Is punk dood? - Poppunt

1 Inleiding1.1 Is punk dood?Punk werd in het midden van de jaren 1970 bekend in grote delen van Europa en Noord-Amerika.Rond deze tijd ontstonden een aantal bands die muziek speelden die veel luider, sneller,opgewekter en agressiever was dan wat men ooit voordien had gehoord. Deze bands kregenhierdoor al vrij snel internationale aandacht van verschillende media. Punkmuziek werd gezien alszowel een protest tegen als een antwoord op de vervreemding tussen de uitvoerder/muzikant ende luisteraar/fan tijdens de discoperiode.Ook de fans van deze muzieksoort kregen heel wat aandacht in de media. Buitenstaanders warengeschokt en klasseerden deze fans onder de term 'probleemjongeren'. Ze waren bang voor wat zezagen in de media, ze waren bang van de rare kledingstijl van deze jongeren en het gewelddadigegedrag dat de media van hen toonde. Punkers werden op een vrij negatieve manier beoordeeld,simpelweg omdat ze zo anders waren dan de ‘mainstream’ bevolking.De eerste belangrijke punkband was The Sex Pistols. Hun echte doorbraak begon op 1 december1976. Die dag werden ze live geïnterviewd voor de Today Show. "Say something outrageous",vroeg Bill Grundy hen tijdens het interview. The Sex Pistols reageerden hierop met heel watgescheld. De volgende ochtend stond dit gegeven op de voorpagina van de krant Daily Mirror en ervolgde een golf van verontwaardiging over heel Engeland. Maar het voorval maakte The SexPistols razend populair bij heel wat jongeren: ze verkochten maar liefst 50.000 exemplaren van desingle Anarchy in the UK. En volgens Andy Bennett, een auteur die heel wat onderzoek verrichttenaar muziek en subculturen, was hiermee de punkmentaliteit geboren. De vele bands dieontstonden NA The Sex Pistols zagen deze groep als de belichaming van de commercialisering vanhet punkgenre.The Sex Pistols waren zo sterk verbonden met de perceptie van het woord ‘punk’, dat toen deband splitte, velen punk doodverklaarden. Maar ontelbaar veel bands en fans hebben zichgeassocieerd met het woord 'punk' en dit zowel voor, tijdens, als na het ontstaan en splitten vanThe Sex Pistols. Zelfs vandaag nog, zo’n 30 jaar na The Sex Pistols, zijn er nog steeds heel watmensen over de hele wereld die zich identificeren met het begrip ‘punk’. Ook jongeren in plaatsendie nooit bekend stonden als punkscene, zoals in Vlaanderen, verzamelen zich nog steeds onderdeze benaming.1.2 Afbakening probleemstellingDe centrale probleemstelling luidt als volgt: Wat betekent punk de dag van vandaag (2009)volgens de Vlaamse punkers en kan men punk nog steeds zien als een subcultuur?6

1.3 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantieIn Vlaanderen valt het punkfenomeen eerder op door niet op te vallen. Punk is nauwelijks tot nietin de commerciële circuits te vinden. Er zijn weinig punkfestivals en je zal niet snel reclame zienvan een punkconcert of punkbijeenkomst. Toch zijn er nog heel wat punkers in Vlaanderen, maardit sociaal netwerk is voor buitenstaanders vaak niet echt zichtbaar en dus ook moeilijk tebegrijpen. Af en toe zie je iemand die de typerende punkstijl nog toepast en zijn/haar haren in eenhanenkam draagt, veel piercings heeft, veiligheidsspelden als versiering gebruikt, topjes met hetlogo van punkbands draagt, etc. Maar al bij al kan je stellen dat dit soort punkers eerder eenzeldzaamheid is in Vlaanderen en dat punk dus niet opvallend aanwezig is in onze maatschappij.Toch blijft deze subcultuur reeds decennialang voortbestaan, terwijl hij als muziek en stijl al jarengeleden dood verklaard werd door buitenstaanders.De gemeenschappelijke muziek en kledingstijl is een belangrijk aspect voor punk: jongeren in eensubcultuur identificeren zich met elkaar aan de hand van deze kledingstijl en zetten zich op dezemanier tegelijkertijd af van anderen. Maar punk is voor veel fans veel meer dan dit, het is voorhen echt een levensstijl. Door de muziek reflecteren deze jongeren over wat het betekent om eenmens te zijn, en dit op een bepaalde plaats en op een bepaald moment in de geschiedenis. Metandere woorden: wat is het om mens te zijn in Vlaanderen anno 2009?Elke jongerencultuur ontstaat en is ingebed in een bepaalde context, samenleving en tijdsgeest.Aan deze context geven jongerenculturen betekenis. Punkers geven kritiek op de maatschappij, zebekritiseren ze en discussiëren erover. Hierdoor zijn subculturen of culturele stijlen, volgensTillman, onlosmakelijk verbonden aan de sociale en historische context waarin zij ontstaan zijn 1 .Het is dus op maatschappelijk vlak zeker interessant om te onderzoeken hoe punkers onzemaatschappij zien, hoe ze erover praten en discussiëren. Verzetten punkers zich tegenmainstream? En waarom doen ze dit dan?Hoewel de punkscène voornamelijk in Engeland en New York ontstond, is het nu een bekendbegrip in zowat heel Europa en Noord-Amerika en eveneens in al de andere continenten. Hetinternationale karakter van punk komt tot uiting door de invloed die de New Yorkse en Britse punkop elkaar hadden. Naast deze invloeden waren er natuurlijk ook verschillen tussen beide vormenvan punk. Zo kreeg de Britse punk zeker meer media-aandacht, was ze uitdagender,gewelddadiger en waren haar teksten meer politiek en maatschappijkritisch geladen. Er zijn veelonderzoeken die de verschillen bekijken tussen Amerikaanse en Britse punk. Er zijn dus weldegelijk internationale verschillen en dat maakt een onderzoek dat zich toespitst op Vlaanderennet zo interessant.1 TILLMAN (R.H.). Punk Rock and the Construction of “Pseudo-Political” Movements. In: Popular Music andSociety, 1980, VII, 3, p. 165.8

Er is echter relatief weinig onderzoek verricht naar punk in Vlaanderen. Net zoals het geval is bijandere subculturen, wordt Vlaanderen een beetje over het hoofd gezien. Aspecten van Britse punkzijn wel al vaker het subject geweest van sociologische en culturele analyses 2 . Bij het aanvangenvan deze thesis vonden we dus ook weinig werken die punk in Vlaanderen behandelen. Het enigewat we tot nu toe konden vinden waren enkele thesissen die zich eveneens op de punksubcultuurrichtten. Maar deze thesissen zijn vaak in een ander tijdskader of vanuit een andere disciplinegeschreven. We hopen dan ook op deze manier dit hiaat in de onderzoeksliteratuur met betrekkingtot punksubcultuur in Vlaanderen op te vullen en een beeld te geven hoe Vlaamse jongeren punkervaren in 2009.1.4 Theoretisch kaderWe zullen voor dit onderzoek vooral terugvallen op de standpunten van het Birmingham Centre forContemporary Cultural Studies, waarbij we zeker ook de beperkingen van dit begrippenkader inrekening zullen brengen. Daarvoor hebben ook sociologen jeugdculturen onderzocht, maar zijzagen deze eerder als “geheimzinnige tradities” van afwijkend gedrag. Jeugdculturen delenvolgens hen weliswaar elementen met de mainstream cultuur, maar ze zijn vooral bedreigend 3 . Destudies van het Birmingham Centre for Contemporary Cultural Studies zijn al recenter en zagensubculturen eerder als een weerstand ten opzichte van de hegemonie, een vorm van oppositietegenover de vanzelfsprekende ideologieën die ingebed zijn in symbolen, rituelen en populairecultuur 4 . Wat deze beide benaderingen gemeenschappelijk hebben, is de veronderstelling dat hetpolitiek potentieel van jongerenculturen ligt in de ‘stijl’, de overschrijding van gangbarebetekenissystemen zichtbaar in kleding, jargon en beeldspraak.Hoewel er heel wat kritieken terug te vinden zijn op de onderzoeken van het centrum, gebruikenonderzoekers nog vaak het door hen vooropgesteld kader. Dit kader wordt dan echter meestalaangepast aan nieuwe tijden en situaties. We kunnen nu eenmaal niet altijd zonder meer debegrippenkaders van vroeger overnemen, omdat ze simpelweg niet meer stroken met dehedendaagse situatie. Dus we zullen bij het zoeken naar antwoorden zeker rekening houden metde kritieken en aanpassingen op de bevindingen van het Birmingham Centre for ContemporaryCultural Studies.2 Zie bijvoorbeeld BENNETT (A.). Punk’s Not Dead: The Continuing Significance of Punk Rock For an OlderGeneration of Fans. In: Sociology, 2006, 40, pp. 219-235.; HEBDIGE (D.). Subcultures: the meaning of style.London, Routledge, 1988, pp. 78-80.; MOORE (R.). Postmodernism and Punk Subculture: Cultures ofAuthenticity and Deconstruction. In: The communication Review, 2004, 7, pp. 305-327.; TILLMAN (R.H.). PunkRock and the Construction of “Pseudo-Political” Movements. In: Popular Music and Society, 1980, VII, 3, pp.165-175.; WILLIS (P.). Symbolism and practice: a theory for the social meaning of pop music. Birmingham,University, 1974, pp. 6-7.3 AMIT (V.). Youth Culture: Anthropology of. In: SMELSER (N.J.) en BALTES (P.B.). International Encyclopediaof the Social and Behavioral Sciences, XXIV, Amsterdam, Elsevier, 2001, p. 16658.; TER BOGT (T.). One twothree four: popmuziek, jeugdcultuur en stijl. Utrecht, Lemma, 1997, pp. 21-31.4 FRITH (S.). Jeugdsociologie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1987, pp. 14-24.; HEBDIGE (D.). Subcultures:the meaning of style. London, Routledge, 1988, pp. 75-99.; WILLIS (P.). Symbolism and practice: a theory forthe social meaning of pop music. Birmingham, University, 1974, pp. 6-7.; WILLIS (P.), JONES (S.) en CANAAN(J.). Common culture: symbolic work at play in the everyday cultures of the young. Milton Keynes, OpenUniversity Press, 1990, pp. 59-64.9

In deze thesis komen dus verschillende inzichten aan bod, zoals deze van de Chicago School ofSociologie, van het Birmingham Centre for Contemporary Cultural Studies, maar ook van latereauteurs die zich post-Birmingham noemen, zoals Sarah Thornton.Hoewel het niet onze bedoeling is om een historisch onderzoek te verrichten, zullen we in onzeliteratuur vaak moeten teruggrijpen naar oudere werken. Eerder is het de bedoeling een mixtussen een sociologische en een communicatiewetenschappelijke studie af te leveren. Uiteraardzullen we ook heel wat andere vakgebieden, zoals de geschiedenis en de musicologie, moetenconsulteren om volledig te zijn. Je kan dus stellen dat dit eigenlijk veeleer een multidisciplinaironderzoek is, waarin we verschillende uitgangshoeken zullen bekijken.1.5 Structuur theoretisch deelHet theoretische deel bestaat uit twee grote luiken. Deel één gaat dieper in op de betekenis vansubculturen. Deel twee gaat in op de punksubcultuur. Hierbij hebben we ook aandacht voor deontstaanscontext en de geschiedenis van punk.Meer specifiek zal het eerste deel van deze thesis bestaan uit een theoretisch hoofdstuk oversubculturen, populaire cultuur en jeugdcultuur.In het hoofdstuk over subculturen gaan we kijken welke theorieën en concepten van belang zijn.Welke termen zijn hier belangrijk, wat betekenen ze en door wie worden ze gebruikt? Vooral deauteurs van het ‘Centre for Contemporary Cultural Studies’ zijn hierin belangrijk. Bovendien stellenwe ons de vraag waarom subculturen ontstaan. Subculturen hebben volgens Garratt namelijk 2belangrijke functies. Zo zijn ze voor de meeste jongeren een middel om hun eigen identiteit tecreëren maar kunnen ze ook functioneren als een vorm van symbolisch verzet 5 . Deze theorieënrond subculturen zullen natuurlijk toegepast worden op punk. Zo zullen we ons bijvoorbeeld devraag stellen of punk een vorm van symbolisch verzet is. Als communicatiewetenschapper hechtenwe daarnaast uiteraard veel belang aan de link tussen de media en subculturen. Zowel demassamedia als media van de subcultuur zelf zullen hierin belangrijk zijn.Daarnaast zullen we populaire cultuur verder toelichten. Populaire cultuur – en zeker populairemuziek – is namelijk heel erg belangrijk in het leven van jongeren. Muziek was al in 1961 demeest geliefde vorm van ontspanning bij jongeren 6 . Dit lijkt de dag van vandaag zeker nog tegelden. We zullen in dit deel het belang van populaire cultuur en populaire muziek toelichten. Eerstzullen we oudere werken bespreken die rond populaire muziek draaien, waaronder Adorno. Inoudere werken wordt het publiek vaak als passief gezien en wordt populaire cultuur daarom als5 GARRATT (D.). Youth-cultures and sub-cultures. In: ROCHE (J.), TUCKER (S.) en THOMSON (R.). Youth insociety: contemporary theory, policy and practice. Londen, Sage, 2005, p. 143.6 FRITH (S.). Rock!: sociologie van een nieuwe muziekcultuur. Amsterdam, Elsevier, 1984, pp. 222-223.10

een negatief verschijnsel beschouwd. Deze auteurs noemen populaire cultuur ook welmassacultuur. Cultural Studies gaf echter een totaal nieuwe betekenis aan populaire cultuur enbekeek deze niet zo negatief als bovenstaande auteurs. Ook deze theorieën zullen uitgebreid aanbod komen.Tot slot zullen we in dit deel het concept jeugdculturen bespreken. De meest voor de handliggende vraag is hier natuurlijk: ‘Wat zijn jeugdculturen?’. Om op deze vraag te antwoordenzullen we eerst het begrip jeugd verder moeten uitleggen. We beginnen dit deel met deonderzoeken die verricht werden vanuit de Chicago School of Sociologie. Deze onderzoeken zijnechter oud en veel bekritiseerd. De manier waarop deze auteurs naar jeugdcultuur keken was nietvol te houden. De auteurs van de Chicago School beschouwde de jeugd als een autonome groep,maar vanaf de jaren ’60 werd in onderzoek langzaam duidelijk dat er een grote verscheidenheid istussen jeugdgroepen onderling. Volgens deze auteurs kunnen we niet meer spreken van éénjeugdcultuur en is de term jeugdculturen eerder van toepassing.In het tweede deel van de theorie gaat onze aandacht voornamelijk uit naar punk zelf. Wevertrekken hier vanuit het concept ‘fans’. Welke vormen van ‘fandom’ bestaan er, welke fases kanmen onderscheiden, enzovoort.Daarnaast zullen we de historische context schetsen waarin punk ontstond. Hierin zijn The SexPistols heel belangrijk en we zullen deze band dan ook uitgebreid bespreken. Hoe is deze band totstand gekomen? Wanneer en waarom werden The Sex Pistols alom bekend? Hoe reageerden demedia op deze groep?De geschiedenis van de punksubcultuur brengt ons bovendien naar een chaotische periode vansociale, culturele en politieke herstructurering in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, inclusiefeconomische crisis en de-industrialisatie en de groei van ultraconservatieve politieke machten.Stond punk symbool voor verzet en een politieke beweging? Of hoe en waarom is punk juist 30jaar geleden ontstaan?Punk draaide in de jaren '70 rond 'ophouden met dromen'. Deze vorm van jongerencultuur staatsymbool voor de culturele en economische verschillen tussen de jaren '60 en de jaren '70. Wekunnen hier dus spreken over een grote verandering van omstandigheden. Maar hoe kunnen wedit dan juist reflecteren naar de hedendaagse situatie? Speelde de crisis en de daar bijhorende(jeugd)werkloosheid echt zo’n grote rol in het ontstaan van de punker? Hoe keken punkbands naardeze crisis? En als dit zo’n grote rol speelt, hoe komt het dan dat we de dag van vandaag nogsteeds jongeren terugvinden die zich identificeren met punk? Vooral rond de mentaliteit die bijpunkers leeft zullen we in dit deel dus verdere uitleg geven.Vervolgens zullen we trachten een definitie te geven van de punkstijl. Dit is uiteraard geenmakkelijke opdracht en we zullen ons daarbij ook vaak moeten nuanceren. De punkstijl is door dejaren heen namelijk sterk veranderd. Daarnaast passen verschillende generaties en verschillenderegio’s deze stijl op een andere manier toe. Dit zal ik proberen te staven door twee omschrijvingenvan de punkstijl met elkaar te vergelijken. Toch kunnen we een paar belangrijkestijleigenschappen onderscheiden, zoals bricolage en Do-It-Yourself.11

Vervolgens zullen we in dit deel ook de geografische verschillen proberen uit te lichten. Vooreerstgaat onze aandacht uit naar de globalisering van subculturen en muziekstijlen. Hoe gaat dit in zijnwerk en welke gevolgen heeft deze overname van de punkstijl van het ene land naar het andere?Tenslotte zullen we kijken hoe punk toch nog verschilt van regio tot regio. Hoe vergelijkbaar zijnde Britse en de Amerikaanse punkscène? Zoals we zullen zien, zijn er regionaal toch vrij veelverschillen te ontdekken in de punkstijl en ideologie. Dit is een belangrijke bevinding omdat hetimpliceert dat punk in Vlaanderen helemaal anders tot uiting kan komen dan punk in Groot-Brittannië.1.6 Empirisch onderzoekDe termen die we in het theoretische deel toelichten, worden toegepast in het tweede, empirischedeel. In dit deel zullen we trachten de Vlaamse punksubcultuur anno 2009 in kaart te brengen.De onderzoeksvraag die we in ons empirisch deel zullen trachten te beantwoorden luidt als volgt:Hoe leeft punk in Vlaanderen anno 2009?Deelvragen die ons hierbij zullen helpen een antwoord te zoeken zijn:• Waarom identificeren onze respondenten zich met punk?• Hoe komt het tot uiting dat iemand punk is?• Is er een punkscene in Vlaanderen en hoe is deze dan geconstrueerd?Vermits het onze bedoeling is om te ontdekken hoe de 'doodverklaarde' punksubcultuur zich nogsteeds kan manifesteren en waar punk de dag van vandaag nog voor staat, zullen we kwalitatievediepte-interviews afnemen met personen die zich de dag van vandaag identificeren met depunkscène in Vlaanderen. We laten de personen die zich identificeren met punk, zelf omschrijvenwat punk vandaag nog kan betekenen, waarom het zoveel voor hen betekent en hoe hunervaringen zijn met de punksubcultuur in Vlaanderen. Het gaat ons er dus om hoe deze jongerenzichzelf zien. De ‘buitenstaanders’ zijn is deze thesis bijgevolg niet van belang. Het gaat namelijkniet om het beeld dat anderen van punkers hebben, maar om de realiteit voor punkers zelf."In so many ways we show our pain in unison"Songtekst ‘So many ways’ van Bad ReligionDit stukje tekst uit een liedje van Bad Religion haalt al aan dat 'unison' en dus collectiviteit eenbelangrijk aspect is in de punkbeleving. Net als in andere subculturen is het collectieve karaktervan punk heel erg belangrijk.Hoewel het collectieve karakter een belangrijke rol speelt in zowat elke subcultuur, kent punkeigenlijk heel wat verschillende varianten en soorten. Sommige vormen zijn extreem hard, anderejuist heel rustig. Sommige bands zijn sterk politiek getint, andere zingen juist over hun12

persoonlijke ervaringen en nog andere zelfs over de meest banale dingen. Elke punker zomaarafbeelden als een anarchist en een rebel zou dus een verarming betekenen van het concept punk.Punk zijn draait niet enkel rond 'zich afzetten van mainstream'. Plezier maken is even goed eenbelangrijk aspect van punk. Net als voor andere jongeren is plezier maken een belangrijkonderdeel in het leven van een punker, niet alles draait rond het verzet.Daarom zullen we in deze thesis proberen rekening te houden met de individuele verschillen en deverschillende soorten punk. Ook dit is een belangrijke reden waarom ik ervoor koos omkwalitatieve interviews te gebruiken. In kwantitatief onderzoek is het de bedoeling om teveralgemenen. Vermits we geïnteresseerd zijn in individuele meningen is kwantitatief onderzoekniet geschikt.We zullen in dit onderzoek dus trachten om diverse gezichtspunten aan bod te laten komen. Ookzullen we proberen om vrouwelijke punksters te ondervragen. Meisjes worden namelijk vaak eenbeetje vergeten in onderzoek naar punk en naar subculturen in het algemeen 7 .7 BENNETT (A.) en KAHN HARRIS (K.). After Subculture: Critical Studies in Contemporary Youth Culture.Basingstoke, Pallgrave Macmillan, 2004, pp. 6-14.13

2 Subculturen, populaire culturen en jeugdculturen2.1 Subculturen2.1.1 Het belang van Cultural Studies en aanpassingen van dit modelIn dit deel wordt gekeken welke theorieën en concepten van belang zijn geweest in onderzoekennaar subculturen. Welke termen zijn hier belangrijk, wat betekenen ze en door wie worden zegebruikt? Vooral auteurs van het ‘Centre for Contemporary Cultural Studies’ in Birminghamhebben veel onderzoek verricht naar subculturen. Zij begonnen reeds in de jaren ’60 met diverseonderzoeken en hebben hierdoor een grote bijdrage geleverd aan de conceptualisering van ditbegrip de dag van vandaag. Deze school zal verder in deze thesis van belang blijven, dus vanaf nukorten we dit af tot ‘Cultural Studies’.De Chicago School, een school die eerder onderzoek verricht vanuit de sociologie, had eerder ineen studie over criminele en problematische groepen van jongeren het concept van een subcultuurtoegepast en gebruikt. Deze jongeren werden gezien als afwijkend, maar deze afwijking werdnormaal beschouwd omwille van de specifieke sociale omstandigheden waarin deze jongeren zichbevonden. Deze manier van denken werd overgenomen door Cultural Studies in hun onderzoekenrond dit concept 8 . Daarnaast koppelen de auteurs van Cultural Studies subculturen vooral aan deklassenstrijd. Dit is ergens logisch, vermits deze school zijn oorsprong vindt in Groot-Brittannië. InGroot-Brittannië leeft het verschil in klassen namelijk veel meer dan in veel andere landen, zoalsBelgië. De auteurs van Cultural Studies deden onderzoek naar heel wat verschillende subculturenvanaf de jaren ’50, zoals de Teddy Boys, de Mods, de Rockers, de Skinheads, de Hippies, deRavers, de Acid-housers, maar ook de punkers. Vooral de Britse mediaspecialist en socioloog DickHebdige is toonaangevend als het gaat om onderzoek met betrekking tot subculturen.De visie van auteurs van Cultural Studies is belangrijk om een bruikbaar conceptueel kader tecreëren, maar we mogen uiteraard ook de kritieken op dit kader niet vergeten. Zo werd er te veelnadruk gelegd op de arbeidersklassen. Daarnaast is er kritiek op het feit dat er weinig aandachtgeschonken wordt aan de rol van de media in het tot stand komen van subculturen 9 . VolgensMiddleton negeert men bovendien bijzonderheden en benadrukt men structurele coherentie, vooralin klassen. Op deze manier worden verschillen en ambiguïteiten in de groepssmaak vaakonderschat. Ook wordt er te weinig aandacht gegeven aan vrouwen en meisjes. Hun alternatievegebruik en waardevaststelling van de muziek zou de coherentie van de subculturele analyse8 BENNETT (A.) en KAHN-HARRIS (K.). Op. Cit., 2004, pp. 3 -5.9 IDEM, pp. 6-14.14

edreigen 10 . Een andere grote kritiek op hun studies over subculturen is dat men teveel aandachtschenkt aan het politieke aspect, en de daaruit volgende concepten als ‘weerstand’ en ‘echtheid’ of‘authenticiteit’. Er werd op deze manier te weinig rekening gehouden met het feit dat jongerengewoonweg plezier willen maken en dat dit ook een grote drijfveer is voor jongeren in eensubcultuur 11 .Nog een belangrijk gegeven met betrekking tot deze thesis is dat Cultural Studies onderzoekdeden vanuit een Britse perceptie. Hier vallen subculturen ook sterker op dan elders ter wereld.Zeker punk komt hier sterker tot uiting doordat punk hier ontstaan is. Vaak worden debevindingen van Cultural Studies klakkeloos veralgemeend, maar elke samenleving is anders enwe kunnen er niet zomaar vanuit gaan dat subculturen op andere plaatsen in de wereld dezelfdekenmerken hebben als in Groot-Brittannië. In Vlaanderen kunnen punkers bijvoorbeeld heelandere doelen, waarden en normen hebben dan in Groot-Brittannië het geval was. Hier komen weverder nog op terug.In eerste instantie staan we stil bij de auteur Dick Hebdige, omdat hij zo’n toonaangevend auteuris als het om subculturen gaat. Hij deed veel onderzoek naar subculturen en hij had hierbij vooralaandacht voor hun weerstand tegen de mainstream. In 1979 schreef hij het belangrijke werkSubculture: The Meaning of Style. Hierin maakte hij een groot onderscheid tussen de meerderheiden de minderheid, de subcultuur en mainstream. Dit is een belangrijk onderscheid, en veel auteursbaseren zich tot de dag van vandaag op deze dichotomie. Volgens Hebdige kunnen we subculturenvan mainstream onderscheiden door de manier waarop ze tot stand zijn gekomen. Subculturenkomen intentioneel tot stand, met als doel een gevoel van verschil te creëren. Hebdige focust zichhiervoor op het verschil in stijl, met name het verschil in lichaamstaal, gedrag, kleding, kapsel, hetjargon en tot slotte de activiteiten - bijvoorbeeld het luisteren naar muziek, het gaan naaroptredens,… Volgens Hebdige moeten we vooral kijken naar de manier waarop de punksubcultuurop een symbolische manier breekt met de cultuur van de vorige generatie. Daarnaast is hetvolgens hem ook belangrijk om te kijken naar de interne coherentie van de subcultuur 12 .In een later stadium nuanceert Hebdige zichzelf wel. Het verschil tussen de heersende klassen ende subcultuur blijft voor hem een heel belangrijk gegeven, maar hij geeft toe dat de hegemonischeklassen op hun beurt ook macht hebben over de subcultuur en deze mee helpen creëren en inleven houden 13 . Men kan subculturen niet louter zien als verzet tegen de hegemonie, wanteigenlijk zijn subculturen zelf ook een vorm van een commerciële cultuur en worden ze ook instand gehouden door de heersende klassen.10 MIDDLETON (R.). Studying popular music. Milton Keynes, Open University Press, 1990, p. 167.11 BARKER (C.). Cultural Studies: Theory and practice. Londen, Sage, 2005, p. 336.12 HEBDIGE (D.). Subcultures: the meaning of style. London, Routledge, 1988, p. 79.13 DURING (S.). The Cultural Studies Reader. Londen, Routledge, 2005, pp. 441 -442.15

Sarah Thornton, een cultuursociologe, noemt haar theoretische inzichten ‘post-Birmingham’. Metdeze term geeft ze duidelijk aan dat zij de theoretische inzichten van auteurs van Cultural Studies,zoals Hebdige, niet aanvaardt. Volgens haar zijn deze namelijk vaak te theoretisch tot standgekomen en onwerkbaar op empirisch vlak. Thornton gebruikt daarom liever de term‘smaakculturen’ dan subculturen. Daarnaast heeft ze kritiek op het principe van authenticiteitwaaraan Cultural Studies zich vasthield. Subculturen zijn volgens haar niet alleen verantwoordelijkvoor het ontstaan van de subcultuur zelf. Je kan ze niet los bekijken van de media en deeconomie. Jongeren en hun smaakcultuur komen ook tot uiting op gebied van media. Zo wordendeze smaakculturen op een bepaalde manier naar voren gebracht in de media. Bovendienverwerpt en veroordeelt de jongere de mediakanalen van de volwassenen en zoekt zijn eigen(subculturele) media 14 . Media zijn volgens haar dus vanaf het begin meeverantwoordelijk voor hetontstaan, het creëren en het labelen van subculturen 15 . Hierop komen we verder uitgebreiderterug.Naast deze kritiek op Cultural Studies, onderscheidt Thornton vier soorten van kapitaal:• Economisch kapitaal: financiële middelen die men verwerft door bijvoorbeeld arbeid;• Cultureel kapitaal: kennis die verworven wordt door onderwijs en opvoeding;• Sociaal kapitaal: een concept van Bourdieu waarbij het draait om je connecties, om wie jekent en wie jou kent 16 .Thornton voegt hier ‘subcultureel kapitaal’ aan toe. Je moet weten hoe je moet bewegen op demuziek, welke kleding je hoort te dragen en welk jargon je moet gebruiken als je tot eensubcultuur wilt horen 17 . Verschil tussen klassen vervaagt op deze manier volledig. Men kanhierdoor dus de dominante structuur vervagen en een nieuwe structuur installeren.Terwijl Thornton het begrip subcultuur overneemt van Cultural Studies en het concept aanpast,zijn er ook auteurs die het begrip en het concept volledig verwerpen. Redhead is hier eenvoorbeeld van. Volgens hem kwamen ‘subculturen’ in de jaren 1980 aan hun einde. Of betergezegd, zag hij dat subculturen vanaf die periode helemaal niet zo authentiek zijn in ontstaan enontwikkeling als omschreven door Cultural Studies. Volgens hem is het moeilijk om eenonderscheid te maken tussen de media, de cultuurindustrieën en de subcultuur. De subcultuurwordt namelijk zwaar beïnvloed door de globale media en de cultuurindustrieën 18 . AangezienCultural Studies zo’n groot belang hecht aan die authenticiteit van subculturen, staat deze theorieduidelijk haaks op die van de auteurs van Cultural Studies. Daarnaast ziet Redhead punk eerder14 THORNON (S.). Club cultures: music, media and subcultural capital. Cambridge, polity press, 1996, p. 176.15 THORNTON (S.). Op. Cit., 1996, p. 167.16 THORNTON (S.). Op Cit., 1996, p. 10.17 THORNTON (S.). Op Cit., 1996, pp. 11-12.18 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 335.16

als een ‘fase in de populaire muziek’ dan als een subcultuur 19 . We moeten hier dan wel aanhalendat punk nog steeds bestaat, en dat deze ‘fase’ dus nog niet voorbij is.Barker is het hier eveneens mee eens. Ook hij beargumenteert dat men de idee van eenauthentieke subcultuur niet meer kan ondersteunen. De inmenging van de media is te groot omnog te geloven dat dit de subcultuur niet mee zou vormen 20 .2.1.2 Redenen van ontstaan subculturenWaarom ontstaan subculturen nu eigenlijk? Subculturen kunnen twee belangrijke functies hebben.Zo zijn ze voor de meeste jongeren een middel om hun eigen identiteit te creëren. Hier hebben zijeen subcultuur voor nodig omdat ze het in deze maatschappij moeilijk hebben om zichzelf tevinden. Een andere mogelijke functie is een symbolisch verzet tegen dominantie 21 . VolgensGarratt willen jongeren niet klakkeloos overnemen wat de ouderen hebben beslist en wat zij alsnormaal beschouwen. Daarom proberen zij hun eigen waarden en normen te bepalen via eensubcultuur. Dit verzet houdt echter geen echt gevaar in, vermits het op een symbolische maniervia stijl en muziek tot uiting komt 22 .Phil Cohen ziet twee belangrijke, maar tegenstrijdige functies verenigd in een subcultuur. Zoontstaan subculturen volgens hem langs de ene kant om afstand te kunnen doen van de cultuurvan de oudere generatie, maar langs de andere kant ook om zich te identificeren met deze ouderegeneratie 23 . Deze theorie werd onder andere toegepast op de mods, de teds en de skinheads 24 .Ook Barker ziet dit gebeuren. Volgens hem zijn subculturen op twee vlakken afgebakend, namelijkzowel op vlak van leeftijd als op vlak van klassen. Jeugdculturen hebben dezelfde problemen metde dominante cultuur als hun arbeidersouders. Hierdoor ontstaat er langs de ene kant eenidentificatie met de cultuur van hun ouders, maar langs de andere kant proberen jongeren zichook af te zetten tegen hun ouders 25 .Barker ziet de consument bovendien als actief. Het publiek produceert zelf betekenissen, maar ditwil volgens Barker daarom nog niet zeggen dat ze op deze manier de heersende orde probeert uit19 REDHEAD (S.) en CUMMINS (K.). The end-of-the-century party: youth and pop towards 2000. Manchester,University Press, 1990, p. 29.20 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 336.21 GARRATT (D.). Youth-cultures and sub-cultures. In: ROCHE (J.), TUCKER (S.) en THOMSON (R.). Youth insociety: contemporary theory, policy and practice. Londen, Sage, 2005, p. 143.22 IBIDEM.23 HEBDIGE (D.). The function of subculture. In: DURING (S.). The Cultural Studies Reader. Londen,Routledge, 2005, p. 444.24 MUNGHAM (G.). Working class youth culture. London, Routledge and Kegan, 1976, pp. 1-9., CASHMORE(E.E.). No future: youth and society. London, Heinemann, 1984.25 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 325–326.17

te dagen. Natuurlijk kan dit de bedoeling zijn van een jongere (of volwassene) in een subcultuur,maar we kunnen dit niet veralgemenen. Eigenlijk is het moeilijk om op deze vraag te antwoordenen zouden we, volgens Barker, elke persoon afzonderlijk moeten bekijken 26 .Verschillende auteurs zijn het er dus over eens dat subculturen de ‘parent culture’ zowel kunnenversterken als verwerpen.De auteurs van Resistance through Rituals baseerden zich voor een groot deel op de bevindingenvan Cohen. Zij gingen vooral verder op het gegeven dat stijl een symbolisch antwoord is op deveranderingen die een samenleving doormaakt. Ze zagen namelijk dat de Britse jeugdsubcultureneigenlijk een reactie waren op de voortdurende klassenstrijd die in Groot-Brittannië heerste. Dezeauteurs deden een case studie en concludeerden hieruit dat subculturen als functie ‘verzet’hebben. Ze bieden op deze manier weerstand tegen de veranderingen die in een samenlevinggebeuren. Volgens hen ontstaan subculturen om deze reden vooral uit de arbeidersklassen 27 .Volgens Hebdige is het echter complexer dan dit en ontstaan subculturen door specifiekehistorische en culturele welvaarten. Het is veel breder en ruimer dan enkel verzet tegen deheersende klassen of verzet tegen vroegere generaties. Hij week hiervoor dus af van auteurs alsPhil Cohen 28 .Nieuwere theorieën kijken nog anders naar het ontstaan van subculturen. Jongeren zijn namelijkop zoek naar zichzelf, ze trachten zich te identificeren en gebruiken hiervoor vaak culturelegoederen. Kinderen identificeren zich met hun ouders en hun familie. Vanaf de pubertijd wordenandere zaken belangrijk, zoals vrienden, vriendinnen en andere leeftijdsgenoten. Hierdoor moetmen op zoek gaan naar andere manieren van identificatie, vaak met het gevolg dat men zich gaatdistantiëren van de grote massa. Volgens recentere auteurs, zoals Keith Roe, ontstaan subculturenom deze reden 29 . Waarom sommige jongeren zich bij een subcultuur aansluiten, kan volgens dezeauteurs verschillende redenen hebben. Het is volgens hen dus fout om enkel naarklassenverschillen of generatieverschillen te kijken.26 IDEM, p. 341.27 HALL (S.). Resistance Through Rituals: Youth Subcultures in Post-War Britain. London, Hutchinson, 1983,pp. 30-33.28 HEBDIGE (D.). Subcultures: the meaning of style. London, Routledge, 1988, pp. 78-80.29 ROE (K.). Media Use And Social Mobility. In: ROSENGREN (K. E.). Media effects and beyond: culture,socialization and lifestyles. London, Routledge, 1997, pp. 185-186.18

2.1.3 Toegepast op punkMoeten we punk nu zien als een uiting van de strijd tussen de verschillende klassen of toch niet?Deze vraag zorgt, zoals we reeds merkten, voor veel discussie. We kunnen punk zien als een‘pseudo-politieke’ beweging. Dit is een beweging die schijnbaar wel een politieke basis heeft metde bijbehorende politieke denkbeelden, maar eigenlijk geen echte macht in handen heeft en dusongevaarlijk is. Een subcultuur kan via zijn weerstand de samenleving en het daarbij horendeklassenverschil namelijk toch niet veranderen. Ze bieden eerder een alternatieve oplossing. Menkan via een subcultuur ontsnappen aan de problemen op emotionele basis, maar de problemen opzich blijven wel bestaan.Eigenlijk worden subculturen zelfs in leven gehouden door de industrieën waar ze zich tegenverzetten, zo verkochten heel wat winkelketens al snel punkkledij. Punk werd dus zelf ook eencommercieel goed en hield op deze manier de industrieën eigenlijk zelfs in stand. Volgens Hebdigegebeurt dit op twee belangrijke niveaus. In eerste instantie worden de subculturele tekens (zoalsde muziek of de kledij) omgezet in massaproducten. Dit noemt hij de commodity form. Tentweede labelen en definiëren de dominante klassen de subcultuur, zoals we bijvoorbeeld zien in demedia waar subculturen vaak op een negatieve manier worden afgebeeld. Dit noemt hij deideological form. Hebdige ziet dus dat subculturen misschien wel proberen om weerstand te biedenaan de heersende klassen, maar dat ze eigenlijk op zowel commercieel als ideologisch vlak meegemaakt worden door deze heersende klassen 30 .Punkers staan bekend als anarchisten, maar zoals we hierboven zien kunnen we toch niet zomaarspreken van een politiek protest. Ze rebelleren namelijk niet echt vanuit een economische ofpolitieke motivatie. We moeten eerder kijken naar het artistieke en het normatieve. Punkers vallennamelijk de stijl van de dominante cultuur aan, en op die manier tonen ze ook verzet tegen dedominante waarden en normen van de maatschappij. Dus ondanks het ontbreken van politiekemotivaties, kunnen we punk ons inziens toch een tegencultuur noemen. Punk is een tegencultuurop vlak van stijl en muziek, maar ook op vlak van levensstijl.Een belangrijke vraag die hierin nog onbeantwoord blijft, is of punkers dit doen omwille van hetgeneratieconflict, het klassenconflict of gewoon uit een globale ontevredenheid met betrekking totde samenleving. Over deze vraag geraken veel van de besproken auteurs het echter niet eens, duswij zullen ons hier ook niet over uitspreken.2.1.4 Subculturen en mediaAls communicatiewetenschapper hechten we uiteraard ook veel belang aan de link tussen mediaen subculturen. Robert H. Tillman bekijkt de ‘rockjournalist’ op een kritische manier in het artikel30 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, pp. 94-99.19

Punk Rock and the Construction of “Pseudo-Political” Movements. Tillman ziet namelijk dat derockjournalist een belangrijke rol speelt voor een subcultuur: ze helpt de subcultuur creëren en instand houden, en beïnvloedt de collectieve interpretatie van subculturen. Volgens Tillman ziet demassa rockers als een groep mensen die zich collectief proberen te verzetten tegen de dominantecultuur 31 . Deze interpretatie die de buitenwereld maakt, komt volgens hem grotendeels door deafbeelding van rockers door de rockjournalist. Ook Fryer legt de nadruk op het belang vanrockjournalisten. Zij hebben een grote rol in het aanmaken van denkbeelden met betrekking tot derockmuziek. Zij geven namelijk betekenissen aan de muziek en de stijl die hiermee gepaard gaat.Rockjournalisten zijn niet enkel belangrijk in het begrijpen van een muziekstijl, maar ook bij hetcreëren van de stijl en het verspreiden van de rockmuziek 32 .Ook Cohen ziet de macht van de media op de interpretatie van subculturen. Zijn aandacht gaathoofdzakelijk naar de traditionele media. Bijvoorbeeld het werk Folk devils and moral panics: Thecreation of the mods and rockers draait rond de relatie tussen deze traditionele media enjongerensubculturen. Twee belangrijke concepten die in dit werk aan bod komen zijn moral panicsen folk devils. Hij baseert zich op een case study, waarin hij de gevechten tussen mods en rockers,twee subculturen, bestudeert, in Britse stadjes in de jaren ‘60. Daarbij schenkt hij veel aandachtaan de manier waarop de media hierop reageerden. Hij bezocht deze stadjes, nam interviews afmet jongeren en andere lokale bewoners, en onderzocht krantenartikels om tot zijn resultaten tekomen.Hij zag in dit onderzoek dat de informatie die door de media beschikbaar gesteld werd ergbelangrijk is, vermits veel mensen niet rechtstreeks in contact stonden met deze subculturen. Zebaseerden hun mening bijgevolg bijna volledig op wat ze in de media gezien kregen, namelijk hoedeze mods en rockers voorgesteld werden als een soort folk devils oftewel volksduivels. Ze werdenals voorbeeld gebruikt om de rest van Engeland te laten zien hoe je je best niet gedraagt 33 .Hierdoor ontstond er een soort van moral panic of morele paniek die eigenlijk veroorzaakt werddoor de media 34 . Op deze manier trachtten de media de mensen te reguleren en eigenlijk aan tegeven hoe je je wel hoort te gedragen.Ook wat punkers betreft, die gezien worden als ruige en gewelddadige personen, is deze meningvaak enkel gebaseerd op wat in de media te horen en te zien is. Maar dit is volgens Garratt eendubbel gegeven, dat we niet enkel als iets negatief moeten beschouwen. Zo is het in sommigegevallen mogelijk dat deze jongerenculturen/subculturen dit negatieve beeld juist positief gaan31 TILLMAN (R.H.). Punk Rock and the Construction of “Pseudo-Political” Movements. In: Popular Music andSociety, 1980, VII, 3, pp, 165-167, 170-173.32 IDEM, p. 168.33 COHEN (S.). Folk devils and moral panics: the creation of mods and rockers. Oxford, Robertson, 1980, p. 29,p. 61.34 IDEM, p. 16.20

vinden 35 en sommige mensen zich juist aangetrokken gaan voelen omwille van dit negatieve beeldvan afwijkend gedrag. Ook volgens Erikson worden jeugdculturen juist in stand gehouden door denegatieve berichtgeving van de media. Als jongeren deze negatieve beeldvorming opmerken, gaanze de macht die ze schijnen te hebben optimaal proberen te gebruiken 36 .De post–Cultural Studies traditie geeft, naast de traditionele media, ook aandacht aan degespecialiseerde media van subculturen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de traditionelemainstream media enerzijds en de gespecialiseerde media anderzijds, aangezien beide mediainwerken op een subcultuur, maar elk op een andere manier.Thorntons werk Club Cultures: Music, Media and Subcultural Capital gaat weliswaar over declubcultuur en niet over punk, maar we kunnen haar conclusies ook doortrekken naar depunksubcultuur. Gespecialiseerde media zijn, volgens Thornton, belangrijke middelen om eensubcultuur levend te houden en nieuwe leden tot de subcultuur aan te trekken. Ze zijn bovendienbelangrijke middelen om een subcultuur ten volle te begrijpen. Deze media geven namelijk andereinterpretaties en connotaties aan een welbepaalde subcultuur dan de mainstream media. Hierdoorhebben ze natuurlijk een grotere impact op de identiteitsvorming van de subculturele jongeren diehierbij aansluiting zoeken 37 .Thornton deelt de gespecialiseerde media bovendien verder op in twee soorten, namelijk denichemedia en micromedia. Voorbeelden van nichemedia zijn gespecialiseerde magazines (ook welfanzines genoemd) of websites die geleid worden door mensen die zelf tot de subcultuur behoren.Zij worden bijvoorbeeld gebruikt om reclame te maken voor activiteiten en zijn natuurlijk ookbelangrijk voor de creatie en circulatie van subculturele symbolen 38 . Op deze manier dragen ze bijtot de creatie van het subculturele kapitaal. Via deze nichemedia komen we bijvoorbeeld veel teweten over het aanbod van punkmuziek, de concerten, … Micromedia houden op hun beurtbijvoorbeeld flyers in. Zij hebben, volgens Thornton, minder invloed op de creatie van subculturelesymbolen. Zij zijn echter wel belangrijk in het proces van netwerking 39 .Ook de punksubcultuur kent gespecialiseerde media, zoals fanzines, maar hier wordt later opteruggekomen.35 GARRATT (D.). Op. Cit., 2005, p. 144.36 ERIKSON (E.H.). Identiteit jeugd en crisis. Antwerpen, Het Spectrum, 1974, p. 248.37 THORNTON (S.). Op. Cit., 1996, p. 49.38 IDEM, p. 47.39 IDEM, p. 49.21

2.2 Populaire cultuur2.2.1 Definitie populaire cultuur en het belang ervan“Popular music is a tremendously important site of common culture, for individual and collectivesymbolic work and creativity. The message of all youth research in the last thirty years has beenthat popular music is young people’s central cultural interest. This blanket finding conceals manyvariations in what such interest means, for behind the category of ‘youth’ lies an enormousdiversity of taste groups, subcultures and audiences, differentiated by class, race and gender.” 40Zoals we in het bovenstaande citaat reeds kunnen lezen, speelt populaire muziek een belangrijkerol in het leven van jongeren. Zo stelt Paul Willis dat alle jeugdonderzoeken sinds 1960 alsuitkomst hadden dat populaire muziek de belangrijkste interesse was van jongeren op cultureelvlak. Muziek was al in 1961 de meest geliefde vorm van vermaak bij jongeren 41 en daar lijkt totop heden nog steeds geen verandering in gekomen.Waarom speelt populaire cultuur nu zo’n belangrijke rol in het leven van jongeren? Shucker steltdat er twee belangrijke redenen zijn om muziek te consumeren. Ten eerste omdat populairemuziek, en dus ook rock of punk, een vorm is van (sub)cultureel kapitaal en ten tweede omdat hetsimpelweg een vorm is van plezier 42 . Naast Shucker hebben ook andere auteurs redenenaangehaald waarom jongeren populaire cultuur consumeren. Verzet en identificatie zijn hierandere belangrijke voorbeelden van. We kunnen dus stellen dat jongeren om talrijke redenenmuziek consumeren. Om deze reden zijn we geneigd Willis te volgen en populaire cultuur enmuziek als heel belangrijk te beschouwen in het leven van jongeren.Maar wat is populaire muziek nu eigenlijk en kunnen we stellen dat punk thuishoort onder dezeterm? Veel punkers beweren namelijk zich af te zetten van commerciële muziek, en dus ook tegende populaire muziek. We moeten hier aanhalen dat het niet makkelijk is om populaire muziek tedefiniëren. Om een definitie van populaire cultuur te geven baseren we ons voornamelijk op Frith,een rockcriticus en socioloog die zich specialiseerde in het onderwerp populaire muziek.Frith ziet populaire muziek als een slippery concept. Populaire muziek is volgens hem muziek diezich onderscheidt van klassieke muziek en volksmuziek. Andere grenzen stelt hij niet en dus kanpopulaire muziek elke andere stijl inhouden. Het is, nog steeds volgens Frith, muziek dietoegankelijk is voor een algemeen en ruim publiek en dus niet enkel voor een kleine elitegroep,zoals wel het geval is bij klassieke muziek. Je moet geen echte kennis hebben van muziek om van40 WILLIS (P.), JONES (S.) en CANAAN (J.). Common culture: symbolic work at play in the everyday cultures ofthe young. Milton Keynes, Open University Press, 1990, p. 59.41 FRITH (S.). Rock!: sociologie van een nieuwe muziekcultuur. Amsterdam, Elsevier, 1984, pp. 222-223.42 SHUKER (R.). Understanding popular music. London, Routledge, 1994, pp. 246-250.22

populaire muziek te kunnen genieten. Daarnaast ziet Frith populaire muziek als commerciëlemuziek. Bij deze muziek draait het niet rond de kunst, maar rond de winst die men eruit kanhalen 43 . Als we Friths zijn theorie volgen, vallen alle muzieksoorten die we de dag van vandaag opde radio horen onder populaire muziek. Hieronder vallen dus ook rockmuziek, punkmuziek en veelandere muzieksoorten als country of rap. Vermits punk volgens hem onder populaire muziek valt,is punk volgens Frith dus ook een vorm van commerciële muziek die draait rond de winst.2.2.2 De passieve massaHet werk The Culture Industry: Enlightenment as Mass Deception, van de auteurs Adorno enHorkheimer, is een erg belangrijk werk binnen de ‘Kritische Theorie’ van de Duitse FrankfürterSchule. In dit werk wordt er dieper ingegaan op de relatie tussen kapitalisme en massamedia.Volgens de Duitse sociaalfilosoof Adorno gebeurt de consumptie van populaire cultuur vrijwelpassief. Het publiek denkt niet na over culturele consumpties, maakt zelf geen echte keuzes enwordt bijgevolg als passief en zelfs dom beschouwd. De culturele producten op hun beurt zijnvolgens hem gecommercialiseerd. Adorno beschouwt populaire cultuur dus eerder als een negatiefverschijnsel. Doordat het publiek klakkeloos alles moest slikken wat hen door decultuurindustrieën wordt opgedrongen, wordt hen de wil en de mogelijk tot kritisch denken enreflecteren ontnomen. Het volk kan dus geen echte mening meer vormen over hun eigen situatieen kan er hierdoor al helemaal niets aan veranderen 44 .Adorno wordt vaak in één adem genoemd met het begrip massacultuur, maar hijzelf maakt nooitgebruik van dit woord. Het zijn andere auteurs die deze term gebruiken voor de door Adornoomschreven situatie 45 .Mankemar stelt in 2001 nog dat heel wat andere auteurs aangeven hoe cultuur geproduceerdwordt door de cultuurindustrie. Deze cultuurindustrie oefent via cultuur macht uit op het individuen stuurt onze individuele wil dus door zijn producten. Het feit dat onze vrije tijd meer en meeropgevuld wordt door populaire cultuurproducten baart deze auteurs dan ook zorgen. Dezegestandaardiseerde producten zouden volgens hen leiden tot een passieve massa 46 , zoals wereeds zagen bij Adorno.Massacultuur is dus een term met een heel negatieve bijklank. Dit wordt doorgetrokken opesthetisch vlak en bijgevolg wordt populaire muziek ook op dit vlak door deze auteurs als43 FRITH (S.). Pop Music. In: FRITH (S.), STRAW (W.) en STREET (J.). The Cambridge companion to pop androck. Cambridge, University Press, 2001, pp. 94–95.44 TER BOGT (T.). One two three four...: popmuziek, jeugdcultuur en stijl. Utrecht, Lemma, p. 31.45 IBIDEM.46 MANKEKAR (P.). Popular Culture. In: SMELSER (N.J.) en BALTES (P.B.) (eds.). International Encyclopaediaof the Social and Behavioral Sciences. Volume 17. Amsterdam, Elsevier, 2001, p. 11734.23

minderwaardig beschouwd. De authentieke volkscultuur werd echter wel nog op een positievemanier bekeken. Na de Industriële Revolutie zag men deze echter verloren gaan en kwam er eengeïndustrialiseerde massacultuur in de plaats. De dichotomie massacultuur en cultuur met de groteC was volgens Barker nog steeds van toepassing in 2005 47 .2.2.3 Nieuwe inzichten van Cultural StudiesCultural Studies gaf echter een nieuwe betekenis aan populaire cultuur en bekeek deze niet zonegatief als bovenstaande auteurs. Gust De Meyer, een communicatiewetenschapper, is eenauteur die veel werken gepubliceerd heeft met betrekking tot het onderwerp populaire cultuur. Hijzegt dat populaire cultuur zich net bevindt op het spanningsveld tussen massacultuur entegencultuur. Het zit volgens hem exact tussen de heersende cultuur en een subcultuur in 48 .Niet enkel Gust De Meyer ziet populaire cultuur als een soort strijdveld tussen de dominantedenkbeelden en verzet. Ook andere auteurs van Cultural Studies, zoals Paul Willis en DickHebdige, kijken op deze manier naar populaire cultuur 49 . Cultural Studies inspireert zich hiervoorvooral op marxistische denkbeelden. Hun bevindingen met betrekking tot jongerenverzet zijnbijvoorbeeld geïnspireerd door de Italiaanse marxistische auteur Gramsci 50 . Gramsci zegt datklassenrelaties in de laatkapitalistische samenleving draaien rond een continue strijd rond deculturele hegemonie. Dit is de dominante cultuur die ons opgelegd kan worden door debourgeoisie. Door het ontstaan van een kapitalistische samenleving kan de macht niet langerafgedwongen worden. Deze macht moet nu worden gewonnen door instemming. Hierdoor verliestde economie dus aan controle en wordt ideologie belangrijker 51 .De bevindingen van Cultural Studies hebben vooral een belangrijke invloed gehad op het beeld datmen had van de ontvangers, het publiek of het volk in de ruime zin. Waar het volk voordien alspassief (en zelfs dom) werd beschouwd, wordt ze nu eerder als actief gezien. Consumentenkunnen volgens de onderzoekers van Cultural Studies dus actief teksten coderen en interpreteren.De consument moet niet passief alles ondergaan wat de media en de cultuurindustrieën hemaanbieden, maar hij kan er zelf op een actieve en creatieve manier mee omgaan. Cultureleproducten worden hier gezien als tekens of teksten die gelezen moeten worden. Dit lezen kan opverschillende manieren gebeuren 52 . Vooral de semiotiek houdt zich bezig met dergelijke tekstuele47 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, pp. 59 -60.48 DE MEYER (G.). Cultuur met een kleine c. Leuven/Voorburg, Acco, 2004, pp. 18 -22.49 MANKEKAR (P.). Op. Cit., 2001, p. 11734.50 GRAMSCI (A.). Selections from the Prison Notebooks. Londen, Lawrence & Wishart, 1971.51 BENNETT (A.) en KAHN-HARRIS (K.). Introduction. In: BENNETT (A.) en KAHN-HARRIS (K.). Aftersubculture: critical studies in contemporary youth culture. Basingstoke, Pallgrave Macmillan, 2004, pp. 5-6.52 MANKEKAR (P.). Op. Cit., 2001, p. 11734.24

analyses. Niet enkel teksten, zoals bijvoorbeeld de songtekst van een punkliedje, kan door desemiotiek onderzocht en geïnterpreteerd worden. We moeten teksten hier in de brede zinopvatten: ook kapsels en kledij van punkers kunnen we op een semiotische manier bestuderen.Populaire cultuur en massacultuur worden de dag van vandaag dus op een positievere manierbenaderd dan vroeger het geval was. Mensen, of de massa, worden niet meer als dom enbeïnvloedbaar gezien, maar hebben zelf ook macht in handen.2.3 Jeugdculturen2.3.1 De term ‘jeugd’Een volledig overzicht van Vlaamse jeugdculturen geven is in het kader van deze thesis nietmogelijk en ons inziens ook zeker niet nodig. Deze thesis draait namelijk rond punk. Uiteraard zijner massa’s andere jeugdculturen, maar deze hier verder uitdiepen zou veel te breed worden voordeze thesis. We zullen ons dus beperken tot het duiden van het concept jeugdculturen. De meestvoor de hand liggende vraag hierbij is natuurlijk: ‘Wat zijn jeugdculturen?’. Sommige auteurszullen, zoals we nog zullen zien, op deze vraag antwoorden dat het gaat om jongeren die zichwillen afzetten tegen de volwassenenwereld. Maar eigenlijk moeten we ons in de eerste instantieafvragen wat jeugd inhoudt en op welke manier dit concept verschilt van de volwassenenwereld.De term jeugd is algemeen ingeburgerd in onze taal en iedereen gebruikt dit woord, maar toch isdit concept moeilijk af te bakenen en te definiëren. Jeugd wordt vaak gezien als een bepaaldeleeftijdsklasse 53 , maar zijn er ook andere grenzen voor deze klasse? Zo stelt Barker dat jeugdeigenlijk een sociale en culturele constructie is en dus helemaal niet enkel met leeftijd te makenheeft 54 . Ook volgens Ellis Cashmore, een Engelse socioloog en cultuurwetenschapper, is jeugd eensociale en culturele constructie. Voor hem is dit constructivisme heel belangrijk. Zo stelt hij dat dejeugd zoals we deze vandaag kennen vroeger eenvoudigweg niet bestond. De term jeugd staatvolgens hem enerzijds voor de groep jonge mensen die zich in gelijkaardige omstandighedenbevinden, maar hij ziet bovendien hoe de cultuurindustrieën en de vrijetijdsindustrieën dezejongeren ook aanmoedigen om samen een sociale categorie te vormen 55 .Jeugd varieert van samenleving tot samenleving. In sommige landen is het bijvoorbeeld normaalals een meisje op 12-jarige leeftijd huwt. In deze landen worden mensen sneller als volwassengezien als in andere landen.53 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 319.54 IBIDEM.55 CASHMORE (E.E.). No future: youth and society. London, Heinemann, 1984, p. 13.; MURDOCK (G.). enMcCRON (R.). Youth and Class: The career of a confusion, In: MUNGHAM (G.). Working class youth culture.London, Routledge and Kegan, 1976, pp. 15-16.25

Jeugd is dus in eerste instantie niet een biologische categorie die met leeftijdsklassen enouderdom te maken heeft. Het is eerder een cultureel verschijnsel, een sociale constructiewaarvan de grenzen verschillen van cultuur tot cultuur. Wat men onder dit concept verstaat is heeltijds- en plaatsgebonden. Zo wordt de term anno 2009 anders opgevat dan bijvoorbeeld in de 19 eeeuw 56 . De belangrijkste verandering is dat jongeren over steeds meer financiële middelen zijngaan beschikken. Via dit geld kon de jeugd goederen, zoals muziek en kledij, gaan consumerenwaarmee de jongere zijn/haar idealen kon uitdrukken 57 . Belangrijke aspecten van jeugd zijnvolgens Barker stijl, beeld, verschil en verscheidenheid. Een jongere zal dus trachten een verschilte creëren aan de hand van zijn of haar stijl 58 .Volwassenen zien de jeugd als een overgangsperiode tussen het kind zijn en het volwassenworden. Jongeren zijn niet meer zo afhankelijk van hun ouders (of andere volwassenen) alskinderen, maar ze zijn ook nog niet geheel onafhankelijk van hen 59 . Vandaar wordt jeugd ook weleens gezien als gestructureerde onafhankelijkheid. Jongeren nemen in deze fase afstand van hunouders en leerkrachten, groeien dichter naar hun leeftijdsgenoten toe met wie ze zich gaanontwikkelen op cultureel en sociaal vlak en gaan experimenteren met waarden en normen. Jeugdis dus, volgens Daren Garratt, het punt waarop de dominante cultuur de controle verliest over dejongeren en de jongerencultuur het overneemt 60 .Voor jongeren zelf is deze fase van groot belang. In deze periode kunnen ze zichzelf definiëren,kunnen ze anders zijn en afstand nemen van voorgaande generaties. Jeugd is bijgevolg nietzomaar een leeftijd, het is eigenlijk een ideologisch geladen begrip. Volgens Grossberg heeft dejeugd twee tegenstrijdige waarden. Zo hebben jongeren wel een utopisch beeld van de toekomst,maar tegelijkertijd is er volgens hem ook de angst om de bestaande normen en waarden aan tetasten 61 .2.3.2 Eerste onderzoeken naar ‘jeugdcultuur’Het begrip jeugdcultuur ontstond in het begin van de jaren 1900. De eerste jeugdbeweging die alsjeugdcultuur werd aanzien was de Wandervogel in Duitsland. Pedagogen gingen dit verschijnsel56 FRITH (S.). Youth. In: BENNETT (T.), GROSSBERG (L.) en MORRIS (M.) (eds.). New keywords: a revisedvocabulary of culture and society. Oxford, Blackwell, 2005, pp. 380-382., CASHMORE (E.E.). Op. Cit., 1984,pp. 10-12.57 SHUKER (R.). Op. Cit., 1994, p. 227.58 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 231.59 FRITH (S.). Jeugdsociologie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1987, p. 14.60 GARRATT (D.). Op. Cit., 2005, p. 144.61 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 321.26

onderzoeken en zagen hoe deze jongeren autonome culturele praktijken en gedragsstijlendeelden. Om dit te omschrijven gebruikten deze pedagogen de term jeugdcultuur.De eerste belangrijke school die onderzoek deed naar jeugdcultuur was de Chicago School ofSociologie. Zij deden empirische studies rond jongeren in de jaren ’20, waarbij vooral criminelejongeren de aandacht kregen. Via deze empirische inzichten zag men hoe deze jongeren eenautonome kijk op het leven creëerden. Ze deelden dezelfde waarden en normen, en hadden eenovereenstemmende gedragsstijl.Talcott Parsons was de eerste die het begrip jeugdcultuur gebruikte in de wetenschappelijkeliteratuur, in het werk Age and Sex in the Social Structure of the United States in 1942 62 . Parsonshad een grote impact op latere onderzoekers. Voor het eerst werden culturele praktijken vanjeugdgroepen gezien als een subcultuur van de jeugd. Men zag jeugd als een sociale groep diedezelfde waarden en normen deelde, dezelfde doelen nastreefde en zich hetzelfde gedroeg. Ditwerd volledig losgetrokken van de volwassenenwereld met hun waarden, normen, doelen engedrag. Volgens De Hart en Janssen zagen veel auteurs hoe de jeugdcultuur zich distantieerde vande voorafgaande generatie. Jongeren verdrongen volgens deze auteurs dus de ouderlijkegeneratie 63 .Frith bespreekt in zijn werk Jeugdsociologie enkele belangrijke werken met betrekking totjeugdculturen, waaronder The Teenage Consumer van Mark Abrams, een Britse marktonderzoeker.Abrams deed een empirisch onderzoek naar de jeugd als consument in 1959. Dat teenagers alsconsumenten werden benaderd was toen nog een nieuw fenomeen. Daarom is dit ook zo’nbelangrijk werk, het onderzocht jeugd en jeugdculturen volledig anders dan eerdere werken. Integenstelling tot onderzoekers voor hem, onderzocht Abrams jongeren niet in verband metmisdadig gedrag. Tienercultuur draaide niet meer rond wetsovertredingen, criminaliteit en anderafwijkend gedrag, maar rond het consumptiegedrag van tieners. Hij onderzocht waaraan de jeugd– voor hem schoolverlater tot de leeftijd van 25 jaar of tot het huwelijk 64 . - geld uitgaf. Kleding,kapsels, platen, films, tijdschriften, vervoer (scooters, motoren,…) en uitgaan (dancings, cafés,…)kwamen hier als populairste uitgaven uit. Volgens Frith verschillen jongeren van volwassenendoordat ze geld uitgeven aan behoeftebevrediging op korte termijn. Uitgaan is hier een duidelijkvoorbeeld van 65 .Een tweede belangrijk werk met betrekking tot jeugdcultuur dat Frith bespreekt, is Moderne JeugdOp Weg Naar Volwassenheid van het Hoogeveld Instituut. In dit werk ziet Frith, net als in The62 TER BOGT (T.). One two three four...: popmuziek, jeugdcultuur en stijl. Utrecht, Lemma, p. 21., AMIT (V.).Youth Culture: Anthropology of. In: SMELSER (N.J.) en BALTES (P.B.). International Encyclopedia of the Socialand Behavioral Sciences, XXIV, Amsterdam, Elsevier, 2001, p. 16658.63 DE HART (J.) en JANSSEN (J.). De betekenis van jeugdstijlen voor de politieke meningsvorming vanjongeren. In: Sociologische gids, 1991, 38, 3.64 FRITH (S.). Op. Cit., 1987, pp. 22-24.65 IBIDEM27

Teenage Consumer trouwens, een pedagogische bezorgdheid voor (arbeiders)jongeren. Men vonddat de jeugd zijn geld teveel uitgaf aan vluchtige en oppervlakkige dingen en keurde dit af. Dat debezorgdheid vooral sloeg op arbeidersjongeren kwam doordat zij minder naar jeugdclubs ensportverenigingen gingen; dit waren vrijetijdsbestedingen die geïnstitutionaliseerd waren engeaccepteerd werden als goede manieren om de vrije tijd te doden 66 .2.3.3 Onderzoeken naar ‘jeugdculturen’ vanaf 1960Sociologische onderzoeken vóór 1960 zagen jeugdculturen als homogene klassen met dezelfdewaarden en normen, zoals we in Parsons werk Age and Sex in the Social Structure of the UnitedStates reeds zagen. Deze strikte scheiding tussen jeugdcultuur en de volwassenencultuur wasechter niet vol te houden. Mark Abrams’ eerder besproken onderzoek naar het consumptiepatroonvan de jeugd sprak dit denken reeds tegen. Abrams zag namelijk dat hetjongerenconsumptiepatroon eigenlijk helemaal niet zo autonoom was als eerdere auteursbeweerden 67 .Vanaf de jaren ’60 werd de mythe, zoals Hebdige het noemde, van jeugdcultuur als homogene,klasseloze sociale groep gecorrigeerd 68 . Auteurs spreken vanaf dan steeds meer overjeugdculturen in plaats van over één homogene jeugdcultuur.Toen de auteurs van Cultural Studies onderzoeken begonnen te doen rond jeugdcultuur pakten zehet helemaal anders aan dan de Chicago School of Sociologie. Zij zagen jeugdcultuur namelijkhelemaal niet als homogeen of klasseloos. Volgens hen werd jeugdgedrag juist wél bepaald doorde sociale afkomst van deze jongeren. Jeugdcultuur was voor hen een centraal onderzoeksveldvoor klasse, subcultuur en consumptie. Vooral in de jaren ’70 en ’80, toen de economische crisisuitbrak en er een stijgende ongelijkheid kwam tussen jongeren, was dit soort onderzoektoonaangevend. Allegaert en Vermarcke vonden het, in de late jaren ’80, absurd om de ideologievan de afwezigheid van sociale verschillen te blijven hanteren in tijden van economischeongelijkheid. Allegaerts en Vermarckes werk dateert van de late jaren ’80. Door de economischecrisis werden de maatschappelijke verschillen volgens hen nog maar eens versterkt. Deze groterevorm van ongelijkheid wordt dan ook weerspiegeld in de studie naar jeugdculturen 69 .Een ander voorbeeld uit de Cultural Studies is het onderzoek van Stanley Cohen. Hij focuste zich alin 1973 op conflicten tussen bepaalde groepen jongeren in het werk Folk Devils and Moral Panics.66 IDEM, p. 93., LAERMANS (R.). Jeugdsubcultuur: de Vlaamse variatie. In: De Nieuwe Maand, 1986, XXIX, 7,pp. 86-87.67 FRITH (S.). Op. Cit., 1987, pp. 22-24.68 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, p. 75.69 ALLEGAERT (P.). en VANMARCKE (L.). Absolute beginners: jeugdsubculturen en semiotiek. In: Kultuurleven,Maandblad voor kultuur en samenleving, 1986, XXXXXIII, 5, pp. 421-431.28

We hebben dit werk reeds eerder besproken, maar we halen het hier nog eens kort aan om aan tegeven dat Cohen jeugdculturen niet als homogeen ziet. Hij onderscheidt in dit werk namelijk tweeverschillende groepen, de mods en de rockers.Een ander bekend voorbeeld is het werk Learning to labour: how working class kids get workingclass jobs van de Britse Cultural Studies-auteur Paul Willis. Hij kwam tot zijn bevindingen aan dehand van een etnografische studie naar de leefwereld van jongeren in 1977. Jongeren gaanvolgens hem op een creatieve manier om met symbolische systemen. Deze symbolische systemenbestaan op verschillende niveaus, waaronder interactie, lichaamstaal, kledingsstijl, muziek,…. Ineen crisis van culturele waarden is deze creativiteit heel belangrijk in het ontwikkelen van eengroepsidentiteit en dus een jongerencultuur. Maar deze creativiteit is eveneens van belang bij hetcreëren van een eigen, individuele identiteit. Voor Willis is populaire cultuur dus heel belangrijk,vooral voor jongeren, zoals we ook in het deel rond populaire cultuur reeds zagen. Via dezecultuur kunnen jongeren zich namelijk zowel een collectieve als individuele identiteit aanmeten 70 ..Jongerenculturen zijn volgens hem een volledige manier van leven. We kunnen jeugdculturenvolgens Willis niet op een positivistische manier benaderen, maar moeten de subjectieve kijk vande jongeren zelf bevragen en onderzoeken 71 .2.4 Het concept ‘fans’Punk als subcultuur werd in het vorige hoofdstuk reeds besproken. Maar wat houdt het nu juist inom een punkfan te zijn? Er bestaat natuurlijk het beeld van fans als gillende jonge meisjes diehaast flauwvallen bij het zien van hun idool. Dit is heel typisch aan de opwinding die plaatsvindtdoor populaire cultuur. Volgens Roy Shuker ziet de publieke opinie fans als afwijkende tieners dieop een onkritische manier op de recentste popmuziek reageren. Dit soort fans worden inonderzoek naar rock op een heel negatieve manier benaderd en beoordeeld 72 .Lawrence Grossberg, een auteur van de Cultural Studies, geeft echter een andere, veelgenuanceerdere definitie van fans. Hij ziet fans als personen die investeren in het anders zijn. Hetgaat hem dus om het gevoel, de consumptie is in zijn ogen niet zo belangrijk 73 . Er is weliswaarconsumptie, maar men koopt deze culturele producten omdat deze zich bevinden in een domeinvan een gevoel of gemoedsgesteldheid.70 WILLIS (P.), JONES (S.) en CANAAN (J.). Common culture: symbolic work at play in the everyday cultures ofthe young. Milton Keynes, Open University Press, 1990, pp. 59 -64.71 WILLIS (P.). Symbolism and practice: a theory for the social meaning of pop music. Birmingham, University,1974, pp. 6-7.72 SHUKER (R.), Op. Cit., 1994, p. 242.73 IDEM, p. 243.29

Eigenlijk kunnen we, volgens Grossberg, drie soorten fans onderscheiden, namelijk de fan, defanatic en de ideoloog 74 . De gewone fan doet een affectieve investering in de objecten vanzijn/haar smaak en meet zich aan de hand van deze culturele objecten een eigen identiteit aan 75 .Maar voor dit soort fan is het fandom voornamelijk belangrijk op vlak van plezier en ontspanning.Het product waar hij fan van is, heeft dus niet zoveel invloed op zijn leven. Deze fans focussenzich bovendien meestal op de muziek, en minder op de performers. 76 Volgens Straw zijn hetvooral deze fans die zich bezighouden met secondary involvement. Met deze term bedoelt hij hetactief deelnemen aan zaken als het lezen van fanzines (door fans gemaakte magazines), hetbijwonen van concerten,… 77 .De fanatic op zijn beurt gaat veel meer op in het fandom, tot in extreme vormen. Zij kopen allespullen die ook maar iets te maken hebben met hun idool en hun identiteit wordt volgensGrossberg volledig bepaald door deze culturele goederen 78 . Zij beantwoorden aan het stereotypevan de hysterische meisjes die flauwvallen op de concerten van hun idool, en hebben het gevoeldat ze de artiest werkelijk kennen 79 . Toch mogen we hen, volgens Rimmer, niet zomaar alsonkritische consumenten bestempelen. Ook fanatics weten wat ze willen en laten zich nietmanipuleren om dingen te kopen die voor hen geen waarde hebben 80 . Wij zijn eerder geneigdRimmer hierin te volgen. Een identiteit wordt naar onze mening niet geheel volledig bepaald doorde subcultuur waarvan men deel uitmaak. Ook andere zaken vormen onze identiteit, zoalspersoonlijke hobby’s, politieke overtuigingen, studies, andere interesses,…Tenslotte onderscheidt Grossberg nog de ideologen. Deze fans zien een gedachte of bepaaldeideologie achter de culturele tekens en symbolen, en creëren eigenlijk een affectieve band metdeze gedachte of ideologie. Ze zijn dus in de eerste plaats geen fan van de muziek of van deartiest, maar van de ideologische betekenis die hier achter schuilt 81 .De meeste leden van een subcultuur/jeugdcultuur kunnen we plaatsen onder de categorie fan.Jongeren creëren namelijk een identiteit aan de hand van hun fandom. Op die manier kunnen zeverzet tonen tegen de heersende of dominante cultuur en kunnen ze daarnaast ontsnappen aan denegatieve elementen uit hun alledaagse leven 82 . Het gaat hierbij om het plezier dat men beleeft74 GROSSBERG (L.). Dancing in spite of myself: essays on popular culture. London, Duke University Press,1997, p. 247.75 IBIDEM.76 SHUKER (R.). Op. Cit., 1994, p. 243.77 STRAW (W.). Characterising Rock Music: The Case Of Heavy Metal. In: FRITH (S.) en GOODWIN (A.). OnRecord: rock, pop and the written word. London, Routledge, 1990, p. 104.78 GROSSBERG (L.). Dancing in spite of myself: essays on popular culture. London, Duke University Press,1997, p. 248–249.79 KIBBY (M.D.). Home on the page: a virtual place of music community. In: Popular Music, 2000, Volume19/1, p. 92.80 RIMMER (D.). Like punk never happened: culture club and the new pop. London, Faber and Faber, 1985, pp.106–108.81 GROSSBERG (L.). Op. Cit., 1997, p. 247.82 SHUKER (R.). Op. Cit., 1994, p. 246.30

aan het dansen, de concerten, het beluisteren van de cd’s en het verzamelen van alles wat methet fandom te maken heeft. Daarnaast verkrijgt men emotioneel en intellectueel plezier door hetopbouwen van subcultureel kapitaal. Men leert de teksten, probeert zoveel mogelijk te weten tekomen van de artiesten,… 83 .Dit proces van het aanleren van subcultureel kapitaal noemt Linda Andes de carrière. Hierinonderscheidt ze drie belangrijke fases, namelijk rebellie, verwantschap en transcendentie. In deeerste fase, rebellie, leven jongeren binnen een groep van de directe en nabije omgeving. Ouders,leraars, klasgenoten en jongeren uit bijvoorbeeld hun jeugdbewegingen bepalen hun leven, hundenkbeelden en hun gedragsstijlen. Maar om de één of andere reden gaat deze jongere zichanders voelen dan zijn omgeving. Daarom gaat hij op zoek naar iets anders om zich mee teidentificeren. De jongere gaat proberen te rebelleren en zelfs te choqueren. Omdat ze in debeginfase zitten, hebben ze echter nog geen subcultureel kapitaal verworven en worden daaromals fakers of oppervlakkige personen bezien door de jongeren die al wel subcultureel kapitaalhebben opgedaan 84 . Zo zullen beginnende punkers bijvoorbeeld de kledingstijl aannemen om opdeze manier proberen te choqueren. Ze hebben echter nog geen subcultureel kapitaal en zijnbijvoorbeeld nog niet vertrouwd met de ideologie van punk. Daarom worden ze vaak door ouderepunkers als fakers beschouwd.De volgende fase is volgens Andes deze van verwantschap. In deze fase is het choquerende en hetafwijkende minder van belang. Men leert hier juist de regels van een subcultuur kennen enprobeert kennis over deze subcultuur op te doen om aanvaard te worden. In deze fase zijn deouders, leraars, klasgenoten en jongeren uit hun jeugdbeweging veel minder belangrijk. Anderejongeren van de subcultuur nemen deze functie over. Men leert via deze jongeren wat degewenste kledij is, welke muziek men moet beluisteren en welke interesses men dient te hebben.In deze fase willen jongeren zich dus niet meer afzetten tegen hun directe omgeving, maar is heteerder de bedoeling om zich aan te sluiten bij de andere subculturele jongeren 85 . Jongeren diezich met punk gaan identificeren gaan in deze fase dus meer leren over de punkmuziek, dekledingstijl en de ideologie. Het is niet meer de bedoeling om te choqueren.Tot slot onderscheidt Andes de derde en laatste fase, deze van transcendentie. Hierin is hetsubcultureel kapitaal niet meer zo belangrijk, maar gaat het over de ideologie die achter desubcultuur zit. Het draait met andere woorden rond de normen, waarden en overtuigingen. Zo isbij punk de punkkledij in deze fase minder van belang, maar draait het om een ideologische,sociale en politieke manier van denken die achter deze subcultuur schuilt. In deze fase heeft menzich de denkbeelden van de subcultuur eigen gemaakt, en individualiseert men deze denkbeeldenen overtuigingen 86 . Meestal proberen jongeren in deze laatste fase over te gaan naar eenvolwassen leven en terug te passen in de maatschappij. Vanaf het moment dat een jongere de83 IDEM, p. 247.84 ANDES (L.). Growing up punk: meaning and commitment careers in a contemporary youth subculture. In:EPSTEIN (J.S.). Youth culture: identity in a postmodern world. Oxford, Blackwell, 1998, pp. 223-224.85 IDEM, pp. 224-226.86 IDEM, pp. 226-228.31

volwassenenwereld instapt, kan dit nog maar moeilijk met een hanenkam en veiligheidsspelden inlichaam en kleding. Maar hoewel ze (al dan niet gedwongen) afscheid nemen van de punkstijl,houden ze toch nog de alternatieve manier van denken over. Op deze manier behouden ze tochnog hun plaats in en band met de subcultuur 87 .Tot slot willen we hier het gebrek aan onderzoek naar vrouwelijke fans aanklagen. Muziek wordt,net als sport, alleen ‘mannelijk’ onderzocht. Volgens Ryan Moore worden vrouwen enkel langs dezijlijn bekeken, bijvoorbeeld als het liefje van een muzikant. Vrouwen die zich toch bezighoudenmet muziek, worden dan weer vooral beoordeeld op hun uiterlijk en hun sexappeal 88 . Dit gaatzeker niet op voor vrouwelijke punks. Zij proberen juist op een nogal ironische manier –overdreven make-up, kapotte netkousen, minirokjes met boots onder – te verzetten 89 . Zo warener bijvoorbeeld heel wat vrouwelijke punkbands, zoals The Slits en The Poison Girls 90 . Vrouwenworden in de wetenschappelijke literatuur over muziek dus onterecht over het hoofd gezien.87 WEINSTEIN (D.). Expendable youth: the rise and fall of youth culture. In: EPSTEIN (J.S.). Adolescents andtheir music: if it's too loud, you're too old. London, Garland, 1994, pp. 78-79.88 MOORE (R.). Friends don’t let friends listen to corporate rock: punk as a field of cultural production. In:Journal of Contemporary Ethnography, 2007, 36, p. 461.89 DAVIES (J.). The future of “No Future”: Punk Rock and Postmodern Theory. In: Journal of popular culture,1996, vol. 29, no. 4, pp. 22-23.90 IBIDEM32

3 Punk“The thing I really like about punk is that anything anybody writes about it is wrong” 913.1 Het ontstaan van punk3.1.1 The Sex Pistols“I am an antichrist, I am an anarchist, don’t know what I want but I know how to get it. I wannadestroy not supply”‘Anarchy in the UK’ van The Sex PistolsDe eerste belangrijke Britse punkband is ongetwijfeld The Sex Pistols. Deze punkband werd razendpopulair en maakte hierdoor het underground fenomeen bij het brede publiek bekend. Vermitsdeze band zo belangrijk is en in de verdere thesis nog vaak aan bod zal komen, zullen we vanaf nude afkorting TSP gebruiken.TSP ontstonden in de zomer van 1975. Malcolm McLaren, eigenaar van de hippe kledingwinkel Sexin Londen, was de manager van deze groep. Vivienne Westwood, zijn vriendin en mede-eigenaresen ontwerpster van de winkel Sex, ontwikkelde het begin van de punkstijl al lang voor hetontstaan van TSP. Deze stijl was gebaseerd op de homoscène 92 . Via TSP probeerden McLaren enWestwood eigenlijk in eerste instantie reclame te maken voor hun winkel 93 . De muzikanten vanTSP waren klanten, kennissen en personeel van McLaren. TSP bestond uit gitarist Steve Jones,drummer Paul Cook, bassist Glen Matlock en zanger Johnny Rotten. In 1977 werd Glenn Matlockvervangen door de beruchte Sid Vicious.Het eerste optreden van TSP was op 6 november 1975 en vond plaats in het Saint Martins College,een kunstacademie in Londen. Dit lijkt raar omdat TSP voornamelijk bestond uit arbeidersjongerenen volgens Frith en Fryer vooral ontstond als een jongerenbeweging die gestuurd werd vanuit hetklassenconflict 94 . Toch is dit volgens Frith en Fryer te verklaren: achter de schijnbare91 ANSCOMBE (I.) en BLAIR (D.). Punk. New York, Urizen Books, 1978, p. 90.92 CROSSLEY (N.). Pretty Connected, The Social Network of the Early UK Punk Movement. In: Theory, Culture& Society, 2008, Vol. 25, 6, p. 94.93 SAVAGE (J.). England’s Dreaming: Anarchy, Sex Pistols, Punk Rock and Beyond. London, Faber and Faber,2002, p. 264.94 FRITH (S.). Sound effects: youth, leisure and the politics of rock. London, Constable, 1983, p. 158., FRYER(P.). Punk and the New Wave of Britisch Rock: Working -Class Heroes and Art School Attitudes. In: PopularMusic and Society, 1985, X, 4, pp. 6-12.33

arbeidersbeweging lag namelijk een hoogopgeleide en bewuste groep van muzikanten. Deze groepbegreep zowel het rockfenomeen als de populaire cultuur 95 . Het is dus een illusie datarbeidersjongeren de klasse achter punk waren. Een mooi voorbeeld hiervan is Joe Strummer,zanger van de punkgroep The Clash. Hij was helemaal geen arbeiderszoon, maar de zoon van eenBritse diplomaat, die opleidingen genoot aan verschillende dure privéscholen. Via dezehoogopgeleide klasse werd een basispubliek vastgelegd, waaraan andere klassen zich later gingentoevoegen. Frith en Fryer nuanceren dus het beeld dat punkers uit de arbeidersklassenontstonden, zoals auteurs als Chambers 96 en Cashmore 97 wel doen uitschijnen.Punk werd echter pas bekend bij het grote publiek op 1 december 1976. Die dag werden TSPgeïnterviewd door Bill Grundy in de Today-show, waarbij heel wat scheldwoorden en vuilbekkerijgebruikt werden. Steve Jones noemde Bill Grundy bijvoorbeeld een dirty fucker, dirty bastard eneen fucking rotter 98 . Dit ‘interview’ duurde slecht 1 minuut en 40 seconden, maar bij deze was hetstereotype beeld van onbeschofte en ontaarde punkers geboren. Andere media sprongenonmiddellijk op dit nieuws, en zo stonden TSP de dag erna op de voorpagina van de Daily Mirror.Dit voorval maakte hen razend populair bij heel veel jongeren. De gegoede klasse keurde TSPdaarentegen onmiddellijk af. Er werden zelfs concerten van de band verboden. McLaren speeldehier volgens Bennett een dubbele rol in, hij wist namelijk heel goed dat hij deze negatievebeeldvorming in zijn voordeel zou kunnen ombuigen. Cash from Chaos noemde Bennett ditfenomeen 99 . Volgens Savage zag McLaren dit gebeuren eerst als een ramp, maar uiteindelijkbesefte hij dat dit de beste reclame was die hij zich kon wensen 100 .Door de grote doorbraak van TSP werden meer en meer jongeren aangetrokken tot depunksubcultuur. Dit is grotendeels verklaarbaar door de grote media-aandacht die punk na hetGrundy-accident kreeg. Doordat punk werd afgebeeld als een subcultuur die voor weerstandstond, waren het vooral jongeren die graag dwarslagen en zich niet wilden aanpassen, die zichmet de subcultuur gingen identificeren 101 .De heisa die TSP veroorzaakten, werd nog groter toen God Save The Queen uitkwam. Deze singlewas een regelrechte aanklacht tegen Queen Elisabeth II, de songtekst lijkt haast een dreigement.De Queen werd, volgens Tillman, in dit liedje eigenlijk aangevallen om zo de hele Britse95 FRITH (S.). Op. Cit., 1983, p. 158.96 CHAMBERS (I.). Urban rhythms. London, Macmillan, 1985, pp. 180-183.97 CASHMORE (E.E.). Op. Cit., 1984, p. 37.98 MOORE (R.). Postmodernism and Punk Subculture: Cultures of Authenticity and Deconstruction. In: Thecommunication Review, 2004, 7, p. 310.; SAVAGE (J.). Op. Cit., 2002, pp. 257-267.99 BENNETT (A.). Cultures of popular music. Maidenhead, Open University Press, 2003, pp. 61-62.100 SAVAGE (J.). Op. Cit., 2002, p. 264.101 CASHMORE (E.E.). Op. Cit., 1984, p. 35.34

gemeenschap uit te dagen 102 . De verdere boodschap achter het liedje was dat jongeren hun eigentoekomst konden maken en niet zomaar moesten geloven wat hen verteld werd.In 1978 splitten TSP. Maar in 1996, 20 jaar na het ontstaan van punk, verenigden TSP zich entrokken ze nogmaals op wereldtour 103 . Dit was echter zonder Sid Vicious, die ondertussen reedsgestorven was aan een overdosis, 4 maanden nadat hij zijn vriendin, Nancy Spungen, haddoodgestoken 104 .Veel andere punkgroepjes ontstonden naar het voorbeeld van TSP, zoals The Damned, The Clash,The Slits, The Buzzcocks, Generation X, The Vibrators, Siouxsie and the Banshee, Subway Sect,Minutemen en Chelsea. Er zijn ook recentere punkbands zoals Green Day en The Offspring 105 .Nick Crossley ziet het ontstaan van punk echter anders. Deze socioloog onderzocht het ontstaanvan punk in het artikel Pretty Connected, The Social Network of the early UK Punk Movement enhechtte hierbij veel belang aan netwerken. Eén punkband is volgens Crossley onmogelijk in staatom zo’n beweging in gang te zetten. Volgens hem brachten TSP, The Clash, Siouxsie and theBanshees en the Damned sámen punk in kaart. Hij bestudeert in dit werk het aantal belangrijkepersonen in de beginjaren van punk en komt zo tot 46 actoren die nauw met elkaar verbondenwaren. Dit was volgens hem wel voldoende om een punkscène te creëren. Crossley spreekt hierover de diameter van een netwerk. Hiermee bedoelt hij het pad, de afstand of het aantal relatiesvan 1 persoon naar de andere. Ook de media waren volgens hem belangrijk in het verspreiden vande punkbeweging 106 . Naast Crossley stelt ook Martin dat netwerk een belangrijk gegeven is als wehet muziekfenomeen willen begrijpen. Martin, die zijn onderzoeken deed vanuit een sociologischstandpunt, argumenteert dat we naar de collectieve actie moeten kijken als we muziek willenbestuderen. Voor hem is vooral de interactie tussen de verschillende actoren heel belangrijkbinnen een muziekscene 107 .3.1.2 Economische crisisDe Britse media zagen een connectie tussen de economische crisis en TSP. Men zag in desongteksten politieke antwoorden op deze crisis en de bijhorende stijgende graad vanwerkloosheid 108 . De Britse economie zat namelijk vanaf 1960 in een neerwaartse spiraal en er102 TILLMAN (R.H.). Op. Cit., 1980, p. 168.103 McLOONE (M.). Punk Music In Nothern Ireland: The Political Power of ‘What Might Have Been’. In: IrishStudies Review, 2004, Vol. 12, No. 1, p. 29.104 MOORE (R.). Op. Cit., 2004, p. 315.105 DOUBLE (O.). Punk Rock as popular theatre. In: New Theatre Quarterly, 2007, 23, 1, pp. 35-48.106 CROSSLEY (N.). Op. Cit., 2008, pp. 91-102.107 MARTIN (P.J.) Sounds and society: themes in the sociology of music. Manchester, University Press, 1995.;MARTIN (P.J.). Music and the Sociological Gaze: Art Worlds and Cultural Production. Manchester, UniversityPress, 2007.108 TILLMAN (R.H.). Op. Cit., 1980, pp. 167-169.35

waren maar liefst 1,5 miljoen werklozen, waarbij vooral arbeidersjongeren door de crisis geraaktwerden 109 . Deze jongeren werden enerzijds aangemoedigd om te consumeren (bijvoorbeeld doortelevisiereclame), maar door de economische crisis (stijgende werkloosheidsgraad gekoppeld aaneen prijsinflatie) hadden ze anderzijds niet genoeg financiële middelen om ook werkelijk teconsumeren. Hiervoor gebruikte Cashmore de termen luxury gap of tantalus syndrome 110 .Jongeren en consumptie was in de ontstaansperiode van punk dus een groot probleem. Dit blijktook uit het Vlaamse werk Jeugd en Popmuziek van De Meyer, Hendriks en Fauconnier, over hetconsumptiegedrag van jongeren in 1979 (3 jaar na het ontstaan van punk in Vlaanderen). Zijnamen een enquête af bij de schoolgaande jeugd, waaraan in totaal 1847 scholierendeelnamen 111 . Hun bevindingen worden veralgemeend naar jeugd tussen 12 en 19 jaar. Hierbijmoeten we wel nuanceren dat dit eigenlijk niet correct is, vermits ze enkel schoolgaande jongerenhebben geïnterviewd, in een tijd dat het nog gebruikelijk was dat jongeren vanaf 16 jaar stoptenmet school.Uit de gegevens van De Meyer, Hendriks en Fauconnier bleek dat ook Vlaamse jongeren opfinancieel vlak problemen kenden. Bijna 1/4 e van de correspondenten kreeg tussen 101 en 200Belgische frank per week, 1/5 e kreeg slechts tussen 51 en 100 frank. Meer dan de helft van deondervraagde jongeren had minder dan 300 frank beschikbaar per week. Daarom zocht 40% vande jongeren een manier om extra geld te verdienen. Om een idee te geven: een single koste in dietijd ongeveer 90 frank, voor een LP moest men al 250 tot 300 frank neertellen. Voor de helft vande jongeren was dit dus het budget van een volledige week.TSP en andere punkbands werden dus vaak gezien als een politiek protest tegen de overheid, demaatschappij en de economische crisis. Punk ontstond namelijk in een tijd van economischestagnatie. In Groot-Brittannië kwam rond deze tijd Thatcher aan de macht, in Amerika was ditReagan. Bovendien kwamen de bewegingen van de jaren ’60 tot hun einde. Savage schreef op heteinde van zijn boek England’s dreaming: anarchy, Sex Pistols, punk rock and beyond dat punkerstegen dit alles “nee” zeiden 112 . Volgens Lawrence Grossberg wordt geschiedenis inderdaadgemaakt door diegenen die “nee” zeggen, maar worden revoluties gecreëerd door diegene die “ja”zeggen. Punk zei volgens hem wel “nee” tegen de situatie zoals ze was, maar ze kon helaas geenalternatief bieden 113 .109 MOORE (R.). Op. Cit., 2004, p. 310.110 CASHMORE (E.E.). Op. Cit., 1984, p. 80.111 DE MEYER (G.), HENDRIKS (A.) en FAUCONNIER (G.). Jeugd en Popmuziek. Leuven, KUL, 1980, p. 5, p. 12,pp. 92-96, pp. 107-112.112 SAVAGE (J.). Op. Cit., 2002, p. 541.113 GROSSBERG (L.). We gotta get out of this place: popular conservatism and postmodern culture. New York,Routledge, 1992.36

Zelf hebben TSP echter nooit gezegd dat hun liedjes bedoeld waren als politiek protest. Ze hebbenbovendien eveneens liedjes geschreven die over minder zware thema’s gingen. TSP zagen zichzelfeerder als antisociaal dan als politiek 114 . Frith bespreekt deze ontkenning wel, maar stelt dat hetniet draait rond de intenties van TSP, maar rond de situaties die door hen gecreëerd werden.Volgens Frith doen TSP, al dan niet bewust, wel degelijk aan culturele politiek 115 .The Clash, een andere belangrijke punkband uit de beginjaren, gaf wel toe dat er politiekeprincipes verbonden waren aan hun ideologie. Zo zei Joe Strummer: “I think people ought to knowthat we’re anti-fascist, we’re anti-violence, we’re anti-racist and we’re procreative. We’re againstignorance” 116 . Toen Strummer in 2002 stierf, herleefde punk. En ook zijn ideologie, die helaas noggeen werkelijkheid was geworden, herleefde 117 . Ook andere punkbands hadden duidelijk eenpolitieke visie. Naast The Clash kaartten ook andere bands, zoals Stiff Little Fingers en The TomRobinson Band, bepaalde politieke kwesties aan in hun songteksten. Thema’s die aan bod kwamenwaren bijvoorbeeld de oorlog in Nicaragua, racisme, seksisme, Noord-Ierland en homoseksualiteit.Volgens Jude Davies speelden ook veel punkbands die geen politieke songteksten haddenbenefietoptredens. Daarnaast was er nog Rock Against Racism, een organisatie die gepromootwerd door de socialistische partijen 118 .Volgens Jude Davies is dit echter typerend voor de tweede golf van punk. De eerste golf van punk(die hij duidde van 1976 tot 1978) was meer individualistisch, het waren de punkers ná 1978 diepolitiek actief werden 119 . Ook een onderzoek van Hansen en Hansen uit 1991 geeft aan dat punkaan politiek gelinkt kan worden. Volgens Hansen en Hansen wantrouwen punkfans de overheidnamelijk significant meer dan fans van andere genres 120 .3.2 De punkstijl3.2.1 Pogingen tot definiërenWat punk is, is niet makkelijk te definiëren. Het is vrij problematisch om de stijl van punk teomschrijven. Er zijn namelijk veel varianten, zeker als we naar verschillende streken en tijdenkijken. Volgens Crossley is de makkelijkste manier om hier een antwoord op te geven hetdefiniëren van het netwerk 121 . Punkers in Vlaanderen in 2009 zijn dan de groep mensen die spelen114 TILLMAN (R.H.). Op. Cit., 1980, p. 168.115 IDEM, pp. 167-169.116 TOBLER (J.). NME’s Rock ’n Roll Years. S.l., Hamlyn, 1992, p. 295.117 McLOONE (M.). Op. Cit., 2004, p. 31.118 DAVIES (J.). Op. Cit., 1996, p. 9.119 IDEM, p. 15.120HANSEN (C.H.) en HANSEN (R.D.). Schematic information processing of heavy metal lyrics. In:Communication Research, 1991, 18, pp. 373 – 411.121 CROSSLEY (N.). Op. Cit., 2008, pp. 92-93.37

in punkbandjes of als publiek naar punkoptredens gaan. Diverse onderzoeken hebben pogingengedaan om verschillende aspecten van de punkstijl nader te omschrijven.Punk kende heel wat invloeden van andere sub- en jeugdculturen. Crossley ziet hoe rock ’n roll,glam rock, pub rock, reggae en de Amerikaanse garage scène punk beïnvloedden 122 . Ook Hebdigestelt dat punk zwaar beïnvloed werd door verschillende, uiteenlopende subculturen. Zo ziet hij hoepunk onder andere invloed ondervond van reggae en de Britse West-Indische cultuur. Ook deverschillende regio’s hebben elkaar beïnvloed. Amerikaanse punk reikte bijvoorbeeld hetminimalistische esthetische dan weer aan. Britse rockers als David Bowie brachten het nihilisme inpunk. Nothern Soul op zijn beurt (een muziek- en dansbeweging die uit de Britse mods voortkwamin Noord-Engeland in de late jaren 60) bracht de snelheid in punk, en dit zowel in het dansen als inde drugs 123 . Dit alles samen leidde tot het beeld dat we tegenwoordig hebben van punk: hetgebruik van veiligheidsspelden in de kleding en huid, het spugen van het publiek op bands, desnelle muziek en de gevatte teksten.Het is dus door het samenvoegen van heel wat invloeden dat we komen tot een nieuwesubcultuur. De samenstelling van deze verschillende culturele elementen gebeurt niet willekeurig,maar met het oog op de creatie van eenheid. Deze eenheid wordt gevormd door structuren,waarden en culturele symbolen 124 . Subculturen hergebruiken deze codes dus om een specifiekesubcultuur te creëren 125 .De hier volgende poging om de punkstijl te definiëren is gebaseerd op Crossley, die het echter welmeer specifiek heeft over de Britse stijl in de beginjaren van punk. Volgens hem kenmerkte dezestijl zich door de veiligheidsspelden die zowel in de kleding staken als in de huid, als een vorm vanjuwelen. Daarnaast gebruikten punkers veel kenmerken uit het seksuele in hun stijl, zoalsbondage. Ook ziet hij het veelvuldige gebruik van provocatieve symbolen, waaronder het ‘duivelse’kruis, de omcirkelde ‘A’ die stond voor anarchisme en het hakenkruis. Hun haar was meestalgeverfd, in stekels en kort, dit laatste als een tegenreactie op de hippies. Om dezelfde redendroegen punkers geen brede broeken, maar eerder rechte en meer spannende exemplaren. Hetbelangrijkste aan de punkstijl is echter de Do-It-Yourself mentaliteit, het idee dat iedereen zijneigen look zou moeten creëren 126 , maar hier komen we later op terug.Vrouwelijke punks droegen, volgens Jude Davies, meestal korte rokjes, visnetkousen en zwarebotten. Hun ogen werden donker opgemaakt. Volgens haar probeerden punkmeisjes hiermee opironische wijze verzet te bieden tegen het gegeven dat vrouwen als lustobjecten werden gezien 127 .122 IBIDEM.123 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, pp. 74-99.124 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 385.125 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, p.79.126 CROSSLEY (N.). Op. Cit., 2008, pp. 92-93.127 DAVIES (J.). Op. Cit., 1996, pp. 22-23.38

De punkmuziek was luider, lawaaieriger en sneller dan men gewoon was 128 . Of zoals TSP het in1976 zelf verwoordden “We’re not into music, we’re into chaos” 129 . Er werd beweerd dat men geenmuzikaal natuurtalent moest zijn om punkmuziek te maken. Zo beweert Steve Jones dat SidVicious eigenlijk geen fucking noot kon spelen 130 . TSP, en andere punkbands zoals the Ramones,maakten gebruik van dit amateuristische imago, ook al waren sommigen onder hen eigenlijk vrijcompetent 131 .Bennett Andy, professor in de communicatie, populaire cultuur en film, schreef het werk Punk’sNot Dead: The Continuing Significance of Punk Rock For An Older Generation of Fans. In dit artikelwordt de punkstijl van oudere punks in het Zuidoosten van Engeland in 2002-2003 omschreven.Hierin zien we veel verschillen met de voorgaande beschrijving, wat aangeeft dat de punkstijlverschillende vormen kan aannemen en het dus eigenlijk onmogelijk is deze stijl eenduidig tedefiniëren. De punks die Bennett onderzocht hadden vaak piercings en tatoeages, maar warenvoor de rest vrij neutraal gekleed. Ze droegen meestal een eenvoudige strakke jeans en eenvestje. Sommigen droegen enkel zwart 132 . Ook de optredens zijn volgens Bennett door de jarenheen veranderd. Zo zijn de fenomenen skydiving (van het podium in het publiek springen) encrowd surfing (mensen die door het publiek opgeheven worden en naar voren en achter bewogenworden) vrij recent 133 .De punkstijl is door de jaren heen duidelijk veranderd. Het is moeilijk om de ruwe, bozepunkmuziek van de eerste generatie nog te vergelijken met de huidige, veel vrolijkere punkliedjes.Daarnaast was de stijl in 1977 nog vrij anarchistisch, met de typische Do-It-Yourself mentaliteit.Later kwam punkkleding echter in de winkels, wat eigenlijk haaks staat op de Do-It-Yourselfdenkwijzevan de beginjaren 134 . Toch zijn Do-It-Yourself en bricolage de belangrijksteeigenschappen van punk, die in de meeste varianten terugkomen.128 MOORE (R.). Op. Cit., 2004, p. 312.129 BACON (T.). London Live. London, Miller Freeman Books, 1999, p. 128.130 TEMPLE (J.) (Director). The Filth and the Fury. UK/USA, FilmFour, 2000.131 MOORE (R.). Friends don’t let friends listen to corporate rock: punk as a field of cultural production. In:Journal of Contemporary Ethnography, 2007, 36, p. 446.132 BENNETT (A.). Punk’s Not Dead: The Continuing Significance of Punk Rock For An Older Generation of Fans.In: Sociology, 2006, 40, p. 225.133 IDEM, p. 231.134 McLOONE (M.). Op. Cit., 2004, p. 31.39

3.2.2 Bricolage en Do-It-YourselfEen belangrijke stijleigenschap van punk is bricolage. Deze term werd eerder al gebruikt doorLévi-Strauss, een Franse antropoloog. Hiermee bedoelt hij een soort geknutsel, waarbij iemandbestaande materialen, symbolen of artefacten gebruikt om daarmee zijn eigen constructies temaken. Ook Cultural Studies gebruikt dit begrip voor het herschikken van eerdere betekenissen innieuwe contexten 135 , een typische eigenschap van het postmodernisme 136 . Zo ontleende depunkstijl kenmerken van vorige subculturen, waarbij een mooi voorbeeld het dragen van boots oflaarzen is, wat overgenomen werd van de Skinheads 137 . Punk distantieerde zich op andere vlakkenen niveaus dan weer net van deze subcultuur. Andere voorbeelden van subculturen die punkbeïnvloed hebben, werden reeds eerder besproken. Volgens Ryan Moore, een socioloog dieonderzoek deed rond thema’s als populaire cultuur, jongerencultuur en sociale bewegingen,recycleren punks culturele beelden op een ironische en reflexieve manier. Ze doen dit volgens hempuur om te choqueren 138 .Nog een belangrijke stijleigenschap van punk is de Do-It-Yourself mentaliteit. Deze mentaliteitvindt je ook terug in andere subculturen, zoals bij de mods. Jongeren uit de punksubcultuurmaken zelf fanzines en richten onafhankelijke platenmaatschappijen op 139 . De fanzines bevattenmeestal interviews met muzikanten, talrijke recenties van CD’s en goedkope advertenties vooronafhankelijke platenfirma’s. De fanzines zijn, volgens Moore, heel belangrijk in het vormen vaneen punkscène en met betrekking tot subcultureel kapitaal, omdat punkfans hier met elkaar indiscussie kunnen treden over wat en wie al dan niet punk is 140 . Daarnaast is het opstarten van eeneigen punkband typisch aan de Do-It-Yourself mentaliteit. Door het amateuristische imago kunnenook jongeren zonder al te veel muzikale voorkennis een punkband vormen. Of in de woorden vanJon Holmstrom:“Any kid can pick up a guitar and become a rock ’n roll star, despite or because of his lack ofability, talent, intelligence, limitations and/or potential, and usually do so out of frustration,hostility, a lot of nerve and a need for ego fulfilment” 141135 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, pp. 381-382.136 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, pp. 338–339.137 CURTIS (J.). Rock eras: interpretations of music and society, 1954-1984. Ohio, Bowling Green StateUniversity Popular Press, 1987, p. 310.138 MOORE (R.). Postmodernism and Punk Subculture: Cultures of Authenticity and Deconstruction. In: Thecommunication Review, 2004, 7, p. 307.139 IBIDEM.; MOORE (R.). Friends don’t let friends listen to corporate rock: punk as a field of culturalproduction. In: Journal of Contemporary Ethnography, 2007, 36, p. 439.140 MOORE (R.). Friends don’t let friends listen to corporate rock: punk as a field of cultural production. In:Journal of Contemporary Ethnography, 2007, 36, p. 453.141 LEBLANC (L.). Pretty in punk: Girls’ gender resistance in a boys’ subculture. New Brunswick, RutgersUniversity Press, 1999, p. 35.40

Tot slot slaat de Do-It-Yourself ook op de kleding. Doordat de materialen van punkkledij goedkoopwaren (zo werd er zelfs plastiek gebruikt), kon elke punkjongere zijn/haar eigen kleding maken 142 .3.3 Geografische verschillen3.3.1 Globalisering van muziekgenresBennett spreekt in verscheidene werken van translokale of transregionale subculturen. Hijomschrijft transregionale muziek als muziek met een hoge energie die zich over regionale grenzenheen verspreidt. Transregionale muziek kan men volgens hem zelfs globale muziek noemen. Degrensoverschrijding van muziek wordt volgens hem verhoogd door het medialandschap. Mediakunnen namelijk de muziek tonen aan een grote hoeveelheid personen. Deze mediagebruikerskunnen dan zelf de keuze maken deze stijl al dan niet over te nemen 143 .Ook Barker ziet dat goederen, betekenissen en identiteiten steeds makkelijker over grenzen heenbekend raken door de verbeterde communicatietechnologieën. Subculturen, betekenissen entekens zijn dus niet meer zo plaats- of landgebonden als vroeger. Muzieksoorten, zoalsbijvoorbeeld rap en salsa, raken over heel de wereld bekend 144 . Ook punk hoort in dit rijtje thuisen raakte via de massamedia globaal verspreid. Zo werd de punkstijl en de hieraan verbondenideologie in het voormalige Oostblok door vele jongeren overgenomen, en werd punk een aantaljaren geleden ook populair in China 145 . Deze verspreiding wordt eigenlijk gestuurd door decultuurindustrieën. Zo spelen de media in op het fenomeen en wordt de kledij overgenomen doorwinkelketens.Jeugdculturen komen ook ons land dus hoofdzakelijk binnen via media die erover berichten en demode-industrieën die hierop inspelen. Doordat jeugdculturen in eerste instantie bekend raken viade media, lijken ze hier een minder grote bedreiging dan het geval was in het land van herkomst.Jongeren uit subculturen worden hier eerder afgebeeld als een vreemd of exotisch volkje, enminder als een groep jongeren die de heersende orde bedreigt. De confrontatie met dezesubculturele jongeren is hierdoor minder scherp. Mensen zijn namelijk al bekend met deze stijldoordat men er op voorhand over gehoord heeft via de media. Hierdoor is men eigenlijk alvertrouwd met de jeugdcultuur vooraleer deze echt ingeburgerd geraakt. Maar we mogen ook nietvergeten dat de berichtgeving in de media over het algemeen vrij negatief is, zoals eerder142 LETTS (D.) (Director). The Clash: Westway to the World. SMV Enterprises, 2000.143 BENNETT (A.). Cultures of popular music. Maidenhead, Open University Press, 2003, p. 196.; BENNETT (A.).Consolidating the Music Scenes Perspective. In: Poetics, 2004, 32, 3-4, pp. 223–234.; O’CONNOR (A.). Localscenes and dangerous crossroads. In: Popular Music, 2002, 21, 2, pp. 225-236.144 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 334.145 MEURIS (S.). Punks In Peking. In: Mao Magazine, 2001, nr. n6, pp. 22-25.41

aangehaald. Hierdoor ontstaat toch nog steeds een vrij negatieve connotatie. Toch blijft er eengroot verschil met het land van herkomst, waar de jeugdculturen veel onverwachter lijken teontstaan.Deze snellere aanvaarding komt bovendien ook door de overname van de stijl door modeindustrieën.Doordat commerciële bedrijven zich gaan richten op de jeugdstijl en deze importeren,wordt deze stijl meer aanvaard. Volgens De Hart en Janssen worden subculturen eigenlijkontkoppeld van hun sociale basis door de aandacht van de media en de beïnvloeding van demode-industrie 146 .3.3.2 Regionale verschillen in punkBij deze globalisering van muziekstijlen mogen we echter niet vergeten dat de overname vanjeugdstijlen van land tot land en van streek tot streek niet zonder aanpassingen gebeurt. De stijlen het consumptiegedrag worden namelijk aangepast aan de sociale en culturele context in denieuwe regio. Hierdoor verandert vaak niet enkel de stijl, maar ook de volledige betekenis van desubcultuur. Het is dus zeker belangrijk om Vlaanderen apart te onderzoeken in de studies vansubculturen. We willen hier nogmaals graag verwijzen naar het werk Subculture, the meaning ofstyle van de auteur Hebdige. We hebben dit werk al vrij uitvoerig besproken in het stuk oversubculturen, maar ook in dit deel willen we het kort even aanhalen. Volgens Hebdige ondervond deBritse punk onder andere invloed van de Ramones en de Amerikaanse punk. In zijn werk wordende Britse en de Amerikaanse punk heel sterk gescheiden. Doordat veel auteurs op zijn bevindingenverdergingen, onderzochten ook zij deze twee vormen van punk strikt afzonderlijk, wat een beeldopleverde zowel van heel wat wederzijdse invloeden, als van veel verschillen tussen beide vormenvan punk 147 . Zo werd de Britse punk veel meer besproken in de media, ze was gewelddadiger ende songteksten waren meer politiek geladen dan haar Amerikaanse versie 148 . Naast deze werkenzijn nog meerdere onderzoeken gebeurd die aantonen dat punk in verschillende landen op eenverschillende manier tot uiting komt. Veel werken focussen zich niet meer enkel op deAmerikaanse en Britse punkscène, maar onderzoeken andere regio’s 149 .Het werk Punk and Globalization: Spain and Mexico van Alan O’Connor is hier een voorbeeld van.In dit werk worden de Spaanse en Mexicaanse punkcultuur met elkaar vergeleken, waarbijverschillen in toegang tot radiostations, kledingstijl en muzikale performances aan het licht komen.146 DE HART (J.) en JANSSEN (J.). De betekenis van jeugdstijlen voor de politieke meningsvorming vanjongeren. In: Sociologische gids, 1991, 38, 3, p. 373.147 CROSSLEY (N.). Op. Cit., 2008, p. 93.148 CURTIS (J.). Op. Cit., 1987, p. 307.; FRYER (P.). Punk and the New Wave of Britisch Rock: Working -ClassHeroes and Art School Attitudes. In: Popular Music and Society, 1985, X, 4, p. 4.; TILLMAN (R.H.). Op. Cit.,1980, pp. 167-168.149 McLOONE (M.). Op. Cit., 2004, pp. 29-38., O’CONNOR (A.). Punk and Globalization: Spain and Mexico. In:International Journal of Cultural Studies, 2004, 7, pp. 175-195.42

Volgens O’Connor gebeurt de overname van culturele goederen zoals punk door verschillendelanden en streken op ongelijke en ongebalanceerde wijze. Zo is er nog steeds de Amerikaansedominantie, eenvoudigweg omdat zij meer economische middelen hebben. Hierdoor zijn deAmerikaanse punkbands alomtegenwoordig, met de Europese punk op een tweede plaats in dezedominantie. Internet versterkt deze ongebalanceerde en ongelijke stroming van de dominante,rijke landen naar de andere landen. Volgens Appadurai kunnen we de internationale stromingenniet volledig omschrijven omdat de landen op een complexe manier met elkaar in interactietreden. Hierdoor zijn de resultaten volgens hem onvoorspelbaar 150 .O’Connor concludeert in zijn werk dat we punk kunnen zien als een internationale beweging, maardat lokale aspecten wel belangrijk blijven 151 . Dit is volgens mij de conclusie die we uit heel dit deelover geografische verschillen in punk kunnen trekken. We kunnen de bevindingen vanAmerikaanse of Britse punk in de jaren ’70 niet zomaar veralgemenen naar de Vlaamse situatieanno 2009. Punk kan namelijk heel wat aanpassingen hebben ondergaan sinds het ontstaan.Daarnaast kan het in een Vlaamse context volledig anders tot uiting komen dan in Britse ofAmerikaanse context. Zoals Barker opmerkt maakt globalisering een jeugdcultuur niet homogener.Culturele ontwikkelingen worden integendeel juist chaotischer en uitgebreider omdat jongeren hierop een creatieve manier mee omgaan en deze culturele uitingen aanpassen aan de eigen, lokalesituatie 152 .3.4 Besluit theoretisch deelVanuit het theoretisch kader kunnen we dus besluiten dat punk een grote variatie kent doorheende tijd en vooral over verschillende plaatsen in de wereld. Daarom is het van belang omafzonderlijk onderzoek te doen naar de Vlaamse situatie, waaraan we met deze thesis trachten bijte dragen. De vraag die we ons in deze thesis dus stellen, is waarom Vlaamse punkjongeren zichde dag van vandaag met punk gaan identificeren. Zijn hun frustraties dezelfde als deze van deeerste punkers in Groot-Brittannië of liggen de kaarten nu helemaal anders?Punk ontstond in de jaren ’70 namelijk als een tegenreactie op de economische crisis. Er was in dietijd een economische depressie en er was veel werkloosheid onder de jongeren. Deze crisisresulteerde in de verkiezing van politieke machten als Thatcher en Reagan. Punk verzette zichhiertegen. De dag van vandaag is er natuurlijk heel wat veranderd in zowel de politiek als deeconomie, hoewel we ook nu een economische crisis doormaken. Hoe vertaalt dit alles zich in depunkideologie van punkers in 2009?150 APPADURAI (A.). Modernity at large: cultural dimensions of globalization. Minneapolis, University ofMinnesota Press, 1997, p. 31, pp. 49-50.151 O’CONNOR (A.). Op. Cit., 2004, pp. 175-176, p. 190.152 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 333.43

Ook de punkstijl zagen we doorheen de jaren veranderen. Dus ook in Vlaanderen kan deze stijlzich nu heel anders manifesteren.Daarnaast zagen we in het theoretisch kader heel wat werken over subculturen, jeugdculturen enpopulaire culturen. Werken hierover zijn meestal vrij algemeen en niet specifiek toegepast oppunk. Dus ook dit zullen we na ons onderzoek proberen verder uit te diepen. Subculturen kunnenontstaan als verzet of kunnen als middel dienen om een eigen identiteit aan te maken. Eenbelangrijke vraag die echter onbeantwoord bleef in dit hoofdstuk, was de vraag waarom punkerszich juist verzetten. Volgens sommige auteurs doen ze dit vanuit het generatieconflict, volgensanderen vanuit het klassenconflict. Nog andere auteurs halen dan weer een soort globaleontevredenheid met betrekking tot de samenleving aan. Omdat de auteurs het hier niet over eensraken, kunnen we ons hier niet over uitspreken na het theoretische deel. Ook deze vraag zullen wedus tijdens het onderzoek wel in het achterhoofd houden en eventueel proberen te beantwoorden.Ook zagen we in het hoofdstukje over populaire culturen dat auteurs als Adorno en Horkheimer deconsument van populaire cultuur als passief zien. Later onderzoek van auteurs van CulturalStudies ziet dit anders, en stelt dat de consument op een actieve manier omgaat met de tekensbinnen populaire cultuur. We stellen ons de vraag hoe dit nu echt binnen de punkcultuur in elkaarzit? Daarnaast stellen we ons de vraag of we punk wel binnen populaire cultuur kunnen plaatsen.Volgens de definitie van Frith hoort alle muziek onder deze term thuis, buiten klassieke muziek envolksmuziek. Punk zou dus ook onder populaire muziek vallen. We zagen echter in het theoretischdeel reeds dat punk zich probeert te verzetten tegen mainstream. In welke mate kunnen we punkdan onder populaire muziek of populaire cultuur plaatsen?Daarnaast zou punk een vorm zijn van een jeugdcultuur, en dus vooral leven binnen de jeugd.Vermits punk ontstaan is eind jaren ’70 en sindsdien volgens sommigen ‘uitgestorven’ is, is hetnatuurlijk interessant om na te gaan in welke mate dit nog het geval is.Na dit theoretisch deel blijven dus een aantal vragen onbeantwoord. Leeft punk nog in 2009 inVlaanderen? Hoe komt dit dan tot uiting? Kunnen we in dit opzicht spreken van een scene? Zittenin deze scene voornamelijk jongeren of gaat het om oudere punkers die punk werden in debeginjaren en sindsdien trouw zijn gebleven aan deze subcultuur? Waarom identificeren jongerenzich met punk? Is er nog steeds sprake van verzet, en zo ja: waarom verzetten punkers zich? Is ereen link tussen punk en de economische crisis? Hoe belangrijk is plezier binnen deze subcultuur?Hoe kunnen we de punkstijl omschrijven anno 2009? Hoe is de relatie tussen punk en media dedag van vandaag geëvolueerd? Gaan punkers op een kritische manier om met media of kunnen wehen toch eerder onder passieve gebruikers plaatsen? Kunnen we punk plaatsen onder populairecultuur of zet het zich toch eerder af tegen deze muzieksoort?Op deze vragen zullen we in het empirische deel een antwoord trachten te geven.44

4 Empirisch onderzoek4.1 MethodologieHet doel van deze thesis is te onderzoeken wat punk in Vlaanderen anno 2009 betekent voorpunkers zelf. Zoals in het theoretische deel reeds aangehaald werd, beargumenteert Willis dat wejongerenculturen niet op een positivistische manier kunnen benaderen. Volgens hem moeten wede subjectieve kijk van deze jongeren zelf bevragen als we een jongerencultuur proberen tebegrijpen 153 . Het afnemen van interviews met punkers is bijgevolg de meest geschikte manier omdeze onderzoeksvraag in te vullen.Hoewel de kwalitatieve methodologie nog steeds erg onder kritiek staat, wordt dergelijk onderzoekde laatste jaren steeds meer beschouwd als een volwaardige wetenschappelijke benadering. Eeneerste eigenschap van kwalitatief onderzoek is dat het vaak een explorerend karakter heeft, watpositief is wanneer er nog weinig over een bepaald fenomeen bekend is. Kwalitatief onderzoekkenmerkt zich daarnaast als inductief, wat betekent dat het zich richt op het doorgronden van deessentie van het probleem. Het kijkt dus verder dan de categorisering van de verschillendecomponenten, iets wat kwantitatief onderzoek doet. Bijgevolg kan het gebruikt worden teraanvulling van kwantitatief onderzoek. Ook kan gezegd worden dat kwalitatief onderzoekbehoudend is. Dit wil zeggen dat kwalitatief onderzoek het individu binnen de socialeomstandigheden houdt, wat bijvoorbeeld gedaan wordt door de letterlijke bewoordingen van derespondenten te gebruiken 154 .Kwalitatief onderzoek is voor onze probleemstelling dus zeker aangeraden. In eerste instantie is erveel bekend over punk in Groot-Brittannië en over punk in de jaren ’70, maar is er heel watminder bekend over punk in Vlaanderen anno 2009. Dit onderzoek heeft dus een explorerendkarakter. Daarnaast willen we een beter inzicht krijgen in de leefwereld van punkers, watlogischerwijze inhoudt dat we punkers zelf moeten bevragen. Hun mening is hierbij erg belangrijk.Verder is kwalitatief onderzoek subjectief, vermits het kijkt naar de subjectieve realiteit vanuit hetgezichtspunt van de informant. Hierdoor krijgt dergelijk onderzoek soms negatieve kritiek. Tenslotte heeft deze benadering een beperkte externe geldigheid omdat hij gebonden is aan deomgeving en de interpretatie van die omgeving door de informant. Ook dit zorgt voor kritiek 155 .Kwalitatief onderzoek is dus nog steeds heel vatbaar voor kritiek. Een van de bezwaren is dat deonderzoeker binnen dit soort onderzoek een belangrijke rol speelt en zo de resultaten kanbeïnvloeden. Daarnaast vertrekt kwalitatief onderzoek vanuit de subjectieve realiteit van de153 WILLIS (P.). Op. Cit., 1974, pp. 6-7.154 ANDERSON (J.A.). Communication Research: Issues and methods. New York, McGraw-Hill, 1987, pp. 245 –253.155 IBIDEM.45

informant. En interviews kunnen niet als neutrale bronnen beschouwd worden. Het zijn geen purereconstructies van feiten, maar verhalen en beschrijvingen die worden geconstrueerd tijdens hetinterview en mee gemaakt worden door de interviewers 156 . Door deze kenmerken is kwalitatiefonderzoek niet veralgemeenbaar, zoals bij kwantitatief onderzoek wel het geval is. Dit wordt doorveel mensen als een groot nadeel beschouwd. Toch wordt kwalitatief onderzoek steeds meeraanvaard en gebruikt dankzij de positieve kenmerken die hierboven reeds besproken zijn.4.2 Verloop onderzoekOnze doelgroep waren Vlaamse personen die zich de dag van vandaag identificeren met de termpunk. We hebbeh onze respondenten gevonden via internet en kennissen. Via internet vonden weeen aantal punkers langs de site ww.punkrock.org. Op deze internationale site, die aan bod kwamin het werk “Punk and Globalization: Spain and Mexico” 157 , kan je punkfans of punkbands zoekenper land. Daarnaast hebben we via de site ww.europunk.net Vlaamse punkbandjes gemaild met devraag of ze mee wilden werken aan deze thesis 158 . Via deze twee sites hebben we een vijftigtalmails verstuurd, waarop we 6 positieve reacties kregen. Daarnaast kenden we iemand dievertrouwd is met de punkscene en ons met een aantal mensen in contact kon brengen. Gelukkigwaren de respondenten heel enthousiast en hielpen ze ons aan gegevens van andere punkers. Viahen hebben we dus onze andere correspondenten gevonden.Deze manier van informanten zoeken, noemt men ook wel de sneeuwbalmethode. Er werd in ditonderzoek niet gestreefd naar representativiteit, maar veeleer naar de mening van de punkerszelf. Hierdoor was het niet nodig om een representatieve en aselectieve steekproef te maken. Desneeuwbalmethode is een handige manier om snel respondenten te vinden en kan handig zijn instudies waarin sociale structuren en de samenleving een belangrijke rol spelen. Dat is in ditonderzoek zeker het geval, vermits het om een subcultuur gaat.De plaats van de interviews varieerde, omdat de punkers gevraagd werd om zelf een plaats tekiezen om af te spreken. Bijgevolg zijn de interviews doorheen heel Vlaanderen afgenomen incafés, in een punkwinkeltje, bij de respondenten thuis, aan stations, op een punkfestival en in eengekraakt klooster. We werden overal heel erg vriendelijk en hartelijk onthaald. Alle punkers warenenthousiast om mee te werken en er waren nooit problemen.Er was een grote diversiteit tussen de punkers onderling waardoor de interviews ook groteverschillen kenden qua verloop en duur. Het kortste interview nam 42 minuten in beslag, terwijlhet langste interview 105 minuten duurde. Jerom en Fred, twee anarchistische punkers uit hetkraakpand, hadden nadien nog een optreden, zodat we hen wegens tijdsgebrek samen156 HOLSTEIN (J.A.) en GUBRIUM (J.F.). Active interviewing. In: WEINBERG (D.). Qualitative research methods.Malden, Blackwell Publishers, 2002, p. 113.157 O’CONNOR (A.). Op. Cit., 2004, p. 182.158 Voor de volledige mail: zie bijlage pp. 2-4.46

geïnterviewd hebben. Ook met Timothy, Tom en Erika hebben we na afloop van de individueleinterviews nog een kort focusinterview afgenomen.Elk interview werd opgenomen op een voice recorder zodat hier later een transcript vanuitgeschreven kon worden. Daarnaast hebben we voor de transcriptie telkens kort de situatiegeschetst. We leggen hierin uit waar we afspraken en hoe de respondent gekleed was. Plaatsen alseen kraakpand, een punkfestival en een punkwinkel zijn toch van belang en interessant voor ditonderzoek, net zoals uiterlijke kenmerken.Aan de hand van de transcripten is een thema-analyse uitgevoerd. Deze thema-analyse is gebeurdvolgens de richtlijnen van Baarda, De Goede en Teunissen 159 . Aan de hand van de resultatenhiervan zullen we ten slotte in een kort besluit een antwoord trachten te geven op de vraagstellingvan ons onderzoek.4.3 RespondentenVoor dit onderzoek hebben we uiteindelijk in totaal 13 personen kunnen interviewen: Luc, MarliesStarfucker, Thomas, Timothy, Tom, Erika, Poepoes (dit is haar bijnaam, haar echte naam is onsonbekend), Fred, Jerom, Tim, Malika, Cartouche en Johan.Luc is een 42-jarige man, afkomstig uit Eksel en werkloos. Luc leerde punk kennen op zijn achtsteen was er dus vanaf de beginjaren van punk bij. Hij is heel goed op de hoogte van de punkscenein Vlaanderen en ziet hoe punk door de jaren heen is veranderd. Vooral de ideologie vindt hijbelangrijk. Maar ook muziek is voor hem een belangrijke factor van punk. “Als muzikant ben ichzeker fan van de muziek. En om het plaatje af te ronden, wat het perfect maakt, voor mich is dietekst voor mij. Da mag hard zijn, ich hoor graag harde muziek, (euh) als ich bijvoorbeeld iets heelhards luister, da vind ich sjiek. Goed gespeeld en alles.” 160 Hij speelt zelf in twee bandjes, en bijhet interview had hij een hele stapel CD’s bij van de belangrijkste punkbands doorheen de jaren.Hij heeft kort haar en zijn linkerarm is volledig getatoeëerd. Voor de rest draagt hij een zwart T-shirt en eenvoudige kleding.Marlies is een jonge vrouw van 28 jaar. Haar ontmoetten we in een rustig café in Leuven. Ze heeftsociale readaptiewetenschappen gestudeerd, maar werkt nu in de muziekbranche. Zo werkt ze ineen rockschool en schrijft ze songteksten. Ze heeft ook haar eigen bandje, Starfucker, waarmee zeprobeert door te breken. “Zo een gitaar en da lawaai, de sound zoeken en zo waaa da vind ik…voor mij is dat de kick van de eeuw. Da is wa ik wil doen. Als ge op het podium staat, achter mijzo die dikke versterker in mijne rug voelen zo, dat spreekt mij daarin aan.” 161 Ze kwam in contact159 BAARDA (D.B.), DE GOEDE (M.P.M.) en TEUNISSEN (J.). Basisboek kwalitatief onderzoek: handleiding voorhet opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen, Wolters-Noordhoff, 2005, pp. 300-338.160 LUC, zie bijlage: p. 17.161 MARLIES, zie bijlage: pp. 31-32.47

met punk in 1998 via een jongen waar ze verliefd op was. Vooral de punkmuziek is haar sindsdienblijven boeien. Ze ziet er niet echt punk uit, maar wel heel alternatief. Haar kleding is zwart metfelroze accenten. Haar zwarte haren zijn in een paardenstaart gebonden. Aan de linkerkant heeftze een stukje weggeschoren en een stukje geblondeerd.Thomas is 23 jaar en komt uit de buurt van Mechelen. Hij is vanaf zijn dertiende met punk bezigen heeft zijn eigen punkbandje. Niets aan zijn uiterlijk verraadt zijn voorkeur voor punkmuziek. Hijheeft een zonnebril op, heeft halflange blonde haren, en draagt een gewoon T-shirt, eeneenvoudige, sportieve short en sportieve schoenen. Punk staat voor hem vooral voor goedemuziek. Maar ook de levensstijl van punk wordt door hem aangehaald in het interview. Punk isvoor hem “goeie muziek gemaakt door slechte muzikanten. Omda (da, ja,) het meeste is (da da)wa punk doet voor mij. (Euh,) da punk ook, (euh) … een muzieksoort, een levensstijl misschien,een muziekgenre da meer dan in andere vrij zijt om te doen wa ge wilt, da ge nie gebonden zijtaan regels.” 162Met Timothy, Erika en Tom, onze jongste respondenten, spraken we gezamenlijk af in eenpunkwinkeltje in Gent 163 . Timothy is 17 jaar en ziet er heel erg punk uit. Hij heeft een groteblonde hanenkam, die enkel omhoog wordt gezet voor speciale gelegenheden. Hij draagt zwartebottinnen en een leren vest met pinnen met namen van bands en slogans als ‘drinker, not afighter’. Ook aan de achterkant van zijn vest zijn vellen genaaid met boodschappen op. Hij heefteen veiligheidsspeld door zijn oor steken. Vanaf zijn zesde was hij al geïnteresseerd in punk. Pasvanaf zijn twaalfde is hij er intens mee bezig. Hij heeft tijdelijk een eigen bandje gehad, maar nuniet meer. Voor hem draait punk vooral rond de muziek. Daarnaast is de vrijheid voor hem eencentraal gegeven van punk. “Ik ben eerder akkoord met punk die zichzelf durven zijn en diedurven zeggen van ’nee, ik ga mij nie kleden zoals u, gewoon omda da cool is’, snapt ge? En ik gaook nie denken zoals u, gewoon omda de rest da vind. Ik ga echt iets zeggen, ook al is dategenstrijdig met alles.” 164Tom is een vriend van hem. Hij is nog maar pas met punk bezig en is erin gerold door zijnvriendschap met Timothy. Met zijn 14 jaar is hij onze jongste respondent. Ook hij heeft een kleinehanenkam en draagt een jeansvestje met pinnen en een jeansbroek. Op vlak van kledingstijl lijkthij dus een beetje op Timothy, maar hij is nog wat gematigder. Toch zien we duidelijkepunkkenmerken in zijn stijl, zoals jeans, pinnen en de hanenkam. Ook voor hem is de muziek ende vrijheid om te zijn wie je bent het belangrijkst aan punk. “Gewoon, allé, ik, ja, het gaat vooralom punk van komt uit voor uw eigen mening. Wa, doe gelijk wa da ge wilt grotendeels. Vrijheid,muziek, ja, ik denk da ik da al he gezegd, ma ja. En da is het eigenlijk zo een beke…” 165162 THOMAS, zie bijlage p. 45.163 Zie bijlagen p. 52 voor een omschrijving van het winkeltje.164 TIMOTHY, zie bijlage p. 55.165 TOM, zie bijlage p. 88.48

Erika is de vriendin van Timothy. Zij is 16 jaar en ze is half gothic, half punk. Ze heeft interesse inbeide subculturen en vermengt deze tot haar eigen stijl. Ze is volledig in het zwart gekleed, heeftzwarte haren en draagt donkere make-up. Haar kousen heeft ze zelf kapot gemaakt met een vork.Ze is nu 4 jaar bezig met punk. Net als bij Timothy en Tom draait punk zijn voor haar vooral rondde vrijheid. “Ja, je kunt vrijheid nie echt beschrijven want wat is vrijheid voor iemand? Voor deene persoon is da anders dan voor de andere persoon dan, vrijheid is voor mijn persoon dan eenbeetje mijn eigen ding durven doen. Nie altijd zo naar de mensen luisteren na wa da ik moet doen.Of wa ik moe doen of late.” 166Poepoes, Fred en Jerom ontmoetten we in een gekraakt Dominicaans klooster in Antwerpen. In dekamer waar het interview doorgaat staan een podium, een toog en een paar versleten zetels enafgedankte stoelen. Op het podium hangen een skelet en vlaggen 167 . Tijdens het gesprek komengeregeld andere punkers een kijkje nemen.Poepoes is de eerste die we hier interviewen. Ze is een vrouw van 46 jaar. Ze leerde punk kennenvanaf de beginjaren. Ze heeft handel gestudeerd, maar kon haar studies niet afmaken doordathaar moeder zwaar ziek werd en ze de zorgen voor het gezin moest overnemen. Ze draagt hogeschoenen, een grijze legging en een heel kort zwart kleedje. Haar haren heeft ze in 2 staarten ener zijn lokken rood en blond geverfd. Ze heeft een neusbel en een tatoeage op haar bovenarm.Om haar hals draagt ze een veterachtige ketting en haar nagels zijn zwartgelakt. Voor haar staatpunk voor anarchie. De ideologie is enorm belangrijk voor haar. Ze voert heel wat actie en betoogtgeregeld mee voor dingen die voor haar belangrijk zijn. Daarna komt pas de muziek. Voor haar ishet belangrijk om de muziek zelf te maken, vermits ze tegen het commerciële is. Punk zijn is voorhaar “nie akkoord zijn met de gevestigde orde en de manier waarop het er aan toe ga in depolitiek in de wereld. (Euhm,) da is ook tegen de commercie zijn, (euhm,) tegen de media, (euh,)alle clichés…(en euhm…) Ja, proberen iets positief in de plaats te te doen, bijvoorbeeld, zo zijn wijmet D-I-Y concertjes bezig.” 168Fred is 44 jaar. Hij leerde punk kennen in 1980, toen hij vijftien was. Hij is vroeg gestopt metschool en op zijn zestiende gaan werken. Fred heeft kort zwart haar met aan de achterkant eenrode lok. Hij draagt een zwart T-shirt met een doodshoofd. Beide armen zijn erg getatoeëerd. Ookvoor hem draait punk rond anarchisme. Hij verzet zich via punk tegen alles wat er misloopt in onzemaatschappij. “Wij oude punkers houden stand omda de toestand nie verbetert eigenlijk alleen maverslechtert. Als ge toen uit overtuiging deed dan doe der na nog, ik weet nie of gelle da ook zievanuit ons standpunt ma da in de regering alles fout loopt. Da da op gebied van werkloosheid, zebeloven vanalles maar het zijn altijd de tegenovergestelde dingen.” 169 Hij gaat op een enorm166 ERIKA, zie bijlage: p. 92.167 Zie bijlagen p. 106 voor meer informatie.168 POEPOES, zie bijlage: pp. 106-107.169 FRED, zie bijlage: p. 121.49

actieve manier om met punk. Zo organiseert hij punkoptredens en heeft hij tijdelijk een fanzineuitgegeven. Hij heeft ook een eigen punkbandje.Jerom is met zijn 18 jaar de jongste uit het kraakpand. Hij is reeds gestopt met school en ismomenteel werkloos. Voor hem staat punk 100% voor anarchisme. Hij zegt dan ook dat hij heelzijn leven punk is geweest omdat hij altijd al in die ideologie heeft geloofd. Hij heeft een eigenpunkbandje en gebruikt dit om zijn frustraties over de samenleving te uiten. De echtepunkideologie uit de jaren ’70 is volgens hem dood, maar hij vindt dit geen reden om te stoppenmet zich te verzetten. “Tis ook als ge u ergens tegen verzet ga der ook nie van lopen, he. Het magdan nog hier hartstikke dood zijn ma degenen die het dan wel nog goe menen, als die ervan gaanlope, tja dan denk ik ook da het nog weinig... da ge u nog liever verzet dan euh dan weg te gaanlopen.” 170 Hij heeft de helft geblondeerde, de helft zwarte haren die omhoog steken. Hij heeft eenneusbel en twee oorbellen in elk oor. Hij draagt een groen T-shirt met afgescheurde mouwen metdaarop de tekst: ‘Power is poison’. Ook heeft hij pinnen op zijn kleding.Tim is 29 jaar en leerkracht lager onderwijs. Hij woont in Zele. Ook hij zegt dat hij als punkgeboren is. Hij heeft een eigen punkbandje dat skapunk speelt. Tim heeft heel gewone kledingaan, hij draagt teenslippers, een korte sportieve broek en een blauw gestreept T-shirt. Voor hem isde punkmuziek het belangrijkste. Ooit was hij meer met punk bezig, zowel op modevlak als opideologisch vlak, maar nu blijft vooral de passie voor de muziek over. “De gitaren en de snelleritmes en het tempo en het … en zeker in de beginfase ook de teksten. We hebben een eigen banden ik moet eerlijk zijn, onze teksten zijn niet altijd even serieus. Dus… het wil nie zeggen alsiemand het punklabel op zich krijgt gekleefd dat het een anarchist is.” 171Malika is een vrouw van 41 jaar en woont in Zolder. Ze kent punk vanaf het begin en heeft alvanaf toen een eigen punkbandje. Tijdens het interview verwijst ze veel naar vroeger als ze hetover ‘echte punk’ heeft. Punk is volgens haar de dag van vandaag te commercieel geworden endruist in tegen de normen en waarden van echte punk. “Ich zen een oerpunker. [lacht] Die nieuwegroepkes, neen… Ja, das zo [zucht] das meer pop he. Da rauwe, da agressieve, da brute, daharde, da snelle… Ich weet het niet… Da hoor ich nie meer in die nieuwe bandjes. Greenday enzo... Weet ge wa da probleem is? De commerce he.” 172 Ze is volgens een vrij typische punkstijlgekleed, zelf noemt ze het een mengeling tussen punk en alternatief. Ze heeft bottinnen aan, eenlange leren jas en een T-shirt van The Sex Pistols. In haar T-shirt zitten scheuren. Daarnaast heeftze een zwarte rok aan die ze zelf vrij stevig bewerkt heeft: er steken veiligheidsspelden in en erzijn lappen stof aangenaaid.Cartouche is 32 jaar en afkomstig uit Roosdaal. Hij ziet er op het eerste gezicht vrij mainstreamuit. Hij draagt een jeans en een zwarte trui. Toch blijft hij de punkstijl gedeeltelijk trouw en draagthij graag combats, stretch en leren jackets. Hij speelt Keltische punk met zijn bandje en draagt170 JEROM, zie bijlage: p. 130.171 TIM, zie bijlage: p. 140.172 MALIKA, zie bijlage: p. 151.50

voor optredens een kilt. Hij is nu ongeveer 16 jaar bezig met punk. Voor hem draait punk vooralrond de muziek. “Uiteindelijk draait het voor mij nog altijd om de muziek, nie van hoe da ge ukleedt of hoe da ge u gedraagt of wie da ge zijt. Het is hetgeen ge graag hoort. Da’s voor mij nogaltijd het punk zijnde naar boven brengen. (Euh,) de muziek da ge opzet.” 173Johan is onze laatste respondent. Hij is 37 jaar. Voor hem is de Do-It-Yourself ethiek enormbelangrijk en hij gaat op een constructieve manier om met zijn liefde voor punk. Zo werkt hij bijFuntime, één van de onafhankelijke platenmaatschappijen in Vlaanderen, die in de meesteinterviews vermeld werd. Funtime neemt heel wat taken op zich: “Op de concerten zelf, catering,(euh…) Promotietoestanden. En met het label werken we met een aantal mensen voor de website.Met het label brengen we gewoon CD’s uit. We tekenen bands eigenlijk en daar verzorgen wij vooreen stuk management voor. Promo en ook (euh…) ja, distributie, contacten met distributeurs.Zorgen da het in de winkels geraakt en zo.” 174 Johan heeft lang, warrig haar en een baard. Voorde rest ziet hij er vrij alternatief uit, maar niet volgens de typische punkstijl. Ons gesprek vindtplaats op een rockoptreden, en af en toe passeert iemand die zich wel volgens de typischepunkstijl kleedt.Alle dertien respondenten wonen in Vlaanderen, verspreid over de provincies. We hebben zowelmannelijke als vrouwelijke punkers bevraagd, en punkers van alle leeftijden: de jongste is geborenin 1995, de oudste in 1963. Aangezien het zowel tieners, twintigers, dertigers als veertigers zijn,zitten ze in totaal andere fases in hun leven. Daarnaast hadden we zowel werkende als werklozerespondenten en er waren eveneens studenten bij. Sommigen zijn opgeleid, anderen hebben geendiploma.Er is dus een erg grote verscheidenheid op te merken bij onze respondenten. Bijgevolg zijn ze ookop heel wat verschillende manieren en niveaus bezig met punk. Zo hebben we het genoegengehad om te kunnen praten met anarchistische punkers in een gekraakt klooster, met punkersmet hanenkam en met personen die zich eerder mainstream kleden en gewoon fan zijn van depunkmuziek. Veel van de respondenten zijn actief bezig met punk en hebben bijvoorbeeld huneigen punkband. Ook konden we praten met iemand die de punkscene op een actieve manierlevend probeert te houden door het organiseren van concertjes en het werken in eenonafhankelijke platenmaatschappij. Elke punker heeft bijgevolg een unieke bijdrage gehad aan ditonderzoeken, omwille van zijn persoonlijke kijk op punk.4.4 TopiclijstHet onderzoek gebeurde aan de hand van semi-gestructureerde interviews 175 . Dit wil zeggen dater wel een vragenlijst was, maar dat de volgorde van de vragen niet op voorhand vastgelegd was.173 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 175.174 JOHAN, zie bijlage: p. 185.175 Voor de volledig topiclijst, zie bijlage: pp. 2-4.51

Vermits onze respondenten zo’n grote variatie kenden, waren de interviews ook per gesprekvolledig anders opgebouwd. Het was ook onze bedoeling om te ontdekken wat de punkers zelf alsbelangrijk beschouwen. Daarom is het nodig je niet te sterk vast te pinnen op een striktevragenlijst. De topics werden nooit in de vooraf vastgestelde volgorde behandeld en soms warenbepaalde topics niet van toepassing. Zo waren er punkers die de kledij totaal onbelangrijk vonden.Om de informanten beter te leren kennen, begonnen we elk gesprek met een voorstelronde. Westelden hen enkele eenvoudige vraagjes met de bedoeling een profielschets te maken. Op dezemanier verkregen we een beetje meer informatie over onze respondent, vermits we geen van henop voorhand persoonlijk kenden. We vroegen hen naar hun geboortejaar, hoelang ze al met punkbezig waren, hun studies of beroep en of ze al dan niet in een eigen bandje speelden.De eerste topic was ‘persoonlijke ervaringen met punk’. Ook deze topic diende vooral om ons eenbeter beeld te kunnen vormen over de soort punker die we voor ons hadden. We begonnen elkinterview met de vraag wat de eerste dingen waren die in hen opkwamen als we het woord punkzeiden, dé manier om te achterhalen wat het belangrijkste was voor de individuele punker die voorons zat. Op deze manier konden we beter inschatten welke vragen relevant waren. Ook vroegenwe hen meestal in het begin hoe ze punk leerden kennen en waarom ze zich aangetrokken voelentot deze scene.De volgende topic ging over de punkmuziek. Hierin gingen we in eerste instantie verder op debevindingen uit voorgaand hoofdstuk over populaire muziek 176 . We vroegen de respondenten hoebelangrijk muziek is in hun leven en de reden hiervoor. Daarnaast vroegen we hen of zepunkmuziek onder populaire muziek zouden kunnen plaatsen. Ook vroegen we hen naar desongteksten, in verband met de ideologie van punk. Waarover gaan punkliedjes de dag vanvandaag en in welke mate denken punkers hierover na? Daarnaast gingen we verder in op de aardvan optredens. In de literatuur hadden we namelijk een omschrijving gevonden vanpunkoptredens in het Zuidoosten van Engeland in 2002-2003 177 . We vroegen ons af in welke matedeze omschrijving vergelijkbaar is met Vlaanderen in 2009. Bovendien komt in deze topic ook eenstuk van de Do-It-Yourself 178 mentaliteit terug en vroegen we onze correspondenten waarom ze aldan niet een eigen bandje hadden en hoe makkelijk (of moeilijk) het is om een punkband op testarten.176 Zie 2.2 populaire cultuur, pp. 21-24.177 BENNETT (A.). Punk’s Not Dead: The Continuing Significance of Punk Rock For An Older Generation of Fans.In: Sociology, 2006, 40, p. 231.178 Zie 3.3.2 Bricolage en Do-It-Yourself, pp. 39-40.52

Vervolgens gingen we over op de stijl. Ook hier komt de Do-It-Yourself mentaliteit naar boven. Wevroegen namelijk of de punkers op een creatieve en originele manier met hun kledij omgingen.Bovendien vroegen we de respondenten de punkkledingstijl te omschrijven. Is deze kledingstijlnog vergelijkbaar met de stijl in Groot-Brittannië in de beginjaren of is deze stijl helemaalgeëvolueerd? Daarnaast polsten we naar het belang van de kledij. Hoe belangrijk vinden zij hetom het ‘punk zijn’ te veruiterlijken? En waarom doen ze dit al dan niet?De vierde topic handelde over de punkideologie. Hier probeerden we te achterhalen of punk gezienkan worden als een politiek protest. Zijn punkers anarchisten? Of is hun verzet helemaal nietgericht tegen de overheid, maar tegen vorige generaties of mainstream? En als we punk kunnenzien als een vorm van verzet: waarom verzetten deze personen zich dan? Zoals we in de theoriezagen, is punk ontstaan in tijden van economische crisis waarin jongeren een uitzichtlozetoekomst hadden 179 . Het is dus interessant om ons de vraag te stellen of dit nog ook nu nog klopt.Komen punkers voornamelijk uit de arbeidersklassen en is er een link tussen punk enwerkloosheid? Of draait punk nu eigenlijk enkel rond plezier maken?Vermits we dit onderzoek doen vanuit de communicatiewetenschappen, ging ons vijfde topic overde media. In het theoretische deel komt naar voren dat massamedia subculturen vaak op eennegatieve manier in beeld brengen 180 . We vroegen onze respondenten hun mening over demassamedia. Vinden zij dat er genoeg of te weinig aandacht is voor punk in de media? Wat vindenze bovendien van de manier waarop punk in de media aan bod komt? Daarnaast zagen we reedsdat er ook gespecialiseerde media bestaan die vanuit de subcultuur zelf ontstaan 181 . We vroegende respondenten of er in Vlaanderen punkmagazines bestaan en of er nog fanzines zijn. Daarnaastkeken we naar het belang van internet.Tot slot polsten we nog specifiek naar de Vlaamse punkscene. We probeerden hier te achterhalenof er een punkscene bestaat en hoe deze dan geconstrueerd is. Leeft punk in Vlaanderen of is dezesubcultuur eigenlijk dood? Daarnaast vroegen we de punkers of ze dachten dat er regionaleverschillen in punk bestaan 182 . In de theorie zagen we namelijk dat punk in verschillende landenanders tot uiting kwam. Dit was een belangrijk argument voor het opzetten van dit onderzoek.Maar klopt dit anno 2009 nog wel onder invloed van nieuwe media zoals internet?179 MOORE (R.). Postmodernism and Punk Subculture: Cultures of Authenticity and Deconstruction. In: Thecommunication Review, 2004, 7, p. 310.180 COHEN (S.). Op. Cit., 1980, p. 29, p. 61.181 THORNTON (S.). Op. Cit., 1996, pp. 47-49.182 Zie 3.4.2 Regionale verschillen in punk, pp. 41-42.53

4.5 Beperkingen onderzoekNatuurlijk is er op enkele vlakken kritiek te geven op ons onderzoek. Ten eerste hebben wegetracht om verschillende leeftijden aan bod te laten komen, waar we vrij goed in geslaagd zijn.Toch zijn er vooral twee grote groepen te onderscheiden. 4 van de 13 correspondenten zijnnamelijk geboren na 1990 en 4 correspondenten zijn geboren voor 1970. Dit wil zeggen dat erslechts 5 personen bij zijn die tussen 1970 en 1990 geboren zijn, wat toch een tijdsspanne van 20jaar inhoudt. Dit is echter te verklaren. Punk kan gezien worden als een jongerencultuur en hetzijn dus voornamelijk jongeren die zich identificeren met punk. Daarnaast zijn er veel punkers diepunk werden bij het ontstaan ervan eind jaren ’70 en die zich tot op de dag van vandaag punkblijven noemen. Omdat zij er vanaf het begin bij waren, zijn zij eerder geneigd punk te blijven inhart en nieren. “Ma in Antwerpen is er eigenlijk geen scene geweest in heel die periode. Depunkers van veertig jaar, dertig jaar en de generatie daarachter, en dan hed der een heel leegtetot nu de jonge gasten… België is misschien een slecht voorbeeld omda de scene voor een heeldeel dood is geweest.” 183Daarnaast vonden de interviews op verschillende locaties plaats. Sommige van deze plaatsenkunnen niet neutraal genoeg bevonden worden. Zo hebben we interviews afgenomen op openbareplaatsen als een station of een café. Deze plaatsen werden echter wel altijd door de respondentenzelf gekozen. Hoewel we hier niet rechtstreeks last van ondervonden hebben, kan het zijn dat derespondenten op een neutralere plaats (zoals een vergaderzaal) enigszins andere antwoordengegeven zouden hebben.Bovendien was het zeer moeilijk om vrouwelijke punkers te vinden en hen te overtuigen om eeninterview te laten afnemen. Nochtans zeiden de meeste respondenten dat punk geen mannelijkescene is en dat er ook veel vrouwelijke punks zijn. Deze zijn in sommige scenes binnen punkweliswaar minder vertegenwoordigd dan mannen. Helaas hebben we maar 4 vrouwelijke punkskunnen ondervragen. Dit is slechts een derde van de ondervraagden en dat is natuurlijk eenspijtige zaak. Slechts 1 van hen hebben we kunnen vinden via mails, de rest hebben we via desneeuwbalmethode gevonden. We hebben geen verklaring waarom vrouwelijke punkers mindersnel reageerden op dit onderzoek.En tot slot ben ik natuurlijk een buitenstaander en ben ik zelf geen deel van de punkscene. Ditheeft als voordeel dat ik niet bevooroordeeld ben. Het nadeel hieraan is echter het feit dat ik erzelf heel mainstream uitzie. Ik weet niet of dit een invloed heeft op de eerlijkheid van de punkers.Op het eerste zicht heb ik hier totaal geen last van ondervonden, maar misschien waren deantwoorden tegen een medepunker toch anders geweest dan tegen mij.183 FRED, zie bijlage: p. 129.54

5 Resultaten van het onderzoek5.1 Verschillende soorten punk“The punk subculture is a complicated and heterogeneous sociocultural phenomenon that cannotbe understood easily.” 184In het bovenstaande citaat geeft Lull reeds aan dat punk een ingewikkeld en heterogeen fenomeenis. In zijn werk tracht hij de levensstijl en de muziek van punkers te omschrijven, maar hijnuanceert vaak dat deze bevindingen niet voor iedere punker op gaat.Een definitie van punk geven bleek, na dit onderzoek, inderdaad niet eenvoudig te zijn.Jeugdculturen zijn namelijk geen homogene klassen. En dat is zeker het geval voor punk. Punk isnamelijk een erg veelzijdig fenomeen en kent een grote diversiteit. Deze groep als een éénheidbehandelen is bijgevolg onmogelijk. De eerste vraag die we tijdens ons onderzoek stelden, was:wat zijn de eerste gedachten die bij u opkomen als u het woord punk hoort? Op deze vraag kregenwe heel uiteenlopende antwoorden, zoals: gitaren, lawaai, rebelsheid, vrijheid, anti-mainstream,levensstijl, kleding, eigen mening, verzet, korte haren, anarchie, pinnenbanden, hanenkammen,snelle muziek, rauwe muziek, Do It Yourself, maatschappijkritisch denken,… Het was dus al vrijsnel duidelijk dat iedereen een andere definitie geeft aan punk.In punk zijn dus heel wat verschillende subgroepen aanwezig. Drie punkers uit ons onderzoeknoemen zichzelf expliciet anarchist. Dit was voor hen het belangrijkste aan punk zijn. Voor henstond de ideologie ver boven de muziek. Ze luisteren ook wel naar de punkmuziek, maar dit istoch eerder een bijkomstigheid. Andere respondenten vonden muziek dan weer het belangrijkstaan punk.De verschillende subgroepen zijn het niet altijd eens met elkaar en er wordt kritiek op elkaargeleverd. Zo vinden de drie anarcho-punkers die we interviewden dat de fashion-punkers –punkers die zich wel volgens de stijl kleden, maar de ideologie erachter niet kennen – punk in eennegatief daglicht stellen door bijvoorbeeld veel te drinken. “Binnen de punk beweging, dat die zowa is verdeeld, dus ja, gelijk ik al zei, voor mensen voor wie het enkel een uiterlijk vertoon is, endan ja degenen die echt serieus bezig zijn, da is een beetje zo, ja, nie direct geboycot, maar(euh,) ge staat toch een stuk zwakker omda ze u dikwijls (euh) als groep beoordelen op (euh), ophet uiterlijk en (euh), en het ja gedrag dan van sommige, (euhm), veel gedronken, een beetje184 LULL (J.). Thrashing In The Pit: An Ethnography Of San Fransisco Punk Subcuture. In: LINDLOF (T.R.).Natural Audience: Qualitative Research Of Media Use And Effects. New Jersey, Ablex, 1987, p. 229.55

oel (euh) boel scheppen, en dergelijke.” 185 Anderen zijn het dan weer oneens met de illegalepraktijken van anarcho-punkers, zoals bijvoorbeeld het kraken van panden.Volgens Barker zijn subculturen op twee niveaus afgebakend, namelijk leeftijd en klassen 186 . Dit isbij punk moeilijk te bewijzen. Onze respondenten zijn afkomstig uit verschillende klassen.Bovendien ‘leeft’ punk nog in alle leeftijdscategorieën. Deze verschillende leeftijdsgroepen gaanweliswaar meestal op een andere manier om met het punk zijn. Daarnaast kan de definitie vanpunk veranderen voor een individu als hij ouder wordt.Volgens Hebdige is het belangrijk om te kijken naar de interne coherentie in een subcultuur 187 . Ditblijkt voor punk echter heel moeilijk te zijn. De punkscene bestaat eigenlijk uit verschillendekleinere subscenes. In de hier volgende besprekingen dient men dus ook in het achterhoofd tehouden dat punk een veelzijdig fenomeen is en dat niet elke punker zich zal herkennen in onzebevindingen.5.2 De muziek en de optredens“Punk dat eigenlijk een ideologie was, en de muziek da ge daarvan ontleende, da maakt nie uit. Gebegrijpt ooch als da anarchie is dan krijgde geen flower-power muziek daar rond eh?Dan krijgde die gitaar die rauw is, en die drum moet hard zijn en da blijft galmen als ge aantspelen zijt he.” 1885.2.1 Omschrijving punkmuziekEr is binnen punkmuziek een immense variatie aan soorten. Al onze respondenten haaldenbijgevolg andere groepen en bands aan. Er bestaat skapunk, poppunk, punkrock, new wave,garagerock, betonpunk, asfaltpunk, pretpunk, oipunk,… Muzieksoorten beïnvloeden elkaar,waardoor er steeds nieuwe varianten ontstaan. “Dan komt er een nieuw bandje en dan inspirerendie de andere natuurlijk ooch he. Dan worden die accenten wa verlegd, komt er een ander ritme ofeen andere vibe. Ja, punk is… Ja, ich denk da ge de punkmuziek nie echt kunt uitleggen. Punk ispunk he. [lacht] Maar er zijn oneindig veel subgenres daarin.” 189 Deze varianten hebben welgitaren en een snel tempo gemeenschappelijk en brengen een heel energieke sfeer voort. Voor derest kunnen er grote verschillen zijn tussen deze verschillende soorten van punk. Zo zijn er185 POEPOES, zie bijlagen: p. 109.186 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 325–326.187 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, p. 79.188 LUC, zie bijlage: p. 15.189 MALIKA, zie bijlage: p. 153.56

punkvormen die heel erg rauw klinken, met veel geschreeuw en geroep. Maar er zijn eveneenspunkliedjes die vrolijk en melodieus klinken en zelfs bijna vergelijkbaar zijn met popliedjes.Er is natuurlijk een groot verschil tussen rauwe punk en de punk die we zelfs op de radio horen.Jerom en Fred luisteren vooral naar de oude, rauwe punk. Voor hen was het ‘uiten van frustraties’bijvoorbeeld belangrijk in de punkmuziek. Deze frustraties komen uiteraard tot uiting in eenruwere vorm van muziek. Voor hen zijn de commerciëlere punkvariant geen echte punk meer. “Maneeje die hebben ook nie veel meer te vertellen. Die teksten worden aangepast, gecensureerd. Diezingen van lieve achter de hoek of weet ik veel. Dus die agressie is eruit vindekik. De muziekwordt dan zachter en zachter en om toegankelijker te maken voor de tv en de radio. En (euh) dais het verschil tussen punk en punkrock.” 190 Tim daarentegen houdt dan weer van de vrolijkepunkliedjes. Zijn eigen bandje speelt skapunk en voor hem staat plezier heel erg centraal.Ook de teksten van de liedjes kunnen heel uiteenlopend zijn. Politieke en maatschappelijkethema’s komen nog steeds veel aan bod in punkliedjes. “Maar (euh) ja die gaan meestal over eenaanklacht tegen, ja, da kan tegen het kapitalisme zijn, da kan tegen (euhm) extreem rechts zijn,da kan tegen seksisme zijn, tegen homofobie zijn, tegen racisme.” 191 Sommigen hechten hier veelbelang aan. Ze luisteren echt naar de teksten en vinden het belangrijk dat deze teksten problemenaankaarten. “Want veel mensen denken het is bij een ander gebeurd en da gebeurt nooit bij ons.Ma nee het kan bij iedereen gebeuren. En ik vind bij muziek maakt ge da duidelijker. De mensenluisteren naar muziek en zo en ze beseffe het ook nie echt. Ma toch het wordt op een of anderemanier dan toch duidelijker gemaakt.” 192Voor anderen is dit juist helemaal niet belangrijk. Tim haakte bijvoorbeeld juist af toen hij naar deteksten begon te luisteren. Voor hem draait punk zijn rond plezier en hij vindt zichzelf niet terug inde zwaar kritische teksten van punkliedjes. Hij haalt in het interview meermaals letterlijk aan zelfsvrij tegen de zwaarbeladen muziekteksten te zijn. Hij snapt wel dat er problemen zijn en datmensen hierover willen zingen, maar hij vindt dat dit de wereld niet vooruit helpt. “Er is armoedein de wereld, doet er dan ook echt iets voor. Sponsort dan de wereldwinkel en geeft hun vijf eurode maand, ma doe er iets mee! En ga nie liggen bulderen. Ok, ik ben geen politieker of een mensdie grote invloed gaat hebben over die zaken dus.” 193 Ook Malika zingt met haar eigen bandjegeen politieke of maatschappijkritische teksten. Zij apprecieert het wel dat andere groepen dit weldoen. Voor haar is het vooral belangrijk dat mensen over alles kunnen en durven zingen wat hendwarsligt. De liedjes van haar eigen band zijn veel vrolijker, omdat ook zij het plezier alsbelangrijkste reden ziet om in een groepje te spelen.190 FRED, zie bijlage: p. 124.191 POEPOES, zie bijlage: p. 108.192 ERIKA, zie bijlage: p. 90.193 TIM, zie bijlage: p. 145.57

Daarnaast zijn er personen die zich identificeren met de minder politiek geladen liedjes en eerderluisteren naar liedjes die omschrijven hoe ze zich voelen, naar muziek die steun kan bieden.Iedereen heeft echter zijn eigen, individuele voorkeur voor de soort tekst. Maar het valt op datiedereen hier wel een mening over heeft. Sommigen vinden het belangrijk dat de teksten kritischzijn, voor anderen is het belangrijk dat ze zich persoonlijk kunnen vinden in de tekst en noganderen vinden dat een tekst plezierig moet blijven en niet te zwaar geladen mag zijn. Dit wijsterop dat er naar de teksten wordt geluisterd en dat men hier een mening over vormt, welke dezedan ook mag zijn.De teksten zijn dus wel degelijk belangrijk en er wordt op een actieve en kritische manier meeomgegaan. “Da is meer van (euh) mijn eigen (euh) dingen daar in herkennen, zo ja van je hoorteen tekst of je leest de tekst en ja, de dingen die heel herkenbaar zijn, gevoelens waar je je inherkent, dingen die belangrijk zijn voor je, dingen waar je tegen bent, da je je er in herkent, maarniet dat ik dingen ga adopteren uit een tekst zo van, nee, da nie.” 194 Dit komt overeen met debevindingen van de auteurs van Cultural Studies. Volgens hen gaan mediagebruikers actief ommet de teksten. Dit is zeker merkbaar in de interviews met onze respondenten. Er wordtnagedacht over de teksten en niets wordt klakkeloos overgenomen.Naast de tekst is natuurlijk ook de manier waarop gezongen wordt van groot belang. De liedjesmoeten met overtuiging gezongen worden om aan te slaan. “Maar gewoon hoe die mannen dadoen da’s zo “hey, ho, let’s go” [zegt lyrics met diepe, harde stem en enthousiasme]. Da’s echt zomet overtuiging gedaan vind ik, en daarom das eigenlijk. Ja, als die hetzelfde zouden zingen van“hey ho, let’s go” [zegt tekst op een gewone manier]. Ja snapt ge, das echt heel saai.” 195 Ook deloeiende gitaren en de ruigheid van de muziek worden vaak aangehaald als reden om de muziekgoed te vinden.Vaak blijft de muzikale voorkeur niet beperkt tot punk. Naast punk zijn er nog tal vanmuziekgenres die door de respondenten beluisterd worden. Toch valt het op dat het steeds om vrijalternatieve muzieksoorten gaat. Rock, metal en grunge werden veel aangehaald als geliefdemuzieksoorten. Volgens Luc kunnen we Nirvana (een grungeband) zelfs als punk zien, omdat KurtCobain de ‘typische punkmentaliteit’ had. “Kijk naar de grunge, kijk naar Nirvana. (Euh) die heeftda allemaal losgemaakt, Nirvana. Die had nog een groot punkgehalte ten opzichte van die anderegrunge-groepen, want ich vond da eigenlijk gene grunge, Nirvana. Ja Kurt Cobain, als ge die bezighoort das toch ooch (euh) ich vond het meer punk.” 196De respondenten hechten veel belang aan het alternatieve aspect van punk. Men was een beetjetegen de commercie, dus punkmuziek hoorde niet te commercieel worden. Dit verklaart ookwaarom populairdere muzieksoorten als pop, electro of R&B niet aangehaald worden als andere194 POEPOES, zie bijlage: pp. 114-115.195 TIMOTHY, zie bijlage: p. 54.196 LUC, zie bijlage: p. 11.58

geliefde muzieksoort. De wel genoemde muzieksoorten hebben toch een soort ruigheidgemeenschappelijk en de teksten hiervan zijn vaak kritischer dan de tekst van een doorsneepopliedje. “Het is en blijft wel ruige muziek en da kunnen we appreciëren. Of dat nu punk is ofmetal of rock, ergens komt da op een zekere lijn bijeen. De teksten blijven hetzelfde. De muziekblijft luid.” 197 Deze twee kenmerken worden belangrijk beschouwd door onze respondenten, watook verklaart waarom men eerder naar deze genres luistert.Doordat veel punkers zich tegen de commercie verzetten is de link tussen populaire muziek enpunk dubbelzinnig. Frith ziet populaire muziek namelijk als commerciële muziek. Punk verzet zichenerzijds tegen dit commerciële, maar anderzijds is ook punk een commerciële strominggeworden. Sommige van onze respondenten willen wel degelijk geld verdienen met hun bandje.Op de vraag of onze respondenten zelf vonden of punk onder populaire muziek te plaatsen is ofzich juist afzet tegen deze vorm van muziek, kwamen er verschillende antwoorden naar boven.Sommigen zijn ervan overtuigd dat punk geen populaire muziek is, simpelweg omdat je punk nietveel op de radio hoort en de optredens veelal kleinschalig zijn. Anderen antwoorden dan weer datpunk vroeger voor verzet stond, maar de dag van vandaag toch eerder meegaat in de populairemuziek.Daarnaast is ook het amateurisme van punk nog steeds van toepassing 198 . “Die da zien zitten omin nog een groep te kome spelen. Gewoon uit uwe vriendenkring waarvan da ge weet da diedezelfde gedachtegang hebben. Onze drummer had nog nooit een drumstel van kortbij gezien, allebij wijze van spreke dan toch toen hij begon. Enne uiteindelijk is da ne hele goeie drummer.“ 199Veel jongeren beginnen met een punkbandje omdat de instapdrempel niet zo hoog is.5.2.2 Belang muziek binnen de punksubcultuurMuziek is een belangrijk aspect van de punksubcultuur en is daarom een belangrijk punt in ditonderzoek. Muziek is een passie en een groot onderdeel in het leven van heel wat punkers. Veelvan onze respondenten werken dan ook in de muzieksector. “Ik sta op en ik ga slapen metmuziek. Ik doe eigenlijk niets anders meer als da wa met muziek te maken heeft… Ik werk (euh)halftime in rockschool, we hebben een muziekwinkel. Iemand van die winkel en ik hebben eenrockschool opgebouwd das ene vzw waar da mensen muziekles kunnen volgen. Dus daar ben ikaltijd mee bezig.” 200Op de vraag waarom muziek zo belangrijk was in hun leven, werd vooral nadruk gelegd opemoties. “Vroeger luisterde ik naar Jimmy eat world. Dat is nu zo wat minder omdat ik nu meer in197 CARTOUCHE, zie bijlage: pp. 170-171.198 LEBLANC (L.). Op. Cit., 1999, p. 35.199 JEROM, zie bijlage: p. 134.200 MARLIES, zie bijlage: p. 33.59

zo een energieke periode zit in mijn leven zo. Jimmy eat world is zo een beetje is een beetje emo[lacht] … Da komt wel terug als ik mij terug slechter voel.” 201 Anderen konden hier geen redenvoor geven. Muziek was van jongs af aan belangrijk in hun leven. “Ik denk da da van kleins afaan, da da ge erin groeit of nie. Ik ken mensen da geen bal geven om muziek, die nooit de radiozullen opzetten of na een concert zulle gaan. Ik denk da er gewoon inzit van kleins af aan, eringegroeid. Da hoeft nie altijd een bepaalde reden te hebben.” 202 Vaak wordt muziek een passiegenoemd.Zowel het luisteren naar muziek als het zelf maken van muziek blijkt belangrijk. De Do-It-Yourselfmentaliteit blijft tot op de dag van vandaag erg belangrijk. De meeste van onze respondentenhebben bijgevolg een eigen bandje. Dit is vooral een manier om zich te uiten. “Ten eerst omda ikmet muziek bezig ben omda ik ook een eigen bandje wou zoals iemand anders (euh)... Ten tweedeis het niet de bedoeling (da euh) om groot te worden, da is zeker nie onze bedoeling, ma ja bezigzijn met muziek en misschien ook wel om u ding te kunnen zeggen.” 203 “Ik kan ook mijn agressiedaar gewoon uitwerken. Een boodschap kunnen overbrengen van dees is fout, arré, da is gewoonu eigen beeld, van dit vindekik fout, gewoon aan de mensen kunnen zegge zie; ik vind da fout endaarom da die agressie der uit komt.” 204 Daarnaast is plezier een heel belangrijke reden om eenbandje op te starten.5.2.3 Het fandomDe medewerkers aan onze interviews kunnen we plaatsen onder de drie verschillende vormen vanhet concept fandom die in het theoretische deel aan bod kwamen 205 . Zo zijn er punkers die vooralaan de muziek belang hechten. Ze vinden de kleding en de ideologie erachter heel wat minderbelangrijk. Deze punkers kunnen we onder de noemer fan plaatsen. Echte fanatics zaten er niettussen, niemand verheerlijkte zijn/haar idolen volkomen. Dit kan verklaard worden door de kleineafstand tussen een band en zijn fans. Bandleden zijn makkelijk aanspreekbaar na de optredens.Zo heeft Cartouche zelfs vriendschappelijke banden met de groepsleden van Dropkick Murphys enReal McKenzies 206 , twee bands die internationaal toch vrij bekend zijn. Toch kochten sommigerespondenten heel wat kleding en pinnen die hun voorkeur voor een bepaalde groepdemonstreerden. Zowel bij Malika als Cartouche hingen posters op van groepen die hun muzikalevoorkeur kregen. We kunnen dus stellen dat deze personen toch onder de categorie fanatics teplaatsen zijn, weliswaar in een gematigdere versie. Tot slot zijn er ook ideologen onder onze201 MARLIES, zie bijlage: p. 32.202 FRED, zie bijlage: p. 124.203 THOMAS, zie bijlage: p. 48.204 JEROM, zie bijlage: p. 123.205 Zie 3.1 het concept ‘fans’, pp. 28-31.206 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 179.60

espondenten, die de ideologie achter de muziek verheerlijken. Dit onderzoek bevestigt de theoriedat het vooral de oudere punkers zijn die de ideologie als het belangrijkste beschouwen. Muziekkwam voor hen pas op de tweede plaats. Deze personen zitten in de fase van transcendentie 207 .Bovendien wisten de meesten van onze respondenten heel veel van punk af en hadden ze eengroot subcultureel kapitaal. Ze kenden veel bands, labels, organisatoren enzovoort. Er is dusduidelijk sprake van secondary involvement.5.2.4 PunkoptredensNieuwe groepen worden vaak ontdekt op optredens. Optredens zijn dan ook erg belangrijk. “As gegeire muziek luistert dan is het automatisch het gevolg da ge gaarne naar concerten gaateigenlijk. Mensen die naar een concert gaan zijn ook mensen die graag muziek hore van eenbepaalde groep of zanger of zo. Die gaan ook wel eens proberen naar concerten te gaan, die livemee te maken.” 208Enkelen helpen ook met het organiseren van optredens. Dus ook hier speelt de Do-It-Yourselfmentaliteit een grote rol. Zo organiseert Fred optredens in het kraakpand en Johan via zijnplatenlabel, Funtime. Op deze optredens komt heel wat volk af, inclusief mensen uit hetbuitenland. “Voor mij zijn optredens heel belangrijk want ik organiseer ze, en ik speel concerten.(Eh) ik denk da concerten belangrijk zijn omda da mensen bijeen brengt. Dus …(het ah) de kansom … om mensen met dezelfde gedachte uit andere landen tegen te komen. Dus de meestemensen komen uit het buitenland ook.” 209 Volgens Johan maakt het echter niet uit hoeveel volker naar zo’n optreden komt. Een punkoptreden hoort niet groot te zijn om geslaagd te zijn. Zospelen punkbandjes vaak in jeugdhuizen of in kraakpanden.Uiteraard is de muziek belangrijk, maar een optreden is voor onze respondenten vooral geslaagdals de sfeer goed zit. “(Euh..) als er twee dinges goe zijn het geluid te eerste, da laat soms tochwel te wensen over da ze er iemand achter zetten die nog nooit gemixt heeft. Ma eigenlijkmisschien nog belangrijker is de manier waarop ze op een podium staan en de goesting da ze erinhebben. Da maakt veel aan een optrede.” 210 “Ik ben ooit naar (euh,) een vergadering geweest enda was met Luc Van Acker. En spijtig genoeg, wa da die jong gezegd heeft, hij heeft ergens gelijk.80% van de muziek is presence: hoe da ge op het podium staat, wa da ge op het podium doet. En20% is uw muziek” 211207 ANDES (L.). Op.Cit., 1998, pp. 226 – 228.208 FRED, zie bijlage: p. 125.209 FRED, zie bijlage: p. 124.210 THOMAS, zie bijlage: p. 48.211 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 178.61

De optredens zijn dan ook energieke gebeurtenissen. Zo zijn er heel wat verschillende manierenvan dansen, zoals het moshen of de pogo. “Maar meestal gewoon bij moshen is da ge pakt u eigenvast en ge laat u eigen gewoon rond rollen. Ge laat u zo rond rollen zonder da ge eigenlijk iemandzeer doet. En (en) ja, ge hebt mensen die da dan naar een hoger niveau nemen, zoals ne Wall ofdeath.“ 212 “Dus in het volk kruipen en (euh) tegen elkander oprammen totdat ge allemaal volzweet staat en ge veelweg met een bloedneus naar huis moet gaan. Dus (euh…) Nog de pogogelijk hij in de oude tijd gedanst wordt, kleerscheuren en wat is er allemaal er nog wel es van tepas.” 213 Deze manier van dansen lijkt gewelddadig, maar het is niet de bedoeling iemand pijn tedoen. “Ge hed de mensen die echt hevig willen gaan dansen bij die punkrock band die kunnen danin het midden van die pit gaan staan en die kunnen dan zich volledig laten gaan want iedereenstaat daar hevig tegen elkaar te duwen. En mensen vallen daar, maar daar is een hevigeloyaliteit.” 214 “Pf, nee gewelddadig kan ik het nie echt noemen, ik weeg een dikke 60 kilo en ik hebal in pogo’s gestaan met mannen van meer dan 100 kilo en ik ben geregeld naar huis kunnenkomen dus [lacht] Ik ben nog nooit in het ziekenhuis beland.” 215 Poepoes is wel tegen deze vormvan dansen, omdat deze ‘macho-dans’ volgens haar vrouwonvriendelijk is 216 .Een andere manier van dansen is het skanken, die vooral gebruikt wordt bij de skapunk. “Mennoemt da skanken. Da is heel … heel levendig rondhuppelen en benen en armen rondswingelen.En de manier waarop wij het willen zien gebeuren, da is een kleine nuancering, is de jovialemanier, elk voor zich. Maar als ge staat te skanken en ze slaan hun armen tegen elkaar dan gaanze beginnen te motten.” 217Optredens zijn sociale gebeurtenissen waarop snel contact wordt gelegd en op eenvriendschappelijke manier met elkaar wordt omgegaan. “Bij optredens is er altijd zo ambiance enzo en zijn er vree vriendelijke mensen altijd. Allé, zoals op ACDC gaan ze naar op het einde toezowa mensen als we naar buiten gaan praat ge wa met mensen die da ge zo totaal nie kent zo,kbedoel op die rockconcerten, ik ben daar vree sympathieke mensen tegengekomen.” 218Daarnaast is er ook tussen de band en het publiek slechts een kleine afstand. “Het is niet da diezich (euh) gedragen alsof ze een beetje (euh) beter zijn dan iemand anders, (die) bijvoorbeeld niegelijk die wereldsterren, die zijn ongenaakbaar zo, nee, absoluut nie. En ook ja, (euh) het podiumis (euh, is) vrij laag, (euh) dus iedereen kan het zowel zien maar er is nie die afscheiding van zoeen hoog publiek.” 219 “Die (euh), de afstand is heel erg klein. Das nie zoals die popidolen met hunallures he. Nie zoals Madonna of Britney Spears of zo natuurlijk [lacht] Da zijn gewone mensen.212 TIMOTHY, zie bijlage: p. 61.213 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 172.214 TIM, zie bijlage: p. 144.215 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 173.216 POEPOES, zie bijlage: p. 119.217 TIM, zie bijlage: p. 142.218 TOM, zie bijlage: p. 77.219 POEPOES, zie bijlage: p. 109.62

Die spelen in een kraakpand of in een klein concertzaaltje. Das ja… (Euh,) ja, tuurlijk zijn er ookpunkbandjes die groot zijn he. Die spelen in grote concertzalen he. Ma toch… Das toch ja… Dastoch anders dan die popidolen.” 220Sommigen van onze respondenten hechten naast de optredens veel belang aan CD’s. Jeromverzamelt LP’s, iets wat terug ‘in’ lijkt te komen. Toch worden CD’s als minder belangrijkbeschouwd dan de optredens. Punk is over het algemeen nog steeds duidelijk tegen decommercie. Fred vindt het vooral belangrijk dat CD’s gratis kunnen zijn. “Da ze niks kosten heelbelangrijk. [lacht] Dus dan kopiëren we ze of we nemen ne copy van een cd. Ik kan da me welpermitteren omda ik werk ma da hoeft nie. Voor mich hoeft da geen cd te zijn, voor mij kan daeven goe op mijne pc staan, of op ne mp3 speler.” 221 Ook Poepoes deelt deze mening. “Mensendie geen geld hebben, ja, die hebben geen toegang tot de cultuur, dus zo is het ook met demuziek. Wij vinden dat iedereen toegang moet hebben tot muziek, en dat wordt veel gedaan in descene. Dus CD’s die via het internet worden vrijgegeven, die mensen kunnen downloaden. Want jaeigenlijk, dat is ook weer commercie.” 222 Natuurlijk zijn er respondenten die CD’s wel belangrijkvinden. Dit gaat vooral op voor de respondenten met een eigen bandje. Maar ook voor hen blijvenoptredens onmisbaar. Zo helpt zelfs het platenlabel Funtime nog steeds met het organiseren vanoptredens.5.3 De stijl“Ja, oorspronkelijk hadden die broeken aan, gescheurd of nie. Kettingen, pinnen, leren jas. En dahaar recht omhoog, en de haar zeker kort, zeker nie lang. Want ze moest kort zijn, ja, das tegende hippies en allemaal. De hippies waren te loom, en de punkers wouden daar eens, he, een stokint kiekenkot gooien he.” 2235.3.1 Omschrijving punkstijl anno 2009Het bovenstaande citaat omschrijft de punkstijl in de beginjaren. Zoals in de theorie reedsaangehaald, was punk een tegenreactie op de hippies. Punkers droegen hun haren kort of in eenhanenkam, ze droegen pinnen, leren jassen en gescheurde kleding.Anno 2009 viel ons op dat de verscheidenheid tussen de respondenten enorm was. Niemand zager hetzelfde uit. Sommigen zagen er heel erg mainstream uit, anderen waren in de stereotype220 MALIKA, zie bijlage: p. 159.221 FRED, zie bijlage: p. 125.222 POEPOES, zie bijlage: p. 115.223 LUC, zie bijlage: p. 9.63

punkstijl gekleed, nog anderen waren eerder een beetje alternatief gekleed. Al bij al kunnen wewel stellen dat ze allemaal vrij sportief gekleed waren. Niemand droeg een kostuum. De meestenvan onze respondenten hadden piercings en ook tatoeages kwamen vaak voor. Leren vesten,spannende jeans, sportieve broeken, pinnen, verscheurde kleding,… zijn allemaal elementen diewe nog steeds terugvonden in de kleding van onze respondenten. Er waren soms slogans en logo’saanwezig op de kleding om duidelijk te maken waar ze voor stonden. Zo stond op Jeroms T-shirtde tekst “power is poison”. Meisjes droegen vaak korte rokjes of kleedjes. Erika droeg kapottekousen en alle meisjes droegen ofwel zwarte ofwel felgekleurde kleding.Ook de haarstijl varieerde sterk. We hebben mensen geïnterviewd die hun haren in een hanenkamdroegen. Er waren daarnaast ook nog steeds veel correspondenten met kort haar. Bovendien werdhet haar vaak in een felle kleur geverfd, vooral door meisjes. Een andere veelvoorkomendehaarkleur bij meisjes was zwart.Het is dus duidelijk dat de stijl niet bij iedereen hetzelfde is. Zo kan het zijn dat men zich,naarmate men ouder wordt, meer mainstream gaat kleden. Cartouche en Tim zijn hier mooievoorbeelden van. Vroeger droegen zij hun haren in een hanenkam. Nu hebben ze beiden eenmainstream-kapsel omdat een hanenkam niet past bij hun job of levensfase. “Ik ben nunegenentwintig jaar nu en ik sta als leraar in de lagere school. Dus een hanenkam da had ikvroeger, en ons moeder was daar vreselijk optegen, het is thans een goe mens. Ma ik vond datdan natuurlijk nog chiquer. Da was natuurlijk een tof moment. Maar ja, daar groeit ge wel aanuit.” 224 “Goed, ik ben geen 18 jaar meer. Uiteindelijk maakt ge een stap in het leven, begint geeen gezin op te bouwen, begint ge kinderen te hebben, (euh)… Voor wat hoort wat. Dus ja, heb ikook mijn lange haar moeten afknippen, mijn oorringen moeten uitdoen en mijn tattoesverbergen.” 225Maar ook Tom en Timothy geven nu al aan dat ze zich minder punk zullen gaan kleden als zeouder worden of op zoek gaan naar een job. “Als ik ga werken, voor mijn werk zelf ga ik mij welnormaal kleden en met een pak ofzo. Zeker als ik veel interactie heb met mensen en klantenbijvoorbeeld met De Lijn. Als buschauffeur zijt ge ook veel in interactie met mensen, da ge u danbest wa normaal gaat kleden enzo. “ 226 Vooral op jonge leeftijd wordt de punkstijl nog toegepast.“Als ge op 60 jaar gaat rondlopen met een hanenkam en een zware jas en dan allemaal rimpelseigenlijk, da’s zo een beetje, ja… Da zou een beetje belachelijk staan. Als ge jong zijt, zijt ge nog,ge ziet er nog goed uit… Meestal. En en dan moogt ge u da nog permitteren.” 227De grote variatie aan kleding en haarstijlen maakt duidelijk dat hierin geen vaste regels zijn en datelke haarstijl of kledingstijl kan en mag. Soms kon je aan het kapsel of de kledij onmogelijk zien224 TIM, zie bijlage: p. 143.225 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 174.226 TOM, zie bijlage: p. 79.227 TIMOTHY, zie bijlage: p. 65.64

dat de persoon zich identificeerde met punk. In elk interview komt ook duidelijk naar voren datmen zich niet punk moet kleden om punk te kunnen zijn. Ook punkers die zich wel volgens depunkstijl kleden, vonden dat iemand perfect punk kon zijn zonder de punkkleding. “Al loop ik daarjust gelijk al de rest, dan zou me nie storen. Puur een principekwestie. Ik zou me, wa ik ook aanheb, altijd hetzelfde voelen. Punk is gene kledingstijl of rooie hanenkam, het maakt u nie meerpunk als ge ne rooie hanenkam hed of ne frak wa tweehonderd pinnen opstaan. Absoluut nie.“ 228Het is zelfs zo dat de vercommercialiseerde punkstijl in de interviews regelmatig bekritiseerd werd.Meermaals wordt aangehaald dat er door de mode-industrie een soort punkstijl gecreëerd is, puuruit winstbejag. Dit komt overeen met de bevindingen van Redhead, die ook zag gebeuren hoe deheersende klassen een subcultuur mee helpen creëren en in leven houden 229 . Hebdige noemt ditverschijnsel commodity form 230 . In de conceptvorming van Cultural Studies over subculturen isauthenticiteit heel belangrijk. Deze authenticiteit lijkt echter verloren te gaan in degecommercialiseerde stijl. Veel van onze respondenten hechten wel nog belang aan deauthenticiteit en bekritiseren de vercommercialisering van punk. Anderen nuanceren dit wel enzeggen dat punk eigenlijk altijd commercieel is geweest. Zo halen zowel Johan als Malika hetvoorbeeld aan van The Sex Pistols. Net als Savage in het werk England’s Dreaming: Anarchy, SexPistols and Beyond zien ook zij hoe deze band reeds commerciële doelen had. Zo was The SexPistols opgericht door McLaren, wiens vrouw een kledingzaak had die punkkleding verkocht 231 .Ook Luc haalt aan dat zelfs The Sex Pistols een commerciële band was 232 .5.3.2 De “Do It Yourself” mentaliteitHet was voor onze respondenten echter wel belangrijk om op een creatieve manier om te gaanmet hun kledij. “Creatief… ik probeer rare dingen te combineren en toch mijn eigen te blijven enweet ik veel. Maar zelf dingen maken of zo… ik weet wel hoe ge van een jongens-T-shirt eenmeisjes-T-shirt kunt maken. Altijd handig in de punkscene, met allemaal bands die alleen maarjongens-T-shirts verkopen…”233Kleding wordt vaak goedkoop gekocht en nog steeds zelfaangepast en verwerkt. Ze zullen bijvoorbeeld eerder een goedkoop jasje kopen en dit dan zelfverpersoonlijken. Dus ook hier is de Do-it-yourself mentaliteit, die we bij Letts omschreven zagen,nog steeds aanwezig 234 . “Er zijn wel eens dingeskes die (euh, die) ik koop, (euhm) zoals ja,leggings [lacht] of zo, maar (euh,) ja, ik maak nog altijd veel dinges zelf, ik heb nog een hele hoop228 JEROM, zie bijlage: p. 127.229 BARKER (C.). Op. Cit., 2005, p. 335.230 HEBDIGE (D.). Op. Cit., 1988, pp. 94-99.231 JOHAN, zie bijlage: p. 190.; MALIKA, zie bijlage: p. 162.232 LUC, zie bijlage: p. 11.233 MARLIES, zie bijlage: p. 37.234 LETTS (D.) (Director). The Clash: Westway to the World. SMV Enterprises, 2000.65

ouwe kleren van vroeger die helemaal versleten zijn, maar (euh) die naai ik (terug,) terug aanelkaar of ik zet er iets anders aan vast. [lacht]” 235Deze toepassing van Do-It-Yourself kan voor onze respondenten een manier zijn om teontsnappen aan de mode-industrieën en de commercie. “Jaja, heel belangrijk! Ich koop wel af entoe iets, (euhm,) maar altijd goedkoop dan. En dan bewerk ik da zelf. Ich hou ooch alles bij vanvroeger en soms haal ich zoiets boven en dan bewerk ich da opnieuw. Ich naai graag of ich bewerkda graag. Op die manier ontsnap ich ooch weer aan die commercie he.” 2365.3.3 Redenen om zich punk te kledenDe jongeren die zich wel punk kleden geven aan dat het een manier is om zich te uiten, om telaten zien waar ze voor staan. Om deze reden worden pinnen met slogans veel gebruikt in dekleding. “Dus hier: I’m a drinker, not a fighter. Da’s ook om te verspreiden da ik eerder ben voor:drink veel, maar vecht nie. En dan ook erase racisme, ik ben ook vree tegen racisme en al. Ja,meestal standpunten en goede bands en al willen verspreiden en dan. Ja, dan da meer daneigenlijk voor de looks en al.” 237 “(Euh) voor da herkenbaar te maken he. (Euh,) ziet als zij, nekraker, ne kraker is ne kraker. Ne kraker zal nooit met een kostuum in die bos zitten. Ne krakerwil over de straat lopen en die wilt da laten zien zonder dat die iets zegt van kijk, dit draag ichuit.” 238Volgens Timothy en Tom heeft het niks te maken met choqueren. Cartouche, die zich in zijnjeugdjaren volgens de typische punkstijl kleedde, geeft wel aan dat hij de kledingstijl gebruikte omte choqueren. En ook Johan denkt dat veel jongeren kleding zullen gebruiken om op deze manierhun ouders te choqueren.Als we onze respondenten vroegen waarom ze zich anders kleden dan mainstream, werd ditmeestal ontkend. Het draait er voor hen niet om zich anders te kleden, maar men kleedt zich zo,simpelweg omdat ze deze kledij mooi vinden. Het moet daarom niet echt punk zijn. “Ik doegewoon aan wat ik leuk vind, (bijvoorbeeld) als ik nu bijvoorbeeld een fashion punk tegen over mijzou hebben, die zou zeggen: ooh, da is kompleet fout, da kan nie. Daar trek ik me niks van aan,dus ik doe gewoon waar ik zin in heb, ik doe er niemand (euh) geen kwaad mee.” 239 Zelfs als dekleding typisch punk was, werd dit volgens onze respondenten gedragen omdat ze het mooivonden en niet per se omdat het voor punk staat.235 POEPOES, zie bijlage: p. 107.236 MALIKA, zie bijlage: p. 156.237 TIMOTHY, zie bijlage: p. 58.238 LUC, zie bijlage: p. 21.239 POEPOES, zie bijlage: p. 110.66

Wel werd vaak aangehaald dat men geen kuddediergedrag wou vertonen. Kleding kopen gewoonomdat het in de mode is, kon voor hen niet. Het is belangrijk om zichzelf te kunnen zijn en dusanders dan de massa. Dit verklaart waarom de meeste punkers die we geïnterviewd hebben ermeestal vrij alternatief uitzagen. Zo zegt Timothy over zijn hanenkam: “(En) mijn haarbijvoorbeeld ook en allé ja, ik vind da gewoon. Da’s zo, ik weet nie, da geeft u zo, ge voelt u danzo anders. Omda, ge ziet nie veel mensen daarmee rondlopen. Da’s zoals, ja, ik heb bijvoorbeeldook respect voor mensen die zich compleet kaalscheren, want ja, da ziet ge ook nie veel.” 240Aan de muziek en de ideologie wordt opvallend meer belang gehecht door onze respondenten. Alswe hen vroegen wat het belangrijkst is van punk – muziek, kleding of de denkwijze – waren deantwoorden verdeeld over de muziek en de denkwijze. Niemand haalde de kleding aan alsbelangrijkste aspect. Ook de personen die zich punk kleden, vonden de kleding bijkomstig aan demuziek of de ideologie. “Ja, gewoon, gelijk da ik wil, een beke uitdragen voor wa ik ben en zo. Zoeen beke anders dan de rest natuurlijk en zo. Ik bedoel, ik draag bijvoorbeeld als ik een te groteT-shirt heb, draag ik die gewoon. Maakt mij nie veel uit. Qua kleding maakt het mij nie veeluit.” 241 Uiteraard hebben we maar 13 mensen geïnterviewd en kunnen er punkers zijn die dekleding wel als het belangrijkste aspect beschouwen.5.4 De ideologie“Soms kunde zo mensen hebben (euh) ik ken zo iemand, da is een volkome normaal persoon. Zeis normaal gekleed, er is niets waar je het aan kan zien, maar als je haar bezig ziet en haar hoortpraten dan (dan) denkt der echt van da is ne punker.” 2425.4.1 Vrijheid om te zijn wie je bentHet bovenstaande citaat maakt al duidelijk dat punk om meer draait dan een muziekgenre en eenkledingstijl. Punk is voor velen een echte levensstijl. Punk kan je niet worden door je punk tekleden, maar punk moet je zijn. Bij enkele respondenten kregen we, op de vraag sinds wanneermen punk was, zelfs als antwoord dat ze altijd al punk zijn geweest. Zo nauw is punk verbondenmet hun identiteit. Maar hoe wordt deze identiteit ingevuld?Vrijheid is enorm belangrijk en kwam in heel wat interviews naar voren. Omdat men zoveel belanghecht aan zichzelf kunnen zijn, staat men ook open voor andere minderheidsgroepen. Mensenmoeten vrij zijn om te zijn wie ze zijn. “Ik ben daar zeer ruimdenkend over. Omda, ik vind, ik ben240 TIMOTHY, zie bijlage: p. 58.241 TOM, zie bijlage: p. 78.242 ERIKA, zie bijlage: p. 92.67

zelf zeer voor de vrijheid en ik vind als iemand nu zo wil zijn, laat die. Als die hun eigen keuze, dasdie hun eigen persoonlijkheid, das zoals homo’s. Oké, als ge homo zijt, ik heb daar niks optegen.” 243 “Gewoon, het moet, er moet wa verschil zijn. Er moeten verschillen zijn. Gelijk, ge ziettegenwoordig ook nie veel skinheads rondlopen en zo, die zijn anders vergeleken met de rest.Oké, de meeste mensen kijken die raar aan ma da is, ik vind da, allé, ik vind da goed langs nekant da die da durven aandoen.” 244Bijgevolg werd tijdens de interviews kritiek geuit op mensen die vooroordelen hebben, racisten,nazi’s,… “Ik kan ook helemaal niet tegen mensen die Marokkanen veroordelen of zo. Ik heb éénjaar in Brussel gewoond tussen de Marokkanen en allé ja. Mensen die dat dan vanuit weet ik welkefucking gemeente uit Vlaanderen, waar ene Marokkaan woont, die gaan zeggen die zijn zo en diezijn zo… allé ja daar kan ik niet tegen.” 245Enkel Thomas nuanceert het ruimdenkende aspect van punk licht. “Da is de contradictie he zezeggen wel da we staan open, da we heel open staan voor van alles maar eigenlijk als we dan tochzo ineens.. ik vind bijvoorbeeld dat Electro nie goe is, je hebt da waarschijnlijk al gehoord… Danheb ik iets van jonge, nee dees kan nie echt goe zijn.” 246Er zijn ook punkers waarvoor de punkideologie niet echt van belang is, en zij haalden verzet veelminder aan. Voor deze punkers was vooral de punkmuziek belangrijk. In de interviews kon jeechter toch tussen de regels lezen dat men vaak moeite had met mainstream, en verschillendeaspecten van de samenleving werden bekritiseerd, zoals kuddediergedrag, de commercie, deoppervlakkigheid, de hoeveelheid regeltjes, … Vooral mensen die niet voor zichzelf denken enhersenloos de massa volgen, worden op een negatieve manier beoordeeld. Blinde aanvaarding enmeeloopgedrag kan voor niemand door de beugel. De passieve massa, zoals omschreven doorAdorno 247 , wordt door onze respondenten bekritiseerd. Mensen moeten voor zichzelf durvendenken en zichzelf kunnen zijn. “Omdat ich nie vind da omda iedereen zegt da ge iet moet doen,ja toch ur eigen goesting blijven volgen. (Euh) en da doen ich ooch en das eigenlijk wa iedereenzou moeten doen, zijn eigen gedacht he, hoe m zelf is. En dan zijde gij al een stuk ver op padnatuurlijk he.” 248 “Gewoon ja… ik vind de mensen van nu zijn allemaal zo bang. Allé ja, ze zijnbang van de maatschappij, van andere mensen, van alles eigenlijk. En ik vind ge moet nie vanalles bang zijn. Je moet eens iets doen vind ik, iets rebels vind ik, voor u eigen uitkome. Jagewoon u eigen eens durven zijn.” 249243 TIMOTHY, zie bijlage: p. 56.244 TOM, zie bijlage: p. 74.245 MARLIES, zie bijlage: p. 40.246 THOMAS, zie bijlage: p. 50.247 TER BOGT (T.). Op. Cit., 1997, p. 31.248 LUC, zie bijlage: p. 18.249 ERIKA, zie bijlage: p. 89.68

Ook in punk zijn er natuurlijk subgroepen die regels proberen op te leggen, maar dit wordt op eennegatieve manier beoordeeld. “Van die straight edge fans van punk moogde gij nie roken, geenseks hebben natuurlijk, en dit en dat. En die beginnen dat op te leggen aan iemand anders.Hoever zijde gij dan van punk af. Dan zijde gij, in plaats van links zijde gij rechts bezig. Dan zijdegij ne fascist.” 250 “Ich luisterde even goed ooch heavy metal. En toen was het echt in het begin:ooch punks en metal da mocht nie samen he. Ge ziet, toen begon ich al te denken van, alle, jahow gij wou (gij) anarchie. Ich zeg ich ben hierbij, daarbij en ich ben nergens bij.” 251Volgens Willis zijn jongerenculturen voor twee zaken belangrijk, namelijk voor het creëren van eeneigen identiteit en voor de groepsidentiteit 252 . In de interviews kwam echter duidelijk naar vorendat het voor de punkers vooral om de eigen identiteit draait. “Ik denk da individualiteit belangrijkis voor alle jongeren allé ja, dat da en da punk een manier is om u als individu uw identiteit aan temeten eigenlijk. Zo van: ik besta!” 2535.4.2 Punk als verzet tegen overheid, ouders,…“Anarchie. Fuck the society, fuck authority. Daar draaide punk om. En da hoorde ge in die teksten.Ich wil dit nie, ich wil da nie. Eigenlijk was da een grote nee! NEE NEE NEE!! Een nee tegen alles.[lacht] Daar ging het vroeger over he. Ich zeg het, nu ligt da heel anders.” 254De punkers die we in het kraakpand interviewden, noemden zichzelf nog steeds explicietanarchisten. “Ik vind sowieso (euhm) alles dat gebaseerd is op geld en macht.. (euh,) ja, da vindik vreselijk [lacht] want (van macht,) van macht komt altijd misbruik. En geld, (euh,) degene diehet geld heeft, die zal de wet voorschrijven aan degene die het nie heeft. En die zal (euh,) rechtenafnemen van degene die geen geld heeft.” 255In het bovenstaande citaat maakt Malika echter duidelijk dat anarchie vroeger enorm belangrijkwas binnen punk, maar dat dit volgens haar de dag van vandaag verdwenen is. Voor punkers dieniet in de kraakscene zitten speelt het anarchisme inderdaad ook helemaal geen rol. Maar ookdoor hen werden vaak negatieve opmerkingen ten opzichte van de politiek gegeven, zo werd erdoor Tom bijvoorbeeld kritiek gegeven op de Christelijke partijen. Op de vraag of hij op eenpositieve of negatieve manier naar onze maatschappij kijkt, antwoordde hij: “Dieper kunt gemoeilijk zakken alleszins [lacht]. Gewoon alleszins als de mensen wa meer zouden geven.Kbedoel, er zijn veel partijen voor bijvoorbeeld christelijk (euh,) ja, gebonden aan de godsdienst.250 LUC, zie bijlage: p. 19.251 LUC, zie bijlage: p. 18.252 WILLIS (P.), JONES (S.) en CANAAN (J.). Common culture: symbolic work at play in the everyday culturesof the young. Milton Keynes, Open University Press, 1990, pp. 59 -64.253 MARLIES, zie bijlage: p. 41.254 MALIKA, zie bijlage: p. 153.255 POEPOES, zie bijlage: p. 107.69

Dus bijvoorbeeld een atheïstische partij, allé niet gebonden aan godsdienst, partijen, als die erzouden zijn, zou het waarschijnlijk wel ietske beter zijn.” 256 Dit bevestigt dat punkers de overheidin het algemeen toch nog steeds wat wantrouwen, zoals Hansen en Hansen reeds in 1991aangetoond hadden 257 .Voor onze respondenten is het toch belangrijk dat er structuren en regels zijn, de meeste kunnenzich dus niet vinden in het anarchisme. En zelfs de punkers uit de kraakscene haalden aan dat ertoch ergens regels nodig zijn: “ma ge hed ergens wel regels nodig, zelfs hier [in het kraakpand]bijvoorbeeld. Tijdens optredens gebeurt da zo dikwijls, er slapen hier mensen. Zelfs hier moet derdan regels oplegge van, ik bedoel da is normaal da ge da zegt mannen in de gang zet stil want derslapen mensen. Da hangt hier overal.” 258Punk wordt wel nog gezien als verzet, maar het wordt door niemand geduid als verzet tegenouders. Enkel Johan haalt aan dat de punkkleding gebruikt kan worden om de ouders techoqueren. School, de overheid, godsdienst en andere instellingen worden wel geregeldaangehaald. Dit verzet wordt vooral op een symbolische manier geuit, bijvoorbeeld via kledij. Deanarchopunkers gaan wel actiever om met het verzet, door bijvoorbeeld te kraken en te betogen.Door het kraken proberen ze een statement te maken en verzetten ze zich eigenlijk tegen de tehoge huurprijzen 259 . Hierbij wordt echter geen geweld gebruikt. Er is wel degelijk sprake vanagressie en frustraties, maar deze worden meestal in de muziek geuit. Onze respondentenbeseffen dat ze de wereld niet kunnen veranderen en zien zichzelf dan ook niet als idealisten. Zeblijven realistisch, maar vinden het wel belangrijk dat er mensen blijven vechten voor een beteresamenleving.Daarnaast is punk iets wat in de jeugdjaren naar boven komt. Al onze respondenten begonnenzich in hun jeugdjaren te identificeren met punk. Dit wordt door hen ook als normaal beschouwd,omdat het de ‘taak’ is van de jongeren om zich te verzetten 260 . Daarnaast zijn jongeren op zoeknaar een eigen identiteit en hier kunnen jeugdculturen, zoals punk, in helpen. “Die zijn ook opzoek naar een identiteit. Op een bepaald moment is er een match zeker tussen een band waar daze veel naar luisteren en dan zijn ze geïnspireerd om muziek te gaan spelen of in de kleren die zedragen of in de dingen die ze doen soms ook.” 261256 TOM, zie bijlage: p. 80.257 HANSEN (C.H.) en HANSEN (R.D.). Op. Cit., 1991, pp. 373 – 411.258 JEROM, zie bijlage: p. 138.259 FRED, zie bijlage: p. 131 en POEPOES, zie bijlage: p. 114.260 Zie Marlies, bijlage: p. 33.261 JOHAN, zie bijlage: p. 193.70

5.4.3 Punk en economiePunk ontstond uit de arbeidersklasse, in tijden van economische crisis waarin veel jongerenwerkloos waren. Sommige respondenten zien nog steeds een verband met deze omstandigheden.Volgens hen is de maatschappij niet veranderd en kan men zich nog steeds verzetten tegendezelfde dingen als in de jaren ’70. Er lijkt ook nog steeds een grotere werkloosheid te zijn inbepaalde scenes binnen punk. Daarnaast is er momenteel opnieuw een economische crisis. “Kiekhe, de kutmaatschappij die ons hier allemaal den das omdoet. He, we moeten zoveel belastingenbetalen, nog erger als toen in die punktijd. Toen had nog iedereen werk, nu ist eigenlijk nog erger.Och, der zijn er eigenlijk, gelijk het nu zo’n crisis is, da zou perfect zijn eigenlijk, ja, voor denieuwe punkgolf eigenlijk he.” 262Anderen zien helemaal geen verband meer tussen punk en werkloosheid. “Da was in debeginperiode, was da zeker het geval, want (euh de,) de meeste kwamen toch uit een (euh)arbeidersgezin, en (euh) waar (euh) de vader werkloos of arbeider was, en ook ja, jongeren dievan school kwamen, die zelf geen job vonden, maar (euh,) nu gaat da echt nie meer op, denkik.” 263 “(Euh) maar nu crisis, wij zijn zo rijk als ik weet nie wa! Ik vind da ook wel bullshit! …Iedereen maakt gewoon schulden, maar iedereen heeft wel ene auto! [lacht] Zo is het toch. Ikdenk nie dat er zoveel jongeren zijn die het gevoel hebben dat ze in crisis zitten.” 264Het valt op dat de personen die de ideologie als belangrijkste beschouwen nog steeds een link zientussen economisch onrecht en punk. Zo komt dit in de interviews met Poepoes, Jerom, Fred, Lucen Malika sterk naar boven. Voor de respondenten die muziek als belangrijkste zien, is de link metwerkloosheid verdwenen.En hoewel punk als een arbeidersbeweging wordt gezien, wordt in het theoretische deel reedsaangehaald dat heel wat ‘oerpunkers’ eigenlijk hoog opgeleid zijn, zoals Joe Strummer, de zangervan The Clash. En ook nu worden in de interviews voorbeelden aangehaald van hoogopgeleidepunkers, zoals de zanger van Bad Religion 265 .De commercie krijgt veel kritiek, vooral vanwege de anarchistische punkers en vanwege de ouderepunkers. Punkers staan over het algemeen sceptisch tegenover materialisme. “Niks moet, ich vulmen leven zelf in, tis nu, ich gaan der recht op. Ich zeg ich heb geen luxe niks, ich woon in eenhuis waar alles is wat ich moet hebben, ich huur da huis, daar staat ne televisie, daar staat eenmuziekinstallatie. Meer heb ich nie nodig, ich heb eten.” 266 Ook andere respondenten staan262 LUC, zie bijlage: p. 9.263 POEPOES, zie bijlage: p. 117.264 MARLIES, zie bijlage: p. 41.265 Zie bijvoorbeeld TIMOTHY, bijlage: p. 54.266 LUC, zie bijlage: p. 18.71

kritisch tegenover materialisme. Een mooi voorbeeld hiervan is de kleding, deze wordt vaakgoedkoop gekocht.Funtime is een platenlabel en dus vooral gefocust op de verkoop van muziek. Maar zelfs hiervinden we een deel van de ideologie en het verzet terug. Zo steunen ze geregeld benefieten. Eenvoorbeeld hiervan is Ello, een alternatieve GSMoperator in België die al zijn inkomsten schenkt aangoede doelen in bijvoorbeeld het Zuiden. Funtime geeft gratis CD’s weg aan mensen die zich lidmaken van deze operator. Dus ook voor dit platenlabel is het belangrijk om zich in te zetten vooronrecht, zoals armoede 267 .5.4.4 PlezierIn andere werken komt vooral het verzet aan bod, en het plezier dat men beleeft aan eensubcultuur wordt dikwijls over het hoofd gezien. Daarom wilden we in ons onderzoek wél aandachtschenken aan dit plezier.Om deze reden stelden we onze respondenten de vraag of plezier belangrijk was voor hen binnenpunk. Op deze vraag werd steeds positief geantwoord. Vooral Tim vindt plezier veel belangrijkerbinnen punk dan het verzet. “Ja eigenlijk wel, de muziek die wij brengen. Ik zeg het heeft eenpaar jaar geduurd voorda ik erbij stilstond wa da die mensen vertellen, maar ik ben geëvolueerd.Voor mij zijn die gitaren heel belangrijk geweest, ik was er gewoon verliefd op. En ik vind pleziermaken heel leuk.” 268 Ook Cartouche legt heel veel nadruk op het plezier. “Het plezier maken.Verzet, (euh,) pfff, als ik in het verzet wil zitten, dan kruip ik wel in het leger. Dan trek ik eenuniform aan, waar da de punkers zo tegen zijn, maar uiteindelijk iedere punker da ge ziet is welhetzelfde gekleed. Als ge verzet wilt gaan spelen, pf, ga dan in het leger.” 269Het plezier binnen punk is belangrijk, want verzet kan op heel wat andere manieren tot uitingkomen. Dit komt overeen met Shuker die zegt dat plezier erg belangrijk is binnen het fandom.Jongeren vinden volgens Shuker plezier in het dansen, de concerten, het luisteren naar de muzieken het verzamelen van dingen die met het fandom te maken hebben 270 . Deze zaken komen ook inonze interviews naar voren. Daarnaast beleven ze ook plezier aan de aandacht. Sommigerespondenten genieten van de rare blikken die ze krijgen. Ze beleven in feite plezier aan het feitdat mensen zo weinig gewoon zijn. “Ja, da’s echt de max, dan ziet ge zo iemand voorbijlopen endan zo van ‘oh zie daar, ne punker‘. En dan voel ekik mij eigenlijk echt zo, ik ben nu geenaandachtshoer, ma da geeft mij eigenlijk gewoon ja een soort van bevrediging om da da bewijstda de mens nie nie veel gewoon is.” 271 Ook het creatief bezig zijn en de Do-It-Yourself mentaliteitvinden onze respondenten plezierig: het bewerken van de kledij, het organiseren van concertjes267 JOHAN, zie bijlage: p. 184.268 TIM, zie bijlage: p. 145.269 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 172.270 SHUKER (R.). Op. Cit., 1994, p. 246.271 TIMOTHY, zie bijlage: p. 67.72

en het spelen in een bandje komen hier vaak naar boven. Tot slot vinden ze plezier in het‘familiegevoel’ dat ontstaat. “Dat familiegevoel dat ik al een paar keer zei, dat vind ik het leuksteaan de scene op zich.” 2725.4.5 Het negatieve imagoMensen hebben vaak een negatief beeld over punkers. Maar deze negatieve aandacht wordt vaakpositief onthaald. “Ik vind da wel tof. Ik denk altijd… Ik merk als ge dat voor uzelf positief ziet endenkt ‘mensen oordelen over mij’, ge kunt da zien als negatief: mensen oordelen over mij. Langsde andere kant draai het eens om: ge krijgt super veel aandacht! Da is plezant he![lacht]” 273 OokTimothy en Tom vonden de aandacht juist een leuk aspect van punk. Dit komt overeen met debevindingen van de auteurs Garratt en Erikson, die eveneens aanhalen dat jongeren zich somsjuist aangetrokken voelen tot een subcultuur door het negatieve beeld dat hierover bestaat 274 .Maar onze respondenten vonden het wel belangrijk om te benadrukken dat punkers niet zo’nslechte mensen zijn als de buitenwereld denkt. Ze proberen gewoon zichzelf te zijn, meer niet. “Ikleg die buren niks in de weg, (euhm ik euhm, ik euhm,) ik beschadig hun auto nie, ik ga nie (euh)een pintje zitten drinken en laat het pintje staan, of om (euh) één uur ‘s nachts lawaai maken voorhun deur, nee, het enigste wa ik doe is gewoon mezelf zijn.” 275 “He, want de meeste mensen,tschoonste voorbeeld daarvan is, ne seriemoordenaar, ne kinderverkrachter, zal nooit ne gast zijnvan boven tot onder getatoeëerd met ne moto of dit of dat. Da zijn altijd van die zogezegde brave,volgzame menskes. Wie had da gedacht, zo ne stille man. Het zijn altijd die typekes die daartussen zitten.” 276 Ook bijvoorbeeld ‘comazuipen’ en gewelddadig gedrag worden meermaalsveroordeeld in de verschillende interviews die we hebben afgenomen.Drugs wordt toch vaak aangehaald in de gesprekken. Toch zijn de respondenten ervan overtuigddat dit in deze scene niet vaker gebruikt wordt dan in andere scenes. Het gaat meestal omsoftdrugs zoals wiet, wat door de respondenten als ‘harmless’ beschouwd wordt. “(Euh,) degoedkope drugs (euh) is da vooral ma ik heb nog nooit (euh) … arré ik heb zoal coke gezien enandere harde drugs. Ma da is toch meer uitzondering. Op de plaatse waar da ik kom, da zie ik weleens marihuana en shit die paffen ze gewoon en dan wordt da wel gebruikt.” 277 Hardere drugsworden door onze informanten zelfs negatief beoordeeld. Ook het alcoholgebruik van vele punkerswordt geregeld aangehaald in de interviews. Alcohol lijkt vaak gebruikt te worden in de scene,maar ook hier kunnen we niet stellen dat dit in andere scenes minder is.272 JOHAN, zie bijlage: p. 191.273 MARLIES, zie bijlage: p. 40.274 GARRATT (D.). Op. Cit., 2005, p.144.; ERIKSON (E.H.). Op. Cit., 1974, p. 248.275 POEPOES, zie bijlage: p. 120.276 LUC, zie bijlage: p. 18.277 THOMAS, zie bijlage: p. 51.73

Binnen de punkscene is er zelfs de stroming Straight Edge. “Straight Edge filosofie is eigenlijk dage uzelf nie laat afhangen van van verslavingen. Of nie toegeeft aan dingen die verslavend zijn.(Euhm,) concreter wilt da zeggen dat de Straight Edge kids doorgaans nie, allé, in de regel, da dienie drinken en geen (euh) drugs gebruiken of sigaretten of wat dan ook. (Euh,) respect voor hetlichaam” 278 . In deze stroming onthoudt men zich dus van zaken als drugs en alcohol.5.5 Punk en media“Het zou leuk zijn moest de media er meer aandacht aan schenken op een positieve manier.Moesten ze nie zo zeggen van ’ja, het lag aan zijn subcultuur’. Neen, ze zouden moeten zeggen’het lag aan zijn persoonlijkheid’. Nie aan zijn manier van denken, maar alléja, nie aan zijnesubcultuur zijn manier van denken, maar aan zijn persoonlijkheid zelf.” 2795.5.1 Mainstream mediaDe media heeft weinig aandacht voor punk en als ze dit thema al eens behandelt, is dit meestal opeen negatieve manier. Hierdoor hebben mensen vaak een foutief beeld van punkers. Onzerespondenten vinden het niet erg dat er in de media weinig aandacht is voor punk. Punk blijftunderground fenomeen en is daardoor niet opvallend aanwezig. Punkers kiezen hier ook echt voor.Veel respondenten halen aan dat punk niet op de mainstream radio thuishoort. Ze zouden het zelfsjammer vinden als punk populairder wordt, punk hoort zich juist af te zetten tegen mainstream.“Punk moet zijn eigen kunnen afzetten tegen alles en nog wa en als ge meegaat in da idee vanMTV dan dus dan zijt ge niet meer echt bezig met punk en hun muziek.” 280Ze vinden het wel jammer dat de aandacht die er is voor punk, zoals ook voor andere subculturen,zo negatief geladen is. “Het eerste wa da ik van Kim De Gelder hoorde is, ik ben nu vanDendermonde. En het eerste wa da ik hoorde was nie van ‘hij is van Dendermonde’ ma da was van’tis ne gothic’. Da was het eerste wa da ik van hem hoorde. Hij was duisterder gekleed en al. Ikvind da nie kunnen.” 281 De media worden veel aangehaald als oorzaak waarom mensen eennegatief beeld over punkers hebben. Deze bevinding komt nog steeds overeen met het onderzoekvan Cohen naar de mods en rockers in 1980 282 .Volgens Erikson worden subculturen juist voor een stuk in stand gehouden door dit negatieveimago dat mede door de media gecreëerd wordt 283 . Dit wordt bevestigd door Cartouche. “Laat ze278 JOHAN, zie bijlage: p. 183.279 TIMOTHY, zie bijlage: pp. 56-57.280 THOMAS, zie bijlage: p. 47.281 TIMOTHY, zie bijlage: p. 56.282 COHEN (S.). Op. Cit., 1980, p. 29, p. 61.283 GARRATT (D.). Op. Cit., 2005, p. 144.74

maar denken [lacht] Dus laat ze het zo maar uitzenden, ik zal het zo zeggen. Als ge 16 jaar zijt enge wilt rebelleren en de media schildert het zo af van ‘oh nee, ge loopt met een hanenkam, watdoe je nu?’, da is de bedoeling denk ik dan.” 284Opvallend is wel dat sommige respondenten hun CD toch hebben voorgesteld aan Studio Brussel.Vooral Marlies haalt aan dat ze geld moet binnenkrijgen en daarom veel tijd heeft gestoken in haarCD en de marketing daar rond. En ook Tim heeft zijn CD voorgesteld aan de zender. Beide CD’szijn echter afgewezen, wat er toch op kan wijzen dat echte punk ook niet aanvaard wordt op eenmainstream radiozender. Zelfs niet op Studio Brussel, een zender die er toch voor bekend staateen beetje alternatief te zijn. Uiteraard gaat het hier maar over twee bandjes en kunnen deze CD’sook om andere redenen afgewezen zijn. Maar ook in andere interviews komt naar boven dat menpunk nog steeds niet veel op de radio hoort. “Als ge naar Studio Brussel luistert hoort gealternatieve muziek, hoort ge grunge, ge hoort metal bijvoorbeeld, maar (euh…) punk, TheRamones of Bad Religion of ongeacht welke andere groep hoort ge niet bepaald op Studio Brusseldraaien. Wat dan al een alternatieve zender is. Dus nee… Tis een buitenbeentje.” 285 Niet enkel opde radio, maar ook in andere media is er weinig aandacht voor punk. “Die bezien ons als eenbeetje lawaaimakerij of zo. Ik bedoel, Humo, Knack of zo, Focus Knack, in de meeste kranten gaatge zelden iets lezen over een punkband. Terwijl er punkbands zijn die heel veel touren in hetbuitenland en die pakken meer CD’s verkopen dan bepaalde bands die ge op Studio Brusselhoort.” 286De nieuwe media, zoals internet, worden op een positievere manier bekeken. Via internet wordtsubcultureel kapitaal opgedaan. Daarnaast wordt via internet contact gelegd met andere punkers.Vooral de netwerksite MySpace wordt vaak aangehaald. “Ja, ik gebruik internet heel veel, ge kuntnie anders. Als ge in een groep zit en ge wilt daar serieus die 15.000 euro [geld dat ze in haarplaat gestoken heeft] terugverdienen [lacht] dan moet ge al de sites gewoon bezetten. Gewoon bijMySpace tot ge erbij neervalt. Dat is het medium van nu en het is gelukkig dat het er is!” 287 Demeeste respondenten met een eigen band zijn hier lid van en proberen langs deze weg hun bandeigenlijk te promoten. “Het is de beste vorm van reclame. 1 druk op de knop en iedereen is op dehoogte. (Euh…) Muziek wordt verspreid, MySpace, Facebook, Netlog, (euh)… Noem maar op. Siteswaar da ge u allemaal op kunt inschrijven, of moet inschrijven tegenwoordig om aan de bak tegeraken. Dus… Ja, internet is onmisbaar.” 288 Internet is ook een handig medium om optredens tezoeken en om nieuwe bands te ontdekken.284 CARTOUCHE, zie bijlage: pp. 177-178.285 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 169.286 JOHAN, zie bijlage: p. 186.287 MARLIES, zie bijlage: p. 42.288 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 177.75

5.5.2 Subculturele mediaVolgens Thornton verwerpen jongeren in subculturen de mediakanalen van de volwassenen.Hierdoor ontstaan subculturele media 289 . Deze subculturele media worden wel op een positievemanier beoordeeld, maar zijn echter door velen niet gekend. Subculturele printmedia als fanzinesworden ook niet meer zoveel gemaakt als vroeger. In de jaren ’90 was dit wel nog het geval.“Maar vanaf begin dit decennium is da echt pijlsnel naar beneden gegaan. Nu hebt ge heel veelwebzines, goh, ma ja, ik vind da altijd moeilijk om te zien wa de impact van een webzine is. Dan,allé, da is misschien nostalgisch van mij, maar ik lees ook zelden interviews op internet.” 290 Derespondenten die nog wel subculturele magazines kenden, halen aan dat dit toch eerder eenzeldzaamheid is geworden. Vooral in de kraakscene zijn de vroegere gespecialiseerde media noggekend. In deze magazines kwamen heel wat verschillende onderwerpen aan bod, zowel muzikaleaspecten als maatschappijkritische aspecten werden in de zines besproken. “Heel veel interviews,touring boards, label specials, (euhm,) ja, rond het muziekgebeuren. Columns, heel veel columnsook van mensen die dan schreven op da moment, (euh,) over vegetarisme of over het VlaamsBelang, allé, het Vlaams Blok toen nog. Ja, zo van alles, workshops, ja zo van die toestanden. Dawas heel gevarieerd” 291 De dag van vandaag zijn er hier en daar nog fanzines of amateuristischgemaakte krantjes. In het kraakpand stond een kast met daarin verschillende subculturele media.“Er liggen allerlei flyers van andere optredens, van dierenrechtenorganisaties, van politiekemanifestaties, van fanzines die groepen uitgeven, pamfletjes.” 292 Zo kregen we van Poepoes, Freden Jerom een krantje mee dat ‘De Nar’ heet. In dit gratis anarchistisch krantje komen heel watverschillende thema’s aan bod, die echter toch vooral erg politiek geladen zijn. Voorbeelden vanartikels zijn: ‘Welkom, deze vuilbak is uw wereld’, ‘Een hete zomer… van revolte’, ‘Een beetje meerrespect voor de cipiers’, ‘Het heft in eigen handen nemen’, ‘vegean deli-corner’,... 293 Maar zulkekrantjes en magazines zijn eerder een zeldzaamheid geworden en door de grote meerderheid dusniet meer gekend.Vooral de nichemedia 294 , zoals fanzines en websites, worden dus positief beoordeeld door onzerespondenten. Maar ook de micromedia 295 , zoals flyers, worden in de interviews vaak alsbelangrijk beoordeeld. “Flyers, nog es, de mensen hebben nog altijd graag iets tastbaar. Als ge ’savonds met een bezopen kop naar huis komt en ’s anderendaags uw zakken leegmaakt van: ah289 THORNON (S.). Op. Cit., 1996, p. 167.290 JOHAN, zie bijlage: p. 187.291 JOHAN, zie bijlage: p. 187.292 POEPOES, zie bijlage: p. 109.293 DE NAR, oktober 2008, nr. 278.294 THORNTON (S.). Op. Cit., 1996, p. 47.295 IDEM, p. 49.76

volgende week is er nog es een optreden, daar gaan we naar zien.” 296 Deze flyers zijn vooral eenbelangrijk reclamemiddel.Het valt dus op dat de gespecialiseerde media op een veel positievere manier onthaald wordendoor onze respondenten.5.6 De punkscene in Vlaanderen“Voor mij is da dood as… as… gedaan is. Da zal wel nie rap gebeuren, da wil nie zegge da als ikdood… [lacht] ma punk is nie dood zolang ik rondloop en men ding kan doen. Punk, ze zeggen alvan de jaren zeventig da punk dood is.” 2975.6.1 Leeft punk nog in Vlaanderen anno 2009?Onze respondenten bewijzen dat punk nog leeft in Vlaanderen. Maar dit blijkt eerder beperkt tezijn. Vooral de punkmuziek leeft nog. “Da blijft leven he. Veel zelfs nu. Nie normaal eigenlijk.[lacht] In elke straat zit wel een punkbandje denk ich. Das belangrijk ooch. Da die jung hungedacht zo es kunnen uiten” 298 Weliswaar is deze muziek verschillend van de vroegerepunkmuziek, het rauwe is er een beetje af. De punkideologie is veel minder sterk aanwezig inVlaanderen dan in de jaren ’70, enkel bij de krakers leeft deze ideologie nog echt. “Alleen bij dekrakers, die kraakscene. Ich denk als we hier ergens nu moeten rondlopen voor in Hasselt, inHasselt zeker nie. Als ge in Hasselt rondwandelt, (euh,) ge zout daar zo nog eens ene tegenkomendie zich nog zo kleedt of zo. Die nog wel nog zo T-shirten aanhebben.” 299 De punkkledij vind jenog terug in Vlaanderen, maar ook deze kledingstijl komt heel wat minder voor dan in debeginjaren van punk.Volgens veel van onze respondenten zal punk altijd blijven leven. “Da is eind jaren ‘70 opgerichten we zijn 2009. Punk is not dead is 1 van de strijdkreten geweest in de punkwereld en die zal welblijven. Punk is not dead, ma, in welke opvatting. Van zo te leven of van daarnaar te luisteren?Das weer een andere vraag.” 300 Punk is door de jaren heen veranderd. “De oorspronkelijke punk,anarchie en (euh,) het nee roepen tegen alles en nog wa. Tegen commercie, tegen de staat, tegenoorlog, tegen alles, da is er nie meer denk ich. Da hoort er nie meer bij. Daar schiet niks meer vanover. Behalve in de kraakscene. Dus ja, die ideologie is dood. Ma ge hed nog wel punk nu, gewoon296 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 176.297 LUC, zie bijlage: p. 135.298 MALIKA, zie bijlage: p. 152.299 LUC, zie bijlage: p. 23.300 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 176.77

andere.” 301 De punkmuziek zal hoogstwaarschijnlijk blijven bestaan, al dan niet in andere vormen.Volgens Johan zal ook de punkideologie blijven bestaan. Met deze ideologie bedoelt hij echter niethet anarchisme en het verzet van de jaren ’70. Hij ziet onder deze ideologie eerder de kritischenoot van punk. Volgens hem gaan er steeds jongeren blijven die het anders gaan willenaanpakken dan mainstream, en hiervoor is punk de ideale subcultuur 302 .5.6.2 Hoe is de punkscene in Vlaanderen geconstrueerd?Vlaanderen is een kleine streek en de eventuele punkscene is bijgevolg ook erg klein en beperkt.Alle respondenten bevestigen dat punk geen grote scene kent in Vlaanderen. De punkmuziek ende punkstijl spreekt de grote meerderheid van de mensen simpelweg niet aan.In Vlaanderen zijn er een aantal steden die geregeld werden aangehaald in relatie tot punk: Gent,Antwerpen en Leuven kwamen vaak aan bod. Ook naar Brussel werd vaak verwezen. “InAntwerpen en hier in Gent en in Leuven. En in Brussel hebt ge er ook wel. Ik denk, ik denk dat erin elke provincie wel een stad is waar da er veel punkers zitten. Da wel. (Euh…) Hasseltbijvoorbeeld, Leuven, daar zal da ook wel zijn, Brussel, Brussel zeker.” 303 Volgens Fred en Jeromis de punkscene in Antwerpen toch niet meer zo levend, in ieder geval de krakerscene niet. “InAntwerpen was de grootste punkscene in de jaren tachtig waar grote generaties achter gingenkomen, ma dien hoop heb ik een beetje opgegeven. Zo bloeit da dood. Maar in Gent en Leuven,eigenlijk hangt da veel af van het kraakvermoge. Als een bepaalde burgemeester tolereert ofbegrip voor toont dan zult der ja…” 304 Ook bij het zoeken van onze respondenten viel het op dathet in grote steden als Gent, Leuven en Antwerpen makkelijker was om respondenten te vinden.Volgens Tim was er echter ook een soort scene in Zele 305 . En ook Johan haalde totaal andereplaatsen aan, zoals Aarschot, Meerhout, Tessenderlo, Ieper en Kortrijk. In de jaren ’90 was descene volgens hem duidelijker afgebakend. Toen was de scene geconstrueerd rond drie belangrijkeplaatsen: de Sojo in Leuven, de Lintfabriek in Antwerpen en de Sjoffaasj in Tongeren. Momenteelzijn er echter zoveel optredens dat de scene zich heeft uitgebreid 306 . Ook Cartouche haalt dit aan.Volgens hem ontstaan er kleine scenes rond jeugdhuizen waar veel punkoptredensplaatsvinden 307 .Mensen rollen makkelijk in punk via vrienden, omdat ze elkaar bijvoorbeeld meenemen naaroptredens. Dit verklaart waarom punk op bepaalde plaatsen meer leeft dan op andere. Ook door301 MALIKA, zie bijlage: p. 166.302 JOHAN, zie bijlage: p. 195.303 TIMOTHY, zie bijlage: p. 71.304 FRED, zie bijlage: p. 130.305 TIM, zie bijlage: p. 147.306 JOHAN, zie bijlage: p. 188.307 CARTOUCHE, zie bijlage: p. 170, p. 176.78

de Do-It-Yourself mentaliteit wordt punk plaatselijk levend gehouden. Zo zijn veel punkers actiefbezig met hun eigen band of met het organiseren van concertjes. Fred organiseert bijvoorbeeldpunkconcerten in Antwerpen en probeert zo de punkscene draaiend te houden.Er is wel een soort netwerk tussen de punkers onderling, een soort van ‘familiegevoel’ zoals Johanhet omschrijft. Eens je in de scene zit, leer je veel andere punkers kennen. Toch heeft niemandvan onze respondenten enkel punkers in hun vriendenkring. Ze staan open voor mensen om wieze zijn, niet om de subcultuur waar ze inzitten.Bovendien is er een duidelijk verschil tussen de kraakscene en de rest van de scene. In dekraakscene draait het nog veel meer rond de ideologie van vroeger dan het geval is in de rest vande punkscene. Eigenlijk kunnen we dus meerdere kleine subscenes onderscheiden binnen de groteoverkoepelende punkscene, die dus niet enkel afgebakend zijn op regionaal vlak. In dekraakpanden leeft punk nog veel meer zoals punk eind jaren ’70 was. Deze punkers kunnen weplaatsen onder wat Jude Davies de tweede golf van punk noemt, de politiekactieve punkers 308 .Deze groep punkers vinden we vooral terug in de steden, waar ze in gekraakte panden wonen.Daarnaast zijn het vooral deze punkers die meedoen aan betogingen en allerlei acties tegenonrecht. Hoewel andere punkers zich ook vaak inzetten tegen onrecht, valt de kraakscene tochspeciaal op en is dit eigenlijk een aparte scene binnen de punkscene.Op de vraag of er veel vrouwelijke punkers zijn, waren de antwoorden vrij verdeeld. Volgenssommigen zijn vrouwen niet ondervertegenwoordigd, volgens anderen is er wel een mannelijkedominantie. Nog anderen vinden dat het van subscene tot subscene afhangt. Door de groteongelijkheid aan antwoorden, is het onmogelijk om ons hier verder over uit te spreken. Zelfondervonden we echter wel dat het niet eenvoudig was om vrouwelijke punkers te vinden en henervan te overtuigen om mee te werken aan ons onderzoek. Maar dit kan natuurlijk ook andereoorzaken hebben.5.6.3 Transregionale subcultuurVeel van onze respondenten haalden aan dat we verder moeten kijken dan enkel Vlaanderen. InGroot-Brittannië leeft de punkideologie bijvoorbeeld wel nog. “Die mannen die zitten de hele dagin kraakpanden en die zitten daar plezier te maken en gitaar te spelen, boodschappen teverspreiden, fascistische dingen te verbranden, overal (euh) hunder boodschappen gaan ophangenen al (euh), met wiet en al. Ik vind. En als ge da hier in België bekijkt dan, wat doen die punkersvan hier?” 309 Timothy en Tom voelen zich dan ook eerder thuis in punk in Europa dan in depunkgroep in Vlaanderen. Volgens hen zijn er dan ook niet veel regionale verschillen in de308 DAVIES (J.). Op. Cit., 1996, p. 15.309 TIMOTHY, zie bijlage: p. 69.79

Europese punk. Dit kan verklaard worden door de veelheid aan contacten met buitenlandsepunkers, mede dankzij internet. “Ja internet he [lacht] Ich denk da er een scene is tussen delanden. En (euh)… Ooch de media. (Euh…) Ge hoort en ziet alles, ooch uit andere landen. 1 klik opinternet en ge hed allemaal bandjes he. En das dus nie alleen uit Vlaanderen. (Euh…) MySpace enzo he. Youtube.” 310 Bovendien is de Amerikaanse punk alom bekend en oefent ze zo op elke streekzijn invloed uit.Anderen halen wel aan dat er nog degelijk regionale verschillen zijn. “Er zijn daar zeker verschillenin. En ook tussen Engeland en Amerika. Nu ja, langs de andere kant zijn er ook heel veel Europesebandjes die klinken als Amerikaanse bands die populair zijn. Want Amerika blijft toch wel het landwaarin iedereen binnen de muziekbusiness altijd wel zijn ogen op richt zo.” 311 “Tzou ma raar zijnals da hier allemaal hetzelfste zou zen. De problemen in elk land zijn anders. Bijvoorbeeld een landwaar oorlog is (euh…) Ja… Da zult ge wel merken aan de punk. Die mensen zullen feller tegen deregering en (euh) de staat en (euh) de overheid zen als wij hier in België.” 312Veel van de punkmuziek is dus afkomstig uit andere landen. Er zijn weliswaar erg veel lokalebandjes, maar deze krijgen veel minder kansen om door te breken dan de buitenlandse. Dit zagenwe reeds bij O’Connor. Volgens hem is er een dominantie van Amerikaanse punkmuziek, Europavolgt als tweede. Dit zien we bevestigd door onze respondenten. 313 “Vooral buitenlandse, demeest punkrockbands zijn van Amerika, Engeland, Duitsland,… Het zijn toch veel Amerikaansebands, want die hoort ge zelfs tot hier. Het is een groot verschil… neen. Moesten we dezelfdekansen hebben hier in Europa dan zou het sneller gaan om muziek op de markt te krijgen. Ma dais nie zo.” 314 Dit slaat vooral op de plaats van punkbandjes binnen de media of bijplatenmaatschappijen. Op optredens zie je wel vaak Vlaamse bandjes. “Amerika, Engeland,(euh…) Duitsland ooch wel. Amerikaanse bands da hoorde tot hier he. Ma das eigenlijk weer metdie commercie. (Ich euh…) Die krijgen meer kansen, da draait daar anders als hier. Vlaamsebands leer ik op optredens kennen. Ma zo via internet… Ja, daar luister ich vooral naarAmerikaanse bands eigenlijk. Ja…” 3155.7 Besluit empirisch deelUit ons onderzoek met 13 personen, die zich elk op hun manier met punk identificeren, kunnentoch een aantal conclusies getrokken worden. Punk is voor de meesten onder hen een enormbelangrijk deel van hun leven. Voor sommigen draait het vooral rond het muzikale genre, voor310 MALIKA, zie bijlage: p. 165.311 JOHAN, zie bijlage: p. 189.312 MALIKA, zie bijlage: p. 165313 O’CONNOR (A.). Op. Cit., 2004, pp. 175-176, p. 190.314 TIM, zie bijlage: p. 148.315 MALIKA, zie bijlage: p. 165.80

anderen is het meer dan dat. De hoofdvraag van onze empirie is: Hoe leeft punk in Vlaanderenanno 2009? De onderzoeksvragen die ons hielpen om deze onderzoeksvraag te beantwoorden,zijn:• Waarom identificeren onze correspondenten zich met punk?• Hoe komt het tot uiting dat iemand punk is?• Is er een punkscene in Vlaanderen en hoe is deze dan geconstrueerd?Onze respondenten identificeren zich met punk om talrijke redenen. Volgens Garratt ontstaansubculturen om twee redenen, jongeren willen namelijk een eigen identiteit creëren en ze willenzich op een symbolische manier verzetten tegenover de dominante cultuur. Ze willen nietklakkeloos alles overnemen wat de samenleving voor hen beslist 316 . Deze frustraties over desamenleving zijn voor velen een reden om punk te worden, dit komt vooral tot uiting in dekraakscene. Een belangrijke, onbeantwoorde vraag uit ons theoretisch deel was de vraag waarompunkers zich verzetten: vanuit het generatieconflict, het klassenconflict of uit globaleontevredenheid met betrekking tot de samenleving. Na dit onderzoek komen we tot het besluit datveel punkers ontevreden zijn over de samenleving van vandaag. Ook het klassenconflict komt afen toe naar boven, maar beduidend minder. Het generatieconflict wordt in onze interviews nietaangehaald. Het creëren van een eigen identiteit en het verzet blijken bij onze respondenten nogsteeds enorm belangrijk. Voor hen is punk hun identiteit, het is simpelweg wie ze zijn. Dieidentiteit is naast verzet dus steeds enorm belangrijk binnen punk. Punk draait rond de vrijheid omte zijn wie je zelf bent. Meeloopgedrag wordt op een heel negatieve manier beoordeeld.Naast deze twee redenen komen nog heel wat andere redenen naar boven in onze interviews. Hetplezier in punk is eveneens erg belangrijk. Dit plezier wordt dus onterecht in onderzoek doorCultural Studies vaak over het hoofd gezien. Ook de muziek is een belangrijke reden om zich punkte noemen. Veel van onze respondenten zien muziek zelfs als het belangrijkste binnen punk.De punkkledij wordt minder gebruikt om aan te tonen dat iemand punk is, alhoewel hier natuurlijkuitzonderingen op zijn die zich nog wel punk kleden. Dit wordt dan vooral gedaan om zich te uiten.Aan het gedrag is wel vaak te merken dat iemand punk is. Punkers zijn mensen die voor zichzelfdurven denken en anders durven zijn dan mainstream. In de kraakscene valt dit natuurlijk sterkerop dan elders, aangezien deze punkers volgens een anarchistische levensstijl leven. Ze betogen enkraken panden die leegstaan. Bij anderen komt het ‘punk’ zijn op een subtielere manier tot uiting.Er is in Vlaanderen nog een punkscene, maar deze is beperkt en klein. De punkmuziek zelf blijftleven en er bestaan oneindig veel varianten van. Toch blijft zelfs de muziek een undergroundfenomeen dat niet op de mainstream radiozenders wordt gedraaid. Er zijn wel veel punkoptredensen punkbandjes en hieraan merk je wel dat de punkmuziek nog leeft.316 GARRATT (D.). Op. Cit., 2005, p. 143.81

De punkideologie en de punkkleding leven veel minder anno 2009 in Vlaanderen. De ideologie uitde jaren ’70 leeft enkel nog bij de krakers. “En (euh,) de oorspronkelijke punk, anarchie en (euh,)het nee roepen tegen alles en nog wa. Tegen commercie, tegen de staat, tegen oorlog, tegenalles, da is er nie meer denk ich. Da hoort er nie meer bij. Daar schiet niks meer van over. Behalvein de kraakscene. Dus ja, die ideologie is dood.” 317 De typische punkkleding kom je occasioneelnog wel eens tegen, maar dit zijn toch eerder uitzonderingen. Daarnaast zijn er duidelijk stedenwaar punk meer voorkomt dan elders. Vooral Gent, Antwerpen en Leuven worden hier veelgenoemd.Uiteraard is dit een veralgemeend beeld. Er zijn ontelbaar veel subgenres binnen punk. Bovendienkunnen heel wat mensen zich in punk vinden, zowel hoogopgeleiden als laagopgeleiden, zowelouderen als jongeren, zowel jongens als meisjes. Daarnaast is er een groot verschil tussen dekraakscene en de rest van de punkscene. Door deze grote variatie is het moeilijk om eeneenvormige definitie van punk te geven, en dit geldt voor de ideologie, de kledij en de muziek.Maar het is ook juist de grote vrijheid binnen punk om te zijn wie je bent, die door velen gezienwordt als een positieve eigenschap van de punkscene.317 MALIKA, zie bijlage: p. 166.82

6 Algemeen besluitDe probleemstelling van deze thesis luidt als volgt: Wat betekent punk de dag van vandaag (2009)volgens de Vlaamse punkers en kan men punk nog steeds zien als een subcultuur?Het eerste deel van deze probleemstelling hebben we vooral trachten te beantwoorden aan dehand van het empirisch onderzoek. Hiervoor hadden we een aantal onderzoeksvragenvooropgesteld. Aan de hand van dertien diepte-interviews hebben we getracht om antwoorden tevinden op deze vragen. In deze interviews was het vooral belangrijk dat de respondenten huneigen mening gaven. Het waren geen expertinterviews, dus het draaide niet om hun kennis. Detopics die aan bod kwamen, waren persoonlijke ervaringen binnen punk, de muziek en deoptredens, de stijl, de ideologie, punk en media en de punkscene in Vlaanderen.Het tweede probleem van onze probleemstelling kwam vooral naar voren in het theoretische luik.Hierin werden de concepten subculturen, jeugdculturen en populaire culturen besproken en deverschillende invullingen van deze begrippen uitgelegd. Bovendien werden deze concepten gelinktaan punk.Het eerste doel van deze thesis was dus eigenlijk te onderzoeken wat punk betekent voor jongerende dag van vandaag. We hebben aangetoond dat vooral het muzikale aspect belangrijk is voordeze punkjongeren, maar dat punk voor velen ook nog steeds een levensstijl is. Punk kan voorveel zaken staan: de vrijheid om te zijn wie je bent, verzet tegen mainstream, onrecht of decommercie, plezier,… Anarchie leeft niet meer binnen punk, buiten in de kraakscene en bij ouderepunkers. Daar is de anarchie nog steeds een belangrijk gegeven.Zoals we reeds geargumenteerd hebben doorheen deze thesis zijn jongerenculturen of subculturensteeds ingebed in een specifieke context. Deze context is doorheen de jaren natuurlijk enormveranderd. Punk is hierdoor eveneens veranderd. Het is een heel brede subcultuur geworden.Punk ontstond in de jaren ’70 vanuit een economische crisis. In deze tijd was er een grotewerkloosheid onder arbeidersjongeren. Punk kwam hier als beweging tegen in het verzet. De dagvan vandaag gaat dit nog zeker op in de kraakpanden. Deze punkers blijven strijden tegen heteconomisch onrecht en de vele ontslagen die er de dag van vandaag zijn. Ze verzetten zichhiertegen aan de hand van betogingen. Het kraken zelf is een verzet tegen de hoge huurprijzen ende vele panden die leegstaan.Een ander belangrijk kenmerk van punk dat in ons onderzoek naar voren kwam, was het verzettegen commercie. Punkers zijn tegen de grote industrieën die de maatschappij allerlei zakentrachten op te leggen. Onze respondenten vinden het belangrijk om zichzelf te kunnen zijn en voorzichzelf te kunnen denken. Nog anderen proberen zich via punk af te zetten tegen gezag enautoriteit. Anarchie is nog steeds enorm belangrijk binnen de kraakscene. Voor de rest van depunkscene is anarchie niet belangrijk, maar ook zij geven kritiek op de overheid en hebben somsmoeite met gezag. Daarnaast blijft Do-it-yourself een belangrijke plaats houden in de punkscene.83

Zowel op muzikaal vlak als op vlak van de kleding blijft dit een belangrijk aspect. Voor sommigenis dit belangrijk om in te gaan tegen de grote industrieën, voor anderen is dit een manier om zijnof haar individuele identiteit sterker te benadrukken.Punk is nog steeds een heel erg maatschappijkritische stroming. Veel punkliedjesbecommentariëren deze maatschappij dan ook. Dit zagen we in het theoretisch kader reeds naarvoren komen in het voorbeeld van God Save The Queen van The Sex Pistols. Maar ook de dag vanvandaag is dit nog steeds het geval. Onrecht wordt nog steeds vaak aangeklaagd in de liedjes.Maar naast deze maatschappijkritische en politiekgetinte songteksten zijn er eveneenspunkgroepen die over meer banale dingen zingen.In het theoretische kader hebben we trachten te argumenteren dat we punk kunnen zien als eensubcultuur. Punk wordt vooral door jongeren opgepikt, om zich via punk een eigen identiteit aan temeten. Dit komt ook tot uiting in onze interviews. Jeugdculturen worden doorheen de jarenbelangrijker, doordat de jeugd meer macht krijgt door allerlei factoren zoals meer financiëlemiddelen. Via deze financiële middelen kunnen jongeren muziek, kleding,… kopen. Hierdoor wordthet makkelijker om een eigen identiteit te creëren. Daarnaast is binnen subculturen de collectieveidentiteit eveneens van belang. Dit komt in onze interviews echter minder naar boven. Punkerszijn vooral tegen blinde aanvaarding en tegen meeloopgedrag of kuddegedrag. Vooral zichzelfkunnen zijn is belangrijk, wat verklaart waarom de collectieve identiteit minder belangrijk is.Ook kwam in de theorie duidelijk naar voren dat subculturen een belangrijke manier zijn omontevredenheid uit te drukken. Jongeren verzetten zich via een subcultuur tegen de dominantecultuur. Subculturen kunnen we dus zien als een soort tegenbeweging. De muziek en de kledingwaren componenten die gebruikt werden om dit verzet vorm te geven. Dit blijkt binnen ditonderzoek nog steeds belangrijk, maar veel jongeren voelen zich punk om andere redenen. Demuziek is veel belangrijker geworden binnen punk dan vroeger. Veel jongeren zien muziek gewoonals een passie en gebruiken deze muziek niet meer om een ontevredenheid uit te drukken. Zo zijner punkers die de muziek belangrijker vinden dan de ideologie. Op vlak van kleding klopt dit welnog steeds. De punkkledij is gewoon een manier om het punk zijn te uiten en is dus eigenlijkbijkomstig aan de ideologie.In eerder onderzoek is er relatief weinig aandacht voor het plezier. Dit is blijkbaar onterecht, wanthet plezier wordt door veel van onze respondenten belangrijker gevonden als het verzet.Er is wel degelijk een punkscene in Vlaanderen. De kraakscene is in Vlaanderen echter heelbeperkt geworden. Het is vooral underground aanwezig. Steden die hier geregeld naar bovenkwamen zijn Gent, Leuven en Antwerpen. Deze krakers krijgen veel tegenkanting van de overheid,waardoor het moeilijk is om deze scene levend te houden. De punkmuziek zelf is wel nog steedssterk aanwezig in Vlaanderen. Dit komt tot uiting in de talrijke punkbandjes en de velepunkoptredens.Daarnaast hebben we zowel in het theoretische als in het empirische deel aandacht geschonkenaan de media. Zoals in de theorie naar voren komt, zijn de media een belangrijk middel met84

etrekking tot de beeldvorming van punkjongeren. Dit komt in onze interviews eveneens sterknaar boven. Daarbuiten is er vanuit de mainstream media weinig aandacht voor punk. Dit was eindjaren ’70 anders, denk maar aan het interview met Johnny Rotten. Punk was toen nog meeraanwezig in de samenleving, waardoor de media hier niet buiten kon. Doordat punk de dag vanvandaag minder opvallend aanwezig is, is het ook een logisch gevolg dat deze subcultuur minderin de media aan bod komt. Dit wordt door onze respondenten ook niet erg bevonden. Er zijn welnog steeds gespecialiseerde media, zoals webzines, hier en daar nog een fanzine, flyers engespecialiseerde fora, maar door buitenstaanders zijn deze media uiteraard niet gekend. Vooralinternet is een belangrijk medium geworden binnen de punkscene. Websites als MySpace werdenvaak aangehaald in de interviews. Internet is een belangrijk medium om de scene levend tehouden en om contacten te onderhouden met andere punkers. Ook is internet belangrijk omsubcultureel kapitaal op te doen.Deze subcultuur, die door buitenstaanders dood werd verklaard toen de punkband The Sex Pistolssplitte, leeft dus nog steeds. Dit komt tot uiting in de vorm van Do-it-yourself, de muziek en insommige subscenes zelfs nog steeds in de vorm van verzet tegen onrecht.Punk valt echter niet op in Vlaanderen. Zelf zitten we niet in de punkscene en waren we ons weinigbewust van de manier waarop deze scene nog leeft. Bij aanvang van deze thesis was er de angstof we wel voldoende punkers zouden vinden voor de interviews. Uiteindelijk bleek punk veel meerte leven dan we ooit hadden verwacht. Het feit dat dit voor buitenstaanders echter niet opvalt,wijst er al op dat punk eerder een underground fenomeen is. Daarnaast is het een oncommercieelfenomeen dat niet veel in de media aan bod komt. Punk zie je niet op de televisie en hoor je nietop de doorsnee radiozender. Punkers zelf zijn zich wel heel goed bewust van de scene. Eens je inde scene zit, leer je al snel de locaties kennen, de websites,…Punk wordt de laatste jaren minder onderzocht, en is zeker in Vlaanderen over het hoofd gezien.Hierdoor was er weinig kennis over deze subcultuur. Toch blijft deze subcultuur, jaren nadat hijdoodverklaard is door buitenstaanders, nog steeds bestaan. We hopen daarom dat we met ditonderzoek iets hebben kunnen bijdragen aan deze weinig onderzochte thematiek.Natuurlijk waren er enkele items van kritiek te geven op ons onderzoek. Zo hebben we slechts 5personen geïnterviewd die geboren zijn tussen 1970 en 1990. Daarnaast vonden onze interviewsop verschillende locaties plaats, die eventueel niet neutraal genoeg bevonden kunnen worden. Ookwas het moeilijk om vrouwelijke punkers te vinden en hen te overtuigen om mee te werken aanhet onderzoek. We hebben hierdoor maar 4 vrouwelijke punkers kunnen interviewen. Tot slot zijnwe een buitenstaander en maken we geen deel uit van de punkscene. Dit kan onze bevindingeneveneens vertekenen.In deze thesis kwam duidelijk naar voren dat punk op heel wat verschillende manieren ingevuldkan worden en dat er heel wat subgenres zijn in deze subcultuur. Het is daarom heel moeilijk omhet volledige punkfenomeen samen te vatten. Daarom lijkt het ons interessant om zich involgende onderzoeken te verdiepen in één van deze subgenres of subscenes. Zo kan het heel85

interessant zijn om de kraakscene afzonderlijk te onderzoeken. Vermits dit onderzoek veel brederging en heel de punkscene probeerde te vatten, was het niet mogelijk om echt diep in te gaan opde kraakscene. In deze scene worden dingen toch sterk anders aangepakt of bekeken dan in derest van de punkscene. Het is dus zeker interessant om dit verder uit te diepen.Bovendien zou het uiteraard boeiend zijn als een toekomstige student het onderzoek over punk inVlaanderen over een aantal jaren herhaalt. Het kan boeiend zijn om te kijken of en hoe sterk dezesubcultuur verandert in x-aantal jaren.Daarnaast kan het interessant zijn om na dit kwalitatief explorerend onderzoek een kwantitatiefonderzoek uit te voeren. Men zou hier dieper kunnen ingaan op onze bevindingen en zich de vraagstellen welk percentage van de punkers muziek het belangrijkst vinden en welk percentage deideologie? Hoe zit dit in de globale scene en hoe zit dit in de kraakscene? Bovendien gaven onzerespondenten in dit onderzoek verschillende redenen aan om punk te worden. Welke reden is demeest voorkomende en is er bijvoorbeeld een verschil in gender?De grote vraag die we ons in deze thesis stelden, was: is punk dood anno 2009 in Vlaanderen?Onze respondenten bewijzen duidelijk dat dit niet het geval is en dat punk tot op de dag vanvandaag nog steeds leeft. Weliswaar is punk door de jaren heen enorm veranderd. Om het in dewoorden van Johan te zeggen:“Ja, ze zeggen dat al 20 jaar zeker. [lacht] Ik geloof daar niet in. Nu, punk zoals ze oorspronkelijkwas, die verzetbeweging van in Engeland, die is wel dood, denk ik. Maar het genre, de ideologie isgebleven en levendiger dan ooit in al zijn aspecten. Da is gewoon van een klein boomeke met enetak uitgegroeid naar een grote boom met een hele mooi kruin. En (euh,) als ge het bekijkt in dezin van vroeger was het beter, dan is het dood. Als ge het bekijkt van we hebben er iets heel grooten rijk voor in de plaats gekregen, dan is het rijker dan ooit, denk ik.” 318Deze woorden lijken ons een mooie conclusie. Op de vraag: leeft punk nog zoals ze was in dejaren ’70? Zijn we geneigd een negatief antwoord te geven. Weliswaar is dit soort punk nogaanwezig in de kraakpanden, maar dit is eerder een marginaal fenomeen. Maar als iemand ons nadit onderzoek de vraag stelt of punk nog leeft, zullen we volmondig ja antwoorden. Punk heeft zichaangepast aan de samenleving en is doorheen de tijd sterk veranderd, maar punk blijft bestaan.318 JOHAN, zie bijlage: p. 195.86

7 Bibliografie7.1 Monografieën, tijdschriftartikels en artikels uit verzamelwerkenALLEGAERT (P.). en VANMARCKE (L.). Absolute beginners: jeugdsubculturen en semiotiek. In:Kultuurleven, Maandblad voor kultuur en samenleving, 1986, XXXXXIII, 5, pp. 421-431.ANDERSON (J.A.). Communication Research: Issues and methods. New York, McGraw-Hill, 1987,423 p.AMIT (V.). Youth Culture: Anthropology of. In: SMELSER (N.J.) en BALTES (P.B.). InternationalEncyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, XXIV, Amsterdam, Elsevier, 2001, pp. 16657-16660.ANDES (L.). Growing up punk: meaning and commitment careers in a contemporary youthsubculture. In: EPSTEIN (J.S.). Youth culture: identity in a postmodern world. Oxford, Blackwell,1998, pp. 212-232.ANSCOMBE (I.) en BLAIR (D.). Punk. New York, Urizen Books, 1978, 128 p.APPADURAI (A.). Modernity at large: cultural dimensions of globalization. Minneapolis, Universityof Minnesota Press, 1997, 229 p.BAARDA (D.B.), DE GOEDE (M.P.M.) en TEUNISSEN (J.). Basisboek kwalitatief onderzoek:handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen, Wolters-Noordhoff, 2005, 369 p.BACON (T.). London Live. London, Miller Freeman Books, 1999, 192 p.BARKER (C.). Cultural Studies: Theory and practice. Londen, Sage, 2005, 485 p.BENNETT (A.) en KAHN-HARRIS (K.). After subculture: critical studies in contemporary youthculture. Basingstoke, Pallgrave Macmillan, 2004, 195 p.87

BENNETT (A.). Consolidating the Music Scenes Perspective. In: Poetics, 2004, 32, 3-4, pp. 223–234.BENNETT (A.). Cultures of popular music. Maidenhead, Open University Press, 2003, 194 p.BENNETT (A.). Punk’s Not Dead: The Continuing Significance of Punk Rock For an Older Generationof Fans. In: Sociology, 2006, 40, pp. 219-235.CASHMORE (E.E.). No future: youth and society. London, Heinemann, 1984, 111 p.CHAMBERS (I.). Urban rhythms. London, Macmillan, 1985, 272 p.COHEN (S.). Folk devils and moral panics: the creation of mods and rockers. Oxford, Robertson,1980, 235 p.CROSSLEY (N.). Pretty Connected, The Social Network of the Early UK Punk Movement. In:Theory, Culture & Society, 2008, Vol. 25, 6, pp. 89-116.CURTIS (J.). Rock eras: interpretations of music and society, 1954-1984. Ohio, Bowling GreenState University Popular Press, 1987, 363 p.DAVIES (J.). The future of “No Future”: Punk Rock and Postmodern Theory. In: Journal of popularculture, 1996, vol. 29, no. 4, pp. 3-25.DE HART (J.) en JANSSEN (J.). De betekenis van jeugdstijlen voor de politieke meningsvormingvan jongeren. In: Sociologische gids, 1991, 38, 3, pp. 372-396.DE MEYER (G.). Cultuur met een kleine c. Leuven/Voorburg, Acco, 2004, 400 p.DOUBLE (O.). Punk Rock as popular theatre. In: New Theatre Quarterly, 2007, 23, 1, pp. 35-48.DURING (S.). The Cultural Studies Reader. Londen, Routledge, 2005, 610 p.88

ERIKSON (E.H.). Identiteit jeugd en crisis. Antwerpen, Het Spectrum, 1974, 364 p.FRITH (S.). Jeugdsociologie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1987, 103 p.FRITH (S.). Pop Music. In: FRITH (S.), STRAW (W.) en STREET (J.). The Cambridge companion topop and rock. Cambridge, University Press, 2001, pp. 93-108.FRITH (S.). Rock!: sociologie van een nieuwe muziekcultuur. Amsterdam, Elsevier, 1984, 319 p.FRITH (S.). Sound effects: youth, leisure and the politics of rock. London, Constable, 1983, 294 p.FRITH (S.). Youth. In: BENNETT (T.), GROSSBERG (L.) en MORRIS (M.) (eds.). New keywords: arevised vocabulary of culture and society. Oxford, Blackwell, 2005, pp. 380-382.FRYER (P.). Punk and the New Wave of Britisch Rock: Working -Class Heroes and Art SchoolAttitudes. In: Popular Music and Society, 1985, X, 4, pp. 1-15.GARRATT (D.). Youth-cultures and sub-cultures. In: ROCHE (J.), TUCKER (S.) en THOMSON (R.).Youth in society: contemporary theory, policy and practice. Londen, Sage, 2005, 263 p.GRAMSCI (A.). Selections from the Prison Notebooks. Londen, Lawrence & Wishart, 1971, 483 p.GROSSBERG (L.). Dancing in spite of myself: essays on popular culture. London, Duke UniversityPress, 1997, 304 p.GROSSBERG (L.). We gotta get out of this place: popular conservatism and postmodern culture.New York, Routledge, 1992, 352 p.HALL (S.). Resistance Through Rituals: Youth Subcultures in Post-War Britain. London, Hutchinson,1983, 287 p.HANSEN (C.H.) en HANSEN (R.D.). Schematic information processing of heavy metal lyrics. In:Communication Research, 1991, 18, pp. 373 – 411.89

HEBDIGE (D.). Subcultures: the meaning of style. London, Routledge, 1988, 195 p.HOLSTEIN (J.A.) en GUBRIUM (J.F.). Active interviewing. In: WEINBERG (D.). Qualitative researchmethods. Malden, Blackwell Publishers, 2002, p. 112-126.JOHANSSON (T.). Late Modernity, Consumer Culture And Lifestyles: Toward A Cognitive-AffectiveTheory. In: ROSENGREN (K. E.). Media effects and beyond: culture, socialization and lifestyles.London, Routledge, 1997, 317 p.KIBBY (M.D.). Home on the page: a virtual place of music community. In: Popular Music, 2000,Volume 19/1, pp. 91-100.LAERMANS (R.). Jeugdsubcultuur: de Vlaamse variatie. In: De Nieuwe Maand, 1986, XXIX, 7, pp.85–98.LEBLANC (L.). Pretty in punk: Girls’ gender resistance in a boys’ subculture. New Brunswick,Rutgers University Press, 1999, 286 p.LULL (J.). Thrashing In The Pit: An Ethnography Of San Fransisco Punk Subcuture. In: LINDLOF(T.R.). Natural Audience: Qualitative Research Of Media Use And Effects. New Jersey, Ablex, 1987,pp. 225-252.MANKEKAR (P.). Popular Culture. In: SMELSER (N.J.) en BALTES (P.B.). International Encyclopediaof the Social and Behavioral Sciences, Volume XVII. Amsterdam, Elsevier, 2001, pp. 11733 -11737.MARTIN (P.J.). Music and the Sociological Gaze: Art Worlds and Cultural Production. Manchester,University Press, 2007, 224 p.MARTIN (P.J.) Sounds and society: themes in the sociology of music. Manchester, University Press,1995, 298 p.McLOONE (M.). Punk Music In Nothern Ireland: The Political Power of ‘What Might Have Been’. In:Irish Studies Review, 2004, Vol. 12, No. 1, pp. 29-38.90

MEURIS (S.). Punks In Peking. In: Mao Magazine, 2001, nr. n6, pp. 22-25.MIDDLETON (R.). Studying popular music. Milton Keynes, Open University Press, 1990, 328 p.MOORE (R.). Friends don’t let friends listen to corporate rock: punk as a field of culturalproduction. In: Journal of Contemporary Ethnography, 2007, 36, pp. 438-474.MOORE (R.). Postmodernism and Punk Subculture: Cultures of Authenticity and Deconstruction.In: The communication Review, 2004, 7, pp. 305-327.MUNGHAM (G.). Working class youth culture. London, Routledge and Kegan, 1976, 166 p.O’CONNOR (A.). Local scenes and dangerous crossroads. In: Popular Music, 2002, 21, 2, pp. 225-236.O’CONNOR (A.). Punk and Globalization: Spain and Mexico. In: International Journal of CulturalStudies, 2004, 7, pp. 175-195.REDHEAD (S.) en CUMMINS (K.). The end-of-the-century party: youth and pop towards 2000.Manchester, University Press, 1990, 124 p.ROE (K.). Media Use And Social Mobility. In: ROSENGREN (K. E.). Media effects and beyond:culture, socialization and lifestyles. London, Routledge, 1997, 317 p.RIMMER (D.). Like punk never happened: culture club and the new pop. London, Faber and Faber,1985, 191 p.SAVAGE (J.). England’s Dreaming: Anarchy, Sex Pistols, Punk Rock and Beyond. London, Faberand Faber, 2002, 656 p.SHUKER (R.). Understanding popular music. London, Routledge, 1994, 331 p.91

STRAW (W.). Characterising Rock Music: The Case Of Heavy Metal. In: FRITH (S.) en GOODWIN(A.). On Record: rock, pop and the written word. London, Routledge, 1990, pp. 104-123.TER BOGT (T.). One two three four...: popmuziek, jeugdcultuur en stijl. Utrecht, Lemma, 1997,132 p.THORNTON (S.). Club cultures: music, media and subcultural capital. Cambridge, polity press,1996, 191 p.TILLMAN (R.H.). Punk Rock and the Construction of “Pseudo-Political” Movements. In: PopularMusic and Society, 1980, VII, 3, pp. 165-175.TOBLER (J.). NME’s Rock ’n Roll Years. S.l., Hamlyn, 1992, 512 p.WEINSTEIN (D.). Expendable youth: the rise and fall of youth culture. In: EPSTEIN (J.S.).Adolescents and their music: if it's too loud, you're too old. London, Garland, 1994, pp. 67-83.WILLIS (P.), JONES (S.) en CANAAN (J.). Common culture: symbolic work at play in the everydaycultures of the young. Milton Keynes, Open University Press, 1990, 165 p.WILLIS (P.). Learning to labour: how working class kids get working class jobs. Westmead, SaxonHouse, 1977, 204 p.WILLIS (P.). Symbolism and practice: a theory for the social meaning of pop music. Birmingham,University, 1974, 40 p.7.2 DocumentairesLETTS (D.) (Director). The Clash: Westway to the World. SMV Enterprises, 2000.TEMPLE (J.) (Director). The Filth and the Fury. UK/USA, FilmFour, 2000.92

7.3 KrantenDE NAR, oktober 2008, nr. 278.93