ECHTSCHEIDING EN SOCIAAL KAPITAAL IN ... - Vlaanderen.be

BELiNDA WiJCKMANS • MAAiKE JAPPENS • JAN VAN BAVELIn 1980 introduceerde Bourdieu het begrip sociaal kapitaal, naast het economisch en cultureelkapitaal dat mensen bezitten en waarmee het samenhangt (Portes, 1998; Bourdieu, 1989).Zijn basisdefinitie luidt als volgt (1989: 132): ‘Sociaal kapitaal is het geheel van bestaande ofpotentiële hulpbronnen dat voorvloeit uit het bezit van een meer of minder geïnstitutionaliseerdduurzaam netwerk van relaties van onderlinge bekendheid of erkentelijkheid […]. Het volumevan het sociaal kapitaal dat een bepaalde actor bezit hangt dus af van de grootte van het netwerkvan relaties dat hij effectief kan mobiliseren en van de hoeveelheid (economisch, cultureelen symbolisch) kapitaal die ieder van zijn kennissen in particulier bezit heeft.’ De onderzoeksliteratuurdie geïnspireerd werd door Bourdieu en Coleman gaat uit van een eerder netwerkgeoriënteerdebenadering van sociaal kapitaal. Hierin concentreert men zich voornamelijk opde rol van sociale netwerken en sociale interactie tussen individuen. Sociaal kapitaal moet indeze visie begrepen worden als een kenmerk van individuen. Het is als het ware een pool van(potentiële) hulpbronnen die een individu dankzij zijn of haar sociale inbedding kan aanwendenom specifieke doelen te bereiken die in isolatie niet mogelijk zijn. Men moet bovendienook investeren in de netwerkrelaties wil men niet dat ze vervagen en dus onbruikbaar worden,vandaar het gebruik van de term ‘kapitaal’ (Van der Graag & Snijders, 2004; Morrens, 2008;Decoster, 2001).Ook het werk van Robert Putnam (2000) heeft een grote invloed gehad op de vorming van hetconcept. Verder bouwend op de (micro- en meso-)theorieën van Bourdieu (1989) en Coleman(1990) beschouwt Putnam sociaal kapitaal eerder als een collectief goed bestaande uit eenstructurele component enerzijds, i.e. de aanwezigheid van objectief waarneembare rollen,regels en procedures binnen sociale netwerken of structuren, en een culturele of cognitievecomponent anderzijds, i.e. de spreiding van veralgemeend vertrouwen en normen van wederkerigheid.Door het geheel van individuele netwerken te koppelen aan de overkoepelendepolitieke cultuur, via veralgemeende normen, is sociaal kapitaal in zijn visie een attribuut opmacroniveau waarmee samenlevingen hun doelstellingen efficiënter kunnen realiseren, ongeachtde precieze inhoud van die doelstellingen. Het resultaat van deze collectieve benaderingis dat niet enkele individuen voordeel kunnen halen uit hun persoonlijk bezit van sociaal kapitaal,maar dat ook de samenleving in haar geheel, inclusief individuen die nauwelijks sociaalkapitaal bezitten, er baat bij heeft (Hooghe, 2003; Morrens, 2008; Putnam, 2001, Stolle, 1999;Van der Graag & Snijders, 2004).Er woedt nog steeds een hevig debat over hoe het begrip sociaal kapitaal nu precies ingevulden opgemeten moet worden. Zo is er bijvoorbeeld heel wat kritiek geuit op Putnam’s stellingname,vooral wat betreft zijn soms nogal eenzijdig positieve invulling van het begrip (zieo.a. Hooghe, 2003; Portes, 1998; Stolle, 1999). De ‘twistpunten’ situeren zich vooral rond hetniveau waarop sociaal kapitaal gemeten moet worden - individueel of collectief - en de invul-300