13.07.2015 Views

download pdf - Vlaams Instituut voor de Zee

download pdf - Vlaams Instituut voor de Zee

download pdf - Vlaams Instituut voor de Zee

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

DES TRAVAUX DE TERRASSEMENT AYANT POUR BUT DE FREINER UN ENSABLEMENT ULTERIEUR RAP/DE DES VASESSALEES ET DU PRE-SALE OU ZWIN - UN DES SITES LES PLUS PRECIEUX DANS NOTRE PA YS AU POINT DE VUE GEO­GRAPHIQUE, ZOOLOGIQUE ET BOTANIQUE- ONT, VU LA GRAVITE DE LA MENACE ET LES IMPERATIFS SAISONNIERSURGENTS, DU ETRE PLAN/FlES ET EXECUTES DANS UN DELAI REMARQUABLEMENT COURT.IL ETAIT TEMPS ... CAR LA NATURE N'ATTEND PAS!... ET DEJA ON ENREGISTRE DES RESULTATS FAVORABLES.UN ENJEU QUI VAUT L'EFFORT REALISE.UNE DES GRANDES VALEURS BELGES ASAUVEGARDER: ÀA ~LE ZWIN ~ -1~llRRESERVE NATURELLE D'UNE IMPORTANCEORNITHOLOGIQUE DE REPUTATION MONDIALEPRE-SALE D'UNE VALEUR BIOLOGIQUEINCOMPARABLEnCHAPITRE ILE ZWIN ET L'ANCIENNE VILLAROYALE(*)" Le site du Zwin et <strong>de</strong>s dun es environnantesforme un ensemble <strong>de</strong>sables, <strong>de</strong> marais, <strong>de</strong> prés salés et<strong>de</strong> bois, unique en Belgique.Ce territoire est intéressant non seulementau point <strong>de</strong> vue historique,maïs aussi au point <strong>de</strong> vue zoologiquaet botanique. En juillet et enaoOt, plusieurs dizaines d'hectares <strong>de</strong>terrain sont couverts <strong>de</strong> la fameusefleur du Zwin, Ie statice <strong>de</strong>s limans.Au printemps <strong>de</strong> nombreux oiseauxnichent dans la plaine du Zwin etdans les bois attenants; toute l'année,<strong>de</strong>s lièvres et <strong>de</strong>s lapins animentles dunes. Enfin, on ne peut se pramenerau Zwin sans songer à sonpassé prestigieux, lié intimement àtoute l'histoire <strong>de</strong> la Flandre. Sousses aspects changeants, Ie paysagedu Zwin est d'une gran<strong>de</strong> beauté etpossè<strong>de</strong> un c harme très poétique ettrès particulier.Ce domaine est une propriété privée,appartenant à la Compagnie " LeZoute"; celie-ei met tout en ceuvrepour conserver à ce paysage sabeauté naturelle. Le Zwin est accessibieau public durant toute l'annéemoyennant une minime re<strong>de</strong>vance.(•) Les chapitres I et 11, ainsi que les horstextes et certaines légen<strong>de</strong>s comprennent<strong>de</strong>s extraits <strong>de</strong>1° la brochure «LE ZOUTE- LE ZWIN » parIe Comte Léon Lippens (t 1986) fondateur<strong>de</strong> la réserve du Zwin1985Copyright : n. v. Compagnie Het Zoute -Knokke-Heist.16Le Zwin est intéressant, non seulement comme réserve naturelle, mais aussi comme sitehistorique. Au Moyen-Age, <strong>de</strong> gros navires y pénétraient aisément et portés par Jes flats<strong>de</strong> la marée mantante atteignaient Bruges. L 'ensablement et l'assèchement lui ont donné/'aspect qu'on lui connaft maintenant. Le Zwin actue/ est eneare régu/ièrement inondépar la mer, fors <strong>de</strong>s marées d'équinoxe et fors <strong>de</strong>s tempêtes <strong>de</strong> Nord-Ouest.C'est grtice à l'influence <strong>de</strong>s marées que Je Zwin présente tant d'intérêt historique naturel,d'ou, l'importance <strong>de</strong>s travaux <strong>de</strong> terrassement qui viennent d'y être effectués.2° la brochure: «LES PLANTES OU ZWIN»par Guido Burggraeve, conservateur <strong>de</strong>la Réserve Naturelle du Zwin1985Copyright: n. v. Compagnie Het Zoute -Knokke-Heist.Nous remercions la n.v. Compagnie HetZoute <strong>de</strong> nous avoir autorisés à reproduireces extraits dans Ie corps du présent article.Un gardiennat permanent y estassuré et une série <strong>de</strong> mesures a étéprise pour éviter les abus, car laliberté accordée à tout Ie mon<strong>de</strong>avait finalement dégénéré en licencechez certains.Dans les jardins entourant l'anciennevilla royale, on procè<strong>de</strong> à <strong>de</strong>s essaisd'acclimatation d'une série d'oiseauxEXCAVATOR 4 / 90


GRONDVERZETWERKEN DIE ALS DOEL HEBBEN EEN SNELLE VERDERE VERZANDING VAN DE SLIKKEN EN DE SCHORRENVAN HET ZWIN, EEN VAN DE MEEST WAARDEVOLLE STREKEN VAN ONS LAND VANUIT GEOGRAFISCH, ZOOLOGISCH ENPLANTKUNDIG STANDPUNT, AF TE REMMEN, ZIJN, GEZIEN DE ERNST VAN DE DREIGING EN DE DRINGENDE IMPERATIEVENVAN HET SEIZOEN, IN EEN OPMERKELIJKE KORTE TERMIJN GEPLAND EN UITGEVOERD MOETEN WORDEN.HET WERD TIJD ... WANT DE NATUUR WACHT NIET!... EN MEN REGISTREERT REEDS GUNSTIGE RESULTATEN.EEN INZET DIE DE GEREALISEERDE INSPANNING WAARD IS.EEN VAN DE GROTE BELGISCHE WAARDEN DIE MENMOET VRIJWAREN · l~~HET ZWIN ~+NATUURRESERVAAT MET EEN WERELDBEFAAMDERIJKDOM AAN VOGELSSCHORREN EN SLIKKEN VAN EEN WEERGALOSEBIOLOGISCHE WAARDEHOOFDSTUK 1HET ZWIN EN DE VROEGEREKONINKLIJKE VILLA (*)" Het Zwin-landschap en <strong>de</strong> omgevingvan <strong>de</strong> vroegere Koninklijke Villa vormeneen geheel van duinen, moeren,ziltbeem<strong>de</strong>n en bossen dat iets enigsis in België. Deze streek is niet enkelin historisch opzicht van belang,doch ook vanuit zoölogisch en botanischstandpunt. In juli en augustusstaan tientallen hectaren grondbe<strong>de</strong>kt met <strong>de</strong> befaam<strong>de</strong> Zwin-bloem,het lamsoor. In <strong>de</strong> lente komen talvan vogels hun nest bouwen in <strong>de</strong>Zwin-vlakte en in het bosje rondom<strong>de</strong> Villa.Het is ten slotte moeilijk het Zwin tedoorlopen zon<strong>de</strong>r zijn verle<strong>de</strong>n inherinnering te brengen, verle<strong>de</strong>n datzo innig verbon<strong>de</strong>n is met Vlaan<strong>de</strong>rensgeschie<strong>de</strong>nis. In al zijn veran<strong>de</strong>rlijkeverschei<strong>de</strong>nheid is het Zwinlandschapvan een innemen<strong>de</strong>schoonheid en er gaat een heeleigenaardige betovering van uit.De Compagnie «Het Zoute », aan wie<strong>de</strong>ze gron<strong>de</strong>n behoren, is vast beslotenalles in het werk te stellen om ditnatuurschoon ongerept te bewarenen <strong>voor</strong>taan <strong>de</strong> vernielzucht en hetuitroeien <strong>de</strong>r bloemen krac htdadig teHet Zwin is het belangrijkste slikke- en schorregebied in België.Bij spring- en I of stormvloed wordt een groot ge<strong>de</strong>elte van het reservaat door <strong>de</strong> zeeoverspoeld. Aan die rechtstreekse zeewaterinvloed dankt het trouwens zijn grote natuurwaar<strong>de</strong>.Vandaar het belang van <strong>de</strong> grondverzetwerken die er pas wer<strong>de</strong>n uitgevoerd.Ook historisch is het Zwin een belangrijk gebied. In <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>leeuwen kon<strong>de</strong>n zeeschepenBrugge bereiken langs het Zwin. Verzanding en inpol<strong>de</strong>ringen gaven het zijn huidig uitzicht.(*) De hoofdstukken I en 11, alsook sommigelegen<strong>de</strong>n bevatten uittreksels uit1° <strong>de</strong> brochure " HET ZOUTE- HET ZWIN"door Graaf Leon Lippens (t 1986},stichter van het Zwinreservaat1985Copyright: N. V. Compagnie Het Zoute -Knokke-HeistDruk: Grafisch Bedrijf Schoonbaert ­BruggeEXCAVATOR 4 1902° <strong>de</strong> brochure «DE PLANTEN VAN HETZWIN " door Guido Burggraeve, conservatorvan het Natuurreservaat vanhet Zwin1985Copyright: N. V. Compagnie Het Zoute -Knokke-HeistWij danken <strong>de</strong> n.v. «Compagnie Het Zoute"<strong>voor</strong> <strong>de</strong> toestemming om <strong>de</strong>ze uittreksels inhet ka<strong>de</strong>r van het artikel over te nemen.keer te gaan. De enige manier om dittoezicht doeltreffend te maken washet omheinen van het Zwin, ten ein<strong>de</strong><strong>de</strong> uitgangen ervan te kunnen bewaken.En zo kwam het dat het Zwinwerd afgespannen. Mits een geringtoegangsgeld blijft het evenwel hetgehele jaar door opengesteld <strong>voor</strong>het publiek. Waren <strong>de</strong>ze maatregelenuitgebleven, dan waren én bloemen,17


du pays. Ces collections ont pour but<strong>de</strong> permettre aux naturalistes, et surtoutaux débutants, <strong>de</strong> voir et <strong>de</strong> connaître<strong>de</strong> nombreux oiseaux qu'on nepeut voir, sinon, que <strong>de</strong> très loin dansla nature. La plupart <strong>de</strong> ces oiseauxsont d'ailleurs remis en liberté à la fin<strong>de</strong> l'été. De trés nombreux oiseauxsont capturés, puis relächés, munisd'une bague, afin d'étudier les migrations.Ainsi la station biologique duZwin contribue à la recherche scientifiqueet, dans Ie mon<strong>de</strong> entier, lesornithologues connaissent déjà, aumoins <strong>de</strong> nom, la Réserve Ornitholo·gique du Zwin.Après les fatigues <strong>de</strong> la vie trépidante<strong>de</strong> notre époque, rien <strong>de</strong> tel que <strong>de</strong>pouvoir contempler tranquillementl'ceuvre du Créateur, toute empreinted'harmonie et <strong>de</strong> beauté».CHAPITRE 11LA LUTTE POUR LA PRESERVATIONDU ZWIN.... Ou les digues posent périodiquement<strong>de</strong>s problèrnes <strong>de</strong> bon voisinageavec les Hollandais.* *L 'histoire <strong>de</strong> l'évolution physique duZwin <strong>de</strong>puis sa naissance jusqu'à sondéclin et ce/Ie, encore plus tourmentée,<strong>de</strong>s hommes et <strong>de</strong>s villes auxquelscette voie d'eau apporta larichesse, la gloire et la splen<strong>de</strong>urmêlées aux pi/lages, à l'incendie, etaux guerres, sont véritablement passionnantes.La réalité <strong>de</strong>s faits qui s'y sont passéssont <strong>de</strong>s coudées au-<strong>de</strong>ssus <strong>de</strong>srécits <strong>de</strong>s romans <strong>de</strong> tietion historiquesque /'on a écrits sur ce qui s'estpassé dans cette contrée.Léon Lippens décrit tout ce/a dans unstyle dépouillé, clair et aussi vivant etcaptivant qu'une ban<strong>de</strong> <strong>de</strong>ssinée dansla brochure " LE Z WIN » déjà citée.(Nous suggérons à nos lecteurs <strong>de</strong>s'en procurer un exemplaire fors <strong>de</strong>leur prochaine visite au Zwin).... Aussi, reprenons du même auteurce qui concerne plus directementnotre époque et ce qui a été fait pourpréserver Ie Zwin ...Tout ce/a ne va pas sans peine.18150 ha, dont 25 en Hollan<strong>de</strong> (à droite surJa photo) ou se trouve un «Camping» qui,hé/as, n'a pas grand chose en communavec tout Ie charme <strong>de</strong> notre Zwin .«Jadis Ie Zw in faisait partie du" Hazegras Pol<strong>de</strong>r», bras <strong>de</strong> merendigué en 1784 par Philippe FrançoisLippens. En 1924, Ie Zwin futcédé par Ie " Hazegras Pol<strong>de</strong>r» à la«Compag nie Le Zoute». Cettesociété, sous l'impulsion du ComteLéon Lippens et <strong>de</strong> Raymond Lippens,conçut et c réa la station balnéairedu Zoute et mit tout en ceuvrepour conserver intact Ie site du Zwin,pour protéger sa faune et sa flore.Ce territoire d'une superficie <strong>de</strong> 150ha, dont 125 en Belgique et 25 enHollan<strong>de</strong> resta accessible aux promeneursmais certaines mesuresdurent être prises pour éviter lesabus et Ie vandalisme.Ce terrain inculte aurait parfaitementpu être endigué et livré à la culturemais on renonça à ce projet afin <strong>de</strong>conserver cette beauté naturelle.Quand un projet gouvernemental futélaboré pour relier Breskens auZoute par une route et une voie <strong>de</strong>tram, par Cadzand à travers Ie Zwin,la Compagnie Le Zoute mit tout enceuvre pour faire rejeter cette idéequi fut alors abandonnée.A cette époque une entente complèterégnait entre Belges et Hollandais ettous comprenaient qu'il était indiqué<strong>de</strong> protéger Ie site du Zwin, à chevalsur la frontière. C'est à cette époqueque la Compagnie Le Zoute construisitpour L.L. M.M. Ie Roi Lépold et laReine Astrid, la villa dans les pins àproximité du Zwin.PHOTO- FOTO : GUl DO COOLENS150 ha waarvan 25 in Holland (rechts op<strong>de</strong> foto) waar zich een «camping» bevindt,welke, helaas, niet veel gemeenschappelijksheeft met <strong>de</strong> charme van ons Zwin.De 1940 à 1944, les Allemands accupérentIe Zwin et les dunes environnantes.Ce territoire fut miné et fortifiéet <strong>de</strong>vint un <strong>de</strong>s c haînons du mur<strong>de</strong> I'Atlantique. Après la libération, IeZwin fut déminé et nettoyé <strong>de</strong> sesbarbelés et re<strong>de</strong>vint accessible aupublic.En 1949, l'administration hollandaise<strong>de</strong> la wateringue "Het Vrije vanS luis "• responsabie <strong>de</strong> l'entretien <strong>de</strong>sdigues et <strong>de</strong> l'écoulement <strong>de</strong>s eauxdans cette région, prit l'initiative <strong>de</strong>fermer par une digue Ie chenal d'accèsdu Zwin vers la mer, chenal situéen territoire néerlandais, sous prétexte<strong>de</strong> diminuer les frais d'entretien<strong>de</strong>s digues. Une énergique protestation<strong>de</strong>s Belges mit immédiatementfin à ce travail et les gouvernementsbeige et hollandais instituèrent unecammission internationale afin d'examinerIe problème. En juillet 1950,coup <strong>de</strong> théätre (*): l'administration<strong>de</strong> la wateringue hollandaise, soutenuepar Ie gouverneur <strong>de</strong> Zélan<strong>de</strong>,reprend subitement Ie travail d'endiguement.Ce travail se fait en toutehäte, sans prise <strong>de</strong> contact préalable,sans avertissement, par <strong>de</strong>ssus latête <strong>de</strong> la cammission internationale.(*) IJ est pour Ie moins «piquant" <strong>de</strong> serappe/er /'inci<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> Ja digue en 1989c6té beige, cette fois-ci. (voir chapitre IV).EXCAVATOR 4190


én vogels van het Zwin tot spoedigverdwijnen gedoemd geweest, doordat<strong>de</strong> vrijheid, aan eenie<strong>de</strong>r toegestaan,bij sommigen algauw wasomgeslagen in ongebrei<strong>de</strong>ldheid.In het park van <strong>de</strong> villa wordt metzekere vogelsoorten overgegaan toteen beschei<strong>de</strong>n poging tot aanpassing.Deze verzameling geven aan <strong>de</strong>natuurliefhebbers, en <strong>voor</strong>al dan aan<strong>de</strong> jongeren on<strong>de</strong>r hen, <strong>de</strong> gelegenheidtalrijke vogels waar te nemen ente leren kennen welke men an<strong>de</strong>rsnooit in hun natuurlijk milieu kanga<strong>de</strong>slaan, tenzij dan van op verreafstand.Vele vogels wor<strong>de</strong>n trouwens opnieuwin vrijheid gelaten op het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong>zomer ; vele vogels wor<strong>de</strong>n gevangenmet het enig doel ze te ringen endaarna weer vrij te laten tenein<strong>de</strong> hunmigraties te kunnen bestu<strong>de</strong>ren. Alduswerkt het biologisch station van hetZwin me<strong>de</strong> aan het wetenschappelijkon<strong>de</strong>rzoek en is het Vogelreservaatvan het Zwin over gans <strong>de</strong> wereld bij<strong>de</strong> ornitologen bekend.Na <strong>de</strong> beslommeringen van onsmo<strong>de</strong>rn jachtig leven, is er niets heilzamerdan rustig het werk van <strong>de</strong>Schepper te aanschouwen, zó harmonischen vol schoonheid "·I ~ZEEBRUGGE\II&~0~BRUGGEKNOKKE-HEISTDAMMEZWIN0\SLUIS~ ~~~" ~\HOOFDSTUK 11DE STRIJD VOOR DE BESCHER­MING VAN HET ZWINWaar <strong>de</strong> dijken periodiek problemenvan goe<strong>de</strong> buurschap met <strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>rsstellen..... ..De natuurlijke geschie<strong>de</strong>nis van hetZwin, van zijn ontstaan tot aan zijnon<strong>de</strong>rgang en <strong>de</strong> woelige geschie<strong>de</strong>nisvan <strong>de</strong> mensen en <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong>welkehet rijkdom, glorie en pracht bezorg<strong>de</strong>,gepaard gaand met plun<strong>de</strong>ringen,brand en oorlog, is echt boeiend.De realiteit van <strong>de</strong> feiten welke plaatsvon<strong>de</strong>noverstijgt <strong>de</strong> verhalen van historischefictie-romans welke men geschrevenheeft over wat in <strong>de</strong>zestreek gebeurt is.Leon Lippens beschrijft dit alles ineen ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> stijl, zo hel<strong>de</strong>r,levendig en innemend als een stripverhaalin <strong>de</strong> reeds geciteer<strong>de</strong> brochure" HET ZWIN"· (Wij ra<strong>de</strong>n onzelezers aan een exemplaar aan teschaffen tij<strong>de</strong>ns hun volgend bezoekaan het Zwin).... Ook, hernemen we van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong>auteur wat meer rechtstreeks metonze tijd te maken heeft en watgedaan werd om het Zwin te bewaren.Dit alles verloopt niet zon<strong>de</strong>r moeite.EXCAVATOR 4/90~·-~-- ·--"Tot 1924 maakte het Zwin <strong>de</strong>el uitvan <strong>de</strong> "Hazegras Pol<strong>de</strong>r "• zeearmdie in 1784 door Philip Frans Lippenswas ingedijkt. In 1924 werd het Zwindoor <strong>de</strong> " Hazegras Pol<strong>de</strong>r " aan <strong>de</strong>«Compagnie Het Zoute » afgestaan.Deze maatschappij, on<strong>de</strong>r leiding van<strong>de</strong> graaf Lippens en van RaymondLippens, ontwierp en voer<strong>de</strong> het planuit tot oprichting van <strong>de</strong> badplaats" Het Zoute». Zij stel<strong>de</strong> alles in hetwerk om het natuuroord van het Zwinmet zijn fauna en plantengroei ongeschon<strong>de</strong>nte bewaren.Dit gebied met een oppervlakte van150 ha, waarvan 125 ha in België en25 ha in Holland, blijft <strong>voor</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>laarstoegankelijk, maar zekere maatregelenwer<strong>de</strong>n getroffen om misbruikenen vernielzucht te <strong>voor</strong>komen.Deze onbebouw<strong>de</strong> grond kon evenwelbest ingedijkt en tot landbouwdoelein<strong>de</strong>ngebruikt wor<strong>de</strong>n maaraan dit plan werd verzaakt ter willevan het natuurschoon. De Compagnie" Het Zoute" stel<strong>de</strong> alles in het werkom een ontwerp van <strong>de</strong> regering teverij<strong>de</strong>len dat Breskens met HetZoute door een baan en een tramspoorwou verbin<strong>de</strong>n doorheen hetZwin. Dit plan werd dan ook in <strong>de</strong>steek gelaten..,!.. - ;Hollan<strong>de</strong>rs en Belgen waren het tedien tij<strong>de</strong> volkomen eens dat hetnodig was het natuurplekje " hetZwin "• dat zich weerszij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>grens uitstrekte, te vrijwaren.Het is rond dit tijdstip dat <strong>de</strong> Compagnie" Het Zoute " <strong>voor</strong> H.M. KoningLeopold en Koningin Astrid het bouwenaanving van <strong>de</strong> villa mid<strong>de</strong>n in<strong>de</strong> <strong>de</strong>nnen en dicht bij het Zwin.Van 1940 tot 1944 bezetten <strong>de</strong> Du itsershet Zwin en <strong>de</strong> omliggen<strong>de</strong> duinen.De streek werd versterkt en metlandmijnen doorspekt en werd alduseen schakel in <strong>de</strong> " muur van <strong>de</strong>Atlantische Oceaan "·Na <strong>de</strong> bevrijding werd het Zwin ontmijnd,<strong>de</strong> prikkeldraadversperringenverwij<strong>de</strong>rd, <strong>de</strong> "bunkers" en versterkingenafgebroken en het natuurplekjeterug toegankelijk gesteld <strong>voor</strong>het publiek.In 1949 nam het Hollands beheer van<strong>de</strong> Watering «Het Vrije van Sluis»,verantwoor<strong>de</strong>lijk <strong>voor</strong> het on<strong>de</strong>rhoudvan <strong>de</strong> dijken en <strong>de</strong> afloop van <strong>de</strong>wateren in dit gebied, het initiatief om<strong>de</strong> uitmonding van het Zwin naar <strong>de</strong>zee door een dijk af te sluiten on<strong>de</strong>r<strong>voor</strong>wensel <strong>de</strong> kosten van on<strong>de</strong>rhoudvan <strong>de</strong> dijken te vermin<strong>de</strong>ren.Krachtdadig protest van Belgischezij<strong>de</strong> stel<strong>de</strong> een ein<strong>de</strong> aan dit werk.19


ZWIN: TERRE MEURTRIE1940- 1944 L'accès au Zwin était barré au moyen d'obstac/es anti-chars.1940- 1944 De toegang tot het Zwin was versperd door een anti-tank versperring."Le Zwin vécut en paix <strong>de</strong> 1830 jusqu'en 1914. Les A/Iemands y pi a cent alors une cl6ture é/ectrifiée dans Ie vain espoir d'empêcherles patrioles belges <strong>de</strong> passer par la Hollan<strong>de</strong> pour rejoindre nos torces sur I'Yser.Une fois <strong>de</strong> plus, la guerre <strong>de</strong> 1940 entraÎne Ie Zwin dans la tourmenie et les ouvrages du fameux «Mur <strong>de</strong> I'Atlantique" s'incrustentdans les dunes.En 1944, c'est la déMc/e alleman<strong>de</strong>, Ie pays est inondé, Sluis est anéantie, Walcheren est submergée, Knokke est bombardée. LeZwin est Ie <strong>de</strong>rnier champ <strong>de</strong> batai/Ie sur /eque/ se cramponnent les nazis. Knokke est libérée par les Canadiens, <strong>de</strong>ux mois aprèsBruges, Ie ter novembre 1944, jour <strong>de</strong> la fête <strong>de</strong> tous /es Saints.Le ca/me est revenu: une fois <strong>de</strong> plus les habitants <strong>de</strong> ces terres meurtries se sont remis avec acharnement au travail et onteffacé les traces <strong>de</strong> la guerre pour reconstruire /eurs villes et vivre en hommes libres.Le Zwin est é} nouveau lui-même. Comme i/ y a mille ans, Ie flux et Ie jusant se succè<strong>de</strong>nt sur /es p/ages et Ie vent courbe lesoyats <strong>de</strong> ses dunes.Et la vie continue"·(Léon Lippens - op. cit).Cette façon d'agir, contraire à toutesles coutumes internetionales et à laplus élémentaire courtoisie, donnelieu à <strong>de</strong> violentes protestations <strong>de</strong> lapart <strong>de</strong>s Belges. Malgré ces protestations,malgré la presse, malgré lesdémarches <strong>de</strong>s amis <strong>de</strong> la nature,belges et hollandais, Ie travail est terminéet Ie Zwin est condamné à disparaîtrecomme beauté naturelle.C'est alors que Ie gouvernementbeige, finalement alerté par lesdémarches <strong>de</strong>s autorités provincieleset communales, par la presse et parl'opinion publique, prit !'affaire enrnains et obtient du gouvernementnéerlandais la promesse que celui-eiferait creuser et entretenir à ses fraisun nouveau chenal d'accès pourl'eau <strong>de</strong> mer, à l'ouest <strong>de</strong> la digue simalencontreusement construite. Cettepromesse a été accomplie et c'estainsi qu'est né Ie petit chenal que Iepromeneur rencontre à la frontière etqui se remplit parfois d'eau à maréehaute. Grace à ce nouveau chenal,l'eau <strong>de</strong> mer recouvre plusieurs foispar hiver la plaine du Zwin et la végétationsi typique du Zwin fut sauvée20(tout au moins jusqu'à nouvel ordre ...comme nous Ie verrons plus loin).Depuis lors, la digue construite si peuélégamment par les Hollandais a étébalayée par la tempête du 1 février1953. Enfin, un accord internationalfut conclu. Les Hollandais renoncèrentà endiguer Ie Zwin. En 1958, ilsfortifièrent et rehaussèrent la digueinternationale sur territoire hollandais.En 1959, les Belges tirent <strong>de</strong> mêmesur leur territoire. Ainsi, Ie Zwin estdéfinitivement sauvé et l'arrière-paysn'est plus en danger d'être inondécar la digue internationale est portéeà la hauteur prévue par Ie plan Delta.Pour trouver Ie sable et l'argilenécessaires au rehaussement <strong>de</strong> ladigue, plusieurs étangs ont été creusés.Ces nappes d'eau eurent incontestablementun effet favorable sur Ienombre <strong>de</strong>s oiseaux aquatiques.Entre-temps, un nouveau dangermenaça Ie Zwin: la foule <strong>de</strong>s visiteurs<strong>de</strong>venant chaque année plus gran<strong>de</strong>,<strong>de</strong> nombreux abus prennent <strong>de</strong>s proportionsinquiétantes: en 1951 la plupart<strong>de</strong>s nids d'oiseaux furent détruitspar les promeneurs - souventinvolontairement du reste -; les fleurseurent à souffrir du fait que <strong>de</strong>s commerçantsvenaient en cueillir en massepour en revendre <strong>de</strong>s bouquets; Iecamping <strong>de</strong>vint difficile à supprimer.C'est pourquoi la Compagnie LeZoute dut se résoudre à prendre unesérie <strong>de</strong> mesures, d'une part pourarrêter les abus et d'autre part pourfaciliter l'accès du site tout en réglementantles visites''·Ainsi, malgré tous les obstacles, dontl'ensablement massif <strong>de</strong> ces <strong>de</strong>rnièresannées, Ie Zwin survit et constitueune <strong>de</strong>s plus pittoresques beautésnaturelles <strong>de</strong> notre pays. Gräce à unaménagement judicieux, dont les toutrécents travaux <strong>de</strong> terrassementdécrits ei-après, Ie niveau d'eau a puêtre maintenu <strong>de</strong> telle façon que lafaune et la flore caractéristiques <strong>de</strong>ce milieux salin ont pu être sauvegardéesintactes. 11 était grand temps.Espérons que Ie Zwin pourra encoreêtre maintenu longtemps et que lesenfants <strong>de</strong> nos enfants pourront Ievoir et l'aimer comme <strong>de</strong>s centai nes<strong>de</strong> milliers <strong>de</strong> nos compatriotes !'aimentet Ie voient aujourd'hui.EXCAVATOR 4/90


ZWIN: GETEISTERDE LANDSTREEK1989. Hier en daar doken nog enkele overblijfselen van <strong>de</strong> «Atlantische muur» op.1989. Çà et /à, que/ques débris du «Mur <strong>de</strong> I'Atlantique » émergeaient encore dans Ie Zwin.Het Zwin leef<strong>de</strong> tussen 1830 en 1914 in vre<strong>de</strong>. Na <strong>de</strong> Duitse inval werd een geë/ectrificeer<strong>de</strong> afsluiting opgericht met <strong>de</strong> ij<strong>de</strong>lehoop <strong>de</strong> Belgische patriotten te verhin<strong>de</strong>ren op Hollands grondgebied te komen om van daar onze strijdkrachten aan <strong>de</strong> IJzer tevervoegen.De oorlog 1940 brengt het Zwin eens te meer in <strong>de</strong> storm en ziet <strong>de</strong> bunkers van <strong>de</strong> befaam<strong>de</strong> «muur van <strong>de</strong> Atlantische Oceaan"in <strong>de</strong> duinen ingraven.1944 ! Jaar van <strong>de</strong> Duitse ineenstorting. De streek staat on<strong>de</strong>r water, Sluis is vernietigd, Walcheren door <strong>de</strong> golven overstroomd.Knokke on<strong>de</strong>r vuur genomen. Het Zwin is het laatste slagveld waar <strong>de</strong> nazi's zich nog vastklampen. Twee maan<strong>de</strong>n na Bruggewordt Knokke ein<strong>de</strong>lijk door <strong>de</strong> Cana<strong>de</strong>zen verlost. Dit gebeurt op 1 november 1944, hoogdag van alle Heiligen.De rust is teruggekeerd; <strong>de</strong> bewoners van <strong>de</strong>ze geteister<strong>de</strong> landstreek hebben eens te meer met hardnekkigheid het werk aangevaten <strong>de</strong> sporen van <strong>de</strong> oorlog uitgewist om hun ste<strong>de</strong>n te herbouwen en er in vrijheid te leven.Het Zwin is weer zichzelf. Zoals vóór duizend jaar volgen ebbe en vloed elkaar op en <strong>de</strong> wind buigt er <strong>de</strong> helm in <strong>de</strong> duinen neer.De Belgische en Hollandse regeringenstel<strong>de</strong>n een Internationale Commissieaan om het vraagstuk te on<strong>de</strong>rzoeken.In juli 1950 (*) hervat het beheer van <strong>de</strong>Hollandse afwatering, gesteund door <strong>de</strong>Commissaris van <strong>de</strong> Koningin in <strong>Zee</strong>land,opnieuw het indijken. Dit werkwordt in allerijl uitgevoerd, zon<strong>de</strong>r <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong>contactneming, zon<strong>de</strong>r verwittiging,over het hoofd van <strong>de</strong> InternationaleCommissie heen. Deze manier vanhan<strong>de</strong>len die tegen alle internationalegewoonten en elementaire hoffelijkheidindruist, verwekte hevig protest bij <strong>de</strong>Belgen.Ondanks dit verzet, ondanks <strong>de</strong> pers, enin weerwil van <strong>de</strong> pogingen <strong>de</strong>r Belgischeen Hollandse natuurvrien<strong>de</strong>n,werd het werk voltooid en was het Zwinals natuurschoon veroor<strong>de</strong>eld.Aangewakkerd door <strong>de</strong> bemoeiingenvan <strong>de</strong> provinciale en gemeentelijkeoverhe<strong>de</strong>n, door <strong>de</strong>ze van pers enopenbare opinie, nam <strong>de</strong> Belgischeregering ein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> zaak in han<strong>de</strong>n enbekwam van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse regering<strong>de</strong> belofte dat <strong>de</strong>ze op haar kosten eennieuwe vaargeul tot toegang van het(*) Het is toch sappig om zich het dijkinci<strong>de</strong>ntvan 1989, op Belgisch gebied <strong>de</strong>zekeer te herinneren.EXCAVA TOR 4 190zeewater ten Westen van <strong>de</strong> zo betwistedijk zou graven en on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n.Deze belofte werd gehou<strong>de</strong>n en hieraanis het ontstaan te danken van <strong>de</strong> kleinevaargeul die <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>laar aan <strong>de</strong> grensziet en die soms bij hoge tij door hetzeewater gevuld wordt.Dank zij <strong>de</strong>ze nieuwe geul komt het zeewatergeduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> winter verschei<strong>de</strong>nemalen in <strong>de</strong> Zwinvlakte (ten minstetot een zekere tijd gele<strong>de</strong>n ... zoals wijver<strong>de</strong>r zullen zien). De onesthetische dijkdoor <strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>rs opgericht, is met <strong>de</strong>stormvloed van 1 februari 1953 weggespoel<strong>de</strong>n er werd ein<strong>de</strong>lijk een internationaalakkoord gesloten : <strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>rszagen er van af het Zwin in te dijken. In1958 werd <strong>de</strong> Internationale dijk doorhen op Hollands gebied verstevigd enverhoogd. In 1959 <strong>de</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> Belgen hetzelf<strong>de</strong>op hun grondgebied. Aldus is hetZwin <strong>de</strong>finitief gered en is er geengevaar meer <strong>voor</strong> overstroming van hetbinnenland, gezien <strong>de</strong> Internationale Dijkwerd gebracht op <strong>de</strong> hoogte <strong>voor</strong>ziendoor het Deltaplan. Om <strong>voor</strong> dit werkover <strong>de</strong> nodige klei en zand te beschikken,wer<strong>de</strong>n verschei<strong>de</strong>ne vijvers gegraven,met als gevolg dat het aantal watervogelsin onze streken sterk is toegenomen.Intussen bedreigt een nieuw gevaar hetZwin. De grote menigte bezoekers dieelk jaar aangroeit geeft aanleiding totmisbruiken die vrij onrustwekken<strong>de</strong>afmetingen aannamen.De meeste vogelnesten wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong>wan<strong>de</strong>laars - dikwijls wel buiten hunweten om - vernietigd. De bloemen had<strong>de</strong>nhet erg te verduren door han<strong>de</strong>laars,die ze, <strong>voor</strong> <strong>de</strong> verkoop vanbloemtuilen, in massa afrukten. Kamperenwas moeilijk te verhin<strong>de</strong>ren.Om die re<strong>de</strong>nen heeft <strong>de</strong> "CompagnieHet Zoute., zekere maatregelen getroffenmet het doel, enerzijds, <strong>de</strong> misbruiken tebeteugelen en, an<strong>de</strong>rzijds, <strong>de</strong> toegangvan het Zwin door het regelen <strong>de</strong>rbezoeken te vergemakkelijken.Het Zwin wordt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> beschermingvan <strong>de</strong> VZW. «De Belgische Natuur-enVogelreservaten., en van het Wereldnatuurfonds(W.W.F.) gesteld.Zo bleef het Zwin behou<strong>de</strong>n ondanksalle moeilijkhe<strong>de</strong>n waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> massieveverzanding geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> laatstejaren; het mag nu als een <strong>de</strong>rmooiste natuurplekjes van ons landbeschouwd wor<strong>de</strong>n.Hopen we dat het nog lang ongereptbewaard moge blijven en dat onze kin<strong>de</strong>renen kleinkin<strong>de</strong>ren het zullen zienen er van hou<strong>de</strong>n zoals <strong>de</strong> hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>nduizen<strong>de</strong>n van onze landgenoten die ditvandaag doen.21


«AUTANT SAVOIR» ...Le Zwin: une magnifique réserve ornithologiquePlusieurs milliers d'oiseaux y viennentnicher tandis que <strong>de</strong> nombreux migrateursdu grand Nord y viennent hiverner.Des plantes salines y prospèrent.A l'entrée <strong>de</strong> la réserve, un magnifiquepare d'oiseaux a été aménagé dans lesdunes boisées. Dans <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s volièreset <strong>de</strong> beaux étangs, une collection d'oiseauxindigènes est exposée.S'y trouvent entre autres:une collection unique d'échassiersd'Europe;toutes les espèces <strong>de</strong> cygnes, d'oieset une quinzaine d'espèces <strong>de</strong>canards;<strong>de</strong>s cigognes qui eauvent en touteliberté;plus d'une centaine d'espèces différentesd'oiseaux sont exposées.Pour les nombreux lecteurs d'Excavatorqui aiment et respectent la nature, eiaprèsune liste plus détaillée, mais nonlimitative.LIS TE DES 0 /SEAUX NICHANT OU A YANT NICHE DANS LE ZWIN ET SES ENVIRONS IMMEDIA TS,ET QUI DON NE UNE IDEE DE L 'ENORME RICHESSE ORNITHOLOGIQUE DE LA RESERVE1. Gomei/Ie noire2. Gorbeau freux3. Choucas <strong>de</strong>s tours4. Pie bavar<strong>de</strong>5. Geai <strong>de</strong>s chênes6. Etourneau sansonnet7. Loriot8. Verdier d 'Europe9. Tarin <strong>de</strong>s au/nes10. Chardonneret é/éganf11 . Linotte mélodieuse12. Pinson <strong>de</strong>s arbres13. Moineau domestique14. Moineau friquet15. Serin cini16. Grosbec casse-noyaux17. Bruant proyer18. Bruant jaune19. Bruant <strong>de</strong>s roseaux20. Gochevis huppé21 . Alouette <strong>de</strong>s champs22. Pipit <strong>de</strong>s arbres23. Pipit farlouse24. Bergeroneffe printanière25. Bergeroneffe grise26. Grimpereau <strong>de</strong>s arbres27. Roitelet huppé28. Mésange charbonnière29. Mésange bleue30. Mésange á longue queue31. Mésange noire32. Pie-grièche écorcheur33. Gobemouche gris34. Gobemouche noir35. Pouillot véloce36. Pouillot fitis37. Pouillot siffleur38. Locuste/Ie tachetée39. Locuste/Ie luscinioï<strong>de</strong>40. Rousserolie turdoï<strong>de</strong>41. Rouserolie effarvate42. Rousserolie ver<strong>de</strong>rolie43. Phragmite <strong>de</strong>s joncs44. Hippolaïs ictérine45. Fauvette <strong>de</strong>s jardins46. Fauvette grisette47. Fauvette á tête noire48. Fauvette babii/ar<strong>de</strong>49. Grive draine50. Grive musicienne51 . Mer/e noir52. Traquet motteux53. Traquet tarier54. Traquet patre55. Rossignol philomèle56. Gorgebleue á miroir blanc57. Rougequeue á front blanc58. Rougequeue noir59. Accenteur mouchet60. Rougegorge fami/ier61 . Troglodyte62. Hiron<strong>de</strong>l/e <strong>de</strong> cheminée63. Hiron<strong>de</strong>lle <strong>de</strong> fenêtre64. Hiron<strong>de</strong>l/e <strong>de</strong> rivage65. Martinet noir66. Martin pêcheur67. Pic vert68. Pic épeiche69. Huppe fasciée70. Coucou gris71. Chouette chevèche72. Chouette effraie73. Hibou moyen-duc7 4. Hibou <strong>de</strong>s marais75. Faucon cresserel/e76. Busard cendréLes nouveaux oiseaux nicheurs suivants se sont établis tout récemment au Zwin:Sizerin flamméSterne arctiqueSterne <strong>de</strong> Douga/177. Grèbe castagneux78. Héron cendré79. Blongios nain80. Oie cendrée81 . Tadorne <strong>de</strong> Be/on82. Canard colvert83. Canard souchet84. Canard pi/et85. Sarcelle d'été86. Sarcelle d'hiver87. Pigeon colombin88. Pigeon ramier89. Tourtere/Ie <strong>de</strong>s bois90. Tourtere/Ie turque91 . Grand gravelot92. Petit gravelot93. Gravelot á col/. interrompu94. Vanneau huppé95. Chevalier gambette96. Avocette97. Echasse blanche98. Barge á queue noire99. Hurtrier pie100. Sterne pierregarin101. Sterne naine102. Go/Hand argenté103. Goëland cendré104. Mouette rieuse105. Mouette mélanocéphale106. Ra/e d'eau107. Marouette ponctuée108. Poule d'eau109. Fou/que macro u Ie110. Perdix grise111. Cai/Ie <strong>de</strong>s blés112. Faisanetc ... etc.22EXCAVA TOR 4 / 90


«ZEKER WETEN» ...Het Zwin : Een prachtig ornithologisch reservaat.Vele duizen<strong>de</strong>n vogels hebben er hun broedplaatsen; an<strong>de</strong>re komen uit het hoge Noor<strong>de</strong>nom er te overwinteren.Er groeien merkwaardige zoutminnen<strong>de</strong>planten.Bij <strong>de</strong> ingang van het reservaat werd eenzeer mooi vogelpark aangelegd in een duinbos.In ruime kooien en mooi aangeleg<strong>de</strong> vijverswerd een verzameling van meer dan 100inheemse vogelsoorten samengebracht.Men treft er, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re, het volgen<strong>de</strong>aan:een unieke verzameling Europese steltlopers;<strong>de</strong> meeste inheemse soorten roofvogels;alle Europese soorten zwanen, ganzen,evenals een vijftiental soorten een<strong>de</strong>n ;in volle vrijheid broe<strong>de</strong>n<strong>de</strong> ooievaars.Volgt hieron<strong>de</strong>r, <strong>voor</strong> <strong>de</strong> talrijke lezers vanExcavator die van <strong>de</strong> natuur hou<strong>de</strong>n, eenmeer ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> doch niet beperken<strong>de</strong>lijst :LIJST DER VOGELS DIE IN OF ROND HET ZWIN BROEDEN OF ER GEBROED HEBBEN:1. Zwarte kraai2. Roek3. Kauw4. Ekster5. Gaai6. Spreeuw7. Wielewaal8. Groenling9. Sijs10. Barmsijs11. Putter12. Kneu13. Vink14. Huismus15. Ringmus16. Europese kanarie17. Appelvink18. Grauwe gors1 9. Geelgors20. Rietgors21. Kuifleeuwerik22. Veldleeuwerik23. Boompieper24. Graspieper25. Gele kwikstaart26. Witte kwikstaart27. Boomkruiper28. Goudhaantje29. Koolmees30. Pimpelmees31 . Staartmees32. Zwarte mees33. Matkopmees34. Grauwe klauwier35. Grauwe vliegenvanger36. Bonte vliegenvanger37. Tjiftjaf38. Fitis39. Fluiter40. Spinkhaanrietzanger41. Snor42. Grote karekiet43. Kleine karekiet44. Bosrietzanger45. Rietzanger46. Spotvogel4 7. Tuinfluiter48. Grasmus49. Zwartkopgrasmus50. Braamsluiper51. Grote lijster52. Zanglijster53. Merel54. Tapuit55. Roodborsttapuit56. Paapje57. Nachtegaal58. Witgesierd blauwborstje59. Gekraag<strong>de</strong> roodstaart60. Zwarte roodstaart61. Heggemus62. Roodborst63. eetti's zanger64. Winterkoning65. Boerenzwaluw66. Huiszwaluw67. Oeverzwaluw68. Gierzwaluw69. IJsvogel70. Groene specht71. Grote bonte specht72. Kleine bonte specht73. Hop74. Koekoek75. Steenuil76. Kerkuil77. Ransuil78. Velduil79. Torenvalk80. Grauwe kiekendief81. Dodaars82. Ooievaar83. Blauwe reiger84. Woudaapje85. Kwak86. Grauwe gans87. Bergeend88. Wil<strong>de</strong> eend89. Slobeend90. Pijlstaarteend91. Zomertaling92. Wintertaling93. Kuifeend94. Tafeleend95. Holenduif96. Houtduif9 7. Tortelduif98. Turkse tortel99. Bontbekplevier100. Kleine plevier101. Strandplevier102. Kievit103. Tureluur104. Kluut105. Stelkluut106. Grutto107. Scholekster1 OB. Visdiefje109. Noordse stern110. Dwergstern111. Dougal/'s stern112. Zilvermeeuw113. Stormmeeuw114. Kokmeeuw115. Zwartkopmeeuw116. Waterral117. Porceleinhoen118. Waterhoen119. Meerkoet120. Patrijs121. Kwartel122. FazantP.S.: In 1984 heeft <strong>de</strong> Bruine Kiekendief in <strong>de</strong> Hazagras Pol<strong>de</strong>r gebroed.EXCAVATOR 4 19023


«AUTANT SAVOIR» ...C'est lorsqu'on prend connaissance <strong>de</strong> faits du genre <strong>de</strong> ceux, entre autres, cités ici quel'on apprécie toute l'importance <strong>de</strong> l'opération <strong>de</strong> «Sauvetage .. récemment effectuée.«Au Zwin, on a réussi à réacclimater Ja cigogne blanche (9 nids), /'oie cendrée (80 nids), Ie héron cendré, et Ie héron bihoreau.C'est un spectacle mervei/Jeux <strong>de</strong> voir évoluer dans Ie ciel, en toute liberté, ces grands oiseaux inexistants ail/eurs en Be/gique.Si les nicheurs sont nombreux (plus <strong>de</strong> 120 espèces) /es migrateurs ou oiseaux <strong>de</strong> passage Ie sont bien plus encore. En automned'innombrables ban<strong>de</strong>s d'oiseaux suivent Ie littoral pour aller hiverner vers Ie Sud, vers /es pays chauds, souvent en Afrique,même jusqu'au Sud <strong>de</strong> I'Equateur. Beaucoup <strong>de</strong> ces oiseaux s'arrêtent au Zwin pour s'y reposer en toute quiétu<strong>de</strong> avant <strong>de</strong> continuerleur long et aventureux voyage. Plus <strong>de</strong> 300 espèces différentes ont été observées au Zwin et dans /es environs. Au printemps,ces mernes oiseaux repassent dans l'autre sens pour rejoindre les lieux <strong>de</strong> nidification dans Ie lointain Nord.S'il y a tant d'oiseaux au Zwin et au Zoute c'est parce que la variété <strong>de</strong>s sites est si gran<strong>de</strong>: la mer, la plage, les brise-lames, lesdunes, Jes bois, /es jardins, Jes marais, /es étangs, /es prairies, /es champs cu/tivés. C'est aussi parce que les oiseaux sont protégéset qu'on favorise leur séjour et leur nidification par l'aménagement du site suivant une technique pru<strong>de</strong>nte et écologiquementj udicieuse.Le Zwin est aussi une station biologique dont l'importance n'est pas négligeable. Les étudiants en biologie, belges et étrangers, yfont <strong>de</strong>s stages.En outre, plusieurs milliers d'oiseaux sont chaque année capturés, bagués et relti.chés dans un but <strong>de</strong> recherche scientifique; c'estainsi que /'on étudie par exemple les migrations "·(Léon Lippens, op. cit.)LES PLANTES OU ZWIN (*)Nous trouvons dans Ie Zwin <strong>de</strong>ux types<strong>de</strong> terrains tout à fait différents possédantchacun une flore et donc aussiune faune propre typique.Ces <strong>de</strong>ux «biotopes» sont d'une part/es dunes et d'autre part Ie pré-sa/é(schorre et slikke).1. Les dunes.Dans Ie pare oD sont /es volières et /esétangs on se trouve dans un typiquepetit bois <strong>de</strong>s dunes. Les véritab/esdunes fittorales sont situées entre Iepré-sa/é et la ,ner. D'autres dunes24moins é/evées se trouvent au centre duZwin; el/es ne sont jamais recouvertespar /'eau sa/ée, meme pas fors <strong>de</strong>sgran<strong>de</strong>s marées d'équinoxe. Sur lesdunes riches en calcaire, nous observonsune flore typique du littoral beige.De nombreuses plantes ont été cuei/lieset arrachées à tel point qu'elles ontpresque totalement disparu.2. Le pré-salé (slikke en schorre).Le Zwin est principalement un pré-salé,c.à.d. une plaine régulièrement reeauvertepar la mer (tout au moins avant Iephénomène <strong>de</strong> /'ensab/ement massif).Par " régu/ièrement" i/ fa ut entend re di xà vingt fois par an, fors <strong>de</strong>s maréesd'équinoxe et fors <strong>de</strong>s tempêtes <strong>de</strong>Nord-Ouest.Sur pareil terrain, on trouve évi<strong>de</strong>mmentune flore (et une faune) très particulière.La plupart <strong>de</strong>s plantes ordinairesque nous connaissons sont tuéespar /'eau sa/ée, mais par contre eertainesplantes très spécialisées prospèrentuniquement dans pareil milieu.En Belgique, Ie Zwin est Je seul présalé<strong>de</strong>meuré intact (Ie très petitschorre <strong>de</strong> /'embouchure <strong>de</strong> I'Yser àNieuport, si intéressant, est menacé parl'extension du port et du tourisme).EXCAVATOR 4 190


«ZEKER WETEN» ...Het is wanneer men kennis neemt van <strong>de</strong> feiten zoals <strong>de</strong>ze, o.a. hier vermeld, dat men <strong>de</strong>ganse belangrijkheid van <strong>de</strong> onlangs uitgevoer<strong>de</strong> "reddings »-operatie apprecieert.Slikgebie<strong>de</strong>n zijn on<strong>voor</strong>stelbaar rijk aanorganisch leven.Eén vierkante meter slik kan tienduizen<strong>de</strong>nzee-organismen bevatten.La richesse <strong>de</strong> la vie organique <strong>de</strong>s préssalésest inimaginable.Un mètre carré <strong>de</strong> pré-salé peut renfermer<strong>de</strong>s dizaines <strong>de</strong> milliers <strong>de</strong> microorganismesmarins.1. Rosse Grutto2. Scholekster3. Tureluur4. Bonte Strandloper5. Steenloper6. Strandplevier7. KluutA. KokkelB. <strong>Zee</strong>pierC. NonnetjeD. Corophi umE. <strong>Zee</strong>duizendpootF. StrandkrabG. MosselH. WadslakjeI. Strandgaper"Door heraanpassing broe<strong>de</strong>n in het Zwin vier vogelsoorten die je in België an<strong>de</strong>rs weinig aantreft: <strong>de</strong> ooievaar (9 koppels), <strong>de</strong>grauwe gans (80 nesten), <strong>de</strong> blauwe reiger (70 nesten) en <strong>de</strong> kwak (20 nesten). Het is een enig mooi spektakel <strong>de</strong>ze grote vogels, involledige vrijheid, boven het Zwin te zien vliegen.Zo het aantal broedvogels van het Zwin en <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke omgeving reeds aanzienlijk is (meer dan 120 soorten) dan is het aantaldoortrekkers en overwinteraars dat nog in hogere mate. Enorme aantallen vogels volgen in <strong>de</strong> herfst <strong>de</strong> kust. Ze zijn op doortreknaar hun winterkwartieren in het warme zui<strong>de</strong>n, meestal in Afrika, soms zelfs te zui<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Evenaar. Heel wat van die vogels blijvensoms enkele dagen in het Zwin pleisteren om er uit te rusten en wat voedsel te zoeken <strong>voor</strong>aleer ze hun lange avontuurlijke reisver<strong>de</strong>r zetten. In <strong>de</strong> lente trekken <strong>de</strong>ze vogels uiteraard in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re richting om hun broedplaatsen in het hoge noor<strong>de</strong>n te bereiken.Het groot aantal vogels dat we in het Zwin en het Zoute kunnen aantreffen is <strong>voor</strong>al te danken aan <strong>de</strong> zeer grote verschei<strong>de</strong>nheidvan milieu's: <strong>de</strong> zee, <strong>de</strong> golfbrekers, het strand, <strong>de</strong> duinen, <strong>de</strong> duinbosjes, tuinen, moerassen, vijvers, wei<strong>de</strong>n en akkers. Tot ophe<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n in het Zwin en het Zoute reeds 300 verschillen<strong>de</strong> vogelsoorten waargenomen. Niet alleen <strong>de</strong> verschei<strong>de</strong>nheid vanbiotopen doch eveneens een doelmatige bescherming hebben dat bijzon<strong>de</strong>r hoog aantal ongetwijfeld sterk in <strong>de</strong> hand gewerkt. Hetbroe<strong>de</strong>n van enkele kieskeurige soorten met bepaal<strong>de</strong> ecologische eisen wordt sterk bevor<strong>de</strong>rd door het kunstmatig geschikt makenvan enkele terreinen.Elk jaar wor<strong>de</strong>n door het biologisch station enkele duizen<strong>de</strong>n vogels gevangen, geringd en weer losgelaten. Dit heeft als doel <strong>de</strong>vogeltrek wetenschappelijk te bestu<strong>de</strong>ren"·(Léon Lippens, op. cit.)DE PLANTEN VAN HET ZWIN (*)We on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n in het Zwin tweedui<strong>de</strong>lijk verschillen<strong>de</strong> terreinen metuiteraard elk een eigen typische plantenwerel<strong>de</strong>n direkt daaruit volgend elkeen eigen specifieke vogelwereld.Deze twee biotopen zijn enerzijds <strong>de</strong>duinen en an<strong>de</strong>rzijds het slik en <strong>de</strong>schorre.1. De duinen.Vooreerst is het park - waarin zich <strong>de</strong>verzamelingen vogels bevin<strong>de</strong>n - eenduinbosje in <strong>de</strong> echte betekenis van hetwoord. Echte duinen vin<strong>de</strong>n we als afsluitingvan het schorregebied aan <strong>de</strong>zeekant. An<strong>de</strong>re miniatuurduingebiedjeszijn die ge<strong>de</strong>elten van het reservaat dienooit door zeewater overspoeld wor-EXCAVATOR 4 190<strong>de</strong>n. Op <strong>de</strong> kalkrijke duinen vin<strong>de</strong>n weklaarblijkelijk een heel typisichebegroeiing.Doch uiterst zeldzame planten zijn jammergenoeg met uitroeiing bedreigd.De mens heeft al te veel van <strong>de</strong>zeprachtige planten geplukt of willenoverplanten.2. Het slik en <strong>de</strong> schorre.Het Zwin is hoofdzakelijk een schorregebied.Daarmee wordt bedoeld: eenvlakte die regelmatig door <strong>de</strong> zee overspoeldwordt (tenminste <strong>voor</strong> het massieveverzandingsfenomeen). Met«regelmatig" wordt hier niet bedoeld<strong>de</strong> dagelijkse vloe<strong>de</strong>n, maar wel enkeleeer<strong>de</strong>r occasionele overstromingen diewe kennen bij hevig stormweer en ookon<strong>de</strong>r invloed van springvloe<strong>de</strong>n. Alduswordt <strong>de</strong> Zwinvlakte normaal een tientalkeer per jaar praktisch volledig over­:spoeld door <strong>de</strong> zee (ten minste vóór<strong>de</strong> zware verzandingsperio<strong>de</strong>).Het is dui<strong>de</strong>lijk dat we op een <strong>de</strong>rgelijkterrein een zeer typeren<strong>de</strong> zoutminnen<strong>de</strong>flora aantreffen die dan op haarbeurt nog beïnvloed wordt door hethoogteverschil in het terrein zelf endoor <strong>de</strong> min of meer lange duur van <strong>de</strong>invloed van het zoutwater.De allerlaagste ge<strong>de</strong>elten van het terreinwor<strong>de</strong>n praktisch bij elke vloedoverstroomd. Dit gebied noemt men hetslik en daarop kan <strong>de</strong> vegetatie zichpraktisch niet ontwikkelen. We vin<strong>de</strong>ner toch kleine gebiedjes met zeekraal.iets boven het slik-niveau vin<strong>de</strong>n we25


«AUTANT SAVOIR» ...CEIN TURES VÉGÉTALES1 DIGUE OU DUNEZone d'accumulatio n <strong>de</strong>slaisses <strong>de</strong> mer2 PRE-SALE OUSCHORRELaisse normale <strong>de</strong>marée haute--- ------------ ------ ---------------- ----_".3 SLIKKEA: ZO ' E 0(1 DOM IN E LA SALICORNE.B: ZONE OU DOMI1 E L'OBIOt E.C: ZONE 00 DOM! E LE ST ATICE \'l 'LGAIRE.0 : ZONE DO~ Il ' ÉE PAR L'AGROPYRE.E: ZONE DE DESALINISATION.F: ZONE D'ACCUMULATION DES LAISSES DE MER.(NIVEAL: DES PLUS HAUTES MARÉES).Dans Ie Zwin Ie terrain Ie plus bas, qui est pratiquement recouvert d'eau <strong>de</strong> mer à chaque marée haute, s'appelle Ie « Siikke» (motqui signifie «boue» en néerlandais). Très peu <strong>de</strong> végétation peut s'accomo<strong>de</strong>r <strong>de</strong> ce milieu.Toutefois, que/ques planles s'y rencontrent.Sur les terrains situés un rien plus haut que Ie «Siikke» nous trouvons par contre une végétation abondante. La moindre dénivel/ationdu terrain fait diminuer la teneur en se/ et <strong>de</strong> nombreuses planles s'accomo<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> ce milieu typique : la fleur la plus caractéristiqueest Ie statice <strong>de</strong>s limans ou sala<strong>de</strong>/Ie, appelée ici localement la fleur du Zwin; à partir <strong>de</strong> la mi-juil/et les statices sont enpleine floraison et plusieurs dizaines d'hectares sont recouverts d'un véritable et merveilleux lapis mauve.Sur les terrains qui ne sont inondés que sporadiquement, croissent Ie gazon d'Espagne, Ie jonc <strong>de</strong> Gérard et Ie chien<strong>de</strong>nt jonciforme.La division du terrain en zones distinctes est uniquement fonction <strong>de</strong> la salinité du sol.11 faut enfin citer encore la végétation spécia/e qui se fixe sur les laisses <strong>de</strong> haute mer, c.à.d. sur l'amas <strong>de</strong> détritus amené par lesplus fortes marées <strong>de</strong> l'année.En bref, Ie Zwin est un site, unique en Belgique, en perpétuelle évo/ution et extremement intéressant.Le conservaleur <strong>de</strong> la réserve, Guido Burggraeve, a rédigé en termes simp/es, avec science et amour une brochure il/ustrée intitulée" Les Planles du Zwin" qui permettra à tout naturaliste <strong>de</strong> mieux connaitre et <strong>de</strong> mieux déceler dans la nature les planles trèsspécia/es qui croissent dans Ie Zwin. (•)(*)«Les planles du Zwin», par GuidoBurggraeve, 1985, copyright N. V. CompagnieHet Zoute - Knokke-Heist.1. DunesPanicaut <strong>de</strong> merPanicaut champêtreCirse à feuil/es lancéoléesPoivre <strong>de</strong> muraillesMyosotisGéranium à feuilles mollesBec-<strong>de</strong>-grue communMouron rougePetite centaurée communeCompagnon rougeCompagnon blancRoseau <strong>de</strong>s sablesLaiche <strong>de</strong>s sablesArgousierSureau noirSéneçon jacobéeGailiet jauneOrobanche giroflée2. SchorreSalieomeSpartineSou<strong>de</strong> maritimeStatice <strong>de</strong>s limons ou sala<strong>de</strong>/IeArmoise maritimeArroche pourpièreAstère maritimeSpergulaireGazon d'EspagneJonc <strong>de</strong> GérardChien<strong>de</strong>nt jonciformeArroche pédonculéTroscart maritimePlantain maritimeArroche du littoralArroche hastéeNOMS FRANÇA/S ET LATINSDES PLANTES TYPIQUES OU ZWINEryngium maritimumEryngium campestreCirsium vulgareSedum acreMyosotis ramosissimaGeraniumErodium cicutariumAnagallis arvensisCentauriurn erythraeaMelandrium dioicumMelandrium albumAmmophila arenariaCarex arenariaHippophae rhamnoi<strong>de</strong>sSambucus nigraSenecio jacobaeaGalium verumOrobanche caryophyllaceaeSalicornia europaeaSpartina townsendiiSuaeda maritimaLimonium vulgareArtemisia maritimaHalimione portulacoi<strong>de</strong>sAster tripoliurnSpergularia marginataArmeria maritimaJuncus gerardiiAgropyron junceiformeHalimione pedunculataTriglochin maritimaPlantago maritimaAtriplex fittoralisAtriplex hastata26EXCAVATOR 4 190


«ZEKER WETEN» ...ZONATIESI DIJK OF DUISPR INGVLOEDLIJ .2 SCHORRENORMALEVLOEDLIJ3 SLIK--------E·-·· --·-----------])---------·------·----·-- -G. - ----.. ----.-----------·---.. -·8---··--------.. - ----·---------------------AA: ZEEKRAALB: GEWONE ZOUTMELDEZONATIES: C: LAMSOORD: STRANDKWEEKE : ZEERUSF : STRANDMELDEplanten in massa. De geringste verhevenheid in het terrein doet <strong>de</strong> zoutwaterinvloed afnemen en we vin<strong>de</strong>n er dan ook an<strong>de</strong>re,min<strong>de</strong>r zoutminnen<strong>de</strong> planten met als meest kenmerken<strong>de</strong> het lamsoor, <strong>de</strong> welrieken<strong>de</strong> zeealsem en <strong>de</strong> zoutme/<strong>de</strong>. Vanaf half juliis ongeveer <strong>de</strong> helft van het schorregebied als het ware één enorm paars tapijt, gevormd door <strong>de</strong> vloeien<strong>de</strong> bloemhoofdjes van<strong>de</strong>ze zogeheten « zwinneblom me"·Tenslotte treffen we engets gras, ron<strong>de</strong> rus en biestarwegras slechts op die perceeltjes aan die slechts sporadisch door <strong>de</strong> zeeoverspoeld wor<strong>de</strong>n.Deze zonaties in <strong>de</strong> plantengroei zijn wel heet erg typisch door hun rechtstreekse afhankelijkheid van <strong>de</strong> invloed van het zeewater.Men spreekt van zoutminnen<strong>de</strong> of schorrep/anten.Volledigheidshalve is er nog een vegetatiestrook met enkele specifieke soorten. Het is namelijk <strong>de</strong> springvloed- of stormvloedlijn.Kortom, ook op botanisch gebied is het Zwin een wel heel erg interessant reservaat.De conservator van het reservaat, Guido Burggraeve, heeft in eenvoudige termen met veel kennis en lief<strong>de</strong> een gei1/ustreer<strong>de</strong> brochureopgesteld «De Planten van het Zwin" die aan elke natuurliefhebber <strong>de</strong> mogelijkheid zal bie<strong>de</strong>n een beter inzicht te krijgenin <strong>de</strong> rijke maar erg specifieke plantengroei van het Zwin. (•J1. Duinenblauwe zeedistelkruisdistelspeerdistelmuurpepervergeet-me-nietjezachte ooievaarsbekreigersbekguichelheilduizendgul<strong>de</strong>nkruiddagkoekoeksbloemavondkoekoeksbloemhelmzandzeggeduindoornvlierjacobsbruiskrui<strong>de</strong>cht walstrowalstrobremraap2. Schorrezeekraalengets slijkgrasklein schorrekruidlamsoorzeealsemobi onezeeastergeran<strong>de</strong> schijnspurrieengets grasron<strong>de</strong> rusbiestarwegrasgesteel<strong>de</strong> obionestrandzoutgraszeeweegbreestrandmel<strong>de</strong>spiesbladmel<strong>de</strong>TYPISCHE PLANTEN VAN HETeryngium maritimumeryngium campestrecirsium vulgaresedum acremyosotis ramosissimageranium molleerodium cicutariumanagallis arvensiscentauriurn erythraeamelandirum dioicummetandrium albumammophila arenariacarex arenariahippophae rhamnoi<strong>de</strong>ssambucus nigrasenecio jacobaeagalium verurnorobanche caryophyl/aceaesalicornia europaeaspartina townsendiisuaeda maritimalimonium vulgareartemisia maritimahalimione portulacoi<strong>de</strong>saster tripotiumspergularia marginataarmeria maritimajuncus gerardiiagropyron junceiformehalimione pedunculatatriglochin maritimaplantago maritimaatriplex fittoralisatriplex hastata(') «De Planten van het Zwin» door GuidoBurggraeve, 1985, Copyright N. V. CompagnieHet Zoute - Knokke-HeistEXCAVATOR 4 190 27


C'est gräce à l'influence <strong>de</strong> l'eau <strong>de</strong> mer que Je Zwin présente tant d'intérêt historique naturel.CHAPITRE 111IL FALLAIT AGIR VJTE ET BIEN.APPROFONDISSEMENT DU CHENALOU ZWIN - CREUSEMENT D'UN CRA­TERE «PIEGE» A SABLE ET DEPLA­CEMENT DE L'EMBOUCHURE OUZWIN.Les travaux ayant, à ce sta<strong>de</strong>, pour but<strong>de</strong> freiner un ensablement rapi<strong>de</strong> et persistanidu Zwin ont été menés à bien.A !'occasion <strong>de</strong> la fin (nous pourrionspeut-être dire : <strong>de</strong> la phase actuelle)<strong>de</strong>s travaux d'approfondissement etd'aménagement du chenal du Zwin,M. J. Sauwens, Ministre Communautaire<strong>de</strong>s Travaux Publies et <strong>de</strong>sCommunications, s'est rendu surplace Ie 1 er février 1990.Par un soleil radieux et par un venteneare supportable (au len<strong>de</strong>maind'une tempête quasi-historique), IeMinistre, accompagné du Comte LéopoldLippens, Bourgmestre et <strong>de</strong>séchevins <strong>de</strong> Knokke-Heist et sous laconduite <strong>de</strong>s fonctionnaires <strong>de</strong> laDirection <strong>de</strong>s Voies Hydrauliques duM.T.P. et du conservateur GuidoBurggraeve, allait, marchant d'un bonpas, couvrir <strong>de</strong>s kilomètres à traversla réserve et Ie long ·<strong>de</strong> la plage pours'assurer, <strong>de</strong> visu, <strong>de</strong> l'état actuel <strong>de</strong>schoses, qui, du reste, Ie préoccupaient<strong>de</strong>puis <strong>de</strong>s mois, ayant déjàpu se rendre compte sur place luimême<strong>de</strong> la situation en février 1989.Gräce à la gestion compétente <strong>de</strong> la«Compagnie Ie Zoute» (<strong>de</strong>puis 1952),Ie "<strong>de</strong>lta" du Zwin s'est élevé progressivementau niveau d'uneréserve naturelle unique oû unevégétation typique a pu se développerdans <strong>de</strong> la vase salée, dite«Siikke » (en français, Ie mot Slikke,vient du flamand Slik et sa définitiond'après Ie Larousse est: partie basse<strong>de</strong>s vasières littorales recouverte àchaque marée).Le processus d'ensablement, caractéristique<strong>de</strong> la morphologie du bras<strong>de</strong> mer "Het Zwin" et se distinguantessentiellement par un apport excé<strong>de</strong>ntaire<strong>de</strong> sable, n'a pas cessé <strong>de</strong>croître.Cette situation a progressé <strong>de</strong>rnièrementjusqu'au point <strong>de</strong> menacer irrémédiablementla faune et la floreremarquables du Zwin, liées directementà l'action <strong>de</strong> l'eau salée quedoivent amener les marées.La raison majeure <strong>de</strong> l'ensablementaccéléré du Zwin serait imputable auxtrès importants travaux <strong>de</strong> réensablement(9.000.000 m 3 <strong>de</strong> sable gagnésen mer) qui ont été exécutés sur laplage <strong>de</strong> Knokke-Heist et que nousavons décrits dans Ie no 491 d'Excavatord'avril1985 consacré à l'agrandissementdu port <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>brugge.Ces gran<strong>de</strong>s masses déposées artificiellementet insuffisamment fixéesLa journée du jeudi t•' février a débuté parun hommage rendu au Comte Léon Lippens,fondateur <strong>de</strong> la réserve, dont un busteen bronze s'élève à l'entrée du Zwin.Don<strong>de</strong>rdag 1 februari begon met een hul<strong>de</strong>gebracht aan Graaf Léon Lippens, stichtervan het reservaat, waarvan een bronzenborstbeeld <strong>de</strong> ingang van het Zwin versiert.De ga uche à droite: M. Guido Burggraeve, conservateur, Ie Ministre Johan Sa u wens, IeComte Léopold Lippens, Bourgmestre <strong>de</strong> Knokke-Heist, fils du fondateur qui poursuitinlassablement, avec <strong>de</strong>s collaborateurs dévoués et compétents, la mission <strong>de</strong> sauvegar<strong>de</strong>du Zwin.Van links naar rechts: <strong>de</strong> Heer Guido Burggraeve, conservator, Minister Johan Sauwens,Graaf Léopold Lippens, burgemeester van Knokke-Heist en zoon van <strong>de</strong> stichter, dieonvermoeibaar met toegewij<strong>de</strong> en bekwame me<strong>de</strong>werkers <strong>de</strong> reddingsmissie van hetZwin <strong>voor</strong>tzet.Parmi les nombreux hommages rendus au Comte Léon Lippens, rappelons que Ie 28 février 1974, SAR. Ie Prince Bernhard <strong>de</strong>sPays-Bas, prési<strong>de</strong>nt du «World Wildlife Fund » a nommé Ie Comte Léon Lippens, officier <strong>de</strong> I'Ordre <strong>de</strong> I'Arche d'Or, «pour servicesrendus pendant <strong>de</strong> nombreuses années à la proteetion <strong>de</strong>s oiseaux migrateurs en Europe et pour la création <strong>de</strong> la réserve du Zwin,qui joue un r61e important dans l'éduction <strong>de</strong> la conservation <strong>de</strong> la nature ».Op 28 februari 1974 ontving Graaf Léon Lippens vanwege Z.K.H. Prins Bernhard van Ne<strong>de</strong>rland, Voorzitter van het World WildlifeFund, <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rscheiding «Officier van <strong>de</strong> Gou<strong>de</strong>n Ark », Motivatie : «Voor <strong>de</strong> diensten die hij geduren<strong>de</strong> vele jaren aan <strong>de</strong> beschermingvan <strong>de</strong> trekvogels in Europa heeft bewezen en ook <strong>voor</strong> <strong>de</strong> oprichting van het Natuurreservaat Het Zwin, dat een zeer belangrijkerol speelt in <strong>de</strong> natuurbeschermingseducatie».28 EXCAVATOR 4 190


Het Zwin dankt zijn grote natuurwaar<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> invloed van het zeewater.HOOFDSTUK 111HET WERD TIJD OM SNEL ENKRACHTIG IN TE GRIJPEN.VERDIEPEN VAN DE ZWINGEUL •VERWEZENLIJKEN VAN EEN ZAND­VANG EN VERPLAATSEN VAN DEZWINMONDING.De werken om, op dit stadium, eensnelle ver<strong>de</strong>re verzanding van hetZwin (zowel <strong>de</strong> slikken als <strong>de</strong>schorre) af te remmen zijn beëindigd.Naar aanleiding van het beêindigenvan <strong>de</strong> verdiepings- en aanpassingswerkenaan <strong>de</strong> Zwingeul brachtGemeenschapsminister van OpenbareWerken en Verkeer, J . Sauwens,samen met <strong>de</strong> Burgemeester enschepenen van Knokke- Heist on<strong>de</strong>rleiding van ambtenaren van het Bestuur<strong>de</strong>r Waterwegen en conservatorBurggraeve (op 1.2.1990) een bezoekaan het Zwin om zich van <strong>de</strong> huidigestand van zaken te vergewissen.Dank zij het <strong>de</strong>skundig beheer (sinds1952) van <strong>de</strong> Compagnie van hetZoute, is <strong>de</strong> zwinvlakte uitgegroeid toteen uniek natuurreservaat waar eentypische slikvegetatie zich heeft kunnenontwikkelen op <strong>de</strong> zoute slibbo<strong>de</strong>m.Het verzandingsproces, kenmerkend<strong>voor</strong> <strong>de</strong> morfologie van <strong>de</strong>zeearm "Het Zwin" en <strong>voor</strong>al gekenmerktdoor een overwicht aan aanzanding,is echter steeds ver<strong>de</strong>rdoorgegaan en was tot <strong>voor</strong> laatstzelfs zover <strong>voor</strong>uitgeschre<strong>de</strong>n dat het<strong>de</strong> merkwaardige fauna en flora vandit zout intertij<strong>de</strong>gebied onherroepelijkdreig<strong>de</strong> aan te tasten. (*)De hoofdre<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> versnel<strong>de</strong> verzandingvan het Zwin zou hoofdzakelijkte wijten zijn aan <strong>de</strong> zandopspuitingswerken(9.000.000 m 3 ) die ophet strand van Knokke-Heist wor<strong>de</strong>nuitgevoerd. (*) Deze grote hoeveelhe<strong>de</strong>nzand hebben een sterke verhogingvan het zandtransport in ooste-Dank zij <strong>de</strong> publicaties van Guido Burggraeve, conservator van het natuurreservaat vanhet Zwin, kunnen naturalisten, over gans <strong>de</strong> wereld, <strong>de</strong> zeer speciale planten welke in hetZwin groeien beter leren kennen en kunnen zij hun kennis wat <strong>de</strong> enorme ornithologischerijkdom van <strong>de</strong> reserve betreft, verrijken.Guido Burggraeve, conservateur <strong>de</strong> la réserve naturelle du Zwin, grtice aux publicationsduquel nombre <strong>de</strong> naturalistes <strong>de</strong> par Ie mon<strong>de</strong> peuvent maintenant mieux connaïtre etmieux déceler dans Ja nature Jes p/antes três spéciales qui croissent dans Ie Zwin etenrichir /eurs connaissances au sujet <strong>de</strong> l'énorme richesse ornithologique <strong>de</strong> Ja réserve.lijke richting veroorzaakt waardoor <strong>de</strong>Zwinmonding werd weggedrukt naarhet Oosten en een bedreiging is gaanvormen <strong>voor</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse duinerijte Cadzand.Deze problematiek werd on<strong>de</strong>rzochtdoor <strong>de</strong> Internationale Zwincommissieen in gemeenschappelijk overlegwer<strong>de</strong>n een aantal maatregelen uitgewerktter bescherming van hetnatuurreservaat, dat tenslotte tocheen van <strong>de</strong> natuurmonumenten is diewe momenteel nog rijk zijn.Rekening hou<strong>de</strong>nd met <strong>de</strong> ernst en<strong>de</strong> dringendheid van <strong>de</strong> vraag beslisteGemeenschapsminister vanOpenbare Werken en Verkeer,J. Sauwens op 28.2.1989 tot uitvoeringvan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> maatregelen :1) Het verplaatsen van <strong>de</strong> Zwinmondingnaar een positie die teruggelegen zou zijn op het <strong>Vlaams</strong>egrondgebied.Het Zwingebied heeft een totaleoppervlakte van bij <strong>de</strong> 150 ha,waarvan 25 ha op Ne<strong>de</strong>rlandsgrondgebied.Het uitgegraven zand te gebruikenom <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> geul te <strong>de</strong>mpenen een <strong>de</strong>pot te vormen dat <strong>de</strong>Ne<strong>de</strong>rlandse duinerij tegen ver<strong>de</strong>reafslag moest behoe<strong>de</strong>n.2) Het terug uitdiepen van <strong>de</strong> Zwingeulen het maken van een doorsteekdoor een zandrug die <strong>de</strong>bevloeiïng van het zui<strong>de</strong>lijke enoostelijke <strong>de</strong>el van het Zwin belemmer<strong>de</strong>.(*) Zie Excavator n' 491 - april 1985 en:«De huidige evolutie van het Zwin» (1989)- (Nota van Guido Burggraeve - Conservator)- waarom dringen<strong>de</strong> maatregelen ?Precies <strong>de</strong>ze opspuitingen (want <strong>de</strong> ontzandinggaat ver<strong>de</strong>r) zijn verantwoor<strong>de</strong>lijk<strong>voor</strong> het feit dat massa's zand in het Zwinaangevoerd wor<strong>de</strong>n door sterke stromingendie <strong>voor</strong>al optre<strong>de</strong>n bij spring- en I ofEXCAVATOR 4190stormvloe<strong>de</strong>n. De <strong>voor</strong>heen zo rijke slikkenvan het Zwin wor<strong>de</strong>n in snel tempozandbanken. Deze zijn veel armer aanleven<strong>de</strong> organismen en betekenen eenbelangrijke achteruitgang <strong>voor</strong> specifiekesoorten steltlopers. Zo broed<strong>de</strong>n tot in1980 meer dan 50 paartjes Tureluur in hetZwin, nu nog maar 5. Het overwinterendaantal strandlopers liep van 1980 tot ophe<strong>de</strong>n terug van meer dan 500 naar een25-ta/.Ook in <strong>de</strong> schorre zijn <strong>de</strong> gevolgen vaneen versneld verzandingsproces goedmerkbaar. Met name <strong>de</strong> Gewone Obioneis een plant diê zich optimaal ontwikkelt ineen verzan<strong>de</strong>n<strong>de</strong> schorre. Aldus dreigt zealle an<strong>de</strong>re schorrevegetatie te verdringen.Zon<strong>de</strong>r ingreep om aan <strong>de</strong>ze snelle verzandingiets te doen wordt <strong>de</strong> Zwinschorreop korte termijn wellicht één veld Obioneen Strandkweek. Dringen<strong>de</strong> maatregelenzijn meer dan noodzakelijk zoniet dreigthet Zwin zijn grootste natuurhistorischewaar<strong>de</strong>n te verliezen.29


Un enjeu qui valalt l'effort fourni.Johan Sauwens est très attaché à la nature et à ses richesses. Ceci, entre autres, expliquela rapidité et /'esprit d'équité <strong>de</strong> la décision du Ministre Communautaire <strong>de</strong>s T.P.d'intervenir en faveur <strong>de</strong> la sauvegar<strong>de</strong> <strong>de</strong> cette merveil/euse réserve naturelle ... Aumoins 300.000 Belges et étrangers lui en sont reconnaissants, puisque c'est Ie nombre<strong>de</strong> personnes qui, chaque année, visitent Ie Zwin.C'est en 1952 que la «Compagnie Le Zoute », propriétaire du Zwin, érigea ce site enréserve naturelle.Ace moment, c'était vraiment faire ceuvre <strong>de</strong> pionnier. L'autorité n'était pas opposée àl'idée <strong>de</strong> proteetion <strong>de</strong> la nature, c'était bien pire, elle y était totalement indifférente.C'est l'initiative privée et plus particulièrement ce/Ie du comte Léon Lippens qui a sauvéIe Zwin si souvent menacé dans son existence.La Compagnie Le Zoute qui a tous les droits <strong>de</strong> s'en féliciter a assuré seule la subsistaneedu Zwin grace à ses rentrées.11 est pourtant évi<strong>de</strong>nt que Ie coOt <strong>de</strong> la salution adoptée pour combattre /es dangers quereprésente l'ensablement (actuellement déjà <strong>de</strong> + 30 millions), et dont les causes nesont pas imputables à ceux qui assurent la gestion du Zwin, dépasse /es possibilités normalesd'entretien <strong>de</strong> ces gestionnaires privés.Ceci explique la récente prise <strong>de</strong> position du Ministre Communautaire J. Sauwens <strong>de</strong>passer promptement aux actes après avoir prls /'avis <strong>de</strong>s personnes et organismes belgeset hollandais que /'on peut considérer comme étant /es plus compétents en cettematière bien précise.D'autre part, cette intervention n'empéche pas la Réserve <strong>de</strong> pleinement gar<strong>de</strong>r son indépendanceà laquelle une institution <strong>de</strong> ce genre doit tenir spécialement.30EXCAVATOR 4 / 90


Een inzet die <strong>de</strong> gerealiseer<strong>de</strong> inspanning waard is.De natuur en haar rijkdommen liggen Johan Sauwens zeer nauw aan het hart. Dat verklaartme<strong>de</strong> <strong>de</strong> snelheid en <strong>de</strong> geest van onpartijdigheid waarmee <strong>de</strong> Gemeenschapsministervan 0 . W. besliste om een reddingspoging te on<strong>de</strong>rnemen tenein<strong>de</strong> dit prachtigenatuurreservaat te behou<strong>de</strong>n ... Tenminste 300.000 Belgen en buitenlan<strong>de</strong>rs zullen hemdaar<strong>voor</strong> dankbaar zijn, want dat is het aantal dat jaarlijks het Zwin bezoekt.Het was in 1952 dat <strong>de</strong> «Compagnie Le Zoute», <strong>de</strong> toenmalige eigenaar van het Zwin,van <strong>de</strong>ze plaats een natuurreservaat maakte.Dat was toen echt pionierswerk. In <strong>de</strong>ze tijd was <strong>de</strong> overheid immers niet gekant tegenhet i<strong>de</strong>e van natuurbescherming, neen, het was nog veel erger, ze stond er volkomenonverschillig tegenover.Het is te danken aan een privé-initiatief, en meer in het bijzon<strong>de</strong>r dan aan dat van GraafLéon Lippens, dat het zo vaak in zijn bestaan bedreig<strong>de</strong> Zwin <strong>voor</strong> het nageslachtbewaard bleef en hopelijk zal blijven.De Compagnie Le Zoute mag zichzelf terecht gelukwensen omdat ze in haar eentje, metbehulp van <strong>de</strong> inkomsten, het <strong>voor</strong>tbestaan van het Zwin heeft veiliggesteld.Het is evenwel dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong> kosten <strong>voor</strong> <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong>rgelijke werken ter bestrijdingvan <strong>de</strong> verzanding (die nu al + 30 miljoen BF belopen) <strong>de</strong> normale on<strong>de</strong>rhoudsmogelijkhe<strong>de</strong>nvan <strong>de</strong>ze particuliere beheer<strong>de</strong>rs overtreft. Bovendien mogen we niet vergetendat hen geen enkele schuld treft <strong>voor</strong> dit verschijnsel.Dat verklaart ook <strong>de</strong> recente stellingname van <strong>de</strong> Gemeenschapsminister J. Sauwens, diena het inwinnen van het advies van <strong>de</strong> ter zake meest competente Belgische en Ne<strong>de</strong>rlandsepersonen en instellingen, prompt besloot om tot actie over te gaan.Deze tussenkomst belet niet dat het reservaat zijn volledige onafhankelijkheid behoudten dat is toch bijzon<strong>de</strong>r belangrijk <strong>voor</strong> een instelling van dit soort.EXCAVATOR 4 190 31


sont à la base d'une forte augmentation<strong>de</strong>s déplacements <strong>de</strong> sable en direction<strong>de</strong> I'Est (Hollan<strong>de</strong>) et sont donc, pourune part, responsables d'avoirrepoussé !'embouchure du Zwin versI' Est également et ont, progressivement,constitué une menace pour la rangée<strong>de</strong> dunes hollandaises à Cadzand petitbourg touristique <strong>de</strong> la Hollan<strong>de</strong>.Cette problématique a été examinéepar la Commission Internationale duZwin et, après délibération commune,un certain nombre <strong>de</strong> mesures ontété élaborées pour la proteetion <strong>de</strong> laréserve naturelle qui, tout compte fait,est un <strong>de</strong>s rares monuments <strong>de</strong> lanature qui font eneare partie <strong>de</strong> notrepatrimoine.Tenant compte du sérieux et <strong>de</strong> l'urgence<strong>de</strong> la question, J. Sauwens,Ministre Communautaire <strong>de</strong>s T.P. et<strong>de</strong>s Communications, déci<strong>de</strong>, Ie28 février 1989, <strong>de</strong> l'exécution <strong>de</strong>smesures suivantes:1) Le déplacement <strong>de</strong> I' embouchuredu Zwin pour la ramener sur Ieterritoire beige, plus précisément,sur "celui <strong>de</strong> Flandre Occi<strong>de</strong>ntale.(La surface totale du Zwin est <strong>de</strong>l'ordre <strong>de</strong> 150 ha, dont 125 enBelgique et 25 en Hollan<strong>de</strong>).Le sable déblayé est à utiliserpour combler Ie chenal existant etpour farmer un remblai <strong>de</strong>vantprotéger la rangée <strong>de</strong> dunes hollandaisescontre <strong>de</strong> nouvelles érosions.2) Le réapprofondissement du chenaldu Zwin et Ie ereusament d'unpassage au travers d'un véritablemur <strong>de</strong> sable qui s'était formé en(la date prévue était Ie 1 er octobre).Le délai d'exécution prévu était <strong>de</strong>120 jours ... soit Ie 1 er mars 1990. lisfurent en fait terminés beaucoup plustOt (fin décembre 1989).Les travaux peuvent être subdiviséssuivant trois objectifs principaux,soit:- Ie déplacement <strong>de</strong> !'embouchuredu ZwinIe ereusament d'un cratère à sable(Zandvang - littéralement piège àsable)l'approfondissement du chenal1. L'EMBOUCHURE OU ZWINAu courant <strong>de</strong>s dix <strong>de</strong>rnières années,!'embouchure du Zwin s'est progressivementdéplacée en direction <strong>de</strong>Cadzand (territoire hollandais) oû unepartie <strong>de</strong>s dunes a été entamée.L'embouchure a donc été réinstalléeà sa place originelle. Pour ce faire, ila fallu creuser un chenal au niveau+ 1,00 m (toutes les cOtes sont indiquéespar rapport au niveau <strong>de</strong> comparaisonT.A.W. = Twee<strong>de</strong> AlgemeneWaterpassing) avec une largeur <strong>de</strong>minimum 30 m.En même temps, une partie <strong>de</strong>s restes<strong>de</strong>s bunkers <strong>de</strong> la Secon<strong>de</strong>Guerre Mondiale a été évacuée et lesdébris ont été mis en awvre dans lesouvrages <strong>de</strong> défense en dur <strong>de</strong> lacOte situés à proximité.2. LE CRATERE A SABLE(OU ccCAPTEUR» DE SABLE)Afin <strong>de</strong> diminuer l'ensablement <strong>de</strong>En première instance, Ie cratère avaitété prévu dans la partie basse située<strong>de</strong>vant !'embouchure.Sur base <strong>de</strong>s étu<strong>de</strong>s et <strong>de</strong>s eenstatationsdéjà faites précé<strong>de</strong>mment, Iegroupe <strong>de</strong> travail technique conseilla<strong>de</strong> creuser ce cratère plus à l'intérieur<strong>de</strong>s terres et ainsi en retirer unplus grand ren<strong>de</strong>ment.Le niveau du fond du cratère estsitué à la cote - 2,00 m (à comparerau niveau <strong>de</strong> + 2,00 m du nouveauchenal à l'intérieur <strong>de</strong>s terres et auniveau + 1,00 m à l'extrémité du cOtémer <strong>de</strong> la nouvelle embouchure). (Cecratère <strong>de</strong>vrait être entretenu régulièrement).3. LE CHENALDans sa partie Nord, celui-ei a étéapprofondi jusqu'à la cote + 2,00 m,et, dans sa partie Sud, jusqu'à lacote <strong>de</strong> + 0,00 m.La largeur du fond du chenal a étéportée à 15 m.Cette largeur a été réduite en différentsendroits bien définis afin d'éviter<strong>de</strong> toucher aux schorras (préssalés).lmmédiatement au Sud du cratère, Ietracé du chenal a été légèrementmodifié afin d'éviter d'endommagerles pieux <strong>de</strong> soutènement en bois<strong>de</strong>s épis construits il y a 200 ans.Apparemment, ces épis ont, dans cepassé lointain, déjà été installés afin<strong>de</strong> protéger la rive Est contre uneérosion persistante.Creuser un passage au travers d'un véritab/emur <strong>de</strong> sab/e qui s'était formé enface <strong>de</strong> la réserve.Een doorsteek maken door een zandrugdie <strong>de</strong> bevloeiïng belemmer<strong>de</strong>.face <strong>de</strong> Ja réserve et qui obstruaitl'irrigation <strong>de</strong>s parties Sud et Estdu Zwin empêchant celui-ei d'accé<strong>de</strong>rà la mer (sur notre territoire).La date du début <strong>de</strong>s travaux dépendaitnaturellement <strong>de</strong> la fin <strong>de</strong> lapério<strong>de</strong> <strong>de</strong> couvée dans la réserve.Ainsi, l'entraprise démarra effectivementIe 1 0 octobre 1989 après la réalisation<strong>de</strong>s opérations préparatoires32!'embouchure proprement dite duZwin et celui <strong>de</strong>s slikkes (vasessalées) et <strong>de</strong>s schorras (mot flamanddéfini comme suit au Larousse : partiehaute <strong>de</strong>s vasières littorales souventrecouvertes <strong>de</strong> prairies - préssalés) attenantes, un cratère, d'unecapacité <strong>de</strong> rétention <strong>de</strong> sable <strong>de</strong>l'ordre <strong>de</strong> 30.000 m 3 a été creuséimmédiatement en amont <strong>de</strong> la nouvelleembouchure (voir carte).Le sable provenant <strong>de</strong> ces excavationsa été mis en remblai contre lapremière dune <strong>de</strong> Cadzand <strong>de</strong>manière à rentoreer la rangée <strong>de</strong>dunes au moyen d'un nouveau tampon<strong>de</strong> sable amortisseur.Ensuite, il a été procédé à la plantationd'oyats et <strong>de</strong> fagots d'osier pourcombattre l'érosion provoquée par Ievent.EXCAVATOR 4 190


De datum van aanvang van <strong>de</strong> werkenwas uiteraard afhankelijk van hetbeëindigen van <strong>de</strong> broeiperio<strong>de</strong> inhet reservaat. De uitvoering startte op10 oktober 1989.De werken kunnen in 3 grote puntenon<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld wor<strong>de</strong>n, namelijk hetverplaatsen van <strong>de</strong> zwinmonding, hetgraven van een zandvang en het uitdiepenvan <strong>de</strong> geul.1. DE ZWINMONDINGDe laatste 1 0 jaar heeft <strong>de</strong> zwinmondingzich verplaatst richting Cadzand.Daarbij werd een ge<strong>de</strong>elte van <strong>de</strong>duinen in Cadzand aangetast.De monding werd nu terug aangelegdop zijn oorspronkelijke plaats. Hierbijwerd een geul gegraven tot op hetpeil + 1,00 m en met een breedte vanminimum 30 m. Tevens werd eenge<strong>de</strong>elte van <strong>de</strong> aanwezige bunkerrestenweggeruimd en verwerkt in hetdichtstbijzijn<strong>de</strong> strandhoofd.2. DE ZANDVANGTenein<strong>de</strong> <strong>de</strong> aanzanding in <strong>de</strong> Zwingeulzelf, evenals in <strong>de</strong> aanliggen<strong>de</strong>slikken en schorren te vermin<strong>de</strong>renwerd een zandvang (waarin <strong>de</strong> stromingenhet meegevoer<strong>de</strong> zand zullen<strong>de</strong>poneren) met een bergingscapaciteitvan 30.000 m 3 uitgegraven,onmid<strong>de</strong>llijk stroomop <strong>de</strong> monding(zie kaart). In eerste instantie was <strong>de</strong>zandvang <strong>voor</strong>zien op het on<strong>de</strong>rwaterstrandvóór <strong>de</strong> monding. Opgrond van <strong>de</strong> reeds uitgevoer<strong>de</strong> studiesen waarnemingen, adviseer<strong>de</strong> <strong>de</strong>technische werkgroep om <strong>de</strong>ze meerlandwaarts aan te leggen en alduseen groter ren<strong>de</strong>ment te bekomen.Het bo<strong>de</strong>mpeil van <strong>de</strong> zandvang ishet peil - 2,00 m. Uiteraard zal <strong>de</strong>zezandvang geregeld moeten on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>nwor<strong>de</strong>n.3. DE GEULDeze werd noor<strong>de</strong>lijk uitgediept totop het peil + 2,00 m en zui<strong>de</strong>lijk totop het peil + 0,00 m.De bo<strong>de</strong>mbreedte van <strong>de</strong> geul werdop 15 m gebracht.Deze breedte werd op bepaal<strong>de</strong>plaatsen vermin<strong>de</strong>rd om <strong>de</strong> schorrenniet aan te tasten. Onmid<strong>de</strong>llijk tenzui<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> zandvang werd hettracé iets gewijzigd om <strong>de</strong> houtenpalen van <strong>de</strong> 200 jaar ou<strong>de</strong> kribbenniet te beschadigen. Deze kribbenwer<strong>de</strong>n blijkbaar ook reeds aangelegdals bescherming van <strong>de</strong> oostelijkeoever tegen ver<strong>de</strong>rschrijnen<strong>de</strong>erosie.Het zand afkomstig van <strong>de</strong> uitgravingenwerd tegen <strong>de</strong> eerste duin vanCadzand in ophoging aangelegd,zodat <strong>de</strong> zeeduinreep met een nieuwaangeleg<strong>de</strong> zandbuffer en duinbaakopnieuw wordt versterkt. Na <strong>de</strong>afwerking werd nog een beplantingmet helm en rijshout erop aangebrachtom <strong>de</strong> win<strong>de</strong>rosie tegen tegaan.Eenzelf<strong>de</strong> beplanting werd op hetdroog str~nd aan <strong>de</strong> Belgische zij<strong>de</strong>aangebracht. Zo zal het droog zandtransporton<strong>de</strong>r invloed van <strong>de</strong> win<strong>de</strong>venwichtig met <strong>de</strong> kust (eolischtransport) gereduceerd wor<strong>de</strong>n.He<strong>de</strong>n 1 februai 1990 zijn <strong>de</strong> werkenbeëindigd. Alleen <strong>de</strong> beplantingswerkenzijn nog in uitvoering.Dank zij <strong>de</strong>ze ingrepen zal het Zwinweldra waarschijnlijk opnieuw zijnbelangrijkste natuurhistorische rijkdomaan zeldzame vogels en plantenherwinnen.Een zorg blijft nog <strong>de</strong> rekreatiedruk,die door <strong>de</strong> ligging van het Zwin<strong>voor</strong>al vanuit Ne<strong>de</strong>rland komt. Daaromwerd van Ne<strong>de</strong>rlandse zij<strong>de</strong> beslotentot on<strong>de</strong>r meer het afsluitenvan enkele dijkovergangen zodat <strong>de</strong>toeristen naar het strand i.p.v. naar<strong>de</strong> toegangszone op Ne<strong>de</strong>rlandsgrondgebied geleid wor<strong>de</strong>n.Tot slot van zijn bezoek aan hetnatuurreservaat benadrukte <strong>de</strong> Gemeenschapsministervan OpenbareWerken en Verkeer nogmaals dat <strong>de</strong><strong>voor</strong>tdurend wijzigen<strong>de</strong> toestand vanhet Zwin nauwlettend zal gevolgdwor<strong>de</strong>n om ver<strong>de</strong>re teloorgang tevermij<strong>de</strong>n.Enkele cijfergegevensAanbestedingsbedrag: 29.612.115 FDatum van <strong>de</strong> aanbesteding: 6.7.1989Datum van <strong>de</strong> aanvang van <strong>de</strong> werken:1.10.1989Uitvoeringstermijn: 120 werkdagenAannemer: N.V. Depret - <strong>Zee</strong>bruggeOpdrachtgever: Gemeenschapsministerievan Openbare Werken en VerkeerBestuur <strong>de</strong>r WaterwegenDienst <strong>de</strong>r Kust - Oosten<strong>de</strong>Hoeveelhe<strong>de</strong>n uitgraving :Monding : 37.387 m 3Zandvang : 32.759 m 3Geul : 78.464 m 3Totaal : 148.610 m 3(à ± 1.930 kg I m 3 = ± 287.000 ton)BeplantingenPlantationsEXCAVATOR 4/9033


(..)"""'~~§öJ:l.t.......(()0HET NATUURRESERVAAT MINISTERIE VAA OPENBARE WERKEN8ESt\.IUft Df.R WATt.RWroEN...___I i' ~"HET ZWIN"o..,.....,~...,..,_;,J-~~. ~ou<strong>de</strong> geur,.... >I ~ t.f!'...$'1 ....... ~ .. ,~..."~~iJ:~.t;.·~ty~"~',~'f . - - . . •...... ..-..._, .._ , ...__--/~llJ-


PHOTO-FOTO: GUIOO COCLENSDe ware wijze is <strong>de</strong> man die zijn huis op zand bouwt, omdat hij weet dat alles verzwindt in het licht van <strong>de</strong> eeuwigheid en dat zelfs <strong>de</strong>lief<strong>de</strong> even snel verdwijnt als het suizen van <strong>de</strong> wind en het blauw van <strong>de</strong> hemel, als <strong>de</strong> avond valt»(Henri <strong>de</strong> Régnier, Sentence)Le vrai sage est ce/ui qui ton<strong>de</strong> sur Ie sab/e, sachant que tout est vain dans Ie temps éternel, et que même /'amour est aussi peudurab/e, que Ie souff/e du vent et la couleur du ciel»(Henri <strong>de</strong> Régnier, Sentence)Deze foto illustreert <strong>de</strong> staat van het Zwin na <strong>de</strong> voltooiing van <strong>de</strong> aktuele faze van <strong>de</strong> werken. Links boven, <strong>de</strong> Zwinmonding welkeopnieuw op Belgisch territorium geplaatst werd. In het centrum, <strong>de</strong> gecorrigeer<strong>de</strong> en uitgediepte geul van het Zwin. Rechts boven, <strong>de</strong>zandophogingen tegen <strong>de</strong> eerste duinen van Cadzand.Cette photo i/lustre l'état du Zwin après /'achèvement <strong>de</strong> la phase actuelle <strong>de</strong>s travaux. En haut, à gauche, /'embouchure du Zwin réinstal/éesur territoire beige. Au centre, Ie chenal rectifié et approfondi du Zwin. Dans la partie supérieure droite, les remblais accumuléscontre la première rangée <strong>de</strong> dunes <strong>de</strong> Cadzand.Op <strong>de</strong> kaart, links, zien we: <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> geul, van <strong>de</strong> nieuwe monding, van <strong>de</strong> zandvang, van <strong>de</strong> geul welke <strong>de</strong> doorsteeknaar het Zui<strong>de</strong>n van het Zwin verzekert en <strong>de</strong> aanvullingszone (Hollandse kant). Wij geven met sterretjes ( .. *) <strong>de</strong> plaats aan waar meneventueel zou kunnen overgaan tot testen met on<strong>de</strong>rwater anti-sedimentatie-schermen.Sur la carte, à gauche, nous voyons : /'emplacement <strong>de</strong> /'ancien chenal, <strong>de</strong> la nouvelle embouchure (zone hachurée) du cratère à sable,du chenal assurant la percée vers Ie sud <strong>de</strong> la réserve et la zone <strong>de</strong> remblayage (c6té Ho/lan<strong>de</strong>).Nous avons indiqué d'étoiles (***) /'emplacement oD /'on pourrait éventuellement procé<strong>de</strong>r à <strong>de</strong>s essais d'écrans sous-marins anti-sédimentations.EXCA VATOR 4190 35


Une plantation similaire est réaliséesur Ie sable sec <strong>de</strong> la plage, cOtébeige <strong>de</strong> la nouvelle embouchure.(cöté Zoute)De la sorte, Ie déplacement <strong>de</strong> sablesec provoqué par Ie vent, parallèlementà la cöte (transport éolien) seraréduit.Au 1 er février 1990, (en fait <strong>de</strong>puisdécembre 1989), les travaux étaientterminés. Ainsi, d'ici peu <strong>de</strong> temps, IeZwin regagnera très probablementson intérêt particulier pour maintesespèces d'oiseaux et <strong>de</strong> plantesrares.Un souci continue cependant eneareà planer. Celui-ei est motivé par lafréquentation <strong>de</strong> la réserve naturelledu Zwin par un certain mon<strong>de</strong> <strong>de</strong>vacanciers venant <strong>de</strong> «campings••situés au Pays-Bas, et beaucoup plusamateurs <strong>de</strong> maatjes et <strong>de</strong> hot-dogsque <strong>de</strong> sciences naturelles.Pour cette raison, il a entre autres étédécidé, cöté hollandais, <strong>de</strong> fermercertains points <strong>de</strong> passage <strong>de</strong>sdigues près du I ie u dit " Retranchement"pour ainsi gui<strong>de</strong>r les touristesvers les dunes <strong>de</strong> Cadzand et laplage au lieu <strong>de</strong>s zones d'accès duZwin sur Ie territoire néerlandais.A la fin <strong>de</strong> sa visite du 1 er février à laréserve naturelle, Ie Ministre Communautaire<strong>de</strong>s T.P. et <strong>de</strong>s Communieationsa <strong>de</strong> nouveau insisté sur Ie faitque l'état du Zwin, sujet à <strong>de</strong> constantschangements, sera suivi attentivamentet avec les moyens techniquesles plus mo<strong>de</strong>rnes, aériens,maritimes et terrestres, afin d'éviter àl'avenir <strong>de</strong> nouvelles dégradations.Quelques données chiffrées:Date <strong>de</strong> la soumission: 6.7.1989Montant <strong>de</strong> l'adjudication: 29.612.115 FBDate pour Ie début <strong>de</strong>s travaux :01.10.1989Délai d'exécution : 120 jours ouvrables (*)Entrepreneur: SA Depret <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>bruggeMaître d'ceuvre: Ministère Communautaire<strong>de</strong>s T.P. et <strong>de</strong>s CommunicationsDirection <strong>de</strong>s Voies HydrauliquesService <strong>de</strong> la CöteOosten<strong>de</strong>Quantités excavées :embouchure 37.387 m 3cratère : 32.759 m 3c henal : 78.464 m 3Total: 148.610 m 3(*) soit Ie ter mars 1990 - Les dates dudébut et <strong>de</strong> Ja fin <strong>de</strong>s travaux sont motivéespar <strong>de</strong>s impératifs touristiques (hautesaison) et pour Ie respect <strong>de</strong> la pério<strong>de</strong> <strong>de</strong>couvaison.(*) Le sable mouillé pêse:en place, jusqu'à 1.990 kg!m 3toisonné: (excavé) jusqu'à 1.930 kg/m 3Le tonnage excavé et transporté est donc<strong>de</strong> l'ordre <strong>de</strong>± 287.000 tonnes!CHAPITRE IVEntre Ie jeu <strong>de</strong>s marées: un terrassement«à sec» dans du sable trêsmouillé.Une opération <strong>de</strong> sauvetage qui esten même temps un test.L 'entrepreneur met les bouchées doublespour mener à bien une délicateopération <strong>de</strong> sauvetage immédiat.Comme nous l'avons indiqué d'autrepart, c'est à l'Entraprise n.v. Deprets.a. <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>brugge que la Direction<strong>de</strong>s Voies Hydrauliques du Service<strong>de</strong> la Cöte du Ministère Communautaire<strong>de</strong>s T.P. à Osten<strong>de</strong> a confiél'exécution, avec un délai maximum<strong>de</strong> 120 jours ouvrables, <strong>de</strong>s différentstravaux <strong>de</strong> terrassement ayant pourbut <strong>de</strong> permettre à l'eau <strong>de</strong> mer <strong>de</strong>pénétrer à nouveau régulièrementdans Ie Zwin et ainsi <strong>de</strong> freiner l'ensabiementrapi<strong>de</strong> et fata! <strong>de</strong>s vasessalées (slikkes) et du pré salé(schorre) à qui la réserve naturelle duZwin doit la richesse d'une flore etd'une faune uniques mais délicateset gravement menacées.• Le temps presseAfin d'exécuter sa mission dans undélai minimum à l'intérieur d'unepério<strong>de</strong> <strong>de</strong> l'année bien préc ise, touten évitant Ie plus possible <strong>de</strong> provo-quer <strong>de</strong>s dégäts naturels à la végétationsaline ultra-sensible <strong>de</strong>s slikkeset <strong>de</strong>s schorres, !'entrepreneur optapour la métho<strong>de</strong> précise et ponctuelleque permet Ie terrassement àsec (par opposition à un terrassement«hydraulique»). Pour ce faire, las.a. Depret chargea l'entrapriseAertssen d'effectuer, en sous-traitance,les divers travaux <strong>de</strong> terrassementimpliquant Ie creusement, Ietransport, Ie remblayage et Ie reprotilageexigeant Ie déblai <strong>de</strong> plus <strong>de</strong>148.000 m 3 <strong>de</strong> sable humi<strong>de</strong> ... soitplus <strong>de</strong> 287.000 tonnes.• Les moyensPressé d'en finir avant la pério<strong>de</strong> <strong>de</strong>nidification au sein <strong>de</strong> la réservenaturelle d'une part, et ne disposant,du fait <strong>de</strong>s marées, que d'un nombred'heures <strong>de</strong> travail très limité par jourpour «Opérer» effectivement «à sec»d'autre part, !'entrepreneur dut souventtravailler dans l'obscurité avecun matériel important capable <strong>de</strong>creuser, charger, rouler et benner,sans s'enliser, sur Ie sable fatalementmouillé du chenal existant... (ce quin'était pas si facile !).La flotte <strong>de</strong> matériel engagée parAertssen qui, malgré une forte maréeen novembre, a permis d'atteindre lesobjectifs assignés en moins <strong>de</strong> <strong>de</strong>uxmois calendrier, comprenait essentiellement:trois bulldozers sur chenilles CAT:un D8, un 06 LGP et un D4 LGPtrois pelles rétro CAT: une 245(63 tonnes) et <strong>de</strong>ux 235 (42 tonnes)une pelle Hitachi 220 LC (DeMaecker en Van Haecke engagéepour Aertssen)sept dumpers articulés Volvo 6x6mod. 53.508 (A-25) (charge utile<strong>de</strong> 25 tonnes)une c hargeuse sur pneus Cat 966(20 tonnes) et une Cat 936 (13 tonnes)• Le terrassement à secLes digues provisoires -la réaction hollandaiseUne fois que fut prise la décision <strong>de</strong>travailler «A SEC», il a fallu, ipsofacto, créer les conditions <strong>de</strong> portaneenécessaires et suffisantesqu'exigent les matériels <strong>de</strong> terrassementet <strong>de</strong> transport dont nous indiquonsIe poids <strong>de</strong> certains ci-<strong>de</strong>ssus.Dans ce but, et pour pouvoir entamerau plus vite les travaux et les exécuterensuite au rythme voulu, !'entrepreneura construit en 3 jours (à lami-octobre 1989) une digue <strong>de</strong> termeture(afslu itdijk) au travers du chenalprincipal (longueur + 120 m - largeurmoyenne ± 8 m - hauteurmoyenne ± 3 m). Cette digue PROVI­SOIRE avait été érigée pour créer les36EXCAVATOR 4 190


Grondverzet "op het droge" in zeer natzand.Graven van <strong>de</strong> zandvang.Links: Holland - Rechts: Het Zoute.Terrassement "~sec» dans du sable trêsmouillé.Creusement du cratêre ~ sable.A gauche: la Hollan<strong>de</strong> - A droite : LeZoute."Ik geef toe dat ik een plek zon<strong>de</strong>rweerga verlaat om in <strong>de</strong> wind te zaaienen op zand te bouwen"(Rotrou)"J'accor<strong>de</strong> que je quitte un lieu incomparablepour semer sur du vent et batir surdu sable»(Rotrou)FOTO-PHOTO : GUIDO COCLENSHOOFDSTUK IVTussen eb en vloed: graafwerken «Ophet droge " in zeer nat zand.Reddingsoperatie en test in één klap.De aannemer zette er vaart achter omeen ogenblikkelijke reddingsoperatietot een goed ein<strong>de</strong> te brengen.De slikken en schorren van het Zwinwer<strong>de</strong>n bedreigd door een snelleaanzanding die onvermij<strong>de</strong>lijk fataalzou zijn <strong>voor</strong> hun bestaan. Aldusdreig<strong>de</strong> ook <strong>de</strong> unieke en rijke floraen fauna van dit intergetij<strong>de</strong>gebied,dat het natuurreservaat het Zwin infeite is, verloren te gaan. Daaromwerd besloten tot uitgravingen, diehet water opnieuw een regelmatigetoegang tot het Zwin zou<strong>de</strong>n verschaffenen <strong>de</strong>ze verstikken<strong>de</strong> verzandingzou<strong>de</strong>n afremmen. Het Bestuur<strong>de</strong>r Waterwegen van <strong>de</strong> Kunstdienstvan het Gemeenschapsministerievan Openbare Werken te Oosten<strong>de</strong>vertrouw<strong>de</strong> <strong>de</strong> uitvoering van<strong>de</strong>ze werken toe aan <strong>de</strong> n.v. On<strong>de</strong>rnemingDepret s.a. Dit bedrijf kreegdaar<strong>voor</strong> een termijn van maximum120 werkdagen.• De tijd dringtMet <strong>de</strong> bedoeling dit werk in eenminimum van tijd binnen een welbepaal<strong>de</strong>perio<strong>de</strong> van het jaar klaar tekrijgen en daarbij zo min mogelijkEXCA VATOR 4190scha<strong>de</strong> te berokkenen aan <strong>de</strong> uiterstgevoelige vegetatie van <strong>de</strong> slikken en<strong>de</strong> schorren opteer<strong>de</strong> <strong>de</strong> aannemer<strong>voor</strong> <strong>de</strong> metho<strong>de</strong> van het grondwerkin <strong>de</strong>n droge (in tegenstelling tot het" hydraulische .. grondwerk) . Daaromgaf <strong>de</strong> n.v. Depret aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingAertssen <strong>de</strong> opdracht om inon<strong>de</strong>raanneming een aantal grondwerkenuit te voeren, waaron<strong>de</strong>r heteigenlijke graafwerk, het transport,het ophogen en <strong>de</strong> herprofilering. Datalles vereiste <strong>de</strong> uitgraving van meerdan 148.000 m 3 vochtig zand, ... d.w.z.meer dan 287.000 ton.• De werkpaar<strong>de</strong>nEr moest haast gemaakt wor<strong>de</strong>n omhet werk klaar te krijgen <strong>voor</strong> <strong>de</strong> aanvangvan <strong>de</strong> nestelingsperia<strong>de</strong> in hetnatuurreservaat. An<strong>de</strong>rzijds kon menwegens <strong>de</strong> getij<strong>de</strong>n maar een zeerbeperkt aantal uren echt " in <strong>de</strong>ndroge" graven. Daarom was <strong>de</strong> aannemervaak gedwongen om in hetdonker te werken met zwaar materieel,dat kon graven, la<strong>de</strong>n, rij<strong>de</strong>n enkippen zon<strong>de</strong>r vast te lopen of weg tezinken in het altijd natte zand van <strong>de</strong>bestaan<strong>de</strong> geul. .. een karwei die menzeker niet mag on<strong>de</strong>rschatten !Dat <strong>de</strong> gestel<strong>de</strong> objectieven, ondanks<strong>de</strong> springvloed in november, binnen<strong>de</strong> 2 kalen<strong>de</strong>rmaan<strong>de</strong>n verwezenlijktwer<strong>de</strong>n, was me<strong>de</strong> te danken aan hetmachinepark dat door Aertssen werdingezet. Het bestond <strong>voor</strong>namelijk uit :drie Cat bulldozers op rupsen : éénDS, één D6 LGP en één D4 LGPdrie Gat dieplepels: één 245(63 ton) en twee 235 (42 ton)één Hitachi 220 LC graafmachine(De Maecker en Van Haecke ingehuurd<strong>voor</strong> Aertssen)zeven Volvo 6x6 mod. 53.508 (A-25) gele<strong>de</strong> dumpers (laadvermogenvan 25 ton)één Cat 966 wiella<strong>de</strong>r (20 ton) enéén Cat 936 (13 ton).• Grondwerk in <strong>de</strong>n drogeTij<strong>de</strong>lijke dijken- <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rsreagerenZodra <strong>de</strong> beslissing gevallen was omc


Construction d'une digue-barrage remontée et démontée quatre fois.Bouwen van een afsluitdijk die tot viermaal toe werd opgebouwd en afgebroken.conditions <strong>de</strong> travail «à sec» les plusfavorables et pour rendre possible Ietransport " en continu " du sableextrait du chenal vers les dunes hollandaiseset ce, uniquement pour ladurée <strong>de</strong>s travaux dont Ie délai initialavait été fixé à 120 jours ouvrables ...ce qui voulait di re: 1 er mars 1990.Quelques jours à peine après Iedémarrage <strong>de</strong>s travaux, l'organisationlocale hollandaise <strong>de</strong> défense dumilieu naturel " Het <strong>Zee</strong>uwscheLandschap» adressa un télégramme<strong>de</strong> protestation à !'Inspecteur Généraldu Service <strong>de</strong> la Cöte du M.T.P.,M. Kerckaert, exigeant que notrepays fasse disparaître cette digueprovisoire au plus vite.La commune <strong>de</strong> Sluis et Ie Rijkswaterstaatse joignirent à ce cortège <strong>de</strong>protestations.Motif <strong>de</strong> la protestationLa digue empêche Ie flux et Ie reflux<strong>de</strong>s marées dans et hors <strong>de</strong> laréserve naturelle, ce qui, après quelquessemaines, aurait <strong>de</strong>s conséquencesnéfastes pour la flore etpour Ie développement <strong>de</strong>s microorganismesqui interviennent dansl'alimentation <strong>de</strong>s oiseaux.Le conservateur du Zwin, M. GuidoBurggraeve avait également appréciéla situation sans toutefois condamnerd'office l'usage <strong>de</strong> digues, car pourlui Ie principal restait <strong>de</strong> prendre toutesles dispositions peur accomplirau plus vite l'opération <strong>de</strong> sauvetage.Pour assurer l'irrigation du Zwin eneau <strong>de</strong> mer, il aurait été question <strong>de</strong>placer quelques canalisations au travers<strong>de</strong> cette digue.Ainsi, l'eau salée aurait éventuellementpu entrer et ressortir et, sansinterruption majeure, jouer son röleessentie!.Cette solution n'ayant pas été retenueet les travaux ayant théoriquement trèsbien pu durer plusieurs mois, la diguefut en gran<strong>de</strong> partie enlevée dès Ie 26octobre ... et une nouvelle procéduredut être envisagée.Aussi, une cernmission consultatived'urgence fut-elle organisée finoctobre. Elle réunissait principalementIe Service <strong>de</strong> la Cöte <strong>de</strong> notreM.T.P., l'entraprise Depret et Ie représentantdu Rijkswaterstaat.C'est alors que fut échafaudée laprocédure autorisant !'entrepreneur àconstruire une digue peur pouvoirexcaver " à sec " et assurer Ie transportà sec du sable. Cette digueVérification <strong>de</strong>s niveaux au laser.Kontrole van het peil met lasers.PHOTOS- FOTOS : DE PRET38EXCAVATOR 4190


In het Zwin zelf werd ook een zandvang gegraven waarin <strong>de</strong> stromingen het meegevoer<strong>de</strong> zand <strong>de</strong>poneren. Uiteraard zal <strong>de</strong>ze geregeldmoeten on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.A l'intérieur même du Zwin un capteur <strong>de</strong> sable a été creusé. Le sable charrié par les courants s'y dépose. Celui-ei doit, bien entendu,etre entretenu régulièrement.male " droge ., werkomstandighe<strong>de</strong>nte creêren en om het uitgegravenzand uit <strong>de</strong> geul continu naar <strong>de</strong>Ne<strong>de</strong>rlandse duinen te kunnen vervoeren.Deze dijk zou meteen naafloop van <strong>de</strong> uitvoeringswerken verdwijnenen <strong>de</strong> duur daarvan was vastgelegdop maximum 120 werkdagen ...An<strong>de</strong>rs gezegd, <strong>de</strong>ze dijk zou uiterlijktot 1 maart 1990 blijven staan.Amper een paar dagen na <strong>de</strong> aanvangvan <strong>de</strong> werken stuur<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaatselijkeNe<strong>de</strong>rlandse vereniging <strong>voor</strong> het leefmilieu«Het <strong>Zee</strong>uwsche Landschap ..een protesttelegram naar <strong>de</strong> AlgemeneInspecteur van <strong>de</strong> Kustdienst van hetM.O.W., <strong>de</strong> heer Kerckaert. Daarinwerd <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke afbraak van<strong>de</strong>ze tij<strong>de</strong>lijke dijk geêist.De gemeente Sluis en <strong>de</strong> Rijkswaterstaatsloten zich bij dit protest aan.Re<strong>de</strong>n van het protestDoor <strong>de</strong>ze dijk kon het zeewater bij<strong>de</strong> getij<strong>de</strong>n niet meer in of uit hetnatuurreservaat stromen. Dat zou alna enkele weken nefaste gevolgenhebben <strong>voor</strong> <strong>de</strong> flora en <strong>voor</strong> <strong>de</strong>groei van <strong>de</strong> micro-organismen dieeen schakel vormen in <strong>de</strong> voedselketen<strong>voor</strong> <strong>de</strong> vogels.De heer Guido Burggraeve, conservatorvan het Zwin, had <strong>de</strong>ze situatieook al grondig bekeken, zon<strong>de</strong>r echtermeteen zijn veto te stellen tegenhet gebruik van dijken. Hoofdzaak<strong>voor</strong> hem was en bleef dat alles inhet werk werd gesteld om <strong>de</strong>ze reddingsoperatiezo vlug mogelijk doorte voeren. Het aanleggen van enkeleleidingen doorheen <strong>de</strong>ze dijk hadvolstaan om het Zwin van zeewater teblijven <strong>voor</strong>zien.Op die manier had het zoute waternamelijk ook tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> werken naar binnenen naar buiten kunnen blijven stromenen aldus, zon<strong>de</strong>r lange on<strong>de</strong>rbreking,<strong>de</strong> leefbaarheid van <strong>de</strong> schorren en<strong>de</strong> slikken kunnen blijven verzekeren.Deze oplossing werd verworpen endaar <strong>de</strong> werken, theoretisch althans,meer<strong>de</strong>re maan<strong>de</strong>n in beslag zou<strong>de</strong>nkunnen nemen, werd vanaf 26 oktoberbegonnen met <strong>de</strong> afbraak van hetgrootste ge<strong>de</strong>elte van <strong>de</strong> dijk. Ermoest dus naar een nieuwe werkwijzewor<strong>de</strong>n uitgekeken.Daarom werd er eind oktober eenspoedcommissie <strong>voor</strong> advies bijeengeroepen.De <strong>voor</strong>naamste <strong>de</strong>elnemersdaaraan waren <strong>de</strong> Kustdienstvan ons M.O.W., <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingDepret en een vertegenwoordiger van<strong>de</strong> Rijkswaterstaat.Ophopen tegen <strong>de</strong> duinen van Cadzand.Mise en remblai au pied <strong>de</strong>s dunes <strong>de</strong> Cadzand.FOTOS-PHOTOS: DEPRETEXCAVATOR 4 19039


<strong>de</strong>vait toutefois être érigée cette foiscià quelques centaines <strong>de</strong> mètresplus profondément à l'intérieur <strong>de</strong>sterres (± 500 m) et non plus au travers<strong>de</strong> !'embouchure. De plus, uneouverture longue <strong>de</strong> ± 30 m, large <strong>de</strong>± 8 m et haute <strong>de</strong> ± 4 m <strong>de</strong>vait y êtrepratiquée tous les week-ends, c'està-direlaisser la digue ouverte duvendredi soir au lundi rnatin afin <strong>de</strong>permettre aux flets d'atteindre pendantcette pério<strong>de</strong> les prés-salés dufond <strong>de</strong> la réserve et <strong>de</strong> s'en retirernormalementLa digue <strong>de</strong>vait ensuite être rebouchéeIe lundi rnatin (excepté pendantla semaine du 12 au 19 novembre,c'est-à-dire durant la pério<strong>de</strong> <strong>de</strong> fortesmarées oû la digue <strong>de</strong>vait restercomplètement démontée, et pendantlaquelle on redoutait une tempêteprovoquée par <strong>de</strong>s vents venant duN.O., mais, qui heureusement n'eutpas lieu).En fin <strong>de</strong> compte, la digue fut ainsi"démontée " et "remontée " 4 fois ...ce qui a nécessité la manutentiond 'environ 7.680 m 3 <strong>de</strong> sable.DEBLAI ET TRANSPORTCreusement du «Capteur» <strong>de</strong> sable dont la fonction est <strong>de</strong> protéger Ie Zwin contre unensablement trop rapi<strong>de</strong> et incontr61é.Het graven van <strong>de</strong> proefzandvang. Deze heeft als doel het meegevoer<strong>de</strong> zand tegen tehou<strong>de</strong>n en het eigenlijke gebied tegen een nieuwe verzanding te beschermen.Le 18 décembre, les terrassementsétaient achevés ... c.à.d. bien enavance sur Ie délai fixé <strong>de</strong> 120 joursouvrables.• Une digue testUne défense contre uneéventuelle marée noireComme neus l'enseigne l'histoire ... ,qui est un éternel recommencement,Ie bon voisinage avec les Hollandaisexige, semble-t- il, <strong>de</strong> temps à autre,quelques différences <strong>de</strong> points <strong>de</strong>vue au sujet <strong>de</strong> problèrnes hydrauliquesen général... et, comme neusl'avons vu, <strong>de</strong> problèrnes <strong>de</strong> digues,en particulier. Ceci mis à part, ici lesrelations belgo-hollandaises furentfinalement très bonnes et surtoutconstructives.lei, Ie M. T.P. (Service <strong>de</strong> la C6te) <strong>de</strong>vra être prêt à pourvoir les moyens financiers nécessaires...Hier zal het M.O. W. (Dienst <strong>de</strong>r Kust) ook bereid moeten zijn om <strong>de</strong> nodige financiëlemid<strong>de</strong>len te <strong>voor</strong>zien.(Het Nieuwsblad 15.11.1989)Sur cette lancée, signalens que Ie20 décembre, à la <strong>de</strong>man<strong>de</strong> <strong>de</strong> I'Université<strong>de</strong> Ley<strong>de</strong>, adressée aux autoritéscompétentes, la s.a. Depret aconstruit en travers <strong>de</strong> la nouvelleembouchure du Zwin une digue test,d'une durée <strong>de</strong> vie voulue tout à faitéphémère ... ce qui fut effectivementIe cas.Ley<strong>de</strong> désirait enregistrer à l'échelle1 / 1 et sur Ie terrain l'évolution, sousl'effet <strong>de</strong>s marées, d'une brèche pratiquéedans une digue en sable etcomparer ces résultats pratiques, àceux obtenus théoriquement, surmodèles mathématiques etc ...40EXCAVATOR 4 / 90


Het plan dat tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze bijeenkomstwerd uitgewerkt, gaf <strong>de</strong> aannemer <strong>de</strong>toestemming om een dijk te bouwen<strong>voor</strong> het uitgraven "in <strong>de</strong>n droge" enhet transporteren van het zand op hetdroge.Wel moest <strong>de</strong>ze nieuwe dijk enkelehon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n meters meer landinwaartswor<strong>de</strong>n gebouwd (± 500 m) i.p.v. terhoogte van <strong>de</strong> monding. Daar kwamnog <strong>de</strong> eis bij dat er elk weekend eenbres in <strong>de</strong> dijk geslagen moest wor<strong>de</strong>nvan± 30 m lang,± 8 m breed en+ 4 m hoog. Het kwam er dus opneer dat <strong>de</strong> dijk van vrijdagavond totmaandagmorgen opengemaakt moestwor<strong>de</strong>n, opdat <strong>de</strong> vloed in dieperio<strong>de</strong> tot in <strong>de</strong> verst gelegen schorrenvan het Zwin zou kunnen doordringenen het water zich daarnanormaal zou kunnen terugtrekken.Elke maandagmorgen moest <strong>de</strong> dijkdan opnieuw gedicht wor<strong>de</strong>n, behalvein <strong>de</strong> week van 12 tot 19 november.In <strong>de</strong>ze week van springtij moest <strong>de</strong>dijk <strong>de</strong> hele tijd open blijven. Er werdtoen gevreesd <strong>voor</strong> een noordoosterstorm,maar gelukkig wakker<strong>de</strong> <strong>de</strong>wind nooit tot stormkracht aan.Al bij al werd <strong>de</strong>ze dijk viermaal"afgebroken" en "heropgebouwd "·Daar<strong>voor</strong> moest er ongeveer 7.680 m 3zand verzet wor<strong>de</strong>n.Op 18 <strong>de</strong>cember waren <strong>de</strong> grondwerkenklaar. Dat was dus heel wat snellerdan <strong>de</strong> toegestane 120 werkdagen.• Een testdijkVer<strong>de</strong>diging tegen eventueleaardolievervuilingZoals <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis ons leert - en" l'histoire se repète" -, lijkt een goednabuurschap met <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs tevereisen dat we af en toe eenmeningsverschil hebben in verbandmet <strong>de</strong> waterproblemen in het algemeenen, zoals we hier<strong>voor</strong> reedszagen, met <strong>de</strong> dijken in het bijzon<strong>de</strong>r.Maar buiten dit ene inci<strong>de</strong>nt waren<strong>de</strong> Belgisch-Hollandse betrekkingentij<strong>de</strong>ns dit project zeer goed en, watmeer is, constructief.In dit verband willen we meldingmaken van het feit dat <strong>de</strong> n.v. Depretop 20 <strong>de</strong>cember dwars doorheen <strong>de</strong>nieuwe monding van het Zwin eentestdijk aanleg<strong>de</strong>. Dat gebeur<strong>de</strong> opverzoek van <strong>de</strong> Universiteit van Lei<strong>de</strong>n,die <strong>de</strong>ze vraag aan <strong>de</strong> bevoeg<strong>de</strong>instanties richtte. De bedoeling vanLei<strong>de</strong>n met <strong>de</strong>ze «ééndagsconstructie",die het ook daadwerkelijk nietlang uithield, was het bestu<strong>de</strong>ren opeen 1 I 1 schaal en ter plekke van <strong>de</strong>evolutie van een bres in een zanddijkon<strong>de</strong>r invloed van <strong>de</strong> getij<strong>de</strong>n en hetv ergelijken van <strong>de</strong>ze praktische bevindingenmet <strong>de</strong> theoretische resultaten, bekomen m.b.v. mathematischmo<strong>de</strong>llen ...EXCAVATOR 4 190UITGRAVING EN VERVOERHier wil men nagaan hoe snel het verzandingsproces evolueert. De zandvang zal vannabij gevolgd wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> Dienst <strong>de</strong>r Kust in samenwerking met het WaterbouwkundigLaboratorium. Om efficiënt te blijven zal <strong>de</strong>ze zandvang regelmatig opnieuw moetenuitgebaggerd wor<strong>de</strong>n (16.01.1990).lei i/ s'agit <strong>de</strong> savoir à quelle vitesse évolue Ie processus d'ensablement. Le "capteur <strong>de</strong>sable" sera suivi <strong>de</strong> prês par Ie Service <strong>de</strong> la C6te en collaboration a vee Ie Laboratoirehydrau/ique <strong>de</strong> I'Etat à Borgerhout. Pour gar<strong>de</strong>r son efficience, Ie capteur <strong>de</strong>vra êtrerégulièrement curé.On<strong>de</strong>rhoud van <strong>de</strong> pisten en vervoer.Entretien <strong>de</strong>s pistes et transport.41


REMBLAIUne partie <strong>de</strong>s sables dragués, et notammentceux provenant <strong>de</strong> la vidange du cratère à sable,sont bennés sur Ja p/age pour combler /esanciens méandres <strong>de</strong> /'embouchure du Zwin.• Marées noiresQue ce soit en Bretagne, en Alaska,en Californie ou ailleurs, on connartles effets désastreux que les maréesnoires ont sur la faune et la flore.Si jamais on laissait une nappe <strong>de</strong>produits pétroliers ou autres envahirIe Zwin, ce serait se rendre coupableou complice d'un véritable crimecontre ce qui reste eneare d'aussiprécieux dans la nature chez nous.Aussi, !'embouchure du Zwin a étéréaménagée et les matériaux rendusdispooibles <strong>de</strong> manière à ce qu'unedigue protectrice <strong>de</strong> la réservepuisse y être érigée en 24 heures ...Les quatre montages et démontages<strong>de</strong>s digues provisoires et l'éphémèredigue test construite pour l'université<strong>de</strong> Ley<strong>de</strong> que nous avons cités précé<strong>de</strong>mmentont été pleins d'enseignementsà ce sujet.Les mesures prises pour mettre Ie Zwin à /'abri <strong>de</strong> "marées noires » se mb/ent parfaitement justifiées quand on sait à quel point la Merdu Nord est polluée et Ie nombre d 'acci<strong>de</strong>nts ou d'inci<strong>de</strong>nts qui s'y produisent (voir la Conférence <strong>de</strong> La Haye du début mars 1990).La liste ei-<strong>de</strong>ssous, paru dans Ie numéro <strong>de</strong> janvier 1990 <strong>de</strong> la revue Otar, est éloquente à ce sujet. r•J(~) Une ajoute <strong>de</strong> <strong>de</strong>rnière minute à ceneliste déjà si longue ...D'après «LA LIBRE BELGIQUE» <strong>de</strong>s 28 et 29mars 1990, une marée noire a créé eertalnesinquiétu<strong>de</strong>s au Zwin les mardi 27 et mercredi28 mars 1990.En effet, une nappe provenant d'un déversementen mer <strong>de</strong> 50 à 100 tonnes d'hydrocarburespar Ie pétrolier italien "SERAF/NA » -ayant quitté Anvers Ie 26 mars à <strong>de</strong>stination<strong>de</strong> Bréme, couvrait a/ors p/usieurs km 2 <strong>de</strong>vant/'embouchure toute proche <strong>de</strong> I'Escaut.Le pétrole risquait <strong>de</strong> pénétrer dans laréserve naturelle avec la marée mantantepour autant que Ie vent continue <strong>de</strong> soufflera/ors en direction <strong>de</strong> notre littoral.Heureusement, Ie vent a tourné au bonmoment, poussant la nappe à que/ques kilomêtresen mer.N'empéche que <strong>de</strong>s oiseaux mazoutés ontété recueillis entre Ie Zwin et Blankenbergeainsi qu'en mer tant par les Belges que parles unités néerlandaises <strong>de</strong> Jutte contre lapollution.Les appréhensions du conservateur du Zwinétaient donc entièrement fondées.L'intervention du LaboratoireHydraulique <strong>de</strong> I'Etat à Borgerhout(M.T.P. - Direction <strong>de</strong>s Voies Hydrauliques)Calcul <strong>de</strong>s Marées - ZwinA la <strong>de</strong>man<strong>de</strong> du Service <strong>de</strong> la Cöte,Ie Laboratoire Hydraulique a étudiéles conséquences <strong>de</strong>s travaux <strong>de</strong>dragage dans !'embouchure et dansIe chenal principal du Zwin sur :- les niveaux <strong>de</strong>s eaux - les débits -la vitesse <strong>de</strong>s courants - les ensablementset déplacements <strong>de</strong> sabledans les différents chenaux. La situationen relation avec Ie c ratère «capteur<strong>de</strong> sable ., a également été passéeen revue.42Acci<strong>de</strong>nts signalés en Mer du Nord au cours <strong>de</strong> la pério<strong>de</strong> 1975- 1989.Matière polluante Quantité Nom du bateau Année1 Cru<strong>de</strong> oil 2000 m 3 Pacific Colocotronis 19752 Cru<strong>de</strong> oil 10000 m 3 Olympic Alliance 19753 Sodiummethylate 200 drums Coaster 19764 Sulphurdichlori<strong>de</strong> 54 drums in container Franciszek Zubrzycki 19775 Ortho-Cresol 1 tankwagon Gealic Ferry 1977Ethylene oxi<strong>de</strong> 1 tankwagonPaintsdrums6 50 differentsubstances bulk/ package Attican Unity 19777 Heavy fuel oil 1000 m 3 Eleni V 19788 Nemagon 99 drums Bodrum 19789 Styrene 1 cargo tank Stolt Busan 197910 Chlorine 50 cylin<strong>de</strong>rs Sindbad 1-97911 Calcium carbi<strong>de</strong> drums/367 ton Stanislaw Dubcis 1981eaustic soda sacksl534 tonMethylethylketen 162 drums12 Heavy fuel oil 1650 m 3 Katina 198213 Dinoseb 80 drums Dana Optima 198414 Uraniumhexafluori<strong>de</strong>30 cylin<strong>de</strong>rs Mont-Louis 198415 Cru<strong>de</strong> oil 1200-2100 ton Orleans 198616 Flyash withheavy metals 3555 ton Olaf 198617 Gasoline 2400 m 3 Olympic Dream 1987Fuel oi l 300m 318 Fuel oil 155 ton Heii /Skyron 198719 Waste material 370 ton Junior 198720 Fuel oil 120 ton Borcea 198821 Acrylanitri Ie 200 ton Anna Broere 1988Do<strong>de</strong>cylbenzene 200 ton22 Adiponitrile 1 container I Wesertown 198820 tonHexamethylenediamine1 container I 20 ton23 10 differentsubstances containers I Aquila 1988totaal 125 ton24 Methylpropylether 1 container I 20 m 3 Anna 198825 Trichlorfon 1 container I 14 ton Danah 1989Camphor1 container I 14 ton26 Lindane 1 container I 5 ton Perint is 1989Permethrine I 1 container ICypermethrine 1.6 tonEXCAVATOR 4 190


• Vervuiling door aardolieOf het nu in Bretagne, Alaska of Californiêis, we weten allemaal maar al tegoed welke puinhoop door aardolievervuild zeewater van <strong>de</strong> fauna en <strong>de</strong>flora kan maken. Ooit een golf vanpetroleum of an<strong>de</strong>re milieuvervuilen<strong>de</strong>produkten in het Zwin laten doordringen,dat zou gelijkstaan met zich schuldigmaken of me<strong>de</strong>plichtig zijn aan eenware misdaad tegenover wat ons nogaan kostbaars in onze natuur restVandaar dat <strong>de</strong> Zwinmonding zodanigopnieuw werd aangelegd en het vereistemateriaal werd <strong>voor</strong>zien om zonodig binnen<strong>de</strong> 24 uur een beschermdijk in hetreservaat te kunnen opwerpen ...Het viermaal bouwen en afbreken van<strong>voor</strong>lopige dijken en <strong>de</strong> aanleg van <strong>de</strong>ééndags-testdijk <strong>voor</strong> <strong>de</strong> Universiteitvan Lei<strong>de</strong>n hebben ons in dit verbandveel geleerd.AANVULLINGEen ge<strong>de</strong>elte van het uitgegraven zand en, in hetbijzon<strong>de</strong>r, <strong>de</strong>ze komen<strong>de</strong> uit <strong>de</strong> zandvang wor<strong>de</strong>nop het strand uitgestort om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> kronkels van<strong>de</strong> Zwinmonding op te vullen.De maatregelen die getroffen wer<strong>de</strong>n om het Zwin te beschermen tegen <strong>de</strong> "zwarte vloed" zijn volkomen gewettigd als men weet inhoeverre <strong>de</strong> Noordzee vervuild is en hoeveel ongelukken of in.ci<strong>de</strong>nten er plaats vin<strong>de</strong>n.De lijst hieron<strong>de</strong>r, verschenen in het nummer van januari 1990 van het tijdschrift Otar is veelzeggend over dit p unt. (*)(") Een toevoeging, op het allerlaatsteGemel<strong>de</strong> ongevallen op <strong>de</strong> Noordzee in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1975- 1989.ogenblik, aan <strong>de</strong> reeds zo lange lijst.Volgens «La Libre Belgique » van 28 enVervuilen<strong>de</strong> stof Hoeveelh eid Naam van het vaartuig Jaar 29 maart 1990, heeft een zwarte vloed opdinsdag 27 en woensdag 28 maart <strong>voor</strong>1 Cru<strong>de</strong> oil 2000 m 3 Pacific Colocotronis 1975ongerustheid in het Zwin gezorgd.2 Cru<strong>de</strong> oil 10000 m 3 Olympic Alliance 1975 Er werd in<strong>de</strong>rdaad een petroleumlaag van3 Sodiummethylate 200 drums Coaster 1976 meer<strong>de</strong>re km 2 <strong>voor</strong> <strong>de</strong> monding van <strong>de</strong>4 Sulphurdichlori<strong>de</strong> 54 drums in container Franciszak Zubrzycki 1977 Schel<strong>de</strong> opgemerkt. Deze was afkomstig van5 Ortho-eresol 1 tankwagon Gealic Ferry 1977 het in zee storten van 50 tot 100 ton koolwa-Ethylene oxi<strong>de</strong> 1 tankwagon terstof door <strong>de</strong> Italiaanse tankerPaints drums «SERAF/NA ». Deze had Antwerpen op6 50 different 26 maart verlaten met bestemming Bremen.substances bulk/ package Attican Unity 1977 De petroleum dreig<strong>de</strong> met <strong>de</strong> vloed het7 Heavy fuel oil 1000 m 3 Eleni V 1978 natuurreservaat binnen te dringen <strong>voor</strong> zover8 Nemagon 99 drums Bodrum 1978 <strong>de</strong> wind in <strong>de</strong> richting van onze kust bleef9 Styrene 1 cargo tank Stolt Busan 1979 waaien. Gelukkig draai<strong>de</strong> <strong>de</strong> wind op het10 Chlorine 50 cylin<strong>de</strong>rs Sindbad 1979 goe<strong>de</strong> moment waardoor <strong>de</strong> petroleumlaag11 Calcium carbi<strong>de</strong> drums/ 367 ton Stanislaw Dubais 1981 enkele kilometers in zee werd geduwd. Wate austic soda sacks/534 ton niet heeft belet dat vogels, vervuild door <strong>de</strong>Methylethylketen 162 drums stookolie, tussen het Zwin en Blankenberge,12 Heavy fuel oil 1650 m 3 Katina 1982 alsook in zee, door zowel Belgische als door13 Dinoseb 80 drums Dana Optima 1984 Ne<strong>de</strong>rlandse milieubeschermen<strong>de</strong> organisa-14 Uraniumtiesuit het water wer<strong>de</strong>n gehaald.hexafluori<strong>de</strong> 30 cylin<strong>de</strong>rs Mont-Louis 1984 De bezorgdheid van <strong>de</strong> conservator van het15 Cru<strong>de</strong> oil 1200-2100 ton Orleans 1986 Zwin was dus volkomen gegrond.16 Flyash withheavy metals 3555 ton Olaf 198617 Gasoline 2400 m 3 Olympic Dream 1987Fuel oil 300m 318 Fuel oil 155 ton Heii /Skyron 198719 Waste material 370 ton Junior 1987 De tussenkomst van het Waterbouw-20 Fuel oil 120 ton Borcea 1988 kundig Laboratorium van Borgerhout.21 Acrylonitrile 200 ton Anna Braere 1988Do<strong>de</strong>cylbenzene 200 ton Ministerie van Openbare Werken -22 Adiponitrile 1 container I Wesertown 1988 Bestuur <strong>de</strong>r Waterwegen.20 ton Getijberekeningen Zwin.Hexamethylenediamine1 container I 20 ton O p verzoek van <strong>de</strong> Dienst <strong>de</strong>r Kust23 10 different wer<strong>de</strong>n door het Waterbouwkundigsubstances containers I Aquila 1988 Laboratorium d e gevolgen bestutotaal125 ton<strong>de</strong>erd van <strong>de</strong> baggerwerken in <strong>de</strong>24 Methylpropylether 1 container 120 m 3 Anna 1988monding en <strong>de</strong> hoofdgeul van het25 Trichlorfon 1 container I 14 ton Dan ah 1989Zwin, op <strong>de</strong> waterstan<strong>de</strong>n, <strong>de</strong>bieten,Camphor1 container I 14 ton26 Lindane 1 container I 5 ton Perintis 1989 stroomsnelhe<strong>de</strong>n, komberg ing enPermethrine I 1 container I zandtransporten in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong>Cypermethrine 1.6 ton geulen. De situatie met zandvangwerd eveneens on<strong>de</strong>rzocht.EXCAVATOR 4 190 43


11 a également été examiné à quelpoint un approfondissement complémentaire<strong>de</strong> <strong>de</strong>ux petits lacs, situés àla partie Sud-Est du Zwin, pouvaitcontribuer à une meilleure conservalion<strong>de</strong> !'embouchure principale.La gran<strong>de</strong> mobilité du sable <strong>de</strong> mertrès fin sous l'influence <strong>de</strong>s vitesses<strong>de</strong>s courants prédominants peutmener à <strong>de</strong>s changements morphologiquesimprévus et très rapi<strong>de</strong>s dusystème <strong>de</strong>s chenaux et <strong>de</strong>s bancs. 11y a lieu <strong>de</strong> tenir compte <strong>de</strong> ceci lors<strong>de</strong> l'interprétation <strong>de</strong>s résultats <strong>de</strong>sétu<strong>de</strong>s mathématiques.Ont également été examinées lessolutions alternatives possibles pourmaintenir les c henaux à une meii­Ieure proton<strong>de</strong>ur par l'action <strong>de</strong>scourants <strong>de</strong> reflux, telles que l'approfondissementd'un chenal dans lapartie sud et <strong>de</strong> celui d'un petit lacsitué également au sud <strong>de</strong> la réserveou, l'utilisation du lac plus grandsitué à l'ouest en tant que bassin <strong>de</strong>chasse.Le modèle mathématique sera adaptéaux résultats d'une campagne extensive<strong>de</strong> mesurages qui sera effectuéesous peu in situ.Technologie <strong>de</strong> pointe pour la cartographie du ZwinLes pouvoirs publies (Administration<strong>de</strong>s Voies Hydrauliques, Service <strong>de</strong>la COte) ont confié à la société EurosenseBelfotop S.A. (Wemmel) la cartographiedu Zwin, à l'échelle 1 :3000. (voir ei-<strong>de</strong>ssous)Cette carte du Zwin présente les différentesc lasses d'associations végétales,en superposition à la topographie.La végétation d'un milieu lagunaireintertidal comme celui du Zwin,est en effet très fortement liée à lamicrotopographie qui détermine lanature du sol et la fréquence <strong>de</strong>simmersions dues aux marèes. Ceciexplique que <strong>de</strong>s changements relativementlimités <strong>de</strong> l'environnementimmédiat présentent souvent unimpact significatif sur Ie couvertvégétal du domaine. Le déploiement<strong>de</strong> la végétation est donc analysé etreprésenté <strong>de</strong> manière très détaillée.La légen<strong>de</strong> utilisée compte 42 c lassesd'associations végétales et per-met également <strong>de</strong> mentionnar lesoccurrences d'espèces les plus typiques.Cette cartographie constitue uninventaire précis <strong>de</strong> la s ituation duZwin en juin 1989, avant l'exécution<strong>de</strong> la première phase <strong>de</strong>s travauxdécidés par Ie groupe <strong>de</strong> travail technique<strong>de</strong> la Commission Internationaledu Zwin, qui a pour but <strong>de</strong>garantir l'invasion régulière <strong>de</strong> laplaine par la marée.VEGETATIEKAART ~·IISI(I'II:'o'A.N O"{ '~ ..,. l,to'r ,. ~--"'I'\II_..Dl• .",..,l....., ..VAN HET NATUURRESERVAAT ....,...,,_.. HET ZWIN -- f-_J._.­-.-.1---.-. ~IZ'J= 1111o·-~.• ~•@ -mCl•Carte <strong>de</strong> la végétation du Zwin - Vegetatiekaart van het Zwin.Document- Doku ment : EUROSENSE BELFOTOP ®DEFINITION DES TERMES: ESTRAN - DUNES - VASES SALEES - Voir page 33BEPALING VAN DE WOORDEN : STRAND- DUINEN- SLIK EN SCHORRE- Zie blz 34.44EXCAVATOR 4190


Tevens werd nagegaan in hoever eenbijkomen<strong>de</strong> verdieping van een tweetalzuidoostelijke meertjes kan bijdragentot een beter behoud van <strong>de</strong>hoofdgeuL De grote beweeglijkheidvan het fijne zeezand on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong>stroomsnelhe<strong>de</strong>n kan lei<strong>de</strong>ntot on<strong>voor</strong>ziene en vrij snelle morfolo-gische wijzigingen van het geulen- enbankensysteem. Bij <strong>de</strong> interpretatievan <strong>de</strong> berekeningsresultaten moethierme<strong>de</strong> rekening gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.Mogelijke alternatieve oplossingen<strong>voor</strong> een beter op diepte hou<strong>de</strong>n van<strong>de</strong> geulen door <strong>de</strong> ebstromen, zoalshet verdiepen van een zui<strong>de</strong>lijke geulen een zuidwestelijk meertje of hetaanwen<strong>de</strong>n van het groter westelijkmeer als spuikom, wor<strong>de</strong>n eveneenson<strong>de</strong>rzocht.Het wiskundig mo<strong>de</strong>l zal aangepastwor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> resultaten van eenuitgebrei<strong>de</strong> meetcampagne in situ dieeerlang zal plaatsvin<strong>de</strong>n.Spitstechnologie brengt het Zwin in kaartVoor <strong>de</strong> kartering van het Zwingebieddoet <strong>de</strong> overheid (Bestuur <strong>de</strong>r Waterwegen,Dienst <strong>de</strong>r Kust) een beroepop <strong>de</strong> firma Eurosense Belfotop n.v.uit Wemmel, die o.m . een Zwinkaartopstelt. Deze Zwinkaart beeldt zowel<strong>de</strong> topografie als <strong>de</strong> vegetatie van hetgebied af op schaal 1 : 3000. Devegetatie van een slikken- en schorrengebied,zoals het natuurreservaat" Het Zwin "• is zeer sterk gebon<strong>de</strong>naan <strong>de</strong> mikrotopografie, die <strong>de</strong> duuren frekwentie van <strong>de</strong> bevloeiing endaardoor ook <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>msoort bepaalt.Daarom hebben relatief geringeveran<strong>de</strong>ringen in <strong>de</strong> omgeving vaakeen bedui<strong>de</strong>n<strong>de</strong> impakt op het gevarieerdplanten<strong>de</strong>k van dit gebied.De vegetatiespreiding is dan ook metveel nauwkeurigheid en <strong>de</strong>tail geanalyseer<strong>de</strong>n weergegeven. De aangewen<strong>de</strong>legen<strong>de</strong> <strong>voor</strong>ziet niet min<strong>de</strong>rdan 42 vegetatieklassen. Bijkomendwerd in <strong>de</strong> kaart ook het <strong>voor</strong>komenvan typische begelei<strong>de</strong>n<strong>de</strong>plantensoorten vermeld.De aldus uitgevoer<strong>de</strong> kartering vormteen inventaris van <strong>de</strong> toestand vanhet Zwingebied in juni 1989, vóór <strong>de</strong>uitvoering van <strong>de</strong> eerste fase van <strong>de</strong>beheersingrepen, uitgewerkt door <strong>de</strong>Technische Werkgroep van <strong>de</strong> InternationaleZwinkommissie, en die totdoel hebben <strong>de</strong> regelmatige bevloeiingvan <strong>de</strong> Zwinvlakte door zeewaterte behou<strong>de</strong>n.FOTO-PHOTO: EUROSENSE BELFOTOPcSinds begin van <strong>de</strong> jaren 80 wordt een meetprogramma op regelmatige basis uitgevoerd<strong>voor</strong> <strong>de</strong> opvolging van <strong>de</strong> morfologie van <strong>de</strong> kustzone.Op <strong>de</strong> foto merkt men het sterk aangegroeid zandstrand ten westen van <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>brugsehavendam. (links op <strong>de</strong> foto)Depuis Ie début <strong>de</strong>s années '80, exécution d'une campagne <strong>de</strong> mesures régulières pourIe suivi <strong>de</strong> la morphologie <strong>de</strong> la zone c6tière.Sur cette photo, noter Ie fort ensablement <strong>de</strong> la plage él /'Ouest (él gauche sur la photo)Ie long <strong>de</strong> la digue portuaire <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>brugge.Hoofdklassen in <strong>de</strong> legen<strong>de</strong> van <strong>de</strong> hiernaast gereproduceer<strong>de</strong> Zwinvegetatiekaart.Les classes principales reprises dans la légen<strong>de</strong> <strong>de</strong> la carte <strong>de</strong>s végétations du ZwinSlikken en schorrenVases sa/ées et prés-sa/ésDuinenDunes1. Water 12. Zand2. Slik 13. Vegetatie van <strong>de</strong> lage duinrug in3. <strong>Zee</strong>kraal-klein schorrekruid mozaïek het reservaat4. Engels slijkgras 14. Vegetatie van <strong>de</strong> zeeduinen5. Kwel<strong>de</strong>rgras 15. Struweel6. Gewone zoutmel<strong>de</strong> 16. Dijk7. Lamsoor-kwel<strong>de</strong>rgras mozaïek 17. Intrastruktuur8. <strong>Zee</strong>aster9. Strandkweek10. Strandmel<strong>de</strong>-spiesbladmel<strong>de</strong> mozaïek11. RietEXCA VATOR 4 /90 45


L 'Hovercraft Beasad !> 111 d'Eurosense.De B easac~ 111 Hovercraft van Eurosense .... ... ·_-.... ........ - .~- .Eurosense Belfotop s.a. est égalementchargé par Ie Service <strong>de</strong> laCOte, <strong>de</strong> l'exécution d'une campagne<strong>de</strong> mesures régulières pour Ie suivi<strong>de</strong> la morphologie <strong>de</strong> la zone cOtièred ans Ie c adre <strong>de</strong>s actions <strong>de</strong> proteetion<strong>de</strong>s cOtes, et ce <strong>de</strong>puis Ie débutd es années 80. Pour ce programme<strong>de</strong> mesures, Eurosense emploie une.méthodologie unique : l'utilisationcombinée <strong>de</strong> la télédétectionaérienne et du système hydrographiqueB easa c~ (Belfotop EurosenseAcoustic Sounding Air Cushion platform).Le Beasac est un système original mis au point par Eurosense,basé sur l'utilisation d'un hovercraftspécialement équipé et modifié pourla réalisation <strong>de</strong> mesures bathymétriquestrès rapi<strong>de</strong>s et précises. Le systèmepermet notamment Ie monitoring<strong>de</strong>s passes navigables, <strong>de</strong>s chenauxd'entrée <strong>de</strong>s ports, et égalementla mesure <strong>de</strong>s profon<strong>de</strong>urs faiblesjusqu'au rivage. Toutes les mesuresbathymétriques et topographiquespeuvent ainsi être intégrées à unebanque <strong>de</strong> données digitales unique,à la disposition <strong>de</strong> I'Administration.Grace à cette banque <strong>de</strong> données,<strong>de</strong> nombreux documents nécessairesà la gestien <strong>de</strong> la zone cOtière sontPHOTO· FOTO: EUROSENSE BELFOTOPcproduits, notamment <strong>de</strong>s cartesd'érosion ou d'apport différentiels,<strong>de</strong>s tableaux <strong>de</strong> cubatures, etc. DansIe cadre <strong>de</strong> l'évolution morphodynamique<strong>de</strong> la cOte, la combinaisonBeasac - Télédétection Aérienneconstitue une souree intégrée d'enseignementsremarquablement fiablespour l'étu<strong>de</strong> du système zoneinfra-littorale, estran et plage.En <strong>de</strong>hors <strong>de</strong> ses activités dans lesdomaines cOtiers et marins, Eurosenses'occupe également <strong>de</strong> télédétectionaérienne et spatiale, d'aérophotogrammétrie,d'orthophotographie et <strong>de</strong> systèmesd'informations géographiques (SIG).Composition <strong>de</strong> la Commission ConsultaliveGroupe <strong>de</strong> Travail technique <strong>de</strong> la Commission Internationale du Zwin.Samenstelling van <strong>de</strong> AdviescommissieTechnische Werkgroep van <strong>de</strong> Internationale Zwincommissie.ir. P. Kerckaert, Inspekteur-generaal van Bruggen en Wegen (Voorzitter)Inspecteur général <strong>de</strong>s Pants et Chaussées (Prési<strong>de</strong>nt)ir. E. Blomme, Hoofdingenieur-direkteur van Bruggen en Wegenlngénieur en chef - Directeur <strong>de</strong>s Ponts et Chausséesir. P. De Wolf, eerstaanwezend ingenieur van Bruggen en Wegenlngénieur principal <strong>de</strong>s Ponts et Chausséesir. I. Coen, Hoofdingenieur-direkteur van Bruggen en Wegenlngénieur en chef - Directeur <strong>de</strong>s Pants et Chausséesir. De Wispelaere, Landbouwkundig ingenieurlngénieur agronomehr. C. Burggraeve, Conservator van het natuurreservaat "Het Zwin"Conservaleur <strong>de</strong> la réserve naturelle du ZwinDr. E. Kuyken, Direkteur <strong>Instituut</strong> <strong>voor</strong> NatuurbehoudDirecteur <strong>de</strong> l'lnstitut <strong>de</strong> Proteetion <strong>de</strong> la nature.hr. M. Jacobusse, Stichting " Het <strong>Zee</strong>uwse Landschap»Fandation «Het <strong>Zee</strong>uwse Landschap» (Hollan<strong>de</strong>)ir. M. Meulblok, Hoofdingenieur-direkteur Rijkswaterstaatlngénieur Principal - Directeur du Rijkswaterstaat (Hollan<strong>de</strong>)Drs. R. Mooij, Provinciale Planologische Dienst, <strong>Zee</strong>landService Provincial <strong>de</strong> Planologie <strong>de</strong> <strong>Zee</strong>lan<strong>de</strong> (Hollan<strong>de</strong>)Drs. J. Coosen, Bioloog RijkswaterstaatBiologiste au Rijkswaterstaat IHollan<strong>de</strong>)46EXCAVATOR 4 190


Luchtfoto-interpretatie <strong>voor</strong> vegetatiekartering.Eurosense is ook aktief in satelliet- enatirotele<strong>de</strong>tektie, digitale orthoforografieen in <strong>de</strong> realisatie en implementatie vangeografische informatie systemen (GIS).lnterprétation <strong>de</strong> photos aériennes pourJ'établissement <strong>de</strong> la carte <strong>de</strong> la végétationdu Zwin.Eurosense est également spécialisé entélédétection aérienne et spatiale, enaérophotogrammétrie, en orthophotographieet en systêmes d'informations graphiques(SIG).PHOTO- FOTO : EUROSEN SE BELFOTOP 0Eurosense Belfotop n.v. is bovendiendoor <strong>de</strong> Dienst <strong>de</strong>r Kust sinds hetbegin van <strong>de</strong> jaren '80 belast met hetuitvoeren van een meetprogramma,op regelmatige basis, ter opvolgingvan <strong>de</strong> morfologie van <strong>de</strong> kustzone inhet ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> zeeweren<strong>de</strong> funktieen het kustbeheer. Voor dit meetprogrammawordt eveneens gebruikgemaakt van aêrotele<strong>de</strong>tektie end aarenboven wordt sinds 1985 <strong>de</strong>unieke hydrografische Beasace (BelfotopEurosense Acoustic SoundingAir Cushion platform) hovercraft ingezet,<strong>voor</strong> het uitvoeren van zeernauwkeurige en snelle dieptemetingen,o.a. in <strong>de</strong> vaargeulen en tot op <strong>de</strong>meest ondiepe plaatsen van het on<strong>de</strong>rwaterstrand.Alle topografische enbathymetrische gegevens wor<strong>de</strong>n opeen efficiênte, uniforme manier verwerkten digitaal opgeslagen in een<strong>voor</strong> het Bestuur eenvoudig toegankelijkegegevensbank. Hieruit kunnengemakkelijk hoogtekaarten, verschilkaarten,tabellen en grafieken wor<strong>de</strong>nafgeleid. Met betrekking tot <strong>de</strong> evolutievan <strong>de</strong> morfodynamisch als een geïn-tegreerd systeem funktieneren<strong>de</strong> zonevan het droogvallen<strong>de</strong> strand en heton<strong>de</strong>rwaterstrand, vormen o.a. <strong>de</strong>gekoppel<strong>de</strong> (Beasac - aêrotele<strong>de</strong>tektie)hoogteverschilkaarten een akkuraat enoverzichtelijk beleidsinstrument.Buiten het kust- en mariene domeinis Eurosense aktief in satelliet- enaêrotele<strong>de</strong>tektie, digitale orthofotografieen in <strong>de</strong> realisatie en implementatievan geografische informatiesystemen(GIS).Dokumentatie - DocumentationMinisterie van Openbare Werken.Secretariaat Generaal Pers & Voorlichting - BruggeMinisterie van Openbare Werken W.T.C. - BrusselN.V. Depret S.A. - <strong>Zee</strong>bruggeN.V. Aertssen S.A. - StabroekMinisterie van Openbare Werken - Bestuur <strong>de</strong>r WaterwegenDienst <strong>de</strong>r Kust - ir. P. KerckaertWaterbouwkundig Laboratorium - BorgerhoutS.A. Eurosense Belfotop N.V. - WemmelBouwbedrijfLa Libre Belgique - Française <strong>de</strong> ClippeleOtar - 75/1 /90Het Nieuwsblad - Patriek ParezLe Soir - Eddy SurmontHet Zoute - Het Zwin - Graaf Léon Lippens - Stichter van het natuurreservaat- Het ZwinLe Zoute - Le Zwin - Comte Léon Lippens - Fondateur <strong>de</strong> la réservenaturelle du Zwin.De Planten van het Zwin - Guido BurggraeveConservator van het natuurreservaat Het ZwinLes Plantes du Zwin - Guido BurggraeveConservateur <strong>de</strong> la réserve naturelle du ZwinDe Natuurhistorische waar<strong>de</strong> van het Zwin - Guido Burggraeve.Water no 49.Fotos - PhotosIllustraties - lllustrationsGuido Coolens - AntwerpenM.T.P. - M.O.W. - Brussel en BruggeNatuurreservaat " Het Zwin "Réserve Naturelle du ZwinExcavatorS.A. Eurosense Belfotop N.V.e ­WemmelN.V. Depret S.A.N.V. Aertssen S.A.EXCAVATOR 4 / 9047


PHOTO-FOTO: GUIDO COOLENSLA «NOUVELLE» EMBOUCHURE DUZWIN, CEITE FOIS, EN TERRITOIREBELGE.Cette photo tut prise Ie 5 décembre 1989,soit un peu moins <strong>de</strong> <strong>de</strong>ux semaines avantla fin <strong>de</strong>s travaux. Les nombreuses traces<strong>de</strong> pneus laissées par les dumpers donnentune idée <strong>de</strong> /'intensité du tratic pouratteindre la production désirée dans <strong>de</strong>telles conditions.Six pelles rétro creusent Ie cratère <strong>de</strong>sable et 7 dumpers <strong>de</strong> 25 tonnes évacuentles déblais.DE «NIEUWE» MONDING VAN HET ZWIN,DEZE KEER, OP BELGISCH TERRITO­RIUM.Deze foto werd genomen op 5 <strong>de</strong>cember1989, iets min<strong>de</strong>r dan twee weken <strong>voor</strong> <strong>de</strong>voltooiing van <strong>de</strong> werken. De talrijke ban<strong>de</strong>nsporennagelaten door <strong>de</strong> dumpers,geven een i<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> verkeersdrukte om<strong>de</strong> gevraag<strong>de</strong> produktie in zulke omstandighe<strong>de</strong>nte bereiken.Zes relra-graatmachines graven <strong>de</strong> zandvangen zeven dumpers van 25 ton evacuerenhet uitgegraven zand.DEFINITIONS: L'ESTRAN, LES DUNES, LES VASES SALEES- CONCLUSION:Les termes définis ei-après sont illustrés imp/icitement sur la photo au-<strong>de</strong>ssus.Le déploiement <strong>de</strong> la végétation du <strong>de</strong>lta est analysé et représenté sur la carte à la page 44.A. L 'estran. L 'estran est la portion du littoralcamprise entre les niveaux <strong>de</strong>s plushautes et <strong>de</strong>s plus basses marées. La partiela plus haute <strong>de</strong> l'estran n'est submergéequ'aux fortes marées ou par grostemps, Ie vent, les courants maritimes, lesvagues inon<strong>de</strong>nt constamment ce biotope,c'est pourquoi peu <strong>de</strong> planles supérieuressont susceptibles <strong>de</strong> s'installer dans cettezone.B. Les dunes. En général, les dunes setorment essentie/Iement autour d'obstaclespersistants, situés au niveau <strong>de</strong> lazone atteinte par les m arées <strong>de</strong> viveseaux(laisse <strong>de</strong> plus haute mer). Cesdunes sont mobiles: Ie vent les remaniecontinuellement. Leur tixation est assuréepar l'intervention <strong>de</strong> planles caractéristiquesbien adaptées à ce milieu (Agropyre,Oyat, Laiche <strong>de</strong>s sables). De belles dunesse situent entre la mer et la réserve naturelledu Zwin. On peut y voir toutes lesphases <strong>de</strong> transition a/lant <strong>de</strong> la dune enformation à la dune fixée. A /'embouchuredu Zwin existent <strong>de</strong> jeunes dunes mouvantesqui à chaque forte marée sont rongéespar les eaux. Ceci constitue unemenace directe pour Ie cordon dunairetout entier. Une digue <strong>de</strong> pierre serail unemédiocre alternative (et cette idée estprise en considération par les instancesofficie/les), mais une te/Ie construction peuesthétique empêcherait toute formation <strong>de</strong>nouvelles dunes.La flore <strong>de</strong>s dunes est assez variée.Dans Ie pare ou se trouvent les co/lectionsdu Zwin, les dunes ont entiêrement étéboisées, par l'introduction <strong>de</strong> conifères etd e feuillus divers.C. Vases salées et prés-salés. La réservedu Zwin est bien connue pour ses beauxp rés-salés. Un pré-salé est une plainerégulièrement inondée par la mer. La sub-48mersion du pré-salé est presque quotidiennedans les parties les plus basses <strong>de</strong>la plaine - c'est la zone <strong>de</strong>s vases saléesou slikke. Dans les parties plus hautes dupré-salé (schorre), la submersion estoccasionnelle, les jours <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> maréeou fors <strong>de</strong>s tempêtes <strong>de</strong> nord-ouest. Lessubmersions comp/ètes du pré-salé s'etfectuentune dizaine <strong>de</strong> fois par an.Sur la slikke, l'insta/lation <strong>de</strong>s végétauxn'est guère mieux possible que sur l'estran.La différence essentie/Ie entre l'estranet la slikke rési<strong>de</strong> dans la nature dudép6t. Sur l'estran, la mer est assez turbulente,les petites particu/es d'argile n'arriventpas à se déposer, par contre les grosgrains <strong>de</strong> sable se déposent. Au contraire,les particu/es d'argi/e emportées par lamer se déposeront à marée basse là ou/'eau est ca/me, entre les bancs <strong>de</strong> sable,ou entre les ïlots et la terre ferme en <strong>de</strong>sendroits peu profonds. Dans Ie Zwin ontrouve <strong>de</strong> tels endroits. De plus, Ie Zwinest protégé par son cordon <strong>de</strong> dunes, et/'eau ne s'écoule que très lentement <strong>de</strong> laplaine par Ie chenal du bras <strong>de</strong> mer.La répartition <strong>de</strong>s végétaux à l'intérieur dupré-salé dépend <strong>de</strong> la durée <strong>de</strong> submersionet <strong>de</strong>s dénive/lations du sol.La différence essentielle entre la slikkeet Ie schorre rési<strong>de</strong> donc dans la fréquence<strong>de</strong>s submerslons : la si ikke estsubmergée <strong>de</strong>ux fois par jour, Ie schorrequelques fois par mois dans ses partiesles plus basses, et quelques fois par andans ses parties les plus élevées.En Belgique, Ie Zwin est Ie pré-salé Ie plusimportant. L 'estuaire <strong>de</strong> I'Yzer à Nieuportest, avec la réserve naturelle du Zwin, Ie<strong>de</strong>rnier pré-salé à halophytes <strong>de</strong> Belgique.Ces <strong>de</strong>ux sites diffèrent essentie/Iementpar la présence d'eau saumtitre dans l'estuaire<strong>de</strong> I'Yzer. Elle est due à un importantapport d'eau douce par la rivière. Parcontre, dans Ie Zwin, Ie seu/ apport d'eaudouce est dO à la plu ie; Ie Zwin n'est doncjamais recouvert que par /'eau salée.La réserve du Zwin est très caractéristiquepar ses transitions progressives d'une partentre l'estran et les dunes et, d'autre part,entre /'estran et les prés-sa/és. Dans IeZwin et plus précisément Ie long <strong>de</strong> ladigue internationale jusqu'à l'estuaire <strong>de</strong>/'ancien bras <strong>de</strong> mer, on peut facilementobserver les différences essentielles entreles vases (slikken) et les prés-salés(schorren).Le contact direct <strong>de</strong> l'eau <strong>de</strong> mer est Iefacteur essentie! agissant sur la floretrès typique <strong>de</strong>s prés-salés.CONCLUSIONVoilà donc pourquoi il fallait, en premièrephase, et, sans plus tar<strong>de</strong>r, laisserla mer pénétrer régulièrement dans IeZwin et y jouer son röle vivifiant.•EXCAVATOR 4 190


5 <strong>de</strong>cember 1989De nieuwe geul is gegraven. Het zeewaterkan opnieuw het Zwin doorstromen. Degeplan<strong>de</strong> werken <strong>voor</strong> <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijkeredding werpen reeds hun vruchten af.5 décembre 1989.Le nouveau chenal est creusé. L 'eau <strong>de</strong>mer pénètre à nouveau dan Ie Zwin. Lestravaux planifiés pour Ie sauvetage immédiatportent déjà leurs fruits.FOTO-PHOTO: GUIDO COCLENSBESCHRIJVINGEN: STRAND, DUINVORMING, SCHORREGEBIED - BESLUIT:De termen hierna ge<strong>de</strong>finieerd wor<strong>de</strong>n impliciet gei71ustreerd door <strong>de</strong> foto hierboven.De ontwikkeling van <strong>de</strong> vegetatie in <strong>de</strong>lta wordt geanalyseerd en weergegeven op <strong>de</strong> kaart pagina 44.A. Het strand is die zone langs <strong>de</strong> kust,die bij vloed door <strong>de</strong> zee overspoeldwordt en bij eb weer droogvalt. Hethoogste ge<strong>de</strong>elte van het strand wordtenkel bij spring- en stormvloe<strong>de</strong>n door <strong>de</strong>zee overstroomd. Wind en zeestromingenveran<strong>de</strong>ren dit biotoop <strong>voor</strong>tdurend. Dit isdan ook een re<strong>de</strong>n waarom we hier geenhogere planten aantreffen.B. Echte duinvorming ziet men uiteraar<strong>de</strong>nkel rondom blijven<strong>de</strong> hin<strong>de</strong>rnissen, diebovendien hoger gelegen zijn dan springvloedniveau.Echte duinplanten verdragennamelijk geen overspoeling door zeewater.Duinvorming vindt <strong>voor</strong>al plaats rondomtwee specifieke planten met een heelaparte levenswijze : Biestarwegras enHelm. Vooral Biestarwegras is dé duinvormerbij uitstek. Deze plant heeft lange,on<strong>de</strong>rgrondse uitlopers, wortelstokken,waarop zich steeds nieuwe planten ontwikkelen.Helm komt pas goed tot ontwikkelingals <strong>de</strong> duinvorming zover gevor<strong>de</strong>rdis (door het aanwaaien van steeds nieuwzand) dat er een steviger wortelstelsel kangedijen. In <strong>de</strong> zone met helm vin<strong>de</strong>n we ook<strong>de</strong> zeldzaam gewor<strong>de</strong>n Blauwe <strong>Zee</strong>distel.Eens het stadium bereikt is, dat zandopstuivingerg afneemt, komen we in watmen "gefixeer<strong>de</strong>" duinen noemt. Daarwor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze drie soorten, typisch <strong>voor</strong>jonge duinen, door an<strong>de</strong>re duinplantensoortenverdrongen.In <strong>de</strong>ze ou<strong>de</strong>re duinen ontwikkelt zich eenbijzon<strong>de</strong>r rijk plantenleven. De duinen kunnenzon<strong>de</strong>rmeer beschouwd wor<strong>de</strong>n alséén <strong>de</strong>r allerrijkste biotopen van ons land,althans wat plantenrijkdom betreft. Debeschei<strong>de</strong>nheid van planten is zeer groot.C. Als reservaat is het Zwin <strong>voor</strong>al bekendomwille van zijn bijzon<strong>de</strong>r mooi schorregebied.Met schorre wordt bedoeld: <strong>de</strong>vlakte die geregeld door <strong>de</strong> zee over-EXCAVATOR 4 190spoeld wordt. Hierme<strong>de</strong> bedoelen we niet<strong>de</strong> dagelijkse vloe<strong>de</strong>n maar wel enkeleoccasionele overstromingen die we kennenbij storm- en l of springvloed. Afhankelijkvan storm uit noordwestelijke richting(<strong>de</strong> ligging van <strong>de</strong> zee ten opzichtevan het Zwin) wordt <strong>de</strong> zwinschorre tocheen tiental keren per jaar door zeewateroverspoeld.De laagste <strong>de</strong>len van het gebied wor<strong>de</strong>nbij praktisch elke vloed door <strong>de</strong> zee bespoeld.Dit gebied noemt men slik. Het isbegrijpelijk dat zich op <strong>de</strong>ze strook geenvegetatie kan ontwikkelen. De zaadjeskunnen er zich namelijk niet "fixeren"· Hetessentiële verschil tussen <strong>de</strong> begrippenstrand en slik wordt bepaald door <strong>de</strong>bezinking die er optreedt van zand, respectievelijkslib-of klei<strong>de</strong>eltjes. Op hetstrand, waar <strong>de</strong> zeestromingen nogal woeligevloe<strong>de</strong>n tot gevolg hebben krijgen <strong>de</strong>uiterst fijne slib<strong>de</strong>eltjes geen kans totbezinken. Op het strand kunnen enkel <strong>de</strong>heel wat zwaar<strong>de</strong>re zandkorreltjes achterblijven.De klei<strong>de</strong>eltjes wor<strong>de</strong>n bij eb methet zeewater weer weggespoeld. De gelegenheidtot bezinken krijgen ze echter welwaar <strong>de</strong> zee kalmer is. Dit is on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>rehet geval waar <strong>de</strong> vloed optreedt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>beschutting van een zandbank, langs eenzeearm of op ondiepe plaatsen tussen eeneiland en het vasteland. Op <strong>de</strong>rgelijke plaatsenduurt het vrij lang <strong>voor</strong>aleer al het binnengestuw<strong>de</strong>water zich teruggetrokkenheeft. Daar krijgt het slib dus wel gelegenheidtot bezinken. Het Zwin is beschermddoor een duinengebied dat het reservaatvan <strong>de</strong> zee scheidt. Na een hoge spring- ofstormvloed trekt het water zich slechtstraagjes uit <strong>de</strong> vlakte terug langs <strong>de</strong> zeearm.Het kenmerkend verschil tussen slik enschorre wordt bepaald door <strong>de</strong> hoogtevan <strong>de</strong> vloed. Het slik wordt dagelijkstweemaal door <strong>de</strong> zee overspoeld, <strong>de</strong>schorre slechts enkele keren per maand.De hoogste <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> schorre wor<strong>de</strong>nslechts enkele malen per jaar bespoeld.Het Zwin is <strong>voor</strong>al als schorregebied uniek<strong>voor</strong> ons land. Samen met <strong>de</strong> IJzermondingte Nieuwpoort vormt het trouwens hetlaatste gebied in ons land waar we nogzoutminnen<strong>de</strong> planten kunnen aantreffen.Bei<strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n verschillen <strong>voor</strong>al daarindat <strong>de</strong> IJzermonding eer<strong>de</strong>r een braakwatergebiedis, door <strong>de</strong> belangrijke zoetwatertoevoerlangs <strong>de</strong> IJzer. In het Zwin is <strong>de</strong>enige - uiteraard vrij geringe - zoetwatertoevoerdoor <strong>de</strong> regen veroorzaakt. HetZwin wordt dus enkel door zeewateroverspoeld. Het reservaat te Knokke ismerkwaardig omdat we er een natuurlijkeovergang zien van het ene biotoop in hetan<strong>de</strong>re: strand - duinen enerzijds, strand -slikken en schorren an<strong>de</strong>rzijds.In het Zwin kunnen we het essentiële verschiltussen slik en schorre bijzon<strong>de</strong>r goedwaarnemen bij <strong>de</strong> Zwin-geul langsheen <strong>de</strong>Internationale Dijk tot bij <strong>de</strong> eigenlijkemonding van <strong>de</strong> zeearm.Schorreplanten groeien in een milieu datgedomineerd wordt door <strong>de</strong> rechtstreekseinvloed van zeewater. Ze kunnen dus ineen biotoop leven dat door bepaal<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>nrijk is aan opgeloste zouten.Men noemt ze dan ook zoutminnen<strong>de</strong>planten of halofyten.BESLUITDaarom moest men, in eerste faze, zon<strong>de</strong>rdralen <strong>de</strong> zee weer het Zwin regelmatiglaten doorlopen en er zijn levenwekken<strong>de</strong>rol laten spelen.•49


KUE-KENCONCASSE DESMILLIERS DETONNES DEDEBRIS DEDEMOLITION AUXENTREPOTSANVERSOISDepuis la mi-février, on peut voir sur Iechantier <strong>de</strong> démolition <strong>de</strong>s EntrepOtsAnversois une installation <strong>de</strong> concassagemobile <strong>de</strong> la marque KUE-KEN .Cette installation a été fabriquée par lafirme anglaise, Brown Lenox, une filiale<strong>de</strong> Power Screen.Brown Lenox est une société qui a plus<strong>de</strong> 30 ans d'expérience dans la fabricationd'installations <strong>de</strong> concassage,spécialisée dans ce domaine auquelelle consacre toute son activité.KUE-KEN est importé et distribué enBelgique par la firme Shamrock Int. s.a.à Bruxelles. Celle-ci, suite à un accordpassé en 1985 avec Ie fabricant, a prisla décision <strong>de</strong> proposer systématiquement<strong>de</strong>s concasseurs à mächoires àses c lients, plutot que <strong>de</strong>s concasseursà percussion. Ceci pour plusieurs raisonsdont les plus importantes sont unsystème <strong>de</strong> sécurité fiable et un coattrès économique par tonne produite.Le KUE-KEN 114 en action sur Ie c hantier<strong>de</strong>s EntrepOts Anversois appartientà !'entrepreneur Cromphout, <strong>de</strong> Halle.Le concasseur à mächoires mobilesKUE-KEN 114• trémie d'alimentation :La trémie d'alimentation <strong>de</strong> l'installation<strong>de</strong> concassage mobile est uneconstruction heavy-duty d 'une capacité<strong>de</strong>15m3.La goulotte réceptrice est équipée <strong>de</strong>parois avec plaques d'usure en acierARQ. De plus, un alimentateur vibrantpermet un réglage du débit (variations<strong>de</strong> vitesse à 12 positions) et un précrible-grizzly réglable permet la séparation<strong>de</strong>s matériaux fins.• ban<strong>de</strong> d'évacuation du produit précriblé:Alimentation hydraulique- longueur : 7.500 mm- largeur: 600 mm• Concasseurtype KUE -KEN 114, à mächoire et àdouble effetouverture (1065 x 685 mm)50poids: environ 15.000 kgs (total <strong>de</strong>l'installation : + 44.000 kg)Le réglage <strong>de</strong> la dimension du produitsortant est 1 effectué au moyen d'un vérinhydraulique.Quelques caractéristiques relatives aufonctionnement du concasseur KUE­KEN 114 :Le système <strong>de</strong> sécurité monté sur Ievolant avec mécanisme <strong>de</strong> rég lageaisé. Cette sécurité mécanique nenécessite pas <strong>de</strong> remplacement <strong>de</strong>pièces. Elle consiste en une lame<strong>de</strong>ressort qui est la seule liaison entreIe volant, entraTné par Ie moteur, etl'excentrique actionnant la mächoiremobile.En cas d'un élément imbroyable, parexemple une poutre en acier, la lame<strong>de</strong> ressort se désengage immédiatementet automatiquement. La miseen route du concasseur ne durequ'environ 20 minutes!Le système <strong>de</strong> lubrification permanentedu mécanisme <strong>de</strong> la mächoiremobile en chambre fermée : l'excentrique,la bielle et les 2 volets sont àl'abri <strong>de</strong> poussières avec un système<strong>de</strong> sécurité <strong>de</strong> fonctionnement.La forme spécifique <strong>de</strong> la mächoiremobile qui a pour caractéristiqued'engendrer Ie concassage du produitsur la longueur CÇ>mplète <strong>de</strong> lamächoire.1Ceci permet d'obtenir:une meilleure utilis~tion ·<strong>de</strong> toutela surface <strong>de</strong> conca~sage (ren<strong>de</strong>mentaccru)une meilleure cubicité du produitconcassé.Le mécanisme à double effet engendraune usure nettement inférieurepar rapport aux autres systèmes etdéveloppe une puissance <strong>de</strong> concassageinégalée.• Ban<strong>de</strong> d'évacuation du produit concassélongueur: 12 mètreslargeur : 800 mmhauteur <strong>de</strong> déchargement: 3360 mmcapacité: 250 tonnes I heure.EXCAVATOR 4 /90

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!