploratief onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving en de rol van het Global Reporting Initiative. Mijn interesse inmaatschappelijk verantwoord ondernemen is aangewakkerd toen de multinationale onderneming waarik werkzaam was, vanuit de maatschappij kritiek ontving op bepaalde activiteiten en hetorganisatiebeleid. Ondanks dat maatschappelijk verantwoord ondernemen of duurzaam ondernemenen duurzaamheidsverslaggeving geen onderdeel uitmaakten van het BCO studieprogramma, heb ikvoor deze richting gekozen om mijn studie af te ronden.Graag wil ik een woord van dank uitbrengen aan mijn scriptiebegeleider Dr. Ir. F.G.A. de Bakker voorzijn kritische blik en goede tips. Tevens wil ik Dr. A.S. Wilts, mijn tweede beoordelaar bedanken.Uiteraard wil ik alle respondenten die hebben meegewerkt aan het onderzoek hartelijk bedanken voorhun tijd en levendige informatie die ze aan mij beschikbaar hebben gesteld. Tot slot wil ik mijn oudersen vrienden heel erg bedanken voor alle mentale steun, vooral aan het einde van mijn scriptietijd.Marieke PouwelsDecember 2005, Utrecht

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingInhoudsopgaveHoofdstuk 1 Inleiding 5§ 1.1 Duurzaamheidsverslaggeving 5§ 1.2 Het Global Reporting Initiative 7§ 1.3 Institutionele verandering 8§ 1.4 Onderzoeksvraag 9§ 1.5 Methodologie 9§ 1.6 Structuur scriptie 10Hoofdstuk 2 Theoretisch kader: Institutionele verandering 11§ 2.1 Inleiding 11§ 2.2 Institutionele theorie in de organisatiewetenschappen 11§ 2.1.1 Het ‘oude’ institutionalisme 11§ 2.1.2 Neo-institutionalisme 12§ 2.1.3 Niveau van analyse 13§ 2.3 Institutionele verandering 15§ 2.4 Model van institutionele verandering van Greenwood, Suddaby en Hinings 17§ 2.5 Theoretisering 19§ 2.6 Legitimiteit 21§ 2.7 Professionele associaties 22§ 2.8 Conclusie 24Hoofdstuk 3 Methodologie 25§ 3.1 Onderzoeksontwerp 25§ 3.2 Selectie van case Global Reporting Initiative 26§ 3.3 Dataverzameling 26§ 3.4 Operationalisatie 28§ 3.5 Validiteit en betrouwbaarheid 29§ 3.6 Data-analyse 30Hoofdstuk 4 Duurzaamheidsverslaggeving 31§ 4.1 Inleiding 31§ 4.2 Eerste periode: vóór de oprichting van het GRI 31§ 4.2.1 Ontwikkeling duurzaamheidsverslaggeving 32§ 4.2.2 Ontwikkelingen betreffende GRI 33§ 4.3 Tweede periode: 1997-2000 34§ 4.3.1 Ontwikkelingen duurzaamheidsverslaggeving 34§ 4.3.2 Ontwikkelingen betreffende GRI 34§ 4.4 Derde periode: 2001 35§ 4.5 Vierde periode 2002-heden 36§ 4.5.1 Ontwikkeling duurzaamheidsverslaggeving 36§ 4.5.2 Ontwikkelingen betreffende GRI 37§ 4.6 Actoren van invloed op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving 38§ 4.6.1 Invloed van actoren 38§ 4.6.1.1 NGO’s, internationale organisaties en belangenvereniging 38§ 4.6.1.2 Overheid 39§ 4.6.1.3 Accountants en adviesorganisaties 40§ 4.6.1.4 Ondernemingen 40§ 4.6.1.5 Overige actoren 40§ 4.6.2 Invloed van het GRI 41§ 4.7 Conclusie 42December 2005 3

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 5 Institutioneel veranderingsproces 45§ 5.1 Inleiding 45§ 5.2 Precipitating jolts 45§ 5.3 Deïnstitutionalisatie 48§ 5.4 Preïnstitutionalisatie 49§ 5.5 Theoretisering 51§ 5.6 Nabootsing 53§ 5.7 Diffusie 56§ 5.8 Reïnstitutionalisatie 57§ 5.9 Conclusie 59Hoofdstuk 6 De rol van het GRI als professionele associatie 61§ 6.1 Inleiding 62§ 6.2 Arenafunctie of discussieplatform 62§ 6.3 Medium ter representatie 64§ 6.4 Monitorfunctie 65§ 6.4.1 Vrijblijvend rapporteren 66§ 6.4.2 In accordance rapporteren 67§ 6.4.3 Toekomstvisie over de GRI richtlijnen 67§ 6.5 Conclusie 68Hoofdstuk 7 Conclusie, reflectie en aanbevelingen 71§ 7.1 Inleiding 71§ 7.2 Samenvatting 71§ 7.3 Conclusie 79§ 7.4 Reflectie en aanbevelingen 80Literatuur 83Bijlage I Global Reporting Initiative 881 Introductie 882 Structuur van het GRI 883 Stakeholder engagement 894 GRI Richtlijnen 895 In accordance rapporteren 91Bijlage II Respondenten 92Bijlage III Operationalisatie schema 93Bijlage IV Interview 95Bijlage V Matrix invloed actoren 99Bijlage VI Matrix institutionele processen 105Bijlage VII Matrix professionele associatie 119December 2005 4

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingbottom line 1 , companies must demonstrate responsibility by reporting fully on their environmental,social and economic performance, governments must create the frameworks for this accountabilityand markets must promote sustainability by acting on the information” (SustainAbility, 1996:22).CompanyTriple Bottom LineResponsibilityFull, standardised, state of the artenvironmental, financial en socialreporting. True and fair view ofglobal and local impacts.Reporting in all world regionsagainst global operatingstandards. Responsible lobbying.Internal and external evaluation ofsocial and environmentalperformance. Institutionalised‘multi-way’ stakeholderengagement.GovernmentTriple Bottom LineAccountabilityMinimum mandatory reportingframeworks. Commonenvironmental and socialaccounting methodologies andindicators. EnforceableEnvironmental Quality Standards(EQS). Punctive measures forcorporate non-performers.Environmental and social taxreform. Sustainability-screenedpublic procurement andinvestment.MarketTriple Bottom LineSustainabilityPressure for greater corporatedisclosure across the triple bottomline. Information needs madeexplicit. Use of disclosedinformation in all investment andconsumption decisions.Rewarding good performers andpenalising laggards. Striking abalance between rights and needsas sahreholder, costumer andcitizen.Figuur 2 Herziening van het originele 5-Stadia model: verbreding van stadium 5.(SustainAbility, 1996: 23)Uit een onderzoek uitgevoerd door KPMG 2 en de Universiteit van Amsterdam (2002) blijkt dat van de250 grootste multinationals 29% aangaf verslagen over duurzaamheid te publiceren. Een derde van die29% liet zich inspireren door de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI). Het GlobalReporting Initiative is een multistakeholderproces dat richtlijnen heeft gevormd op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving (GRI, 2004a). In de volgende paragraaf volgt een korte introductie vandeze institutie. De meerderheid van de multinationals die over duurzaamheid rapporteren, richt zichnog steeds op de traditionele onderwerpen van rapporteren, zoals health, safety & environment (HSE),werknemers relaties, etc (Kolk, 2004). Uit dit onderzoek blijkt dat ondernemingen die via de GRIrichtlijnen verslag geven, niet meer alleen over traditionele onderwerpen rapporteren. Er is eenverandering merkbaar in het instituut externe rapportage. Het is dan ook interessant om in ditonderzoek nader te kijken welke rol het GRI hierin speelt.1 Elkington (1997) introduceerde de term ‘People, Planet and Profit’, die refereert aan de triple bottom linewelke ondernemingen in acht moeten nemen als zij belangrijke ondernemingsbeslissingen moeten nemen. Detriple bottom line geeft aan dat er nieuwe verantwoordelijkheden, taken, aansprakelijkheden, routines, methoden,ethiek, autoriteiten, regelgeving en stakeholders rechten en behoeften zijn die verdeeld moeten worden overeconomische, sociale en ecologische dimensies.2 KPMG is een wereldwijd opererende accountants- en adviesorganisatie (2005).December 2005 6

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 1.2 Het Global Reporting InitiativeDe ‘Coalition for Environmentally Responsible Economies’ (Ceres) 3 , een Amerikaanse non-profitorganisatie, maakte voor het bedrijfsleven een stap in het omzetten van duurzaamheid naar eentastbaar begrip. Zij richtten in 1997 het Global Reporting Initiative (GRI) op. Dit was eeninternationale poging om duurzaamheidsverslaggeving te standaardiseren, en bracht meerdereinitiatieven samen, waaronder principes van Ceres, World Business Council on SustainableDevelopment (WBCSD) 4 en Fédération des Experts Comptables Européens (FEE). Het GRI heeftaspecten overgenomen vanuit de accountancy en daarmee een raamwerk gebouwd voorduurzaamheidsverslaggeving. Een uitgebreide introductie van het GRI over de structuur en derichtlijnen is te vinden in bijlage I.Er zijn geen andere raamwerken op internationaal niveau die gebaseerd zijn op de triple bottom line,het multistakeholder principe en op consensus. Er zijn wel nationale initiatieven opgezet dooroverheden, ondernemingen en NGOs 5 . Deze proberen op een lijn te blijven met GRI om internationaalgebruik mogelijk te maken. (GRI, 2004b). Door de komst van dit initiatief is getracht meer houvast tebieden aan ondernemingen over de manier van duurzaamheidsverslaggeving. De uiteindelijke missievan het GRI is om verslaggeving over economische-, milieu- en sociale gegevens net zo routinematigte maken zoals dat het geval is in de financiële verslaggeving (GRI, 2004c). Omdat het GRI uniek isdoor het triple bottom line-, multistakeholder- en consensusprincipe, en doordat steeds meer nationaleen internationale ondernemingen de GRI Sustainability Reporting Guidelines als uitgangspunt nemenvoor hun duurzaamheidsverslagen, is het interessant om de rol van het GRI in de ontwikkelingen vanduurzaamheidsverslaggeving nader te onderzoeken.In duurzaamheidsverslaggeving is de laatste jaren veel veranderd, mede door de komst van het GRI.Kolk (2004) geeft aan dat de bijdrage van het GRI aan deze ontwikkeling vooral ligt in het verbeterenvan kwaliteit, striktheid en gebruiksgemak van duurzaamheidsverslaggeving. Deze verandering induurzaamheidsverslaggeving kan gezien worden als een nieuwe institutie, er is een nieuw patroonontstaan van sociale actie (Giddens,1984).3 Ceres werd opgericht in 1989 door milieugroeperingen en institutionele beleggers, om samen te streven naarhogere standaarden voor milieuprestaties en informatievoorziening van ondernemingen (Ceres, 2005)4 De WBCSD is een verbond opgericht in 1992, bestaande uit 175 internationale ondernemingen uit meer dan 35landen, die door hun gemeenschappelijke toewijding voor duurzaam ondernemen verenigd zijn (WBCSD, 2005).5 Een non-governmental organization (NGO) is een non-profit organisatie die op vrijwillige basis op lokaal,nationaal of internationaal niveau kwesties bespreekbaar maakt die het algemene belang dienen (UN, 2005). Determ wordt hier beperkt tot belangengroepen met een sociale-, culturele-, wettelijke- of milieuachtergrond.December 2005 7

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGreenwood et al. (2002) is voor dit onderzoek toepasbaar om de rol van het GRI in het institutioneleveranderingsproces weer te geven, omdat het GRI sterk lijkt op een professionele associatie.Greenwood et al. (2002) leggen in hun onderzoek de nadruk op de rol van professionele associatiestijdens deïnstitutionalisering en verandering. Zij sporen wetenschappers en onderzoekers aan omverder onderzoek te doen naar deze rol. Met deze scriptie wordt hieraan een bijdrage geleverd door derol van het Global Reporting Initiative tijdens het institutionele veranderingsproces induurzaamheidsverslaggeving onder de loep te leggen.§ 1.4 OnderzoeksvraagDit onderzoek heeft als doelstelling door middel van exploratief onderzoek zowel een bijdrage televeren aan de kennis over duurzaamheidsverslaggeving in het algemeen als meer inzicht geven in deempirie over het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving. Na een korteintroductie van het institutionele veranderingsproces en de professionele associatie die de basisvormen van dit onderzoek, kan de probleemstelling geformuleerd worden. De onderzoeksvraag die indeze scriptie centraal zal staan is als volgt:Wat is de invloed van het Global Reporting Initiative als professionele associatie op hetinstitutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving vanaf haar oprichting in1997?Hierna volgen de deelvragen die er voor zullen zorgen dat de centrale vraag in deze scriptie zovolledig mogelijk beantwoordt kan worden. De eerst twee vragen hebben betrekking tot het vormenvan een theoretisch begrippenkader, dat als basis kan dienen voor het onderzoek. De deelvragen zijn:1. Hoe verloopt een institutioneel veranderingsproces?2. Welke invloed heeft een professionele associatie op een institutioneel veranderingsproces?3. Welke ontwikkelingen zijn er geweest in duurzaamheidsverslaggeving voor 1997 en na 1997?4. Welke actoren zijn van invloed geweest op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving?5. Welke invloed heeft het Global Reporting Initiative op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving?6. Hoe is het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving verlopen?7. Welke rol heeft het Global Reporting Initiative als professionele associatie gespeeld in hetinstitutionele veranderingsproces?§ 1.5 MethodologieOm juiste gedetailleerde gegevens te verzamelen over het de ontwikkelingen voor en na 1997, en overde invloed van het GRI, is in dit onderzoek een kwalitatieve casestudy uitgevoerd. Het onderzoek isDecember 2005 9

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingexploratief van aard, er wordt gewerkt met gegevens vanuit het GRI en vanuit een aantal Nederlandsebedrijven. Er worden twee manieren van datavergaring gebruikt. Ten eerste worden data verzamelddoor het houden van interviews met medewerkers van het GRI en medewerkers vanadviesorganisaties, overheid, belangenverenigingen en rapporterende organisaties. Ten tweede wordengegevens verzameld met behulp van tekstuele data uit diverse bronnen, o.a. duurzaamheidsverslagen,onderzoeken, brochures en beleidsdocumenten. Het proces van verandering induurzaamheidsverslaggeving, de rol van het GRI hierin, de invloed van andere actoren op het procesen de anticipatie van organisaties op deze ontwikkelingen zullen door gebruikmaking van het modelvan Greenwood et al. (2002), de aanvulling van Parkhe (2003), en de functies van de professioneleassociatie van Greenwood et al. (2002) een leidraad vormen voor het beantwoorden van dedeelvragen.§ 1.6 Structuur scriptieVolgend op het inleidende hoofdstuk zal in hoofdstuk 2 het theoretische kader uiteen worden gezet. Erwordt een beknopte beschrijving gegeven van de institutionele theorie, met de nadruk op de neoinstitutioneletheorie. Het procesmodel van Greenwood e.a. (2002) wordt aangenomen als basis voorde casestudy. In hoofdstuk 3 wordt de gekozen methodologie onderbouwd. In hoofdstuk 4 wordt naderingegaan op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving en de invloed van actoren op dezeontwikkelingen. In hoofdstuk 5 worden de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving besprokenaan de hand van de fasen van institutionele verandering. In hoofdstuk 6 wordt de rol van het GRI alsprofessionele associatie weergegeven. In hoofdstuk 7 worden de conclusies gegeven door de theorieen empirie te koppelen en is er ruimte voor reflectie en discussie.December 2005 10

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 2Theoretisch kader: Institutionele verandering§ 2.1 InleidingOm de rol van het Global Reporting Initiative als professionele associatie met betrekking tot hetinstitutionele veranderingsproces beter te kunnen bestuderen, worden in de komende paragrafenenkele relevante theorieën en concepten besproken. Allereerst worden de ontwikkelingen in deinstitutionele theorie in de organisatiewetenschappen weergegeven in paragraaf 2.2. Daarna wordt inparagraaf 2.3 institutionele verandering besproken. Om een beter beeld te vormen van hoe eeninstitutionele verandering in procesmatig opzicht verloopt, wordt in paragraaf 2.4 het model vanGreenwood, Suddaby en Hinings (2002) nader toegelicht. De twee belangrijke begrippen in dit model,theoretisering en legitimiteit, worden in respectievelijk paragraaf 2.5 en 2.6 verduidelijkt. Met dezetheoretische achtergronden kan de eerste deelvraag, over hoe een institutioneel veranderingsprocesverloopt, worden beantwoord. Dan wordt in paragraaf 2.7 de rol van de professionele associatie in hetinstitutionele veranderingsproces beschreven en wordt een antwoord geformuleerd op de tweededeelvraag. Tot slot worden aan het eind van het hoofdstuk, in paragraaf 2.8, enkele conclusiesbesproken.§ 2.2 Institutionele theorie in de organisatiewetenschappenIn de organisatiewetenschappen, waarin organisaties het onderwerp van bestudering zijn, komt in dewerken van Selznick ([1949] 1966, 1957), Parsons ([1956]1960, [1934]1990) en Simon (1950) voorhet eerst de stroming institutionalisme naar voren. Selznick schreef over het institutionaliseren vanorganisaties, Parsons keek vooral naar de normatieve invloeden vanuit de omgeving, en Simonbeschreef over de beperkte rationaliteit binnen organisationele structuren. De concepten van institutenen institutionalisering zijn op vele manieren gedefinieerd, met substantiële verschillen tussenbenaderingen. Het is dan ook belangrijk om te erkennen dat er niet een, maar meerdere varianten zijnom de institutionele theorie te benaderen. Scott (1987) geeft bijvoorbeeld een overzicht van viersociologische formuleringen, allemaal met een institutionele focus. Hij wil hiermee laten zien dat erover de jaren heen verschillende opvattingen de revue zijn gepasseerd. Ook wordt er in de literatuurgesproken over het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ institutionalisme (DiMaggio en Powell, 1991), Selznick ishierin de grondlegger van het ‘oude’ institutionalisme.§ 2.1.1 Het ‘oude’ institutionalismeBeïnvloed door Merton’s werk heeft Selznick (1948, in Scott, 2001) geprobeerd om onderscheid temaken tussen een organisatie als ‘de structurele uitdrukking van rationele actie’ – als eenmechanistisch instrument dat ontwikkeld is om bepaalde doelen te bereiken – en een organisatiegezien als een aanpasbaar organisch systeem, dat beïnvloed wordt door sociale karakteristieken vanDecember 2005 11

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinghaar deelnemers evenals door druk vanuit de omgeving. Organisaties worden, in veranderlijke mate enover tijd, getransformeerd tot instituties (Selznick, 1948 in Scott, 2001). Zodra een organisatie gezienwordt als een institutie neemt de organisatie sociologische bagage mee. Met deze bagage wordengebeurtenissen in het sociale leven van mensen, groepen en maatschappijen bedoel, die een organisatieminder rationeel, formeel en minder doelgericht maken. Een organisatie is niet zomaar een machinedie goederen en diensten produceert, maar een menselijke organisatie gedreven door emotie en traditie(Jaffee, 2001). Selznick (1957) ziet institutionaliseren als een proces. Het gebeurt met een organisatieover tijd, en reflecteert de geschiedenis van de organisatie, de mensen die er werken, de groepen diehet omsluit en de gevestigde belangen die deze groepen gecreëerd hebben en de manier waarop deorganisatie aan de omgeving is aangepast. Met de term institutionalisering refereerde Selznick aanorganisatiebeleid en -gebruiken die infused with value (doordrongen van waarde) geraken, het gaat danniet alleen om technische handelingen. De graad van institutionalisering is te bepalen door debereidheid om de organisatiestructuur of organisationele procedures op te geven of te veranderen, alsantwoord op nieuwe omstandigheden of eisen. Binnen organisaties wordt waarde gehecht aanprocedures en methoden, onafhankelijk van de mogelijkheid om de doelstellingen van de organisatiete verbeteren. Een organisatie is dan niet meer alleen een mechanisch instrument, zij wordt eenorganisch systeem. Dat systeem houdt zichzelf in leven, doordat organisatieleden door hungedragingen die voortkomen uit doelen en procedures, een unieke set van waarden in stand houden(Selznick, 1948). Voortbordurend op het werk van Selznick gaan een aantal auteurs (oa. Clark, 1960;Perrow, 1961; Zald en Denton, 1963; Stinchcombe, 1968 in Scott, 2001) verder met de bestuderingvan instituties. Merton en Selznick hebben een basis gelegd voor een procesmodel van instituties(Scott, 2001). Scott (2001) schrijft dat Merton vooral keek naar werkprocessen in bureaucratischeorganisaties, Selznick richtte zich op het beschrijven van processen binnen organisaties met een aantalspecifieke kenmerken.§ 2.1.2 Neo-institutionalismeIn de ‘oude’ institutionele theorie hielden onderzoekers zich vooral bezig met gedeelde waarden ennormen in organisaties. Door nieuwe inzichten in andere theoretische disciplines is er eenverschuiving opgetreden in de institutionele theorie, instituties werden op een andere maniergeconceptualiseerd. In het neo-institutionalisme werden ontwikkelingen in de cognitieve en cultureletheorie gekoppeld aan de institutionele theorie. De aandacht ging uit naar cognitieve en cultureleelementen van instituties, waardoor de nadruk werd gelegd op culturele systemen van gedeeldeopvattingen, die samen een sociale werkelijkheid vormen. Instituties of externe culturele systemenvormen de interne betekenisgeving van een actor, waardoor zij van invloed zijn op normen enwaarden. De neo-institutionele benadering benadrukt dat gedrag dat geïnstitutionaliseerd is geraakt enorganisationele actie, beide gevormd worden door instituties in de omgeving (DiMaggio en Powell,1991).December 2005 12

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingomgeving zoals van overheid, industriële verbonden en verwachtingen vanuit de maatschappij(bijvoorbeeld regels, normen en standaarden over productkwaliteit, beroepsveiligheid ofmilieumanagement) voor sociaal geaccepteerd gedrag.In de neo-institutionele theorie is het macroperspectief, of omgevingsperspectief, het meestdominerend geweest. DiMaggio en Powell (1983) hebben een toonaangevend artikel geschreven, enonderscheiden drie mechanismen waarmee institutionele effecten worden verspreid over eenorganisationeel veld. Onder organisationeel veld verstaan DiMaggio en Powell (1983) het geheel vanorganisaties die samen een herkenbaar institutioneel leven vormen (1983:148). De isomorfischemechanismen die zij onderscheiden zijn dwingend, mimetisch en normatief. Het mechanisme isdwingend, wanneer isomorfisme het resultaat is van politieke druk en legitimiteit. Van mimetischisomorfisme is sprake wanneer onzekerheid de gelijkheid veroorzaakt. Normatief isomorfisme wordtveroorzaakt door professionalisering 6 . Zij hebben veel aandacht voor processen waarin organisatieslegitimiteit vergaren door zich aan te passen aan normen en verwachtingen van de institutioneleomgeving (Meyer en Rowan, 1977; Zucker, 1977; DiMaggio en Powell, 1983). DiMaggio en Powell(1983) noemen het verspreiden van institutionele effecten een proces van isomorfisme, het is eenbelangrijk gevolg van zowel competitieve als institutionele processen. Isomorfisme betekentgelijkheid, de sociale druk in een sector is voor iedere organisatie in die sector gelijk en veroorzaaktdat bedrijven dezelfde structuren en activiteiten ontplooien (DiMaggio en Powell, 1983). Binnen deinstitutionele theorie is veel onderzoek gedaan naar isomorfisme als aspect van het proces vanbureaucratisering in ondernemingen en publieke organisaties in moderne maatschappijen (Baron et al.,1986; Singh et al., 1986; Tolbert en Zucker, 1983). Tolbert en Zucker (1983) gaven in hun onderzoekaan dat als steeds meer organisaties bepaald beleid overnemen, dit beleid geïnstitutionaliseerd raakt.Baron et al. (1985) ondersteunden het onderzoek van Tolbert en Zucker (1983), en zeggen verder datin de eerste fasen van diffusie, het verspreiden van nieuwe organisationele gebruiken nauw verbondenis met interne functionele vereisten. Singh et al. (1986) onderzochten in lijn met de institutionelebenadering, de relatie tussen organisationele legitimiteit en het overleven van een organisatie.Meyer en Scott ([1983] 1992) beweren dat hoewel alle organisaties gevormd worden door zoweltechnische als institutionele krachten, sommige typen organisaties meer beïnvloed worden door de eendan door de ander. Meyer en Scott ([1983] 1992) en DiMaggio en Powell (1983) zien de sector of hetorganisationeel veld als een nieuw niveau van analyse, dat specifiek bedoeld is voor de studie vaninstitutionele processen. Zij zien een organisationeel veld als een hulpmiddel om de omgeving af tebakenen waarbinnen institutionele processen opereren (Scott, 2001). Hoffman (1999) heeft in zijnartikel een raamwerk proberen te vormen om te begrijpen hoe organisationele velden en instituties6 Professionalisering is het gemeenschappelijk vaststellen van voorwaarden en methoden om werk uit te voeren,zodat men controle kan uitoefenen op productiviteit (Larson, 1977; Collins, 1979 in DiMaggio en Powell, 1983).December 2005 14

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingzich naast elkaar ontwikkelen. Hoffman (1999) beweert dat een organisationeel veld niet alleen eenverzameling van organisaties is, maar meer een centrum waar dialoog en discussie plaatsvindt. Eenveld wordt niet gevormd rondom technologieën en industrieën, maar rondom kwesties ofdiscussiepunten, zoals het beschermen van het milieu. Verschillende deelnemers van eenorganisationeel veld worden hierdoor bij elkaar gebracht (Hoffman, 1999).Jennings en Zandbergen (1995), die duurzaamheid en institutionele theorie met elkaar in verbandbrengen, stellen dat wanneer er binnen een organisationeel veld geen sprake is van directe druk van deoverheid, normatieve en mimetische krachten veel meer van invloed zijn op de verspreiding vanideeën, dan dwingende krachten. Onderzoek bij middelgrote en grote organisaties (Ernst & Young,1994 in Jennings en Zandbergen, 1995) laat zien dat organisaties gebruiken met erkende waarde ofgebruiken die gezien worden als nieuwe industriestandaard, eenvoudig kopiëren van gelijkeorganisaties. (Jenning en Zandbergen, 1995). In deze scriptie bestaat het organisationele veld uit degroep organisaties die betrokken zijn bij de ontwikkelingen en veranderingen induurzaamheidsverslaggeving. Dit zijn de stakeholders van het GRI, die betrokken zijn in de dialoogdie door het Global Reporting Initiative is geïnitieerd.Om de ontwikkelingen en veranderingen in duurzaamheidsverslaggeving te kunnen bekijken in hetlicht van de institutionele theorie, is het belangrijk om het dynamische aspect van instituties aan bod telaten komen. In de volgende paragraaf wordt institutionele verandering geïntroduceerd.§ 2.3 Institutionele veranderingInstituties zijn tot voor kort altijd beschouwd als een bron van stabiliteit en orde. De nadruk binnen deneo-institutionele theorie heeft dan ook lang gelegen op het permanente karakter van instituties. Er iswel enige aandacht geweest voor het dynamische aspect van instituties, echter volgens Scott (2001)was dat enkel tijdens het vormen van nieuwe instituties en bij de verspreiding ervan. Oliver (1992) enScott (2001) legden bloot dat de nadruk vooral lag op institutionele constructie en op convergerendeveranderingsprocessen. Recentelijk zijn onderzoekers argumenten en situaties gaan onderzoekenaangaande institutionele verandering. Oliver (1992) maakt een begin met een artikel over een vormvan dynamiek van instituties die betrekking hebben op verzwakken en verdwijnen van instituties.Gekeken wordt naar de deïnstitutionalisatie van bestaande vormen en de vervaging ervan door nieuweregelingen, welke ook door de tijd heen institutionalisatie ondergaan. Oliver (1992) definieertdeïnstitutionalisatie als het delegitimeren van geïnstitutionaliseerde gedragingen en procedures. Scott(2001) omschrijft deïnstitutionalisatie als het proces waarbij instituties verzwakken en verdwijnen, enonderstreepte het belang ervan: “het is nuttig om studies over deïnstitutionalisatie in een brederecontext van institutionele verandering te zetten, omdat de verzwakking en verdwijning van een reeksDecember 2005 15

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingovertuigingen en gebruiken geassocieerd kan worden met de komst van nieuwe opvattingen engebruiken” (2001:184).Oliver (1992) heeft drie belangrijke bronnen geïdentificeerd die druk uitoefenen op institutionelenormen en gebruiken, zowel op organisationeel als op omgevingsniveau. Die drie bronnen zijnfunctionele, politieke en sociale bronnen. Deze kunnen ervoor zorgen dat geïnstitutionaliseerdegedragingen in verval geraken en zo een proces van deïnstitutionalisatie op gang brengen. Entropie eninertie 7 zijn inherente en concurrerende processen in een organisatie die het proces vandeïnstitutionalisatie respectievelijk kunnen versnellen of kunnen vertragen. Deze vijf krachten samenbepalen de mogelijkheid van verdwijning en afwijzing van het geïnstitutionaliseerde gedrag van eenorganisatie.Het artikel van Oliver (1992) is het eerste geweest in het onderzoek naar omstandigheden waaronderstabiel geachte institutionele activiteiten schijnbaar eroderen, destabiliseren of verdwijnen. Auteurshebben ingehaakt op de ontwikkeling in de institutionele theorie en hebben deïnstitutionalisatie,reïnstitutionalisatie en institutionele verandering het onderwerp gemaakt van hun studies (o.a.Hoffman, 1999; Thornton, 2002; Lounsbury, 2002; Lee en Pennings, 2002; Greenwood, et al., 2002;Townley, 2002; Zilber, 2002). Institutionele verandering is volgens Dacin, et al. (2002) een centralefocus geworden in de neo-institutionele theorie.Scott (2001) geeft aan dat theoretici en onderzoekers afgelopen decennia voornamelijk getrachthebben de interactie tussen institutionele veranderingsprocessen en organisationele verandering beterte begrijpen. Hierin is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen processen of factorenexogeen aan het institutionele systeem die een verandering kunnen bewerkstelligen, en krachten diedoorwerken op het interne systeem. Externe factoren die een institutionele verandering kunneninitiëren zijn bijvoorbeeld de introductie van nieuwe technologieën; management innovaties, zoalstotal quality management (Cole, 1999); grote veranderingen in politiek beleid (Fligstein, 1990) enverschuivingen in culturele overtuigingen en gebruiken, zoals veranderende ideeën over natuurlijkeomgeving (Frank et al., 1999). In geïnstitutionaliseerde systemen spreekt de betekenis van institutiehet bijna tegen dat krachten van binnenuit de organisatie verandering teweeg kunnen brengen. Tochzijn er twee algemene kenmerken van sociale systemen die verandering mogelijk, zelfs onvermijdelijkmaken. Ten eerste is er een hiaat tussen micro en macro niveau. Daarnaast bestaan in detegenwoordige wereld alle sociale structuren uit meer dan een geïnstitutionaliseerd systeem, waardoorendogene verandering makkelijker te overwegen is (Scott, 2001).7 Zucker (1988) beschrijft organisationele entropie als de tendens naar desorganisatie in een sociaal systeem.Organisationele inertie is de hang naar stabiliteit (Scott, 2001).December 2005 16

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNa lange tijd gedacht te hebben dat instituties een permanent karakter hebben, heeft een wendingplaatsgevonden in de algemeen geldende opvatting. Theoretici hebben onderzoek geïnitieerd met defocus op de dynamiek van instituties, en onderzochten deïnstitutionalisatie, reïnstitutionalisatie eninstitutionele verandering. Institutionele verandering kan door interne en externe invloeden wordenveroorzaakt en op verschillende manieren tot uiting komen in een organisatie. In de volgendeparagraaf wordt het proces van institutionele verandering behandeld aan de hand van een model datopgebouwd is vanuit de institutionele literatuur.§ 2.4 Model van institutionele verandering van Greenwood, Suddaby en HiningsGreenwood, Suddaby en Hinings (2002) hebben vanuit de literatuur een model gevormd waarin defasen in institutionele verandering aan bod komen. Eerder al hebben Tolbert en Zucker (1996) eenmodel gevormd dat een beschrijving aanreikte voor het proces van institutionaliseren. Hetvernieuwende van hun model was, dat zij institutionalisering en instituties op een procesmatige manierbestudeerden. Door institutionalisering op deze manier te benaderen probeerden Tolbert en Zucker hetbegrip institutionalisering tastbaarder te maken, zoals ook de aspecten die van invloed zijn op dedynamiek van instituties, en de uiteindelijke normatieve invloeden op besluitvorming in organisaties.Het model van Tolbert en Zucker (1996) borduurt voort op de opvattingen van Berger en Luckmann([1966] 1967), de laatste onderscheidden in het proces van institutionaliseren drie elkaar opvolgendefasen. Ten eerste de preïnstitutionalisatie fase van habitualization, ten tweede de semiinstitutionalisatiefase van objectification en ten laatste de fase van volledige institutionalisatie vansedimentation. Het model van Tolbert en Zucker (1996) heeft naast andere concepten gediend als basisvoor het model van Greenwood et al. (2002).Het model van Greenwood et al. (2002) geeft het proces van institutionele verandering weer, hetproces van deïnstitutionalisatie is daarom toegevoegd. Het model van Greenwood et al. (2002) bestaatuit zes opeenvolgende fasen, namelijk: I precipitating jolts (gebeurtenissen, letterlijk: aandrijvendeschokken), II deïnstitutionalisatie, III preïnstitutionalisatie, IV theoretisering, V diffusie en VIreïnstitutionalisatie. Fase I doet zich voor als bepaalde gebeurtenissen van sociale, technologische ofregulerende aard, gevestigde gebruiken destabiliseren. Dan zet fase II, de deïnstitutionalisatie in,waarin bestaande sociaal geconstrueerde ideeën aan betekenis verliezen. Nieuwe actoren kunnen danhet veld betreden, bestaande actoren kunnen het veld verlaten of institutioneel entrepreneurschap kanzich voor doen. In de fase van preïnstitutionalisatie, fase III, worden nieuwe ideeën en daarmee demogelijkheid tot verandering geïntroduceerd. Organisaties zullen onafhankelijk van elkaar vernieuwenen oplossingen zoeken voor lokale problemen. In fase IV, de theoretisering, worden de problemengespecificeerd zodat mogelijke oplossingen er eenvoudig aan gekoppeld kunnen worden. Door moreleen pragmatische legitimiteit wordt dit proces gerechtvaardigd. Fase V van het model, diffusie, wordtgekenmerkt door de verspreiding van vernieuwingen binnen organisaties. Door verspreiding raken deDecember 2005 17

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinginnovaties geobjectiveerd, zij verkrijgen sociale consensus betreffende hun pragmatische waarde(Suchman, 1995). Als ideeën volledig geïnstitutionaliseerd zijn, kunnen ze generatie op generatieoverleven en aangenomen worden als de manier van handelen (Tolbert en Zucker, 1996), ze wordenvoorzien van cognitieve legitimiteit (Suchman, 1995). Bovenstaande wordt in fase VI weergegevenmet reïnstitutionalisatie.Parkhe (2003) heeft het fasenmodel van Greenwood e.a. uit de institutionele theorie geanalyseerd enaangevuld met inzichten uit de internationale alliantie literatuur om het proces van integratie vanvalues, practices and systems (VPSs) in internationale allianties beter te begrijpen. Volgens Parkhe(2003) kan in de vierde fase van het model van Greenwood et al. (2002) nabootsing, ofwel mimicry,een belangrijke verklaring geven voor het gedrag van organisaties (zie figuur 3). Organisaties hebbende neiging om gedrag van gelijke organisaties in hetzelfde veld na te bootsen als zij meer legitiem ofsuccesvoller zijn (DiMaggio en Powell, 1983). Voor dit onderzoek is de aanvulling van Parkhe (2003)op het model van Greenwood et al. (2002) interessant, doordat steeds meer bedrijvenduurzaamheidsverslagen gaan uitbrengen sinds de komst van het Global Reporting Initiative. Deoorzaak van deze toename kan mimetisch isomorfisme zijn, vernieuwingen worden dan verspreidbinnen het organisationele veld doordat organisaties gedrag van elkaar kopiëren.I: Precipitating Jolts• Social• Technological• RegulatoryII: Deinstitutionalization• Emergence of newplayers• Ascendance of actors• InstitutionalentrepreneurshipIII: Preinstitutionalization• Independent innovation• Technical viabilityparamountVI: Reinstitutionalization• Cognitive legitimacyV: Diffusion• Increasingobjectification• PragmaticlegitimacyIVa: Theorization• Specification of generalorganizational failing• Justification of abstractpossible solution• Moral legitimacyIVb: Mimicry• Pragmatic legitimacyFads and fashionsFiguur 3 Fasen van institutionele verandering (Greenwood et al., 2002; Parkhe, 2003).Het volledige procesmodel van Greenwood et al. (2002) is tot op heden niet door andere auteursgetoetst of onderzocht. Wel heeft Munir (2005) in zijn onderzoek naar voortdurende institutioneleverandering in de fotografische branche, gedemonstreerd dat gebeurtenissen (‘precipitating jolts’)eerder onderdeel zijn van het veranderingsproces dan dat zij een institutionele veranderingDecember 2005 18

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingveroorzaken. Munir (2005) beweert dat theoretisering van gebeurtenissen over het geheleveranderingsproces een rol speelt. Gebeurtenissen worden pas van belang als actoren degebeurtenissen onder de aandacht brengen, en het theoretiseringsproces op gang brengen (Greenwoodet al., 2002). In het onderzoek van Munir (2005) wordt uitgediept hoe de komst van digitaletechnologie in de fotografische branche door theoretisering, van een gewone gebeurtenis veranderde ineen ‘jolt’. In deze casestudy naar de institutionele verandering in duurzaamheidsverslaggeving wordter vanuit gegaan dat gebeurtenissen al zijn getheoretiseerd. De gebeurtenissen worden aangenomen alsmogelijke aanleidingen voor verandering en zijn het begin van een institutioneel veranderingsproces.De waarde en validiteit van het model van Greenwood et al. (2002) is moeilijk te bepalen, doordat erweinig onderzoek is geweest. Toch is het model goed te gebruiken voor deze casestudy, doordatproces van institutionele verandering van duurzaamheidsverslaggeving aan de hand van bovenstaandmodel beschreven kan worden, het laat namelijk belangrijke institutionele processen zien. Het modelis ook bruikbaar om na te gaan, met behulp van empirische data, of de processen zich ookdaadwerkelijk voordoen, en of er andere processen zich voordoen die het model niet laat zien. In hetonderzoek naar de rol van het Global Reporting Initiative in het institutionele veranderingsproces vanduurzaamheidsverslaggeving zal het model een rode draad vormen bij het analyseren van de data eneveneens voor zover mogelijk getoetst worden.Theoretisering en legitimiteit vormen centrale begrippen in het model van Greenwood et al. (2002) enParkhe (2003). In de volgende paragrafen worden deze begrippen nader toegelicht.§ 2.5 TheoretiseringGreenwood et al. (2002) benadrukken het belang van de rol van regulerende organen in hettheoretiseringsproces, omdat zij het vormen en de reproductie van gedeelde betekenissen enovereenkomsten mogelijk maken (Ruef en Scott, 1998). Het proces van theoretiseren heeft in deliteratuur pas de laatste jaren meer aandacht gekregen (Strange en Soule, 1998; Tolbert en Zucker,1996; Suchman, 1995). Volgens Tolbert en Zucker (1996) werd er maar weinig aandacht besteed aanhet conceptualiseren en specificeren van processen, er was geen goede overgang vanpreïnstitutionaliseren naar volledige institutionalisatie. Strang en Meyer (1993) gaven aan dat nieuwegebruiken pas wijd verspreid raken als zij getheoretiseerd zijn. Zij bedoelen met theoretisering: ‘ dezelfbewuste ontwikkeling en specificatie van abstracte categorieën en het formuleren vanverhoudingen met een patroon zoals oorzaak-gevolg relaties’ (1993:492). Het proces vantheoretisering zien Strang en Meyer als een strategie om betekenis aan de werkelijkheid te geven. Hetniveau waarop het theoretiseren plaatsvindt, kan effect hebben op de verspreiding van oplossingen.Theoretisering kan op twee niveau’s plaatsvinden, op individueel niveau en op een globaler niveau. Inhet eerste geval is het effect slechts van lokale aard. In het tweede geval kan theoretisering bredereDecember 2005 19

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingdiffusie processen veroorzaken, doordat de effecten niet variëren tussen locaties of adopters. VolgensStrang en Meyer leidt dit tot een focus op theoretici, zoals wetenschappers, intellectuelen,beleidsmakers en professionals, die abstracte theoretische modellen formuleren. Deze theoreticihebben invloed op de diffusie van ideeën tussen organisationele velden en de globale omgeving.Hierin worden zij gesteund door andere actoren zoals overheidsautoriteiten, grote verenigde actoren ende politieke achterban. Een model maakt de overgang van een theoretische formulering, naar eensociale beweging totdat zij tot een concept geïnstitutionaliseerd wordt (Strang en Meyer, 1993:495).Binnen een organisationeel veld zullen individuen en organisaties zich identificeren met een dergelijksociaal concept en het in hun locale situatie doorvoeren (Strang en Meyer, 1993).De bevindingen van Strang en Meyer (1993) zijn belangrijk in de institutionele literatuur overtheoretisering en diffusie. De laatste jaren is met een kritische blik naar hun opvattingen gekeken(Thornton, 1995; Rao en Sivakumar, 1999; Strang en Macy, 2001). Thornton (1995) bekritiseert defocus op de invloed van theoretici van Strang en Meyer (1993) en zegt juist dat de potentie voor deidentificatie met een globale cultuur wordt bepaald door de mate waarin instituties en organisationelestructuren zich ontwikkelen binnen een organisationeel veld en binnen een bredere maatschappij.Strang en Meyer (1993) hebben laten zien dat theoretisering communicatie bevordert tussenonbekenden en dat het redenen verstrekt die haaks staan op directe nabootsing waarbij goedgekeurdepraktijken eerder een tijdelijk dan een causaal verband hebben. Onderzoek van Rao en Sivakumar(1999) heeft nader licht geworpen op de relatie tussen theoretisering en mimetische druk. Benadruktwordt dat sociale bewegingen directe en dwingende druk kunnen uitoefenen op organisaties.Daarnaast kunnen professionals die organisatiegedrag van buitenaf evalueren op een onopvallendemanier druk uitoefenen. De studie van Rao en Sivakumar laat zien dat mimetische invloeden deeffecten van theoretici aanvullen. Later combineren Strang en Macy (2001) argumenten vanorganisationele cognitie en institutionele nabootsing om een model te vormen van adaptive emulationofwel aanpassingsdrang, waarin organisaties reageren op organisationeel falen door de meestsuccesvolle organisatie in hun omgeving te imiteren. Experimenten in dit onderzoek laten zien dat hetproces van aanpassing adoptie van innovaties aannemelijk maakt, zelfs als deze innovaties totaalwaardeloos blijken.Theoretiseren omvat twee belangrijke taken volgens Tolbert en Zucker (1996), die voortgaan opinzichten van Strang en Meyer. De eerste taak is het specificeren van het algemene organisationelefalen. Een lokale vernieuwing kan dan een oplossing of behandeling zijn van het probleem van eenbepaalde groep organisaties. Deze taak behelst het verzamelen van publieke erkenning voor eenconsistent patroon van ontevredenheid over het organisationele falen. De tweede taak is derechtvaardiging van de mogelijke vernieuwing. Deze taak heeft betrekking op het formuleren vantheorieën die een diagnose kunnen vormen voor de oorzaken van het organisationele falen. DezeDecember 2005 20

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingtheorieën moeten verenigbaar zijn met de behandeling of met de oplossing van het probleem (Tolberten Zucker, 1996).Greenwood et al. (2002) benadrukken dat theoretisering vooral van belang is in settings die in hogemate gestructureerd zijn. In deze professionele settings zijn grenzen van gemeenschappen enraamwerken van organisatievormen gevestigd en gestructureerd (Lawrence, 1999). Het GlobalReporting Initiative bevindt zich in een redelijk gestructureerde setting, en is zoals eerder genoemdvergelijkbaar met een professionele associatie.§ 2.6 LegitimiteitTheoretisering is een belangrijke fase in het institutionele veranderingsproces, omdat het verbindingmaakt met een van de centrale begrippen in de institutionele theorie, het toekennen van ‘legitimiteit’(Greenwood et al., 2002). In de literatuur is weinig aandacht besteed aan de manier waarop nieuweideeën worden gelegitimeerd, wel wanneer dit gebeurt middels het proces van nabootsing (Mizruchi &Fein, 1999). Volgens het principe van nabootsing vergaren ideeën legitimiteit wanneer ze doorvergelijkbare anderen worden aangenomen en als de ideeën economisch voordeel op lijken te leveren(Scott, 2001).Suchman (1995) veronderstelt dat legitimiteit een kernpunt is van open systeemtheorieën en van deneo-institutionele theorie, welke beide een focus hebben op normatieve en cognitieve krachten, dieorganisationele actoren beperken, opbouwen en kracht geven. Suchman geeft een brede definitie vanhet begrip legitimiteit: ‘een algemene waarneming of veronderstelling dat de gedragingen van eenentiteit wenselijk, vormelijk of gepast zijn binnen een sociaal geconstrueerd systeem van normen enwaarden, overtuigingen en definities’ (1995:574). Vanuit de neo-institutionele theorie gezien islegitimiteit een conditie die overeenstemming reflecteert met regels en wetten, normatieveondersteuning of rechtlijnigheid met culturencognitieve raamwerken (Scott, 2001).Suchman (1995) onderscheidt drie hoofdvormen van legitimiteit, namelijk pragmatische legitimiteit,morele legitimiteit en cognitieve legitimiteit. Deze drie vormen berusten op verschillendegedragsdynamieken en zijn in subvormen onder te verdelen. Pragmatische legitimiteit berust op deeigen belangen van het meest directe publiek van een organisatie. Vaak gaat het om directe interactietussen een organisatie en haar publiek. Maar het kan ook gaan om onderlinge afhankelijkheden opsociaal-, economisch- of politiekgebied, zolang de actie zichtbare effecten heeft op het publiek. Hetpubliek zal organisationeel gedrag nauwlettend observeren, zodat eventuele praktische gevolgen vandat gedrag kunnen worden vastgesteld. De drie subvormen van pragmatische legitimiteit zijn exchangelegitimacy, influence legitimacy en dispositional legitimacy. De legitimiteit berust respectievelijk opde verwachte waarde van organisationeel beleid, de wederzijdse belangen tussen publiek enDecember 2005 21

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingorganisatie die interactief worden geuit, en op het waargenomen persoonlijke karakter van eenorganisatie (Suchman, 1995:578-579).De tweede vorm van legitimiteit, morele legitimiteit, berust op het oordeel van het publiek of hetgedrag en de activiteiten van een organisatie de ‘juiste manier van handelen’ zijn. Aldus wordt deorganisatie op een normatieve manier geëvalueerd door haar directe omgeving. Morele legitimiteitheeft vier vormen, consequential legitimacy, procedural legitimacy, structural legitimacy en personallegitimacy, welke tot uiting kunnen komen door de evaluatie van output en gevolgen vanorganisationeel handelen, van technieken en procedures van een organisatie, van categorieën enstructuren van een organisatie, en van charisma van leiders en vertegenwoordigers (Suchmann,1995:579-581).De laatste hoofdvorm van legitimiteit is cognitieve legitimiteit. Deze vorm is gebaseerd op cognitie,niet op interesse of evaluatie. Legitimiteit kan berusten op comprehensibility (begrijpelijkheid) en optaken-for-grantedness (vanzelfsprekendheid). Er sprake is van legitimiteit als culturele modellenbeschikbaar zijn die aannemelijke verklaringen geven voor de organisatie en haar activiteiten.Vanzelfsprekendheid uit zich in het feit dat instituties een bepaalde wanorde handelbaar maken, hetwordt dan omgezet in een reeks intersubjectieve gegevens die onenigheid laten verdwijnen (Suchman,1995:582-583).In het model van Greenwood et al. (2002) worden pragmatische en morele legitimiteit van belanggeacht in het theoretiseringsproces. Door rechtvaardiging en specificatie van het organisationeleprobleem kunnen veranderingen ingebed worden in heersende normatieve patronen wat morelelegitimiteit oplevert, en/of ingebed worden in pragmatische patronen door het benadrukken vanfunctionele overmacht en hiermee pragmatische legitimiteit vergaren (Suchman, 1995; Tolbert enZucker, 1996; Greenwood et al., 2002). Pragmatische legitimiteit is ook van belang wanneer er sprakeis van nabootsing (Parkhe, 2003). Ideeën vergaren dan legitimiteit wanneer ze door vergelijkbareanderen worden aangenomen en als de ideeën economisch voordeel op lijken te leveren (Scott, 2001).Cognitieve legitimiteit is van belang in het proces van reïnstitutionalisatie, ideeën worden in dit procesals voor vanzelfsprekend aangenomen (Tolbert en Zucker, 1996).§ 2.7 Professionele associatiesIn dit onderzoek wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving, waarverschillende actoren, waaronder associaties, van invloed zijn. Associaties kunnen gezien worden alsinstituten. Instituten zijn gedeelde regels en kenmerken, welke categorieën van sociale actoren en hunactiviteiten of relaties herkenbaar maken (Barley en Tolbert, 1997). Voorbeelden van typen associatieszijn handelsassociaties en belangenassociaties. Volgens Washington (2004) zijn binnen het neo-December 2005 22

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinginstitutionalisme, professionele en belangenassociaties het onderwerp van studie geworden, zoals in destudie van Greenwood et al. (2002) waar de rol van professionele associaties in een veranderend, insterke mate geïnstitutionaliseerd organisationeel veld onderzocht wordt. Washington (2004) heeft metzijn onderzoek het andere type associatie belicht, namelijk de belangenassociatie. Een kenmerk vaneen belangenassociatie is dat zij meer betrokken is bij het realiseren van ledengroei dan in het behalenvan economisch voordeel. In deze casestudy wordt gekeken naar de rol van een professioneleassociatie in een institutioneel veranderingsproces, daardoor wordt hieronder dieper ingegaan op dittype associatie. Professionele associaties spelen volgens Greenwood et al. (2002) een belangrijke rolin het proces van legitimatie, omdat het belangrijke regulerende organen zijn. Regulerende organen,zoals overheidsinstanties en professionele associaties, kunnen invloed uitoefenen op hettheoretiseringsproces bij een institutionele verandering, doordat via deze organisaties gedeeldebetekenisgeving ontstaat en tevens gereproduceerd wordt (Ruef en Scott, 1998). Regulerende organendoen dienst als dragers van instituties. Volgens Greenwood et al. (2002) zijn er diverse empirischestudies uitgevoerd naar de invloed van regulerende organen vooral van overheidsinstanties op hetproces van institutionalisering, echter de rol van professionele associaties is tot op heden nagenoeggenegeerd (Maijoor en van Witteloostuijn, 1996; Van Hoy, 1993). Balla (2001) heeft onderzocht ofprofessionele associaties een institutionele basis kunnen vormen voor de ontwikkeling en verspreidingvan vernieuwingen door officiële overheidsinstanties. Uit zijn onderzoek blijkt dat professioneleassociaties invloed kunnen uitoefenen op de verspreiding van beleid binnen een organisationeel veld.Daarnaast benadrukt Balla (2001) dat deelneming in een professionele associatie – via een systeemvan commissies – de adoptie van vernieuwingen mogelijk maakt.In hun onderzoek stellen Greenwood et al. (2002) dat professionele associaties een drietal functieskunnen vervullen die onderstrepen dat deze regulerende organen belangrijk zijn in het onderzoek naarinstitutionele veranderingsprocessen.Ten eerste een functie als arena of discussieplatform. Professionele associaties kunnen fungeren alsarena waarbinnen organisaties interacteren en zich aan elkaar kunnen presenteren. Een arena is daneen plaats waar sociale interactie tussen organisaties ontstaat en waar overeenkomsten van redelijk enaanvaardbaar gedrag bepaald worden. Doordat organisaties niet noodzakelijkerwijs een homogenegroep vormen is een belangrijke rol van de professionele associaties de constructie en het onderhoudvan intraprofessionele overeenkomsten tussen organisaties over grenzen, lidmaatschap en gedrag(Greenwood et al., 2002). Ten tweede kunnen professionele associaties fungeren als een medium terrepresentatie. Gedeelde symbolische voorstellingen komen niet alleen voort als een resultaat vaninteractie binnen een gemeenschap, maar ook als een product of uitvloeisel van interactie met anderegemeenschappen. Professionele associaties kunnen optreden als onderhandelende en representatieveorganen die gepaste praktijken van interactie voor hun leden vormen en herdefiniëren, en zo de manierDecember 2005 23

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingbepalen waarop gemeenschappen zich presenteren aan anderen in een organisationeel veld(Greenwood et al., 2002). Ten derde hebben professionele associaties een monitorfunctie.Professionele associaties kunnen een belangrijke rol spelen in het monitoren van de naleving vanopgelegde verwachtingen, zowel normatieve als dwingende. Gedeelde opvattingen en de daarmeesamenhangende gebruiken worden, als zij eenmaal gevestigd zijn, als vanzelfsprekend aangenomen engereproduceerd door processen als bijvoorbeeld training, onderwijs, in dienst neming en certificering(Greenwood et al., 2002).De effecten van de eerste en tweede functie van de professionele associatie kunnen zowel conservatiefals hervormend zijn. De gezamenlijke representatie van organisaties, intern en/of extern, kan enerzijdsverdedigend zijn voor de status quo en anderzijds een verandering legitimeren. De monitorfunctie is inessentie conservatief, doordat voorschriften worden gereproduceerd door de dagelijkse routine vanprofessionele associaties (Greenwood et al., 2002). Institutionele auteurs zien de rol van professioneleassociaties als essentieel conservatief. In hun onderzoek trachten Greenwood et al. (2002) naast deconservatieve rol van professionele associaties, ook nadruk te leggen op de hervormende rol. Zijstellen dat professionele associaties een significante rol spelen bij het legitimeren van institutioneleverandering, vooral in het proces van theoretisering.§ 2.8 ConclusieVoorgaande uiteenzetting over het proces van institutionele verandering is een uitgebreide introductieuit de actuele neo-institutionele literatuur. Aan het einde van dit hoofdstuk blijken een aantal zakennaar boven te komen. Allereerst benadrukt Greenwood et al. (2002) het belang van professioneleassociaties in institutionele veranderingsprocessen. Er is echter nog niet voldoende empirische entheoretische kennis op dit gebied aanwezig om bevindingen te kunnen generaliseren naar anderegebieden. Verder onderzoek is gewenst om de rol van professionele associaties in institutioneleveranderingsprocessen nader toe te kunnen lichten en op meer situaties te kunnen betrekken.Daarnaast wordt in dit onderzoek de case ‘Global Reporting Initiative’ gebruikt, welke een niet zuiverprofessionele associatie is. Naast de eerder genoemde overeenkomsten zijn er een aantal verschillenmet het onderzoek van Greenwood et al. (2002). Het is dan ook interessant om de resultaten van dezecasestudy te vergelijken het onderzoek van Greenwood et al. (2002). De toevoeging van Parkhe (2003)op het model van Greenwood et al. (2002) benadrukt dat nabootsing een interessante verklaring kanzijn voor bepaald gedrag van organisaties. Tot slot kan de waarde van het model van Greenwood et al.(2002) en de toevoeging van Parkhe (2003) bepaald worden, door het model (zie figuur 3, pagina 17)in de analyse van de empirische gegevens te gebruiken.In het volgende hoofdstuk zal uiteengezet worden hoe de relevante empirische gegevens verzameldgaan worden om tot een passend antwoord te komen op de probleemstelling in dit scriptieonderzoek.December 2005 24

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 3Methodologie§ 3.1 OnderzoeksontwerpHet doel van dit scriptieonderzoek is het leveren van een bijdrage aan de theoretische kennis overinstitutionele verandering, duurzaamheidsverslaggeving en de invloed van het GRI. De keuze isgemaakt voor kwalitatief onderzoek, omdat deze manier van onderzoek doen geschikt is voor hetbeschrijven en exploreren van nieuwe vragen en problemen, en ook als er tot begripsvorminggekomen moet worden (’t Hart et al., 1998).Om op een goede manier de verandering in duurzaamheidsverslaggeving weer te geven is gekozenvoor een casestudy. Volgens Swanborn (2000) gaat het bij een casestudy om de bestudering van eensociaal verschijnsel, of sociale verschijnselen, bij één ‘drager’, of slechts enkele ‘dragers’, van hetverschijnsel, in de natuurlijke omgeving, over een bepaalde periode, waarbij meestal diversedatabronnen worden gebruikt, waarbij de onderzoeker gericht is op een gedetailleerde beschrijvingvan stabiliteit en verandering van tal van variabelen, en deze beschrijvingen en verklaringen getoetstworden aan de beschrijvingen en verklaringen die door de onderzochten zelf worden gegeven(Swanborn, 2000:22).Swanborn (2000) stelt dat het karakter van de probleemstelling bepaalt wat het karakter van decasestudy wordt. De overweging om dit onderzoek uit te voeren met behulp van een casestudy berustten eerste op de benodigde gedetailleerde kennis die nodig is over de rol van het Global ReportingInitiative in het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving. Deze gegevenszullen verzameld worden door een reconstructie achteraf uit documenten en via interviews. Tentweede berust de keuze voor een casestudy op het benodigde beeld van sociale relaties tussenbetrokkenen in het proces. Vooral belangrijk is het inzicht in het verloop van een proces, de socialeinteracties, en het gedrag van deelnemers. Ten derde is gekozen voor een casestudy, omdat het in ditonderzoek van belang is dat er aandacht besteedt wordt aan uiteenlopende zienswijzen van deelnemersop, en verklaringen van, het sociale verschijnsel.Yin (1994) geeft aan dat het uitvoeren van een casestudy nuttig is bij het vergaren van kennis overindividuele, organisationele, sociale en politieke verschijnselen. Een casestudy behoudt de holistischeen betekenisvolle eigenschappen van ‘real-life’ gebeurtenissen (Yin, 1994). In deze scriptie staan‘hoe’ vragen centraal, eveneens is er geen controle over gebeurtenissen en het te bestuderenverschijnsel is actueel. Hierdoor is het uitvoeren van een casestudy een goede manier om de empirie tebestuderen. De case die hier bestudeerd zal worden is volgens Yin (1994) een ‘embedded casestudy’.Er zijn meerdere eenheden die samen het verschijnsel opmaken. In de GRI-case zijn meerdereDecember 2005 25

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingstakeholders van belang, onder meer het instituut GRI, haar werknemers, rapporterende bedrijven,adviesorganisaties, actiegroepen/belangengroepen en de overheid. Deze stakeholders vormen samende subeenheden van de GRI-case.§ 3.2 Selectie van case Global Reporting InitiativeHet Global Reporting Initiative is gekozen als onderwerp van de casestudy, aangezien er in deze casesprake is van een institutionele verandering en van betrokkenheid van een professionele associatie bijdeze verandering. In dit onderzoek staat als institutionele verandering het geïnstitutionaliseerd rakenvan duurzaamheidsverslaggeving in Nederland centraal. Het GRI is een organisatie die actief is in hetproces van institutionalisering van duurzaamheidsverslaggeving. Daarnaast is het mogelijk om hetGRI als een professionele associatie te bestuderen, zoals is beschreven in paragraaf 1.3. Ondanks dathet geen zuiver professionele associatie is, vertoont het GRI voldoende overeenkomsten om het in ditonderzoek als object van onderzoek te beschouwen.Wat deze case tevens het onderzoeken waard maakt zijn de verschillen met het onderzoek vanGreenwood et al. (2002). In het onderzoek van Greenwood et al. (2002) wordt gekeken naar de rol vaneen professionele associatie tijdens een veranderingsproces. Het verschijnsel dat hier onderzocht wordtis conceptueel gelijk aan het onderzoek van Greenwood et al. (2002), echter de empirische settingverschilt. Ten eerste heeft de overheid in de Greenwood-case beperkte invloed op de ontwikkelingenaangaande de institutionele verandering. In de GRI-case is de Nederlandse overheid meer betrokkenbij ontwikkelingen en heeft dan ook een actievere invloed. Duurzaamheidsverslaggeving wordt doorde overheid op meerdere manieren positief beïnvloed. Een tweede verschil met de Greenwood-case isdat het GRI geen zuiver professionele associatie is, het GRI is geen officieel regulerend orgaan. Vande drie functies van een professionele associatie die Greenwood et al. (2002) in hun onderzoekbenadrukken, voldoet het GRI op het eerste gezicht aan de arenafunctie en functie als medium terrepresentatie. De monitorfunctie kan het GRI niet vervullen, omdat de richtlijnen vrijwillig van aardzijn. Het derde verschil is dat er in de case van Greenwood et al. (2002) sprake is van een verplichtlidmaatschap in de Canadese accountantsector. In de GRI-case heeft men niet te maken met eenlidmaatschap. Voor alle partijen is rapporteren volgens de GRI richtlijnen geheel vrijblijvend. Pas alsorganisaties in accordance willen rapporteren, zullen zij aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen.Door het vergelijken van de resultaten van beide cases kunnen hopelijk interessante uitspraken gedaanworden over de concepten die in het theoretische deel zijn besproken.§ 3.3 Dataverzameling’t Hart et al. (1998) beschrijft dat er drie methoden zijn voor het verzamelen van data in eenveldonderzoek, namelijk participerende observatie, open of topic interview en de analyse vanDecember 2005 26

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingvelddocumenten. In dit onderzoek zijn de twee laatst genoemde manieren van dataverzamelingtegelijkertijd aangewend. Ten eerste zijn er data verzameld door het houden van interviews metbelangrijke stakeholders. Om het proces van verandering in duurzaamheidsverslaggeving, de rol vanhet GRI hierin, de invloed van andere actoren op het proces en de anticipatie van organisaties op dezeontwikkelingen, in kaart te brengen was het van belang om zoveel mogelijk betrokken partijen in hetonderzoek te betrekken. Tot de betrokken partijen behoren onder meer het GRI, verslaggevendeorganisaties, de overheid en belangenorganisaties.Er zijn in totaal 13 respondenten geïnterviewd bij 12 organisaties (zie bijlage II), waarvan tweemedewerkers van het GRI, vier medewerkers van rapporterende organisaties, twee medewerkers vanoverheidsinstanties, vier medewerkers van zakelijk dienstverlenende organisaties en een medewerkervan een belangenorganisatie. De interviews zijn in drie ronden afgenomen, zodat de te verzamelendata in latere ronden aangepast zou kunnen worden aan ervaringen uit eerdere ronden. De eerste rondebestond uit zeven interviews en had een open karakter, met als doel informatie in de breedte teverzamelen. De respondenten kwamen van de belangenorganisatie VBDO Association of Investors forSustainable Development; vanuit het Kenniscentrum MVO en ministerie van Economische Zaken; vande zakelijk dienstverlenende organisaties Ernst & Young Environmental & Sustainability Services,Good Company, KPMG Sustainability en DHV Sustainability Advisory Group. Met behulp van eenopenvragenlijst (zie bijlage IV) werd de respondenten gevraagd om een beschrijving te geven van deontwikkelingen in verslaggeving op het gebied van duurzaamheid vanaf 1997. Daarna werd gevraagdaan de respondenten welke actoren van invloed zijn geweest en in welke mate. Tenslotte werdingegaan op hoe organisaties die over duurzaamheid verslag geven, anticiperen op de ontwikkelingenin duurzaamheidsverslaggeving volgens deze organisaties.Na de eerste ronde, volgde een tweede ronde van interviews waarin vier medewerkers vanrapporterende organisaties als respondent optraden. De organisaties die hebben meegewerkt zijnPhilips International, Heineken International B.V., ABN AMRO en Shell International. Derespondenten werd gevraagd een beschrijving te geven van de ontwikkelingen in verslaggeving op hetgebied van duurzaamheid vanaf 1997. Vanuit hun perspectief werd eveneens gevraagd welke actorenvan invloed zijn geweest op deze ontwikkelingen en in welke mate. De nadruk in de interviews lag ophoe de rapporterende organisaties anticiperen op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving.In de derde en laatste interviewronde werden twee medewerkers van het Global Reporting Initiativegeïnterviewd. Ook aan hen werd gevraagd een beschrijving te geven van de ontwikkelingen inverslaggeving op het gebied van duurzaamheid vanaf de oprichting van het GRI. Daarna werdgevraagd aan de respondenten in welke mate het GRI en andere actoren van invloed zijn geweest opDecember 2005 27

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingde ontwikkelingen. Tenslotte werd gevraagd hoe organisaties die duurzaamheidsverslagen uitbrengen,volgens hen anticiperen op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving.De interviews die zijn afgenomen hadden allen een open karakter, de structurering werd achterafaangebracht (Sociologisch Instituut Rijksuniversiteit Utrecht, 1980). Het model van Greenwood et al.(2002) en de aanvulling erop van Parkhe (2003), de functies van de professionele associatie vanGreenwood et al. (2002) samen met de deelvragen hebben een rode draad gevormd ter voorbereidingvan de interviews. Per ronde zijn verschillende interviewvragen gebruikt, toegespitst op de aard van deorganisatie. De drie interviews zijn te vinden zijn in bijlage IV. Tijdens de interviews werd eenchronologische structuur aangehouden, om een beter beeld te kunnen vormen van bepaaldeontwikkelingen. De gemiddelde duur van een interview was 45 minuten. Alle gehouden interviewszijn op band opgenomen en uitgewerkt. Ter controle is de uitwerking van het interview voorgelegdaan de desbetreffende geïnterviewde respondent. De casebeschrijving is opgemaakt uit tekstuele dataen interviewdata. Waar nodig is commentaar van de respondenten verwerkt in de casebeschrijving.Naast de interviews zijn er tekstuele data verzameld uit diverse bronnen, o.a. duurzaamheidsverslagen,onderzoeken, brochures en beleidsdocumenten. Ook hierbij hebben het model van Greenwood et al.(2002), de aanvulling van Parkhe (2003), de functies van de professionele associatie van Greenwoodet al. (2002) samen met de deelvragen een rode draad gevormd ter voorbereiding. Het GRI heeft eengroot deel van de benodigde informatie beschikbaar gesteld zoals de 2002 GRI richtlijnen,duurzaamheidsverslagen van diverse organisaties, projectrapportages en brochures. Eveneens zijntekstuele data afkomstig van buiten het GRI, zoals publicaties van de overheid, adviesorganisaties,wetenschappers en belangengroeperingen. Samen met de interviewdata zijn de tekstuele data als brongebruikt voor de casebeschrijving.§ 3.4 OperationalisatieOm meetbare begrippen te krijgen zijn theoretische begrippen omgebouwd naar indicatoren en dezeindicatoren weer naar concrete vragen. De sociale verschijnselen uit de theorie zijn door dezeindicatoren, en de waarden die deze indicatoren kunnen aannemen, zodanig gestructureerd dat zijvertaalbaar zijn geworden in theoretische termen (Sociologisch Instituut Rijksuniversiteit Utrecht,1980). Met behulp van het operationaliseren van theoretische concepten uit het theorie hoofdstuk is ditbewerkstelligd. Hieronder staan in een tabel achtereenvolgend de theoretische concepten, dedimensies, de indicatoren en de vragen. Deze operationalisatie heeft gediend als richtlijn bij hetvoorbereiden van de interviews en zal gebruikt worden bij het analyseren van de interview- entekstuele data.December 2005 28

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingIn bijlage III is een tabel opgenomen met daarin de belangrijke theoretische concepten uit hoofdstuk 2.Hieronder staat de eerste rij uit deze tabel afgebeeld. Het concept dat geoperationaliseerd moet wordenis onder meer het proces van institutionele verandering. De dimensies in de tabel zijn de fasen vaninstitutionele verandering. De eerst dimensie is ‘precipitating jolts’, dit zijn gebeurtenissen. Doordatgebeurtenissen van sociale, technologische of regulerende aard zich voordoen kunnen bepaaldegebruiken minder stabiel geraken. Door vragen te stellen aan personen van betrokken instanties zoals:‘Hoe is de behoefte aan rapporteren over sociale, economische en milieuprestaties ontstaan?’ en‘Welke aanleiding is er geweest?’, kan een beschrijving gegeven worden hoe bepaalde gebeurtenissenaan het begin staan van de institutionele verandering in duurzaamheidsverslaggeving.Concept Dimensie Indicatoren VragenProces vaninstitutioneleveranderingGebeurtenissen(precipitating jolts)Gebeurtenissen met een sociale,technologische of regulerendeaard, die een gevestigd gebruikdestabiliseren.Hoe is de behoefte aanrapporteren over sociale,economische en milieuprestatiesontstaan? Met welke aanleiding?Wanneer?Tabel 1Voorbeeld operationalisatie van theoretische concepten.§ 3.5 Validiteit en betrouwbaarheidHet doel van dit onderzoek is het doen van uitspraken over de rol van het GRI in het institutioneleveranderingsproces van duurzaamheidsverslaggeving. Getracht wordt de validiteit van deze uitsprakenen van het onderzoek te waarborgen, door diverse methoden die in het onderzoek zijn aangewend tecontroleren of zij gerealiseerd zijn. ’t Hart geeft aan dat een onderzoeksopzet valide is als daarmee isvastgesteld wat de onderzoeker oorspronkelijke wilde weten (1998:285). Om te bepalen of eenonderzoek intern valide is, wordt gekeken of het doel van het onderzoek en de aangenomen methodenzijn gerealiseerd. Volgens ’t Hart et al. (1998) kan de betrouwbaarheid en interne validiteit van eenonderzoek op een aantal manieren worden verhoogd, namelijk door systematische werkwijzen enexpliciete verslaglegging, triangulatie, terugkoppeling naar informanten en het ontwikkelen vantheoretische begrippen en modellen. In dit onderzoek is het van belang de systematiek van deprocedures en de waarde van het verzamelde materiaal te verhogen, zodat daarmee debetrouwbaarheid en interne validiteit wordt verhoogd. Met behulp van het toepassen van triangulatie(letterlijk: driehoeksmeting) kan dit worden bereikt (Swanborn, 2000). Met datatriangulatie wordenverschillende databronnen naast elkaar aangeboord; in dit onderzoek zijn dit tekstuele data en data uitinterviews. Naast triangulatie wordt de interne validiteit versterkt en intersubjectiviteit 8 vergroot door8 Een wetenschappelijk onderzoek werd vroeger benadrukt door de objectiviteit van de wetenschapper, nu staatintersubjectiviteit meer centraal. Waar resultaten gekleurd zijn door de wetenschapper vindt correctie plaats doorDecember 2005 29

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinghet terugkoppelen van informatie aan betrokkenen. Tevens zal validiteit gewaarborgd worden doorgedurende het onderzoek op meerdere momenten informatie voor te leggen aan betrokkeninformanten, om de voorlopige analyseresultaten te verifiëren. De betrouwbaarheid in dit onderzoekzal worden vergroot door de interviewvragen door één interviewer te laten afnemen, waardoortoevallige en systematische fouten worden verminderd (’t Hart et al., 1998). In een casestudy, waarmaar één situatie bekeken wordt is het moeilijk de resultaten te generaliseren naar andere situaties. Indit onderzoek wordt getracht inzicht te krijgen in de invloed van het GRI op het institutioneleveranderingsproces zodat de resultaten vergeleken kunnen worden met de al eerder onderzochteinvloed van een professionele associatie op het institutionele veranderingsproces (Greenwood et al.,2002).§ 3.6 Data-analyseOm vanuit de verzamelde gegevens de onderzoeksvraag en deelvragen te kunnen beantwoorden,zullen de data geanalyseerd moeten worden. Volgens Miles en Huberman (1984) is het proces vananalyseren ‘ongoing’ in een kwalitatief onderzoek. Tijdens het verzamelen van gegevens is hetbelangrijk om na te denken over actuele data en nieuwe strategieën om te verzamelen, zodat er nieuween vaak betere data naar boven komt. Daarom zijn in dit onderzoek verschillende soorten data naastelkaar verzameld. Dat bevordert tevens de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek. Eenintensief onderzoek, de casestudy, kan op verschillende manieren worden geanalyseerd (Swanborn,2000). Miles en Huberman (1984) hebben vanuit de kwantitatieve analyse- en rapportagemethoden hetbasis denken overgenomen en gebruikt voor kwalitatieve analyses, zoals het gebruik van matrices,tabellen en andere grafische representaties. In dit onderzoek wordt gebruikt gemaakt van dezeanalysemethode en worden de interviewdata allereerst met behulp van een matrix gestructureerd. Pertheoretisch concept zijn een of een aantal vragen gesteld aan de respondenten. Om de data op eenheldere manier in een matrix te plaatsen, zijn gedeelten van de interviews als steekzinnen en citatenopgenomen in de datamatrix. In dit onderzoek is de benadering van Miles en Huberman (1984)relevant voor de data-analyse, aangezien de onderzoeksresultaten door het gebruik van de matrix enverdere datastructurering preciezer kunnen worden gebruikt. Eveneens is er hier sprake vanverkennend onderzoek, waarbij een aantal informanten betrokken zijn. Door matrices te gebruiken inde structurering van data, zal de grote stroom van verzamelde data inzichtelijker gemaakt worden ende analyse van de gegevens vergemakkelijkt worden.middel van replicatie (’t Hart et al., 1998). In dit onderzoek zal dat gebeuren door terugkoppeling van informatieaan betrokkenen.December 2005 30

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 4Duurzaamheidsverslaggeving§ 4.1 InleidingAls het gaat over externe rapportage op het gebied van duurzaamheid en duurzaam ondernemen, zijner veel ontwikkelingen geweest. In dit hoofdstuk zal een beeld geschetst worden van ontwikkelingenin duurzaamheidsverslaggeving vanaf het prille begin tot aan recentere gebeurtenissen. De derdedeelvraag wordt daarmee vanuit de empirie belicht. De vierde en vijfde deelvraag worden beantwoorddoor per respondent weer te geven welke actoren invloed hebben gehad op de ontwikkelingen,waaronder het Global Reporting Initiative. Het GRI wordt uitgebreid geïntroduceerd in bijlage I.Duurzaamheidsverslaggeving wordt door de respondenten in de interviews op een soortgelijke manieromschreven. In deze scriptie hanteer ik de korte en bondige definitie van Alyson Slater (GRI):‘Sustainability reporting is the reporting on economic, environmental and social impacts’.De indeling van dit hoofdstuk berust op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Er is nieteen duidelijke scheiding van perioden te ontdekken. Echter doordat de invloed van het GRI op deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving centraal staat in deze scriptie, is gekozen voor eenperiode-indeling die parallel loopt aan ontwikkelingen binnen het GRI. De eerste periode, vóór deoprichting van het GRI, wordt besproken in paragraaf 4.2. In de volgende paragraaf wordt de periodevan 1997 tot 2000 uiteengezet, hierin heeft het GRI de eerste versie richtlijnen ontwikkeld. De derdeperiode weergegeven in paragraaf 4.4, is het jaar 2001. In deze periode heeft het GRI de 2002richtlijnen ontwikkeld. In paragraaf 4.5 komt de laatste periode aan bod van 2002 tot heden. Op ditmoment is het GRI bezig met het ontwikkelen van de G3 richtlijnen, welke gelanceerd zullen wordenin 2006. In paragraaf 4.6 worden de actoren besproken die van invloed zijn op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving. Deze paragraaf is onderverdeeld in paragraaf 4.6.1 waarin de actorenaan bod komen en paragraaf 4.6.2 waar de aandacht gericht is op de invloed van het GRI. Deinformatie in dit hoofdstuk is afgeleid uit de matrix te vinden in bijlage V en de matrix uit bijlage VI,welke gecategoriseerde antwoorden bevatten van de respondenten. Aanvullend is gebruik gemaakt vantekstuele data, zoals onderzoeken, gepubliceerde artikelen en online bronnen.§ 4.2 Eerste periode: vóór de oprichting van het GRIDe periode vóór de oprichting van het GRI behoort niet tot het bereik van het onderzoek. Echter omeen zo volledig mogelijk beeld te kunnen geven van de ontwikkelingen sinds de komst van het GRI, ishet van belang de ontwikkelingen in de periode voor 1997 te bespreken.December 2005 31

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 4.2.1 Ontwikkeling duurzaamheidsverslaggevingIn 1987 bracht de World Commission on Environment and Development (WCED) duurzameontwikkeling wereldwijd aan het licht in de Tokyo Declaration met ‘Our Common Future’. Het werdook wel het Brundtland rapport genoemd naar voorzitter Gro Harlem Brundtland (voormalig premiervan Noorwegen). Het doel van de Commissie was praktische manieren te vinden om de wereldwijdemilieu- en ontwikkelingsproblemen in kaart te brengen. De definitie van WCED voor duurzameontwikkeling is als volgt: “Sustainable development is development that meets the needs of the presentwithout compromising the ability of future generations to meet their own needs” (WCED, 1987:43).Deze definitie werd verder uitgebreid naar: “In essence, sustainable development is a process ofchange in which the exploitation of resources, the direction of investments, the orientation oftechnological development, and institutional change are all in harmony and enhance both current andfuture potential to meet human needs and aspirations” (WCED, 1987:46).De bedoeling achter het Brundtland rapport was om op het sociale, ecologische en economischegebied handvatten te bieden om duurzame ontwikkeling te bereiken. Door het vormen van eendefinitie voor duurzaamheid heeft men een patroon gecreëerd om duurzame activiteiten, processen enuitkomsten te interpreteren, daardoor is er sprake van een sociale constructie. De term of het conceptduurzaamheid wordt in een breed scala van situaties gebruikt. Multinationale ondernemingen,overheden en NGOs hebben duurzaam ondernemen opgenomen in hun organisatie- en/ofstrategiebeleid.Volgens Koziol (2000) hebben de economische problemen in de jaren ’70 teweeg gebracht dat deinterventies van overheden in het decennium erna afnamen en daardoor liberalisatie van marktentoenam. Globalisering zorgde voor negatieve reacties van NGOs en andere stakeholders, doordat groteondernemingen streefden naar winst op korte termijn en daarbij het milieu, de bescherming vanmensenrechten en armoedebestrijding links lieten liggen (Van Liempt, 2002). Door de groeiendeonrust rondom ondernemingen met betrekking tot sociale- en milieukwesties, werd er doorstakeholders steeds meer verantwoording gevraagd aan ondernemingen. Kolk (2003) geeft aan datsinds de jaren negentig bedrijven steeds meer toewijding tonen, en meer informatie geven over eenuiteenlopend scala van onderwerpen; van milieuvervuiling tot mensenrechtenschending. Dit heeftmede geresulteerd in een nieuwe vorm van externe verslaggeving; de publicatie van milieu-, sociale-,en/of duurzaamheidsverslaggeving.KPMG bracht in 1993 het eerste ‘International survey of corporate social responsibility reporting’ uit.Vanaf 1993 heeft KPMG dit internationale onderzoek iedere drie jaar herhaald, om zo bij de grootsteinternationale organisaties de trends te analyseren in rapporteren over ‘Corporate Responsibility’(CR). Het onderzoek werd in 1993 gedaan onder de top 100 bedrijven in 10 landen, om het aantalDecember 2005 32

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingrapporterende organisaties in kaart te brengen. Van de 810 bedrijven die in het onderzoek vielen,bracht 13 % een rapport uit over ‘Corporate Responsibility’ (CR rapport). In 1996 werd soortgelijkonderzoek uitgevoerd onder de top 100 bedrijven in 13 landen. Dit keer deden 1.300 ondernemingenmee in het onderzoek, waarvan 17% zei een CR rapport te publiceren. In drie jaar was er een kleinestijging in het aantal rapporterende organisaties te bemerken (KPMG/UvA, 2005). Hieruit kan wordenafgeleid dat tot 1996 relatief weinig organisaties van de top 100 bedrijven in 13 landen een corporateresponsibility report publiceerden.§ 4.2.2 Ontwikkelingen betreffende GRIBegin jaren ’90 ontstond een discussie tussen verschillende instanties wereldwijd, waaronder UNEP,OESO 9 , WBCSD, en Ceres over standaardisatie en vergelijkbaarheid vanduurzaamheidsverslaggeving. Vanaf midden jaren ‘90 mengde AccountAbility 10 zich in de discussie.Deze discussie heeft volgens MVO Nederland, uiteindelijk geleid tot de oprichting van het GRI. MVONederland meldde dat organisaties in Nederland voor 1997, voornamelijk rapporteerden inafzonderlijke sociale- en milieuverslagen en daarna meer richting duurzaamheidsrapportage zijngegaan.Zoals hierboven genoemd is, leidde de internationale discussie over duurzaamheidsverslaggeving in1997 tot de oprichting van het Global Reporting Initiative, door de Coalition for EnvironmentallyRepsonsible Economies (Ceres) in samenwerking met United Nations Environment Programme(UNEP). Het GRI had het doel duurzaamheidsverslaggeving naar een hoger niveau te tillen, door hetbereiken van vergelijkbaarheid, geloofwaardigheid, striktheid, opportuniteit en verifieerbaarheid,zodat een zelfde niveau verworven zou kunnen worden zoals bij financiële rapportage (GRI, 2002).Volgens een respondent van het GRI lagen twee ideeën ten grondslag aan de oprichting. Ten eerstemoest er een wereldwijde standaard komen voor duurzaamheidsverslaggeving, en ten tweede zou dezestandaard ontwikkeld moeten worden in samenwerking met ondernemingen, NGO’s, beleggers,accountants en alle bij duurzaamheidsverslaggeving betrokken stakeholders. In 1997 werd het netwerkom deze standaard op te bouwen, via de multistakeholder benadering met internationale werkgroepenopgericht. De werkgroepen bestonden uit een mix van mensen met verschillende achtergronden, uitverschillende landen en sectoren. Uit deze samenwerking vloeide later, in 1999 de ‘draft guidelines’voort.9 De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) werd in 1961 opgericht, en bestaatuit 30 landen die een aantal gelijke beginselen natstreven: een markteconomie, een pluralistische democratie ende eerbieding van de rechten van de mens (OESO, 2005a).10 Het ‘Institute for Social and Ethical Accountability (ISEA) werd in 1996 opgericht, mede door de huidigeCEO Simon Zadek. In 1999 publiceerden zij onder de naam AccountAbility, het framework AA1000(Accountability, 2005)December 2005 33

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 4.3 Tweede periode: 1997-2000§ 4.3.1 Ontwikkelingen duurzaamheidsverslaggevingEen van de respondenten geeft aan dat bedrijven sinds 1997 steeds meer richting duurzaamheid zijngegaan. Volgens Kolk (2004) is er vanaf 1999 sprake van een bredere focus in rapporteren,organisaties gingen rapporteren over de triple bottom line in duurzaamheidsverslagen.De Nederlandse overheid verplichtte in 1999 de 250 meest milieubelastende ondernemingen om zoweleen verslag voor de overheid als een verslag voor het publiek te publiceren door een toevoeging in deWet milieubeheer te maken (Kolk, 2002). Voordat deze toevoeging in de wet toegepast werd, waren aleen aantal bedrijven vrijwillig actief met het publiceren van milieurapporten. Het toevoegen van eenonderdeel in de Wet milieubeheer, werd door een aantal respondenten gezien als een soorthandreiking. De overheid zorgde ervoor dat Nederlandse bedrijven zich gingen bezighouden met hetverzamelen van gegevens voor milieuverslaggeving. Zo kwam een groot aantal rapporteurs erachterdat de interne registrering van niet-financiële gegevens niet in orde was.In 1999 kwam KPMG met een uitgebreider onderzoek naar internationale ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving. Niet alleen werd er gekeken naar de top 100 bedrijven in 11 landen,maar ook naar de Global 250 (G250), dat zijn de 250 grootste multinationals van de Fortune 500 11 . Intotaal deden meer dan 1.100 ondernemingen mee aan het onderzoek. 24% van de N100 bedrijvenrapporteerde over de ‘triple p’, tegenover 35 % van de G250 (KPMG/UvA, 2005). Er is dus te zien datrapporterende organisaties steeds meer richting duurzaamheidsverslaggeving neigen, dit mede doorbewustwording dankzij de toevoeging in de wet Milieubeheer. Vergeleken met de 17% in 1996, werdin 1999 door 24% van de top 100 organisaties over duurzaamheid gerapporteerd.§ 4.3.2 Ontwikkelingen betreffende GRIAangespoord door Ceres, startte GRI in 1997 met het construeren van een netwerk, met als doel eenstandaard te creëren voor duurzaamheidsverslaggeving. Via de multistakeholder benadering en metbehulp van werkgroepen werden richtlijnen samengesteld. In 1999 werden deze ontwerprichtlijnen, de‘Sustainability Reporting Guidelines’, openbaargemaakt aan het publiek en ging het GRI metpotentiële gebruikers over de hele wereld, in dialoog. Doordat het bedrijfsleven interesse enenthousiasme liet zien, was het voor het GRI mogelijk representatieve werkgroepen samen te stellen.Na een periode van bijschaving door testen en overleggen met stakeholders, kwam het GRI in juni2000 met de eerst versie van de richtlijnen (GRI, 2002). Een bedrijfsonderdeel van een van derespondenten, Shell Petroleum United Kingdom, heeft meegedaan met het aanscherpen van de11 Bedrijven die zijn opgenomen in de Fortune 500 behoren tot de 500 grootste Amerikaanse ondernemingenFortune 500, (2005).December 2005 34

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingrichtlijnen en heeft geparticipeerd in de pilot in 1999. In Nederland was Shell de eerste ondernemingdie een ‘triple p’ rapport uitbracht.DHV heeft de ontwikkelingen van het GRI nauwlettend gevolgd en zag dat de richtlijnen uit 1999 heelbeperkt werden opgemerkt door Nederlandse ondernemingen. Zij hebben na goedkeuring van het GRIen vergaring van financiële middelen, de vertaling van de richtlijnen naar het Nederlands op zichgenomen. Tevens hebben zij vanaf 1999 samen met de VBDO en SNS Reaal, later zijn het GRI enEconomische Zaken aangehaakt, een seminar georganiseerd over ‘Duurzaamheidsverslaggeving inNederland’. De intentie van het seminar was om de richtlijnen bekend te maken aan het Nederlandsebedrijfsleven. DHV heeft als adviesorganisatie veel zendingswerk gedaan om de GRI richtlijnenbekend te maken aan het Nederlandse bedrijfsleven. Ook betrok DHV brancheverenigingen en hieldpraatjes over duurzaamheidsverslaggeving. Steeds meer bedrijven, voornamelijk beursgenoteerdebedrijven, gingen de milieujaarverslagen vervangen door duurzaamheidsverslagen.§ 4.4 Derde periode: 2001Een respondent van het GRI vertelt dat na de publicatie van de eerste versie richtlijnen van het GRI in2000, efficiënte werkgroepen werden gevormd, waarin meer dan 200 mensen van over heel de wereldbetrokken waren. Deze werkgroepen werden opgedeeld in een ‘verification working group’ om naaronderwerpen als ‘verificatie en naar assurance’ 12 te kijken, en in een ‘measurement working group’om de economische, sociale en milieu indicatoren verder uit te bouwen. Aan het eind van ditbewerkelijke proces, eind 2001, deed de ‘measurement working group’ een aantal aanbevelingen voorde nieuwe versie richtlijnen aan de GRI Council, welke weer aanbevelingen maakte aan de ‘revisionworking group’. Eind 2001 resulteerde de inspanningen van beide werkgroepen en de herziening doorde Council en ‘revision working group’ in de tweede versie richtlijnen, die uitgebreid werden metondersteunde documenten (GRI, 2002).GRI, was gevestigd in Boston in de Verenigde Staten, omdat daar ook Ceres huisvestte. Eind 2000,begin 2001 was er vanuit het GRI, volgens een respondent van het GRI, het plan om het GRI niet meerals een project van Ceres te zien, maar een spin-off te creëren en het te vestigen als een onafhankelijkeorganisatie. Er werd naarstig gezocht naar een nieuwe locatie, een nieuw bestuur en mensen die hulpkonden bieden bij het opzetten van een nieuwe organisatie. Deze omvangrijke verhuizing werd nogeven uitgesteld naar 2002. In Nederland heeft een aantal organisaties erg hun best gedaan om het GRInaar Nederland toe te halen, waaronder de overheid, verschillende ministeries en het bedrijfsleven. Zij12Rapporten kunnen onderworpen worden aan een verificatie en/of assurance proces, waardoor debetrouwbaarheid, geloofwaardigheid en volledigheid van een verslag of onderdelen daarvan, maar ook detotstandkoming van het verslag gewaarborgd wordt. Bijvoorbeeld een formele verificatie door eenonafhankelijker derde partij, een uitspraak/statement van een externe stakeholder of een expert adviespanel(Sustainability Reporting, 2005).December 2005 35

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingzagen het GRI als een potentieel belangrijke organisatie, en toonden initiatief door financiële enorganisatorische steun te bieden.§ 4.5 Vierde periode 2002-heden§ 4.5.1 Ontwikkeling duurzaamheidsverslaggevingEen respondent geeft aan dat duurzaamheidsverslaggeving in de afgelopen jaren meer volwassen isgeworden. Dit is ten eerste te zien in de overeenstemming van inhoud, de meeste ondernemingengebruiken de GRI richtlijnen. Ook de vorm is steeds meer gelijk, men verspreidt de informatie ondergeïnteresseerden via hard-copy of via het internet. Als laatste is het proces van informatieverzamelingsteeds meer gelijk, de informatie borrelt intern en via stakeholderprocessen omhoog.Vanuit de overheid is er een initiatief geweest op gebied van maatschappelijk verantwoordondernemen. Het Ministerie van Economische Zaken heeft in 2004 het platform MVO Nederlandopgericht. Het doel van deze organisatie is het bevorderen van maatschappelijk verantwoordondernemen door veel partijen in het proces van bevorderen te betrekken.Ook op het gebied van wetgeving is een en ander gebeurd. De Eerste Kamer heeft in juni 2005 deverplichting tot het opstellen van een publiek milieuverslag afgeschaft met een wijziging in de Wetmilieubeheer. Echter de verplichting om een verslag voor de overheid op te stellen blijft bestaan(Eerste Kamer, 2005). Een recente ontwikkeling, is dat de basis van de R400 van de Raad voor deJaarverslaggeving over maatschappelijk verantwoord ondernemen is opgenomen in het burgerlijkwetboek. De Europese richtlijn, de moderniseringsrichtlijn heeft als uitgangspunt gediend, waardoorvanaf verslagjaar 2005 in de directieverslagen van ondernemingen informatie wordt gevraagd overniet-financiële onderwerpen, zoals milieu en personeelsaangelegenheden (NIVRA, 2005).Het KPMG onderzoek werd in 2002 uitgevoerd onder de top 100 in 19 landen en de G250, in totaal bijmeer dan 1.900 ondernemingen. De resultaten lieten zien dat 45% van de G250 en 23% van de N100aangaf een apart verslag over duurzaamheid te publiceren. Bijna 70% van deze verslagen warengrotendeels environment, health & safety (EHS) rapporten. Vergeleken met het onderzoek van 1999 iser voor de N100 in 2002 een daling te zien in het aantal rapporterende organisaties. Dit beeld isvertekend, aangezien het onderzoek een andere steekproef had. Wanneer dezelfde landen bekekenworden als in het onderzoek van 1999, dan blijkt dat 28% rapporteert over duurzaamheid, dat eenlichte stijging betekend vergeleken met 1999 (KPMG/UvA, 2005). In 2005 heeft KPMG voor de zesdekeer een onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving, dit keer bij meerdan 1600 ondernemingen van de top 100 in 16 landen en de G250. Van de G250 publiceerde 64% eenrapport over duurzaamheid, 52% van deze rapporten werd separaat van het financiële verslaguitgebracht. 33% van de N100 bedrijven gaven een ‘triple p’ rapport uit. In totaal maakte 41% van deDecember 2005 36

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingN100 informatie over duurzaamheid openbaar (KPMG/UvA, 2005). Uit deze gegevens kan wordenopgemaakt dat in 2005 bijna 2/3 van de G250 ondernemingen een rapport uitbrachten overduurzaamheid, tegenover 45% drie jaar eerder. Er is een sterke stijging waarneembaar in het aantalorganisaties dat rapporteert over economische, sociale en milieuprestaties.§ 4.5.2 Ontwikkelingen betreffende GRIGRI werd begin april 2002 door de Verenigde Naties in New York officieel als nieuw instituutgeïnaugureerd (GRI, 2002). Eind 2002 werd ook bekend dat het GRI naar Nederland zou gaanverhuizen. Een respondent van het GRI deelde mee dat Folkert van der Molen van DHV en NancyKamp van Ernst & Young persoonlijk gelobbyd hebben om het GRI naar Nederland te halen. Ook deNederlandse overheid, samen met een aantal ministeries, hebben zich ingezet om het GRI financieel testeunen en te stimuleren. Daarnaast hebben een aantal Nederlandse multinationals, waaronder Shell,Heineken en KPMG zich actief ingezet en meebetaald aan de verhuizing van het GRI.2002 was een turbulent jaar voor het GRI. Op de ‘World summit on sustainable development’(WSSD), georganiseerd door de VN in augustus 2002 te Johannesburg, werd de tweede versierichtlijnen gelanceerd. Zoals in paragraaf 4.4 wordt vermeld werd dit vooraf gegaan door een cyclusvan testen, herzien, consulteren en reviseren van zowel de richtlijnen als de ondersteunendedocumenten (GRI, 2002). Nieuw aan de 2002 richtlijnen zijn bijvoorbeeld de sector supplementen ende in accordance mogelijkheid.Door het voortdurende contact van het GRI met belangrijke stakeholders, laat zien dat het continu wilvernieuwen. Dit is ook merkbaar doordat zij sinds de uitgave van de 2002 richtlijnen begonnen zijnmet het ontwikkelen van de derde generatie richtlijnen, de ‘G3’. Deze versie richtlijnen is gebaseerdop de twee eerdere versies uit 2000 en 2002, en gaat uit van de uitgebreide input die verworven is doorhet ‘structured feedback process’ 13 bij belanghebbenden. Een van de drie hoofdcomponenten van de‘G3’, zijn de verbeteringen op het gebied van indicatoren, de toepassing van de richtlijnen en deaansluiting bij andere MVO tools en financiële markten. De tweede component is de ontwikkeling vaneen technologisch platform ter vergemakkelijking van het gebruik van de richtlijnen. De laatstecomponent is de ontwikkeling van ondersteuning op het gebied van training, zoals door het geven vanseminars over de inhoud en toepassing van de principes en indicatoren (GRI, 2005a).13 Het ‘structured feedback process’ is een proces van het GRI om de richtlijnen en andere documenten continute verbeteren door stakeholdergroepen regelmatig samen te laten komen om ervaringen en feedback uit tewisselen (GRI, 2005b).December 2005 37

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNu er gekeken is naar de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving en de ontwikkelingenbetreffende het GRI, wordt er in de komende paragraaf gekeken naar de invloed van verschillendeactoren, waaronder het GRI, op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving.§ 4.6 Actoren van invloed op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggevingAan alle respondenten werd de vraag gesteld welke actoren volgens hen invloed hebben gehad op deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland. Daarnaast werd gevraagd of zijminimaal drie actoren wilden noemen, evenzo de manier waarop die actoren invloed hebben gehad opde ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. In het interview is eveneens aan de respondentende vraag gesteld welke invloed het GRI heeft gehad op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving in Nederland.De actoren die genoemd zijn door de respondenten lopen zeer uiteen, zo noemt de ene respondentNGO’s in het algemeen en de ander een specifieke NGO, bijvoorbeeld de OESO. In de interviews zijndoor de 13 respondenten in totaal 33 verschillende actoren genoemd. In de paragrafen hieronderworden de belangrijkste actoren besproken. In bijlage VI zijn alle relevant data vanuit ieder interviewopgenomen in een matrix, en staat in een tabel per actor hoe vaak deze is genoemd. Bijna allerespondenten hebben de invloed van het GRI omschreven, daarnaast hebben zes respondenten het GRIgenoemd als een belangrijke actor in de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. In paragraaf4.6.2 volgt een beknopte weergave van verschillende manieren van invloed die het GRI heeft gehad opde ontwikkelingen.§ 4.6.1 Invloed van actoren§ 4.6.1.1 NGO’s, internationale organisaties en belangenverenigingDe meest genoemde actor, NGO’s, is door 6 organisaties opgesomd. NGO’s kunnen druk uitoefenenop organisaties, en transparantie en aansprakelijkheid eisen over milieu, sociale en economischeprestaties (ABN AMRO, Good Company, GRI, Heineken, KPMG, Philips). Bovendien kunnenNGO’s van invloed zijn op ontwikkelingen door kwesties te identificeren waarmee bedrijven inaanraking komen (MVO Nederland). Naast de NGO’s zijn er aantal internationale organisaties en eennationale belangenvereniging genoemd door respondenten, namelijk GRI, OESO, WBCSD, UNEP enVBDO. Op welke manieren het GRI invloed heeft gehad op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving wordt in paragraaf 4.6.2 behandeld. De VBDO wordt door 5respondenten genoemd als actor. De VBDO stimuleert ondernemingen transparant te acteren alsorganisatie, door onder andere de GRI richtlijnen te hanteren. Dit doen zij bijvoorbeeld door aanbedrijven op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders hun stem te laten horen en vraagtekens tezetten bij de informatievoorziening. De OESO heeft volgens Ernst & Young en Economische Zakenmeegeholpen in het streven naar transparantie door het uitgeven van de OESO-richtlijnen. DoorDecember 2005 38

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingPhilips wordt het WBCSD opgesomd als actor die invloed heeft gehad op ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving, doordat zij streven naar standaarden en normen, zodat deze manier vanrapporteren impact krijgt en vergelijkbaarheid tussen organisaties mogelijk maakt. UNEP wordt ookals actor genoemd. Een respondent van het GRI geeft aan dat UNEP beïnvloedt heeft dat het GRI alsinstituut gevestigd is in Nederland.§ 4.6.1.2 OverheidDe overheid wordt 6 maal als invloedhebbende actor genoemd. Economische Zaken geeft aan dat deoverheid een bescheiden rol speelt. Zij hebben in 2001 de Raad van Jaarverslaggeving gevraagd omeen handreiking op te stellen voor maatschappelijke rapportage, dit is de richtlijnen 400. Dehandreiking moet een opstapmodel zijn voor bedrijven om het rapporteren op te pakken. Hierin wordhetzelfde stramien gevolgd als het GRI. Verder vindt Economische Zaken dat de overheid een rolheeft in het sturen in en aanspreken op de maatschappelijke rol, het aanreiken van instrumenten en hetsteunen van instituten waar bedrijven naar kunnen kijken. MVO Nederland geeft aan de rol van deoverheid steeds kleiner wordt: er is steeds minder regulering op gebied van verslaggeving. KPMG zegtdat de Nederlandse overheid een impuls heeft gegeven door milieuverslaggeving verplicht te stellenvoor een aantal organisaties. Hierdoor zijn bedrijven in Nederland actief bezig gegaan met rapporterenover milieu. Ook DHV noemt de invoering van de Wet milieubeheer. Het doel van de overheid was ineerste instantie niet om invloed uit te oefenen, maar het heeft in Nederland zeker bijgedragen aan deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Volgens ABN AMRO en DHV zijn veelachterblijvers wakker geschud door de ‘transparantie benchmark 2004’ die de overheid heeft uit latenvoeren door Economische Zaken onder Nederlandse ondernemingen. Het GRI geeft aan dat erwaarschijnlijk meer regulering komt voor verslaggeving in de toekomst. Overheden over de helewereld zijn namelijk onderzoek gaan doen of er behoefte is aan vereisten betreffende verslaggeving ofaan voorwaarden om genoteerd te worden aan de beurs.Naast de overheid zijn er een aantal instanties genoemd die onder de overheidsinstanties vallen of temaken hebben met de overheid. DHV geeft aan dat ten eerste Economische Zaken invloed heeft op hetbedrijfsleven met het publiceren van de transparantie benchmark in 2004. Volgens Ernst & Youngheeft Economische Zaken een stimulerende rol in duurzaamheid. Dan wordt de Europese Commissieopgesomd door Ernst & Young, doordat zij moderniseringsrichtlijnen hebben samengesteld, welkeorganisaties, die tot de aandelenmarkt willen toetreden vragen om informatie vrij te geven overkapitaalbezit. Als laatste wordt MVO Nederland genoemd door het GRI, doordat zij het GRI handboekvoor duurzaamheidsverslaggeving voor het MKB verspreiden onder het midden- en kleinbedrijf inNederland.December 2005 39

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 4.6.1.3 Accountants en adviesorganisatiesVolgens een aantal respondenten hebben accountants- en adviesbureaus enige invloed gehad in deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. DHV geeft aan dat deze bureaus vooral een rolspelen bij het benaderen van bedrijven en ze bekend te maken met duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving. MVO Nederland geeft aan dat adviesbureaus bijgedragen hebben aan deontwikkelingen door projecten in de standaardisatie van richtlijnen te sponsoren. KPMG wordt ookdoor hen genoemd, omdat zij al vanaf 1993 onderzoek doen naar ontwikkelingen in ‘corporateresponsibility reporting’. Ernst & Young geeft aan dat accountants actief zijn in het stimuleren vanduurzaamheidsverslaggeving, voornamelijk bij cliënten. Daarnaast hebben zij ook een actieve rol inhet ontwikkelen van de richtlijnen. Heineken noemt dat accountants invloed hebben doordat zijprocessen op het gebied van verslaggeving voor bedrijven kunnen verbeteren met hun kennis,waardoor bedrijven efficiënter kunnen werken. Volgens het GRI hebben accountants en consultantsinvloed doordat zij bedrijven adviseren in hoe zij duurzaamheidsverslagen zouden kunnen opstellen.Hiermee kunnen accountants en consultants bedrijven een bepaalde richting op sturen.§ 4.6.1.4 OndernemingenOndernemingen worden meerdere malen genoemd als invloedrijke actoren. Economische Zaken richtde aandacht op koplopende ondernemingen, om aan te geven dat zij degenen zijn, die hun nek hebbendurven uitsteken en volgens MVO Nederland als eerst begonnen zijn metduurzaamheidsverslaggeving, bijvoorbeeld Shell, Unilever en Philips. Het GRI noemt in het verlengdedat voorlopers als Shell en BP, invloed hebben gehad op de ontwikkelingen, doordat zij verbeteringenhebben aangedragen in het feedback proces op de GRI richtlijnen. Bedrijven zijn de uiteindelijkegebruikers van de richtlijnen en willen dat de wensen en behoeften van interne en externe stakeholdersgoed bevredigd worden. Naast de invloed op de inhoud van de richtlijnen hebben Nederlandseondernemingen bijgedragen aan de komst van het GRI naar Nederland, Shell, Heineken en KPMGhebben bijvoorbeeld actief gelobbyd.§ 4.6.1.5 Overige actorenIn deze paragraaf worden een aantal actoren besproken die volgens een aantal respondenten invloedhebben op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Door de VBDO en MVO Nederlandworden de nichebanken ASN en Triodos genoemd. Deze banken zijn begonnen met het screenen vanethische beleggingsportefeuilles, tegenwoordig hebben alle banken een duurzaam of ethischbeleggingsfonds. Institutionele beleggers worden door VBDO gezien als actoren, doordat zij drukhebben uitgeoefend op de VBDO, door hen te vragen de GRI richtlijnen te hanteren en te stimulerenbij ondernemingen. Good Company geeft aan dat steeds meer duurzame beleggers omduurzaamheidsinformatie vragen om hun beleggingsbeslissingen op te baseren. Dit geldt volgens hetDecember 2005 40

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGRI eveneens voor aandeelhouders. Dit is een veeleisende groep bij de feedback processen van hetGRI, ze willen betere informatie van bedrijven.§ 4.6.2 Invloed van het GRIIn het interview is aan de respondenten gevraagd welke actoren invloed hebben gehad op deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Een aantal noemde het GRI als een van deinvloedhebbende actoren doordat, het GRI vooral een stimulans is voor bedrijven, en omdat zij strevennaar transparantie van ondernemingen (Ernst & Young, Shell). Philips geeft aan dat het GRIbelangrijk is voor bedrijven, doordat ze streven naar standaarden en normen in verslaggeving.Rapporteren over de ‘triple p’ volgens een standaard heeft volgens Philips meer impact en maaktvergelijkbaarheid tussen organisaties mogelijk. Naar mening de van de VBDO zal er uiteindelijk doorde inzet van het GRI, één standaard voor duurzaamheidsverslaggeving ontstaan. Economische Zakenvindt de manier waarop het GRI te werk gaat met de stakeholdergroepen, invloed heeft op organisatiesin Nederland. Doordat het GRI in clubs en sessies ter verbetering van de richtlijnen zit samen metbedrijven, worden deze bedrijven vak blootgesteld aan de GRI richtlijnen. Ondernemingen zullen danook deze GRI richtlijnen sneller toepassen voor hun rapportage dan andere richtlijnen.In het interview werd respondenten tevens gevraagd wat de invloed van het GRI is geweest op deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Door 5 bedrijven werd geantwoord, dat het GRIinvloed uitoefent door een standaard neer te leggen voor duurzaamheidsverslaggeving. Ze makenrapporteren over economische, sociale en milieu prestaties toegankelijker voor bedrijven (VBDO,MVO Nederland, DHV, KPMG en Shell). DHV, Economische Zaken en Philips vertellen datondernemingen die met duurzaamheidsverslaggeving aan de gang gaan in Nederland, eigenlijk nietom de GRI richtlijnen heen kunnen en de richtlijnen in meer of mindere mate gebruiken bij hetsamenstellen van hun rapporten. Good Company, Ernst & Young, ABN AMRO en Philips geven aandat het GRI een handvat biedt aan rapporterende organisaties.Het GRI heeft eveneens invloed gehad door de richtlijnen bij organisaties in Nederland te stimuleren(MVO, DHV en Shell). Economische Zaken vult dit aan door te zeggen dat het GRI, door samen tewerken met stakeholders, bedrijven betrekt in het ontwikkelingen van de richtlijnen. Volgens MVONederland heeft het GRI er tevens voor gezorgd dat bedrijven op basis van niet financiële gegevensafwegingen konden maken, en zo voor meer harmonisatie in verslaggeving heeft gezorgd. GoodCompany vindt dat het GRI een platform biedt, waar rapporterende organisaties informatie uit kunnenwisselen, en zo gezamenlijk de inhoud en vorm van verslaggeving verder kunnen ontwikkelen.Een respondent van het GRI geeft tenslotte aan, dat het GRI aanvankelijk niet op de voorgrond wildetreden en niet actief de GRI richtlijnen wilde stimuleren en promoten bij bedrijven. KoplopendeDecember 2005 41

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingbedrijven die rapporteerden en daarvoor de GRI richtlijnen gebruikten hebben veel meer invloedgehad op de bekendwording van de richtlijnen. Onder deze koplopers bevonden zich multinationals alsShell en BP. Zij zijn een voorbeeld geweest voor veel organisaties die begonnen met rapporteren.Recentelijk is het GRI zelf actiever in het benaderen van potentiële gebruikers en bereiken van meerbekendheid bij organisaties die nog niet rapporteren, met als doel dat meer organisaties zullen gaanrapporteren volgens de GRI richtlijnen.Nu de invloed van het GRI naar aanleiding van de interviews is besproken, is het interessant om naareen aantal onderzoeken te kijken waaruit eveneens duidelijk wordt dat het GRI invloed heeft gehad opde ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Uit het onderzoek van Kamp-Roeland (2002)onder 50 gepubliceerde maatschappelijke verslagen uit 2001/2002 van ondernemingen verspreid oververschillende sectoren wereldwijd, blijkt dat in 38 van 50 onderzochte maatschappelijke verslagen eenverwijzing is opgenomen naar de GRI richtlijnen. Het KPMG onderzoek uit 2002 laat zien, dat 112ondernemingen van de G250 een niet-financieel verslag uit hebben gebracht. Kolk (2002) meldt dat36% van deze 112 ondernemingen verwijzen naar het GRI. In een latere publicatie zegt Kolk (2004)dat het GRI een stimulerende rol heeft gehad in het optimaliseren van de kwaliteit, striktheid en hetnut van duurzaamheidsrapportage. Ook heeft het GRI door samen met stakeholders de prestatieindicatoren verder te ontwikkelen, haar kennis over de manieren van rapporteren gepropageerd onderrapporterende ondernemingen.§ 4.7 ConclusieIn dit hoofdstuk zijn drie deelvragen vanuit de empirie beantwoord. De eerste vraag die behandeld is,kijkt naar de ontwikkelingen van duurzaamheidsverslaggeving. Om deze vraag vanuit de empirie tebeantwoorden is gekeken naar de algemene ontwikkeling in duurzaamheidsverslaggeving en naar deontwikkelingen aangaande het GRI. De algemene ontwikkeling is goed te staven met het onderzoekvan KPMG. In het onderzoek van KPMG komt naar voren dat er een verandering is te zien in desamenstelling van rapporten. Voor 1999 rapporteerden bedrijven voornamelijk over hunmilieuprestaties. Vanaf 1999 ging men steeds meer over milieu, sociale en economische gegevensrapporteren en werd de focus duurzaamheid (KPMG, 2005). Het rapport laat ook de trend zien datsinds 1993, duurzaamheidsverslaggeving geleidelijk aan, aan het opkomen is. In de afgelopen drie jaaris het aanzienlijk gestegen. In 2005 rapporteerde 52% van de G250 en 33% van de N100 eenduurzaamheidsverslag, naast de gebruikelijke financiële verslagen. In 2002 was dit nog 45% resp.23% (KPMG, 2005). Het laat een behoorlijke een stijging zien in het aantal duurzaamheidsrapporteursvoor 2005 ten opzichte van 2002, 15,5% voor de G250 en ruim 30% voor de N100.In de Nederlandse wetgeving zijn er ook een aantal veranderingen geweest die van invloed zijn op deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. In de Wet milieubeheer werd in 1999 toegevoegd datDecember 2005 42

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingde 250 meest vervuilende Nederlandse organisaties verplicht waren een milieuverslag op te stellenvoor de overheid en het publiek. In 2005 werd in de Wet milieubeheer het publieke verslag afgeschaft.Een recente ontwikkeling is dat in het burgerlijk wetboek is opgenomen dat vanaf verslagjaar 2005ondernemingen in hun jaarverslagen nu ook over niet-financiële informatie moeten rapporteren. Dezewet vloeit uit de R400 van de Raad van Jaarverslaggeving, welke gebaseerd is op de Europesemoderniseringsrichtlijn (NIVRA, 2005).Andere ontwikkelingen die besproken worden in dit hoofdstuk zijn de ontwikkelingen betreffende hetGRI. In 1997 werd het GRI opgericht door Ceres en UNEP. Zij publiceerden in 1999 de eersteontwerprichtlijnen wereldwijd en onderwierpen deze aan een test bij diverse stakeholders. Daaroplanceerden het GRI in 2000 de eerst versie richtlijnen. Deze versie werd middels het structuredfeedback proces en via de multistakholder benadering aangescherpt tot de laatste versie richtlijnen, de2002 GRI richtlijnen. Tegenwoordig is het GRI samen met werkgroepen bezig met het samenstellenvan de G3 richtlijnen. De nieuwste versie heeft geoptimaliseerde indicatoren, er wordt gebruiktgemaakt van nieuwe technologieën en er wordt meer aandacht besteed vanuit het GRI aan training enondersteuning.Vervolgens wordt de empirie aan de hand van de vierde en vijfde deelvraag weergegeven. De invloedvan actoren, waaronder het GRI, op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving wordenuiteengezet. De meest genoemde actor is de NGO. Respondenten geven aan dat NGOs hun invloedlaten zien doordat zij druk uitoefenen op organisaties, vooral door transparantie en aansprakelijkheidte eisen over sociale, economische en milieuprestaties. Een andere veel genoemde actor is de overheid.De meeste respondenten dichten de overheid een bescheiden rol toe. Zij kunnen sturing geven enbedrijven aanspreken op hun maatschappelijke rol. Daarnaast steunt de overheid instituten waarbedrijven naar kunnen kijken. Ook de invoering van de Wet milieubeheer heeft bijgedragen aan deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving, al was het in eerste instantie niet het doel van deoverheid. De actoren accountants en adviesbureaus hebben invloed gehad op de ontwikkelingen,voornamelijk doordat zij veel cliënten adviseren in en bekend maken met duurzaam ondernemen, zoook verslaggeving. De laatste belangrijke actor is ondernemingen. Een aantal voorlopers heeft invloedgehad op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving, door gebruik te maken van de GRIrichtlijnen en te zorgen voor relevante feedback.Het Global Reporting Initiative heeft een standaard gemaakt voor duurzaamheidsverslaggeving,daardoor is rapporteren over economische, sociale en milieuprestaties toegankelijker geworden voorbedrijven. Ook heeft het GRI ervoor gezorgd dat bedrijven op basis van niet-financiële gegevensafwegingen kunnen maken, wat heeft geleid tot meer harmonisatie in verslaggeving. Daarnaast betrekthet GRI bedrijven in de ontwikkeling van de richtlijnen, waardoor de bedrijven gestimuleerd raken deDecember 2005 43

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingrichtlijnen te gebruiken. Good Company vindt dat het GRI een platform biedt, waar rapporterendeorganisaties informatie uit kunnen wisselen, en zo gezamenlijk de inhoud en vorm van verslaggevingverder kunnen ontwikkelen. Een respondent ziet het GRI louter als uitgangspunt, er zijn dan ook nietveel andere mogelijkheden op het gebied van rapporteren.Afsluitend is uit recente onderzoeken gebleken dat het GRI een belangrijke actor is in deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Kamp-Roeland (2002) concludeerde dat 76 % van 50gepubliceerd maatschappelijke verslagen uit 2001/2002 van ondernemingen verspreid oververschillende sectoren wereldwijd, naar het GRI verwijst. Kolk (2002) gaf in haar onderzoek op datvan 112 ondernemingen van de Global Fortune 250, welke een niet-financieel verslag hebbenuitgebracht, 36% een verwijzing maakten naar het GRI.Nu de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving en de invloed van actoren uitgebreid zijnbesproken, wordt er in het volgende hoofdstuk stil gestaan bij de ontwikkelingen per fase vaninstitutionele verandering. Het model van Greenwood et al. (2002) en de aanvulling met nabootsing inde theoretiseringsfase van Parkhe (2003) zullen de basis vormen van hoofdstuk 5.December 2005 44

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 5Institutioneel veranderingsproces§ 5.1 InleidingHoofdstuk 5 staat in het teken van de vraag hoe het institutionele veranderingsproces induurzaamheidsverslaggeving in procesmatig opzicht is verlopen. In deze scriptie bestaat hetorganisationele veld waarin de institutionele verandering plaats heeft, uit de groep organisaties diebetrokken zijn bij de ontwikkelingen en veranderingen in duurzaamheidsverslaggeving. Het model vanGreenwood et al. (2002) bestaat uit zes opeenvolgende fasen, namelijk: ‘precipitating jolts’,deïnstitutionalisatie, preïnstitutionalisatie, theoretisering, diffusie en reïnstitutionalisatie. VolgensParkhe (2003) kan in de vierde fase van het model van Greenwood et al. (2002) nabootsing, ofwelmimicry, een belangrijke verklaring geven voor het gedrag van organisaties. Organisaties hebben deneiging om gedrag van gelijke organisaties in de directe omgeving na te bootsen wanneer zij meerlegitiem of succesvoller zijn (DiMaggio en Powell, 1983).In paragraaf 5.2 tot 5.8 worden de verschillende fasen van het institutionalisering proces besprokenaan de hand van data die zijn opgenomen in bijlage VI, een matrix waarin de fasen van hetinstitutionele veranderingsproces worden weergegeven en welke is samengesteld met uitspraken vanrespondenten uit de interviews. Tevens wordt gebruik gemaakt van de matrix in bijlage V, waarin deinvloed van verschillende actoren op de ontwikkelingen per respondent worden weergegeven. Dezeuitspraken zijn voor iedere fase, per organisatie beschreven. Ter afsluiting van dit hoofdstuk volgt inparagraaf 5.9 een conclusie.§ 5.2 Precipitating joltsDe eerste fase in een institutioneel veranderingsproces volgens Greenwood et al. (2002), doet zichvoor wanneer bepaalde gebeurtenissen van sociale, technologische of regulerende aard, gevestigdegebruiken destabiliseren. Munir (2005) heeft in zijn onderzoek naar voortdurende institutioneleverandering in det fotografische branche, gedemonstreerd dat precipitating jolts (gebeurtenissen)eerder onderdeel zijn van het veranderingsproces, dan dat zij een institutionele veranderingveroorzaken. In dit onderzoek worden precipitating jolts gezien als voortdurend voorkomendegebeurtenissen die gevestigde gebruiken kunnen destabiliseren. Hieronder worden de gebeurtenissenvan sociale, technologische of regulerende aard, die bedrijven hebben aangegeven opgesomd.Uit de interviews is gebleken dat er voor bedrijven, verschillende drijfveren of gebeurtenissen zijngeweest waardoor zij zijn begonnen met rapporteren over maatschappelijk verantwoord ondernemen.Volgens de respondenten zijn er een aantal gebeurtenissen van sociale en regulerende aard diegebruiken hebben gedestabiliseerd. In dit onderzoek zijn geen gebeurtenissen van technologische aardDecember 2005 45

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinggemeld, deze worden dan ook verder buiten beschouwing gelaten. Er zijn een aantal gebeurtenissenvan sociale aard die in dit onderzoek door respondenten van belang zijn geacht. Een respondent vanErnst & Young geeft aan dat een aantal organisaties in Nederland rond de jaren ‘70 zijn begonnen metrapporteren over niet-financiële gegevens, voornamelijk over personeelsinformatie. Het Brundtlandrapport uit 1987 is door MVO Nederland, Ernst & Young en het GRI genoemd als een aanleiding totwereldwijde bewustwording over duurzaam ondernemen. In dezelfde lijn kan de Rio-conferentie 14gezien worden uit 1992, volgens het GRI, Ernst & Young en MVO Nederland. Een andere aanleiding,die door drie respondenten van KPMG, VBDO en GRI is genoemd, zijn incidenten op internationaalniveau die door de publieke opinie werden beoordeeld. Die incidenten hebben geleid tot eenstroomversnelling in ontwikkelingen in milieurapportage. De Brent Spar affaire 15 wordt door veelrespondenten (Economische Zaken, MVO Nederland, DHV en Shell) uitdrukkelijk genoemd als groteimpuls voor bedrijven, welke heeft aangezet tot het nadenken over verantwoording afleggen aan deomgeving. Midden jaren ‘90 zijn door toedoen van Ceres, Amerikaanse organisaties begonnen overmilieu te rapporteren. Rond dezelfde periode kwamen naar zeggen van KPMG sommige bedrijven metinformatie over gezondheid en veiligheid; de eerste sociale componenten. De daadwerkelijkerapportage over duurzaam ondernemen is naar indruk van de VBDO in Nederland pas sinds 1997opgekomen. Toen is het GRI opgericht om in de vraag te voorzien een standaard te ontwikkelen voorhet rapporteren over niet financiële gegevens. Economische Zaken noemt de VN-top inJohannesburg 16 in 2002 een prikkel die ervoor zorgde dat overheden wereldwijd de aandacht vestigdenop duurzaamheid. Een recente ontwikkeling is de opkomst naar de vraag naar mogelijkheden om derichtlijnen te controleren. Gelijktijdig neemt de verificatie van duurzaamheidsverslagen, deonafhankelijke toetsing van derden gestaag toe. Een respondent van KPMG geeft aan dat 30 tot 40%van de duurzaamheidsrapporten getoetst worden. Shell benadrukt dat verificatie langzamerhand steedsmeer de norm wordt door het optreden van organisaties uit de accounting branche.Naast sociale gebeurtenissen zijn ook een aantal gebeurtenissen van regulerende aard. Een respondentvan Ernst & Young vertelt dat regeringen midden jaren ’90 door internationale afspraken in OESOverband, nationale regelgeving voor duurzaamheid moesten invoeren en druk moesten uitoefenen ophet bedrijfsleven. Rapporteren over duurzaamheid werd niet als een verplichting gezien, wel als14 In Rio de Janeiro werd in 1992 een conferentie van de Verenigde Naties (VN) gehouden op het gebied vanMilieu en Ontwikkeling. Er werd besloten om een concreet actieprogramma (Agenda 21) voor duurzameontwikkeling uit te werken. Sinds de Rio-conferentie van 1992 wordt duurzame ontwikkeling door dewereldgemeenschap als doelstelling erkend (Economische Zaken, 2005).15 Olieplatform Brent Spar was in juni 1995 versleten en zou buiten gebruik zou worden genomen dooreigenaren Shell en ESSO. Shell beweerde, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, dat afzinken in de zee debeste optie zou zijn. Onder druk van milieuorganisaties zoals Greenpeace en andere stakeholders werd debeslissing gewijzigd en besloot Shell de Brent Spar af te breken en te hergebruiken (Wikipedia, 2005b).16 De top in Johannesburg was bedoeld om de uitvoering van Agenda 21 en het bereiken van de doelstellingeneen nieuwe impuls te geven. Tijdens de top in Johannesburg is een groot aantal afspraken gemaakt. Onder anderedat overheden een nationale en internationale strategie moeten ontwikkelen voor duurzame ontwikkeling(VROM, 2005).December 2005 46

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingwenselijk. Organisaties hadden echter behoefte aan een voorbeeld op het gebied van rapporteren.MVO Nederland noemt twee organisaties die toen als voorbeeld werden gezien, de Bodyshop enShell. Maar er was meer nodig, organisaties wilde weten welke onderwerpen wel en niet belangrijkwaren om over te rapporteren. Met de oprichting van het GRI in 1997 is het leerproces begonnen.Organisaties hadden echt behoefte aan een voorbeeld, een kader. In 1999 voegde de Nederlandseoverheid, naar zeggen van GRI, Economische Zaken en DHV, in de Wet milieubeheer toe datNederlandse bedrijven verplicht verslag moesten leggen over milieuprestaties. Door 250 bedrijvenverplicht te laten rapporteren over milieu, bereikte de overheid dat bedrijven het rapporteren enverzamelen van milieugegevens opgezet hebben. Het jaar daarop lanceerde het GRI de eerste versierichtlijnen. Hoewel de toevoeging in de Wet milieubeheer gedaan werd om organisaties te latenrapporteren over milieukwesties, heeft de wet onbewust ervoor gezorgd dat bedrijven een stapdichterbij duurzaamheidsverslaggeving kwamen. De GRI richtlijnen zijn gestaag door Nederlandsebedrijven opgepakt. In 2002 kwam het GRI met een tweede en verbeterde versie richtlijnen. Tussenmaart en april 2006 zullen de derde versie richtlijnen, de G3 klaar zijn voor gebruik.Er zijn aldus meerdere gebeurtenissen geweest, zowel van sociale als regulatieve aard, die ervoorgezorgd hebben dat organisaties gingen nadenken over duurzaam ondernemen en het rapporterenhierover. Er is echter geen recht lijn te ontdekken in de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving, doordat er op verschillende momenten in de tijd, verschillende manierenvan rapporteren zijn aangewend door organisaties. De enige algemene conclusie die hier gegeven kanworden is dat de meeste organisaties zijn begonnen met milieuverslaggeving, bij sommigen werd datlater uitgebreid met personeelsinformatie. Een aantal organisaties ging daarnaast over socialeprestaties rapporteren in een apart verslag of in het milieuverslag. Weer andere organisatiespubliceerden een EHS rapport. Vanaf eind jaren ’90 zijn de eerste bedrijven begonnen metduurzaamheidsverslaggeving, ofwel het rapporteren over de triple p (people, planet, profit) in eenapart verslag. De respondenten hebben laten zien op welke manieren hun organisatie is begonnen metrapporteren over niet-financiële gegevens. ABN AMRO heeft vanaf 1998 een sociaal- enmilieuverslag uitgebracht en kwam in 2003 met het eerst duurzaamheidsverslag. Heineken rapporteertsinds 2000 over de milieu prestaties, breidde dit in 2002 uit met EHS prestaties. In 2004 kwamHeineken met het eerste duurzaamheidsverslag, dat de gegevens van twee jaar laat zien. Om eenrapport actueel te houden, publiceren zij ieder jaar op hun internetpagina een aanvullend rapport. Dederde organisatie, Philips, begon in 1998 met een milieuverslag. Vanaf 2002 werd dit rapportvervangen door een duurzaamheidsverslag. De laatste organisatie, Shell, wordt door meerdererespondenten een voorloper in duurzaam ondernemen genoemd. Met rapporteren over de triple p zijnze een van de eerste geweest. Al in 1993 publiceerden zij het een milieuverslag. In 1997 breidde zehet rapport uit door ook te rapporteren over sociale en economische prestaties.December 2005 47

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNu er gesproken is over aanleidingen voor organisaties om te beginnen met rapporteren overduurzaamheid, komt de volgende fase van institutionalisering om de hoek kijken, namelijkdeïnstitutionalisatie.§ 5.3 DeïnstitutionalisatieScott (2001) omschrijft deïnstitutionalisatie als het proces waarbij instituties verzwakken enverdwijnen. In de vorige paragraaf is al gesproken over verschillende manieren van rapporteren doororganisaties in Nederland. Zo is er bijvoorbeeld het sociale verslag, het milieuverslag, het EHS rapporten het duurzaamheidsverslag, dit zijn sociaal geconstrueerde ideeën, of instituten, waarvan in hetmodel van Greenwood et al. (2002) sprake is. Deze verslagen worden door ondernemingen gebruiktom te rapporteren over niet-financiële gegevens. Uit de theorie blijkt dat er sprake is vandeïnstitutionalisatie wanneer bestaande sociaal geconstrueerde ideeën aan betekenis verliezen. Erkunnen dan nieuwe actoren toetreden en bestaande actoren het veld verlaten. Bovendien kaninstitutioneel ondernemerschap zich voor doen, wat inhoudt dat belanghebbende actoren invloedkunnen uitoefenen op bestaande of nieuwe concepten in hun institutionele omgeving (Greenwood etal., 2002).De tweede fase van het veranderingsproces laat zien dat instituten aan betekenis kunnen verliezen. Inhet organisationele veld rondom duurzaamheidsverslaggeving werden de manieren van rapporteren,via een sociaal- en/of milieuverslag of via een EHS rapport steeds minder belangrijk. De interesse vanondernemingen breidde zich uit naar rapporteren over sociale, economische en milieuprestaties in éénrapport, het duurzaamheidsverslag. Tijdens deze fase kunnen nieuwe actoren toetreden, maar ookbestaande actoren het veld verlaten. In dit organisationele veld zijn door de respondenten geenbestaande actoren genoemd die uit het veld verdwenen zijn. De actoren die bijduurzaamheidsverslaggeving betrokken zijn bestaan uit een uiteenlopende groep organisaties. Eenbelangrijke groep zijn NGO’s en organisaties zoals UNEP, Global Compact, World Business Council,OESO, en later AccountAbility. Volgens MVO Nederland hebben zij op internationaal niveau dediscussie gevoerd over de noodzaak van standaardisatie in duurzaamheidsverslaggeving. Eenalgemene opvatting was, naar zeggen van DHV, dat de ontwikkeling van een internationale standaardvoor duurzaam rapporteren, het mogelijk zou maken om de bestaande manieren van rapporteren tevervangen voor een nieuwe. Om tot deze standaard te komen zijn meerdere organisaties aan de slaggegaan om richtlijnen te ontwikkelen.De ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland zijn te vergelijken met internationaleontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Het is duidelijk geworden dat internationaleorganisaties met het aanbieden van richtlijnen, draagvlak probeerden te creëren bij ondernemingen enoverheden om duurzamer te ondernemen. Door de impulsen die gegeven zijn door bovengenoemdeDecember 2005 48

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinginitiatieven én de gebeurtenissen beschreven in paragraaf 5.2, zijn er geleidelijk aan steeds meerondernemingen gaan rapporteren over niet-financiële aspecten. Er zijn een aantal organisaties inNederland geweest die institutioneel ondernemerschap hebben laten zien. Een respondent van MVONederland noemt een aantal koplopende organisaties, zoals Shell, Unilever, Philips en de Bodyshopdie zijn begonnen met rapporteren over duurzaamheid in Nederland. Deze organisaties zijn eenvoorbeeld geweest voor andere organisaties in Nederland. Bestaande concepten, zoals het socialeverslag of milieuverslag werden geleidelijk aan minder belangrijk dan duurzaamheidsverslaggeving.Bovendien hebben een aantal Nederlandse organisaties, zoals VBDO, DHV, KPMG en EconomischeZaken rapporterende ondernemingen gestimuleerd om over duurzaamheid te rapporteren volgens deGRI richtlijnen. Door deze richtlijnen te promoten hebben zij gehandeld als institutioneleondernemers.Door de toename in organisaties die richtlijnen ontwikkelden die duurzaam ondernemen nastreven endoor de toename in het aantal duurzaamheidsverslagen door koplopende organisaties, zijn de andereverslaggevingsvormen, zoals het sociale jaarverslag, het milieujaarverslag en het EHS rapportlangzaamaan minder belangrijk geworden. In de volgende paragraaf wordt de preïnstitutionalisatiefase toegelicht, waarin oude concepten plaatsmaken voor nieuwe ideeën.§ 5.4 PreïnstitutionalisatieIn de fase van preïnstitutionalisatie, worden nieuwe ideeën en daarmee de mogelijkheid totverandering geïntroduceerd. Organisaties zullen onafhankelijk van elkaar vernieuwen en oplossingenzoeken voor lokale problemen (Greenwood et al. 2002). Hoe bedrijven reageren op de ontwikkelingenin duurzaamheidsverslaggeving is nogal verschillend geweest. De VBDO zegt dat bedrijven pioniers,middenmoters en achterblijvers kunnen zijn. Er is volgens de VBDO tevens een andere driedeling diegemaakt kan worden in hoe bedrijven omgaan met duurzaamheid. Organisaties bestempeldenduurzaam ondernemen aanvankelijk als ‘Public Relations’ middel. Echter door de toenemendeaandacht en invloed van de media werd het steeds meer reputatie- en risicomanagement. Nu zijn ergeleidelijk aan steeds meer bedrijven die het als een mogelijkheid zien, als kans voor het bedrijf.Door een toenemende maatschappelijke druk op het bedrijfsleven voelden ondernemingen zichgenoodzaakt transparanter te zijn over sociale, economische en milieuprestaties. Bedrijven gingen opzoek naar een manier om deze gegevens te ordenen en te verspreiden onder hun stakeholders. KPMGgeeft aan dat het vooral van belang was om te weten wie je stakeholders zijn en welkeorganisatiegegevens belangrijk zijn voor deze stakeholders. Vanuit meerdere organisaties werdenoplossingen aangereikt, bijvoorbeeld vanuit de UNEP, het Global Compact, de World BusinessCouncil, de OESO, later AccountAbility. Op internationaal niveau is door deze organisaties dediscussie gevoerd over noodzaak van standaardisatie in duurzaamheidsverslaggeving, zegt MVODecember 2005 49

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNederland. GRI, DHV en MVO Nederland noemen een aantal voorbeelden van organisaties dierichtlijnen hebben gevormd om bedrijven aan te sporen om duurzaam ondernemen op te nemen in hunbeleid en strategie. Naast deze initiatieven zijn vele andere, die niet in dit onderzoek genoemd zijndoor respondenten. Een voorbeeld hiervan is een internationaal georiënteerde gedragscode voormensenrechten en arbeidsvoorwaarden van de ILO 17 , welke stamt uit 1977. De eerste richtlijnengenoemd door de respondenten zijn de OESO richtlijnen uit 1976 18 . De tweede set richtlijnen, de‘Ceres principes’ 19 volgenden in 1989. Daarna, in 1992, vormde de WBCSD een nieuw verbond voorinternationale ondernemingen. AccountAbility werd in 1996 opgericht en ontwikkelde in 1999 het‘AA1000 raamwerk’ 20 , om ondernemingen te helpen om effectiever te rapporteren (AccountAbility,2005). In 1997 werd het GRI in het leven geroepen door Ceres en UNEP om te voldoen aan de vraagnaar meer duidelijkheid en inhoudelijk betere rapporten. Een respondent van het GRI geeft aan dat derapporten die de Ceres principes als uitgangspunt hadden, inhoudelijk van zeer slechte kwaliteitwaren. Daardoor ontstond het idee om een standaard te ontwikkelen in samenwerking metbelanghebbende partijen. Zo was het mogelijk om precieze methoden te ontwikkelen om prestaties tekunnen meten en te rapporteren. In 2000 publiceerde het GRI de eerste versie richtlijnen voorduurzaamheidsverslaggeving (GRI, 2002). In Nederland heeft de Wet milieubeheer organisatiesaangezet te rapporteren over milieuprestaties. De behoefte aan een standaard voorduurzaamheidsverslaggeving was volgens DHV en Economische Zaken een onbewust gevolg. Alslaatste genoemd door MVO Nederland is het Global Compact 21 , een initiatief van Kofi A. Annan vande Verenigde Naties.Vanuit meerdere organisaties zijn oplossingen in de vorm van richtlijnen aangedragen om bedrijven tefaciliteren in de gang naar transparantie over sociale, economische en milieuprestaties. In de volgendeparagraaf worden de problemen van organisaties gespecificeerd zodat een passende oplossing eraangekoppeld kan worden.17De International Labour Organization (ILO) is opgericht in 1919. De richtlijnen zijn gericht opwerkgelegenheidspolitiek, gelijkheid, baanzekerheid, training, gezondheid en veiligheid (ILO, 2005).18 De OESO richtlijnen bestaan sinds 1976 en moedigen ondernemingen aan hun activiteiten op eenmaatschappelijk verantwoorde manier uit te voeren (OESO, 2005b).19 Ceres werd opgericht in 1989 door milieugroeperingen en institutionele beleggers, om samen te streven naarhogere standaarden voor milieuprestaties en informatievoorziening van ondernemingen. Dit resulteerde in deCeres principles, een gedragscode voor milieuprestaties die wereldwijd gedragen werd (Ceres, 2005).20 In 1999 publiceerde AccountAbility, het framework AA1000 met als doel een handreiking te bieden omorganisaties systematisch te helpen een ‘stakeholderengagement’ proces op te zetten en te laten zien welkeindicatoren, doelen en rapporteersystemen gebruikt moeten worden om de effectiviteit van deondernemingsprestaties te waarborgen. Deze richtlijnen zijn complementair aan de GRI richtlijnen(AccountAbility, 2005).21 Het Global Compact uit 2000 is een vrijwillig initiatief dat bedrijven en sociale organisaties zoals, VNorganisaties,vakbonden en het maatschappelijk middenveld verbindt in de bevordering van tien beginselen ophet gebied van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieubescherming en corruptiebestrijding (GlobalCompact, 2005).December 2005 50

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 5.5 TheoretiseringIn de theoretiseringsfase worden organisatieproblemen verduidelijkt, zodat de mogelijke oplossingenaan de problemen gekoppeld kunnen worden. Het koppelen van oplossingen aan problemen wordtverantwoord door pragmatische en morele legitimiteit. In deze paragraaf wordt gekeken naar uitingenvan morele legitimiteit. Morele legitimiteit is een positiefnormatieve evaluatie van een organisatie ende organisatieactiviteiten. Het berust op het oordeel of een organisatie ‘juist handelt’ (Suchman,1995:579). Volgens Parkhe (2003) komt pragmatische legitimiteit aan de orde bij nabootsing, ditwordt in de volgende paragraaf besproken. In het organisationele veld in dit onderzoek wordtuitgegaan van theoretisering op globaal niveau. Hoewel het onderzoek is uitgevoerd bij een aantalorganisaties in Nederland, is er in het organisationele veld in dit onderzoek sprake van verspreidingvan ideeën door theoretici, ondersteund door overheidsautoriteiten, grote verenigde actoren en depolitieke achterban, naar de globale omgeving.Het probleem waar organisaties mee geconfronteerd worden in dit onderzoek, is de manier waarop zijin de behoefte van hun stakeholders voorzien als het gaat om transparant en open zijn over sociale,economische en milieuprestaties. Er zijn meerdere manieren waarop organisaties dit kunnen doen, ééndaarvan staat in dit onderzoek centraal, te weten het rapporteren over sociale, economische enmilieugegevens. In paragraaf 5.4 zijn een aantal richtlijnen besproken van verschillende organisaties,die tijdens de interviews ter sprake zijn gekomen. Aangezien in dit onderzoek wordt gekeken naar deinvloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces, zal de theoretiseringsfase vanuit het GRIbekeken worden. De oplossing die het GRI biedt aan het publiek is een kader dat mogelijk maakt voororganisaties om transparanter te zijn over economische, sociale en milieuprestaties. Het GRI heeft eenconcept gevormd voor duurzaamheidsrapportage en tevens processen gespecificeerd, zodatorganisaties hun prestaties kunnen rapporteren aan hun stakeholders. Organisaties kunnen morelelegitimiteit geven aan dit concept doordat de gebruikers oordelen of het gedrag van de organisatie dejuiste manier van handelen is. Om te kunnen beoordelen of het specificeren van problemen en hetkoppelen van oplossingen door het GRI legitiem is, wordt het oordeel van de respondenten naderbekeken. Volgend Suchmann (1995) kan op vier manieren tot uiting komen hoe organisaties morelelegitimiteit kunnen geven. Ten eerste als gevolg van organisationeel handelen (consequential). Erwordt gekeken hoe organisaties handelen. Ten tweede kunnen organisaties morele legitimiteitvergaren door sociaal geaccepteerde technieken en procedures van organisaties te accepteren(procedural). Ten derde doordat organisaties voorgeschreven structuren overnemen, en zo garanderendat ze handelen op gemeenschappelijk gewaardeerde doelen (structural). Ten laatste kan morelelegitimiteit afgeleid worden van charisma van een organisationele leider (personal).Volgens de respondenten komt morele legitimiteit via twee manieren naar voren. Structural enpersonal morele legitimiteit wordt niet door organisaties genoemd. Door te kijken naar de evaluatieDecember 2005 51

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingvan output of gevolgen van handelen van organisaties, kan bepaald worden of de GRI richtlijnen doorde respondenten volgens de eerste vorm van morele legitimiteit gelegitimeerd worden. Allereersthebben belanghebbenden, zoals OESO, Ceres en UNEP op internationaal niveau een discussiegevoerd over noodzaak van standaardisatie in duurzaamheidsverslaggeving. Dit heeft uiteindelijkgeleid tot de oprichting van het GRI volgens MVO Nederland. Een respondent van de VBDO vertelddat organisaties voor 1997 voornamelijk EHS en milieurapporten publiceerden, maar dat sinds 1997een tendens te zien is naar duurzaamheid als standaard voor verslaggeving. DHV zegt dat de GRIrichtlijnen in het begin, in 1997, maar beperkt werden opgepakt in Nederland. De richtlijnen hebbenpas meer bekendheid gekregen, toen ze door DHV in het Nederlands werden vertaald. Daarnaasthebben organisaties zoals VBDO, DHV, KPMG en Economische Zaken het gebruik van de richtlijnenactief gestimuleerd bij ondernemingen in Nederland. Doordat organisaties gehandeld hebben zoalshierboven wordt beschreven hebben deze organisaties consequential legitimiteit gegeven aan het GRI.Een tweede manier waarop organisaties morele legitimiteit kunnen geven aan het GRI is doortechnieken en procedures van het GRI in hun systeem toe te passen. Een derde vorm van morelelegitimiteit is structurele legitimiteit, dit wordt verkregen wanneer organisaties structuren overnemenvan het GRI en op deze manier handelen volgens gemeenschappelijk gewaardeerde doelen. Deze tweevormen liggen erg dicht bij elkaar en verschillen alleen in focus. Waar procedural legitimiteit zichricht op afgezonderde routines die apart worden bekeken, richt structural legitimiteit zich op algemeneorganisatiekenmerken die zich voordoen wanneer systemen van activiteit over de tijd heenterugkomen (Suchman, 1995). Structurele legitimiteit is in dit onderzoek moeilijk vast te stellen,aangezien er wordt uitgegaan van institutioneel geaccepteerde structuren, waarvan in ditveranderingsproces nog geen sprake is. Wel kunnen een aantal tekenen van procedural legitimiteitvastgesteld worden. Zo geeft een respondent van het Heineken aan dat er voor het samenstellen vanhet eerste duurzaamheidsverslag dat in 2004 werd gepubliceerd, nadrukkelijk is gekeken naar de GRIrichtlijnen, welke de basis hebben gevormd van dat verslag. Om de juiste gegevens voor dat rapport teverzamelen vanuit alle onderdelen van de organisatie zijn speciaal informatiestromen ontwikkeld.Deze systematiek van datavergaring heeft ervoor gezorgd dat voor alle essentiële onderwerpen van hetrapport, data uit de organisatie gehaald kon worden. Dit voorbeeld van Heineken laat zien hoe eenorganisatie legitimiteit vergaart. Verder kan gezegd worden dat veel organisaties de richtlijnen, welketechnieken en procedures omvatten, omarmen en zo legitimiteit verlenen aan het GRI. Steeds meerrapporterende organisaties in Nederland hebben door het aanwenden van de GRI richtlijnen voor hetrapporteren over sociale, economische en milieuprestaties, morele legitimiteit gegeven aan het GRI.Zoals in paragraaf 4.7 is geconcludeerd door Kamp-Roeland (2002) rapporteerde 76 % van 50gepubliceerde maatschappelijke verslagen uit 2001/2002 van ondernemingen verspreid oververschillende sectoren wereldwijd, volgens de GRI richtlijnen. Naar zeggen van Kolk (2002) maakteDecember 2005 52

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving36% van 112 ondernemingen van de Fortune 500, welke een niet-financieel verslag hebbenuitgebracht, een verwijzing naar het GRI.Volgens respondenten heeft een aantal organisaties ervoor gezorgd dat het GRI werd opgericht omstandaardisatie in duurzaamheidsverslaggeving te bereiken. Daarnaast geven respondenten aan dat zijhet gebruik van de GRI richtlijnen gestimuleerd hebben bij organisaties in Nederland. Op deze tweemanieren is consequential morele legitimiteit verleend aan het GRI. Steeds meer organisatiesgebruiken de GRI richtlijnen en geven op die manier voornamelijk procedural morele legitimiteit aanhet GRI. In dit onderzoek geeft een respondent aan dat zijn organisatie een intern informatiesysteemheeft ontwikkeld op basis van de GRI richtlijnen. Op die manier verlenen zij procedurele morelelegitimiteit aan het GRI. Nu er gekeken is naar het verkrijgen van morele legitimiteit in detheoretiseringsfase, wordt in de volgende paragraaf over nabootsing over pragmatische legitimiteitbesproken.§ 5.6 NabootsingVolgens Parkhe (2003) kan in de vierde fase van het model van Greenwood et al. (2002) nabootsingofwel mimicry een belangrijke verklaring geven voor het gedrag van organisaties. Organisaties hebbende neiging om gedrag van gelijke organisaties in hetzelfde organisatieveld na te bootsen als zij meerlegitiem of succesvoller zijn (DiMaggio en Powell, 1983). Ideeën vergaren legitimiteit wanneer dezeideeën door vergelijkbare anderen worden aangenomen en wanneer ze economisch voordeel op lijkente leveren (Scott, 2001). Parkhe (2003) geeft aan dat pragmatische legitimiteit van belang is bijnabootsing, omdat dit aangeeft in hoeverre een organisatie kan voldoen aan de behoefte van haarstakeholders. Om te bepalen of nabootsing in het organisationele veld in dit onderzoek een verklaringkan geven voor het gedrag van organisaties, wordt aan de hand van uitspraken van respondentennagegaan of er sprake is van onderlinge afhankelijkheden op sociaal, economisch of politiek gebied. Inde vorige paragraaf is gekeken of volgens organisaties het concept duurzaamheidsverslaggeving dathet GRI heeft gevormd moreel legitiem is. In deze paragraaf komen drie subvormen van pragmatischelegitimiteit aan bod. Volgens Suchmann (1995) kan pragmatische legitimiteit allereerst gebaseerd zijnop de verwachte waarde van organisationeel beleid (exchange). Een organisatie biedt diensten aanhaar stakeholders, in ruil waarvoor de stakeholders de organisatie steun bieden. Een tweede vorm vanlegitimeren is via wederzijdse belangen van publiek en organisatie die actief geuit worden (influence).Deze komt vooral tot uiting doordat een stakeholder het hogere doel van de organisatie inziet en dat erniet gekeken wordt vanuit het individuele belang van de stakeholder. De laatste vorm pragmatischelegitimiteit is gebaseerd op het karakter van organisatie (dispositional). Organisaties worden gezien alsindividuen, welke bijvoorbeeld een goede of slechte reputatie kunnen hebben. Deze vormen vanlegitimiteit komen achtereenvolgend aan de orde. Om na te gaan of er in dit onderzoeksveld sprake isDecember 2005 53

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingvan nabootsing wordt er nu eerst gekeken naar de manieren waarop organisaties naar elkaar kijken, enof zij gedrag imiteren.Een recent onderzoek van Pleon (2005) toonde aan dat Europese bedrijven, dus waarschijnlijk ookNederlandse bedrijven, duurzaamheidsverslaggeving relatief meer gebruiken als een instrument om tekijken wat de concurrent doet, dan verslaggeving te gebruiken als een ‘license to operate’. Derespondenten hebben uitspraken gedaan in de interviews die daarmee overeenstemmen. Waar demeeste organisaties het over eens zijn is dat bijna alle organisaties naar rapporten en werkwijzen vanandere organisaties kijken. Een aantal noemt het benchmarking of kijken naar ‘best practices’. Eenrespondent van Ernst & Young noemt een voorbeeld van een ‘best practice’ waar bedrijven naarkijken. Ieder jaar wordt de ACC Award uitgereikt aan de organisatie met het besteduurzaamheidsverslag, dit wordt dat gezien als het ‘best practice’ verslag. Good Company geeft aandat bedrijven kijken en zich waarschijnlijk vergelijken met voorlopers zoals Shell. Als deze voorlopersbepaalde stappen zetten, dan volgen andere bedrijven dit met een vertraging van een paar jaar.Organisaties kijken volgens het GRI voornamelijk naar duurzaamheidsverslagen van andereorganisaties uit de eigen sector en/of uit eigen land. De reden waarom organisaties naar elkaar kijkenis om te leren van anderen, goede dingen van elkaar over te nemen, kijken welke richting bedrijvenopgaan en daardoor het eigen rapport te optimaliseren en uniek te maken. De vier rapporterendeorganisaties die in dit onderzoek hebben geparticipeerd geven dat ook aan. Philips vult aan dat voelinghouden met de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving ook een reden is. De vier organisatieszeggen allen te kijken naar organisaties in de eigen sector en daarbuiten veelal naar leidendeorganisaties. Philips vult hieraan toe dat zij contacten hebben met andere bedrijven en consultants omactuele informatie en trends op gebied van duurzaam ondernemen uit te wisselen.In dit onderzoek is vastgesteld dat organisaties naar elkaar kijken als het gaat omduurzaamheidsverslaggeving. De reden hierachter is dat bedrijven van elkaar kunnen leren overbijvoorbeeld best practices en de richting die anderen hebben uitgestippeld. Maar gaan bedrijven nadatze naar een andere organisatie gekeken hebben, uiteindelijk over tot imitatie van dat gedrag? VolgensEconomische Zaken, MVO Nederland DHV, KPMG en Ernst & Young nemen organisaties in meer ofmindere mate gedrag van elkaar over. Organisaties nemen de goede ideeën van anderen over op hetgebied van rapporteren, maar proberen wel uniek te blijven. Ook vindt er onbewuste imitatie plaatsdoor organisaties, doordat consultancybureaus veel bedrijven assisteren en adviseren bij destrategiebepaling en bij het samenstellen en verifiëren van duurzaamheidsverslagen. Een respondentvan Heineken zegt dat er op deze manier kruisbestuiving plaatsvindt tussen werkwijzen vanorganisaties. Respondenten in dit onderzoek hebben aangegeven dat organisaties elkaar in meer ofmindere mate imiteren, maar altijd een unieke invulling proberen te geven aan het uiteindelijkeduurzaamheidsverslag.December 2005 54

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHet concept duurzaamheidsverslaggeving kan door organisaties pragmatisch gelegitimeerd worden.Legitimiteit kan ten eerste gebaseerd zijn op de verwachte waarde van organisationeel beleid, doorexchange legitimiteit. Het GRI biedt aan haar stakeholders een bepaalde service, de GRI richtlijnen,die de stakeholders mogelijk waarderen. Uit onderzoek van Kamp-Roeland (2002) en Kolk (2002) isal gebleken dat organisaties wereldwijd gebruik maken van de GRI richtlijnen. Daarnaast geeftEconomische Zaken aan dat bedrijven die in Nederland succesvol zijn, behoorlijk GRI georiënteerdzijn en meedoen in het multistakeholderproces. Hieruit is enige waardering vanuit organisaties naarhet GRI op te merken. Bedrijven die succes hebben met hun manier van bedrijfsvoering, zien het GRIals een standaard en rapporteren met de GRI richtlijnen. Op deze manier geven zij exchangelegitimiteit aan het GRI. De tweede vorm, influence legitimiteit, komt tot uiting doordat organisatieshet GRI kunnen zien als een organisatie dat een belang behartigd dat hoger ligt dan het individueledoel van de stakeholder. Organisaties kunnen stakeholders betrekken in het vormen van de proceduresom dit te bereiken. Het GRI maakt gebruik van een multistakeholderproces om via deze weg,meerdere partijen te betrekken bij het ontwikkelen van de GRI richtlijnen. Daarmee maakt het GRIhaar organisatie toegankelijk voor belanghebbenden en omstanders. De pragmatische legitimiteit vanhet GRI wordt dan ook vergroot. De derde vorm van pragmatische legitimiteit berust op hetpersoonlijke karaker van een organisatie. In dit onderzoek is niet aan de oppervlakte gekomen datorganisaties het GRI beoordelen als een individu met persoonlijke karaktereigenschappen. Deze vormvan legitimiteit is dan ook buiten beschouwing gelaten in deze analyse.In de vierde fase van institutionele verandering kan nabootsing een belangrijke verklaring geven voorhet gedrag van organisaties. De organisaties die onderzocht zijn hebben verklaard dat zij in meer ofmindere mate naar elkaar kijken en gedrag van elkaar imiteren, hoewel zij zich altijd proberen teonderscheiden van anderen. Organisaties kijken naar duurzaamheidsverslagen van bedrijven uitdezelfde sector en ook van leidende bedrijven buiten de sector. Gedrag wordt pas geïmiteerd wanneerorganisaties het gedrag van andere bedrijven meer legitiem of succesvoller achten. In dit onderzoek isniet duidelijk geworden dat organisaties de GRI richtlijnen zijn gaan gebruiken, omdat een andere,succesvollere organisatie dit deed. De hierboven gedane uitspraken hebben slechts betrekking opduurzaamheidsverslaggeving in het algemeen. Verder verlenen organisaties pragmatische legitimiteitaan het GRI wanneer er sprake is van nabootsing, omdat zij voldoen aan de behoeften vanstakeholders. Ten eerste maken succesvolle Nederlandse organisaties, wanneer zij rapporteren overduurzame prestaties, veelal gebruik van de richtlijnen en zijn daarnaast enigszins actief in hetmultistakeholderproces. Via deze weg kennen zij het GRI exchange legitimiteit toe. Eveneens wordpragmatische influence legitimiteit verschaft aan het GRI, doordat organisaties meewerken aan hetbereiken van het doel van het GRI. Organisaties participeren in het multistakeholderproces om zo eensteentje bij te dragen aan het ontwikkelen van een standaard voor duurzaamheidsverslaggeving.December 2005 55

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingIn de fase van theoretisering en nabootsing zijn de concepten voorzien van respectievelijk morele enpragmatische legitimiteit. De volgende fase in het institutionaliseringsproces is er sprake van diffusie,de concepten worden verspreid binnen organisaties.§ 5.7 DiffusieDiffusie wordt gekenmerkt door de verspreiding van vernieuwingen binnen organisaties. Doorverspreiding raken de innovaties werkelijkheid en worden door de maatschappij op een gelijke manierervaren (Suchman, 1995). Als steeds meer organisaties bepaald beleid overnemen, raakt dat beleiduiteindelijk geïnstitutionaliseerd (Tolbert en Zucker, 1983). In deze paragraaf worden de verspreidingvan de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving en van de GRI richtlijnen aan de hand van deantwoorden van respondenten weergegeven. Naast de matrix in bijlage VI, berust deze paragraaf ookop gegevens uit bijlage V met de matrix over de invloed van actoren.Het verspreiden innovaties, in dit geval de GRI richtlijnen, binnen organisaties heeft op een aantalmanieren plaatsgevonden. Een respondent van DHV heeft gezegd dat in 1997, toen de GRI richtlijnenbekend werden, Nederlandse organisaties er weinig kennis van namen. Allereerst hebben een aantalNederlandse organisaties, zoals VBDO, DHV, KPMG en Economische Zaken, rapporterendeondernemingen gestimuleerd om over duurzaamheid volgens de GRI richtlijnen te rapporteren. Dezeorganisaties hebben in een aantal gevallen zelfs lichte druk uitgeoefend op bedrijven om terapporteren. Een voorbeeld hiervan is genoemd door VBDO. Institutionele beleggers van de VBDOhebben aangegeven dat zij de GRI richtlijnen prefereren boven andere richtlijnen. De institutionelebeleggers wensen dat de VBDO de GRI richtlijnen adviseert aan beursgenoteerde ondernemingen doorop aandeelhoudersvergaderingen vragen te stellen over de mate van transparantie. Door inzet vanDHV werden de richtlijnen vertaald en later door een jaarlijks congres over duurzaam ondernemengepromoot. Een andere manier waarop de richtlijnen zijn verspreid binnen het bedrijfsleven is door demultistakeholder benadering. Door met bedrijven samen te werken en te denken over hoe derichtlijnen verder kunnen ontwikkelen is de interesse en het enthousiasme van organisaties gegroeid.Later hebben organisaties ervoor gelobbyd dat het GRI zich in Nederland zou vestigen. Toen was erniet alleen de acceptatie door het bedrijfsleven en andere stakeholders van het idee rapporteren oversociale, economische en milieu gegevens, maar ook de acceptatie van de GRI richtlijnen. De GRIrichtlijnen werden steeds meer gezien als een echte standaard. In dit onderzoek zijn vier organisatiesgeïnterviewd die rapporteren op basis van de GRI richtlijnen. Philips heeft de GRI richtlijnenaangewend, omdat het de enige richtlijnen voorhanden waren. De richtlijnen hebben als uitgangspuntgediend voor het duurzaamheidsrapport om te bepalen welke onderwerpen wel of niet belangrijkwaren voor Philips. Heineken heeft voor het opstellen van het eerste duurzaamheidsrapportnadrukkelijk gekeken naar de GRI richtlijnen en deze ook gevolgd. De rapporten van ABN AMRO enShell zijn in accordance, wat betekend dat zij de GRI richtlijnen volledig toepassen in hun verslag.December 2005 56

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingABN AMRO was relatief laat met rapporteren, doordat zij duurzaam ondernemen eerst in debestaande lines-of-business wilden integreren voordat zij het in een rapport wilden vastleggen. In 2003hebben zij een geïntegreerd rapport gepubliceerd volgens de GRI richtlijnen. Shell is een voorlopergeweest en is al vanaf 1997 betrokken bij het GRI. De organisatie is in de periode daaraanvoorafgaand, door druk vanuit de omgeving gedwongen transparanter te zijn. Door het opzetten vanstakeholder engagement processen heeft er een soort ‘soul searching’ plaatsgevonden, wat in eenduurzaamheidsverslag volgens de GRI richtlijnen werd gerapporteerd.De GRI richtlijnen worden, naar zeggen van KPMG, door steeds meer organisaties als uitgangspuntgenomen voor duurzaamheidsverslagen. Het wordt steeds meer gezien als de algemeengezaghebbende standaard voor rapporteren over sociale, economische en milieuprestaties. VBDOgeeft aan dat duurzaamheid pas sinds de oprichting van het GRI en de ontwikkeling van de GRIrichtlijnen als basis van verslaggeving werd gehanteerd. Zij zeggen dat er een verdeling gemaakt kanworden in hoe organisaties gereageerd hebben op ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving.Bedrijven kunnen pioniers zijn zoals Shell; middenmoters die met een paar jaar vertraging dekoplopers volgens; of achterblijvers welke nog niet of nauwelijks aan het rapporteren zijn. De GRIrichtlijnen zijn aldus verspreid binnen het bedrijfsleven, zij worden door veel organisaties alsstandaard gezien. Echter, een echte standaard kan het niet genoemd worden doordat er niet veel andererichtlijnen voorhanden zijn voor duurzaamheidsverslaggeving. Veel bedrijven nemen de richtlijnen alsuitgangspunt en gebruiken de indicatoren als basis voor hun rapporten. Maar om nou te zeggen dat derichtlijnen volledig geobjectiveerd zijn is te vroeg, de richtlijnen zijn nog niet voldoende praktischbevonden door gebruikers.De laatste fase in het institutionaliseringsproces is de reïnstitutionalisatiefase. Wanneer conceptenvolledig als nieuw instituut zijn aangenomen door organisaties kunnen ze generaties overleven. In devolgende paragraaf wordt gekeken of duurzaamheidsverslaggeving volledig geïnstitutionaliseerd is.§ 5.8 ReïnstitutionalisatieWanneer ideeën of concepten volledig geïnstitutionaliseerd zijn, kunnen deze generatie op generatieoverleven en aangenomen worden als de manier van handelen (Tolbert en Zucker, 1996), ze wordendan voorzien van cognitieve legitimiteit (Suchman, 1995). Deze vorm van legitimiteit is gebaseerd opverworven kennis ofwel cognitie, er is dan sprake van modellen die de organisatie en haar activiteitenkunnen verklaren, daarnaast wordt door een institutie chaos ongedaan gemaakt, en omgezet in serieintersubjectieve gegevens. Legitimiteit kan berusten op begrijpelijkheid (comprehensibility) en opvanzelfsprekendheid (taken-for-grantedness) (Suchman, 1995). Om te bepalen of het conceptduurzaamheidsverslaggeving volledig geïnstitutionaliseerd is, wordt besproken in hoeverreduurzaamheidsverslaggeving en de GRI richtlijnen door organisaties cognitief gelegitimeerd zijn.December 2005 57

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingEerst wordt kort gekeken naar de verandering in het aantal rapporten en de verandering inonderwerpen die opgenomen zijn door organisaties in hun rapporten. Daarna wordt gekeken of derichtlijnen geïnstitutionaliseerd zijn doordat organisaties cognitieve legitimiteit aan de richtlijnenhebben toegekend.Volgens VBDO, MVO Nederland en KPMG gaan relatief steeds meer organisaties rapporteren overduurzaamheid. Een respondent van KPMG geeft aan dat er nog steeds een stijging is in het aantalbedrijven dat rapporteert. Ten opzichte van andere landen stijgt het aantal in Nederland relatief mindersnel. Op de website van het GRI wordt het actuele aantal rapporterende organisaties gemeld (ziebijlage I). Het daadwerkelijke aantal is volgens een respondent van het GRI veel hoger, onderzoekheeft uitgewezen dat minstens tien keer zoveel organisaties de GRI richtlijnen informeel gebruiken, ofgebruiken en niet vernoemen. Over de jaren heen zijn organisaties steeds andere onderwerpen in hunrapporten op gaan nemen. Een aantal organisaties neemt onderwerpen op in hun rapporten die doorhun stakeholders als relevant worden bestempeld. Hieronder vallen bijvoorbeeld ketenbeheer,klimaatverandering, corporate governance, tabaksblatt en verhandelbare emissierechten (VBDO,Economische Zaken, MVO, KPMG en Ernst & Young). De stakeholderdialoog is ook een belangrijkonderwerp geworden volgens DHV, KPMG en Economische Zaken. Deze dialoog laat zien wat er ineen sector leeft, en zorgt ervoor dat organisaties voeling houden met de maatschappij en anderestakeholders. Volgens MVO Nederland rapporteren organisaties meer over diversiteit en integriteit.DHV ziet in verslagen steeds vaker negatief nieuws verschijnen, bijvoorbeeld de dilemma’s van deonderneming. Een voorbeeld hiervan is het rapport van Heineken. Zij rapporteren steeds meer lokaalen kijken goed naar wat daar de dilemma’s en stakeholders zijn. Over het algemeen geldt voorbedrijven die al jaren toegewijd rapporteren, dat de kwaliteit van hun rapporten verbetert. Maar er isnog steeds een kwaliteitsprobleem, het gros van de rapporten voldoet niet volledig aan de wensen enbehoeften van de stakeholders.Met de komst van duurzaamheidsverslaggeving is er een begin gemaakt met het transparant makenvan activiteiten van een onderneming op sociaal, economische en milieugebied. Met het ontwikkelenvan de GRI richtlijnen probeert het GRI een kader te bieden aan organisaties voor vrijwilligeduurzaamheidsverslaglegging. Good Company geeft aan dat duurzaamheidsverslaggeving over deafgelopen jaren volwassen is geworden. Er is een redelijke mate van overeenstemming over inhoudaangezien relatief de meeste organisaties de GRI richtlijnen gebruiken. Daarnaast is erovereenstemming in vorm, doordat bijna alle rapporten op papier of op internet gepubliceerd zijn. Enovereenstemming in proces omdat de rapporten met interne gegevens en gegevens van stakeholdersworden samengesteld. De GRI richtlijnen worden door 5 respondenten, namelijk VBDO, MVONederland, DHV, KPMG en Shell genoemd als de standaard. Maar er zijn ook ondernemingen die hetals uitgangspunt nemen, zoals Philips, omdat er gewoonweg geen andere richtlijnen of mogelijkhedenDecember 2005 58

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingzijn. KPMG ziet als adviesorganisatie dat veel bedrijven het GRI als uitgangspunt nemen. Organisatieszoals Ernst & Young en Philips benadrukken dat de GRI richtlijnen veel te generiek zijn.Rapporterende organisaties selecteren welke onderwerpen ze kunnen afdekken, voor welkeonderwerpen ze informatie hebben en wat ze belangrijk vinden om over te rapporteren.Naar zeggen van een respondent van KPMG is over de jaren heen is de kwaliteit van verslaggevingveranderd, het is veel professioneler geworden en in kwantiteit toegenomen. Doelstellingen enmeetbare targets die opgenomen zijn in verslagen worden belangrijker, er is ook meer tendens naarnegatieve informatie. Steeds meer bedrijven rapporteren over duurzaamheid en gebruiken hiervoor deGRI richtlijnen als basis. Steeds meer wordt duurzaamheidsverslaggeving aangenomen als de maniervan organisaties om te handelen en te rapporteren. Echter, het concept duurzaamheidsverslaggeving isnog niet volledig geïnstitutionaliseerd. Organisaties hebben geen cognitieve legitimiteit toegekend aande GRI richtlijnen, de richtlijnen zijn nog niet in de fase beland dat organisaties ze aannemen opbegrijpelijkheid en vanzelfsprekendheid. De GRI richtlijnen maken duurzaamheidsverslaggeving welgemakkelijker voor bedrijven, echter helderheid in de wirwar aan indicatoren en onderwerpenwaarover gerapporteerd moet worden is er nog lang niet. Om dit te bereiken zal er inhoudelijk veel aande richtlijnen verbeterd moeten worden. Met de nieuwe versie richtlijnen, de G3, tracht het GRI dewensen van organisaties beter te vervullen, zodat meer organisaties de richtlijnen cognitief zullenlegitimeren.Nu alle fasen van institutionele verandering zijn behandeld, word in de volgende paragraaf een kortesamenvatting gegeven per fase om zo een antwoord te formuleren op de centraal staande deelvraag.§ 5.9 ConclusieIn dit hoofdstuk is op basis van de empirische gegevens is een beschrijving gegeven van hetinstitutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving. Per fase is uitgebreid ingegaan opwelke ontwikkelingen er in het algemeen, maar ook ten aanzien van de GRI en de GRI richtlijnen zijngeweest. In deze paragraaf wordt een antwoord geformuleerd op de vraag hoe het institutioneleveranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving is verlopen aan de hand van een kortesamenvatting per fase.Vanuit meerdere hoeken in het organisationele veld hebben gebeurtenissen van sociale en regulatieveaard organisaties aangezet tot nadenken over duurzaam ondernemen en verslaggeving over duurzaamondernemen. Op verschillende momenten in de tijd zijn door organisaties verschillende manieren vanrapporteren gebruikt. Zo zijn de meeste organisaties begonnen met rapporteren over milieuprestaties,en hebben andere organisaties weer personeelsinformatie gedeeld met hun stakeholders. Socialeprestaties werden later meegenomen in de rapportage, en verscheen in een apart verslag. De eersteDecember 2005 59

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingduurzaamheidsverslagen verschenen eind jaren ‘90. De verschillende vormen van rapporten,waaronder het milieuverslag, het sociale verslag, het EHS rapport en het duurzaamheidsverslag,bestonden naast elkaar en voorzagen in de informatiebehoefte van stakeholders. Echter een aantalbelangrijke organisaties in het organisationele veld ontwikkelde richtlijnen voor duurzaamondernemen, waarmee ze een begin maakten voor ondernemingen om over duurzaamheid terapporteren. Door dit institutionele ondernemerschap werd verslag geven over milieu of sociale zakenvan minder belang geacht door de stakeholders. Zo verloren deze verslaggevingsvormen aan waarde.Organisaties gingen probeerden steeds transparanter te zijn over sociale, economische enmilieuprestaties. Het GRI heeft richtlijnen samengesteld voor organisaties om te rapporteren overduurzaamheid, en daarnaast processen gespecificeerd zodat organisaties hun prestaties kunnenrapporteren aan hun stakeholders. Steeds meer organisaties gebruiken de GRI richtlijnen in hunrapporten en geven op deze manier morele legitimiteit aan het GRI. Door de oprichting van het GRI enhet gebruik van de richtlijnen door Nederlandse organisaties te stimuleren is consquential legitimiteitverleend aan het GRI door een aantal respondenten. Daarnaast is er in dit onderzoek een organisatiedie via het ontwikkelen van een intern informatiesysteem procedural morele legitimiteit verleent.Naast morele legitimiteit kunnen organisaties ook pragmatische legitimiteit geven aan het GRI,nabootsing van gedrag speelt hierin een belangrijke rol. In dit onderzoek wordt ten eerste exchangelegitimiteit toegekend aan het GRI, die tot uiting komt in de waardering van de stakeholders Tentweede wordt influence legitimiteit toegekend, doordat stakeholders kunnen participeren in hetmultistakeholderproces. De rapporterende organisaties die onderzocht zijn hebben verklaard dat zij inmeer of mindere mate naar elkaar kijken en gedrag van elkaar imiteren, hoewel zij zich altijd proberente onderscheiden van anderen. Er wordt pas overgegaan tot overnemen van gedrag wanneerorganisaties het gedrag van bedrijven meer legitiem of succesvoller achten. In dit onderzoek is nietduidelijk geworden dat organisaties de GRI richtlijnen zijn gaan gebruiken, omdat een andere,succesvollere organisatie dit deed.De GRI richtlijnen worden door steeds meer organisaties als uitgangspunt genomen voorduurzaamheidsverslaggeving en gebruiken de indicatoren als basis voor hun rapporten. Het wordtsteeds meer gezien als een standaard voor rapporteren over sociale, economische en milieuprestaties.Echter, niet iedereen is van mening dat het een standaard wordt genoemd, omdat er eigenlijk niet veelandere richtlijnen voorhanden zijn voor duurzaamheidsverslaggeving. Er kan wel gezegd worden datde GRI richtlijnen verspreid zijn binnen het bedrijfsleven, zij worden door veel organisaties alsstandaard waargenomen. Maar om nou te zeggen dat de richtlijnen volledig geobjectiveerd zijn is tevroeg, de richtlijnen zijn nog niet voldoende praktisch bevonden door gebruikers. Inhoudelijk zal ernog veel aan de richtlijnen verbeterd moeten worden, voordat ze als concept geïnstitutionaliseerdraken en als vanzelfsprekend worden aangenomen.December 2005 60

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 6De rol van het GRI als professionele associatie§ 6.1 InleidingDe deelvraag die in dit hoofdstuk centraal staat is: ‘Welke rol heeft het Global Reporting Initiative alsprofessionele associatie gespeeld in het institutionele veranderingsproces?’. In het onderzoek vanGreenwood et al. (2002) wordt aangegeven dat een professionele associatie drie functies kanvervullen, welke laten zien dat deze organen belangrijk zijn in het onderzoek naar institutioneleveranderingsprocessen. De functies zijn arenafunctie of discussieplatform, representatiefunctie enmonitorfunctie. In het theoretische kader, in paragraaf 2.6, wordt aangegeven dat professioneleassociaties een belangrijke rol spelen in het proces van legitimatie, zij kunnen invloed uitoefenen ophet proces van theoretisering in een institutionele verandering (Greenwood et al., 2002). Viaprofessionele associaties ontstaat gedeelde betekenisgeving en wordt deze gereproduceerd. (Ruef enScott, 1998). De drie functies zullen in paragraaf 6.2 tot 6.4 ingevuld worden voor het GRI, om tekijken of het GRI als een professionele associatie benaderd kan worden, maar ook om te kijken welkerol het GRI speelt in de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. De uitspraken vanrespondenten zijn samengevat in een matrix in bijlage VII. Per functie van de professionele associatiezullen deze gegevens besproken worden. Om te kunnen beoordelen of het GRI voldoet aan dearenafunctie is het belangrijk om te kijken naar de organisatiestructuur van het instituut, de relatiestussen de verschillende componenten van het GRI en de manier waarop zij de stakeholders bij elkaarlaat komen. Deze gegevens over het GRI zijn opgenomen in bijlage I en dienen alsachtergrondinformatie voor de paragraaf 6.2.§ 6.2 Arenafunctie of discussieplatformDe eerste functie die een professionele associatie heeft is de arenafunctie of discussieplatform.Professionele associaties kunnen dienst doen als een arena waarbinnen organisaties interacteren enzich aan elkaar kunnen presenteren. Doordat organisaties niet noodzakelijkerwijs een homogene groepvormen hebben professionele associaties een belangrijke rol in het samenstellen en onderhouden vaninterprofessionele overeenkomsten tussen organisaties over grenzen, lidmaatschap en gedrag(Greenwood et al., 2002). Eerst zal kort de rol van het GRI volgens de respondenten wordenneergezet. Daarna volgt een opsomming van de mogelijkheden die het GRI biedt aan organisaties omte discussiëren, waarvan de respondenten op de hoogte zijn.De missie van het GRI zoals opgegeven in de 2 e versie Richtlijnen (GRI, 2002) is het verbeteren vande kwaliteit, nauwkeurigheid en bruikbaarheid van duurzaamheidsverslaggeving. Het GRI biedt eenaantal mogelijkheden aan organisaties om actief mee te werken aan het verbeteren van deverslaggevingsdocumenten, waaronder de richtlijnen, technische protocollen en sector supplementen.December 2005 62

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingDe rol van het GRI is volgens MVO Nederland het aanreiken van een kader voor richtlijnen; GoodCompany noemt dit handvaten, en ziet het GRI vooral als een goed platform voor bedrijven dierapporteren om informatie uit te wisselen en gezamenlijk de inhoud en vorm van verslaggeving verderte ontwikkelen. Echter Ernst & Young geeft de rol van platform op gebied van contact tussenbedrijven onderling aan MVO Nederland. Het GRI is volgens Ernst & Young meer actief in hetorganiseren van groepen die inhoudelijk over de ontwikkeling van de richtlijnen discussiëren.Volgens de respondenten zijn er meerder manieren waarop het GRI de stakeholders met elkaar en methet GRI in discussie laat gaan. De meest genoemde mogelijkheid is als Organisational Stakeholder, deorganisatie deelt de visie over duurzaam ondernemen en steunt het GRI met een financiële bijdrage.Acht respondenten, ABN AMRO, DHV, Good Company, Heineken, KPMG, Philips, Shell en VBDOzijn op deze manier verbonden aan het GRI en worden door het GRI uitgenodigd te participeren in deontwikkelingen.Meer dan de helft van de geïnterviewden noemen ‘discussie voeren’ als belangrijkste manier vancommuniceren die het GRI aanreikt. DHV en Ernst & Young zeggen beperkt mee te doen in demogelijkheid om te discussiëren. Ook Good Company is niet heel actief, en geeft aan dat de discussievolgens hen vooral tussen allerlei NGOs en advies- en accountancybureaus plaatsheeft. KPMG enVBDO geven beiden aan dat zij de discussie van het GRI volgen. VBDO kan maar beperkt deelnemenaan discussies door gebrek aan financiële en menselijke capaciteit, maar als het binnen dekernactiviteiten valt wordt er iemand afgevaardigd. Economische Zaken wordt regelmatig uitgenodigdom mee te doen aan discussies die gefaciliteerd zijn door het GRI, en geeft hier ook geregeld gehooraan.De derde mogelijkheid die het GRI aan organisaties biedt om te communiceren is door deel te nemenin werkgroepen. Zo heeft MVO Nederland actief meegedaan aan de discussieronde voor de richtlijnenvoor het MKB, de ‘high 5’. Hierboven werd al gemeld dat KPMG de discussies van het GRI volgt,echter participeren zij ook in bepaalde werkgroepen, zowel op regionaal als internationaal niveau.Verder is ABN AMRO betrokken geweest bij het opstellen van het sectorspecifieke supplement voorde financiële wereld.Een vierde mogelijkheid voor organisaties is het practitioners network. DHV werkt mee aanvragenlijsten die het GRI rondstuurt over het GRI proces en levert zo een bijdrage aan het GRI methun praktijk kennis. ABN AMRO is onder meer actief in het meedenken over hoe dingengestructureerd zouden kunnen worden en over de toekomst van de richtlijnen, door specifiekeenquêtes daarover in te vullen. Het structured feedback process is de vijfde manier die het GRI biedt.December 2005 63

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingABN AMRO is betrokken geweest via het structured feedback process bij het opstellen van de sectorspecifieke richtlijnen.Een zesde mogelijkheid is de technical advisory committee. De enige organisatie die de TAC noemtals mogelijkheid is DHV. De respondent van DHV is in het verleden voor deze commissie gevraagd,maar heeft geen gehoor gegeven aan het verzoek. Naar zijn zeggen is de tijd die de afgevaardigde aande TAC besteed voor rekening van de organisatie, niet GRI. Voor een relatief kleine organisatie is eendergelijk gebaar financieel niet haalbaar.Ten laatste zijn drie mogelijkheden om te discussiëren, het Inter-act forum, de Stakeholder Council entoekomstige GRI congressen, die niet door de respondenten zijn aangehaald. Het GRI biedt aldus derespondenten meerdere mogelijkheden aan organisaties om met hen en met anderen te discussiërenover duurzaamheidsverslaggeving. Acht organisaties zijn Organisational Stakeholder van het GRIwaardoor zij uitgenodigd worden om de richtlijnen mee te ontwikkelen. Tijdens het onderzoek isgebleken dat ABN AMRO en DHV redelijk op de hoogte zijn van de mogelijkheden, KMPGeveneens. Door andere respondenten wordt weinig blijk gegeven van kennis van de diversecommissies en groepen van het GRI waarin geparticipeerd kan worden. Het GRI heeft demogelijkheden voor organisaties om te interacteren, echter zijn de organisaties hiervan niet goed op dehoogte. In de volgende paragraaf wordt duidelijk of het GRI een manier bepaalt waarop organisatieszich aan elkaar kunnen presenteren.§ 6.3 Medium ter representatieDe tweede functie van een professionele associatie is, dat zij optreden als een medium terrepresentatie. Professionele associaties kunnen optreden als onderhandelende en representatieveorganen die gepaste gewoonten van interactie voor hun leden maken en opnieuw definiëren. Doorgewoonten van interactie aan te bieden kan een professionele organisatie de manier bepalen, waaropgemeenschappen zich aan anderen presenteren in een organisationeel veld (Greenwood et al., 2002).Het GRI maakt gebruik van een multistakeholderproces, wat betekent dat zij belanghebbende partijenin duurzaamheidsverslaggeving met elkaar in discussie laten treden op diverse manieren. Dezemogelijkheden zijn in bijlage I en in de vorige paragraaf besproken. Daar de meeste belanghebbendepartijen, waaronder de organisaties die betrokken zijn in het onderzoek, op een vrijwillige basis hunkennis geven aan en ervaringen delen met het GRI, is in de interviews niet naar voren gekomen dat hetGRI gewoonten van interactie maakt waarop organisaties zich kunnen representeren. Een aantalgeïnterviewden hebben wel aangegeven dat zij tijdens de discussies bij het GRI, gebruik maken van demogelijkheid om hun organisatie aan andere organisaties te representeren. Ernst & Young participeertin het GRI vanuit maatschappelijk oogpunt, niet om de eigen organisatie te profileren aan anderen, enDecember 2005 64

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingzien het meedoen als een bijdrage aan kennis in verslaggeving. DHV heeft geprobeerd zichzelf op dekaart te zetten bij organisaties door de GRI richtlijnen te vertalen naar het Nederlands. DHV adviseertveel bedrijven in duurzaam ondernemen en rapporteren, daarin zijn ze niet alleen gefocust op hetprofileren van de eigen organisatie, maar ook op de inhoudelijke voortgang, op verbeteringen inadviseren, en om altijd een stapje voor te zijn op de ontwikkeling. Een respondent van KPMG geeftaan dat er andere mogelijkheden zijn om de organisatie te representeren dan bij het GRI, zoalspresentaties op congressen en het organiseren van seminars. Echter als KPMG kennis heeft van debesproken zaken bij het GRI gaan zij naar deze discussie toe en willen dan op hun terrein de beste zijn.Samenvattend kan gezegd worden dat geen enkele respondent hier expliciet heeft aangegeven dat hetGRI een manier of regels bepaalt waarop organisaties zich aan elkaar kunnen representeren. Het GRIgeeft organisaties de mogelijkheid in contact te treden met elkaar, maar treedt hierin niet op alsmedium ter representatie. In de volgende paragraaf wordt de monitorfunctie van het GRI naderbekeken.§ 6.4 MonitorfunctieDe derde functie die een professionele associatie kan hebben is de monitorfunctie. Professioneleassociaties kunnen een belangrijke rol spelen in het toezien van de naleving van opgelegdeverwachtingen, zowel normatieve als dwingende verwachtingen. Gedeelde opvattingen en de daarmeesamenhangende gebruiken worden, als zij eenmaal gevestigd zijn, als vanzelfsprekend aangenomen engereproduceerd door processen als bijvoorbeeld training, en certificering (Greenwood et al., 2002).Voldoet het GRI aan de monitorfunctie? Om daarop een antwoord te krijgen zal in deze paragraafbesproken worden welke verwachtingen het GRI oplegt aan de gebruikers van de richtlijnen, volgensde respondenten. Tot nu toe kunnen organisaties vrijblijvend gebruik maken van de GRI richtlijnen. Inde tweede versie (GRI, 2002) staat dat het GRI het gebruik van de richtlijnen door alle soortenorganisaties aanmoedigt. De richtlijnen zijn opgebouwd op een wijze dat alle organisaties, vanbeginnende tot gevorderde rapporteurs, een manier kunnen vinden waarop zij de richtlijnen willentoepassen. Het GRI stelt zich flexibel op in het variërende toepassingsniveau van organisaties, het GRIerkent de verschillen in organisaties en branches. Zo kunnen organisaties aan de ene kant van hetcontinuüm de richtlijnen als bron van inspiratie gebruiken bij het opstellen van hunduurzaamheidsverslag of aan de andere kant volledig in accordance zijn met de GRI richtlijnen. Inparagraaf 6.4.1 en 6.4.2 geven de respondenten hun mening over respectievelijk de vrijblijvendheidvan rapporteren en de mogelijkheid om in accordance te rapporteren. Daarna volgt in paragraaf 6.4.3de toekomstvisie van organisaties over de richtlijnen, welke de flexibiliteit van het GRI in het gebruikvan de richtlijnen ter discussie stelt.December 2005 65

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§ 6.4.1 Vrijblijvend rapporterenEen kleine meerderheid van de geïnterviewden, 7 van de 13, is van mening dat het een goede zaak isdat de richtlijnen van vrijwillige aard zijn. Een respondent van de VBDO kan zich vinden in het feitdat het GRI geen voorwaarden stelt in deze fase van rapporteren, meer regels zou meerbelemmeringen betekenen. Economische Zaken bekijkt het vanuit andere optiek en vindt dat bedrijvenvanuit eigen belang geredeneerd zouden moeten rapporteren. Daarom is het goed dat de richtlijnenvrijwillig zijn. Ook MVO Nederland is het eens dat er geen voorwaarden zijn, het moet flexibel zijn.Teveel regels betekent teveel bureaucratie en dat kan te veel belemmeringen opleggen aanorganisaties. Een respondent van DHV meldt dat de vrijwilligheid bedrijven aanspoort, organisatieskiezen indicatoren uit de richtlijnen die zij zinvol vinden voor hun situatie. DHV en KPMG zeggenbeide dat de richtlijnen in deze fase van ontwikkeling nog te generiek van aard zijn en niet vooriedereen overal toepasbaar. Wanneer de richtlijnen in de huidige versie een verplicht karakter zoudenhebben, dan zouden weinig bedrijven deze richtlijnen volgen. Volgens een respondent van Ernst &Young creëer je consensus door de richtlijnen beschikbaar te stellen voor iedereen. Wanneer datveranderd wordt, door bijvoorbeeld organisaties te laten betalen voor gebruik 22 , geeft dat eenbeperking.Een respondent van het GRI geeft met haar antwoord de visie van het GRI over de vrijblijvendheidvan de richtlijnen. Het doel van GRI is dat duurzaamheidsverslaggeving uiteindelijk op een gelijkniveau komt te staan met financiële verslaggeving (GRI, 2002). De richtlijnen zijn ontworpen, zodatover de hele wereld dezelfde standaard gebruikt zou kunnen worden door organisaties. Een recenteontwikkeling volgens de respondent is dat overheden over de hele wereld, maar vooral in WestEuropa, na beginnen te denken over verslaggeving. Er wordt onderzoek gedaan om te kijken of ermisschien verslaggevingvereisten ontwikkeld zouden moeten worden. Het is niet onwaarschijnlijk dater meer regulering op het gebied van rapportage komt in de toekomst. Echter, het GRI vindt dat het tevroeg is voor regulering. Voordat bedrijven onder druk moeten rapporteren heeft het nog even tijd envrijwilligheid nodig. Mocht er verplichte verslaggeving komen, waar GRI overigens niet voor pleit,moge het dan volgens de respondent van het GRI op basis van de GRI richtlijnen zijn. ABN AMROmerkte tijdens het interview op dat het GRI met wat meer vereisten zou mogen komen. Het probleemvolgens ABN AMRO is echter dat een wereldwijde index per definitie niet mogelijk is door deverschillen per sector. Het GRI heeft een oplossing daarvoor gevonden met de sector supplementen,waarmee voor bepaalde branches sectorspecifieke richtlijnen zijn ontwikkeld.22De respondent illustreert dit argument met een voorbeeld over de handreiking maatschappelijkeverslaglegging. Uitgeverij Kluwer heeft de rechten over deze publicatie. Doordat organisaties moeten betalenvoor gebruik is de handreiking niet voor iedereen toegankelijk.December 2005 66

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving§6.4.2 In accordance rapporterenIn de vorige paragraaf is de vrijblijvendheid van rapporteren belicht. Een aantal respondenten heeft inhet interview aangegeven dat zij van mening zijn dat op termijn de vrijblijvendheid van de GRIrichtlijnen meer moet uitgroeien naar een standaard. Het GRI heeft naar haar stakeholders geluisterden geeft organisaties sinds de 2002 GRI richtlijnen de mogelijkheid om in accordance te rapporteren.De voorwaarden van in accordance rapporteren wordt nader toegelicht in bijlage I. In het interview isniet gevraagd naar de mening van organisaties over de in accordance optie. Een aantal organisatiesheeft het echter ter sprake gebracht en aanvullende informatie gegeven.Van de geïnterviewde organisaties rapporteren alleen ABN AMRO en Shell International volgens dein accordance principes. Twee respondenten geven aan dat zij op de hoogte zijn van de in accordancemogelijkheid, dit zijn DHV en Good Company. DHV vindt de in accordance mogelijkheid een soortvoorwaarden, echter wordt het door organisaties als een keurslijf gezien. De indicatoren zijn in ditstadium nog te generiek van aard, daardoor is de in accordance optie voor veel bedrijven niet relevantof niet uitvoerbaar. Good Company geeft aan dat de mogelijkheid om in accordance te rapportereneen eerste stap is. De respondent is van mening dat er uiteindelijk een soort keurmerk zal moetenkomen van het GRI, zodat een duurzaamheidsverslag volgens de richtlijnen voldoet aan de eisen vanhet keurmerk.§ 6.4.3 Toekomstvisie over de GRI richtlijnenAardig wat respondenten hebben hun visie gegeven over welke kant het GRI in te toekomst zoumoeten omspringen met de richtlijnen en de toepassing daarvan door bedrijven. MVO Nederlandverwacht dat er op een gegeven moment een soort standaardisatie zal optreden. Zij geven als reden aandat bedrijven en stakeholders meer overzicht willen hebben, dat de vroegere prestaties tegen dehuidige afgezet kunnen worden. Het zal een uitdaging zijn om dat vorm te geven. MVO Nederland isvan mening dat het niet goed is om die standaardisatie vast te leggen in allerlei protocollen, dan wordthet GRI als organisatie inflexibel. Verder moet het GRI het oorspronkelijke doel vanduurzaamheidsverslaggeving in de gaten houden, men moet niet rapporteren om te rapporteren, maarrapporteren om de ontwikkeling en verbetering in stand te houden. Voor de toekomst is het dan ookvan belang dat het GRI naast transparantie ook nadruk zal leggen op de verbeteringsdynamiek.Een respondent van Economische Zaken verwacht dat er meer professionalisering komt vanuit hetGRI, maar ook vanuit andere hoeken, zodat duurzaamheidsverslaggeving meer kan uit groeien naareen soort standaard. Philips spreekt zich wat meer uit en vindt het belangrijk dat er in de toekomst eenechte wet- of regelgeving ontwikkeld wordt, waardoor het vrijblijvende karakter van rapporterenverdwijnt. Vrijblijvende richtlijnen zijn interessant in de breedte, voor generieke doeleinden. VoorPhilips zijn bij het rapporteren geleidelijk aan de AA richtlijnen conceptueel belangrijker gewordenDecember 2005 67

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingdan de GRI richtlijnen. De oorzaak ligt in het feit dat de AA1000 duidelijkere eisen stellen aan deessentie van duurzaam ondernemen, bijvoorbeeld de stakeholderdialoog en de integratie vanduurzaamheid in de onderneming.Shell is van mening dat het GRI het gebruik van de richtlijnen strenger aan banden moet leggen, metals reden dat organisaties anders misbruik kunnen maken van de flexibiliteit van de richtlijnen. Zo kaniedere organisatie aangeven volgens de GRI richtlijnen te rapporteren, ongeacht hoe zij hier invullingaan geven. Shell geeft ook een oplossing voor dit probleem, in dezelfde lijn als Good Company. HetGRI zou een keurmerk ‘GRI compliant’ uit kunnen geven, zodat een rapport wanneer het voldoet aanbepaalde vooraf gestelde eisen van het GRI een stempel krijgt. Op deze manier kan het GRIopbrengsten genereren, wat weer belangrijk is voor hun onafhankelijkheid. Een andere optie wordtdoor een respondent van ABN AMRO gegeven. Het GRI zou de controle methodiek moetenaanpassen voor duurzaamheidsverslaggeving en een accountantsverklaring verplicht moeten stellen.Op deze manier zal een rapport aan kracht winnen.Zoals een respondent van het GRI in dit onderzoek aangeeft is het te vroeg voor regulering op hetgebied van duurzaamheidsverslaggeving. Voor het zover is dat bedrijven onder regelgeving moetenrapporteren is het belangrijk dat het vrijblijvende karakter van de richtlijnen nog een tijd gehandhaafdblijft. De respondenten in dit onderzoek kijken hier verschillend tegenaan. De meerderheid is vanmening dat de vrijblijvendheid van de richtlijnen gehandhaafd moet worden, maar er zijn ook geluidendat er meer regelgeving moet komen. Samenvattend kan gezegd worden dat het GRI nog geen rolspeelt in de naleving van verwachtingen. Er is wel een ontwikkeling zichtbaar, in de vorm van inaccordance rapporteren, die hier naar toe werkt. Daarnaast zal in 2006 een nieuwe versie richtlijnenverschijnen die ten opzichte van de huidige versie richtlijnen verbeterd zal zijn op het gebied vanindicatoren, de toepassing van de richtlijnen en de aansluiting bij andere MVO tools en bij definanciële markten.Nu alle functies van de professionele associatie besproken zijn, zal in de volgende paragraaf eenantwoord worden geformuleerd op de vraag of het GRI de rol van een professionele associatie vervult.§ 6.5 ConclusieDe vraag die in dit hoofdstuk centraal heeft gestaan is welke rol het Global Reporting Initiative alsprofessionele associatie heeft gespeeld in het institutionele veranderingsproces? Door de respondentente vragen naar hun kennis over het GRI als professionele associatie, kan op deze deelvraag eenantwoord gevormd worden. Per functie zal het GRI als professionele associatie worden bekeken en totslot een antwoord op de vraag gegeven worden.December 2005 68

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingAllereerst wordt de arenafunctie geëvalueerd. Het GRI is volgens de respondenten in dit onderzoekeen organisatie die mogelijkheden biedt om mee te denken en te werken aan de ontwikkeling van derichtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving. Maar of het dan een functie vervult als arena ofdiscussieplatform zoals dit is uitgelegd door Greenwood et al. (2002), is niet zwart wit. De respondentvan Good Company is de enige die het GRI beoordeelt als een goed platform voor bedrijven dierapporteren om informatie uit te wisselen en gezamenlijk de inhoud en vorm van verslaggeving verderte ontwikkelen. Verder erkennen de respondenten diverse mogelijkheden die het GRI aanbiedt om teinteracteren en zich te presenteren en noemen de mogelijkheden waarvan hun organisatie gebruikmaakt. Opvallend is dat de organisaties die actief zijn met het GRI voornamelijk OrganisationalStakeholder zijn, wat voor de meeste organisaties een passieve manier van deelname betekent. HetGRI biedt aldus mogelijkheden voor organisaties om te interacteren en zich aan elkaar te kunnenpresenteren. In die zin voldoet het GRI aan de arena of discussieplatform functie. Echter is hetnoemenswaardig dat een aantal organisaties niet goed op de hoogte zijn welke discussiemogelijkhedendit zijn en wat ze precies inhouden.De volgende functie die een professionele associatie heeft is die van een medium ter representatie,waarin een medium gewoonten van interactie voor leden samenstelt en opnieuw definieert. Het GRImaakt gebruik van een multistakeholderproces en brengt stakeholders op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving bij elkaar. Dit doen zij via door manieren aan te bieden om met elkaar indiscussie te treden. In die zin zou het GRI de functie medium ter representatie vervullen, zij biedenbijvoorbeeld via het structured feedback process actieve organisaties een manier aan om volgensbepaalde voorwaarden de richtlijnen mee te ontwikkelen. Echter in dit onderzoek komt niet naar vorendat het GRI de functie van medium ter representatie bekleed. Uit de antwoorden van respondentenblijkt dat organisaties bewust zijn van het feit dat ze zich via de discussiemogelijkheden kunnenrepresenteren aan andere organisaties en maken hiervan ook gebruik. Maar er kan niet geconcludeerdworden dat respondenten van mening zijn dat het GRI gewoonten van interactie uitdraagt, waarop hunorganisatie zich representeert.De monitorfunctie is de derde en laatste functie van een professionele associatie. In het onderzoek isgekeken naar de rol die het GRI speelt in het toezien op de naleving van opgelegde verwachtingen.Volgens Greenwood et al. (2002) kunnen professionele associaties normatieve en dwingendeverwachtingen opleggen. Het GRI legt op dit moment geen dwingende verwachtingen op aanrapporterende organisaties, de richtlijnen hebben een vrijblijvend karakter. Een aantal respondentenvindt dat er meer regelgeving moet komen voor duurzaamheidsverslaggeving. Door meer regelgevingkunnen de richtlijnen echt een standaard worden, en meer gewicht krijgen. Een respondent van hetGRI heeft aangegeven dat het nog te vroeg is voor wetgeving voor duurzaamheidsverslaggeving.Niettemin denkt het GRI met gevorderde rapporterende organisaties mee en heeft de mogelijkheidDecember 2005 69

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinggecreëerd om in accordance te rapporteren. Organisaties moeten dan voldoen aan een aantal vereistendie gecontroleerd worden door het GRI. Op die manier legt zij een normatieve verwachting neer bijrapporterende organisaties. Daarnaast zal in 2006 de G3 verschijnen, de derde versie richtlijnen die tenopzichte van de 2002 richtlijnen verbeterd zal zijn op het gebied van indicatoren, de toepassing van derichtlijnen en de aansluiting bij andere MVO tools en bij de financiële markten. Ook dezeontwikkeling laat zien dat er steeds meer toegezien gaat worden op de naleving van verwachtingendoor het GRI. Meer en meer zal het GRI in de toekomst de monitorfunctie gaan vervullen.Nu de drie functies van een professionele associatie zijn besproken kan geformuleerd worden welkerol het GRI speelt als professionele associatie in het institutionele veranderingsproces. Ten eerste geefthet GRI organisaties de mogelijkheid om in het multistakeholderproces te participeren en zich aanelkaar te kunnen presenteren. Het GRI wordt in dit onderzoek door respondenten gezien als een soortplatform waar organisaties bij elkaar komen en vervult hiermee de arenafunctie van een professioneleassociatie. De tweede functie van een professionele associatie wordt niet vervuld. Er kan niet afgeleidworden uit de uitspraken van de respondenten dat er door het GRI manieren en/of regels uitgedragenworden voor organisaties om zich te representeren. Ten derde legt het GRI aan verslaggevendeorganisaties nog geen verwachtingen op. De richtlijnen zijn nu van vrijblijvende aard, echter er zijntwee ontwikkelingen vanuit het GRI die laten zien dat er wordt toegewerkt naar meer toezicht opnaleving van de richtlijnen. De in accordance optie in de 2002 versie en de in 2006 verwachte nieuweversie G3, laten zien dat het GRI in de toekomst meer de monitorfunctie zal gaan vervullen dan dat hetnu doet. Tot besluit kan gezegd worden dat het GRI niet gezien kan worden als zuiver professioneleassociatie, maar dat er raakvlakken zijn.December 2005 70

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHoofdstuk 7Conclusie, reflectie en aanbevelingen§ 7.1 InleidingNa het weergeven van het theoretische kader voor dit onderzoek en de resultaten van het empirischonderzoek in de voorafgaande hoofdstukken vier vijf en zes, is het nu van belang een antwoord teformuleren op de probleemstelling en de deelvragen. Hieronder wordt allereerst de probleemstellingherhaald. In paragraaf 7.2 wordt per deelvraag een antwoord geformuleerd om zo een uitspraak tekunnen doen betreffende de probleemstelling. In paragraaf 7.3 worden de conclusies van ditscriptieonderzoek weergegeven. Om dit hoofdstuk en deze scriptie af te ronden, zal in paragraaf 7.4een reflectie op het onderzoek worden gegeven en een aantal aanbevelingen voor vervolgonderzoekworden gedaan.De probleemstelling in dit onderzoek luidt:Wat is de invloed van het Global Reporting Initiative als professionele associatie op hetinstitutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving vanaf haar oprichting in1997?Om een antwoord op de probleemstelling te kunnen formuleren, worden in de volgende paragraaf dedeelvragen achtereenvolgend beantwoord.§ 7.2 SamenvattingOm tot een sluitend antwoord op de probleemstelling te komen wordt per deelvraag een conclusiegegeven.1. Hoe ziet een institutioneel veranderingsproces eruit?Uit de literatuurstudie is gebleken dat Greenwood et al. (2002) en duidelijk model hebben gemaaktvoor het proces van institutionele verandering op basis van de beschrijving van hetinstitutionaliseringsproces van Tolbert en Zucker (1996). Greenwood et al. (2002) hebben 6opeenvolgende fasen onderscheden, en voegden deïnstitutionalisatie toe aan het proces vaninstitutionele verandering. In dit onderzoek wordt een begrip aan het fasenmodel toegevoegd, namelijkmimicry (nabootsing). In een onderzoek van Parkhe (2003) gaf nabootsing een verklaring voor hetgedrag van organisaties in de theoretiseringsfase. In dit onderzoek is het interessant om nabootsing inhet model op te nemen, gezien het een verklaring kan geven voor het toenemende aantal rapporterendeorganisaties.December 2005 71

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingDe fasen in het veranderingsproces in dit onderzoek zijn als volgt: I precipitating jolts(gebeurtenissen), II deïnstitutionalisatie, III preïnstitutionalisatie, IVa theoretisering, IVb nabootsing,V diffusie en VI reïnstitutionalisatie. Allereerst kunnen gebeurtenissen van sociale, technologische ofregulerende aard gevestigde gebruiken destabiliseren. Daarna verliezen ideeën aan betekenis doordeïnstitutionalisatie. Dan kunnen nieuwe actoren toetreden, bestaande actoren het organisationele veldverlaten of kan institutioneel ondernemerschap voorkomen. Vervolgens worden door organisaties,onafhankelijk van elkaar, nieuwe ideeën en mogelijkheden tot verandering voorgesteld in de fase vanpreïnstitutionalisatie. Nadien, in de theorestiseringsfase worden organisationele problemen specifiekgemaakt en getracht daaraan oplossingen te koppelen. Dit proces kan gerechtvaardigd worden doormorele legitimiteit. Daarnaast kan organisatiegedrag verklaard worden door nabootsing, watverantwoord wordt door pragmatische legitimiteit. In de diffusiefase raken vernieuwde conceptenverspreid binnen organisaties. Tot slot worden in laatste fase, die van reïnstitutionalisatie, conceptenvolledig geïnstitutionaliseerd en voorzien van cognitieve legitimiteit. Concepten worden aangenomenals de manier van handelen en kunnen generaties overleven.2. Welke invloed kan een professionele associatie hebben op een institutioneelveranderingsproces?Associaties zijn instituten met gedeelde regels en kenmerken welke sociale actoren categoriseren. Opdeze manier maken sociale actoren hun activiteiten en relaties herkenbaar (Barley en Tolbert, 1997).In het onderzoek van Greenwood et al. (2002) is gebleken dat professionele associaties belangrijkeactoren zijn in het theoretiseringsproces van een institutionele verandering, omdat het regulerendeorganen zijn. Zij kunnen van invloed zijn in het doen ontstaan en helpen van vormgeven van nieuweconcepten. Daarnaast is Balla (2001) van mening dat professionele associaties invloed kunnenuitoefenen op de verspreiding van beleid binnen een organisationeel veld. Eveneens kunnenvernieuwingen door participatie in een professionele associatie geadopteerd worden.Professionele associaties kunnen drie functies vervullen en zo van invloed zijn op het institutioneleveranderingsproces. De eerst functie is die van een arena of discussieplatform, waarbinnenorganisaties met elkaar kunnen communiceren en zich aan elkaar kunnen laten zien. De rol van eenprofessionele associatie ligt in het aanbieden van een kader en in het onderhouden vanovereenkomsten tussen organisaties (Greenwood et al., 2002). De tweede functie is als medium terrepresentatie. Professionele associaties kunnen omgangsvormen voor hun leden opstellen en bijstellen.Zo kunnen de associaties optreden als onderhandelende en representatieve organen, en de manierbepalen waarop gemeenschappen zich presenteren aan anderen in het organisationele veld.(Greenwood et al., 2002). De laatste functie is de monitorfunctie, waarmee professionele associatieseen belangrijke rol kunnen spelen is het normatief en/of dwingend monitoren van de naleving vanopgelegde verwachtingen. Door training, certificering en andere processen kunnen opvattingen enDecember 2005 72

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinggebruiken worden gereproduceerd en aangenomen worden als vanzelfsprekend (Greenwood et al.,2002).3. Welke ontwikkelingen zijn er geweest in duurzaamheidsverslaggeving na 1997?Uit het onderzoek is gebleken dat er een aantal ontwikkelingen zijn geweest op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving. In dit antwoord worden de ontwikkelingen aangaande de samenstellingvan de rapporten, de regelgeving aangaande verslaggeving en de ontwikkelingen betreffende hetGlobal Reporting Initiative in het kort weergegeven.Uit herhaaldelijk internationaal onderzoek van KPMG (2005) over corporate social responsibilityverslaggeving blijkt dat er een verandering waarneembaar is in de structuur van rapporten over nietfinanciëlegegevens. Na louter rapporteren over milieuprestaties werden steeds vaker sociale gegevenstoegevoegd. In 1999 publiceerden 35% van de G250 en 24% van de N100 over de triple p in hun nietfinanciëlerapporten. Sinds 1999 ging aldus de focus van milieu en sociaal over naar duurzaamheid.Steeds meer ondernemingen publiceerden duurzaamheidsverslagen om niet-financiële gegevens tepresenteren aan hun stakeholders. In 2005 rapporteerde 52% van de G250 en 33% van de N100 eenduurzaamheidsverslag. Ten opzicht van 2002 betekend dat een stijging van 15,5% voor de G250 eneen stijging van ruim 30 % voor de N100.Op het gebied van wetgeving over duurzaamheidsverslaggeving zijn nog niet veel ontwikkelingen inNederland. Wel is er in de Wet milieubeheer in 1999 een onderdeel opgenomen door de overheid, dataan 250 Nederlandse organisaties verplicht stelde dat het voor de overheid, maar ook voor het publiekeen milieuverslag moest opstellen. Uit het onderzoek kwam naar voren dat een respondent dezeaanpassing in de Wet milieubeheer als een onbedoelde positieve stimulans van de overheid zag omorganisaties bewust te maken van transparantie tegenover stakeholders. Organisaties zijn door dezeverplichting begonnen met het rapporteren over milieuprestaties. Een recente ontwikkeling, van 25november 2005, laat zien dat in het Nederlandse burgerlijk wetboek is opgenomen dat vanafverslagjaar 2005 informatie over niet-financiële onderwerpen vastgelegd dient te worden in hetdirectieverslag van een onderneming. Deze wijziging in de wet is gedaan op basis van de R400 van deRaad van Jaarverslaggeving over maatschappelijk verantwoord ondernemen, waarvoor de Europesemoderniseringsrichtlijn als uitgangspunt heeft gediend (NIVRA, 2005).Naast algemene ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving, zijn er ook ontwikkelingen naarvoren gekomen in het onderzoek die specifiek zijn voor het GRI. Door de groeiende vraag naar eeninternationale standaard voor duurzaamheidsverslaggeving werd in 1997 door Ceres en UNEP hetGlobal Reporting Initiative opgericht. Door gebruik te maken van een multistakeholderproces kwamenzij in 2000 met de eerste versie GRI richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving. Na een geheleDecember 2005 73

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingherziening werd in 2002 de tweede versie gepubliceerd. Door het toepassen de multistakeholderbenadering worden veel stakeholders betrokken in het proces van ontwikkelen van de richtlijnen enwordt consensus nagestreefd. Op dit moment werken het GRI en de bij het proces betrokkenstakeholders, samen aan het ontwikkelen van de derde versie richtlijnen welke in 2006 zullenuitkomen. Deze G3 bevat geoptimaliseerde indicatoren, er worden nieuwe technieken toegepast en erwordt meer aandacht besteedt aan het begeleiden en coachen van gebruikers.4. Welke actoren zijn van invloed geweest op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving?In totaal hebben de respondenten in de interviews 33 verschillende actoren genoemd die van invloedzijn geweest op de ontwikkelingen in duurzaamheidverslaggeving. Uit het empirisch onderzoek isgebleken dat NGOs, de overheid, accountants- en adviesbureaus en ondernemingen de meestgenoemde actoren zijn.Allereerst hebben NGOs invloed op de ontwikkelingen gehad, doordat zij transparantie enaansprakelijkheid van organisaties eisen over milieu, sociale en economischeprestaties door druk uit teoefenen op deze organisaties. Op deze manier moedigen zij organisaties aan om het rapporteren overniet-financiële gegevens op te pakken, door gebruik te maken van duurzaamheidsverslaggeving.De tweede actor, de overheid, wordt veel genoemd door respondenten. Echter heeft de overheidvolgens de meeste respondenten beperkt invloed uitgeoefend op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving. De inmenging van de overheid ligt vooral in het ondersteunen vaninitiatieven die duurzaam ondernemen stimuleren. Zo kunnen zij op een indirecte manier bedrijvenbewust maken van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Een andere indirecte manier vanbevorderen van rapporteren over niet-financiële gegevens is de aanvulling in de Wet milieubeheervoor verplichte publieke- en overheidsverslaglegging voor 250 ondernemingen in Nederland. Middelsdeze wet zijn meer bedrijven actief geworden in rapporteren over milieu, en zijn deze organisatieslater ook gaan nadenken over sociale en economische prestaties. Volgens het GRI zal de overheid inde toekomst meer invloed kunnen uitoefenen door te zorgen voor meer regulering op gebied vanverslaggeving. Een eerste stap is recentelijk gemaakt door een toevoeging in het burgerlijk wetboek.Volgens deze wet dienen bepaalde organisaties in hun directieverslag onderwerpen op te nemen dievan niet-financiële aard zijn.Accountants- en adviesorganisaties zijn de derde meest genoemde actor, die invloed hebben gehad opde ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving. Zo stimuleren en adviseren deze organisaties huncliënten in duurzaam ondernemen en duurzaamheidsverslaggeving. Verder zijn accountants- enadviesbureaus betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe richtlijnen, en dragen op deze manier bij metDecember 2005 74

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinghun kennis. Deze organisaties hebben voornamelijk invloed op ondernemingen die zij adviseren overduurzaamheid en duurzaamheidsverslaggeving, doordat al adviserende organisaties een bepaalderichting uit kunnen sturen.Vervolgens heeft de actor ondernemingen, ofwel de rapporterende organisaties, eveneens invloedgehad op de ontwikkelingen. Er zijn een aantal voorlopers geweest in verslaglegging over sociale,economische en milieuprestaties, welke actief hebben deelgenomen in het ontwikkelingsproces voorde richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving. Hier wordt vooral genoemd dat er is deelgenomen inhet feedback proces van het GRI om verbeteringen aan te brengen in de GRI richtlijnen. Deondernemingen zijn de uiteindelijke gebruikers van richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving enzijn daardoor goed op de hoogte welke informatie hun stakeholders in een duurzaamheidsverslagwensen. Niet alleen zijn Nederlandse ondernemingen inhoudelijk met het ontwikkelen van richtlijnenbezig geweest. Ook hebben zij actief gelobbyd om de organisatie GRI naar Nederland te krijgen, zodatduurzaamheid in Nederland meer bekendheid heeft gekregen.5. Welke invloed heeft het Global Reporting Initiative op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving?Uit het empirische onderzoek is gebleken dat vijf respondenten de invloed van het GRI op deontwikkelingen, vooral tot uiting zien komen in de standaard die het GRI heeft gevormd voorduurzaamheidsverslaggeving. Het GRI heeft rapporteren over economische, sociale enmilieuprestaties met de GRI richtlijnen toegankelijker gemaakt voor ondernemingen. Eveneens heefthet GRI mogelijk gemaakt dat gegevens van organisaties eenvoudig onderling vergeleken kunnenworden. Verder wordt het GRI steeds actiever om de richtlijnen te stimuleren bij bedrijven, met alsdoel dat er meer organisaties zijn die de GRI richtlijnen gebruiken om te rapporteren. Daarnaast merkteen respondent op dat er voor organisaties die over duurzaamheid willen rapporteren, buiten de GRIrichtlijnen niet veel andere richtlijnen met eenzelfde kaliber beschikbaar zijn. Op die manier kunnenondernemingen bijna niet om de GRI richtlijnen heen. Ook oefent het GRI invloed uit door gebruik temaken van het multistakeholderproces. Met deze methode betrekt het GRI bedrijven in hetontwikkelingsproces, waardoor deze bedrijven gestimuleerd worden om de GRI richtlijnen tegebruiken bij het opstellen van hun eigen rapporten. Een respondent geeft aan dat het GRI op dezemanier invloed heeft gehad op de ontwikkelingen. Het GRI biedt een platform waar ze samen metbelanghebbenden informatie kunnen uitwisselen over de vorm en inhoud van de richtlijnen en dezeverder kunnen ontwikkelen.Recente onderzoeken tonen eveneens aan dat het GRI invloed heeft gehad op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving. Kamp-Roeland (2002) meldt in haar onderzoek dat 76% van 50gepubliceerde maatschappelijke verslagen uit 2001/2002 van ondernemingen verspreid overDecember 2005 75

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingverschillende sectoren wereldwijd, haar rapport heeft gebaseerd op de GRI richtlijnen. Kolk (2002)geeft aan dat 36% van 112 ondernemingen van de G250, met een niet-financieel rapport dit met deGRI richtlijnen als basis had gemaakt. Twee jaar later vat Kolk (2004) samen dat de invloed van hetGRI op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving vooral ligt in het stimuleren enoptimaliseren van de kwaliteit, standvastigheid en nut van duurzaamheidsverslaggeving.6. Hoe is het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving verlopen?De geïnterviewden in dit scriptieonderzoek hebben aangegeven dat vanaf de jaren ’80 een aantalgebeurtenissen van sociale en regulatieve aard zijn voorgevallen. Deze precipitating jolts hebbenondernemingen doen beseffen dat duurzaam ondernemen en verslaggeving daarover steedsbelangrijker werden. Een voorbeeld van een sociale gebeurtenis is de internationale discussie overduurzaam ondernemen, die onder meer door de Brundtland Commissie in 1987 en later op de Rioconferentiein 1992 heeft geleid tot meer internationale bewustwording over duurzaamheid. Eenaanstoot tot nadenken op regulatief gebied is bijvoorbeeld gegeven door de internationale afspraken inOESO verband. Midden jaren ’90 hebben regeringen door toedoen van de OESO de druk enregelgeving op het bedrijfsleven moeten opvoeren betreffende duurzaam ondernemen. In deze fasevan institutionele verandering, precipitating jolts, van het model van Greenwood et al. (2002) is noggeen sprake van duurzaamheidsverslaggeving. Er werden verschillende manieren van rapporteren overniet-financiële gegevens naast elkaar gebruikt, waaronder sociale verslagen, milieuverslagen en EHSrapporten.In de tweede fase van een institutioneel veranderingsproces, de deïnstitutionalisatie fase, vond er eenverschuiving plaats in behoefte aan informatie over organisatieprestaties. Dit kwam mede tot uiting inde internationale discussie die gevoerd werd door organisaties als UNEP, Global Compact, WorldBusiness Council, OESO en later AccountAbility over de noodzaak voor te nieuw te ontwikkelenstandaard in duurzaamheidsverslaggeving. Een aantal organisaties heeft hieraan gehoor gegeven enheeft bijvoorbeeld richtlijnen of een gedragscode ontwikkeld. In dit onderzoek staat het GRI en deGRI richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving centraal. Het doel van het GRI was omstandaardisatie te brengen in verschillende mogelijkheden voor rapporteren. Zogezegd hebben volgensde respondenten in deze fase geen actoren het organisationele veld verlaten, wel zijn een aantal nieuweactoren in het organisationele veld toegetreden, namelijk organisaties die actief werden metduurzaamheidsverslaggeving. Verder hebben een aantal ondernemingen institutioneel leiderschapvertoond, doordat zij als koplopende organisatie in Nederland overgingen van degedeïnstitutionaliseerde vormen van verslaggeving naar duurzaamheidsverslaggeving. Andereorganisaties hebben deze ontwikkeling gadegeslagen en namen dit voorbeeld later over.December 2005 76

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingIn de preïnstitutionalisatie fase van een institutionele verandering worden nieuwe ideeën aangedragenom de problemen van organisaties op te lossen. Het probleem waarvan in dit onderzoek sprake is, is detoenemende vraag vanuit de maatschappij naar meer transparantie vanuit het bedrijfsleven. Daardoorwerd het voor ondernemingen onontkoombaar om meer openheid te bieden over sociale, economischeen milieuprestaties. Om gehoor te geven aan de vraag vanuit de maatschappij, gingen bedrijvenmanieren zoeken om bedrijfsgegevens te rapporteren aan hun stakeholders. Dit onderzoek laat zien dater meerdere organisaties actief zijn geweest in aanbieden van een oplossing aan ondernemingen,waaronder de OESO, GRI, Ceres en AccountAbility. Zij hebben richtlijnen ontwikkeld voororganisaties om hulp te bieden bij het rapporteren over duurzaamheid.De vierde fase van een proces van institutionele verandering is theoretisering, waarin oplossingenworden gekoppeld aan problemen. Organisaties zochten een oplossing voor het probleem datstakeholders meer openheid van organisaties eisten over hun prestaties, beleid en strategie. In ditonderzoek is gekeken naar de GRI richtlijnen. Over de jaren heen zijn steeds meer organisaties de GRIrichtlijnen gaan gebruiken als basis voor hun duurzaamheidsverslagen. Wat betekent dat steeds meerorganisaties de GRI richtlijnen als een oplossing voor hun probleem zagen. De koppeling van eenoplossing aan een probleem kan verklaard worden doordat organisaties morele legitimiteit toekennenaan het GRI. In dit onderzoek heeft een aantal organisaties aangegeven dat zij de oprichting van hetGRI, en de verhuizing van het GRI naar Nederland gestimuleerd hebben. Daarnaast heeft een aantalorganisaties het gebruik van de GRI richtlijnen aanbevolen aan Nederlandse ondernemingen. Op dezemanier is consequential legitimiteit verleend aan het GRI door een aantal respondenten. Ook eenandere vorm van legitimiteit is verleend aan het GRI, namelijk procedural morele legitimiteit. Uitrecente onderzoeken (Kamp-Roeland, 2002; Kolk, 2002) is gebleken dat steeds meer ondernemingenhun duurzaamheidsverslag baseren op de GRI richtlijnen. Bovendien is er in dit onderzoek éénrespondent die aangeeft dat zijn organisaties een intern informatiesysteem heeft ontwikkeld. Dit is ookeen manier om procedural legitimiteit te verlenen aan het GRI.Behalve dat organisaties morele legitimiteit hebben toegekend aan het GRI, kunnen organisatiespragmatische legitimiteit toekennen aan een concept en wel in de nabootsing fase. Een eerderonderzoek (Ernst & Young , 1994 in Jennings en Zandbergen 1995) heeft aangetoond dat organisatiesgebruiken met erkende waarde of welke gezien worden als een nieuwe standaard, gemakkelijkkopiëren van gelijke organisaties, met name wanneer er geen sprake is van directe druk vanuit deoverheid. In dit onderzoek heeft de overheid geen directe invloed, dus kan bekeken worden oforganisaties het concept, de GRI richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving eenvoudig van elkaarovernemen. Uit dit onderzoek is gebleken dat organisaties naar elkaar kijken wanneer het gaat omduurzaamheidsverslaggeving. De belangrijkste redenen die naar voren komen zijn, dat bedrijven graagkijken naar ‘best practices’ en naar de richting welke andere organisaties opgaan. Goede ideeën uitDecember 2005 77

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingrapporten worden overgenomen en slechte ideeën worden gesignaleerd. Een meerderheid vanrespondenten geeft aan dat zij vaak goede ideeën overnemen of nabootsen, maar benadrukken datuniek blijven voor hen het allerbelangrijkst is. Duidelijk is dat in lijn met het hierboven genoemdeonderzoek (Ernst & Young 1994; in Jennings en Zandbergen, 1995), organisaties ideeën van elkaarimiteren als het gaat om duurzaamheidsverslaggeving in het algemeen. Echter is het uit het onderzoekniet naar voren gekomen dat ondernemingen de GRI richtlijnen zijn gaan gebruiken om dat andere,succesvollere organisaties deze richtlijnen gebruiken. Er zijn wel een aantal manieren waaroporganisaties pragmatische legitimiteit verlenen aan het GRI. Het GRI is erg actief in het bevredigenvan de behoeften van haar stakeholders. Koplopende Nederlandse organisaties zijn medebetrokken bijhet multistakeholderproces van het GRI en hebben zo de inspraak in het ontwikkelen van richtlijnendie zij wensen. Daarnaast de rapporterende organisaties in dit onderzoek gebruik van de GRIrichtlijnen wanneer zij rapporteren over sociale, economische en milieuprestaties. Op deze manierwordt door deze organisaties exchange legitimiteit toegekend aan het GRI. Een tweede vorm vanlegitimiteit, influence legitimiteit, wordt aan het GRI verleend doordat organisaties participeren in hetdoel van het GRI. Doordat organisaties meewerken in het mulistakeholderproces dragen zij bij aan hetbereiken van een standaard voor duurzaamheidsverslaggeving.De volgende fase is de diffusie fase. Uit het onderzoek blijkt dat de GRI richtlijnen steeds meerverspreid geraken binnen het bedrijfsleven. Door een aantal respondenten in dit onderzoek worden derichtlijnen gezien als een standaard of uitgangspunt voor duurzaamheidsverslaggeving. Daartegenoverstaat dat andere deelnemers aan het onderzoek melden dat er weinig andere mogelijkheden zijn die alsleidraad kunnen dienen bij duurzaamheidsverslaggeving. Aldus zijn de richtlijnen niet volledigverspreidt binnen het bedrijfsleven.In de laatste fase, de reïnstitutionalisatie fase kunnen concepten volledig geobjectiveerd raken, watbetekend dat die concepten geheel geïnstitutionaliseerd zijn. Het is duidelijk uit de resultaten van ditonderzoek af te leiden dat de GRI richtlijnen nog niet geobjectiveerd zijn. Er is door organisaties geencognitieve legitimiteit verleend aan het GRI, met als belangrijkste reden dat de GRI richtlijnen nogniet optimaal functioneel geacht worden.7. Heeft het Global Reporting Initiative als professionele associatie een rol gespeeld in hetinstitutionele veranderingsproces?In dit onderzoek is naar voren gekomen dat het GRI niet gezien kan worden als een zuiverprofessionele associatie, omdat niet alle functies volledig worden vervuld door het GRI. Echter zijn ervoldoende overeenkomsten tussen het GRI en een professionele associatie om een antwoord teformuleren op de vraag.December 2005 78

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingAllereerst heeft het GRI invloed gehad op het institutionele veranderingsproces doordat het aanuiteenlopende belanghebbende organisaties de mogelijkheid biedt om in het multistakeholderprocesdeel te nemen. Op deze manier kunnen participerende organisaties zich aan elkaar presenteren enelkaar informeren over ideeën en werkwijzen. Door een respondent wordt het GRI gezien als eenplatform waar organisaties bij elkaar kunnen komen. Aan de ene kant betrekt het GRI met dearenafunctie organisaties in de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheidsverslaggeving,waardoor er consensus ontstaat bij organisaties. En aan de andere kant is het GRI in de gelegenheidom de richtlijnen promoten bij de belanghebbenden organisaties.Uit het onderzoek is niet gebleken dat het GRI de representatiefunctie vervult. Het is niet uit degesprekken met de respondenten af te leiden dat het GRI manieren en/of regels verkondigt aan haarstakeholders, zodat organisaties met die regels zich aan elkaar kunnen representeren.Om de richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving verder te ontwikkelen, is het GRI van mening datde richtlijnen in de nabije toekomst nog niet aan banden gelegd moeten worden. Door de richtlijnenvrijblijvend van aard te houden, legt het GRI aan verslaggevende organisaties geen verwachtingen op.Echter vertonen recente ontwikkelingen tekenen van meer controle in de toekomst. Allereerst biedt hetGRI in de 2002 versie de in accordance optie aan rapporterende organisaties. Ten tweede verschijnt in2006 een nieuwe versie richtlijnen, de G3. Het GRI zal hierin geen regels ter naleving opstellen.Echter heeft het GRI aangegeven dat er vanuit de overheid in de toekomst meer regelgeving voorverslaggeving te verwachten is. Het GRI zal daarop anticiperen en in de toekomst steeds meer eenmonitorfunctie gaan vervullen.Greenwood et al. (2002) stellen dat professionele associaties naast een conservatieve rol, ook eenhervormende rol kunnen vervullen, aangezien zij een significante rol spelen bij het legitimeren vaninstitutionele verandering. In dit onderzoek is het GRI maar een bescheiden rol te geven in hetlegitimeren van de institutionele verandering.§ 7.3 ConclusieHet uiteindelijke doel van het onderzoek, zoals uiteengezet in paragraaf 3.1, was het leveren van eenbijdrage aan de kennis over duurzaamheidsverslaggeving, institutionele verandering en de rol van hetGRI daarin. Om zover te komen zijn in de vorige paragraaf antwoorden geformuleerd op dedeelvragen. Nu volgt een antwoord op de probleemstelling:December 2005 79

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingWat is de invloed van het Global Reporting Initiative als professionele associatie op hetinstitutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving vanaf haar oprichting in1997?Allereerst heeft het Global Reporting Initiative invloed gehad op de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving, zoals is gebleken uit het empirische onderzoek. Door de richtlijnensamen met stakeholders met uiteenlopende achtergronden samen te stellen hebben zijduurzaamheidsverslaggeving een bepaalde richting uit kunnen sturen. Doordat het GRI stakeholdersbetrekt in het ontwikkelingsproces worden ondernemingen gestimuleerd de richtlijnen te gebruiken. Erzijn dan ook steeds meer organisaties die de richtlijnen als basis voor niet-financiële verslaggevingnemen.In dit onderzoek is ook de invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces induurzaamheidsverslaggeving besproken. In de preïnstitutionalisatie fase heeft het GRI invloeduitgeoefend door richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving uit te brengen die toepasbaar warenvoor ondernemingen wereldwijd. Er is ook aangetoond dat in de theoretiserings- en nabootsingfaseaan het GRI legitimiteit is toegekend door organisaties. De toevoeging van nabootsing aan het modelvan Greenwood et al. (2002) door Parkhe (2003) is dan ook van waarde gebleken in dit onderzoek.Nederlandse ondernemingen blijken ideeën van elkaar te imiteren als het gaat overduurzaamheidsverslaggeving in het algemeen, zoals ook eerder is aangetoond in een onderzoek vanErnst en Young (1995; in Jennings en Zandbergen). De GRI richtlijnen raken steeds verder verspreiden geaccepteerd binnen het bedrijfsleven, maar worden nog niet als vanzelfsprekend aangenomen.Ten derde is uit het onderzoek gebleken dat het GRI invloed heeft gehad op het institutioneleveranderingsproces door een aantal functies van een professionele associatie te vervullen, hoewel zijneen niet zuiver professionele organisatie is. Het GRI ontwikkelt de richtlijnen met behulp van eenmultistakeholderproces. Daardoor is zij in de gelegenheid consensus te creëren bij organisaties over derichtlijnen en zo het gebruik indirect te promoten bij organisaties. Als monitor oefent het GRI noggeen invloed uit op rapporterende organisaties. Een respondent van het GRI heeft echter aangegevendat er meer overheidsinmenging in duurzaamheidsverslaggeving het vooruitschiet ligt. De GRIrichtlijnen zouden dan kunnen dienen als een standaard waarop de overheid de regelgeving baseert.Het GRI heeft geen significante rol gehad in dit onderzoek bij het legitimeren van verandering. Voorhet GRI is daardoor geen hervormende rol weggelegd, zoals uit eerder onderzoek (Greenwood et al.,2002) wel bleek voor professionele associaties. In dit onderzoek is neergezet dat het GRI als nietzuiver professionele associatie de adoptie van vernieuwingen mogelijk maakt door het gebruiken vanhet multistakeholderproces, zoals dit eerder al is aangetoond in een onderzoek van Balla (2001).December 2005 80

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingDoordat organisaties actief de richtlijnen mee ontwikkelen in het multistakeholderproces nemenorganisaties makkelijker nieuwe ideeën over.Uit het voorgaande uitgebreide antwoord op de probleemstelling kan geconcludeerd worden dat hetGlobal Reporting Initiative als professionele associatie invloed heeft gehad op het institutioneleveranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving. Deze invloed wordt vooral duidelijk met hetmultistakeholder principe. Het GRI betrekt belanghebbende partijen in haar processen en in hetontwikkelen van richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving.§ 7.4 Reflectie en aanbevelingenAan het einde van deze scriptie worden een aantal beperkingen van het empirische onderzoek naarvoren gebracht. Allereerst zijn in dit exploratieve onderzoek data verzameld door interviews te houdenmet respondenten bij Nederlandse organisaties met een verschillende achtergrond. Enkel dertienrespondenten van verschillende soorten organisaties zijn in dit onderzoek opgenomen. Daarbij zijndrie verschillende interviews gebruikt; een versie voor stakeholders, een versie voor rapporterendestakeholders en een versie voor het GRI. Hierdoor zijn de onderzoeksresultaten moeilijkgeneraliseerbaar naar de bredere omgeving. Een tweede beperking in het onderzoek is de manier vanvraagstelling in de interviews. Uit de literatuur zijn een aantal theoretische concepten omgevormd viaindicatoren naar open interviewvragen. Dit is een subjectief proces, waardoor het mogelijk is dat nietalle theoretische concepten opgenomen zijn in de interviews. Een derde beperking van het onderzoekis dat de interviewdata verwerkt en geanalyseerd zijn door één onderzoeker. Hoewel de interviewsnaar de respondenten gestuurd zijn ter controle om interne validiteit te waarborgen, heeft deonderzoeker individueel de interviewdata verwerkt in matrices. Hierdoor is wederom sprake van eensubjectief proces. Daarnaast zijn de uitspraken die gedaan zijn in dit onderzoek zijn niet voldoendebetrouwbaar. Een reden hiervoor is dat niet voldoende respondenten geraadpleegd zijn ombetrouwbare uitspaken te doen. Als laatste kan gezegd worden dat het onderzoek lastig te vergelijkenis met eerdere onderzoeken (Balla, 2001; Greenwood et al., 2002) doordat het GRI een niet zuiverprofessionele associatie is.Tot slot van dit scriptieonderzoek kan gezegd worden dat duurzaam ondernemen enduurzaamheidsverslaggeving een steeds belangrijkere plaats innemen in onze maatschappij. Daardooris het van belang om meer inzicht te krijgen in dit vakgebied door aandacht te besteden aan nieuw ofverdiepend onderzoek. Daarbij kunnen de hiervoor genoemde beperkingen in eventueelvervolgonderzoek worden uitgewerkt. Bijvoorbeeld kan de invloed van het GRI, tegenover de invloedvan andere actoren op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving worden onderzocht door eengrotere steekproef te nemen. Tevens is het interessant om een kwantitatieve analyse uit te voerentussen het GRI en een andere organisatie die richtlijnen heeft ontwikkeld voorDecember 2005 81

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingduurzaamheidsverslaggeving. Er kan dan gekeken worden welke verschillen, welke overeenkomstenen welke invloed zij hebben op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggeving.Daarnaast kan het zinvol zijn om de rol van het GRI als professionele associatie en de daaraanverbonden mogelijkheden verder verkennend te onderzoeken. In de toekomst is het namelijk mogelijkdat het GRI meer toe gaat zien op naleving van de GRI richtlijnen. Verder kunnen in verkennendonderzoek de opties bekeken worden die binnen de mogelijkheden van het GRI liggen, waarmee derichtlijnen meer dwingend en controleerbaar gemaakt kunnen worden. En ten laatste is het interessantom de kansen en bedreigingen van de nieuwe Nederlandse regelgeving voor ondernemingen dieopgenomen is in het burgerlijk wetboek nader te bekijken.December 2005 82

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingLiteratuurBalla, S. J. (2001), Interstate professional associations and the diffusion of policy innovations, AmericanPolitics Research, vol. 29, no. 3, pp. 221-274.Barley, S. R. en Tolbert, P. S. (1997), Institutionalization and structuration: Studying the links between actionand institution, Organization Studies, vol. 18, pp. 93-117.Baron, J., Dobbin, F. en Jennings, P. D. (1986), War and peace: The evolution of modern personneladministration in U.S. industry, American Journal of Sociology, vol. 92, no.2, pp. 350-383.Berger, P. L. en Luckmann, T. ([1966] 1967), The social construction of reality: A treatise in the sociology ofknowledge, London: Allan Lane The Penguin Press.Clark, B. R. (1960), The open door college, New York: McGraw-Hill.Cole, R. E. (1999), Managing quality fads: How American business learned to play the quality game. NewYork: Oxford University Press.Dacin M. T., Goodstein, J. en Scott, W. R. (2002), Institutional theory and institutional change: Introduction tothe special research forum, Academy of Management Journal, vol. 45, no. 1, pp. 45-57.DiMaggio, P. J., en Powell, W. W. (1991), The new institutionalism in organizational analysis,Chicago/London: University of Chicago Press.DiMaggio, P. J. en Powell, W. W. (1983), The iron cage revisited: Institutional isomorphism and collectiverationality in organizational fields, American Sociological Review, vol. 48, pp. 1504-1511.Elkington, J. (1997), Cannibals with forks: The triple bottom line of 21 st century business, Capstone: London.Fligstein, N. (1990), The transformation of corporate control, Cambridge, MA: Harvard University Press.Frank, D. J. , Hironaka, A., Meyer, J. W., Schofer, E. en Tuma, N. B. (1990), “The rationalization andorganization of nature in world culture.” Pp. 81-99 in Constructing world culture: InternationalNongovernmental organization since 1875, edited by J. Boli and G. M. Thomas. Stanford, CA: StanfordUniversity Press.Greenwood, R., Suddaby, R. en Hinings, C. R. (2002), Theorizing change: The role of professionalassociations in the transformation of institutionalized fields, Academy of Management Journal, vol. 45, no. 1, pp.58-80.GRI (2002), Sustainability Reporting Guidelines 2002, Zuid-Afrika.Hart, H. ‘t, Goede, M. P. M. de, Dijk, J. A. G. M. van, Jansen, W. en Teunissen, J. (1998),Onderzoeksmethoden, (3 e herziene druk), Amsterdam: Uitgeverij Boom.Hoffman, A. J. (1999), Institutional evolution and change: Environmentalism and the U.S. chemical industry,Academy of Management Journal, vol. 42, no. 4, pp. 351-371.Jaffee, D. (2001), Organization theory: Tension and change, New York: McGraw-Hill.Jennings, P. D. en Zandbergen, P. A. (1995), Ecologically sustainable organizations: An institutionalapproach, Academy of Management Review, vol. 20, no. 4, pp. 1015-1052.Kamp-Roeland (2002), Studierapport 50, Maatschappelijke verslaggeving en assurance-opdrachten,Koninklijke NIVRA, Amsterdam.Kolk, A. (2002), Maatschappelijke verslaggeving: de internationale situatie, Maandblad voor accountancy enbedrijfseconomie, november 2002.December 2005 83

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingKolk, A. (2003), Trends in sustainability reporting by the fortune global 250, Business Strategy and theEnvironment, vol. 12, pp. 279-291.Kolk, A. (2004), A decade of sustainability reporting: developments and significance, International JournalEnvironment and Sustainable Development, vol. 3, no. 1, pp. 51-64.Koziol, N. M. (2000). The institutionalization of sustainability reporting: Riding the ways of accounting,Erasmus Universiteit, Rotterdam.KPMG/UvA (2002), KPMG International survey of corporate sustainability reporting 2002, De Meern.KPMG/UvA (2005), KPMG International survey of corporate sustainability reporting 2005, Amstelveen.Lawrence, T. B. (1999), Institutional strategy, Journal of Management, vol. 25, no. 2, pp. 161-187.Lee, K. en Pennings, J. M. (2002), Mimicry and the market: Adoption of a new organizational form, Academyof Management Journal, vol. 45, no. 1, pp. 144-162.Liempt, G. van (2002), Het wereldbeeld van antiglobalisten, SMO, Den HaagLounsbury, M. (2002), Institutional transformation and status mobility: The professionalization of the field offinance, Academy of Management Journal, vol. 45, no. 1, pp. 245-266.Maijoor, S. en Witteloostuijn, A. van (1996), An empirical test of the Resource-Based theory: Strategicregulation in the Dutch audit industry, Strategic Management Journal, vol. 17, no. 7, pp. 549-569.Meyer, J. W. en Rowan, B. (1977), Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceremony,The American Journal of Sociology, vol. 83, no. 2, pp. 340-363.Meyer, J. W. en Scott, W. R. ([1983] 1992), Organizational environments: ritual and rationality, NewburyPark: Sage Publications Inc.Miles, M. B. en Huberman, A. M. (1984), Qualitative data analysis: A sourcebook of new methods, BeverlyHills: Sage Publications.Mizruchi, M. S. en Fein, L. C. (1999), The social constitution of organizational knowledge: A study of the usesof coercive, mimetic and normative isomorphism, American Science Quarterly, vol. 44, no. 4 pp. 653-683.Munir, K. A. (2005), The social construction of evens: A study of institutional change in the photographic field,Organization Studies, vol. 26, no. 1, pp. 93-112.Oliver, C. (1992), The antecedents of deinstitutionalization, Organization Studies, vol. 13. pp. 563-588.Oliver, C. (1997), Sustainable competitive advantage: Combining institutional and resource-based views,Strategic Management Journal, vol. 18, no. 9, pp. 697-713.Parkhe, A. (2003), Institutional environments, institutional change and international alliances, Journal ofInternational Management, vol. 9, pp. 305-316.Parsons, T. ([1956] 1960), Structure and process in modern societies, Glencoe, Illinois: The Free Press.Parsons, T. ([1934] 1990), Prolegomena to a theory of social institutions, American Sociological Review, vol.55, no. 3, pp. 319-339.Perrow, C. (1961), The analysis of goals in complex organizations, American Sociological Review, vol. 26, pp.854-866.Pleon (2005), Accounting for good: the global stakeholder report 2005, Bonn.Rao, H. en Sivakumar, K. (1999), Institutional sources of boundary-spanning structures: The establishment ofinvestor relations departments in the Fortune 500 industrials, Organization Science, vol. 10, no. 1, pp. 27-42.December 2005 84

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingRuef, M. en Scott, W. R. (1998), A multidimensional model of organizational legitimacy: Hospital survival inchanging institutional environments, Administrative Science Quarterly, vol. 43, no. 4, pp. 877-904.Scott, W. R. (1987), The adolescence of institutional theory, Administrative Science Quarterly, vol. 32, no. 4,pp. 493-511.Scott, W. R. (2001), Institutions and organizations. 2 nd ed. Thousand Oaks, California: Sage Publications, Inc.Selznick, P. (1957), Leadership in administration: a sociological interpretation. New York: Harper & Row.Selznick, P. ([1949] 1966), TVA and the Grass Roots: A study in the sociology of formal organization. NewYork: Harper & Row.Silverman, D. (1974), The theory of organizations: A sociological framework. London: Heinemann.Simon, H. A. (1950), Administrative behavior: A study of decision-making processes in administrativeorganization. New York: The Macmillan Company.Singh, J., Tucker. D. J., en House, R. J. (1986), Organizational legitimacy and the liability of newness,Administrative Science Quarterly, vol. 31, no. 2, pp. 171-193.Sociologisch Instituut Rijksuniversiteit Utrecht (1980), Blokcursus interviewtraining, Syllabus interviewing;Theoretische achtergrond, Utrecht.Stinchcombe, A.L. (1968), Constructing social theories, Chicago: University of Chicago Press.Strang, D en Macy, M. W, (2001), In search of excellence: Fads, success stories en adaptive emulation,American journal of sociology, vol. 107, no. 1, pp. 147.Strang, D, en Meyer, J. W. (1993), Institutional conditions for diffusion, Theory and Society, vol. 22, no. 4, pp.487-511.Strang, D. en Soule, S. A. (1998), Diffusion in organizations and social movements: From hybrid corn to poisonpills. In (eds.), Annual Review of sociology, vol. 24, no. 1, pp. 265-309. Palo Alto, CA: Annual Review.Suchman, M. (1995), Managing legitimacy: Strategic and institutional approaches, Academy of ManagementReview, vol. 20, no. 3, pp. 571-611.SustainAbility (1996). Engaging stakeholders: The benchmark survey – The second international progressreport on company environmental reporting, SustainAbility Ltd. and the United Nations EnvironmentProgramme: London, United Kingdom and Paris, France.Swanborn P.G. (1996), Case-study’s: Wat, wanneer en hoe?, Amsterdam/Meppel: Boom.Thornton, P. H. (1995), Accounting for acquisition waves: Evidence from the U.S. college publishing industry,In: The institutional construction of organizations. Scott, R. W. en Christensen, S. (eds.), Thousand Oaks, CA:Sage, pp. 199-225.Thornton, P. (2002), The rise of the corporation in a craft industry: Conflict and conformity in institutionallogics, Academy of Management Journal, vol. 45, no. 1, pp. 81-101.Tolbert, P. S. en Zucker, L. G. (1983), Institutional sources of change in the formal structure of organization:The diffusion of the civil service reform, 1880-1935, Administrative Science Quarterly, vol. 28, no. 1, pp. 22-39.Tolbert, P. S. en Zucker, L. G. (1996), Institutionalization of institutional theory, in Glegg, S. Hardy, C. en W.Nord (Eds.), The handbook of organization studies:. Thousand Oaks, CA: Sage, pp. 175-190.Townley, B. (2002), The role of competing rationalities in institutional change, Academy of ManagementJournal, vol. 45, no. 1, pp. 163-179.December 2005 85

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingUnited Nations Environmental Programme Industry and Environment (UNEP IE) (1994), Companyenvironmental reporting: A measure of the progress of business and industry towards sustainability, TechnicalReport No. 24. United Nations: Paris, France.Van Hoy, J. (1993), Intraprofessional politics and professional regulation, Work and occupations, vol. 20, no. 1pp. 90Washington, M. (2004), Field approaches to institutional change: The evolution of the National CollegiateAthletic Association 1906-1995, Organization studies, vol. 25, no. 3, pp. 393-414.World Commission on Environment and Development (WCED) (1987), Our Common Future. OxfordUniversity Press: Oxford, United Kingdom.Yin, R. K. (1994), Case study research: Design and methods, (2e editie), Thousand Oaks: Sage Publications.Zald, M. N. en Denton, P. (1963), From evangelism to general service; The transformation of the YMCA,Administrative Science Quarterly, vol. 8, pp. 214-234.Zilber, T. (2002), Institutionalization as an interplay between actions and actors: The case of rape crisis center inIsrael, Academy of management Journal, vol. 45, no. 1, pp. 234-254.Zucker, L. G. (1977), The role of institutionalization in cultural persistence, American Sociological Review, vol.42, no. 5, pp. 726-743.Zucker, L.G. (1988), “Where do institutional patterns come from? Organizations as actors in social systems”,pp. 23-49 in Institutional patterns and organizations: Culture and environment, edited by L.G. Zucker.Cambridge, MA: Ballinger.BronnenAccountAbility (2005), AA1000 Series, http://www.accountability.org.uk/aa1000/default.asp, 10 november.Economische Zaken (2005), Duurzame Ontwikkeling,http://mineco.fgov.be/redir_new.asp?loc=/energy/sustainable_development/sustainable_development_nl_001.htm, 8 november.Eerste Kamer (2005), Afschaffing verplichting milieuverslag (29.972),http://www.eerstekamer.nl/9324000/1f/j9vvgh5ihkk7kof/vgzulr8klyrg , 2 augustus.Fortune 500 (2005), The 2005 Fortune 500, http://www.fortune.com/fortune/fortune500, 1 november.Global Compact (2005), What is the Global Compact?, http://www.unglobalcompact.org/Portal/, 10 november .GRI (2004a), GRI at a glance, www.globalreporting.org, 4 november.GRI (2004b), GRI and other initiatives, www.globalreporting.org, 4 november.GRI (2004c), Business Plan 2003-2005, www.globalreporting.org, 8 december.GRI (2004d), Introducing the G3, www.globalreporting.org, 21 december.GRI (2005a), Introducing the G3, http://www.globalreporting.org/G3, 1 november.GRI (2005b), Structured Feedback Processes, http://www.globalreporting.org/feedback/SFP.asp, 1 november .GRI (2005c), Governance overview, www.globalreporting.org/governance/overview, 6 oktober.GRI (2005d), GRI reporting framework, http://www.globalreporting.org/guidelines/framework.asp, 3 november.GRI (2005e), Introducing the G3, http://www.globalreporting.org/G3/, 3 november.GRI (2005f), Stakeholder Engagement,http://www.globalreporting.org/GRISustainabilityReport/2004/about/stakeholder.asp, 17 november.December 2005 86

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingILO (2005), How International Labour Standards are created,http://www.ilo.org/public/english/standards/norm/introduction/created.htm, 29 november, 2005.KPMG (2005), Profiel, www.kpmg.nl, 5 januari.NIVRA (2005), Verslaggeving over MVO niet geheel vrijwillig meer, http://www.duurzaam-ondernemen.nl/, 25november.OESO (2005a), About OECD, http://www.oecd.org/about/0,2337,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html, 1november.OESO (2005b), OESO richtlijnen, http://www.oesorichtlijnen.nl/, 10 november.Sustainability Reporting (2005), Verification and reporting,http://www.sustainabilityreporting.ca/content/?module=2&section=2&chapter=7&page=1, 11 november.UN (2005), NGOs and the United Nations department of public information: some questions and answers,http://www.un.org/dpi/ngosection/brochure.htm, 13 december.VROM (2005), Dossier duurzame ontwikkeling, http://www.vrom.nl/pagina.html?id=10749#50, 8 november 2.WBCSD (2005), About the WBCSD,http://www.wbcsd.ch/templates/TemplateWBCSD5/layout.asp?type=p&MenuId=NjA&doOpen=1&ClickMenu=LeftMenu, 10 november 2005.Wikipedia (2005b), Brent Spar, http://nl.wikipedia.org/wiki/Brent_Spar, 8 november.December 2005 87

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage IGlobal Reporting Initiative1 IntroductieHet Global Reporting Initiative (GRI) werd in 1997 opgericht door de Coalition for EnvironmentallyResponsible Economies (CERES) en de United Nations Environment Programme (UNEP). Het doelvan de oprichting was duurzaamheidsverslaggeving tot een gelijkwaardig niveau te brengen metfinanciële verslaggeving. Om dit te bereiken worden vergelijkbaarheid, geloofwaardigheid, striktheid,opportuniteit en verifieerbaarheid over de te rapporteren gegevens nagestreefd. Het GRI maakthiervoor gebruik van een multistakeholderproces om wereldwijd geaccepteerde richtlijnen voorduurzaamheidsverslaggeving te ontwikkelen. Hiervoor consulteert het GRI onder meervertegenwoordigers van het bedrijfsleven, milieu- en sociaalgerichte NGOs, accountancy organisaties,vakbonden en investeerders (GRI, 2002). In de volgende paragrafen wordt de organisatiestructuur, demanieren waarop stakeholders betrokken worden in vernieuwingen en het ‘reporting framework’ vanhet GRI geïntroduceerd.2 Structuur van het GRIDe organisatiestructuur van het GRI, zoals in figuur 1 wordt weergegeven, laat zien dat het gaat omeen multistakeholderproces. De taken en verantwoordelijkheden, evenals de samenstelling van decomponenten worden hieronder nader toegelicht. Het hoogste orgaan van het GRI is de Board ofDirectors (board), welke bestaat uit 16 individuen met internationale reputatie. De board heeft deuiteindelijke vertrouwelijke, financiële en wettelijke verantwoordelijkheid voor het GRI. De boardbezit de definitieve besluitvormingsautoriteit over de herzieningen van de richtlijnen, het technischewerk en de organisatiestrategie. De eerste board werd in 2001 gekozen en aangesteld door eenonafhankelijke commissie. De Organisational Stakeholders (OS) 23 van het GRI, zijn organisaties diezich identificeren en engageren met de missie van het GRI. Oneindig veel organisaties kunnen OSworden van het GRI door een financiële bijdrage te leveren aan het GRI en te participeren in decontinue ontwikkeling van de richtlijnen. De OS kiezen 60% van de Stakeholder Council (council),welke bestaat uit totaal 60 leden. De council dient als een actief multistakeholder orgaan waarstrategische en beleidskwesties van het GRI besproken worden. De council benoemt de leden van deboard en adviseert de board bij het controleren van de richtlijnen en in andere strategischeaangelegenheden. De Technical Advisory Committee (TAC) is aangesteld om de board bij te staanmet technisch advies en expertise om zo de algemene kwaliteit van het GRI netwerk evenals dekwaliteit van de richtlijnen te waarborgen. De TAC bestaat uit 10-15 experts met een milieu-,mensenrechten-, arbeid-, economie-, financiën-, rapportage- en/of accountingachtergrond, die gekozen23 Een actieve lijst van Organisational Stakeholders is te vinden op de GRI website via onderstaande link:www.globalreporting.org/governance/os/OSlist.aspDecember 2005 88

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingworden door de board in samenspraak met de council en het secretariaat. Het laatste orgaan datbesproken wordt is het secretariaat van GRI, dat is gevestigd in Amsterdam en implementeert hetwerkplan van de board. Daarnaast houdt het secretariaat zich bezig met communicatie, stakeholderrelations en financiële administratie. Het secretariaat ondersteunt de handelingen van de board, decouncil en de TAC (GRI, 2005c).Figuur 4 Overzicht structuur GRI (GRI, 2005c)3 Stakeholder engagementOm het multistakeholderproces gestalte te geven biedt het GRI verschillende mogelijkheden aanorganisaties om actief te zijn met het mee ontwikkelen van de richtlijnen. Hiervoor werden algenoemd dat organisaties Organisational Stakeholder kunnen zijn van het GRI, lid van de StakeholderCouncil of Technical Adisory Committee (TAC). Maar er zijn nog andere manieren waaroporganisaties hun kennis, ervaring en zienswijzen kunnen laten gelden (GRI, 2005f). Zo is er een‘InterAct forum’ over verschillende onderwerpen, waar organisaties en individuen via het internet oververschillende onderwerpen, zoals de reikwijdte van het rapport, verificatiemethoden en ‘Inaccordance’ discussiëren. Een organisatie kan verder via een emailgroep bijdragen aan deontwikkeling van de GRI netwerk. In die emailgroep, het ‘practitioners network’, zijn experts vanuitdiverse disciplines samengebracht om kennis te delen. Deelnemers ontvangen continu updates van eenproject, wisselen technisch advies en expertise uit en beantwoorden vragen die gesteld zijn door eenwerkgroep tijdens het ontwikkelen van aan rapporteren gerelateerde onderwerpen. Bij dit proces zijnvolgens een respondent van het GRI 500 mensen betrokken. Via ‘working groups’ (werkgroepen)December 2005 89

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingwordt onder meer gewerkt aan het ontwikkelen van sector supplementen en technische protocollen.Hierbij zijn experts betrokken met diverse achtergronden. Deze groepen komen een paar keer per jaarsamen, communiceren veel via mail en telefoon om de GRI producten te voltooien. Een andere maniervan interactie met het GRI is door deel te nemen aan het ‘structured feedback process’ (SFP), welkeonder supervisie staat van de TAC. Tijdens het ontwikkelen van een nieuw project, wordt het SFPgehanteerd om de gebruiksvriendelijkheid en de effectiviteit van het project door ondernemingen telaten testen. Bedrijven kunnen mankementen aan het licht brengen en feedback geven, zodat hetproject geoptimaliseerd kan worden. Tenslotte, als gezegd door een respondent van het GRI, zullen inde toekomst ‘conferenties’ georganiseerd door het GRI plaatsvinden. Op deze wijze kunnen allebetrokken partijen samenkomen om te discussiëren over activiteiten, processen en innovaties van hetGRI.4 GRI RichtlijnenGRI streeft naar een geaccepteerd kader voor vrijwillige verslaggeving over de domeinen economie,milieu en sociaal. De’ family of documents’ (zie figuur 2) bestaat uit twee componenten, namelijk hetGRI ‘reporting framework’ en ondersteunende documenten. In het ‘reporting framework’ zijn de 2002GRI richtlijnen, technische protocollen en sector supplementen opgenomen. De richtlijnen vormen debasis waarop alle GRI verslaggevingsdocumenten zijn gebaseerd. Voor alle organisaties zijn dezerichtlijnen relevant en toepasbaar, ongeacht grootte, sector of locatie. Het ‘reporting framework’ bevatook technische protocollen, zodat bepaalde indicatoren gemeten kunnen worden met specifiekedefinities, formules en referenties. Zo is het mogelijk om meer consistentie te krijgen tussen rapporten.Voorbeelden van protocollen zijn het energie protocol (januari 2003) en het water protocol (mei2003). De sector supplementen zijn het derde onderdeel van het ‘reporting framework’. Desupplementen zijn gecreëerd, zodat er naast de standaard richtlijnen voor een aantal sectorensupplementen beschikbaar zijn, die kunnen dienen als aanvulling op de richtlijnen. Financiëleinstituten kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van de ’Financial services sector supplement’ (GRI,2005d). De ondersteunende documenten in het GRI netwerk zijn ‘issue guidance documents’ en de‘resource documents’. De eerst genoemde documenten zijn er nog niet, het GRI verwacht dat het in detoekomst voor kwesties als productiviteit en diversiteit modellen zal aanbieden om informatie teorganiseren en presenteren. Onder ‘resource documents’ vallen documenten die informatie bevattenover specifieke onderwerpen die belangrijk zijn voor GRI gebruikers, zoals de ‘reporting guidance onHIV/AIDS’ (november 2003) (GRI, 2005d).December 2005 90

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingFiguur 5 GRI Family of documents (GRI, 2005d)Volgens het GRI dient een duurzaamheidsverslag dat gebaseerd is op de GRI richtlijnen te bestaan uitvijf onderdelen (GRI, 2002). Allereerst moet de strategie met betrekking tot duurzaamheid beschrevenworden, inclusief een verklaring van de Chief Executive Officer, in de sectie visie en strategie. Dandient het profiel van de onderneming beschreven te worden en de reikwijdte van het rapport. Tenderde behoort men over beleid, organisatiestructuur en managementsystemen te vertellen, daarbijbetrekkende de dialoog met stakeholders. Dan is er sprake van de ‘GRI content index”, een soortinhoudsopgave, die gebruikers op eenvoudige wijze laat zien waar, welke indicatoren zijn opgenomen.Tot slot de prestatie indicatoren, welke inzicht de prestatie van de rapporterende organisatie verdeeldover geïntegreerde, economische, milieu en sociale prestatie indicatoren (GRI, 2002).In 2006 zal een nieuwe versie richtlijnen verschijnen, gebaseerd op de versies uit 2000 en 2002. DeG3 richtlijnen zullen behoorlijke vernieuwingen laten zien op drie componenten. De eerste zijn deverbeteringen op het gebied van indicatoren, de toepassing van de richtlijnen en de aansluiting bijandere MVO tools en bij de financiële markten. De tweede component is de ontwikkeling van eentechnologisch platform ter vergemakkelijking van het gebruik van de richtlijnen. De laatste componentis de ontwikkeling van ondersteuning op het gebied van training, zoals door het geven van seminarsover de inhoud en toepassing van de principes en indicatoren (GRI, 2005e).5 In accordance rapporterenIn de richtlijnen van het GRI (2002) wordt aangegeven dat organisaties de mogelijkheid hebben om inaccordance 24 te rapporteren. In accordance is een optie, geen vereiste. Deze mogelijkheid is24 Een actuele lijst van organisaties die in accordance rapporteren met de GRI richtlijnen is te vinden op dewebsite van het GRI via de link: http://www.globalreporting.org/guidelines/reporters_IA.aspDecember 2005 91

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingontwikkeld voor organisaties die al geruime ervaring hebben met rapporteren en/of de ambitie hebbenzichzelf op het gebied van rapporteren te onderscheiden van de rest. GRI wil met het aanbieden vanvoorwaarden voor in accordance rapporteren twee kernwaarden van het GRI raamwerk met elkaar inevenwicht brengen, namelijk vergelijkbaarheid en flexibiliteit. Organisaties die hunduurzaamheidsverslag in accordance willen rapporteren met de 2002 GRI richtlijnen moeten voldoenaan vijf vereisten. Ten eerste moeten alle genummerde elementen in sectie 1 tot 3 (visie en strategie,profiel en organisatiestructuur en management systemen) opgenomen worden. Ten tweede moet in hetrapport een GRI inhoudsopgave worden toegevoegd. Een derde voorwaarde is dat elke kernindicatorin het rapport voor moet komen door erover te rapporteren, of te verklaren waarom er niet overgerapporteerd wordt. Ten vierde moet het rapport samengesteld zijn met de principes vantransparantie, inclusiviteit en controleerbaarheid. Beslissingen die organisaties nemen over wat terapporteren moeten gebaseerd zijn op volledigheid, relevantie en op de duurzame context.Organisaties moeten zich verwant voelen met kwaliteit en betrouwbaarheid door accuraat, neutraal envergelijkbaarheid na te streven. Ook moet het rapport toegankelijk zijn voor externe partijen envoldoen aan het helderheid en opportuniteit principe. Het GRI controleert bedrijven die aangeven inaccordance te zijn of dit daadwerkelijk ook zo is. Een doel van het GRI is omduurzaamheidsverslaggeving steeds dichter bij financiële verslaggeving te brengen. Wanneer steedsmeer organisaties in accordance rapporteren, zal een gemeenschappelijk referentiekader ontstaanvoor rapporterende organisaties. De vergelijkbaarheid tussen duurzaamheidsverslagen zal dantoenemen.December 2005 92

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage IIRespondentenSoort Organisatie Naam organisatie Respondent FunctieBelangengroepering VBDO Dhr. van Weperen Projectmedewerker (oa.benchmarkingduurzaamheidsverslagen)OverheidsinstellingEconomische Zaken Mevr. Nienhuis-HovingProjectcoördinator MVOMVO Nederland Mevr. Jansens Account- en projectmanagerMVOZakelijk dienstverlenendeorganisatieDHV Dhr. van der Molen Accountmanager/senioradviseur.Beheerderinternationale en nationalewebsite overduurzaamheidsverslaggeving.Good Company Dhr. den Doelder Senior advisor MVO enduurzaam beleggen.KPMG Dhr. Molenkamp Partner KPMG Nederland,voorzitter Sustainability GroupErnst & Young Mevr. Kamp-Roeland Senior manager vaktechniek.Rapporterende organisatie ABN AMRO Dhr. Bos Senior officer sustainabledevelopment reprtingHeineken Dhr. van Rijn Manager company & societyPhilips Dhr. Kappert Reporting manager (corporatesustainability office)Shell Dhr. Weintraub Director sustainabledevelopment strategy, policy &reportingCaseGRI Mevr. Slater Associate director,communicationsGRI Mevr. Fogelberg Associate director, businessdevelopmentDecember 2005 93

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage III Operationalisatie schemaConcept Dimensie Indicatoren VragenProces vaninstitutioneleveranderingGebeurtenissen(precipitating jolts)Gebeurtenissen met een sociale,technologische of regulerende aard,die een gevestigd gebruikHoe is de behoefte aan rapporterenover de triple P ontstaan? Met welkeaanleiding? Wanneer?destabiliseren.Deïnstitutionalisatie Bestaande sociaal geconstrueerdeideeën verliezen aan betekenis.Nieuwe actoren kunnen het veldHoe is de ontwikkeling geweest inhet gebied van externe verslaggevingaangaande triple P rapporteren?betreden, bestaande actoren kunnenhet veld verlaten of institutioneelentrepreneurschap kan zich voordoen.Preïnstitutionalisatie Nieuwe ideeën, en daardoor demogelijkheid tot verandering wordengeïntroduceerd. Organisaties zullenonafhankelijk van elkaar vernieuwenen oplossingen zoeken voor lokaleWelke verandering zijn er door dejaren heen, vanaf 1997 geweest inrapporteren over triple P issues? Hoeheeft de rapporterende organisatiehierop geanticipeerd.problemen.Theoretisering Problemen worden gespecificeerdzodat mogelijke oplossingen ereenvoudig aan gekoppeld kunnenworden. Proces wordtgerechtvaardigd door morelelegitimiteit.Welke methoden zijn door deorganisatie gekozen? Hoe is door deomgeving hier legitimiteit aangegeven? Is de organisatie door haaromgeving beoordeeld op gedrag enmanier van handelen?Nabootsing(mimicry)Organisaties hebben de neiging omgedrag van gelijke organisaties na tebootsen als zij meer legitiem ofsuccesvol zijn. Dit berust oppragmatische legitimiteit.Heeft de rapporterende organisatiegedrag afgekeken van gelijkeorganisaties? Berust dit op het eigenbelang van het directe publiek van deorganisatie?Difusie (diffusion)ReïnstitutionalisatieDe verspreiding van vernieuwingenbinnen organisaties. Innovaties rakengeobjectiveerd en krijgen consensusvia pragmatische legitimiteit.Ideeën zijn vollediggeïnstitutionaliseerd en zijn voorzienvan cognitieve legitimiteit.Zijn de veranderingen in manier vanrapporteren doorgevoerd in deorganisaties?Is de manier van rapporterenaangenomen als vanzelfsprekend?December 2005 94

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingProfessioneleassociatieArena/discussieplatformPA’s maken mogelijk dat organisaties metelkaar kunnen interacteren en zich aan elkaarkunnen presenteren. Rol van de PA is hetonderhouden van intraprofessioneleovereenkomsten tussen organisaties overgrenzen, lidmaatschap en gedrag.Maakt het GRI mogelijk dat organisaties metelkaar in discussie kunnen gaan overduurzaamheidsverslaggeving? Worden doorhet GRI overeenkomsten over wie er mee doetin de discussie en hoe de organisaties behorente handelen in acht genomen?Medium terrepresentatiePA’s kunnen optreden alsonderhandelende en representatieveorganen die praktijken van interactieTreedt het GRI op als een instituut datorganisaties de gelegenheid geeft zich aananderen te representeren in het zelfdeorganisationele veld?voor leden kunnen vormen enherdefiniëren, en zo de manierbepalen waarop gemeenschappenzich presenteren aan anderen binneneen organisationeel veld.MonitorfunctiePA’s vervullen een rol in hetmonitoren en naleven van opgelegdeverwachtingen, zowel normatief alsLegt het GRI verwachtingen op aanorganisaties? Houdt het GRI zich bezig methet controleren of organisaties voldoen aandeze verwachtingen? Doen zij dit normatiefen/of dwingend?dwingend.December 2005 95

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage IV InterviewInterview bestemd voor DHV, Economische Zaken, Ernst & Young, Good Company, KPMG,MVO Nederland en VBDO.1. Kunt u aangeven wat uw organisatie verstaat onder duurzaamheidsverslaggeving?2. Kunt u in het kort aangeven welke ontwikkelingen er zijn geweest op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving vanaf 1997, sinds de komst van het GRI?3. Welke actoren hebben invloed gehad op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?Noem er minimaal drie.4. Op welke manier hebben deze actoren invloed gehad op deze ontwikkelingen?Als het GRI niet als actor genoemd is, vraag 5. Anders door naar vraag 6.5. Is uw organisatie bekend met het Global Reporting Initiative?6. Welke invloed heeft het GRI (gehad) op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?7. Welke mogelijkheden biedt het GRI voor organisaties om met elkaar en met het GRI in discussie te tredenover onderwerpen omtrent duurzaam ondernemen en verslaggeving? (Indien antwoord is: GRI biedt geenmogelijkheden, dan verder naar vraag 10.)8. Maakt uw organisatie gebruik van deze mogelijkheid van discussie? Op welke manier draagt zij bij aan deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?9. Maakt uw organisatie, door mee te doen in de discussie over duurzaamheidsverslaggeving, gebruik van demogelijkheid om uw organisatie te representeren aan andere organisaties in uw omgeving?10. Het GRI heeft weinig tot geen voorwaarden en/of regels opgesteld voor organisaties die gebruik willenmaken van de richtlijnen voor rapporteren. Hoe denk uw organisatie daarover?11. Kunt u de relatie van uw organisatie met het GRI omschrijven?12. Rapporteert uw organisatie over economische, sociale en milieu gegevens?13. Wanneer zijn organisaties in Nederland begonnen met het rapporteren over economische, milieu en socialegegevens?14. Is daar volgens uw organisatie een aanleiding voor geweest?15. Hoe hebben rapporterende organisaties gereageerd op ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?16. Heeft uw organisatie op het gebied van duurzaamheid en duurzaamheidsverslaggeving door toedoen vanstakeholders bepaalde activiteiten gestart, veranderingen in beleid doorgevoerd of anders?17. Zijn organisaties die over duurzaamheid rapporteren ontvankelijk voor druk vanuit de omgeving als het gaatover rapporteren?18. Kijken organisaties in Nederland naar elkaar als het gaat om de manier van rapporteren?19. Nemen organisaties gedrag van elkaar over als het gaat om de manier van rapporteren? Kunt u dattoelichten?20. Zijn organisaties de afgelopen jaren in hoeveelheid/frequentie meer gaan rapporteren?21. Zijn organisaties over de jaren heen over nieuwe en/of andere onderwerpen gaan rapporteren?22. Hoe denkt u dat de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in de toekomst zullen zijn?December 2005 96

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingInterview bestemd voor ABN AMRO, Heineken, Philips en Shell.1. Kunt u aangeven wat uw organisatie verstaat onder duurzaamheidsverslaggeving?2. Kunt u in het kort aangeven welke ontwikkelingen er zijn geweest op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving vanaf 1997, sinds de komst van het GRI?3. Welke actoren hebben invloed gehad op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?Noem er minimaal drie.4. Op welke manier hebben deze actoren invloed gehad op deze ontwikkelingen?Als het GRI niet als actor genoemd is, vraag 5. Anders door naar vraag 6.5. Is uw organisatie bekend met het Global Reporting Initiative?6. Welke invloed heeft het GRI (gehad) op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?7. Welke mogelijkheden biedt het GRI voor organisaties om met elkaar en met het GRI in discussie te tredenover onderwerpen omtrent duurzaam ondernemen en verslaggeving? (Indien antwoord is: GRI biedt geenmogelijkheden, dan verder naar vraag 10.)8. Maakt uw organisatie gebruik van deze mogelijkheid van discussie? Op welke manier draagt zij bij aan deontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?9. Maakt uw organisatie, door mee te doen in de discussie over duurzaamheidsverslaggeving, gebruik van demogelijkheid om uw organisatie te representeren aan andere organisaties in uw omgeving?10. Het GRI heeft weinig tot geen voorwaarden en/of regels opgesteld voor organisaties die gebruik willenmaken van de richtlijnen voor rapporteren. Hoe denk uw organisatie daarover?11. Kunt u de relatie van uw organisatie met het GRI omschrijven?12. Rapporteert uw organisatie over economische, sociale en milieu gegevens?13. Wanneer is uw organisatie begonnen met het rapporteren over milieu en sociale gegevens, naast degebruikelijke rapportage over financiële/economische gegevens?14. Is hier een specifieke aanleiding voor geweest?15. Hoe zijn de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving doorgevoerd in uw organisatie?16. Welke methoden van rapporteren over sociale-, economische- en milieugegevens zijn door uw organisatiegebruikt over de jaren heen?17. Waarom heeft uw organisatie deze methoden van rapporteren aangewend?18. Heeft uw organisatie op het gebied van duurzaamheid en duurzaamheidsverslaggeving door toedoen vanstakeholders bepaalde activiteiten gestart, veranderingen in beleid doorgevoerd of anders?19. Heeft uw organisatie gekeken naar de manier van rapporteren van gelijke organisaties in uw omgeving alshet gaat om duurzaamheidsverslaggeving?20. Zo ja; Met welke reden heeft uw organisatie naar andere organisaties gekeken?21. Heeft uw organisatie veranderingen doorgevoerd in de eigen organisatie als gevolg van het kijkennaar/volgen van andere organisaties?22. Is uw organisatie in de afgelopen jaren in kwaliteit en/of kwantiteit meer gaan rapporteren?23. Is uw organisatie over de jaren heen over nieuwe en/of andere onderwerpen gaan rapporteren?24. Hoe denkt u dat de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in de toekomst zullen zijn?December 2005 97

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingInterview bestemd voor het Global Reporting Initiative.1. Kunt u aangeven wat uw organisatie verstaat onder duurzaamheidsverslaggeving?2. Kunt u in het kort aangeven welke ontwikkelingen er zijn geweest op het gebied vanduurzaamheidsverslaggeving vanaf 1997, sinds de komst van het GRI?3. Welke actoren hebben invloed gehad op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?Noem er minimaal drie.4. Op welke manier hebben deze actoren invloed gehad op deze ontwikkelingen?5. Welke invloed heeft het GRI (gehad) op de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in Nederland?6. Welke mogelijkheden biedt het GRI voor organisaties om met elkaar en met het GRI in discussie te tredenover onderwerpen betreffende duurzaam ondernemen en verslaggeving? (Indien antwoord is: GRI biedtgeen mogelijkheden, dan verder naar vraag 10.)7. Het GRI heeft weinig tot geen voorwaarden en/of regels opgesteld voor organisaties die gebruik willenmaken van de richtlijnen voor rapporteren. Hoe denk uw organisatie daarover?8. Rapporteert uw organisatie over economische, sociale en milieu gegevens?9. Wanneer zijn organisaties in Nederland begonnen met het rapporteren over economische, milieu en socialegegevens?10. Is daar volgens uw organisatie een aanleiding voor geweest?11. Hoe hebben rapporterende organisaties gereageerd op ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?12. Heeft uw organisatie op het gebied van duurzaamheid en duurzaamheidsverslaggeving door toedoen vanstakeholders bepaalde activiteiten gestart, veranderingen in beleid doorgevoerd of anders?13. Zijn organisaties die over duurzaamheid rapporteren ontvankelijk voor druk vanuit de omgeving als het gaatover rapporteren?14. Kijken organisaties in Nederland naar elkaar als het gaat om de manier van rapporteren?15. Nemen organisaties gedrag van elkaar over als het gaat om de manier van rapporteren? Kunt u dattoelichten?16. Zijn organisaties de afgelopen jaren in hoeveelheid/frequentie meer gaan rapporteren?17. Zijn organisaties over de jaren heen over nieuwe en/of andere onderwerpen gaan rapporteren?18. Hoe denkt u dat de ontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving in de toekomst zullen zijn?December 2005 98

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage VMatrix invloed actorenOrganisatie Actoren Invloed op ontwikkelingen Invloed GRIVRAAGVBDO GRIVBDOWelke actoren hebben invloed gehadop de ontwikkelingen induurzaamheidsverslaggeving inNederland?Institutionele beleggersMediaOndernemingenNiche-bankenOp welke manier hebben deze actoren invloed gehad op dezeontwikkelingen?VBDO benadert continu bedrijven en stimuleert ze om de GRIrichtlijnen te gebruiken. Ook stimuleren ze om transparant teacteren als organisatie over andere dingen, niet alleen volgens deGRI richtlijnen.Hebben tegen VBDO gezegd om de GRI richtlijnen te hanteren.Brengen de boodschap aan de man en creëren bewustzijn.Ondernemingen moeten openstaan voorduurzaamheidsverslaggeving.Bv. Triodos en ASN.Economische Zaken Koplopende bedrijven De Rabobank doet het al een aantal jaar. Zij hebben al vanaf 97/98de kwaliteit en de continue ontwikkeling van het verslag willennoemen. Voorlopende bedrijven die hun nek hebben willenuitsteken vanaf midden/eind jaren ’90.GRIDe manier waarop ze werken met stakeholdergroepen.OverheidHet gaat niet zozeer om de overheid, bescheiden rol. In hetkabinetsstandpunt van 2001 stond dat wij de Raad vanJaarverslaggeving hebben gevraagd een handreiking op te stellen,waarin staat waaraan je moet denken als je een rapport samenstelt.Het is niet iets dwingends, het is geen wet, maar het zit wel in diebijbel die door de accountants wordt aangehangen. Het is eenopstapmodel, het volgt hetzelfde stramien als GRI, dat is watuitgebreider en specifieker. Het een sluit het ander niet uit. Het GRIwordt er ook in vernoemd.De overheid heeft een rol. Bedrijven aanspreken dat ze demaatschappelijk rol op zich nemen, instrumenten aanreiken, goedeinstituten steunen waar bedrijven naar kunnen kijken. Misschien dater iets binnen Europa geregeld kan worden. Kijken naar anderelanden, transparantie. ‘Practice what you preach’, niet zozeer hetgoede voorbeeld geven, maar zelf kijken wat het voor jouorganisatie betekend. In de komende jaren zullen ontwikkelingenuitgekristalliseerd worden, bijvoorbeeld de verificatie van rapporten.De overheid kan een sturende rol spelen in al deze ontwikkelingen.Op welke manier heeft het GRI invloed gehad opontwikkelingen?- Ontwikkelen van de richtlijnen en zorgen dat het eenstandaard wordt. Standaardisatie heeft ervoor gezorgd dathet toegankelijker is voor bedrijven, er is een raamwerkverschaft om te gaan rapporteren.- GRI heeft in Nederland de drempel verlaagd om te gaanrapporteren.- GRI zat eerst in Amerika (Boston) en zijn naar Nederlandtoegekomen omdat ze dachten dat hier het klimaat beterwas. De Nederlandse regering, de verschillendedepartementen hebben meebetaald. Ook in projecten vanhet GRI zit overheidsgeld.- Als je in Nederland kijkt naar de bedrijven die het goeddoen, geven zij toch wel allemaal aan het GRI te volgen.Als je daarvan zou afleiden, in hoeverre bedrijven GRImindedzijn dan kun je zeggen dat ze toch wel heel erg veelimpact hebben gehad op bedrijven. Dat komt ook omdat zewerken met stakeholders. Ze zitten in clubs, sessies om derichtlijnen te verbeteren en input van bedrijven te krijgen.- Het GRI is een belangrijk instituut, anders hadden we erook nooit subsidie aan gegeven. Maar je moet oppassen datje niet een weg inslaat en daardoor andere ontwikkelingendoodslaat. Onze inzet is niet om alle kaarten om GRI tezetten. Maar als bedrijven het serieus vinden en zich erbijaansluiten, dan moet je ook wel zorgen dat het body heeften dat het zich op een goede manier kan ontwikkelen.VBDOOESODe duurzame beleggingswereld vindt het een belangrijk item, diekomen ook op AVA’s en vragen om transparantie. Zij zijn al eenaantal jaren actief, al een jaar of tien.Deze richtlijnen geven aan dat een onderneming transparant moetzijn.December 2005 99

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingMVO Nederland Banken ASN en Triodos begonnen met screenen van ethischebeleggingsportefeuilles. Alle grote banken hebben nu wel eenduurzaam/ ethisch beleggingsfonds.MultinationalsBeursgenoteerde bedrijven maken een verslag, zodat zemeegenomen worden in de indices (DJSI, KLD Domini 400 SocialIndex).Grote bedrijven zijn de eerste die hebben meegedaan aan derichtlijnen. (bv. Shell, Unilever, Philips)AdviesbureausHebben gefinancierd in standaardisatie en benchmark-onderzoekgedaan. (bv. KPMG)Universiteiten/ onderzoekMeegewerkt aan stabilisatie.Netwerken van deskundigen en commerciële partners haddenbelang bij onderzoek.Banken en adviesbureaus hebben vraag gecreëerd voor eenonderzoeksinstelling als Dutch Sustainability Research (DSR).Invoering wetgeving pensioenfondsenUKOverheidNGO’sMet de ‘pension disclosure act’ moesten grote institutionelebeleggers/ pensioenfondsen aangeven of ze als dan niet een ethischbeleggingsbeleid hadden. Dit heeft geleid tot stimuleren van devraag naar verslagen.De overheidsregulering is steeds minder geworden, overheid is geendrijvende kracht en de rol wordt steeds kleiner.NOG’s hebben een rol gespeeld in het identificeren van de issues.SustainAbility is een belangrijke drijver geweest in Engeland. Zijhebben vergelijkingen gemaakt van alle milieuverslagen van grotemultinationals. Later ook op Europees niveau. Als adviesbureau enonafhankelijke NGO (kruising) heeft SustainAbility eenstimulerende rol gespeeld (structurele verandering binnen bedrijvenkoppelen aan belang van transparantie).DHV VROM Door wetgeving voor het milieujaarverslag. Het was niet een doelom invloed uit te oefenen, maar het heeft in Nederland zekerbijgedragen.ShellAls voorloper van bedrijven en door de aandacht die de Brentsparkreeg.Accountantsbureaus en adviesbureaus Benaderen van bedrijven en bekend maken met. ‘Zendingswerk’.VBDOLater belangrijk geworden als actor. Stimuleren van bedrijven,vragen stellen op AVA.Economische ZakenDe transparantie benchmark van 2004 heeft veel stof doenopwaaien, veel achterblijvers wakker gemaakt en gestimuleerd.Good Company Beleggers Steeds meer duurzame beleggers, vragen omduurzaamheidsinformatie om hun beleggingsbeslissingen op tebaseren.NGO’s/ belangengroeperingen Aanhoudende druk op ondernemingen om zich te verantwoordenover hun milieu, sociale en economische prestaties.WerknemersMensen willen werken voor een bedrijf waar ze trots op zijn,waarmee ze zich kunnen identificeren. Bedrijven moeten daaromook actief intern rapporteren waar ze voor staan. Dit geldt zekervoor bedrijven die met een crisis te maken hebben gehad.- Standaardisering.- In Nederland hebben een aantal grote bedrijvenmeegedaan aan pilots, die heeft GRI begeleid engeadviseerd.- GRI heeft een kader gegeven en toegewerkt naarstandaardisering. Ze hebben gestimuleerd dat meerderebedrijven ermee zijn gaan werken.- Het is de standaard. Alle bedrijven die metduurzaamheidsverslaggeving aan de slag gaan zien het GRIen gebruiken het in meer of mindere mate.- GRI heeft invloed in de stimulering en verdereontwikkeling van de bekendheid van de standaardiseringvan de richtlijnen.- Een tijdje heeft het GRI de Nederlandse ontwikkelingenniet goed gevolgd. Door het aannemen van TeresaFogelberg (gesponsord vanuit VROM), kwam de focus opNederland weer terug.- Het GRI heeft een positieve invloed gehad. Voor al diebedrijven die besluiten tot verslaglegging over te gaanbieden ze handige richtlijnen en handvaten. Voor debedrijven die al rapporteren is het een goed platform omervaringen uit te wisselen en gezamenlijk de inhoud envorm van verslaggeving verder te ontwikkelen.December 2005 100

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingKPMG Overheid Overheid heeft de impuls gegeven in de verplichting om totverslaggeving te komen. Jaren geleden is een verplichtemilieuverslaggeving (publieks- en overheidsverslag) voor bedrijventot stand gekomen. Die verplichting heeft ertoe geleid dat allerleibedrijven actief rapporteren. Nu is het publieksverslag niet meerverplicht, maar het overheidsverslag blijft, dus bedrijven blijvenrapporteren aan de overheid. Dat heeft er misschien aanbijgedragen.BedrijvenBewustwording van eigen personeel.NGO’sGrote druk uitgeoefend op bedrijven als Shell. Als grote bedrijvendit doen zijn anderen dit ook genoodzaakt.Ernst & YoungAandeelhouderEchte invloed ligt bij de aandeelhouder en bij de wet- enWet- en regelgevingregelgevingAccountantsVanaf het begin (al 13 jaar) zijn accountants actief omverslaggeving te stimuleren, ook bij cliënten. Ze participeren in deontwikkelingen in organisaties die richtlijnen ontwikkelen.VBDOHeeft invloed gehad door vragen te stellen aan de AVA. Bedrijvenzijn toen gaan nadenken waarom ze geen antwoord kunnen gevenop deze vragen.Economische ZakenStimuleert duurzaamheid.GRI, OESOStreven naar transparantie.Europese CommissieHeeft de moderniseringsrichtlijnen samengesteld.FEEHebben veel gepubliceerd.ConsumentDe consument was de belangrijkste actor in het verhaal rond deBrent Spar van Shell. Door kopersstakingen eigenlijk deonderneming dwingen om transparanter te zijn.ABN AMRO Intern/NGO’s De ABN AMRO had erg de behoefte om aan de buitenwereld telaten zien wat ze doen, en gaan gesprekken aan met individuelegroepen (bijvoorbeeld NGO’s en medewerkers)om te laten zien watze gedaan hebben.NGO’sNGO’s oefenen druk uit organisaties. Bij de ABN AMRO brachtenNGO’s bijvoorbeeld een aantal dingen ter sprake, dat de bank zichrealiseerde dat ze een aantal dingen op een andere manier zoudenmoeten doen. Door de druk van NGO’s is de ABN/AMRO in1997/1998 gaan nadenken over welke andere criteria de bank zoumoeten meenemen in het maken van financiële beslissingen.GRIOverheidDe overheid geeft geen regels, ze geven ook geen aansporing voorhet maken van duurzaamheidsverslagen. Ze doen wel sinds kort eentransparantie onderzoek.Heineken Accountants Hebben invloed gehad op de ontwikkelingen en op de wijze waaropje naar zaken kijkt en naar de onderbouwing van zaken kijkt. Maarook in het volgen van wat doen jullie en wat doen anderen.Bijvoorbeeld. KPMG komt bij ons, maar ook bij anderen zoalsPhilips en een groot aantal andere ondernemingen. Dus accountantshebben een rol in het verbeteren van processen.KennisinstitutenHebben ook een rol. Toen wij net bezig waren met verslaggeving,hebben wij een onderzoek laten doen door Nyenrode, eigenlijk naarstakeholder percepties over Heineken International en dat afgezet,externe versus interne stakeholders. Toen zag je verschil inpercepties, dat is iets om je zorgen over te maken als onderneming.- Een groot aantal bedrijven neemt de GRI richtlijnen alsuitgangspunt in hun verslag.- Er is geen standaard voor duurzaamheidsverslaggeving. InNederland is er wel wat ontwikkeld op het gebeid vanstandaard/ richtlijnen, maar GRI is de enigegezaghebbende standaard.- Er zijn weinig bedrijven die volledig in compliance zijn.Steeds meer ondernemingen gaan de content indexopnemen in hun verslag en erna verwijzen. Ze kijken wathet GRI vraagt aan onderwerpen en proberen daarover terapporteren. Bedrijven gebruiken het als een soort vanhandreiking en maken vervolgens hun eigen beleid.- Verslaggeving was er al voordat het GRI kwam. Maar inde toekomst gaan ze denk ik wel een belangrijkere rolspelen.- Het is niet echt bekend of het GRI echt bevorderend werkdoet voor duurzaamheidsverslaggeving. Wat het GRI doetis, dat als er duurzaamheidsverslaggeving is, een kaderbieder waarin die duurzaamheidsverslaggeving gegotenkan worden. Dat is iets anders dan bevorderen.- Het GRI is in zekere zin ondersteunend werkzaam,doordat ze een kader biedt voorduurzaamheidsverslaggeving.- GRI is geen verplichting en wat het GRI tot nu toe nietheeft gedaan is toetsen of de bedrijven die zeggen: ‘wij zijnIA’ of dat echt waar is (tenminste bij mijn weten).December 2005 101

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNGO’sWij hebben zelf zeer frequent gesprekken met bijvoorbeeldmilieuorganisaties, mensenrechtenorganisaties en VBDO. Dat geefteen duwtje in bepaalde richting.Philips Toenemende maatschappelijke druk Er is een algemeen toenemende maatschappelijke druk om breder tegaan publiceren dan alleen maar het financiële verslag. Bijvoorbeeldrecente ontwikkelingen die te maken hebben met bedrijfsethiekhebben geleid tot de Sarbanes Oxley, waardoor het Governancestuk centraal is komen te staan. Door daarover verantwoording temoeten afleggen, wordt er beseft dat er een groot reputatierisico is.Door transparant te zijn, verantwoording af te leggen, voorkom jedat soort zaken.Piet Sprengers (VBDO)/NGO’s Stelt vragen op AVA, wanneer een bedrijf nu eindelijk eens meteen duurzaamheidsverslag komt in plaats van alleen eenmilieuverslag. Dat heeft hij ook bij Philips gedaan een aantal jaargeleden. Zij hebben een stimulerende rol, maar het is eenverkeerde gang van zaken dat het dat vanuit hen moet komen. Ikvind dat je vanuit overtuiging, vanuit eigen inzicht, vanuit eigengedrag in deze maatschappij kunnen zeggen dat je transparant wilzijn en dat tonen. Niet onder druk van derden.WBCSDWat WBCSD en GRI gedaan hebben is goed. Laten we eerst metz’n allen proberen tot standaarden en normen te komen, zodat je inieder geval een beetje impact krijgt en een beetjevergelijkbaarheid.GRIShell GRIBenchmarking groepCulturen van bedrijvenDat zijn SustainAbility, de UNEP, en Dow Jones, de mensen diedaarbij betrokken zijn. Ik merk dat zij reporting duidelijk toch eenbepaalde kant op hebben gestuurd.Duurzaamheidsverslaggeving begint een over-engineerd iets teworden. Als engineers deze projecten uitvoeren, krijg je voor jet hetweet een enorm ingewikkeld proces, je krijgt een systeemeromheen. Je loopt het risico dat je het doel kwijtraakt, dat je echtcommuniceert met mensen over wat je prestatie was dat jaar. Het isjammer dat er zoveel energie wordt besteed aan rapporteren binnenbedrijven. Veel collega’s zeggen, er wordt meer tijd en energiebesteed aan rapportage, dan aan het ‘echt’ doen, het verbeteren vande prestatie.GRI - Slater Bedrijven Bedrijven zijn degenen die de richtlijnen ook echt gebruiken in depraktijk. Door het gebruiken en implementeren van derichtlijnen, stuiten bedrijven op zaken die je niet tegenkomt als jeerdoorheen leest. Dus de gebruikers van de richtlijnen zelf, zijndegenen die met belangrijke feedback op de proppen komen. Zowelop technisch niveau als op oparationeel/communicatie niveau omuiteindelijk de wensen en behoeften van hun interne en externestakeholders te bevredigen.Voorlopers als Shell, BP hebben andere bedrijven beïnvloed doorde GRI richtlijnen te gebruiken.Investeerders/aandeelhoudersDeze groep is erg veeleisend, ze willen betere informatie vanbedrijven ontvangen. In discussies met het GRI geven ze aan dat erdingen zijn die het GRI kan doen met de richtlijnen, wat zalresulteren in betere rapporten. Het GRI doet moeite om de feedbackvan de investeerders in acht te nemen. Dit wordt weer gewaardeerddoor bedrijven, omdat de investeerders de nummer een stakeholderzijn voor bedrijven.- Toen Philips wilde beginnen met verslaggeving was er devraag hoe het eruit moest gaan zien. Op dat moment was erniets anders dan GRI. Dat is als uitgangspunt genomen omte kijken welke onderwerpen zou je kunnen afdekken, watis belangrijk, en wat minder belangrijk, en waar isinformatie van beschikbaar.- Het goede van het GRI is dat het rekening houdt met degrote veelvoud van stakeholders, want zij hebben invloedgegeven aan het ontwikkelen van de richtlijnen. Dan krijgje consensus, maar dat is dan ook meteen het zwakke puntvan het GRI, het is algemeen, te generiek, daar kunnen weniet zoveel mee.- GRI heeft een bepaalde stempel gedrukt, een bepaaldestandaardisatie ingebracht die goed is.- GRI heeft voor veel bedrijven wat betekend, voor hetstimuleren van rapportage in het algemeen.- De standaard is wel te breed, er zijn te veel indicatoren.Maar je moet ergens beginnen met iets dat niet alleen hetbedrijfsleven heeft bedacht, maar ook met anderestakeholders in leven wordt geblazen.- Ik denk dat het heel lang duurt, en een heel inefficiëntproces als je sec kijkt, maar dat is logisch als je alle partijenrond de tafel hebt. Het resultaat is soms ook anders, minderhelder dan je had gewild, maar je hebt wel alle partijen rondde tafel gehad.- GRI probeert op de achtergrond te blijven. Maar na hetobserveren van bepaalde situaties, waarom bedrijven wel ofniet GRI richtlijnen gebruiken, heeft het GRI een beterbeeld gekregen welke invloed bepaalde bedrijven hebben inhun land, en zelfs in hun sector.- GRI probeert bedrijven niet te pushen, maar probeertneutraal te blijven. Ze proberen de aandeelhouders enNGO’s te laten pushen om bedrijven te laten rapporteren.- Als er een mogelijkheid is voor het GRI, als bedrijvennadenken over rapporteren, dan zullen ze die aangrijpen ende een bedrijf aanmoedigen de GRI richtlijnen te gebruikenin plaats van een ander framework.- Het GRI promoot zichzelf en zorgt ervoor dat iedereen hetkent. Ze hebben doelen gesteld en proberen meer bedrijvenin de Fortune 100 met GRI richtlijnen te laten rapporteren.Als de grote bedrijven rapporteren via de GRI richtlijnen,zullen anderen het ook doen. Die bedrijven probeert hetDecember 2005 102

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingNGO’sVanaf de jaren 90 tot aan de World Summit eisten NGO’stransparantie en aansprakelijkheid van bedrijven en voeldenzich betrokken bij het GRI netwerk. Nu hebben de meeste NGO’sbesloten dat ze meer moeten pushen. GRI richtlijnen zijn vrijwillig,niemand dwingt een organisatie deze richtlijnen te gebruiken.NGO’s willen dat iemand bedrijven verplicht de richtlijnen tegebruiken, ze willen druk uitoefenen. Zelf hebben zij niet demacht, maar zijn op zoek naar een internationale instantie,bijvoorbeeld de UN, zodat deze bedrijven, of overheden kandwingen om verslaggeving verplicht te maken. Door dezeverschuiving doen zij niet meer zoveel mee aan de discussie, zijwillen minder coöperatief zijn en meer confronterend. Af en toemist het GRI de deelname van de NOG’s in discussies.OverhedenIn het verleden hadden overheden niet echt aandacht voorduurzaamheidverslaggeving. De laatste paar jaar zie je dat deoverheden over de hele wereld, maar vooral in bv. West-Europa,Canada en Australië erover na zijn gaan denken. Ze zijn onderzoekgaan doen of er behoefte was aan vereisten betreffendeverslaggeving, en voorwaarden om genoteerd te worden aan debeurs. Deze regulerende organen zijn opkomend, en het hangt in delucht dat er meer regulering komt voor verslaggeving in detoekomst.GRI - Fogelberg UNEP De baas van UNEP, Töpfer, heeft een brief gestuurd naar alleregeringsleiders van UNEP-lidstaten, welke landen interesse zoudenhebben om UNEP te hosten. Door een actieve lobby vanuitNederland, is het naar Nederland gekomen.Nederlandse overheid en bedrijfslevenOverheidDe overheid, de verschillende ministeries en de stad Amsterdam,maar ook het bedrijfsleven in Nederland, hebben actief gelobbydom het naar Nederland te krijgen. Men zag het GRI (vanuit deUNEP) als een potentieel belangrijke organisatie.De Nederlandse overheid heeft het actieprogramma van de top inJohannesburg ion 2002 onderschreven. In het nationaleactieprogramma (dssd) is in hoofdstuk 8 (economischeontwikkeling/bedrijfsleven) als eerste punt opgenomen: steun aanhet GRI.Balkenende heeft een debat gehad met de Tweede Kamer over waarwe staan als Nederland. De Nederlandse regering wil door het GRIte steunen en te hosten, laten zien aan regeringen dat het ernst is,maar ook het bedrijfsleven helpen om erover te rapporterenGRI bekend te maken met de richtlijnen.- De Nederlandse overheid en het bedrijfsleven zagen hetGRI als een potentieel belangrijke organisatie.- Verschillende ministeries, EZ, Milieu, BZ hebben metelkaar doorgesproken of zij het GRI toentertijd wilden gaantrekken, ook als ze er geld voor moesten betalen.- Nederland is een relatief klein land, met relatief veelmultinationals. Kijkend naar het aantal organisaties inNederland die het GRI gebruikt, dan zijn dat er nu 37/38.- GRI is dichtbij in Nederland, er zijn ook veelOrganisational Stakeholders hier. Dat is gunstig voor beide.Voor GRI omdat OS bijdragen in de operationele kosten.En gunstig voor hen, omdat zij een stem hebben en mogenmeepraten als lid van GRI.- GRI is de enige die uit zichzelf, bottom-up gegroeid is totde wereld standaard. Wat er ook op nationaal niveauontwikkeld wordt in Nederland, de meerderheid van debedrijven zijn internationaal opererende bedrijven. Al ga jenaar België bij wijze van spreke, dan zit je alweer met eenandere nationale situatie.December 2005 103

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingJan Pronk (toenmalige minister Was van mening dat het GRI echt naar Nederland gehaald moestmilieu)worden.DHV Heeft de richtlijnen van het GRI in het Nederlands vertaald.IndividuenAccountants een consultantsMultinationalsMVO NederlandFolkert van der Molen (DHV) en Nancy Kamp (Ernst & Young enNIVRA) hebben persoonlijk gelobbyd voor het GRI.Bedrijven zijn een markt voor accountants en consultants. Zijadviseren bedrijven in hoe ze duurzaamheidsverslagen kunnendoen.Vooral Shell, Heineken en KPMG die actief gezegd hebben mee tebetalen aan de verhuizing van het GRI.Zij hebben het handboek voor MKB, high 5, in Nederlandverspreid.Actor Totaal aantal keren genoemd Actor Totaal aantal keren genoemdNGO’s 7 Overheid 6GRI 6 Vrom 1OESO 2 Economische Zaken 2VBDO 5 Europese Commissie 1WBCSD 1 Invoering wet pensioenfondsen UK 1UNEP 1 Wet- en regelgeving 1MVO Nederland 1Institutionele beleggers 2Aandeelhouders 2 Adviesbureaus 1Accountants 3Media 1 Consultants 1Universiteiten/onderzoek 2 FEE 1Werknemers 2 Accountants en Adviesbureau’s 1Consument 1Toenemende maatschappelijke druk 1Ondernemingen 4 Bedrijfscultuur 1Koplopende ondernemingen 1 Individuen (Nancy Kamp, Folkert van de Molen, Jan Pronk) 2Multinationals 2 DHV 1Shell 1Niche-banken (ASN, Triodos) 2December 2005 104

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage VI Matrix institutionele processenFUNCTIEVRAAGOrganisatieVBDOPrecipitating Jolts (I) Deïnstitutionalisatie (II) Preïnstitutionalisatie (III) Theoretisering (IVa) Nabootsing (IVb) Diffusie (V) Reïnstitutionalisatie (VI)Deze fase doet zich voorals bepaaldegebeurtenissen metsociale, technologische ofregulerende aard,gevestigde gebruikendestabiliseren(Greenwood et al., 2002).Wanneer zijn organisatiesin Nederland begonnenmet het rapporteren overeconomische, milieu ensociale gegevens?Is daar volgens uworganisatie een aanleidingvoor geweest?Milieu rapportage isbegonnen in 1987/1988 enis in een stroomversnellinggeraakt doorincidenten die groot inhet nieuws kwamen.Daadwerkelijkrapporteren is ontstaan bijde komst van het GRI.Er was een bepaaldevraag naar een standaard.De drie elementen wordenwel geïntegreerd maar,het belangrijkste gedeelteis nog steeds milieu.Financieel is onderbelicht,en sociaal begint op tekomen, maar is induurzaamheidsverslaggevingvanmindere kwaliteit danIn de deïnstitutionalisatie faseverliezen bestaande sociaalgeconstrueerde ideeën aanbetekenis. Nieuwe actorenkunnen dan het veld betreden,bestaande actoren kunnen hetveld verlaten of institutioneelentrepreneurschap kan zichvoor doen (Greenwood et al.,2002).Kunt u aangeven wat uworganisatie verstaat onderduurzaamheids-verslaggeving?Kunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Duurzaamheidsverslag-gevingis het transparant weergevenvan de prestaties vanondernemingen op het gebiedvan triple P.Voor 1997 was hetvoornamelijkmilieuverslaggeving enEH&S. Daarna deontwikkeling (de overgangnaar) van de GRI-richtlijnenals standaard.GRI kwam naar Nederlanddoor gunstig politiek klimaat.VBDO heeft bij EZ gelobbydom GRI te stimuleren enfinancieren om hier te komen.In de fase vanpreïnstitutionalisatie, wordennieuwe ideeën en daarmee demogelijkheid tot veranderinggeïntroduceerd. Organisatieszullen onafhankelijk van elkaarvernieuwen en oplossingenzoeken voor lokale problemen(Greenwood et al., 2002).Kunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Hoe hebben rapporterendeorganisaties gereageerd opontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving?Voor 1997 was hetvoornamelijkmilieuverslaggeving en EH&S.Daarna de ontwikkeling (deovergang naar) van de GRIrichtlijnenals standaard.GRI kwam naar Nederlanddoor gunstig politiek klimaat.VBDO heeft bij EZ gelobbydom GRI te stimuleren enfinancieren om hier tekomen.Er zijn verschillendeverdelingen te maken inreacties op ontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving(potentiële indeling: bedrijvenkunnen pioniers,middenmoters enachterblijvers zijn). Zehebben verschillendIn de theoretiserings-fase, worden deproblemen gespecificeerd, zodatmogelijke oplossingen er eenvoudigaan gekoppeld kunnen worden. Doormorele (oordeel publiek of gedragvan organisatie juist is) enpragmatische legitimiteit (eigenbelang van meest directe publiek)wordt dit proces gerechtvaardigd(Greenwood et al., 2002).Heeft uw organisatie op het gebeidvan duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?Voor 1997 was het voornamelijkmilieuverslaggeving en EH&S.Daarna de ontwikkeling (deovergang naar) van de GRIrichtlijnenals standaard.Wij zijn een vereniging en moetennaar onze leden luisteren. Onderandere de institutionele ledenhebben op een gegeven momentgezegd: wij willen de GRIstandaard.Je neemt dingen waar. Bijvoorbeeldis ketenbeheer iets waar we dekomende jaren mee bezig zijn, demarkt verschuift naar China enbedrijven besteden steeds meeraandacht aan hun leveranciers in hunduurzaamheids-verslagen. Het islastig afbakenen (ik geloof dat hetGRI er ook mee bezig is) waar hou jeinvloed als onderneming in de keten.Volgens Parkhe (2003) kan in devierde fase van het model vanGreenwood et al. (2002)nabootsing, ofwel mimicry, eenbelangrijke verklaring geven voorhet gedrag van organisaties.Organisaties hebben de neigingom gedrag van gelijkeorganisaties in hetzelfde veld nate bootsen als zij meer legitiem ofsuccesvoller zijn (DiMaggio enPowell, 1983).Zijn organisaties die overduurzaamheid rapporterenontvankelijk voor druk vanuit deomgeving als het gaat omrapporteren?Kijken organisaties in Nederlandnaar elkaar als het gaat om demanier van rapporteren?Nemen organisaties gedrag vanelkaar over als het gaat om demanier van rapporteren?Wij zijn een vereniging en moetennaar onze leden luisteren. Onderandere de institutionele ledenhebben op een gegeven momentgezegd: wij willen de GRIstandaard.Organisaties die rapporterenzijn ontvankelijk voor drukvanuit de omgeving, dat is tochwel de invloed van de media. Dankom je toch weer op de BrentSpar en Corporate Governance.Bedrijven zijn er heel gevoeligvoor, ook voor dingen die niet hetacht uur journaal halen.Ook druk vanuit analisten, zijdoen onafhankelijk onderzoek, engaan niet alleen maar af opinformatie van de media. Dieadviseren investeerders, deaandeelhouders van eenFase VI van het model, diffusie,wordt gekenmerkt door deverspreiding van vernieuwingenbinnen organisaties. Doorverspreiding raken de innovatiesgeobjectiveerd, zij verkrijgen socialeconsensus betreffende hunpragmatische waarde (Suchman,1995).Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?Hoe hebben rapporterendeorganisaties gereageerd opontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?Heeft uw organisatie op het gebeidvan duurzaamheid enduurzaamheids-verslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?De eerste keer dat het begripduurzaamheid naar voren kwam wasdoor de VN commissie Brundtland.Maar dat het daadwerkelijk alsverslaggeving gehanteerd werd issinds het GRI met de richtlijnenbegonnen is.Er zijn verschillende verdelingen temaken in reacties opontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving(potentiële indeling:bedrijven kunnen pioniers,middenmoters en achterblijverszijn). Ze hebben verschillendgereageerd.VBDO is vaak een aanstichter, eenvoorloper. Loopt op de markt vooruiten probeert dingen te stimuleren(pullstrategie).Als ideeën vollediggeïnstitutionaliseerd zijn, kunnenze generatie op generatieoverleven en aangenomen wordenals de manier van handelen(Tolbert en Zucker, 1996), zeworden voorzien van cognitievelegitimiteit (Suchman, 1995).Zijn organisaties de afgelopenjaren in hoeveelheid/frequentiemeer gaan rapporteren?Zijn organisaties over de jarenheen over nieuwe en/of andereonderwerpen gaan rapporteren?Hoe denkt u dat deontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving inde toekomst zullen zijn?Organisaties zijn meer gaanrapporteren. Per jaar komen er2/3 bij. Over het algemeen dikker,sommige dunner met eeninteractief rapport. Organisatieszijn sociaal gaan rapporten. Hetrapporteren is ook enigszinstrendgevoelig, bv. climatechange, corporate governance Alser een incident is geweest heeftdat vaak een effect opduurzaamheids- verslaggeving(reactief). Voor de toekomst gaanbedrijven het meer als eenopportunity zien, na PR enreputatie en risk-management. Detransparantie zal vergroten, meerbedrijven zullen met GRIrichtlijnen rapporteren.Derichtlijnen moeten meervolwassen worden, dat gaatDecember 2005 105

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingEconomischeZakenmilieuverslaggeving (hetis niet tastbaar, je kunt hetmoeilijk kwantitatiefuitleggen).Incidenten (zoals Shellmet Brent Spar) werkenvaak reactief bijondernemingen, deontwikkeling geraakt afen toe in een stroomversnelling.Misschien zijn er welbedrijven die er al tienjaar geleden meebegonnen zijn. Volgensmij is het meer iets van deafgelopen zes jaar, vanaf1997? De combinatie isecht sinds de top inJohannesburg.Over MVO wordt altijdgezegd dat sinds de BrentSpar, dat je als bedrijfniet meer defensief maaroffensief moet zijn.Maatschappelijkeorganisaties en NGO’swillen feiten. Alsorganisatie moet jeinstrumenten hebben omcijfers te staven. Zo zou jedie ontwikkeling kunnenschetsen vanuitmaatschappelijkeorganisaties die beleid,uitvoering, performanceop papier willen zien.Niet alleen maar lozekreten en incidenteel,maar meer gestructureerdop basis van feiten zodatje in ieder geval metelkaar kunt praten. Hetgaat om de dialoog metde maatschappij.Bedrijven geven naast definanciële verslaggeving, ookeen bijvoorkeur eenmaatschappelijk verslag uit.Dus jaarlijks, periodiek,volgens bepaalde vereisten,rapporteren over intenties,beleid, wat ervan terecht isgekomen, inspanningen op hetgebied van people planetprofit.Duurzaamheidsverslaggevingis echt nog in ontwikkeling,dan moet je niet zo snel vasttimmeren op de wettelijkevereisten of wat dan ook. Maarje moet wel zorgen dat er watmeer eenheid komt en we vanelkaar kunnen leren, dat hetinzichtelijk is.Qua ontwikkeling zie je inNederland ook dat veelbedrijven vanuit demilieujaarverslaggevingverder zijn gegaan, 250bedrijven waren verplichtom publiek te rapporterenover milieu prestaties. Hetpublieke verslag is afgeschaft,bedrijven moeten wel nogsteeds voor de overheidrapporteren.En wat betreft het sociale, datis niet voor externe verplicht,maar wel in het kader van dewet op ondernemingsraad. Ikgeloof dat je dat voor internbeschikbaar moet hebben. Datzie je bij sommigengeïntegreerd, en nog wat erbij.Maar die aanvliegroutes zijnop zich wel grappig.gereageerd.Er is ook een driedeling temaken in dat het eerst PR,met toenemendeaandacht/invloed van demedia werd het reputatie- enriskmanagement en nu zijner langzaam aan bedrijvendie het als een mogelijkheidzien, als bedrijfsopportunity.We staan aan het begin van eenontwikkeling, en financiëleverslaggeving dat heeft wel100 jaar nodig gehad voor datwat er nu ligt.Duurzaamheidsverslaggevingis echt nog in ontwikkeling,dan moet je niet zo snel vasttimmeren op de wettelijkevereisten of wat dan ook. Maarje moet wel zorgen dat er watmeer eenheid komt en we vanelkaar kunnen leren, dat hetinzichtelijk is.Qua ontwikkeling zie je inNederland ook dat veelbedrijven vanuit demilieujaarverslaggevingverder zijn gegaan, eerstwaren 250 bedrijven verplichtom publiek te rapporteren overmilieu prestaties, de wet voorhet publiekverslag isafgeschaft. De gegevensmoeten wel nog steeds wordenaangeleverd aan gemeenten.En wat betreft het sociale, datis niet voor externe verplicht,maar wel in het kader van dewet op ondernemingsraad. Ikgeloof dat je dat voor internbeschikbaar moet hebben. Datzie je bij sommigengeïntegreerd, en nog wat erbij.Maar die aanvliegroutes zijnop zich wel grappig.Rapporterende organisatieshebben divers gereageerd opontwikkelingen. EZ heeftafgelopen jaar eenbenchmark latenontwikkelen. Van de bedrijvenDit zijn dingen die we actiefverwachten van ondernemingen enwaar we ze op attenderen dat ze daaraandacht aan besteden.Op het gebied van duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving hebbenwij niet echt door toedoen vanstakeholders dingen gedaan. Datgeldt misschien meer voor bedrijvenzelf. Wij hebben natuurlijk wel hetmaatschappelijke verslag gemaakt,dat had niet gehoeven, maar wehebben het geprobeerd.We staan aan het begin van eenontwikkeling, en financiëleverslaggeving dat heeft wel 100 jaarnodig gehad voor dat wat er nu ligt.Duurzaamheidsverslaggeving is echtnog in ontwikkeling, dan moet je nietzo snel vast timmeren op dewettelijke vereisten of wat dan ook.Maar je moet wel zorgen dat er watmeer eenheid komt en we vanelkaar kunnen leren, dat hetinzichtelijk is.Qua ontwikkeling zie je in Nederlandook dat veel bedrijven vanuit demilieujaarverslaggeving verder zijngegaan, eerst waren 250 bedrijvenverplicht om publiek terapporteren over milieu prestaties,de wet voor het publiekverslag isafgeschaft. De gegevens moeten welnog steeds worden aangeleverd aangemeenten. En wat betreft hetsociale, dat is niet voor externeverplicht, maar wel in het kader vande wet op ondernemingsraad. Ikgeloof dat je dat voor internbeschikbaar moet hebben. Dat zie jebij sommigen geïntegreerd, en nogwat erbij. Maar die aanvliegrouteszijn op zich wel grappig.onderneming.Organisaties kijken naar elkaaren overleggen met elkaar, het iswel een hele kleine markt. Zekijken naar werkwijzen, maarwerken ook zelfstandig.Neutraliteit in een verslag isbelangrijk. Dus niet alleen maarde goede dingen, maar ook deuitdagingen, de problemen. Dat isnog niet bereikt, en is dedoelstelling. Het wordt meervolwassen.Organisaties zijn welontvankelijk voor druk, kijkmaar naar de achterblijvers. Als jeinternationaal opererend bent,zoals een ABN AMRO, dan zouje verdacht gevonden kunnenworden als je nog niet rapporteert.Dat zouden we wel willen, maarik weet niet of dat al gebeurt. Erzijn veel verschillen tussenbranches en de manier vanrapporteren. Wij beogen wel datbedrijven best practicesbestuderen, zodat ze kijken: ‘diedoet het zo’. Wat ook aardig is, ermoet een bepaalde vraag zijn naarinformatie in maatschappelijkeverslagen. Het is nu allemaal nogeen beetje adhoc. Demaatschappelijke verslagen zijnhet aanbod. De vraag moet scherpgehouden worden, want daar doenbedrijven het voor, de vraag naarprojecten. Als bedrijven slim zijnorganiseren ze stakeholdersessiesom het vraag/aanbod duidelijk tekrijgen.Er wordt in bepaalde gevallenwel naar elkaar gekeken. Dat isook het doel van de benchmark.Daarin ziet men de ‘bestpractices’ geïdentificeerd. Tochis ieder bedrijf weer anders,iedereen wil uiteindelijk uniekzijn. Sommige hebben er meermensen opzitten. Iedereenrapporteert op een eigen manier,en probeert een eigen touch eraante geven. Je wilt je onderscheidenvan de rest.We staan aan het begin van eenontwikkeling, en financiëleverslaggeving dat heeft wel 100 jaarnodig gehad voor dat wat er nu ligt.Duurzaamheidsverslaggeving is echtnog in ontwikkeling, dan moet je nietzo snel vast timmeren op dewettelijke vereisten of wat dan ook.Maar je moet wel zorgen dat er watmeer eenheid komt en we van elkaarkunnen leren, dat het inzichtelijk is.Qua ontwikkeling zie je in Nederlandook dat veel bedrijven vanuit demilieujaarverslaggeving verderzijn gegaan, eerst waren 250bedrijven verplicht om publiek terapporteren over milieu prestaties, dewet voor het publiekverslag isafgeschaft. De gegevens moeten welnog steeds worden aangeleverd aangemeenten. En wat betreft hetsociale, dat is niet voor externeverplicht, maar wel in het kader vande wet op ondernemingsraad. Ikgeloof dat je dat voor internbeschikbaar moet hebben. Dat zie jebij sommigen geïntegreerd, en nogwat erbij. Maar die aanvliegrouteszijn op zich wel grappig.Rapporterende organisatieshebben divers gereageerd opontwikkelingen. EZ heeft afgelopenjaar een benchmark latenontwikkelen. Van de bedrijven dieerin zijn opgenomen, hebben we dereacties opgenomen. De bedrijvendie hoog staan hebben het primaopgenomen, de bedrijven die laagstaan, en wel een aantal MVOdingen doen die waren not amused.Want het ging er niet om hoeveelMVO je an sich deed, maar of je ergestaag, maar de kwaliteit zalverbeteren. Het gaat ook meersectorspecifiek worden.Eventueel: ontwikkelingenverbetering in de kwaliteit van deexterne verificatie van het verslag,toenemende focus op de keten,grotere integratie met financieeljaarverslag, sectorspecifiek).De frequentie is jaarlijks. In hetbenchmark rapport (KPMG), staatdat de koplopers het goed doen,maar de grote middenmoot achterblijft. We zouden willen dat ermeer bedrijven gaan rapporteren.Je ziet wel nieuwe onderwerpen,zoals Tabaksblat. Dat is wel eenbeetje verder verankerd, als je hetniet doet moet je aangevenwaarom. Je ziet dat inmaatschappelijke verslagen welaandacht, gekoppeld aan hetfinanciële verslag is. Maar je zietwel dat in maatschappelijkeverslagen aandacht is voor hetCorporate Governance verhaal.Bij milieu is het aan hetverschuiven naar meer ethischekwesties, afwegingen. Wat speelter in je sector, welke initiatievenzijn er waarbij je je hebtaangesloten, welke thema’s, als errampen zijn gebeurd rapporteer jedaarover. Het is toch een kwestievan voeling met demaatschappij en je stakeholdershouden. Een aantal topics,kinderarbeid, milieuprestaties,risico, veiligheid bepaalde normenen richtlijnen vind je altijd welterug. Per sector is hetverschillend wat deverschuivingen zijn. Rapporterenzal meer om maatwerk gaan. Hetzal steeds meer om de inhoudgaan. Ook het afstemmen van devraag vanuit de maatschappij ophet aanbod. Het gaat niet zozeerom het rapport, maar om deinhoud, dus hoe bedrijven metbepaalde ethische kwestiesDecember 2005 106

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingdie erin zijn opgenomen,hebben we de reactiesopgenomen. De bedrijven diehoog staan hebben het primaopgenomen, de bedrijven dielaag staan, en wel een aantalMVO dingen doen die warennot amused. Want het ging erniet om hoeveel MVO je ansich deed, maar of je er ookover rapporteerde.ook over rapporteerde.Op het gebied van duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving hebbenwij niet echt door toedoen vanstakeholders dingen gedaan. Datgeldt misschien meer voor bedrijvenzelf. Wij hebben natuurlijk wel hetmaatschappelijke verslag gemaakt,dat had niet gehoeven, maar wehebben het geprobeerd.omgaan. Dus het zal zich steedsmeer gaan pinpointen op wat voordat bedrijf specifiek is. Het zoumeer moeten toegroeien naareen soort standaard, meerprofessionalisering vanuit GRIof andere hoeken. Deonderstroom laat wel eenpositieve lijn zien. De overheidheeft een rol. Bedrijvenaanspreken dat ze demaatschappelijke rol op zichnemen, instrumenten aanreiken,goede instituten steunen waarbedrijven naar kunnen kijken.Misschien dat er iets binnenEuropa geregeld kan worden.Kijken naar andere landen,transparantie. ‘Practice what youpreach’, niet zozeer het goedevoorbeeld geven, maar zelf kijkenwat het voor jou organisatiebetekend. In de komende jarenzullen ontwikkelingenuitgekristalliseerd worden,bijvoorbeeld de verificatie vanrapporten. De overheid kan eensturende rol spelen in al dezeontwikkelingen.MVONederlandVolgens mij was heteerste geïntegreerdeverslag in Nederland vanShell. Alle grote,Schiphol, KLM hadden almilieuverslagen. Ensociale verslagen waren erook al. Voor derapporterende organisatieswaren die verplicht. Deaanleiding in die tijd wasde milieudiscussie, ookde sociale discussieonder druk van devakbeweging (jaren 70,rondom werkeloosheid).Bodyshop kun je alsvoorloper noemen ookmet rapportage, ze zijn alseerste met audittenbegonnen opverschillende thema’s metverschillendestakeholders. Bodyshopheeft een belangrijkefunctie voor rapportageEen verslag over de prestatieop de drie MVO-thema’s,hoewel er bij ons ook welgekeken wordt naar dilemmasharing.Per bedrijfstak wordtgekeken welkemaatschappelijke issues erzijn, daarover moetgerapporteerd worden hoe jedaarmee om gaat.Wat wij belangrijk vinden isdat bedrijven inhoudelijk watmeer vertellen en dat het nietalleen maar een lijstje vanpuntjes afwerken is. Deafwegingen, de keuzes diegemaakt worden in debesluitvormingsprocessen, enwat daar de achtergrond is zijnbelangrijk. En ook hetaangeven welke trends enontwikkelingen er zijn, en hoeje tot de keuze bent gekomenis belangrijk.Je had vroeger in Nederland demilieuverslagen en de socialeJe had vroeger in Nederland demilieuverslagen en de socialejaarverslagen. Sinds 1997 ishet meer richtingduurzaamheid gegaan, en ookmeer richting vrijwilligheid.Ieder bedrijf deed het op zijneigen manier, dingen warenniet te vergelijken. De heleinternationale standaardisatiediscussie is snel gegaan, enheeft ook geleid heeft tot deoprichting van het GRI. Opinternationaal niveau zijn grotemultinationals gaanrapporteren. Het GlobalCompact, de OESOrichtlijnen,de WorldBusiness Council, GRI, enAccountability hebben eenbelangrijke rol gespeeld in destandaardisatie discussie. EnShell natuurlijk die begonnenis met het eerst echteduurzaamheidsverslag, en hetidentificeren van keyMVO Nederland is met thema’s vanmaatschappelijk vlak doorstakeholderdialoog vormgegeven. Opbasis van die dialoog hebben we tienthema’s kunnen identificeren. En nugaan we steeds in ‘ronde tafels’ metdeskundigen uit het veld om vanuithun diverse achtergronden te kijkenwat die thema’s zijn.We gebruiken destakeholderdialoog voor hetvormen van het beleid.We zijn ook vraaggestuurd vanuitonze partners, dus we gebruikenonze partners ook voor het vaststellenwat de onderwerpen zijn waarop wijons moeten richten.Je had vroeger in Nederland demilieuverslagen en de socialejaarverslagen. Sinds 1997 is het meerrichting duurzaamheid gegaan, enook meer richting vrijwilligheid.Ieder bedrijf deed het op zijn eigenmanier, dingen waren niet tevergelijken. De hele internationalestandaardisatie discussie is snelIk denk niet dat je kuntrapporteren zonder dat je deomgeving geraadpleegd hebt ofin kaart gebracht hebt wat deissues zijn. Daar speelt altijd eensoort van druk mee. Er zijn welwat bedrijven onder drukgelegd, zoals Philips, Shell ABNAMRO en ING. Dat heeft weldegelijk gewerkt. Maar Gulpenerniet, die is begonnen om zich heelerg te onderscheiden op MVOomdat ze daar investeringen inhebben gedaan. Campina ook. Zozijn er steeds meer bedrijven diemeer positief beginnen.Bedrijven kijken naar elkaar,maar bedrijven hebben welonderscheidende kwaliteitendaarin om te rapporteren.Het zijn meestal de adviesbureaus,die de verslagen schrijven en datis een zwakte van verslaggeving.Er is maar een heel klein team vanmensen intern bij betrokken en opde hoogte, samen met externeBedrijven met een groot budget,met een reputatieschade hebbenhet snel opgepakt. Het was voorconsumentproducten gerichtebedrijven vooral bedreiging maar ookeen kans.Dan heb je nog de helemilieuwetgeving in hetproductieproces. En natuurlijk derisico’s, en hele grote ongelukken,zoals Bopal in de chemiesector. Datzijn eigenlijk een beetje negatiefrisicomijdende bedrijven. Dan zijner nu ook langzamerhand bedrijvendie het als kans zien om zich positiefte onderscheiden, maar er blijft eenweerstand: moeten we het wel zodoen?In die zin zijn het voorlopers diebeginnen, ook in sectoren die nogniet heel erg MVO waren. Desectoren die toch wel MVO zijn vannature, keuze of overtuiging, diekrijgen langzamerhand het gevoel datze links worden ingehaald doorachterlopers met een mooi verhaal enEr komen steeds nieuweverslagen en verslaggevendeorganisaties bij. Eerst had je omde zoveel jaar, nu wordt het steedsmeer jaarlijks. Ik heb het idee datze dikker worden. Dat istegelijkertijd goed en mindergoed. Goed, omdat je een beterbeeld krijgt van wat er nu echtspeelt, het verhaal erachter. Vande andere kant wordt het ook watdiffuser, waar hebben we nouover. Ik zou het liefst toch in lijngaan met directieverslag, waarinfinanciële criteria netjes op eenrijtje staan over de jaren. Dat ereen ontwikkeling te zien is. Zozouden MVO verslagen ookmoeten zijn, meer state-of-the-art.Binnen MVO kan het nog eenstuk beter geoperationaliseerdworden. De verslagen zijn nu nogvrij complex met referenties ineen index naar alle GRIindicatoren.Er zou, net als bijfinanciële verslaggeving, meerDecember 2005 107

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevinggehad, midden jaren 90.Toen was het echt eenissue, er was behoeftenaar voorbeelden. Watis wel/niet belangrijk.Toen is het leerprocesbegonnen en GRI inleven geroepen, er wasecht behoefte. Devoorbeelden die je toenhad, zijn de Bodyshop enShell. De verspreidingvan kennis door KPMG,Unilever, Shell en PWCen andere adviesorganisaties is heelbelangrijk geweest.Door de Rio Conferentieen Brundtland kwam hetmeer in de openheid. Detheoretische en politiekediscussie, ook richtingbedrijfsleven, heeftdaarmee praktischehandvaten gekregen.Financiële rapportagewerkt als soort vangewoonterecht dat eenbasis vormt voor allerleiverkeer tussen actoren.Dat is gebruikt ommaatschappelijke thema’sbespreekbaar enuitvoerbaar te krijgenbinnen het bedrijfsleven.Er moest toch een maniergevormd worden omactoren mee te krijgen.Dus zelfregulering enduurzaam, dan kom je alheel snel op transparantieen rapportage.jaarverslagen. Sinds 1997 ishet meer richtingduurzaamheid gegaan, enook meer richtingvrijwilligheid. Ieder bedrijfdeed het op zijn eigen manier,dingen waren niet tevergelijken. De heleinternationalestandaardisatie discussie issnel gegaan, en heeft ookgeleid heeft tot de oprichtingvan het GRI. Opinternationaal niveau zijn grotemultinationals gaanrapporteren. Het GlobalCompact, de OESOrichtlijnen,de WorldBusiness Council, GRI, enAccountability hebben eenbelangrijke rol gespeeld in destandaardisatie discussie. EnShell natuurlijk die begonnenis met het eerst echteduurzaamheidsverslag, en hetidentificeren van keyperformance indicators. Watwel een standaard heeft gezet,die driepoot samen heeftgebracht. En daarin is een heleontwikkeling geweest en nuzie je dat het nog steedsgaande is eigenlijk. Dat je ookecht de ontwikkelingen kuntmeten.Duurzaamheid is eenmaatschappelijk veranderendthema wat ook qua inhoudveranderd, de conjunctuurverandert ook mee. Dat zie jeook binnen de GRI, datveranderd ook mee.Dutch sustainability reseach(DSR) die hebben hun eigenbenchmark gedaan, dan heb jeBerenschot en Nijenrode dieeen transparantie benchmarkhebben. Zo heb je allerleirating agencies en adviseursdie met behulp van de GRIcriteria wel hun eigenafwegingen kunnen maken. Ikdenk dat daardoor dat soorttrends, zeker ook in definanciële wereld, mede met deperformance indicators. Watwel een standaard heeft gezet,die driepoot samen heeftgebracht. En daarin is een heleontwikkeling geweest en nu zieje dat het nog steeds gaande iseigenlijk. Dat je ook echt deontwikkelingen kunt meten.Duurzaamheid is eenmaatschappelijk veranderendthema wat ook qua inhoudveranderd, de conjunctuurverandert ook mee. Dat zie jeook binnen de GRI, datveranderd ook mee.Dutch sustainability reseach(DSR) die hebben hun eigenbenchmark gedaan, dan heb jeBerenschot en Nijenrode dieeen transparantie benchmarkhebben. Zo heb je allerleirating agencies en adviseursdie met behulp van de GRIcriteria wel hun eigenafwegingen kunnen maken. Ikdenk dat daardoor dat soorttrends, zeker ook in definanciële wereld, mede met dekomst van de GRI ookmakkelijker wordt om in definanciële wereld op basis vanniet financiële criteria eenafweging te kunnen maken. Ikdenk dat het GRI daarin eengat heeft gevuld, en dus ookvoor harmonisatie in het geheelvan triple P onderzoek.Bedrijven met een grootbudget, met eenreputatieschade hebben hetsnel opgepakt. Het was voorconsumentproducten gerichtebedrijven vooral bedreigingmaar ook een kans. Er warenook bedrijven die.Dan heb je nog de helemilieuwetgeving in hetproductieproces. En natuurlijkde risico’s, en hele groteongelukken, zoals Bopal in dechemiesector. Dat zijneigenlijk een beetje negatiefrisicomijdende bedrijven.Dan zijn er nu ooklangzamerhand bedrijven diegegaan, en heeft ook geleid heefttot de oprichting van het GRI. Opinternationaal niveau zijn grotemultinationals gaan rapporteren. HetGlobal Compact, de OESOrichtlijnen,de World BusinessCouncil, GRI, en Accountabilityhebben een belangrijke rol gespeeldin de standaardisatie discussie. EnShell natuurlijk die begonnen is methet eerst echteduurzaamheidsverslag, en hetidentificeren van key performanceindicators. Wat wel een standaardheeft gezet, die driepoot samen heeftgebracht. En daarin is een heleontwikkeling geweest en nu zie je dat‘t nog steeds gaande is eigenlijk. Datje ook echt de ontwikkelingen kuntmeten.Duurzaamheid is eenmaatschappelijk veranderend themawat ook qua inhoud veranderd, deconjunctuur verandert ook mee. Datzie je ook binnen de GRI, datveranderd ook mee.Dutch sustainability reseach (DSR)die hebben hun eigen benchmarkgedaan, dan heb je Berenschot enNijenrode die een transparantiebenchmark hebben. Zo heb je allerleirating agencies en adviseurs die metbehulp van de GRI criteria wel huneigen afwegingen kunnen maken. Ikdenk dat door dat soort trends, zekerook in de financiële wereld, medemet de komst van de GRI ookmakkelijker wordt om in definanciële wereld op basis van nietfinanciële criteria een afweging tekunnen maken. Ik denk dat het GRIdaarin een gat heeft gevuld, en dusook voor harmonisatie in het geheelvan triple P onderzoek.adviseurs van bijvoorbeeld eenKPMG, een groep professionalsdie dat mooi opschrijft. Maardaarmee is het nog helemaal nietecht iets van het bedrijf zelf. Deverslagen kunnen wel degelijk eenfunctie hebben, juist om dat kleinegroepje van diehards binnen deorganisatie eencommunicatiekanaal te geven ommedewerkers op MVO criteria teoordelen/ ook die MVO prestatieste laten invullen. Nu hebbenbijvoorbeeld ABN AMRO enShell duidelijk wat die zijn. En dathadden ze nooit kunnen stellen alser geen verslag was geweestwaarin de criteria op een rijtjewordt gezet. In die zin is het zekerintern. Ik denk dat die vragen nupas aan het licht komen.Iedereen kijkt naar elkaar. Maarhoe het echt in de praktijk gaatweet ik niet. Het sluit ook wel aanbij de eigen identiteit van eenorganisatie. Dus ik denk wel datze naar elkaar kijken, maar ook:‘wat past bij ons’.geld en dan moeten wij toch ook. Endan krijg je een dynamiek die ikinteressant vind.MVO Nederland is met thema’s vanmaatschappelijk vlak doorstakeholderdialoog vormgegeven. Opbasis van die dialoog hebben we tienthema’s kunnen identificeren. En nugaan we steeds in ‘ronde tafels’ metdeskundigen uit het veld om vanuithun diverse achtergronden te kijkenwat die thema’s zijn.We gebruiken destakeholderdialoog voor hetvormen van het beleid.We zijn ook vraaggestuurd vanuitonze partners, dus we gebruikenonze partners ook voor hetvaststellen wat de onderwerpenzijn waarop wij ons moetenrichten.aandacht moeten zijn voor deontwikkeling bv. over 5 jaar. Erstaat meer in rapporten overthema’s als mensenrechten,internationale armoedebestrijding.Milieu is een beetje ingeburgerd,sociaal begint wat meer aandachtte krijgen. Diversiteit enintegratie, daar zie je welontwikkelingen in.De trends richting CorporateCovernance en code Tabaksblatvoor MVO. Het moet eendynamisch proces zijn, als jehelemaal reguleert sla je het dood.En waar het uiteindelijk omgaat,is een factsheet: dit was het – ditis het – dit is de ontwikkeling –dat zijn de doelstellingen voor detoekomst – en zo wil ik het gaanaanpakken. Ik wil gewoon wetendat er een positieve ontwikkelingis, of een negatieve ontwikkeling.Dat het dus leidt tot innovaties,kansen. Duurzaamheid is in diezin continuïteit, positievecontinuïteit.Ik denk dat het in de toekomsttoch gaat richting verplichting,dat je algemene consensus krijgtdat dit gewoon moet. Dat je danook een regulerend kader hebt,net als bij de financiëleverslaggeving. Ik denk dat diekant op zou moeten gaan wil hetzin hebben. Het proces daartoe,zal met horten en stoten gaan. Ikdenk dat de nadruk echt moetliggen op continuïteit en er moeteen soort minimum kaderliggen. Anders blijft destandaard laag.Zeker de percepties vanstakeholders is wel interessant,want als je kunt aantonen dat jestakeholders positiever zijn gaandenken naar aanleiding van devergrote transparantie, heeft datook meerwaarde voor deonderneming. Daar is nog heelweinig onderzoek naar gedaan.Het was een van deonderzoeksvragen die wegeformuleerd hadden op onzeonderzoeksmarkt van afgelopenDecember 2005 108

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingDHVIn 1987 begon DSM meteen milieujaarverslag. Zijwaren laat met deovergang naar eenduurzaamheidsverslag, EnShell was denk ik deeerst, na de Brentsparaffaire, die met het Shellreport kwam. Ik denk dattoen de ING vrij snel was,die waren ook al heel snelmet een milieuverslag.ING heeft nu al zes ofzeven keer eenmaatschappelijkverslaguitgebracht, en een jaar oftien een milieujaarverslag.Philips is toen ook meteen milieuverslaggekomen en was ook laatmet een sustainabilityreport. ABN AMRO ispas dit jaar gekomen meteen sustainability report.Unilever heeft nog steedsgeen rapport.De aanleiding voorduurzamheidsverslaggeving is de druk van deduurzame beleggerswereld, en anderestakeholders,bijvoorbeeld EZ, dealgemenemaatschappelijkeontwikkeling. In definanciële wereld is hetzelfs een concurrentiekomst van de GRI ookmakkelijker wordt om in definanciële wereld op basis vanniet financiële criteria eenafweging te kunnen maken.Ik denk dat het GRI daarineen gat heeft gevuld, en dusook voor harmonisatie in hetgeheel van triple P onderzoek.Duurzaamheidsverslaggevingis het integraal verslag doenvan prestaties op het gebiedvan people, planet en profit,waarbij profit vaak nog nietmeegenomen wordt, omdat hetoverlapt met het financieeljaarverslag.In Nederland is het begonnenmet milieujaarverslaggeving. Dat is dooreen aantal bedrijven vrijwilligopgepakt en toen kwam inNederland ook de wettelijkemilieujaarverslagplicht. WetMilieubeheer, dat bestond uittwee gedeelten, eenoverheidsverslag en eenpubliek milieujaarverslag. Eris met bemiddeling een soorthandreiking gekomen. Dat isnet weer afgeschaft, maar datheeft in Nederland wel voorgezorgd dat bedrijven daarmee bezig gingen en dat zevoor de verslagen gegevensverzamelden. Zo kwamen zeerachter dat ze hun registreringniet goed voor elkaar hadden.Toen kwam vanuit Engeland,vanuit SustainAbility,duurzaam ondernemen de hoekom kijken. Peolpe, planet,profit heeft een verdere draaigegeven aan het verhaal vanBrundtland (‘our commonfuture’). UNEP deed altijd eensoort benchmark onderhet als kans zien om zichpositief te onderscheiden, maarer blijft een weerstand: moetenwe het wel zo doen?In die zin zijn het voorlopersdie beginnen, maar ook insectoren die nog niet heel ergMVO waren. De sectoren dietoch wel MVO zijn van nature,keuze of overtuiging, diekrijgen langzamerhand hetgevoel dat ze links wordeningehaald door achterlopersmet een mooi verhaal en gelden dan moeten wij toch ook.En dan krijg je een dynamiekdie ik interessant vind.In Nederland ging het verdertoen duurzaamheid de hoek omkwam kijken, milieu viel eenbeetje van de agenda af. Je zagdat milieujaarverslaggevingeen beetje uitbreidde naar meersociale aspecten in een sociaaljaarverslag. Toen kreeg je hetGRI, qua ontwikkeling, vanaf1997. Dat is in Nederland heelbeperkt opgepakt in het begin.In 1997 waren de eersterichtlijnen van 1997 bekend (in1999 gepubliceerd), de draftguidelines.DHV heeft toeneen paar sponsors gezocht enhet GRI om toestemminggevraagd om ze in hetNederlands te vertalen. Omde richtlijnen bekend temaken aan het Nederlandsebedrijfsleven, heb ik eenseminar georganiseerd. Datheb ik nu zes keer gedaan,samen met het VBDO en SNSReaal, later is het GRI en EZaangehaakt. Daarmee hebbenwe veel bedrijven weten aan tespreken. Veel zendingswerkgedaan, brancheverenigingenbetrokken en praatjesgehouden over verslaggeving.Steeds meer bedrijven, metname de beursgenoteerdebedrijven, gingen demilieujaarverslagen omturnen.Shell is daar een voorloper ingeweest, zij hebben meegedaanDe omgeving wordt steedsbelangrijker. We zijn natuurlijk veelvoor klanten bezig op het gebied vanduurzaamheid, dan krijg je natuurlijkook de vraag: ‘wat doen jullie zelf?’.De klant is voor ons een belangrijkestakeholder op dat gebied, maar ookzijn we bezig met de lokaleomgeving, participeren. Gewoon,zoals projecten in Amersfoort. Ethiekzijn we ook mee bezig, hetintegriteitsverhaal. De bouwfraudeheeft in onze branche natuurlijk flinkaandacht gegeven aan de integriteit,vanuit de stakeholders die daarinparticiperen.In Nederland ging het verder toenduurzaamheid de hoek om kwamkijken, milieu viel een beetje van deagenda af. Je zag datmilieujaarverslaggeving een beetjeuitbreidde naar meer sociale aspectenin een sociaal jaarverslag. Toenkreeg je het GRI, quaontwikkeling, vanaf 1997. Dat is inNederland heel beperkt opgepaktin het begin. In 1997 waren de eersterichtlijnen van 1997 bekend (in 1999gepubliceerd), de draft-guidelines.DHV heeft toen een paar sponsorsgezocht en het GRI om toestemminggevraagd om ze in het Nederlands tevertalen. Om de richtlijnen bekendte maken aan het Nederlandsebedrijfsleven, heb ik een seminargeorganiseerd. Dat heb ik nu zeskeer gedaan, samen met het VBDOen SNS Reaal, later is het GRI en EZEr zijn steeds meer bedrijven diestakeholder meetingsorganiseren om het verslag tebespreken en vragen expliciet omreacties van stakeholders. DouweEgberts doet dat bijvoorbeeld,Nutreco, Shell (met tellshell). Ineen nieuw verslag grijpen ze terugop reacties op het vorige verslag.Het algemene publiek leest nietveel verslagen, dan krijg je nietveel reacties. Maar als bedrijvenhet echt organiseren, indialoogvorm, dan komenstakeholders toch wel met goedeideeën waar bedrijven gebruik vankunnen maken.Organisaties plukken goedeideeën van anderen en gooien ereen eigen saus over. Je hoeft ookniet steeds het wiel uit te vinden.Dat is benchmarking. Doen julliehet goed, waarom doen jullie hetgoed, kunnen wij dat ook doen?In Nederland ging het verder toenduurzaamheid de hoek om kwamkijken, milieu viel een beetje van deagenda af. Je zag datmilieujaarverslaggeving een beetjeuitbreidde naar meer sociale aspectenin een sociaal jaarverslag. Toen kreegje het GRI, qua ontwikkeling, vanaf1997. Dat is in Nederland heelbeperkt opgepakt in het begin. In1997 waren de eerste richtlijnen van1997 bekend (in 1999 gepubliceerd),de draft-guidelines. DHV heeft toeneen paar sponsors gezocht en het GRIom toestemming gevraagd om ze inhet Nederlands te vertalen. Om derichtlijnen bekend te maken aan hetNederlandse bedrijfsleven, heb ik eenseminar georganiseerd. Dat heb iknu zes keer gedaan, samen met hetVBDO en SNS Reaal, later is hetGRI en EZ aangehaakt. Daarmeehebben we veel bedrijven weten aante spreken. Veel zendingswerkgedaan, brancheverenigingenbetrokken en praatjes gehouden oververslaggeving. Steeds meerbedrijven, met name debeursgenoteerde bedrijven, gingende milieujaarverslagen omturnen.Shell is daar een voorloper ingeweest, zij hebben meegedaan aande allereerste pilot van de draftguidelines,zij zijn in Nederland alseerste met een triple P reportgekomen.Zo is het verder gegaan, het gaat nuheel snel. Ik denk dat het VBDOmaandag. Dat is wel belangrijkom daar beter zicht op te krijgen.Wil je ook de dynamiek vanverslaggeving staande houden.Jaarlijkse rapportage is hetgangbaarst. Het aantalverslaggevers neemt nubehoorlijk toe.Veel bedrijven verzamelen degegevens alleen voor het jaarlijkseverslag en doen er verder nietsmee. Bij financiële gegevens zieje natuurlijk met dekwartaalreportages, dat hetsturingsinformatie is inmanagement informatiesystemenen gestuurd wordt. Die slag moetin deduurzaamheidsverslaggeving noggemaakt worden. Er zijn duidelijkmeer bedrijven die in eenonderzoek aangeven dat ze ookdie kant op willen, dat zeinformatiesystemen daarvoorwillen laten ontwikkelen ofaanschaffen.In onderwerpen is ook eenverschuiving op te merken. Daarzie je wel ontwikkeling in. In hetbegin was het dat bedrijven alleende kwantitatieve GRI-indicatorenoplepelde. En dat is nu passé, zegaan nu meer over hun visie enstrategie rapporteren. Er wordtmeer geschreven over destakeholderdialoog hoe ze datdoen, de dilemma’s waar eenorganisatie mee zit. Dat iseigenlijk de bedoeling van MVO,dat bedrijven aangeven waar zemee zitten.Duurzaamheidsverslaggeving zalDecember 2005 109

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingitem geweest. De eenwilde niet onder doenvoor de ander.Ik denk dat detransparantie benchmarkvan vorig jaar wel watextra stimulans is geweestvoor bedrijven die daareen beetje achteraan instonden.In Nederland is hetbegonnen met milieujaarverslaggeving. Dat isdoor een aantal bedrijvenvrijwillig opgepakt entoen kwam in Nederlandook de wettelijkemilieujaarverslagplicht.Wet Milieubeheer, datbestond uit tweegedeelten, eenoverheidsverslag en eenpubliek milieujaarverslag.Er is met bemiddeling eensoort handreikinggekomen. Dat is net weerafgeschaft, maar dat heeftin Nederland wel voorgezorgd dat bedrijvendaar mee bezig gingen endat ze voor de verslagengegevens verzamelden.Zo kwamen ze erachterdat ze hun registreringniet goed voor elkaarhadden.milieujaarverslagen en laterduurzaamheidsverslaggevingen engaging stakeholders. Datis een beetje een internationaleontwikkeling geweest.Verschillende organisaties,waaronder Ceres in Amerika,hebben richtlijnen gemaakt.In Nederland ging het verdertoen duurzaamheid de hoek omkwam kijken, milieu viel eenbeetje van de agenda af. Je zagdat milieujaarverslaggevingeen beetje uitbreidde naar meersociale aspecten in een sociaaljaarverslag. Toen kreeg je hetGRI, qua ontwikkeling,vanaf 1997. Dat is inNederland heel beperktopgepakt in het begin. In 1997waren de eerste richtlijnenvan 1997 bekend (in 1999gepubliceerd), de draftguidelines.DHV heeft toeneen paar sponsors gezocht enhet GRI om toestemminggevraagd om ze in hetNederlands te vertalen. Omde richtlijnen bekend te makenaan het Nederlandsebedrijfsleven, heb ik eenseminar georganiseerd. Datheb ik nu zes keer gedaan,samen met het VBDO en SNSReaal, later is het GRI en EZaangehaakt. Daarmee hebbenwe veel bedrijven weten aan tespreken. Veel zendingswerkgedaan, brancheverenigingenbetrokken en praatjesgehouden over verslaggeving.Steeds meer bedrijven, metname de beursgenoteerdebedrijven, gingen demilieujaarverslagen omturnen.Shell is daar een voorloper ingeweest, zij hebbenmeegedaan aan de allereerstepilot van de draft-guidelines,zij zijn in Nederland als eerstemet een triple P reportgekomen.Zo is het verder gegaan, hetaan de allereerste pilot van dedraft-guidelines, zij zijn inNederland als eerste met eentriple P report gekomen.Zo is het verder gegaan, hetgaat nu heel snel. Ik denk dathet VBDO daar heelbelangrijk in is, in hetstimuleren van bedrijven enhet stellen van vragen opAVA’s. En natuurlijk de EZtransparantiebenchmark vanvorig jaar heeft ook veel stofdoen opwaaien, veelachterblijvers wakker gemaakten gestimuleerd.Als bedrijven metduurzaamheidsverslaggevingbegonnen gingen ze echt nietbuiten het GRI om. Er zijn ookbedrijven die het niet doen. Eris verschil per branche,bijvoorbeeld de bouwbrancheloopt erg achter, daar zie je nupas de eerste initiatieven voorduurzaamheidsrapporten. Dechemische branche, devoedingsmiddelenindustrie, definanciële wereld hebben hetgoed opgepakt.Ik vind wel dat NGO’s het nietgoed oppakken, behalve hetVBDO. De reden waarom hetpubliek milieujaarverslag weeris verwijderd uit de wet, is datNGO’s er weinig mee hebbengedaan. Ze hebben toen hardgeroepen, maar hebben weiniggedaan met de verslagen. Deindividuele dialoog metbedrijven hebben ze welopgepakt. Bedrijven blijvenmet dozen vol verslagen zitten.De NGO’s maken er weiniggebruik van. Die wijzen deachterban die niet eens op hetbestaan van de verslagen.Ik vind over het algemeen weldat organisaties het traaghebben opgepakt in de zin vanhet koppelen aan de AVA.Beursgenoteerde bedrijvenaangehaakt. Daarmee hebben we veelbedrijven weten aan te spreken. Veelzendingswerk gedaan,brancheverenigingen betrokken enpraatjes gehouden oververslaggeving. Steeds meerbedrijven, met name debeursgenoteerde bedrijven, gingende milieujaarverslagen omturnen.Shell is daar een voorloper ingeweest, zij hebben meegedaan aande allereerste pilot van de draftguidelines,zij zijn in Nederland alseerste met een triple P reportgekomen.Zo is het verder gegaan, het gaat nuheel snel. Ik denk dat het VBDOdaar heel belangrijk in is, in hetstimuleren van bedrijven en hetstellen van vragen op AVA’s. Ennatuurlijk de EZtransparantiebenchmark van vorigjaar heeft ook veel stof doenopwaaien, veel achterblijvers wakkergemaakt en gestimuleerd.daar heel belangrijk in is, in hetstimuleren van bedrijven en hetstellen van vragen op AVA’s. Ennatuurlijk de EZtransparantiebenchmark van vorigjaar heeft ook veel stof doenopwaaien, veel achterblijvers wakkergemaakt en gestimuleerd.Als bedrijven metduurzaamheidsverslaggevingbegonnen gingen ze echt niet buitenhet GRI om. Er zijn ook bedrijven diehet niet doen. Er is verschil perbranche, bijvoorbeeld debouwbranche loopt erg achter, daarzie je nu pas de eerste initiatievenvoor duurzaamheidsrapporten. Dechemische branche, devoedingsmiddelenindustrie en definanciële wereld hebben het goedopgepakt.Ik vind dat NGO’s het niet goedoppakken, behalve het VBDO. Dereden waarom het publiekmilieujaarverslag weer is verwijderduit de wet, is dat NGO’s er weinigmee hebben gedaan. Ze hebben toenhard geroepen, maar hebben weiniggedaan met de verslagen. Deindividuele dialoog met bedrijvenhebben ze wel opgepakt. Bedrijvenblijven met dozen vol verslagenzitten. De NGO’s maken er weiniggebruik van. Die wijzen deachterban die niet eens op het bestaanvan de verslagen.Ik vind over het algemeen wel datorganisaties het traag hebbenopgepakt in de zin van hetkoppelen aan de AVA.Beursgenoteerde bedrijven begonnenmet dat het verslag op tijd kwamvoor de AVA, en daar ook gewooneen onderwerp van maakten.Echter de meeste bedrijven maaktengewoon hun verslag en kwamen veellater dan de AVA, dan zondercommunicatie lag het er opeens. Nuzie je een aantal bedrijven metpersberichten komen, specifieke persbijeenkomsten. Maar echt gekoppeldaan de AVA dat gebeurt nog nietmeer branche specifiek gaan. Hetgaat naar meer meerjaarlijksesturingsinformatie toe in hetverslag, zoals in een financieelverslag. Er zal meer wordenvertaald, niet alleen op holdingniveau, maar dat er ook op eenandere manier mee om wordtgegaan.Internet.En een tweedeling in hetrapporteren, beursgenoteerde enniet-beursgenoteerdeondernemingen. Voor debeursgenoteerde bedrijven geldtdat analisten opletten, datdatabanken erop gericht zijn omze te ranken. Dat zal voor de nietbeursgenoteerde bedrijvenallemaal nog niet spelen. Ik denkdat het daar wat verder uit elkaargroeit.Misschien dat groepen bedrijvenverslag uitbrengen overindustriële locaties waarverschillende bedrijven zitten. Jekrijgt natuurlijk een tweedeling.Shell maakt natuurlijk een Shellreport worldwide, maar dan blijfthet toch als lokale bewonerinteressant wat het bedrijf naastjou voorstelt.Ik denk dat digitaal belangrijkerwordt, dat analisten meer samenwerken. Je ziet nog steeds datanalisten duurzaamheid op hunvragenlijstje hebben. Het GRI zalzich wel aardig moeten bewijzen,bijvoorbeeld in de relatie metISO. De ISO ontwikkeld nu eensoort guidance document. ISOheeft van oorsprong ook hetvoornemen gehad om een keervoor het milieuverslag eenstandaard te ontwikkelen. het GRIen ISO bijten elkaar daarin eenbeetje.Ik denk dat het GRI wel verderdoor gaat, het is toch wel eenredelijke standaard en kostenoch moeite om de partijensteeds weer bij elkaar tekrijgen. Als iets nieuw is,waarvan alle bedrijven kunnenprofiteren en bedrijven hebbenDecember 2005 110

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGoodCompanyKPMGBegin jaren 90.Corus, Dow Benelux enBSO Origin warenvoorlopers.Als je vijf of zes jaarterug gaat, dan zie je dathet begonnen is. Wat jeziet is een soort trapje,eerst milieu, dan ookveiligheid en ook healthen safety, dat waren deeerste socialegaat nu heel snel. Ik denk dathet VBDO daar heel belangrijkin is, in het stimuleren vanbedrijven en het stellen vanvragen op AVA’s. Ennatuurlijk de EZtransparantiebenchmark vanvorig jaar heeft ook veel stofdoen opwaaien, veelachterblijvers wakker gemaakten gestimuleerd.Duurzaamheids-verslaggevingis het totaal aan communicatiedoor een organisatie over hetbeleid en de prestaties opmilieu, sociaal en economischegebied.Als startpunt het Shell Reportin 1998, het eerste echteduurzaamheidsverslag van eenmultinational.Verslaglegging is over deafgelopen jaren volwassengeworden; redelijke mate vanovereenstemming van inhoud(GRI), vorm (papier enInternet) en proces (intern,stakeholders).Daaronder verstaan we nietfinanciëleverslaglegging vanbedrijven, waarbij de volgendeelementen een rol spelen:milieu, socialeaangelegenheden,intern/extern, economischeaspecten, de economischebegonnen met dat het verslagop tijd kwam voor de AVA, endaar ook gewoon eenonderwerp van maakten.Echter de meeste bedrijvenmaakten gewoon hun verslagen kwamen veel later dan deAVA, dan zondercommunicatie lag het eropeens. Nu zie je een aantalbedrijven met persberichtenkomen, specifieke persbijeenkomsten. Maar echtgekoppeld aan de AVA datgebeurt nog niet echt. Het moetdan ook echt geagendeerdworden. Ik vind dat bedrijvenhierin wel wat vertraagd zijn.Als startpunt het Shell Reportin 1998, het eerste echteduurzaamheidsverslag van eenmultinational.Verslaglegging is over deafgelopen jaren volwassengeworden; redelijke mate vanovereenstemming van inhoud(GRI), vorm (papier enInternet) en proces (intern,stakeholders).Er waren bedrijven die zeiden:eigenlijk is dat milieugedeeltevoor ons oninteressant, zoalsbanken, het gaat ons om veelandere dingen.Vooral het idee dat je heelgoed moet luisteren naar jestakeholders, kijken wie jeAls startpunt het Shell Report in1998, het eerste echteduurzaamheidsverslag van eenmultinational.Verslaglegging is over de afgelopenjaren volwassen geworden;redelijke mate vanovereenstemming van inhoud(GRI), vorm (papier en Internet)en proces (intern, stakeholders).De maatschappij erkent dat MVOeen belangrijk issue is bijbedrijven, dat wordt hier internook gedacht.Er zijn stakeholders die KPMG graagde spiegel voorhouden.Wat we hebben gezien in hetverleden aan verslagen, zoals hetDe ervaring is dat bedrijven zichzich met een aantal peerbedrijvenvergelijken, goed in degaten houden. Dat betekend datals deze bedrijven stappenzetten (bv. Philips, Heineken,Unilever en Shell) andereondernemingen deze met eenvertraging van een paar jaarvolgen. Anders gezegd: maarbeperkt aantal bedrijven willenecht tot de voorlopers horen, velenwillen liever ‘fast followers’ zijn.Organisaties zijn ontvankelijkvoor druk van buitenaf. Er zijnbedrijven die er serieus meeomgaan en gevoelig zijn voor designalen uit de omgeving, hetproberen op te pakken en daaropproberen te reageren.Ik hoor bedrijven die zeggenecht. Het moet dan ook echtgeagendeerd worden. Ik vind datbedrijven hierin wel wat vertraagdzijn.De omgeving wordt steedsbelangrijker. We zijn natuurlijk veelvoor klanten bezig op het gebied vanduurzaamheid, dan krijg je natuurlijkook de vraag: ‘wat doen jullie zelf?’.De klant is voor ons eenbelangrijke stakeholder op datgebied, maar ook zijn we bezig metde lokale omgeving, participeren.Gewoon, zoals projecten inAmersfoort. Ethiek zijn we ook meebezig, het integriteitsverhaal. Debouwfraude heeft in onze branchenatuurlijk flink aandacht gegeven aande integriteit, vanuit de stakeholdersdie daarin participeren.De maatschappij erkent dat MVOeen belangrijke issue is bijbedrijven, dat wordt hier internook gedacht.Er zijn stakeholders die KPMG graagde spiegel voorhouden.Wat we hebben gezien in hetverleden aan verslagen, zoals hetvanaf het begin meegedaan,maak je als bedrijf minderkosten dan wanneer jeachterblijft. Je kunt het alsbedrijf ook meer naar je handzetten, je hebt invloed en je kuntje er mee profileren. Die vraagis langzamerhand aan hetbijdraaien, en volgens mij zijner steeds minder bedrijven dieecht participeren en meedraaienin het GRI-proces. Daar moethet GRI wel mee oppassen datze steeds commerciëler wordenen steeds meer om geld gaanvragen. Dan zullen bedrijvenzeggen: hoho, wij zetten onzekennis in pro deo.In Nederland speelt de AA1000totaal niet. Ook wereldwijd hoorje weinig van. De Nederlandsevertaling is goed verkocht, maarik heb van nog geen bedrijfgehoord dat daar iets mee gedaanheeft.Er zijn maar twee organisatie inNederland die met SA8000gecertificeerd zijn.Maar er zijn eigenlijk ook geenandere richtlijnen.- Duurzaamheidsinformatie zalvolledig geïntegreerd worden inde gewone jaarverslagen, geenonderscheid meer.- Informatie zal ook veel meerreal-time worden aangeboden opInternet.- Tot slot ook veel meer interactietussen ondernemingen enstakeholders.KPMG heeft een onderzoekgedaan naar de ontwikkeling inrapporteren. Dat onderzoek geeftaan dat er nog steeds een stijgingis van het aantal bedrijven datrapporteert. We zitten inNederland nu ongeveer, uit hethoofd, op 40 bedrijven die eenDecember 2005 111

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingcomponenten. Later zie jeook andere elementenvoorbij komen,werknemersaangelegenheden, equalopportunities, diversiteit.Dat is eigenlijk de laatstetijd krachtig neergezet.Dat is wel een goedeontwikkeling.Milieu is een beetje eenijsbreker is geweest.Daarmee hebben wegeleerd dat je ook over jeniet-financiëleperformance ook kuntrapporteren, dat het goedis, dat je transparant moetzijn. Eigenlijk is die lijndoorgetrokken gewoonnaar de sociale aspecten.Ook omdat er nog al watschandalen zijn geweestdruk vanuit NGO’swaarbij sociale kwestieseen belangrijke rol spelen.Dat heeft heel veel indrukgemaakt op bedrijven,zoals kinderarbeid,mensenrechten, Birma,dat soort zaken. Ze zijndus steeds meer met deneus op de feiten gedrukt,dat ze daarover moetenrapporteren. Ik denk datde druk van demaatschappij, van deNGO’s daaraan bij heeftgedragen.impact van bedrijven oforganisaties. En wat we nu ookzien, zijn zaken die te makenhebben met CorporateGovernance, transparantie, enaccountability van deonderneming.Wat we hebben gezien in hetverleden aan verslagen, zoalshet milieuverslag, was quakwaliteit niet altijd evenconsistent. Over de jaren heenis de kwaliteit vanverslaggeving veranderd, veelprofessioneler geworden enveel meer kwantitatief ook.Doelstellingen en meetbaretargets in verslagen wordengroter, er is ook meer tendensnaar negatieve informatie.Daarnaast hebben we sinds1997 ook een anderebelangrijke ontwikkelinggezien, dat naast milieu ooksociale aspecten terugkomen. In het bijzonder delaatste tien jaar is dat volledigomgeslagen. Was vroeger hetmilieu dominant, dan is nude sociale component heeldominant geworden. Enaparte milieuverslagen tref jeeigenlijk alleen maar aan inontwikkelingsgebieden. Zowelvoor Nederland alsinternationaal zie je dezelfdetendens. De verificatie van deverslagen, de onafhankelijketoetsing van derden, neemtook gestaag toe. Vroeger wasdat nauwelijks aan de orde, nuzie je dat 30 tot 40 % van deverslagen worden doorafhankelijke partijen getoetst.Het is geleidelijk aan tot standgekomen.stakeholders zijn en daarnaluisteren, en daaropreageren. Dat idee is eigenlijkveel meer doorgekomen. Endat komt automatisch als jenaar stakeholders gaat kijkenals je klanten, dan kom je erautomatisch achter wat jeklanten interesseert. Datkunnen dan typische ballotagecommissies (?) zijn, customersatisfaction, dat soort zakenetc. Ik denk dat vrij geleidelijkis gegaan. Het is nog steedsniet perfect, maar de intentie iser.Wat we hebben gezien in hetverleden aan verslagen, zoalshet milieuverslag, was quakwaliteit niet altijd evenconsistent. Over de jaren heenis de kwaliteit vanverslaggeving veranderd, veelprofessioneler geworden enveel meer kwantitatief ook.Doelstellingen en meetbaretargets in verslagen wordengroter, er is ook meer tendensnaar negatieve informatie.Daarnaast hebben we sinds1997 ook een anderebelangrijke ontwikkelinggezien, dat naast milieu ooksociale aspecten terug komen.In het bijzonder de laatste tienjaar is dat volledigomgeslagen. Was vroeger hetmilieu dominant, dan is nu desociale component heeldominant geworden. En apartemilieuverslagen tref jeeigenlijk alleen maar aan inontwikkelingsgebieden. Zowelvoor Nederland alsinternationaal zie je dezelfdetendens.milieuverslag, was qua kwaliteit nietaltijd even consistent. Over de jarenheen is de kwaliteit vanverslaggeving veranderd, veelprofessioneler geworden en veelmeer kwantitatief ook.Doelstellingen en meetbare targetsin verslagen worden groter, er isook meer tendens naar negatieveinformatie. Daarnaast hebben wesinds 1997 ook een anderebelangrijke ontwikkeling gezien,dat naast milieu ook socialeaspecten terug komen. In hetbijzonder de laatste tien jaar is datvolledig omgeslagen. Was vroegerhet milieu dominant, dan is nu desociale component heel dominantgeworden. En aparte milieuverslagentref je eigenlijk alleen maar aan inontwikkelingsgebieden. Zowel voorNederland als internationaal zie jedezelfde tendens.innovatief te werken dat ze kijkennaar andere partijen, andereaspecten en daardoor ontdek jeveel meer van jezelf.Organisaties kijken heel sterk naarelkaar als het gaat om rapporteren,dat is benchmarking: naar elkaarkijken. Degenen die de rapportenlezen dat zijn vooral de bedrijvenzelf.Organisaties nemen wel gedragover van elkaar, maar bedenkenook wel nieuwe dingen, want zewillen graag dingen hebben dieanderen niet hebben. Uniek zijn.milieuverslag, was qua kwaliteit nietaltijd even consistent. Over de jarenheen is de kwaliteit vanverslaggeving veranderd, veelprofessioneler geworden en veelmeer kwantitatief ook.Doelstellingen en meetbare targetsin verslagen worden groter, er isook meer tendens naar negatieveinformatie. Daarnaast hebben wesinds 1997 ook een anderebelangrijke ontwikkeling gezien, datnaast milieu ook sociale aspectenterug komen. In het bijzonder delaatste tien jaar is dat volledigomgeslagen. Was vroeger het milieudominant, dan is nu de socialecomponent heel dominantgeworden. En apartemilieuverslagen tref je eigenlijkalleen maar aan inontwikkelingsgebieden.Zowel voor Nederland alsinternationaal zie je dezelfdetendens.verslag maken, of in eenfinancieel verslag iets noemen.Maar ik moet zeggen, inNederland stijgt het relatieftraag. Als je het bekijkt tenopzichte van andere landen, danvalt het in Nederland wel tegen.Organisaties zijn meer gaanrapporteren over de socialecomponent, CorporateGovernance en de stakeholderdialoog.Ik dat uiteindelijk toch datduurzaamheidsverslaggevingstructureel een onderdeel gaatworden inbedrijfsverslaglegging. Ik denkdat het financiële verslagmisschien in belang zalafnemen. Dat er nog welstatutaire financiële verslagengemaakt zullen worden, maarvoor een specialistischedoelgroep. (Er zijn ook mensendie zeggen dat er integratie zalplaatsvinden, in tegenstelling.)Ik verwacht toch ook wel dat erallerlei wettelijke regels gaankomen die minimale rapportagevereisten zullen vastleggen. Je zietdat ook steeds meer vanuit definanciële wetgeving, regelgeving,met name uit Amerika met deSarbanes Oxley. Daardoor wordende bedrijven steeds meer verplichtom te rapporteren over decontrolesystemen die zelf hebbeningezet, en dat heeft ookbetrekking op alle risico’s die temaken hebben met milieu,duurzaamheid.En nu ook de Europese‘Moderniseringsrichtlijn’ die ookvereist dat bedrijven milieu ensociale aspecten opnemen als datrelevant is in hun financiëleverslag.Ernst &YoungIn Nederland is menbegonnen met rapporterenin de jaren 70, het is toenblijven steken oppersoneelsinformatie, endaarna weggeëbd.In de jaren 90, doorBrundtland kwam deGebruiken het woordmaatschappelijkeverslaggeving, omdatduurzaamheid in het verledenis begonnen met het milieu enis geleidelijk uitgebreid metsociale aspecten. De termduurzaamheid heeft nog steedsVeel ondernemingen zijn ooitbegonnen met eenmilieuverslag. Dat hebben zeuitgebreid metpersoneelsinformatie,veiligheid en gezondheid. Ennu maken ze echt eenmaatschappelijk verslag, nietVeel ondernemingen zijn ooitbegonnen met een milieuverslag. Dathebben ze uitgebreid metpersoneelsinformatie, veiligheid engezondheid. En nu maken ze echt eenmaatschappelijk verslag, niet alleenover de eigen organisatie, maar ooksteeds vaker over de hele keten.Organisatie zijn ontvankelijkvoor druk vanuit de omgeving.Als er duidelijke vragen zijnvanuit de omgeving, of als erzaken gespeelt hebben (bv.productkwaliteit of kinderarbeid)dan zie je dat het jaar erop terug inhet verslag.Door internationale afspraken, inOESO verband, door regeringen is deregelgeving en de druk op hetbedrijfsleven groter geworden.Ook de bewustwording van mensenin het algemeen, voornamelijk vanorganisaties die consumentenvertegenwoordigen,In de hardcopy versie vanbedrijven verandert niet zoveel,maar op de website komt veelmeer informatie.Er komt steeds meer integratie(duurzaam en financieel), omdie integratie te bewerkstelligenmoet je compacter rapporteren.December 2005 112

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingVRAAGABNAMROaandacht voor milieu endergelijke terug. Als hetgaat om brede verslagen,is het sinds 1992, toen isdat een beetjeopgekomen.De aanleiding is deenorme rol van de VN.Door internationaleafspraken, in OESOverband, door regeringenis de regelgeving en dedruk op het bedrijfslevengroter geworden.Ook de bewustwordingvan mensen in hetalgemeen, voornamelijkvan organisaties dieconsumentenvertegenwoordigen,milieubewegingen dieveel groter zijn gewordenen veel meer zien indialoog met bedrijven inplaats van actie voeren.Wanneer is uw organisatiebegonnen met hetrapporteren over milieu ensociale gegevens naast degebruikelijke rapportageover financiële/economische gegevens?Is hier een specifiekeaanleiding voor geweest?Voor Nederland, brengenwe al heel lang eensociaal jaarverslag uitwaarinpersoneelsgegevensworden vermeld.bij veel mensen alleen deinterpretatie van alleen milieuin een bepaald aspect. Ondermaatschappelijkeverslaglegging kun je allesverstaan, en daar gaat het ookom, want de aandachtsgroepenveranderen steeds. Dus met dieterm dek je het beter af. Weverstaan wel hetzelfde als GRIeronder verstaat.Veel ondernemingen zijn ooitbegonnen met eenmilieuverslag. Dat hebben zeuitgebreid metpersoneelsinformatie,veiligheid en gezondheid. Ennu maken ze echt eenmaatschappelijk verslag, nietalleen over de eigenorganisatie, maar ook steedsvaker over de hele keten.De opkomst van de vraagnaar assurance/ naarcontrole van de richtlijnen.De steeds verdere integratiemet de financiëleverslaggeving.Kunt u aangeven wat uworganisatie verstaat onderduurzaamheidsverslaggeving?Kunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Duurzaamheidsverslaggevingnoemen we niet non-financialreporting, maar extra financialreporting, dus alles wat buitenhet directe financiële stukbelangrijk is voor eenalleen over de eigenorganisatie, maar ook steedsvaker over de hele keten.Organisaties geven steeds meerinformatie. Zowel afzonderlijkals in het directe verslag, datlijkt ook uit onderzoeken. Hetbegon bij multinationaleondernemingen en je ziet nuook dat er steeds meeraandacht komt voor het MKB.Kunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Hoe zijn de ontwikkelingen induurzaamheids-verslaggevingdoorgevoerd in uworganisatie?Vanaf 1998 voor Nederlandeen sociaal jaarverslag en eenmilieujaarverslag uitgegeven.We zijn wat later geweest danaantal andere organisaties.Deels bewust, omdat we eerstDe opkomst van de vraag naarassurance/ naar controle van derichtlijnen. De steeds verdereintegratie met de financiëleverslaggeving.Wij hebben niet zozeer doorstakeholders veranderingendoorgevoerd, het is meer interngeweest dat E&Y heeft gezegd dat zeeen uitgebreider verslag gaan maken.Als je naar de sector kijkt dan hebbenwe in ieder geval te maken metstrikte regelgeving betreffendeintegriteit, onafhankelijkheid,partijdigheid en competentie. Diedruk daarop is altijd al heel grootgeweest en het monitoren van onzeactiviteiten en alles op de vastleggingzelf. Dat heeft ook consequentiesvoor het beleid, naar mate onzeregelgeving strikter wordt (je weetmisschien in het verleden is dat metname in de onafhankelijkheidgeweest), dan leidt dat totbeleidsveranderingen.Meer aandacht voormaatschappelijke activiteiten is eenmeer interne activiteit, maar ookingegeven door de maatschappij diedat ook steeds belangrijker gaatvinden.Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?Welke methoden van rapporterenover sociale-, economische- enmilieugegevens zijn door uworganisatie gebruikt over de jarenheen?Waarom heeft uw organisatie dezemanier van rapporteren aangewend?Heeft uw organisatie op het gebeidvan duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?Eerst sociale jaarverslaggeving enmilieuverslagen en sinds twee jaarhet sustainability report. Tot nu toezijn het altijd rapporten geweest,gedrukte versies. Ze zijn wel achterafop Internet beschikbaar. Volgend jaarDe druk van organisaties alsAmnesty, Greenpeace, EZ, ende AVA is ook groot.Wij geven een ACC award uit(European SustainabilityReporting Award). Dat is eenvoorbeeld van best practice. Jeziet dan dat mensen daar naarkijken. Men wil het beter doendan de concurrent.Organisaties gaan op zoek naareen manier waarop zij zichkunnen onderscheiden. Ze kijkenwel naar wat de concurrentdoet, maar vervolgens zullen zehet net iets anders doen.Heeft uw organisatie gekeken naarde manier van rapporteren vangelijke organisaties in uwomgeving als het gaat omduurzaamheids-verslaggeving?Met welke reden heeft uworganisatie naar andereorganisaties gekeken?Heeft uw organisatieveranderingen doorgevoerd in deeigen organisatie als gevolg vanhet kijken naar/volgen van andereorganisaties?. Er is toen naar gekeken, we zijnin gesprek gegaan en hebbendaardoor en beleid opgezet metbetrekking tot die betreffendesector. Stakeholders hebben indie zin invloed gehad op hetmilieubewegingen die veel groterzijn geworden en veel meer zien indialoog met bedrijven in plaats vanactie voeren.Wij hebben niet zozeer doorstakeholders veranderingendoorgevoerd, het is meer interngeweest dat E&Y heeft gezegd dat zeeen uitgebreider verslag gaan maken.Als je naar de sector kijkt dan hebbenwe in ieder geval te maken metstrikte regelgeving betreffendeintegriteit, onafhankelijkheid,partijdigheid en competentie. Diedruk daarop is altijd al heel grootgeweest en het monitoren van onzeactiviteiten en alles op de vastleggingzelf. Dat heeft ook consequentiesvoor het beleid, naar mate onzeregelgeving strikter wordt (je weetmisschien in het verleden is dat metname in de onafhankelijkheidgeweest), dan leidt dat totbeleidsveranderingen.Meer aandacht voormaatschappelijke activiteiten is eenmeer interne activiteit, maar ookingegeven door de maatschappijdie dat ook steeds belangrijkergaat vinden.Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?Heeft uw organisatie op het gebeidvan duurzaamheid enduurzaamheids-verslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?Waarom heeft uw organisatie dezemanier van rapporteren aangewend?Heeft uw organisatie veranderingendoorgevoerd in de eigen organisatieals gevolg van het kijken naar/volgenvan andere organisaties?Er zijn een aantal veranderingendoorgevoerd doordat we in debestaande lines-of-businesssustainable developmentgeïntegreerd hebben.We hebben ervoor gekozen om eerstDan kun je veel details op dewebsite late, maar dekernactiviteiten daar gaat het om.De keten is nieuw, ookCorporate Governance,dilemma’s en verhandelbareemissierechten.In de toekomst krijg je integratiemet financiële verslaggeving.Maar ik denk ook dat men temaken krijgt met XBRL. Er kandan specifieke informatie voorspecifieke doelgroepen gemaaktworden. Dit is een belangrijkeontwikkeling, omdat het veelaandacht krijgt in verband met deadministratieve lastenverlichting.Het gaat ook spelen omdatverschillende overheden gaanzeggen dat bedrijven hunjaarrekening straks via XBRLmogen inleveren.Hoe denkt u dat deontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving inde toekomst zullen zijn?Is uw organisatie in de afgelopenjaren in kwaliteit en/of kwantiteitmeer gaan rapporteren?Is uw organisatie over de jarenheen over nieuwe en/of andereonderwerpen gaan rapporteren?Meer in kwantiteit en kwaliteitgaan rapporteren. Meerkwaliteit door groupwidereportage. En meer cijfers, meergedetailleerd.We hebben ervoor gekozen omDecember 2005 113

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingHeinekenMilieuverslagen ietskorter, maar ook almisschien wel een jaar oftien. Het totaalbeeld voorde hele ondernemingsinds twee jaar, over2003 en 2004.Om een goed beeld tekrijgen van de bank moetje inzicht hebben in definanciële dingen, maarook in andere elementenvan de bank. Samengeven die twee rapporteneen goed inzicht van debank.Wij rapporteren cyclisch:2000-2002-2004. Wegeven elke twee jaar eenduurzaamheidsverslaguit. Wat we ook hebbengedaan in 2001 en 2003en recentelijk is het gevenvan een update vanrelevante prestaties enontwikkelingen in eendocumentje te vinden oponze website.Er was een hele grotebehoefte aan hetmilieuverslag.Naar aanleiding van onsSafety, Health &Environment report watin 2002 is verschenen,zijn we opgenomen in deDow Jones Sustainabilityonderneming. Erbijconcentreren wij ons op destakeholders, dusaandeelhouders (vooralfinancieel verslag),werknemers, NGO’s,leveranciers, anderen en op demaatschappij in het geheel. Deelementen die wij willen wijbehandelen geven we weer inons duurzaamheidsverslag. Datzijn 5 focusgebieden, die tot nutoe ieder jaar hetzelfde zijn,zodat mensen kunnen zien watde veranderingen zijn en watde trend zijn in de 5 gebieden.Vanaf 1998 voor Nederlandeen sociaal jaarverslag en eenmilieujaarverslag uitgegeven.We zijn wat later geweest danaantal andere organisaties.Deels bewust, omdat we eerstiets wilden hebben waaroverwe konden rapporteren.Bedrijven zien steeds meer hetbelang en nut vanduurzaamheidsverslaggeving,maar het verschilt per sectorhoe intensief ze het doen.Wij zien maatschappelijkverantwoord ondernemen alsondernemen op een wijze dieeen antwoord geeft aan dewensen, eisen en verlangensvan stakeholders. En wij zienduurzaamheid meer als diewijze van ondernemen die inonze visie leidt tot eenduurzaam bedrijfsresultaat.Duurzaamheidsverslagleggingis verslaglegging over alleelementen van het ondernemendie de belangen vanstakeholders raakt. Van buitennaar binnen gedacht.Milieuverslagen werden allang door afzonderlijkewerkmaatschappijenuitgebracht. Het eerste verslagdat wij als groep Heinekeniets wilden hebben waaroverwe konden rapporteren.Wij geven in het rapport 5focusgebieden aan, die tot nutoe jaar op jaar hetzelfdezijn, zodat mensen kunnenzien dat er veranderingenzijn en wat de trend is in de 5gebieden.Voorduurzaamheidsverslaggevinghebben we geen nieuweorganisatie gebouwd, wehebben duurzaamheid in debestaande organisatieopgebouwd. Derapportagelijnen volgen inprincipe de bestaanderapportagelijnen. Voorduurzaamheid gaan de lijnenniet naar financiën maar naarsustainable development, maarwe bouwen heel groot voort opde bestaande organisatielijn.Wij zijn laat geweest metrapporteren, we hebben hetgeïntegreerd gedaan, dus geenapart milieujaarverslag, geenapart sociaaljaarverslag. Maarook rapporteren we groupwide,dat betekend dat we detotale ABN AMRO organisatieweergeven in hetduurzaamheidsverslag.In 2004 hebben we ons eersteduurzaamheidsverslaguitbracht over 2002/2003. Wehebben toen heel nadrukkelijknaar GRI gekeken en hebbenGRI ook gevolgd. Daarvoorhebben we informatiestromenmoeten ontwikkelen, omdatwe niet voor alles wat wekonden verzinnen de datahadden, we hebben een eigensystematiek vandatavergaring opgezet.Als je kijkt naar het milieu,daar hebben we een apartsysteem voor het ‘brewerycomparison system’. Dat is eenpuur internbenchmarkingsysteem voorproductiebedrijven. Het steltons in staat om de prestatiesgaan we het denk ik anders doen, nietmeer alles drukken, maar meerzichtbaar op internet zijn. Een minderdik rapport, makkelijker te lezen metachtergrond informatie op enverwijzingen naar Internet.Wij houden rekening bij hetmaken van rapporten, metfeedback die we krijgen op hetvorige rapport. We houdenfeedbacksessies met NGO’s, ratingagencies,fundmanagers etc. Wenemen deel aan discussies met hetMVO Kenniscentrum over hetinrichten vanduurzaamheidsverslaggeving.ABN AMRO is begonnen metduurzaamheid doordat een NGOvertelde dat een project niet in dehaak was. Er is toen naar gekeken,we zijn in gesprek gegaan en hebbendaardoor en beleid opgezet metbetrekking tot die betreffende sector.Stakeholders hebben in die zininvloed gehad op het beleid, hetbeleid wordt gedragen door demensen door wie het gedragen moetworden: de stakeholders.In 2004 hebben we ons eersteduurzaamheidsverslag uitbracht over2002/2003. We hebben toen heelnadrukkelijk naar GRI gekeken enhebben GRI ook gevolgd.Daarvoor hebben weinformatiestromen moetenontwikkelen, omdat we niet vooralles wat we konden verzinnen dedata hadden, we hebben een eigensystematiek van datavergaringopgezet.Als je kijkt naar het milieu, daarhebben we een apart systeem voorhet’brewery comparison system’. Datis een puur internbenchmarkingsysteem voorproductiebedrijven. Het stelt ons instaat om de prestaties van individuelebrouwerijen met elkaar tevergelijken. Dan ga je kijken naarbeleid, het beleid wordt gedragendoor de mensen door wie hetgedragen moet worden: destakeholders.Wij kijken wel naar andereorganisaties naar de manier vanrapporteren.We hebben globaal gekeken,maar uiteindelijk ons eigenunieke keuzen gemaakt voor hetrapport.Er zijn een aantal veranderingendoorgevoerd doordat we in debestaande lines-of-businesssustainable developmentgeïntegreerd hebben.Wij zijn vrij actief in het uitvoerenvan benchmarks, omdat wij eenambitie als onderneming hebbenom tot de top drie van deinternationale brouwerindustriewillen behoren. Wij hebben eenuitgebreide analyse gemaakt vanbedrijven die wel in de DJSIzaten, om te weten waaromzitten zij erin, wat doen zij beterdan wij.We kijken binnen de sector naaralle bedrijven, en buiten desector naar die bedrijven die echtleidend zijn.Consultants helpen ons met deverificatie kant. KPMG en TripleValue Strategy helpen ons met destrategiekant. Deze organisatieswerken ook voor een heleboelandere AEX bedrijven. Dan krijgdingen te implementeren binnen debank en daarna te rapporteren overwat we geïmplementeerd hebben.Voor duurzaamheidsverslaggevinghebben we geen nieuwe organisatiegebouwd, we hebben duurzaamheidin de bestaande organisatieopgebouwd. De rapportagelijnenvolgen in principe de bestaanderapportagelijnen. Voorduurzaamheid gaan de lijnen nietnaar financiën maar naar sustainabledevelopment, maar we bouwen heelgroot voort op de bestaandeorganisatielijn.Wij zijn laat geweest metrapporteren, we hebben hetgeïntegreerd gedaan, dus geenapart milieujaarverslag, geen apartsociaaljaarverslag. Maar ookrapporteren we group-wide, datbetekend dat we de totale ABNAMRO organisatie weergeven inhet duurzaamheidsverslag.ABN AMRO is begonnen metduurzaamheid doordat een NGOvertelde dat een project niet in dehaak wasWe hebben het heel geleidelijk enmodulair opgebouwd, van eenmilieuverslag Europa naar eensustainability report wereldwijd.Met een tussenstap daarin, op diemanier hebben wij dat gedaan.Enerzijds intern wijzen op debittere noodzaak van het geheel enmensen daarvan overtuigen. En aande andere kant zorgen voorrapportage, maar ook ervoor zorgendat we voor onze eigenprioriteitzetting goedemeetmethoden hadden. Wegebruiken de gegevens die we inonze werkmaatschappijen naar bovenhalen, niet alleen maar om een externverslag te maken. We gebruiken hetook voor het inschatten van risico’s.We kijken een prestatie op eenbepaald vlak, is dat iets waarmee wede inhoud hetzelfde te laten zijn,om inzicht te geven in deverandering binnen de gebieden( van focus). Bestaandeonderwerpen zijn meer in detailgerapporteerd en we hebben deverandering laten zien.Het kan zijn dat in de toekomstfinanciële elementen belangrijkerworden dan niet-financiëleelementen. Er zal ook een zekeremate van integratie plaatsvinden.Internet zal anders gebruiktworden in de toekomst.Het zou kunnen dat de overheideen aantal minimum eisenneerlegt, met betrekking totduurzaamheidsverslaggeving.Enerzijds moet men de vraagcreëren, maar anderzijds moetende mensen geïnteresseerd zijn induurzaamheidsverslaggeving.Het is modulair opgezet en zijnsteeds meer gaan rapporteren.Daarnaast zijn we ookvoortdurend bezig met hetverbeteren van onze eigenmanagement informatie systemen.Zodat de informatiebetrouwbaarder wordt, ook vooronszelf, omdat dat de informatiede basis is van waar webedrijfsbeslissingen nemen.We zullen ook wel weer gewoongaan kijken aan de hand vanstakeholder wensen, maar ookontwikkelingen binnen het GRI.Van wat is nou relevant voor onsen wat niet, en dat kan van alleszijn.Wat ik absoluut als een tendenswaarneem is, dat het steeds meerlokaal zal gaan spelen. WijDecember 2005 114

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingPhilipsIndex (DJSI). Later isHeineken er weetuitgegooid, doordat heteen rapportage jaaroversloeg. Dat heeft alskatalysator gewerkt in dehele besluitvorming omtransparanter te worden.De raad van bestuur zeials onze concurrenten hetdoen en een aantal anderebedrijven die ook niet gekzijn, dan is het niet meervan deze tijd om alsHeineken de kaarten zodicht bij de borst tehouden, dan moeten weook transparanter worden.Philips heeft in 1998 heteerste, milieuverslaggepubliceerd, en in 2002het eerste sustainabilityreport.Wij wilden inspelen opeen toenemendemaatschappelijke druk.Ook Piet Sprengers heefteen positieve rol gespeeld.Binnen Philips was Henkde Bruin al 10/12 jaarbezig om het milieubeleidte verbreden. Vanaf 1998is besloten om de kant vansustainability op te gaan.80% van deontwikkeling is gedrevendoor interne mensen diede visie hadden, endaarnaast een beetjeexterne druk, maar niet zogroot.International hebbenuitgegeven op het gebied vanmilieu in 2000 gepubliceerdover de jaren 1998/1999, wasbeperkt totwerkmaatschappijen binnenEuropa. We hebben ons doorGRI laten inspireren.Datzelfde geldt voor hetverslag dat is uitgebracht in2002 op gebied van milieu,veiligheid en gezondheid, dathad al een wat bredere bereiken bovendien ging dat nietuitsluitend over Europa. Heteerste duurzaamheidsverslagwerd in 2004 uitgebracht over2002/2003, hierin zijn derichtlijnen van het GRIgevolgd.Sustainability of sustainabledevelopment betekent eigenlijkdat je de behoefte van de langetermijn in ogenschouw neemtmet het afdekken van debehoefte op korte termijn, vande huidige generatie.Ik heb niet een eenduidigedefinitie, het is een totaal vandie aspecten die wij proberenaf te leggen. Dus geïntegreerd,transparant en duurzameontwikkeling speelt bij onszeker een rol.Wij hebben van 1998 tot 2001environmental reportsgepubliceerd en vanaf 2002hebben wij ons eerstsustainability reportgepubliceerd.Je ziet allerlei mengvormen.Hetzelfde als in determinologie vind je ook heelfrequent een milieu en sociaalvan individuele brouwerijenmet elkaar te vergelijken. Danga je kijken naar rentabiliteit,lijnrendementen, werknemersper geproduceerde hectoliterbier, al dat soort zaken en daaris milieu in geïntegreerd. Dedrie belangrijkste KPI’s opgebied van milieu zitten daarook in en die worden opkwartaalbasis gevraagd.We hebben het heel geleidelijken modulair opgebouwd, vaneen milieuverslag Europa naareen sustainability reportwereldwijd. Met een tussenstapdaarin, op die manier hebbenwij dat gedaan. Enerzijdsintern wijzen op de bitterenoodzaak van het geheel enmensen daarvan overtuigen. Enaan de andere kant zorgen voorrapportage, maar ook ervoorzorgen dat we voor onze eigenprioriteitzetting goedemeetmethoden hadden. Wegebruiken de gegevens die wein onze werkmaatschappijennaar boven halen, niet alleenmaar om een extern verslag temaken.Wij hebben van 1998 tot 2001environmental reportsgepubliceerd en vanaf 2002hebben wij ons eerstsustainability reportgepubliceerd.Je ziet allerlei mengvormen.Hetzelfde als in determinologie vind je ook heelfrequent een milieu en sociaalverslag, je komt er nog steedsheel veel tegen in feite. Dat isgewoon een hele enge definitievan sustainability. Het gaatook juist om integratie, en ookdat je de economischeperformance probeert tebetrekken bij andere aspecten.rentabiliteit, lijnrendementen,werknemers per geproduceerdehectoliter bier, al dat soort zaken endaar is milieu in geïntegreerd. Dedrie belangrijkste KPI’s op gebiedvan milieu zitten daar ook in en dieworden op kwartaalbasis gevraagd.Wij hebben van 1998 tot 2001environmental reports gepubliceerden vanaf 2002 hebben wij ons eerstsustainability report gepubliceerd.Je ziet allerlei mengvormen.Hetzelfde als in de terminologie vindje ook heel frequent een milieu ensociaal verslag, je komt er nog steedsheel veel tegen in feite. Dat isgewoon een hele enge definitie vansustainability. Het gaat ook juist omintegratie, en ook dat je deeconomische performance probeert tebetrekken bij andere aspecten.Philips heeft gekozen om eengeïntegreerd rapport te maken.De hele visie op sustainabledevelopment, dus ook deconstatering dat je dingen gaatdoen voor de technologie, jedienstbaar maken aan, dat heefteen grote rol heeft gespeeld bij debesluitvorming.In ons rapport is stakeholderdialoogje automatisch eenkruisbestuiving.Een belangrijk onderdeel van hetgeheel is benchmarking, om tochvoeling te houden metontwikkelingen.We hebben zelf ook wel contactmet andere bedrijven, waardoorje toch wat uitwisselt.We hebben een externverificatieproces, KPMG, wat wegebruiken. Zij komen bij veelbedrijven, ze hebben grotekennis op dit gebied, ze hebbenook consultancy activiteitenwaar we op kleine schaalgebruik van maken. Het is eenvorm van kennis opbouw, oppeil houden van wat kan ereventueel in. Dat gaat overconceptuele dingen, inhoudelijkeperformance dingen, met welkeparameters er gerapporteerdworden en hoe ze dat doen, etc.Bijvoorbeeld willen wij naar meerinformatie op het web. Dat is deover tien jaar nog steeds mee wegkomen, of moeten we daar eenverbeter traject in opstarten. Wegebruiken het ook voor internebenchmarking.Philips heeft gekozen om eengeïntegreerd rapport te maken. Dehele visie op sustainabledevelopment, dus ook voor deconstatering dat je dingen gaatdoen voor de technologie, jedienstbaar maken aan, dat heefteen grote rol heeft gespeeld bij debesluitvorming.In ons rapport is stakeholderdialoogen stakeholder-engagement relatiefnog weinig ontwikkeld, althans opcompany niveau en geformaliseerdniet. Wel op allerlei operationeleeenheden, daar zijn allerlei dialogenmet bijvoorbeeld suppliers, klanten.We hebben een geweldige intensiteitvan dialoog met klanten enemployees (en noem maar op), ookNGO’s (Amnesty International,milieu organisaties e.d.) daar zijncontacten mee, de Europese ennationale overheden met regelgevingdaar zijn contacten mee. Maar als jezullen ingaan op die thema’s diede Heineken NV stakeholdersrelevant vinden. En onzewerkmaatschappijen zullen intoenemende mate ingaan opthema’s die in hun samenlevingrelevant geacht worden.Regelgeving kan bedrijvenenorm helpen, maar induurzaamheid zijn de keuzesdie je maakt, de thema’s enzaken die je kiest, zijn zo enormafhankelijk van sector waarin jeopereert, het land waarin jeopereert, het segment van demarkt waarbinnen je opereert.Persoonlijk zou ik graag zien dater een vorm van regelgeving zoukomen. Met name opgelegd dooroverheden en internationaleoverheden, die zeggen: ga maarzorgen dat er ook een rapportagestructuur vastgelegd wordt,hetzelfde voor financiëleverplichtingen. Dat zou het bestezijn, dan heb je geen ruimte meerom alleen maar leuk te profileren.Veel bedrijven die proberen hetals een extra stuk PR te gebruiken,leuke verhalen naar buitenbrengen. Ik denk dat je hetperformance gedeelte daar nietvan moet laten afhangen, dat jedaar een stukje regelgevingvoor krijgt. Maar of en wanneerdat komt, dat is de vraag. Enzolang dat het er niet is, heb jede ontwikkeling van het GRImet de update, maar ik heb hetgevoel dat het GRI zijn waardeDecember 2005 115

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingShellIn 1993 werd het eerstemilieurapportgepubliceerd als Shellgroup. In 1997 werd heteerst Shell-reportgelanceerd, dat was eenmilieu en sociaal rapporthet eerste sustainablereport. In 1997 heeft Shellin de business principles,duurzame ontwikkelinggenoemd als een van dewaarden.Sec is rapporteren bedoeldvoor externe groepen omte bewijzen en te latenzien wat je doet. Maarindirect is de belangrijksteimpact intern om jeprestaties te verbeteren.De aanleiding om te gaanrapporteren is decommitment/toewijdingaan duurzameontwikkeling. Die isontstaan door minderplezierige ervaringen inde jaren 90, oa. BrentSpar.Binnen Shell heeft eensoort soul searchingplaatsgevonden, werdenveel stakeholderengagement processenopgezet. Je moet wetenverslag, je komt er nog steedsheel veel tegen in feite. Dat isgewoon een hele enge definitievan sustainability. Het gaatook juist om integratie, en ookdat je de economischeperformance probeert tebetrekken bij andere aspecten.Shell was een van de weinigedie met een rapport kwam in1997. Toen was je een hit alsje net als Shell een minder stijfrapport maakte en naast goedeook minder goede prestatiesaanbod liet komen.Acht jaar later rapporteertbijna ¾ van de Fortune 500.Leiderschap op gebied vanreporting is onduidelijk.Er is meer aandacht gekomenvoor prestatie, voor keyperformance indicators encijfers, voor verhalen dieaantonen of je echt goed ofslecht bent.Verificatie wordtlangzamerhand de norm dooroptreden van bv. KPMG enanderen uit de accountingprofession.Door GRI en OperationalFinancial Review derealisatie dat in de financiëleverslagen toch wel iets vaneenduurzaamheidsrapportagemoet zitten.De interesse vanuit definanciële hoek is sterkergeworden. 8 Jaar geledenwaren de reporters meergericht op NGO’s, specialpublics en de media.Shell is veel geld kwijt aanrapporteren. Hetduurzaamheidsverslag gaatnaar alle aandeelhouders, dusis het een belangrijke financialdisclosure. Bijvoorbeeld deSarbanes Oxley moet gehaaldworden. Dit heeft de aandachtvergroot in nauwkeurigheid,niet in balans, dus zijn er veelinterne controle processen.Ons besluit, om het veeldichter bij het jaarverslag tezetten, is misschien achterafeen verkeer besluit. Ik denk datwij dit niet blijven doen in detoekomst, omdat het devrijheid van communicatiebelemmert.Uiteindelijk ben je veel langerbezig met regelgeving dan methet echte werk.en stakeholder-engagement relatiefnog weinig ontwikkeld, althans opcompany niveau en geformaliseerdniet. Wel op allerlei operationeleeenheden, daar zijn allerlei dialogenmet bijvoorbeeld suppliers, klanten.We hebben een geweldige intensiteitvan dialoog met klanten enemployees (en noem maar op), ookNGO’s (Amnesty International,milieu organisaties e.d.) daar zijncontacten mee, de Europese ennationale overheden metregelgeving daar zijn contactenmee. Maar als je nu zegt, we hebbeneen heel gestructureerd stakeholderengagementprogramma waaruit eenaantal kwesties rollen die wijopnemen in ons beleid. Dat is niet hetgeval.De aanleiding om te gaan rapporterenis de commitment/toewijding aanduurzame ontwikkeling. Die isontstaan door minder plezierigeervaringen in de jaren 90, oa. BrentSpar.Binnen Shell heeft een soort soulsearching plaatsgevonden, werdenveel stakeholder engagementprocessen opgezet. Je moet wetenwat er speelt in de samenleving.Het hele proces heeft ertoe geleidtot commitment, een logischevolgende stap was om er ietstastbaars van te maken en terapporteren over ‘ our progress incontributing to sustainabledevelopment’.doelstelling voor dit jaar. Voor datdoel zijn we nu heel specifiek aanhet kijken hoe de anderen hetdoen.Benchmarking gebruiken we ookom intern meer druk te krijgen enom interne processen te versnellenOp het moment dat je een goedebenchmarkstudie laat zien aanmensen, hoe andere bedrijvenbepaalde dingen doen, dan boek jeresultaat en krijg je intern meerdruk.Er wordt veel aandacht besteedaan het vergaren van feedback viaenquêtes bij onze lezers, binnenonze sector, maar ook breder. Datdoen we samen met bijvoorbeeldSustainAbility.We kijken naar anderen en hunideeën, we pikken van anderen.Er wordt veel van ons rapportgestolen ieder jaar.We kijken ook om te zien waaranderen naartoe gaan.nu zegt, we hebben een heelgestructureerd stakeholderengagementprogramma waaruit eenaantal kwesties rollen die wijopnemen in ons beleid. Dat is niet hetgeval.Benchmarking gebruiken we ookom intern meer druk te krijgen enom interne processen te versnellen.Op het moment dat je een goedebenchmarkstudie laat zien aanmensen, hoe andere bedrijvenbepaalde dingen doen, dan boek jeresultaat en krijg je intern meer druk.Shell is veel geld kwijt aanrapporteren. Hetduurzaamheidsverslag gaat naar alleaandeelhouders, dus is het eenbelangrijke financial disclosure.Bijvoorbeeld de Sarbanes Oxleymoet gehaald worden. Dit heeft deaandacht vergroot in nauwkeurigheid,niet in balans, dus zijn er veel internecontrole processen.Ons besluit, om het veel dichter bijhet jaarverslag te zetten, ismisschien achteraf een verkeerbesluit. Ik denk dat wij dit nietblijven doen in de toekomst, omdathet de vrijheid van communicatiebelemmert.Uiteindelijk ben je veel langer bezigmet regelgeving dan met het echtewerk.Binnen Shell heeft een soort soulsearching plaatsgevonden, werdenveel stakeholder engagementprocessen opgezet. Je moet wetenwat er speelt in de samenleving.Het hele proces heeft ertoe geleid totcommitment, een logische volgendestap was om er iets tastbaars van temaken en te rapporteren over ‘ ourprogress in contributing tosustainable development’.een beetje aan het verliezen is.Ze verliezen terrein,waarschijnlijk omdat er teweinig innovatie in zit endaarnaast is er het alternatiefvan AA1000 komen opzetten,wat eigenlijk naar mijn meningconceptueel veel sterker is.Bijvoorbeeld willen wij naar meerinformatie op het web. Dat is dedoelstelling voor dit jaar. Voor datdoel zijn we nu heel specifiek aanhet kijken hoe de anderen hetdoen.Duurzaamheidsverslaggevingwordt meer doelgroepgericht,meer narrow-casting dan broadcasting.Er zal regelmatiger wordengecommuniceerd, ieder kwartaaleen update naar de doelgroepen.Het web zal meer gebruikt wordenals verdiepingslocatie.Verificatie zoals het nu gedaanwordt heeft weiniggeloofwaardigheid, en het kostveel geld. Misschien zijnperformance assessments eenoplossing, een expert/stakeholderpanel laten beoordelen.Het enige wat de overheid en/ofhet GRI kunnen doen is zorgendat je een proces hebt om tekomen tot de issues, tot deonderwerpen of indicatoren dieecht van top belang zijn in jouindustrie. Ze kunnen proberente stimuleren om die processente hebben en zichtbaar temaken.Financiële markten gaan steedsmeer vergelijkbaarheid eisenvan data.Met deze roadmap (aantaldimensies,maturity matrix) kijkenwe niet alleen wat wij volgendjaar in ons rapport willen hebben,maar ook met het oog op de jarendaarna, daar wil je naar toe gaan.December 2005 116

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingVRAAGGRI –Slaterwat er speelt in desamenleving. Het heleproces heeft ertoe geleidtot commitment, eenlogische volgende stapwas om er iets tastbaarsvan te maken en terapporteren over ‘ ourprogress in contributing tosustainable development’.Wanneer zijn organisatiesin Nederland begonnenmet het rapporteren overeconomische, milieu ensociale gegevens?Is daar volgens uworganisatie een aanleidingvoor geweest?Ieder bedrijf heeftdrijfveren om terapporteren. Voorsommige bedrijven omdatzij te kampen hebbengehad met een negatievegebeurtenis en hiermeeom moeten gaan. Anderenkunnen het doen opverzoek vaninvesteerders die meerinformatie eisen. Het kanook leiderschap zijn,opgelegd door de CEOdie ethiek en economiedichter bij elkaar wilbrengen om het bedrijfeen beter aanzien tegeven. Voor anderebedrijven is het onderdeelvan hun merk, ze hebbengroene producten. IederWij proberen een dun rapportaan te bieden wat goedleesbaar en hapbaar is, omgoed te communiceren op ditgebied. En vaak metondersteuning op het Internet.Een grote ontwikkeling, en opzich wel een goedeontwikkeling is dat uit veelhoeken mensen belangstellinghebben voorduurzaamheidsverslagen. Devraag is hoe je dit op eeneffectieve manier kuntbeantwoorden. Met een dikboekwerk kom je er niet, alsalles er in staat, dan weet jeniet meer wat belangrijk is.Kunt u aangeven wat uworganisatie verstaat onderduurzaamheids-verslaggeving?Kunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Duurzaamheidsverslaggevingis het rapporteren overeconomische, milieu en socialeprestaties.Midden jaren ’90 begonnenAmerikaanse organisaties overmilieu te rapporteren doortoedoen van de CERESprinciples. Deze rapportenwaren inhoudelijk zeer slecht.Daardoor ontstond het idee omeen standaard te ontwikkelenin samenwerking metbelanghebbende partijen.In 1997 werd een netwerkopgebouwd (GRI) om dezestandaard te bouwen, via demultistakeholder benaderingen met workinggroups. In 1999kwam het GRI met eenexposure draft van derichtlijnen. Deze werd terKunt u in het kort aangevenwelke ontwikkelingen er zijngeweest op het gebied vanduurzaamheids-verslaggevingvanaf 1997, sinds de oprichtingvan het GRI?Hoe hebben rapporterendeorganisaties gereageerd opontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving?Midden jaren ’90 begonnenAmerikaanse organisaties overmilieu te rapporteren doortoedoen van de CERESprinciples. Deze rapportenwaren inhoudelijk zeerslecht. Daardoor ontstond hetidee om een standaard teontwikkelen insamenwerking metbelanghebbende partijen.In 1997 werd een netwerkopgebouwd (GRI) om dezestandaard te bouwen, via demultistakeholder benadering enmet workinggroups. In 1999kwam het GRI met eenexposure draft van derichtlijnen. Deze werd terdiscussie neergelegd bijbedrijven wereldwijd, deinteresse en het enthousiasmeHeeft uw organisatie op het gebiedvan duurzaamheid enduurzaamheidsverslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?GRI heeft door gebruik te makenvan werkgroepen en andereinterventiemethoden haarrichtlijnen opgebouwd.Midden jaren ’90 begonnenAmerikaanse organisaties over milieute rapporteren door toedoen van deCERES principles. Deze rapportenwaren inhoudelijk zeer slecht.Daardoor ontstond het idee om eenstandaard te ontwikkelen insamenwerking metbelanghebbende partijen.In 1997 werd een netwerkopgebouwd om deze standaard tebouwen, via de multistakeholderbenadering en met workinggroups. In1999 kwam het GRI met eenexposure draft van de richtlijnen.Deze werd ter discussie neergelegdbij bedrijven wereldwijd, de interesseen het enthousiasme groeide.Zijn organisaties die overduurzaamheid rapporterenontvankelijk voor druk vanuit deomgeving als het gaat omrapporteren?Kijken organisaties in Nederlandnaar elkaar als het gaat om demanier van rapporteren?Nemen organisaties gedrag vanelkaar over als het gaat om demanier van rapporteren?Organisaties zijn ontvankelijkvoor druk vanuit de omgeving,vooral in een bedrijfsomgeving,niet zozeer in de maatschappij.Stel een belangrijke bank besluiteen nieuwe activiteit te starten,dan heeft dat invloed op allebedrijven die opereren in diesector.Het is gewoon voor organisatiesom te kijken naar rapportenvan andere ondernemingen inhun sector of land om te zienwat zij doen. Wat kunnen weervan leren en hoe kunnen wij onseigen rapport optimaliseren.Kunt u in het kort aangeven welkeontwikkelingen er zijn geweest ophet gebied van duurzaamheidsverslaggevingvanaf 1997, sinds deoprichting van het GRI?Hoe hebben rapporterendeorganisaties gereageerd opontwikkelingen in duurzaamheidsverslaggeving?Heeft uw organisatie op het gebeidvan duurzaamheid enduurzaamheids-verslaggeving doortoedoen van stakeholders bepaaldeactiviteiten gestart, veranderingen inbeleid doorgevoerd of anders?Midden jaren ’90 begonnenAmerikaanse organisaties over milieute rapporteren door toedoen van deCERES principles. Deze rapportenwaren inhoudelijk zeer slecht.Daardoor ontstond het idee om eenstandaard te ontwikkelen insamenwerking met belanghebbendepartijen.In 1997 werd een netwerkopgebouwd om deze standaard tebouwen, via de multistakeholderbenadering en met workinggroups. In1999 kwam het GRI met eenexposure draft van de richtlijnen.Deze werd ter discussie neergelegdbij bedrijven wereldwijd, deinteresse en het enthousiasmegroeide. Daardoor kon het GRIrepresentatieve workinggroupssamenstellen.In 1999 en 2000 waren de richtlijnenWe doen het ook, zoals je ook bijveel andere rapporten ziet, wewillen ons ook toewijden. Je moetaangeven waar je naar toe wilt.Zijn organisaties de afgelopenjaren in hoeveelheid/frequentiemeer gaan rapporteren?Zijn organisaties over de jarenheen over nieuwe en/of andereonderwerpen gaan rapporteren?Hoe denkt u dat deontwikkelingen induurzaamheids-verslaggeving inde toekomst zullen zijn?De hoeveelheid rapporten groeitsnel, er zijn nu ongeveer 700rapporterende organisaties(vorig jaar deze tijd 450). Dekwaliteit van rapporten is de grotevraag. In het algemeen geldt voorbedrijven die al jaren toegewijdzijn, dat zij de kwaliteit zientoenemen, worden beter in hetverzamelen van data, betrekkenvan nieuwe stakeholders ensamenstellen van rapporten die debehoeften van stakeholdersbevredigen. Maar er is nog steedseen kwaliteitsissue. Iedereen wilnog steeds betere rapporten zien.Dat zal de komende vijf jaar nogwel even doorgaan.December 2005 117

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingbedrijf heeft ongeveerdezelfde redenen om terapporteren, maar vind deene drijfveer belangrijkerdan de ander, afhankelijkvan ervaringen, of er eencrisis is geweest, welkestakeholder er drukuitoefent, etc.discussie neergelegd bijbedrijven wereldwijd, deinteresse en het enthousiasmegroeide. Daardoor kon het GRIrepresentatieve workinggroupssamenstellen.In 1999 en 2000 waren derichtlijnen enkel uitgewerkteideeën. In 2000 kwam deeerste versie richtlijnen uit.Daarna werden efficiëntewerkgroepen gevormdbestaande uit mensen van overheel de wereld. Dezewerkgroepen werdenopgedeeld om de verificatie enassurance te bekijken, omeconomische, sociale en milieuindicatoren op te bouwen.Eind 2001 hadden dewerkgroepen hun werk af endit resulteerde in derichtlijnen van 2002. Ook indeze tijd werd het plangesmeed om GRI te scheidenvan CERES, en het te vestigenals een onafhankelijkeorganisatie.In juli/augustus 2002 werd de“world summit onsustainable devlopment’gehouden in Johannesburg.Tijdens dat evenement werdende 2002 richtlijnen van hetGRI gepresenteerd.In 2003/2004 was hetopbouwen van de sectorsupplementen, naast hetuitbreiden van het netwerk enhet promoten van derichtlijnen, het belangrijkstewerk van het GRI.Eind 2003 begon het‘structured feedbackprocess’, wat duurde tot 2004.In een onderzoek werden vande gebruikers reacties enfeedback gevraagd op derichtlijnen. Eind 2004 wasdeze informatie verzameld enkon er een plan geschrevenworden om de richtlijnen teverbeteren. Momenteel wordnog steeds onderhandeld. Dedraft van de G3 zal tussengroeide. Daardoor kon het GRIrepresentatieve workinggroupssamenstellen.In 1999 en 2000 waren derichtlijnen enkel uitgewerkteideeën. In 2000 kwam deeerste versie richtlijnen uit.Daarna werden efficiëntewerkgroepen gevormdbestaande uit mensen van overheel de wereld. Dezewerkgroepen werdenopgedeeld om de verificatie enassurance te bekijken, omeconomische, sociale en milieuindicatoren op te bouwen.Eind 2001hadden dewerkgroepen hun werk af endit resulteerde in derichtlijnen van 2002. Ook indeze tijd werd het plangesmeed om GRI te scheidenvan CERES, en het te vestigenals een onafhankelijkeorganisatie.In juli/augustus 2002 werd de“world summit on sustainabledevlopment’ gehouden inJohannesburg. Tijdens datevenement werden de 2002richtlijnen van het GRIgepresenteerd.In 2003/2004 was hetopbouwen van de sectorsupplementen, naast hetuitbreiden van het netwerk enhet promoten van derichtlijnen, het belangrijkstewerk van het GRI.Eind 2003 begon het‘structured feedback process’,wat duurde tot 2004. In eenonderzoek werden van degebruikers reacties en feedbackgevraagd op de richtlijnen.Eind 2004 was deze informatieverzameld en kon er een plangeschreven worden om derichtlijnen te verbeteren.Momenteel word nog steedsonderhandeld. De draft van deG3 zal tussen maart en april2006 klaar zijn en aan hetpubliek kan worden getoond.Eind 2006 zullen de G3Daardoor kon het GRIrepresentatieve workinggroupssamenstellen.In 1999 en 2000 waren de richtlijnenenkel uitgewerkte ideeën. In 2000kwam de eerste versie richtlijnen uit.Daarna werden efficiëntewerkgroepen gevormd bestaande uitmensen van over heel de wereld.Deze werkgroepen werden opgedeeldom de verificatie en assurance tebekijken, om economische, socialeen milieu indicatoren op te bouwen.Eind 2001hadden de werkgroepenhun werk af en dit resulteerde in derichtlijnen van 2002. Ook in deze tijdwerd het plan gesmeed om GRI tescheiden van CERES, en het tevestigen als een onafhankelijkeorganisatie.In juli/augustus 2002 werd de “worldsummit on sustainable devlopment’gehouden in Johannesburg. Tijdensdat evenement werden de 2002richtlijnen van het GRIgepresenteerd.In 2003/2004 was het opbouwen vande sector supplementen, naast hetuitbreiden van het netwerk en hetpromoten van de richtlijnen, hetbelangrijkste werk van het GRI.Eind 2003 begon het ‘structuredfeedback process’, wat duurde tot2004. In een onderzoek werden vande gebruikers reacties en feedbackgevraagd op de richtlijnen. Eind 2004was deze informatie verzameld enkon er een plan geschreven wordenom de richtlijnen te verbeteren.Momenteel word nog steedsonderhandeld. De draft van de G3 zaltussen maart en april 2006 klaar zijnen aan het publiek kan wordengetoond. Eind 2006 zullen de G3richtlijnen klaar zijn voor gebruik.enkel uitgewerkte ideeën. In 2000kwam de eerste versie richtlijnen uit.Daarna werden efficiëntewerkgroepen gevormd bestaande uitmensen van over heel de wereld.Deze werkgroepen werden opgedeeldom de verificatie en assurance tebekijken, om economische, sociale enmilieu indicatoren op te bouwen.Eind 2001hadden de werkgroepenhun werk af en dit resulteerde in derichtlijnen van 2002. Ook in deze tijdwerd het plan gesmeed om GRI tescheiden van CERES, en het tevestigen als een onafhankelijkeorganisatie.In juli/augustus 2002 werd de“world summit on sustainabledevlopment’ gehouden inJohannesburg. Tijdens datevenement werden de 2002richtlijnen van het GRIgepresenteerd.In 2003/2004 was het opbouwen vande sector supplementen, naast hetuitbreiden van het netwerk en hetpromoten van de richtlijnen, hetbelangrijkste werk van het GRI.Eind 2003 begon het ‘structuredfeedback process’, wat duurde tot2004. In een onderzoek werden vande gebruikers reacties en feedbackgevraagd op de richtlijnen. Eind 2004was deze informatie verzameld enkon er een plan geschreven wordenom de richtlijnen te verbeteren.Momenteel word nog steedsonderhandeld. De draft van de G3 zaltussen maart en april 2006 klaar zijnen aan het publiek kan wordengetoond. Eind 2006 zullen de G3richtlijnen klaar zijn voor gebruik.GRI heeft met reden zich inNederland gevestigd. In 2002 werdenzij warm ontvangen door hetbedrijfsleven en de overheid. Toenwas er niet alleen acceptatie vanhet idee rapporteren, maar ook vande institutie, een echte standaard.December 2005 118

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGRI -FogelbergIn Nederland is hetbegonnen met wettelijkemilieu rapportage.Rond 2000, afhankelijk ofhet gaat om voor- ofachterlopers, overheerstede opvatting dat dit tenationaal was, en alleenhet milieu te eng was.De ‘declaration of humanrights’ van de UnitedNations kwam uit in 1948,na WOII. Met de clubvan Rome, in de jaren 60,kwam het milieu op alsiets nieuws. Dat wezorgvuldig met onsnatuurlijke kapitaal ommoeten springen kwampas op in de jaren 70.In 1992, met de Rioconferentie werd ineensbeseft dat als er niets aanhet milieu gedaan zouworden, dat de planeetzou vergaan.Op een gegeven momentkwam er een vermengingvan mensenrechten enmilieu (milieu is ook eenmensenrecht).maart en april 2006 klaar zijnen aan het publiek kan wordengetoond. Eind 2006 zullen deG3 richtlijnen klaar zijn voorgebruik.In Nederland is het begonnenmet wettelijke milieurapportage.richtlijnen klaar zijn voorgebruik.GRI heeft met reden zich inNederland gevestigd. In 2002werden zij warm ontvangendoor het bedrijfsleven en deoverheid.Toen was er niet alleenacceptatie van het ideerapporteren, maar ook van deinstitutie, een echte standaard.Ter voorbereiding van deJohannesburg-top heb ik (alspersoonlijk adviseur) van JanPronk (speciaal gezant vanKofi Annan) gekeken naar demanier waarop hetbedrijfsleven betrokken konworden bij de top, om te kijkenwat hun betrokkenheid zoukunnen zijn. Bedrijven, devoorlopers waren er al bij.Op een gegeven moment is erde keuze, achterover zittenen wachten totdat jeaangepakt wordt, of aanval isde beste verdediging.De reden van het succes vanhet GRI, is dat het proactief is,bedrijven mogen zelfmeepraten over wat de inhoudis.Ter voorbereiding van deJohannesburg-top heb ik (alspersoonlijk adviseur) van Jan Pronk(speciaal gezant van Kofi Annan)gekeken naar de manier waarop hetbedrijfsleven betrokken kon wordenbij de top, om te kijken wat hunbetrokkenheid zou kunnen zijn.Bedrijven, de voorlopers waren er albij. Op een gegeven moment is er dekeuze, achterover zitten en wachtentotdat je aangepakt wordt, of aanvalis de beste verdediging.De reden van het succes van het GRI,is dat het proactief is, bedrijvenmogen zelf meepraten over wat deinhoud is.Bedrijven zijn wel ontvankelijkvoor druk vanuit de omgeving.Er zijn een aantal bedrijven, welkespeciaal mensen hebbenrondlopen die daarvoorvrijgemaakt zijn.Onderzoek van Pleon toonde aandat Europese bedrijven, duswaarschijnlijk ook Nederlandsebedrijven, verslaggeving relatiefmeer gebruiken als een ‘he, watdoet de concurrent instrument’dan deAngelsaksische/Amerikaansebedrijven die het meergebruiken als een ‘license tooperate’.Er zijn bedrijven die het op huneigen manier doen, zoals Unileveren Ahold.GRI is een global public good.Ter voorbereiding van deJohannesburg-top heb ik (alspersoonlijk adviseur) van Jan Pronk(speciaal gezant van Kofi Annan)gekeken naar de manier waarop hetbedrijfsleven betrokken kon wordenbij de top, om te kijken wat hunbetrokkenheid zou kunnen zijn.Bedrijven, de voorlopers waren er albij. Op een gegeven moment is er dekeuze, achterover zitten en wachtentotdat je aangepakt wordt, of aanvalis de beste verdediging.De reden van het succes van hetGRI, is dat het proactief is,bedrijven mogen zelf meepratenover wat de inhoud is.Als GRI gaan we niet lobbyen, wezijn een neutraal volledigonafhankelijke organisatie. Derichtlijnen zijn een global publicgood.720 organisaties gebruikenofficieel de GRI richtlijnen.Onderzoek heeft uitgewezen datminstens tien keer zoveelorganisaties GRI richtlijneninformeel gebruiken, ofgebruiken en niet vernoemen.Het aantal neemt heel hard toe.December 2005 119

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingBijlage VII Matrix professionele associatieOrganisatie Arenafunctie Medium ter representatie MonitorfunctieFUNCTIEVRAAGVBDO (B)Economische Zaken (O)MVO Nederland (O)DHV (Z)Een organisatie als een arena waarbinnen organisatiesinteracteren en zich aan elkaar kunnen presenteren. PA’s hebbeneen belangrijke rol in het samenstellen en onderhouden vanintraprofessionele overeenkomsten tussen organisaties overgrenzen, lidmaatschap en gedrag. (Greenwood et al., 2002).Welke mogelijkheden biedt het GRI voor organisaties om metelkaar en met het GRI in discussie te treden over onderwerpenomtrent duurzaam ondernemen en verslaggeving?Maakt uw organisatie gebruik van deze mogelijkheid van discussie?Op welke manier draagt zijn bij aan de ontwikkeling induurzaamheidsverslaggeving?Het GRI heeft weinig tot geen voorwaarden en/of regels opgesteldvoor organisaties die gebruik willen maken van de richtlijnen voorrapporten. Hoe denkt uw organisatie daarover?- GRI heeft drempel verlaagd in Nederland om te gaanrapporteren.- Stakeholderdialoog, engagement, workshops. Dit zijn debelangrijkste manieren om de richtlijnen te ontwikkelen.- Beperkte deelname in discussie door capaciteit. Als het binnende kernactiviteiten en budget valt dan doen we er aan mee.- Werken met GRI samen als er iets georganiseerd wordt. Bij deontwikkeling van de sectorsupplementen richt het GRI zich opgroepen stakeholders per sector. Het is een stakeholdergeoriënteerde organisatie.- Worden vaak uitgenodigd en zijn aanwezig bij discussies.- Als EZ zelfs iets wil onderzoeken of verkennen nemen ze contactop met GRI omdat zij hen zien als een belangrijke partner.- Meegedaan aan de discussieronde voor de High 5, gericht op hetMKB.- Geholpen met opzetten van de GRI-pilot voor High 5. Wehebben geen actieve rol, maar meer een bemiddelende rol omdatwe bedrijven selecteren en willen motiveren om mee te doen.- Als MVO Nederland is het onze taak MVO te verspreiden overNederland. Het GRI biedt het kader, wij hebben hetsamenwerkingsproject opgezet om de richtlijnen verder teverspreiden. Wij verspreiden de GRI-richtlijnen binnen onzeeigen netwerken.- Beperkt. Als je mee wilt doen moet je gewoon betalen.Bijvoorbeeld als Organisational Stakeholder, dan wordt jebetrokken in het GRI proces. Respondent is gevraagd voortechnical assistant, maar dat is pro-deo en voor een bureau alsDHV niet betaalbaar.- GRI organiseert zelf geen seminars, dat is goed. De instelling omdeel te nemen/ participeren aan bestaande dingen is prima, bv.‘Nationaal Sustainability Congres’.PA’s onderhandelende en representatieve organen diegepaste gewoonten van interactie voor hun ledenmaken en opnieuw definiëren. Zo kan een PA demanier bepalen, waarop gemeenschappen zich aananderen presenteren in een organisationeel veld(Greenwood et al., 2002).Maakt uw organisatie, door mee te doen aan dediscussie over duurzaamheidsverslaggeving, gebruikvan de mogelijkheid om uw organisatie terepresenteren aan andere organisaties in uw omgeving.- We zoeken actief de dialoog op, proberen groepenbij elkaar te krijgen. De achterliggende gedachte is datgroepen informeel met elkaar in discussie gaan. Wedoen zelf ook wel contacten op tijdens discussies.- We proberen ons beleid wel te verkondigen,proberen publiek en publicitair de aandacht tevestigen. Laten zien dat je er bent, dat je meetelt, dat jebijdraagt met het aanreiken van instrumenten, de heleontwikkeling de goede kant uitsturen. We doen alsoverheid veel om de beweging voort te zetten.- Wij zijn een faciliterende organisatie, wij faciliterende bijeenkomsten, de kennisoverdracht en het lerenvan elkaar. Dat is de taakstelling van onze organisatie.In die zin profileren wij ons als een matchmaker,maar wij profileren niet onze eigen normen.- Door de vertaling van de richtlijnen en het meedoenin de GRI geprobeerd DHV op de kaart te zetten.DHV ondersteunt veel bedrijven met milieuverslagen.Niet alleen om te profileren, maar ook om inhoudelijkevoortgang, beter adviseren, om altijd een stapje voorte zijn met ontwikkeling en kennis.PA’s kunnen een belangrijke rol spelen in het toezien van de naleving van opgelegdeverwachtingen, zowel normatieve als dwingende verwachtingen. Gedeelde opvattingenen de daarmee samenhangende gebruiken worden, als zij eenmaal gevestigd zijn, alsvanzelfsprekend aangenomen en gereproduceerd door processen als bijvoorbeeldtraining, en certificering (Greenwood et al., 2002).Het GRI heeft weinig tot geen voorwaarden en/of regels opgesteld voor organisatiesdie gebruik willen maken van de richtlijnen voor rapporten. Hoe denkt uw organisatiedaarover?- In deze fase van rapportage is het goed dat er geen voorwaarden zijn. Meer regelsbetekenen vaak meer belemmeringen. Het GRI kan actief stimuleren, maar hunkerntaak blijft het verder ontwikkelen van de richtlijnen.- VBDO stimuleert actief de richtlijnen bij bedrijven.- EZ ondersteunt dat de richtlijnen vrijwillig zijn. Het is geen verplichting. Pas alsje ‘In Accordance’ rapporteert, dan zijn daar wel voorwaarden aan verbonden.- De richtlijnen zijn vrijwillig maar niet vrijblijvend. Bedrijven zou het wel moetendoen, maar vanuit eigen belang geredeneerd.- GRI is een initiatief en moet zichzelf bewijzen en uitgroeien. Ze zouden ergens eenbasis aan moeten ontlenen, voordat ze kunnen pretenderen dat ze de standaard zijnom het strikter te laten toepassen. Dat is er niet.- Voor de toekomst meer professionalisering, vanuit GRI en andere hoeken, dat wemeer toegroeien naar een soort standaard. De onderstroom laat een positieve lijn zien.- Geen voorwaarden is goed, want het moet flexibel blijven anders word het eenenorm bureaucratisch gebeuren. Op een gegeven moment zal het toch vanzelf gaannaar een soort standaardisatie, omdat je meer overzicht wilt hebben: de vroegereprestaties tegen de huidige afgezet. Dat is wel een uitdaging om vorm te geven, het isniet goed om dat vast te leggen in allerlei protocollen, dan wordt je inflexibel. Het iswel belangrijk om het oorspronkelijke doel in de gaten te houden, dat je rapporteertom de ontwikkeling in stand te houden en ook de verbetering, niet dat je alleen maarrapporteert om te rapporteren.- Voor de toekomst is het van belang dat naast transparantie, ook nadruk komt teliggen op de verbeteringsdynamiek.- GRI heeft weinig aandacht voor communicatie aspect, de leesbaarheid envormgeving.- Ze zouden meer de internetkant moeten oppakken, steeds meer verslagen enaanvullende informatie staat op het internet. Men kan actueler zijn en met meersplitsing van doelgroepen werken.- Door ‘In Accordance’ heb je toch soort van voorwaarden. Het wordt als eenkeurslijf gezien, de indicatoren, ze zijn te generiek van aard. Als het een echt keurslijfzou zijn, zou het niet werken. Bedrijven pakken eruit wat ze zinvol vinden. Dat is eenDecember 2005 120

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGood Company (Z)KPMG (Z)Ernst & Young (Z)ABN AMRO (R)Heineken (R)- GRI schijnt sessies te organiseren met bedrijven, maar daar zittenadviesbureau’s niet bij.- GRI doet nu bv. mee met MVO Nederland om sessies teorganiseren voor het MKB, maar ik denk niet dat een MKB-bedrijfeen duurzaamheidsverslag gaat maken. Wij doen wel mee aan datsoort workshops.- We werken mee aan de vragenlijsten die het GRI rondstuurt overhet GRI proces. DHV levert zo een bijdrage met hun praktijkervaring.- GRI moet internetkant oppakken, dan kan informatie veelactueler zijn.- Alle bedrijven die met duurzaamheidverslaggeving aan de slaggaan, zien het GRI wel en gebruiken het in meer of mindere mate.- Doen wel mee, maar niet heel actief. Wat je ziet is dat dediscussie voornamelijk gevoerd wordt door allerlei NGO’s engrote advies- en accountantsbureaus. Wij treden liever in contactmet bedrijven om met hen te discussiëren en organiseren zelf ookbijeenkomsten hiervoor.- Het GRI heeft een positieve invloed gehad. Voor al die bedrijvendie besluiten tot verslaglegging over te gaan bieden ze handigerichtlijnen en handvaten. Voor de bedrijven die al rapporteren is heteen goed platform om ervaringen uit te wisselen en gezamenlijk deinhoud en vorm van verslaggeving verder te ontwikkelen.- GRI is een open, multistakeholder organisatie.- We zijn beperkt, maar we volgen de discussie en participeren inbepaalde werkgroepen, zowel internationaal als regionaal niveau.GRI heeft ook allerlei regionale en lokale organisaties, dan zijnonze lokale organisaties aanwezig.- Beperkt. Het secretariaat is te klein om dat soort discussies tedoen. Een echt platform bieden ze niet, dat hoeft ook niet wantdaar is MVO Nederland voor.- Er zijn veel groepen waarin overlegd wordt, waarin de indicatorenontwikkeld worden. Puur gericht op ontwikkelen van derichtlijnen. Daardoor is er contact tussen bedrijven onderling endegene die het ontwikkelen.- Betrokken bij het opstellen van sectorspecifieke supplementenen discussies hierover, evenals discussie over het bereik van hetrapport.- Invullen van enquêtes over hoe dingen gestructureerd zoudenkunnen worden, of de richting waarvan wij denken dat verstandig isdat de supplementen zouden moeten gaan.- De GRI-index is niet leidend, de content is leidend voor de kernvan het rapport.- Ze praten veel met GRI, maar zien ze niet als platform om metandere organisaties in contact te treden, daar hebben we zelf onzemogelijkheden voor.- GRI is een reflectie, van een verzameling stakeholders en huninformatiebehoefte. Ik vind dat wijzelf als onderneming geenstakeholder zijn van de onderneming zelf. Het is weinig zinvol omte participeren in een discussie over wat wel of wat niet in een- We gaan naar een discussie toe om dat we denken datwe iets te melden hebben. En we willen op ons terreinook de beste zijn. Echt bewust representeren doenwe niet, daar zijn andere mogelijkheden voor, zoalspresentaties geven op congressen, iets te organiserenals seminars.- E&Y ziet het heel erg als een bijdrage aan kennis,en doet dan ook mee vanuit maatschappelijkoogpunt. Echt om klanten binnen te halen gebruikenze het niet.- De bank is zichtbaar voor de buitenwereld. Hetniveau in de financiële sector moet omhoog gebrachtworden. Wij willen leider zijn in de financiële sectorop het gebied van duurzaamheid.- Initiator van Equator Principles, een managervertegenwoordigt de bank op hoog niveau in allerleiforums en internationale gezelschappen om de ABNAMRO te representeren op gebied vanduurzaamheid. De bank is ook vertegenwoordigt inWorld Council for Sustainable Development.groot geluk, anders waren er weinig bedrijven die het GRI zouden volgen.- GRI krijgt meer oog voor het commentaar op de indicatoren. Bijvoorbeeld datrapporteren met indicatoren op holdingniveau niet alles zeg, dat de indicatoren tegeneriek zijn, dat sectorsupplementen belangrijk zijn.- Uiteindelijk moet er, denk ik, een keurmerk komen van GRI, waarmee wordtaangegeven dat een organisatie met zijn verslag aan de richtlijnen voldoet. Je ziet datze dat gaan doen met de ‘in accordance with’ criteria.- GRI is niet zaligmakend, er zijn ook andere richtlijnen (AA1000 en RJ400). GRIkost veel tijd en is een internationale praatclub.- Het is heel goed dat de richtlijnen niet dwingend zijn. Hoewel het goed is dat ze erzijn, zijn de richtlijnen niet echt bruikbaar voor bedrijven. Het zijn er teveel, en zezijn niet erg praktijkgericht. Er worden een aantal dingen gevraagd die echt niet terapporteren zijn.- Als je dingen verplicht gaat stellen dan bereik je het tegenovergestelde. Het werktaverechts.- Een groot aantal bedrijven nemen het GRI als uitgangspunt in hun verslag, het is deenige gezaghebbende standaard.- Om consensus te krijgen moet je richtlijnen beschikbaar stellen voor iedereen.Bijvoorbeeld over de handreiking maatschappelijke verslaggeving heeft Kluwer derechten, ze moeten gekocht worden, en je ziet dat het direct een enorme beperkinggeeft. De richtlijnen moeten openbaar blijven. Ze kunnen beter sponsoren zoeken.- Er zijn weinig bedrijven volledig in compliance, ze gebruiken het meer als een soorthandreiking en maken vervolgens hun eigen beleid.- Het GRI kan best strikter zijn bij een aantal dingen. Dat is een dilemma, want eenwereldwijde index voor iedereen kan per definitie niet, door de verschillen per sector.Supplementen zijn daar een oplossing voor.- Het is lastig om wereldwijd iets gangbaar te maken wat voor iedereen toepasbaar is.- Controle methodiek bij GRI zou anders kunnen zijn, bv. m.b.v. het verplicht stellendoor GRI van een accountantsverklaring. Wij denken dat een rapport daarmee aankracht wint.- Geen gebruik van representatie aan anderen. - Zolang groot deel van stakeholders GRI erkennen als beste beschikbare systeemvoor dit soort verslagen, heeft het toegevoegde waarde.- Met goede regels/richtlijnen faciliteer je benchmarking, als iedereen dezelfderegels volgt kun je tot goede vergelijkingen komen in theorie, in praktijk is dat nietaltijd even eenvoudig.- GRI is het toonaangevende systeem op dit moment en daar houden we rekening mee,en ondersteunen we ook financieel. Op moment dat maatschappelijke acceptatie vanDecember 2005 121

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingPhilips (R)Shell (R)GRI (C) - Slaterverslag moet.- Zolang groot deel van stakeholders GRI erkennen als bestebeschikbare systeemvoor dit soort verslagen, heeft het toegevoegdewaarde.- Met goede regels/richtlijnen faciliteer je benchmarking, alsiedereen dezelfde regels volgt kun je tot goede vergelijkingenkomen in theorie, in praktijk is dat niet altijd even eenvoudig.- GRI houdt rekening met grote veelvoud van stakeholders, diehebben invloed gegeven aan de ontwikkeling van het GRI. Dan hebje consensus, maar dat is ook het zwakke punt van GRI, het is tealgemeen.- GRI is een consensus van een heleboel behoeften aanwezig bijstakeholders, groeperingen, NGO’s en andere belanghebbenden.Het is een basis waaraan je refereert, zodat het een aantalstakeholders aanspreekt.- Heeft niet meegewerkt aan de ontwikkeling van de richtlijnen.Het ontwikkelen van iets generieks, in de breedte is interessantmaar niet voor ons.- Maken niet veel gebruik van de kanalen, zij hebben andereinformele routes.- GRI helpt andere bedrijven te stimuleren, te helpen en richtingte bedenken om uit te gaan.- GRI pakt voornamelijk first time reporters aan.- Werkt mee aan bv. boarder protocol, wat zit binnen/ buiten hetbereik.- De basis van het GRI is dat de richtlijnen in orde moeten zijn.Als dat eenmaal goed is, kom je terecht bij standaarden enkwaliteitsniveaus, zodat er geen misbruikt gemaakt wordt. En datde onafhankelijkheid van het GRI ondersteund wordt.- Werkgroepen (niet zomaar open groepen waar men in en uit kanstappen) die helpen bij het opbouwen van de richtlijnen.Bijvoorbeeld in de G3 werkgroep zijn 100 mensen actief, in de driesector supplementgroepen elk 20 mensen.- Het besturen van de actuele institutie (GRI) in het netwerk doorvrijwilligers in de Stakeholder Council (60 mensen), board ofdirectors (16) en technical advisory committee (16). Veelmogelijkheid om actief te zijn in het GRI netwerk. Het is allemaalgefocust op het opbouwen van het netwerk, het opbouwen van derichtlijnen en de instelling.- Webbased forum, special boards op het internet,.- Special practitioners’ websites (soort email exchange groups)(500 mensen in betrokken).- Conferenties (2006).- Met het Organisational Stakeholder programma kunnenorganisaties aantonen dat zij het eens zijn met de missie van hetGRI en betalen hier een klein bedrag voor. Zij krijgen hiermeemedezeggenschap in de Stakeholder Council.- Met de bredere stakeholder panels speelt het eenrol.GRI kleiner is dan die van andere systemen, dan wordt ander systeem overwegen.- Het is belangrijk dat er een keer een echte wetgeving/ regelgeving komt, waardoorhet vrijblijvende er vanaf gaat. Dat is belangrijker dan dat je verder gaat metontwikkelen van een generiek iets, wat in de breedte wel interessant is, maar voor onsniet.- Een andere ontwikkeling, de AA1000, is conceptueel belangrijker aan het wordendan GRI. Het geeft de essentie aan van sustainability, namelijk de stakeholderdialoog,daar stellen ze duidelijke eisen aan.- Ook is belangrijk hoe het ingebed is in de organisatie en managementsystemen. Hetmoet geïntegreerd zijn in de normale bedrijfsvoering.- Het GRI gaat heel breed, de AA1000 geeft meer vrijheid over de druk om te focussenop die dingen die belangrijk zijn. Conceptueel is AA1000 belangrijker gewordendan het GRI.- GRI moet het streng maken, ander word er misbruik gemaakt van het brand. Ookloopt GRI de kans mis om opbrengsten te genereren, die belangrijk zijn voor hunonafhankelijkheid.- Het beste zou zijn dat je geen gebruik mag maken als je niet betaald. Bedrijven zijngewend om te betalen, bv. voor keurmerken. GRI compliant met een stempel, zoumoeten betekenen dat iemand namens de GRI rapporten checkt met de goederichtlijnen- De basis van het GRI is dat de richtlijnen in orde moeten zijn. Als dat eenmaalgoed is, kom je terecht bij standaarden en kwaliteitsniveaus, zodat er geen misbruikgemaakt wordt. En dat de onafhankelijkheid van het GRI ondersteund wordt.- De focus van rapporteren is niet helemaal goed. Er moet meer energie besteedtworden aan het verbeteren van de prestatie. Het hangt sterk af van wat het GRI doetmet de G3, of dat echt naar verslanking leidt of meer mogelijkheden biedt omverschillende doelgroepen op andere basis aan te spreken. Het hangt ook af van hetaantal benchmarks wat we doen, SustainAbility is nu bezig om hun methodologieopnieuw te bekijken. Ik denk dat de tijd rijp is voor iets nieuws. Meer narrowcastingin plaats van broadcasting, meer tailorstrategie.- Met het Organisational Stakeholder programma kunnen organisaties aantonen dat zijhet eens zijn met de missie van het GRI en betalen hier een klein bedrag voor. Zijkrijgen hiermee medezeggenschap in de Stakeholder Council.- Overheden over de hele wereld (vooral in west-Europa) beginnen na te denken oververslaggeving. Er wordt onderzoek gedaan om te kijken of er misschienverslaggevingvereisten moeten zijn. Deze regelgevende organen zijn eenopkomende macht, het zit er aan te komen dat er meer regulering voor rapportageaankomt in de toekomst.- GRI vindt dat het te vroeg is voor regulering, het heeft tijd en vrijwilligheid nodig,voordat bedrijven gepusht worden. Maar het begint erop te lijken dat overhedenbeginnen te waarderen dat bedrijven milieu en sociale issues managen en rapporteren.- Het GRI is ontworpen, zodat de hele wereld dezelfde standaard zou gaan gebruiken(zowel vrijwillig/flexibel als regulerend). GRI pleit niet voor verplichteverslaggeving, maar als er een verplichte verslaggeving komt hopen ze dat het opbasis is van de GRI richtlijnen.December 2005 122

Invloed van het GRI op het institutionele veranderingsproces in duurzaamheidsverslaggevingGRI (C)- Fogelberg- Er zijn relatief veel OS in Nederland. Gunstig voor GRI doorbijdrage aan operatiekosten, gunstig voor de organisaties omdat zezich kandidaat mogen stellen voor de Stakeholder Council.- Het GRI is uit zichzelf, bottom-up gegroeid tot de wereldstandaard.December 2005 123