afl_35_opmaak 1 (Page 731) - Atlantis

NR.35Kruiskuil – BaarsmastraatDierenartsenpraktijkUitgave vande Historische Kring Dalfsen

De dierenartsenpraktijk in detwintigste eeuwS.de Haan en W.J.SmidtAan het einde van dit millenniumen deze eeuw verschijnen erverschillende boeken, waarin degebeurtenissen van de laatstehonderd jaar worden beschreven.Het gaat dan niet alleen ompolitieke gebeurtenissen, maarvooral ook om maatschappelijkeveranderingen. In dat laatsteonderscheidt de afgelopen eeuwzich met name van de vorige.Veearts Brink en zijn echtgenote op de aangepasteHarley Davidson-motor.Foto: G.J.VeermanDe veranderingen, die zich voor 1940reeds aankondigden, zetten na deTweede Wereldoorlog in versneldtempo door. Binnen Nederland vervaagdende grenzen. Dat gold voorprovincies, gewesten, steden en dorpen.Mensen verplaatsten zich steeds vakeren steeds sneller. Lijfelijk werdengrenzen overschreden, maar ook nietlijfelijkgebeurde dit. De media zorgdenvoor steeds uitgebreider nieuwsuit een steeds groter gebied. De telefoonraakte meer en meer ingeburgerd.Ook Dalfsen ontkwam niet aan dezeveranderingen. Dit komt bijvoorbeeldduidelijk tot uiting in het leven en werkenvan de plaatselijke dierenarts.Vóór 1918 kwamen de dierenartsenTervoort en Lubberink af en toe metde trein uit Zwolle naar Dalfsen om kreupelepaarden en chronisch zieke koeiente behandelen. Ook werd dierenartsBrink uit Wijhe in consult geroepen.Deze had een stijf been. Hij reed opeen Harley Davidson-motor. Aan dezemotor had de garagehouder een beugelgelast om de ‘stijve poot’ op te leggen.Zijn visitetarief was één gulden.733

Veearts Anne Zwaagstra, geboren te Kornwerd18-9-1891 en overleden 7-11-1968 te Olst.Foto: H.KreijkesDijkstraat nummer 4. Hier woonde veeartsZwaagstra en zijn gezin van ca. 1920 tot 1948;daarna bewoonde veearts De Haan het huis van1948 tot 1955.Foto: H.KreijkesIn 1917 of 1918 kwam dierenarts VanGelder als practicus naar Dalfsen. Hijwoonde tijdelijk in hotel Van Kuik bijde brug. Volgens de boeren die hemgekend hebben, was hij als heer vermomd,droeg lakschoenen en moestop de boerderijen altijd warm water,zeep en een witte handdoek hebben,ook al had hij niets aangeraakt. Eenblauw geblokte handdoek werd doorhem geweigerd.Een halfjaar later kwam in zijn plaatsdierenarts Zwaagstra. Vermoedelijkwoonde hij in eerste instantie in dezelfdehotelkamer als zijn voorganger.Later ging hij wonen aan de Dijkstraat,op nummer 4. De praktijkruimte hadhij aan huis. In 1948 volgde dierenartsS.de Haan hem aldaar op. De Dijkstraatwas toen nog steeds een grindweg.In 1955 bouwde hij een huis metpraktijkruimte aan de Ruitenborghstraatnummer 70. De praktijkruimtebestond uit een apotheek en spreekkamer,een wachtkamer, een bergruimteen een garage.De praktijk was in hoofdzaak een grotehuisdierenpraktijk.Bij de boeren734

moest hij wel eens naar een hond ofkat kijken ‘omdat hij er nu toevalligtoch was’. Het aantal honden en kattenbij de niet-boeren was in vergelijkingmet latere jaren nog zeer beperkt.Behalve de praktijk had de dierenartsook nog de taak van de vleeskeuringin de gemeenten Dalfsen en Heino.Zijn voorganger kreeg hiervoor de‘karige’ beloning van ƒ 3.000,= perjaar. Bij de komst van De Haan steldede gemeente voor dit terug te brengenop ƒ 1.250,=. Dat zou nauwelijksde onkosten kunnen dekken. Daarstapte De Haan dan ook niet in.Het toezicht werd uitgevoerd voorƒ 2.000,=.De praktijk bevatte ongeveer 1000boerderijen en strekte zich uit vanNieuwleusen en het Staphorster bos inhet noorden tot aan Lierderholthuis inhet zuiden en van achter de Lemelerbergin het oosten tot aan Herftein het westen.Dierenarts De Haanbehandelt een koe metmelkziekte.Foto: S.de HaanVerharde wegen waren er nog maarweinig. Alleen de doorgaande wegenwaren verhard of halfverhard. RondDalfsen waren dat de Hessenweg, deHoevenweg, de Nieuwleusener straatweg,de Welsummerweg, de Koesteeg,de weg naar Vilsteren en Ommen,de Poppenallee, de weg naarHeino en de Marshoekersteeg. Vooralin de herfst en in de winter kon het reizenveel tijd kosten. Herhaalde malenWagen met mest bij de boerderij van Weekhout,Ruitenborghstraat/Beatrixstraat.Foto: A.Goutbeek735

moest de hulp van de boeren wordeningeroepen om met een paard de autoweer vlot te trekken.De omvang van de bedrijven was naarhuidige maatstaven gering. De maaimachinevoor het gras (getrokkendoor een paard) en de dorsmachine inde akkerbouw hadden hun intredegedaan, maar de grote mechanisatiegolfmoest nog komen. Paardenkrachtwas hoofdzaak. Dat blijktwel uit het aantal hoefsmeden, dat inhet begin van de vijftiger jaren nogactief was.In de gemeente Dalfsen waren dit inhet dorp: Wesselink (‘de Katte’) aanhet Brugplein, Bisschop achter deHervormde kerk, Hendriksen in deWilhelminastraat aan het Smidswegje,Schutte bij ‘de Vier Gezichten’ (Emmastraat),Veldhuis op de hoek Julianastraat/Ruitenborghstraat,Veldhuisaan de Molenhoek en Moraal aan deJulianastraat.De hooibergjes die tegenover dehuishoudschool stonden.Foto: A.Goutbeek736

In het buitengebied: Tempelman aande Hessenweg in Ankum, Veltmaat bijhet Sterrenbosch en Bos in Oudleusen.Dalfsen was nog een agrarisch dorp.Vrijwel alle inwoners waren afhankelijkvan de landbouw, hetzij direct, hetzijindirect in de dienstverlenende ofverwerkende sector. Kleine boerenhadden soms een bijbaan in deze sectoren,als melkrijder bijvoorbeeld, enDalfsenaren hielden soms enkele grotehuisdieren als bron van neveninkomsten.Boerderijen waren er ook nog in hetdorp en direct rond het dorp op plaatsen,die nu tot de kom behoren. Detabel en de kaart geven daar een overzichtvan.Men ziet daarop dat aan de noordkantvan Dalfsen nog verscheidene boerderijenlagen. In het dorp zelf warennog negen boerderijen gevestigd enop andere plaatsen stonden nog veelstalletjes bij woonhuizen. De mestkarwas dan ook een vertrouwd beeld inhet dorp. Kleine nevenbedrijven haddensoms een ander middel van ver-Op deze kaarten zijn de plaatsen aangegeven vanhet in de tabel genoemde grootvee, uit deperiode dat S.de Haan veearts was in Dalfsen.Veeartsen Koeslag en De Haan voeren één van deeerste keizersnedes uit in de jaren zestig.Albert Jan Laarman van de Westerkampen licht deheren bij.Foto: B.C.Koeslag737

Koeslag als redder in nood bij een koe metkopziekte.Foto: B.C.KoeslagDe huidige praktijk aan de Van Ittersumstraat.Foto: G.E.M.Bistervelsvoer. Zo had de heer Hulst een groentetuintegenover het kerkhof aan deMulertlaan. Hij bracht daar de mestvan zijn twee koeien, aangelengd metwater, in een paar oude melkbussennaar toe, om die vervolgens zorgvuldigover het land te verdelen.Maar om mest te produceren moetendieren eerst voer krijgen. Voeropslagplaatsenwaren dus ook nodig. Voorgrootvee was in de winter hooi hétvoedermiddel. Maar een hooibergjewas uit een oogpunt van brandgevaarriskant. Daarom had de gemeentehooiopslag in het dorp dicht bij de huizenverboden. Toen kwamen er ver-738

scheidene hooibergjes te staan terhoogte van het huidige Vechtvliet, achterde huidige Wilhelminastraat enachter de dorpsschool.De toenemende welvaart en de vereisteefficiëntere bedrijfsvoering dedenin de volgende decennia het veeuit het dorp verdwijnen. Nu staan ernog slechts enkele boerderijen alsmonumenten van de vroegere leefwereldin het dorp. Maar de aantallenkleine huisdieren, voornamelijk hondenen kanten, zijn sterk toegenomen.Ook buiten het dorp is de wereld veranderd.Het aantal boerenbedrijven issterk verminderd. Het werk is gemechaniseerd,geïntensiveerd en gespecialiseerd.Het aantal runderen envarkens werd veel groter, werd zelfsmeer dan het land uit een oogpunt vanduurzaamheid kon dragen, doch isweer dalende.Boerzijn werd van een manier vanleven tot ondernemerschap. De dierenartsenpraktijkpaste zich daarbijaan. Dierenarts Koeslag kwam in 1953als tweede man en daarna breiddezich het aantal dierenartsen geleidelijkuit. Na het vertrek van De Haan alspracticus in 1968 was de praktijkruimtenog een aantal jaren bij hetwoonhuis van dierenarts Koeslag aande Ruitenborghstraat 47. In 1981 werdeen vrijstaand gebouw voor de praktijkuitoefening,op de hoek van de Pastoriestraaten de Van Ittersumstraat,verkregen. Daar zetelen nu zes dierenartsenmet een volledige baan, éénin deeltijd en drie assistentes. Depraktijk is in gebiedsgrootte aan deranden iets afgenomen. Het aantalbedrijven is gedaald van ± 1000 in1948 naar nu: 220 melkleverenderundveebedrijven, 200 niet-melkleverenderundveebedrijven, 100 varkensbedrijvenen 50 bedrijven metrunderen en varkens.Plaatsen waar zich in en rond Dalfsen grootvee bevond tijdens de periode datS.de Haan veearts was.Naam Straat Aantal stuks grootvee1. Evertse Kerkplein > 102. Keizer Kerkplein < 103. V.d.Stadt Brugplein 4 (1 paard)4. Rozendal Molenstraat 35. Zielman Julianastraat 106. De Lange Ruitenborghstraat > 107. Bosman Ruitenborghstraat > 108. Weekhout Ruitenborghstraat > 109. V.d.Bosch Schoolstraat ± 710. Linthors Schoolstraat 211. Van Oenen Ruitenborghstraat 212. Bekedam Ruitenborghstraat ± 313. Hulst Ruitenborghstraat 214. De Jonge Ruitenborghstraat (± 1960) ± 315. Zweers Kerkplein-Kerkenkamp 316. Westenbrink Kerkplein 317. Van der Linde Wilhelminastraat ± 518. Van Hulzen Wilhelminastraat ± 619. Braam Wilhelminastraat > 1020. Lenferink Wilhelminastraat (Koesteeg) ± 421. Brinkhof Emmastraat 122. Ulderink Wilhelminastraat > 1023. Klumper Wilhelminastraat > 1024. Van der Vegt Franse pad 125. Borger Bloemendalstraat 1 paard26. Bijvang Brethouwerstraat, bij de Trefkoele 127. Oudebreuil Koesteeg, naast RK kerkhof < 1028. Oudebreuil Brethouwerstraat ± 429. Ekkelenkamp Brethouwerstraat, bij de Bonte Stegge> 1030. Hilgenkamp Koesteeg, bij fa. Feyen > 1031. Diepman Koesteeg > 1032. Noordman Koesteeg > 1033. Slendebroek Koesteeg, bij fa. Hilgenkamp ± 1034. Mars Koesteeg > 1035. Fa.Feyen Welsummerweg 3 of 4 (2 paarden)36. Schiller Welsummerweg > 1037. Westerhof bij Brethouwerstraat > 1038. Marsman Koesteeg ± 6(< = minder dan; > = meer dan)Was, wat het rundvee betreft, het stalgemiddeldein 1948 12, nu is dat landelijk± 45. Voor de varkens was dit in1948 tussen de 5 en 10, hoofdzakelijkop gemengde bedrijven, nu boven de500.Daarnaast is er de diergeneeskundigeverzorging van gezelschapsdieren,vooral honden en katten, op ongeveer4000 adressen.middenpagina:Gezicht op Dalfsen in de jaren vijftig.Foto coll.: A.Goutbeek739

J.FeringaDe Baarsmastraatbestaat 50 jaarEen gouden jubileum om teherdenken en te vieren. Daaromeen stukje geschiedenis.De Baarsmastraat was de eerstenaoorlogse uitbreiding vanDalfsen. De huisnummers 2 t/m12 en 1 t/m 15 zijn het oudst.Deze woningen werden gezetdoor aannemer Bruin-Slot tussen1948 en 1950. Daarna begon hijaan nog zes huizen, maar gingfailliet. De Gemeente Dalfsenbouwde ze af.Tenslotte voltooideaannemer Heutink uitGenemuiden de straat.De versierde straat in 1999.Foto: G.E.M.Bistervels742De Baarsmastraat in aanbouw,1948/1949.Foto: A.GoutbeekDe naam Baarsmastraat is gegeven bijraadsbesluit van 8 november 1949.Deze naam werd gekozen ter nagedachtenisaan Sipke Jacob Baarsma,tijdens de Tweede Wereldoorlog verzetsstrijderin Dalfsen.Sipke Baarsma, geboren in 1920, wasonderwijzer aan de Van Dedemschoolin het buurtschap Emmen. Hij woondeaan het Kerkplein, in het huis waar nude familie Hazewinkel woont.Hij was ondercommandant van de BinnenlandseStrijdkrachten en oefendein die functie met zijn manschappen inhet bos aan de Schaapskooiweg. Verderzorgde hij, samen met anderen,voor onderduikadressen voor mensendie gevaar liepen te worden opgepakt,en voor de uitgave van een illegalekrant. In 1945 werd hij in eenboekwinkel aan de Assendorperstraatin Zwolle opgepakt door de ‘Groenen’(= die Grüne Polizei). Op 10 april, driedagen voor de bevrijding van Dalfsen,werd hij bij de oude IJsselbrug gefusilleerd.De oorspronkelijke huizen in deBaarsmastraat waren niet groot, maarze stonden op een flinke lap grond.Toen in 1969 en de jaren daarna eenaantal bewoners hun huis kon kopenvan de Gemeente Dalfsen, werd doorde kersverse eigenaren dan ook hetnodige vertimmerd en het achterhuisverlengd.In 1991 werden de meeste overgeblevenhuurwoningen door deGemeente Dalfsen omgetoverd totplezierige bejaardenwoningen, waargelukkig ook twee jonge gezinnenvan profiteren.Hier volgen de namen en het beroepvan de eerste bewoners/kostwinnersvan de Baarsmastraat: op nummer 2Huisman, opzichter bij de GemeenteDalfsen; op nummer 4 Gunnink,onderwijzer in Oudleusen; op nummer6 Van Oenen, automonteur bijgarage Pals; op nummer 8 Jacobs,kok; op nummer 10 Kleinlugtenbelt,machinist zuivelfabriek Dalfsen entenslotte op nummer 12 Snijder,werkzaam bij drukkerij Eshuis.

Voor de optocht in 1993hadden de bewoners tweewoningen uit deBaarsmastraat nagebouwd.Het werkstuk gingna afloop naar debasisschool het KleineVeer, als speelhuis voorde leerlingen.Foto: J.FeringaVan de eerste bewonersis alleen mevrouwSnijder nog in leven;zij woont nu in “Rosengaerde”.De Baarsmastraat kendeeen bloeiend verenigingsleven,gedragendoor enthousiaste bewoners.Zo was er al in 1953,toen de straat nog niet eensaf was, een buurtverenigingopgericht door Jan vanOenen; de maandelijkse contributiebedroeg vijftig cent.En het was ook in 1953 datwerd besloten als buurtverenigingvlaggen met stok en houderaan te schaffen, voor iederhuis één.Uit de notulen, bijgehouden vanaf1957, blijkt hoe actief de buurtverenigingen de bewoners van destraat zijn geweest. De vlaggen-aanhuiswerden uitgebreid tot een echtestraatversiering, die geregeld werdvernieuwd of aangevuld, en die regelmatigin de prijzen viel. Voor dekinderen werd elk jaar wat leuks georganiseerden er kwamen fiets- enzelfs bustochten met de straat. Ziekenwerden bezocht, bewoners die iets tevieren hadden kregen een bloemetje,nieuwkomers werden verwelkomd.De straat leverde een paar maal eenprachtige, prijswinnende bijdrageaan de optocht op Koninginnedag.Optocht opKoninginnedag 1961; debewoners van deBaarsmastraat wonnende eerste prijs methun ‘boerenbruiloft’.Het was de eerstekeer dat de straatmeedeed aan deoptocht.Foto: J.FeringaHoe staat het er nu voor indie brede, rustige Baarsmastraat?Het gaat bij ons zoals in elke straat: erwordt een baby geboren, iemandoverlijdt, er komen nieuwe bewoners,pasgetrouwd of hun eigen land ontvlucht.De buurtvereniging bestaatniet meer, maar sinds 1996 is er eenvierkoppige activiteitencommissie, dieelke twee jaar van samenstelling verandert.Verder proberen we goedeburen voor elkaar te zijn en dat luktmeestal aardig.Daarom hebben we aan het beginvan de zomer als ‘gouden straat’ onseigen feest gevierd. Aan de GemeenteDalfsen vroegen we een passendgeschenk: een nieuw straatnaambordmet daarop, net als op het oude bord,de volledige naam van Sipke JacobBaarsma.743

H.J.A.OverkampDe Kruiskuilop de StappenbeltHet viergemeentenpunt inLemelerveld werd in oude stukkenen markeboeken omschrevenals de paal in ‘Kruiskuil opde Stappenbelt’ en was gelegennaast de Stappenhof. De plaatsingvan de paal is in tegenstellingtot vele andere grenspalennooit omstreden geweest. Anderegrenspalen werden wel eensheimelijk verplaatst of verbrand.Maar deze paal niet!De oude benaming ‘Kruiskuil’duidt erop dat er vermoedelijk inde Middeleeuwen een land- ofwegkruis op de Stappenbelt heeftgestaan. Meestal werden dezewegkruisen – en vaak ook kapelletjes– geplaatst, daar waar oudewegen samenkwamen of wegenelkaar kruisten.Nu bevinden we ons op een puntwaar twee zeer oude wegen al sindsde vroege Middeleeuwen elkaarkruisen bij de Posthoorn, namelijk deOude Twentseweg en de oude wegvan Raalte naar Ommen.Even voor de kruising aan de westkantvan de Posthoorn splitst deStrenkhaarweg zich af in noordelijkerichting en sluit na ongeveer een kilometeraan op de oude weg Raalte-Ommen op de Stappenbelt, van natureal een markant punt. Daarop is eenwegkruis geplaatst, dat door uitstuivenvan de belopen plaats zich verdieptetot een kuil op de belt.Wegkruisen werden bij de kersteningin de vroege Middeleeuwen ge-Een gedeelte van de topografische kaart van deProvincie Overijssel anno 1849.Genodigden en belangstellenden luisteren naarde speech van burgemeester Elfers.744

plaatst op kruisingen van wegen,waar volgens de heidenen de geestenwoonden.Op veel plaatsen hebben deze wegkruisengestaan, maar tijdens deReformatie zijn ze voor een grootdeel verdwenen of, zoals in ons geval,vervangen door een paal. Alhoewel,in Oost-Nederland en in het aangrenzendeDuitsland zijn nog wel enkelewegkruisen te vinden.Dit voor iedereen vaststaande engerespecteerde punt heeft ook jarendienst gedaan als grenspaal tussende vijf marken: Dalmsholte, Heino,Raalterwoold, Luttenberg en Lemele.Vanuit de omliggende marken werdin de woeste gemeenschappelijkegronden geweid (schapen, paarden,runderen en varkens), turf gestoken(Cluunveen, Kipsveen, Zwarteveen),werden schadden (plaggen) gestokenvoor de potstal en werd houtgehaald voor boerengebruik.Het waren vooral de gewaarde boerendie deze rechten hadden, terwijlde keuterboertjes (de dagloners vande vrije gewaarde boer) tot op zekerehoogte gedoogd werden tot hetgebruik van deze markegronden.Andere markegrenzen waren in hetveld minder duidelijk aangegeven.Eeuwenlang zijn er dan ook meningsverschillengeweest tussen de markenover de grenzen, getuige de verhalenen getuigenissen uit de oudemarkeboeken, met name tussen demarken Lemele, Raalterwoold en Luttenbergover het recht van turfstekenin het Cluunveen, waar de markegrensdoorheen liep.Ook was er onenigheid over de weiderechtentussen Raalterwoold enHeino. De markegronden van Heinowerden gebruikt door de boeren uitde marke Lenthe, want men kendehet paalrecht. Dit hield in dat wanneermen te weinig voedsel had,door droogte of teveel water, menvan de woeste grond van de anderemarke gebruik mocht maken en datgaf nog wel eens aanleiding totmeningsverschillen.De Kruiskuil was vóór de Franse tijdook het grenspunt tussen de schoutambtenOmmen en Dalfsen. Na deFranse tijd, in 1818, is ditzelfde puntopnieuw gebruikt als grenspunt tussende gemeenten Dalfsen, Heino,Ommen en Raalte (zie RondomDalfsen nummer 1 en 2), totdat in1997 dit gedeelte met de gemeentelijkeherindeling in z’n geheel bij degemeente Dalfsen is gevoegd. Dithoudt in dat dit ongeveer 1500 jaaroude punt voorgoed van de kaart isverdwenen.Vanuit het Plaatselijk Belang heeftmen het plan opgevat dit punt doormiddel van een gedenkteken voor detoekomst te bewaren.En zo geschiedde. Het gedenktekenwerd een prachtig kunstwerk datdoor Wim Spijkerman werd vervaardigden door Ab Goutbeek – insamenwerking met Herman Overkampvan Plaatselijk Belang – werdvoorzien van een onderschrift.Voorafgaande aan de onthulling opLinks: Burgemeester Elfers hakt de‘broodknoop’ door en geeft aanburgemeester Kobes van Ommen enwethouder J.Elshof van Raalte ieder dehelft.Onder: Het onthullen van het kunstwerkdoor de vier buren.Foto’s: G.E.M.Bistervels16 april 1999 werd door burgemeesterElfers van Dalfsen symbolisch eenvan brood gebakken knoop doorgehakt,waarvan de ene helft werd overhandigdaan burgemeester Kobesvan de gemeente Ommen en de anderehelft aan wethouder Elshof vande gemeente Raalte. Daarna werd deonthulling verricht door de vierburen, die ieder hun eigen gemeentevertegenwoordigden.Na 29 jaar van voorbereiding, besluitvormingen realisering is het dan eindelijkzo ver: een fraai kunstwerkmarkeert deze oude kruising, en menigewandelaar of fietser zal er – gezetenop het bankje ernaast – zekervan genieten.745

H.van ’t ZandPellevogels‘Waarom zulk een vlinderdrom,vlinders uit elk jaargetijde.Aan- en afzweeft van rondom,op- en neerstrijkt van weerszijde?’Dit zijn de eerste vier regels uiteen gedicht van Conrad BuskenHuet, die leefde van 1826 tot1886. Ook hem inspireerdenreeds de vlinders.Het woord pellis betekent huid inhet latijn, maar ook vel, pel,pelle, pels of schil.Foto: A.GoutbeekBronvermelding:1. 19e eeuwse woordenverzamelingen uit Achterhoek en Liemers,A.H.G.Schaars, 19832. Middelnederlandsch handwoordenboek,J.Verdam, 1932746Komt de naam Pelleboer (huidenverkoper)daar wellicht vandaan?Enen sijn vel verwarmen, werdgebruikt in de tijd van de inquisitieen brandstapel. Iemand het vel overde oren halen kent iedereen. Iemandop zijn vel geven gebeurde volgensoude geschriften ook reeds ten tijdevan de kruistochten wanneer onwilligelijfeigenen gegeseld werden. Uitzijn vel springen, dan is hij pas echtkwaad en uit zijn vel kruipen, dankomt hij eindelijk voor de dag en laatzien wat hij waard is. De pelle afeten,dan loopt het de spuigaten uit.Met pellen en vellen (uit Mariken vanNimwegen) betekent met huid enhaar.Op het pellorijn zetten, aan de kaakstellen, vergelijk het Engelse “To setin the pillory”. Pellorijn staat voor:huidkleurig. Het werkwoord pellenbetekent van bast of dop ontdoen. Hijheeft met iemand nog een eitje tepellen, een hartig woordje te sprekendus.Het Sallandse woord pällegäste (gepeldegerst) is hier ook van afgeleid.En wat dacht u van de bleute (bloot)de achterste bladzijde of kaft van eenboek waar geen tekst op stond; bloot,huid zonder haar. Het werkwoordpelen betekent dan ook ontharen. Hetlatijnse woord perkament is ook vanhet werkwoord pelen afgeleid en iseen kale huid, een blad of vel papier.Een korte anekdote:Op het gemeentehuis komt iemandzijn dertiende kind aangeven. In hettrouwboekje is slechts ruimte voortwaalf. De ambtenaar van de burgerlijkestand wil daarom een nieuwboekje klaarmaken, waarop de aangeverzegt: “Zet deze maar op debleute, het is toch de laatste”. Maar,dat kan niet!Een klein jaar later is de aangever erweer. De ambtenaar zegt: “Zie je nuwel?” Waarop de aangever antwoordt:“Als u mij de eer aandoet vaneen nieuw boekje, ben ik toch welverplicht te zorgen dat er wat inkomt!”Waarom deze versregels en dezepellerij?Gewoon, als aanloopje naar pelle(n)-vogel of penne(n)vogel. Een pellevogelis een vogel die uit een velletje isgekropen, een vlinder dus. Volgenshet Middelnederlandsch handwoordenboek,dat bewerkt is door J.Verdam(oktober 1932), komt deze benamingvoor de vlinder al tussen detwaalfde en de vijftiende eeuw voor.In de Achterhoek noemt men ze pannevogels.In de negentiende eeuwschreven dichters en schrijvers alsH.I.Swalving, R.W.Tadama, A.C.W. Staring,H.Loman en J.Gimberg over despannevogel, volgens de ‘19e Eeuwsewoordenverzamelingen uit Achterhoeken Liemers’ van A.H.G.Schaars,uit 1983.Wanneer men door Ruurlo rijdt, zietmen een zaak met een naambord“de Spannevogel” met daarin verwerkteen vlinder.In het Twents woordenboek komenwe ook de benaming pannevogel,pannevoggel (meervoud panneveugele),bottervogel en schillebillekentegen als namen voor vlinders; endaar wordt een mooie gekleurdevlinder een spannevogel genoemd.Vlinders, in ontelbaar vele variatieskomen wij ze tegen. Soms zelfs bijhonderden tegelijk, met hun vliesdunnevleugeltjes en hun schitterendekleuren. En lijkt een pelerine nietprecies op de vleugels van een vlinder?Het zelfstandig naamwoord pellenwerd vroeger gebruikt voor eenmooi geborduurd statiekleed, dat ookwel ‘pellekleet’ genoemd werd. HetDrents woordenboek vermeldt hetwoord penne(n)vogel, dat ook inonze streek gebruikt wordt.Het zou toch jammer zijn wanneerdergelijke woorden in onbruik rakenof zelfs helemaal verdwijnen. We zijndan ook blij met de aanreiking van ditwoord door de heer G.Bloemers,wiens moeder uit de buurtschap Emmenafkomstig was, en vlinders altijdpennevogels noemde.Zo werd het oude woord pennevogelde aanleiding tot dit artikel.

0pnieuw in beeldGemengde zangvereniging ‘Zanglust’. Deze fotowerd genomen tijdens een concours in deGraanbeurs in Utrecht op 3 augustus 1948. Het koorwon de eerste prijs (2e afdeling 320 punten).RectificatieIn Rondom Dalfsen nummer34 is in het artikel ‘DeVecht gaf en nam’ vanA.Goutbeek de afbeeldingMeanderende rivier, oppagina 719, per abuis opz’n kop afgedrukt. Onzeexcuses en hierbij degoede plaatsing.De redactiedoorsnee rivierverdwijnende bouwakkerswegspoelingrivierafzetting1. Maarten van Prooijen 22. Gerrigje van de Bosch2. Ab Snijder 23. Truus Stichter3. Wim Lubbers 24. Geesje Middelveld4. Derk de Graaf 25. Dini van de Vegt5. Eef Lubbers 26. Martha Gorter6. Jacob van Zanten 27. Janna Wildvank7. Anton van Zanten 28. Stientje Melenshoek8. Bertus Gorter 29. Dina de Graaf9. Klaas Ruiters 30. Jenny van de Kamp10. Lammert Lubbers 31. Henny Blanken11. Wim van Emmen 32. Bets Lubbers12. Henk Bosma 33. Gerrie van Zanten13. Martha Apperlo 34. Derkje van Emmen14. Lena van Prooijen 35. Albert Roddenhof15. Jo van de Vegt 36. Johan Polman (dirigent)16. Geesje van de Bosch 37. Jacob Gorter17. Mien Lubbers 38. Jo Kolbe18. Wout Flik 39. Roelie Teusink19. Alie Croes 40. Dina van de Kamp20. Sina Nijkamp 41. Riek Wildvank21. Nols Ruiters 42. Rika LinthorstFoto: M.Linthorst-Gorter747

Een tekening van een oude waterputaan de Poppenallee, gemaakt doorJohan Goutbeek in 1986.

In memoriam Johan GoutbeekOp de grens van de elfde en twaalfdejaargang van ‘zijn’ blad, hebben weafscheid moeten nemen van JohanGoutbeek. Op 15 mei jl. moest hij destrijd opgeven tegen de ziekte die reedsgeruime tijd veel van zijn energievergde.Johan werd op 3 april 1943 geboren inhet schilderachtige huisje aan de wegvlak voor het buurtschap Emmen, en zowas hij een geboren en getogenDalfsenaar.Hij volgde vier jaar onderwijs bijmeester Wynia in Emmen, twee jaar bijmeester Grakist aan de lagere school inhet dorp en vervolgens aan de Mulo.Hierna ontwikkelde hij zijn creatievetalenten aan de etaleursschool teAlmelo.Het was dan ook logisch dat hij na dezeopleiding als etaleur voor diverse zakenwerkte, tot hij als fotograaf in dienstkwam bij de Wavin. Hier kreeg hijruimschoots gelegenheid zijn creativiteitop breder terrein te ontwikkelen. Nietalleen fotografie, maar ook papier, layout,zet- en drukwerk en anderevormgevingen, kregen steeds meer zijnbelangstelling. En in zijn vrije tijdontwikkelde hij zijn tekentalent doorlessen te nemen bij H.Spannenberg.Naast dit werk, dat hij met hart en zieldeed, was hij door zijn tekentalent instaat om in de vorm van kalenders enkaarten bijdragen aan de Dalfser couranten de Zwolse courant en door andereopdrachten, veel waardevolle Dalfserbeelden aan de vergetelheid teonttrekken. Immers, hij was in staat zijnvakkundigheid en talenten ten dienste testellen van die onderwerpen, die zijnbijzondere belangstelling hadden:natuur, landschap en monumenten, enals rasechte Dalfsenaar óók van degeschiedenis van zijn dorp.Zo is Johan ook één van de oprichtersgeweest van de Historische KringDalfsen en hij was het die het ideegestalte gaf om het tijdschrift RondomDalfsen uit te geven en dit elfjaargangen samen met anderen vol tehouden.Bovenal was hij als vormgever steedsweer degene die ideeën had over depresentatie van de vereniging en hetblad, vooral bij bijzonderegelegenheden.Zeker, we zullen hem missen alsredactielid, als fotograaf, maar vooralook als onuitputtelijke bron van ideeënen onvermoeibare doorzetter bij hetrealiseren van plannen.Johan bedankt.Bestuur en redactie.749

Verleden en heden▲ Het politiebureau op het Kerkplein eind jaren zestig.Foto: Historische Kring▼ Het woning/winkelcomplex in 1999.Foto: G.E.M.Bistervels750