mensapen in nood!? - Vrienden van Blijdorp

Vriendennieuws2/2009Blijdorpnieuws 4 Treksprinkhaan 10 Mensapen in nood 14

e v e n b i j p r a t e nBeste Vriendinnen en Vrienden,Het zonnetje schijnt weer! Overal in Blijdorp is jong grut te zien: de kleine Tonya steeltnatuurlijk de show, maar ook de geboortegolf bij de Indische antilopen is fantastisch.Ook met de Algemene Ledenvergadering, en vooral aansluitend bij de opening, haddenwe heerlijk weer. U was dan ook in groten getale aanwezig om de Stellers in hun nieuweverblijf te bewonderen. Dat hebben we toch maar weer mooi met elkaar geregeld!Als het goed is gaan we omstreeks de herfstvakantie het nieuwe onderkomen van deservals openen. Het gaat er echt van komen! Volgend jaar volgt dan een nieuw hoogtepunt:Met uw hulp bouwt Blijdorp een mega-volière voor gieren, maraboes en hoornraven.Dat wordt een waar spektakel. Als u de mogelijkheid heeft, dan is een extra gift viade ingesloten acceptgiro meer dan welkom.i n h o u dTonya - foto: Peter van NordeVriendennieuws 2/2009Even bijpraten 2Verslag ALV 2009 3Nieuws uit Blijdorp 4Opening verblijfSteller zeearenden 8Ook meer dan welkom zijn nieuwe leden. Vergeleken met andere ideële organisatiesdoen we het misschien nog niet eens zo slecht, toch baart het teruglopend ledental onszorgen. De leden zorgen immers voor inkomsten, zijn de vrijwilligers van onze verenigingen de ambassadeurs voor Blijdorp. Ons nieuwe bestuurslid, Timo Kanniainen, heeftals speciale taak om creatief na te denken over de mogelijkheden om nieuwe leden tewerven en oude te behouden. Wij hebben er alle vertrouwen in. Uw ideeën zijn natuurlijkook altijd welkom. Weet u een leuke manier om nieuwe leden te werven? Laat hetons dan weten!In dit nummer treft u, zoals u van ons mag verwachten, weer allerlei nieuwtjes over Blijdorpen onze vereniging. Peter Biesta neemt u deze zomer en herfst weer mee op reis.Wilt u mee, reageer dan snel, want de bussen zijn zo vol! Verder blikken we terug op deALV en de opening van Stellers, staan we stil bij het mensapenjaar, kijken we wat preciezernaar de beplanting van het nieuwe Arcticagebied en geven we informatie over degrootste en de bijna kleinste bewoners van de Diergaarde.Ik wens u veel leesplezier en alvast een fijne vakantie!Marcel Kreuger,Voorzitter.Zomerexcursie naar Planckendael 9Koud Bloed: De treksprinkhaan 10Lijn 13: Vrij 11Najaarsexcursie naarOuwehands Dierenpark 13Mensapen in nood!? 14Zoo’n boek: Great Apes 17Botanisch Blijdorp: Arctica 18Reuzen van de Diergaarde 20Ingezonden: Irma 21Afscheidsbrief Ton Dorresteijn 22Mutaties in de Diergaarde 23Achterpagina:AgendaColofonHeeft u nog guldensWie?komt onspromotieteamversterken?Heeft u een dagje over,kunt u 1 + 1 bij elkaar tellen en leukmet klanten omgaan?Kom dan ons promotieteamversterken.2 | Vriendennieuws 2 | 2009Voor inlichtingen kunt u bellen naar: 010-4663682.Een briefje is ook welkom: H. Gerritse, Sourystraat 1d,3039 SR Rotterdam.

Tekst: Theo van de Velde Foto’s: Koos en Monique van LeeuwenALGEMENE LEDENVERGADERING 2009Wie zegt dat de statutair verplichte jaarvergadering saai is? Bij andereverenigingen misschien, maar niet bij de ‘Vrienden van Blijdorp.’Op een zonnige zaterdag 18 april 2009 stroomden honderden Vriendenhet EAUditorium en de Haaienzaal in. Het zat weer bomvol.Ik mis iets bij binnenkomst. Er hangt geenlint, niemand ‘controleert’ de bewijzen.Blijdorp Happenings voorziet iedereenvan koffie en een heuse petit fours. Ik misiets maar ik weet niet wat…. Verderopkom ik bekenden tegen, schut wat handenen laat me weer bijpraten, daarnaprobeer ik in de zaal een stoel te bemachtigen.De helft is al bezet en op enkeletientallen stoelen liggen al tasjes of vestene.d. Ik waan me even op vakantie; jeweet wel, als je een ligstoel zoekt…Onze voorzitter Marcel Kreuger handeltde verplichte punten op een informelemanier strak af, waarna hij de verschillendebestuursleden verslag uit laat brengenover hun eigen portefeuille.Koos van Leeuwen ging met een powerpointpresentatie door het jaar. Om zelfzo min mogelijk te hoeven zeggengebruikte hij hiervoor 70 foto’s.Greet Gerritse vertelde van het winkeltjedat we nu bij de oude ingang kwijt zijn.Om op tijd te kunnen voorzien in het vertrekin het voorjaar 2010 van Henk enGreet Gerritse is Cees van Vessem aangetrokkenals kandidaat bestuurslid om navertrek van Henk en Greet coördinatorVriendenwinkel te worden (applaus).Mede door de voortdurende inspanningenvan Greet en Henk met hun promotieteamis het ledental vorig jaar maarmet 48 afgenomen! Gezien de landelijketendens een mooie prestatie (grootapplaus). Om iets aan het teruglopendledental te doen, wordt Timo Kanniainenbenoemd als bestuurslid voor de externecommunicatie en PR.Peter Biesta vertelde van de steeds populairderereizen. Gelukkig hebben dedames Tineke Guise en Greet van Nordeaangeboden om bij de organisatiebehulpzaam te zijn. Hij vertelde grappigeanekdotes over slecht werkende of slechtgeprogrammeerde TomToms tijdens deDuitsland-excursies. Ook het nieuwe jaarstaan er weer mooie enkele en meerdaagsereizen in de planning.Het onvermijdelijke financiële verslag,sorry Arie Bos, en het verslag van de kascontrolecommissieeindigde met deinstemming met de verhoging van decontributie naar € 38.00 per jaar. Zelfshiervoor klonk een luid applaus.Hierna kreeg Marc Damen het woord.Nu wist ik wat ik miste, die man met diezware wenkbrauwen, die zware stem, datbetrokken gezicht met die relativerendeglimlach…. Tsja, we moeten nu met Marcverder. Maar alle gekheid op een stokje,Marc pakt het podium. Hij noemt gebeurtenissenen haalt moeiteloos de historischefeiten erbij. Heeft hij zich zo snelingewerkt of is hij Blijdorp zo goed blijvenvolgen? Marc Damen heeft een directeaanpak en wil zich houden aan beloofdedata, vandaar dat hij nog geen datumvoor de Servals meedeelt. Met de bouwwordt begonnen zodra de bouwers in juniklaar zijn met de Baobab. Eind juni gaande giraffen over, wordt bij de Vriendenwinkeleen nieuwe toiletgroep gebouwden bij de geitjes komt een kinderboerderij.Het bouwen in een dierentuin is een complexezaak, waarbij veel komt kijken. Zokan er veel misgaan met bijvoorbeeld vergunningenof techniek. Marc zet zwaar inop duurzaamheid, daarom heeft hij aande Vrienden gevraagd of ze voor het verblijfvan de gieren, maraboes en hoornraveneen groter bedrag willen bijdragen.Het verblijf moet van hoge kwaliteit wordenen niet na twintig jaar aan vervangingtoe zijn. Met het applaus is de toestemmingverleend. Wij zullen € 500.000,-schenken (Dan wordt het jubileumcadeauin 2013 gewoon wat minder).Marc geeft uitgebreid antwoord op vragenuit het publiek, maar de echte Marclaat zich zien als hij het verhaal van olifantIrma vertelt. Hij sprak zijn waarderinguit voor het team. Hoe de verzorgerstien uur lang haar hebben gerustgesteld,hoe de machtige olifant ondanks de pijnde mensen vertrouwde. En hier zag ikemotie bij Marc; de bioloog, de manageren de dierenliefhebber. Pas nu miste ikdie zware wenkbrauwen een stuk minder.Na de toespraak van Marc Damen werdhet Stellerverblijf officieel geopend.Hierover elders in dit blad meer.Vriendennieuws 2 | 2009 | 3

BlijdorpTekst: Gerda NijssenEzelspinguïns in Blijdorp - foto: Rob DoolaardIn deze rubriek vindt u eensamenvatting van de gebeurtenissenvan de afgelopen periode.Mocht u iets missen of specifiekeinformatie behoeven, stuur onseen mail en we gaan op zoek.Ja, het gaat goed met onze Tonya. Ophaar lange poten, geërfd van haar vaderAlexander, rent ze mee met haar halfzusen jonge tante, Throng Nhi en Bangka.Vooral Bangka werpt zich op als de gezelligespeelkameraad en verzorger. MoederDouanita is er voor het zogen en een rustmomentals de twee jonge dames al tewild samen spelen. Bangka is zelf zwangervan Timber, ook al in Blijdorp geboren.Gezien de draagtijd van circa 642 dagenzal de bevalling pas herfst 2010 plaatsvinden.Het werd vlak na de geboorte vanTonya spannend rondom Irma. Haar hormonen,in gang gezet door de geboorte,zorgden voor een vorm van weeën voorhet ongeboren kalf in haar. Een heeletmaal lang zijn de dierenartsen en verzorgersmet haar bezig geweest om haarte verlossen van het dode kalf. Uiteindelijkmoest het in stukken verwijderd worden.Wat een toewijding ook van de tweedirecteuren! En hoe goed liet Irma toe datzij op deze manier verlost werd van haardode kalf. Marc Damen, de nieuwe directeur,liet zich ontvallen dat deze spannendeuren een eeuwige band gesmeed heefttussen hem en Irma. Irma heeft zich goedhersteld en kan zich wijden aan de zorgvoor de kleine Tonya en zich verheugen opde komst van haar vijfde kleinkind.OceaniumVoordat u de haaientunnel induikt, komtu langs het Noordzee aquarium. Blijft uwel eens stilstaan? Dat is zeker de moeitewaard. In de Noordzee leven ongeveer220 vissoorten. Een paar daarvan zijnbekend van onze eettafel: haring, kabeljauw,schol. Er wordt intensief gevist opde Noordzee, waardoor een aantal vissoortenzoals kabeljauw bedreigd wordtin hun bestaan. Andere problemen in deNoordzee ontstaan door vervuiling metgiftige stoffen en door overmatige toevoervan meststoffen. Redenen genoegvoor Bijdorp om in het kader van natuureducatieaandacht te besteden aan die vissendie we vooral in gefileerde vormtegenkomen.De wijtings die ik mijn poezendames ophoogtijdagen voorzet, kan ik hier in levendevorm zien zwemmen samen met dehorsmakrelen. Op de bodem zie je nagoed speuren de oogjes van de scholletjesen de tarbots uitsteken boven het zand.Deze platvissen kun je van elkaar onderscheidendoor het verschil in vorm, de tarbotis veel ronder. Maar gemakkelijker isde schol te herkennen aan de oranje stippenop zijn platte lijf. Indrukwekkend is destekelrog die door de andere vissen metontzag behandeld wordt. En heeft u dewasroos anemonia viridis) gespot? Het iseen anemoonsoort die in onze kustwaterenvoorkomt.Nieuw in de tropische aquaria is de netbotia(Botia lohachata), lengte circa 10cm. Een voor mij onbekende vis die inBangladesh, India voorkomt. Deze stralendwitte vis ziet er inderdaad uit als ineen zwart netje gevangen. De vis is vooral’s avonds actief op zoek naar voedsel enschijnt een makkelijke klant te zijn, wanthij eet bijna alles.Bij het Caribische terras, u weet wel daarwaar de kinderen heerlijk weg kunnenkruipen in de schildpadden, zit een beetjeverstopt het verblijf van de ratelslang.Om onverklaarbare redenen was de ratel-4 | Vriendennieuws 2 | 2009

Lente in Blijdorpn i e u w sslang overleden, maar sinds kort is er eenander exemplaar voor in de plaats gekomen,met dank aan Serpo, Delft. Dus zoekde Cubaanse ratelslang (crotalus basilicus).foto: Peter van NordeBegin februari arriveren tien ezelspinguïnsuit Odense, Denemarken. Vijf mannetjesen vijf vrouwtjes. Odense krijgt er driemannetjes koningspinguïns voor in ruil.Deze pinguïns hebben de opdracht om dekoningspinguïns waarmee ze hun verblijfdelen tot actie aan te sporen. Het lukt …een beetje. De ezelspinguïns (pygoscelispapua) wonen van oorsprong op arctischeeilanden. Zij zijn 50 tot 70 cm. groot endaarmee kleiner van soort dan dekoningspinguïns. Zij nestelen dichtbij dekust en kunnen hun jongen dus veelvuldigvoeden. Dit in tegenstelling tot dekoningspinguïns die hun jongen grootbrengen in zogenaamde crèches waar zemet grote tussenperiodes gevoed worden.De ezelspinguïns hebben een beschermdestatus. De eilanden waar ze op broedenzijn slechts beperkt toegankelijk voormenselijke bezoekers. Met ongeveer314.000 paren zijn ze niet met uitstervenbedreigd, dankzij een verdrag dat henbeschermd sinds de vijftiger jaren van devorige eeuw. Hun Nederlandse naam dankenze aan het geluid dat ze voortbrengendat lijkt op gebalk van ezels. En ja het zijnhele snelle duikers (wel tot 40 kilometerper uur) en zijn vele malen actiever dan dekoningspinguïns die na drie uur ’s middagszeker niet meer het koele water induiken. Men hoopt dat goed voorbeelddoet volgen.De swiftvosjes zorgden weer eens voorcommotie. Het mannetje wist te ontsnappen.Tijdens de jaarvergadering van onzeVriendenvereniging heeft hij zich eenheuse gang gegraven naar de Galapagosschildpadden. Ja, vossen zijn goede graverszo is algemeen bekend bij mensen diekippen houden. Dachten de verzorgers dathet verblijf swiftvosproof was, ontsnapt erweer een. Blijdorp verzint een list om deknappe gravers binnen de perken te houden.In de Sonora woestijn delen de renkoekoeksen de woestijnuiltjes een verblijf.Het vrouwtje renkoekoek matchte nietgoed met de man en dat leidde tot transportvan haar naar een andere partner. InWalsrode, Duitsland was een vrouwtjeover en deze mocht onze man komenbezoeken en deed haar best om hem teverleiden. Zoals het er naar uitziet, gaatdat nog niet geheel vlekkeloos. De manblijft een beetje timide en slecht in staatzijn gezag te laten gelden. Het vrouwtjemoet dan weer even achter de schermentot manlief weer in zijn element raakt. Deverzorgers blijven van alles in het werkstellen om dit stel nader tot elkaar tebrengen.Achter de takinrots, voor ons als bezoekersniet zichtbaar, woont een paartje kuifherten.Zij fungeren als buffer voor het gevaler iets met het paartje vlakbij de ‘tijger’Familie Indische antilopes - foto: Peter van NordeVriendennieuws 2 | 2009 | 5

ug gebeurt. Dit paar heeft vorig jaarvoor nakomelingen gezorgd. Maar hetgaat niet erg goed met de kuifherten endan is extra voorzichtigheid geboden. Enjuist bij dat paartje achter de rots heefteen blijde geboorte plaatsgevonden. Jammer,dat we er geen getuige van kunnenzijn, maar goed dat onze Diergaarde zorgvuldigom gaat met het erfgoed.Tegenover de kamelen zijn de bantengsen de Indische antilopen gehuisvest. Vorigjaar ontvingen we een jonge Bantengvrouw. Die werd goed geaccepteerd doorhet aanwezige mannetje en vrouwtje.Maar toch ging er later iets mis, het mannetjeheeft het vrouwtje aangevallen enzij kwam daardoor te overlijden. Nu is erdus een stier over, u weet wel Onslow enhet jonge vrouwtje. Er komt vast weereen jong ter wereld, afwachten is nogwanneer. Dan hebben de Indische antilopeneerder voor jong grut gezorgd. In demaand april zijn er al vijf jongen geborenen de verwachting is dat er nog wel tweeof drie komen. Vader Kevin is de trotse pavan, voorlopig, Sheila, Americo, Sandokan,Shanti en Mulan. Twee vrouwtjes zijn nogdrachtig. Dus dit verhaal wordt vervolgd.RivièrahalHet vrouwtje rose kaketoe heeft vorigjaar haar mannetje verloren. Maar eindfebruari kwamen twee mannetjes vanNOP Veldhoven haar gezelschap houden.Zij heeft gekozen. Eén van de mannetjesis duidelijk haar favoriet. De afgewezenman lijkt zich in zijn lot te schikken. Erstaat een prachtige woning ter beschikkingin de vorm van een houten ton.Naast het succesvol kweken met de pijlgif-,blauwe en aardbeikikkers is er eindapril leven bij de Berberpadden. Het legselis van 5 februari en de jonge padden zijnop 9 maart aan land gekropen. U vindt zetegenover hun ouders bij de reptielenkwekerij.Niet ver daar vandaan kruipende jonge Komodovaranen. Dat is eenware primeur zoals u ongetwijfeld uit depers heeft vernomen. Broer en zus zittensinds vorig jaar in de Rivièrahal. Zij zijnjongen dus niet geslachtsrijp, dacht men.Niets was minder waar. Op een ochtendvonden hun verzorgers een jong in deboom! En na enig speuren vonden ze ernog twee. Die waren dus in de grond vanhet verblijf als eieren begraven, uitgekomenen snel de boom in geklommen.Daar waren ze veilig, want deze varanensoortkan in de verleiding komen huneigen jongen op te peuzelen. Wat eenmooie verrassing. Nu blijkt wel hoe goedhet verblijf in elkaar zit, hoe goed deKomodo’s aarden in Rotterdam en dat debodem eierenproof is.Jonge Komodovaranen- foto: Rob Doolaardn i e u w s6 | Vriendennieuws 2 | 2009

Gorillajong - foto: Peter van NordeTamani heeft iedereen verrast. Thirza,geboren half januari 2007 is nog een peuter.De regel is dat gorilla’s geen jongenbaren voor de jongste gespeend is. Depeuter drinkt nog bij moeder. De verzorgerswaren dan ook aangenaam verrasttoen op 10 april ’s middags Tamani bevielvan een kerngezond jong. Zij houdt haarbaby dicht tegen zich aan en eind aprilAruba ratelslang - foto: Joost Hubeekweten we nog niet wat het geslacht isvan de jongste spruit van Bokito. We zullennog even moeten gissen naar denaam. Een mannetje zou een welkomeaanvulling voor de stamboom zijn, maareen meisje is natuurlijk ook zeer welkom.Halfbroer Thomas is zeer nieuwsgierig enThirza lijkt het wel prima te vinden. Er isgenoeg ander lekkers te eten voor haar.BlijdorplezingenDe inspanningen van Blijdorp om natuurprojectenbuiten onze landsgrenzen testeunen nemen nieuwe vormen aan. Er iseen aantal lezingen gepland over onderwerpenwaarin dieper wordt ingegaan opde achtergrond van onze dierentuinbewonersen die dus achtergrondinformatiegeven voor bezoekers met meer dangemiddelde interesse. Met deze lezingenwordt geld ingezameld om natuurprojectente steunen. In april kwam Servaas vander Horst naar Blijdorp. Servaas heeft eenlezing gegeven over Sex en Darwin. Circa80 mensen luisterden ademloos naar zijnverhaal en gaven veelvuldig antwoord opzijn indringende vragen over seks als drijvendekracht achter de evolutie. Een algemeneles die ik meegenomen heb: vrouwtjesgaan voor het mannetje met demeest krachtige zaadcellen; seksueleselectie gaat via de vrouwtjes. Eicellenbevatten veel energie, zaadcellen veelsnelheid. Mannetjes moeten dus latenzien dat ze snel, wendbaar, krachtig zijn.Zo wil een kievitsmannetje door middelvan zoveel mogelijk wiekelingen latenzien dat hij degene is die de krachtigstejongen ter wereld kan brengen. De pimpelmezenimponeren vrouwtjes met eenkuifje dat ultraviolet licht uitstraalt. Ditjaar staat in het teken van het geboortejaar(1809) van Darwin. Door de tuin heenis een speurtocht uitgezet die niet alleenvoor kinderen interessant is. Ik ga melaten leiden en hoop er weer veel vanop te steken.Let ook op de kuifhoenderkoeten en dekuifserima’s. Zij broeden in het grotearaverblijf net achter de spoortunnel!Met dank aan: Lex Noordermeer (Blijdorp) en de Nieuwsbrief van de vrijwilligers van Blijdorp.Vriendennieuws 2 | 2009 | 7

V R I E N D E NVERBLIJF STELLERS GEOPEND!De Vrienden bouwen door aan een nog mooier Blijdorp!Op een stralende zaterdagmiddag, na afloop van de AlgemeneLedenvergadering, openden enige honderden ledenhet nieuwe verblijf voor de Steller zeearenden. Het verblijfziet er prachtig uit, zo aan het water.Het was een bijzondere opening. De dieren waren net verhuisd, dus nogeen beetje nerveus. Om die reden is besloten om zo min mogelijk geluidte maken. De speech bleef achterwege en het applaus werd vervangendoor wapperen met de handen. Dat leverde een heel speciaal plaatje op!Vrienden en vriendinnen van Blijdorp: Bedankt!Foto’s: Koos van Leeuwen / Joost Hubeek8 | Vriendennieuws 2 | 2009

ZOMEREXCURSIEV R I E N D E NEen oh zo sfeervol landgoed...We gaan naar…dierenpark Planckendael…Op zaterdag 25 juli 2009 organiseertde Vereniging Vrienden vanBlijdorp de zomerexcursie naarPlanckendael. De mooie sfeervollebuitentuin van de Zoo inAntwerpen. U kunt hier weeraan deelnemen.Landgoed PlanckendaelAangekocht in 1956 door de Zoo vanAntwerpen om veel ruimte te creëren diein het centrum van Antwerpen ontbrak.Jarenlang een beetje het stiefkindje vande Zoo. Gelukkig is die tijd voorbij. Vooralde laatste jaren is er in het park veel geïnvesteerd.Planckendael behoort nu tot detop van Belgische dierentuinen. Net alsBlijdorp is de tuin opgesplitst in continenten.Met name de continenten Afrika, Aziëen Australië (koala’s!) zijn mooi opgezet.Het volgende mag u zeker niet missen:- Het Afrikaanse dorp met het mooiebonobo-eiland;- Het Azië dorp met tempelruïne gelegenin een tropenkas met Aziatische vogels;- Koddige koala’s met regelmatig jongenin en uit de buidel;- De nieuwe giraffesavanne met tweebabygirafjes;Beslist de moeite waard is het grote themarestaurant“Toepaja”. Laten we nu netdaar beginnen met voor alle Vrienden debijna traditionele koffie/thee en gebak.Ook een aanrader is om de dag te besluitenop het terras van het oude kasteeltjenu genaamd ‘De Ooievaar’. Een mooieplaats om alle indrukken te verwerken.Planckendael ligt in een volkomen vlaklandschap. Iets minder goed ter been isdus geen probleem. Dit is een beetje een‘hybride’-reis. Wij vertrekken om 09.00 uuren door de relatief korte reistijd, wordt eronderweg geen koffiestop gemaakt.De koffie en het gebakje is nu verschovennaar Planckendael zelf. De terugreis isweer volgens het schema van een ‘verre’dagtocht met een 3-gangen diner en eenconsumptie in restaurant ’De GoudenLeeuw’ in Terheijden. Kortom alle ingrediëntenzijn aanwezig voor een geslaagdedag!De volgende punten zijn van belangMaximaal aantal deelnemers is 80.Besteld is een 85-persoonsdubbeldekkerbus. Bij beduidend meer of minder aanmeldingenwordt er met één of tweekleinere bussen gereden.Vertrek: 9.00 uur vanaf het Willemspleinte Rotterdam (bij de Spido). Het Willemspleinis makkelijk te bereiken met demetro (halte Leuvehaven) en tram.Aankomsttijd in Planckendael ca. 11.00uur. Vertrek uit Planckendael 17.30 uur.Geplande aankomsttijd in Rotterdamca. 22.00 uur.Kosten voor leden bedragen: € 52,50.Niet leden betalen € 55.Gaat u ook mee met de najaarsexcursienaar Ouwehands (zie p.13) Graag eenaparte overschrijving om verwarring tevoorkomen…In de reissom zijn inbegrepen:- de busreis Rotterdam – Muizen(Mechelen) in België v.v.;- toegang tot de dierentuin;- fooi voor de chauffeur;- ontvangst met koffie/thee en gebak eneen woord van welkom;- een 3-gangendiner met één consumptie.Aanmelden voor deze reisHet verschuldigde bedrag dient u over temaken naar ING rekening 20.71.059 t.n.v.Vereniging Vrienden van Blijdorp, Vroesenlaan28-A, 3039 DV Rotterdam onder vermeldingvan ‘Planckendael’ + uw telefoonnummeren voor leden het lidmaatschapsnummer.De overschrijvingen dienenuiterlijk 1 juli 2009 te zijn ontvangen. Uwoverschrijving is uw bewijs van deelname.U ontvangt geen verdere bescheiden ofmededelingen, tenzij de bus vol is. Hiervankrijgt u dan zo snel mogelijk bericht enhet volledige bedrag wordt teruggestort.Het is niet mogelijk het betaalde bedragte restitueren voor afmeldingen die na1 juli worden ontvangen. Eventuele restitutiesvinden plaats onder inhoudingvan € 2,50 administratiekosten.Vriendennieuws 2 | 2009 | 9

K O U D B L O E DTekst en foto’s: Jan BreedijkVolksverhuizingen in Afrika:DE TREKSPRINKHAANEr zijn verschillende soorten treksprinkhanen.Twee soorten hebben de binnenkantvan onze dierentuin mogen bewonderen.Voorheen bewoonde de Locusta migratoriaeen terrarium in de Rivierahal. Dekeuze was destijds op deze soort gevallen,omdat het voedsel voor deze sprinkhaan,bamboe, ruim voorradig was. De verzorgersleefden destijds in de veronderstellingdat de soort die ze eigenlijk mooiervonden, Schistocerca gregaria, gevoedmoest worden met braambladeren. Pasbij het bouwen van het huidige verblijfEtende sprinkhanenTreksprinkhanen komen we al tegen in de bijbel. Mozes wilde hetHebreeuwse volk bevrijden van de farao van Egypte. Het volk had algezucht onder zeven plagen die steeds verder opbouwden tot eenclimax; water veranderde in bloed; kikkers, muggen en steekvliegenteisterden het land; de dieren stierven aan de veepest; de mensenkregen zweren en hagelbuien vernietigden alles en iedereen die buitenwas. En toen kwamen de sprinkhanen. Zij vraten alles op watnog over en bruikbaar was. Het hele land was kaal toen deze insectenweer verder trokken. Het was niet de laatste en ergste, maar wel debekendste plaag die Egypte trof. En deze vernietigende wolken vanmiljarden dieren trekken nog steeds rond in Afrika. Een heel kleindeel hiervan bewoont een nieuw verblijf in het Savannehuis vanDiergaarde Blijdorp.hoorde een medewerker toevallig dat dielaatste sprinkhaansoort ook prima gedijtop koolbladeren, andijvie en appel.De populatie die nu in het terrarium inhet Savannehuis zit is de Schistocercagregaria. Volwassen lijken de beide soortenveel op elkaar, maar de jongen (nimfenof hoppers genoemd) van de eerstesoort zijn oranje met zwart en die vanonze huidige bewoners zijn fraai geel,groen en zwart gekleurd met roodbruin,vertikaal gestreepte ogen.Een dubbellevenTreksprinkhanen leven solitair zolang hetniet regent. Na de regen gaan de plantengroeien en is de vochtige grond zachtgenoeg om eieren in te leggen. De uitkomendeongevleugelde nimfen hebben eenovervloed aan voedsel en verstopplaatsen.Zo kunnen velen van hen opgroeientot gevleugelde volwassenen. De sprinkhanenverslinden alles en gaan in hoogtempo verder met eieren leggen. Deeieren kunnen in enkele weken al uitkomen.Soms worden op tien vierkante centimeterzeventig eipakketten gevonden.Dit komt doordat er bij de eileg stoffenworden afgezet die weer andere vrouwtjeslokken. Het ook nog ontbreken vannatuurlijke vijanden kan zorgen voor eenpopulatievermenigvuldiging met een factorzestien. Het wordt op de voedselplaatsennu zo druk dat de nimfen elkaar nietmeer kunnen ontwijken. De nimfen wordensociaal en komen zo van de solitairein de gregaire fase, waarin ze gaansamenscholen. Dit gebeurt niet plotseling,maar langzaam en gedurende eenaantal generaties. De prikkel die de dierenverandert ontvangen ze via zicht, reuk entast. Wetenschappers kwamen erachterdat vooral het bovenste gedeelte van deachterpoten gevoelig is bij aanraking. Alsde vele dieren dus met de achterpotenlangs elkaar schuren is de tijd gekomenom te gaan migreren. Dit gebeurt meestalbij de aanwezigheid van meer dan 500volwassenen of 5000 grote nimfen of50.000 kleine nimfen op een hectare. Nietalleen het gedrag, maar ook het uiterlijkverandert. Na de vijfde vervelling hebbende dieren niet de solitaire kleur, bruingespikkeld, maar zijn ze opvallend geel/oranje met zwarte strepen. De groep gaatzich nu verplaatsen. Eerst nog lopend, watook wel marcherend wordt genoemd enna het ontwikkelen van de vleugels ookvliegend, meegevoerd door de wind. Solitairesprinkhanen vliegen ’s nachts, maarde gregaire sprinkhanen vliegen overdag.Een zwerm kan zo groot worden dat zijtijdens het vliegen de zon gedurende urenverduistert. Er zijn zwermen die meer dan10 | Vriendennieuws 2 | 2009

duizend vierkante kilometer kunnenbestrijken (de oppervlakte van de provincieUtrecht). Zo’n zwerm kan grote afstandenoverbruggen, want ze vliegen ongeveerhonderd kilometer per dag. Als deweersomstandigheden gedurende langetijd niet gunstig zijn worden de treksprinkhanenniet meer geslachtsrijp. Dedieren gaan dan dood, zonder ook maareieren gelegd te hebben.Een sprinkhanenplaagDe treksprinkhanen komen voor vanNoord Afrika tot Midden Azië. Tijdens derecessies, de rustige periodes, leven ze ineen strook van zestien miljoen vierkantekilometer van de Atlantische Oceaan, viade Sahara en het Arabisch schiereiland totnoordwest India. Tijdens het trekken kunnenmeer dan 65 landen rondom hetrecessiegebied getroffen worden doorsprinkhanenzwermen. Zwermen kunnende Rode Zee gemakkelijk overvliegen. Zehebben zelfs meer dan eens de AtlantischeOceaan overgestoken. In 1989gebeurde dit voor het laatst. Enkele honderdensprinkhanen hadden de Caribischeeilanden bereikt. Trekkende sprinkhanenleven, afhankelijk van de omstandigheden,één à twee maanden. Solitairesprinkhanen kunnen wel negen maandenin leven blijven. De sprinkhanen eten perdag hun eigen lichaamsgewicht, namelijktwee gram, aan voedsel. Dit kan bestaanuit bladeren, bloemen, bast, stengels,vruchten en zaden. Een kleine zwerm vantien vierkante kilometer bevat vijfhonderdmiljoen dieren. Zij eten met elkaardus een miljoen kilogram vegetatie perdag op. Er zijn sinds 1860 negen groteplagen geweest. De lengte van de plagenvarieerde van drie tot tweeëntwintig jaar.De laatste was in 2004 en trof 18 landen,waaronder Egypte, Marokko, Algerije,Saoedi-Arabië, Senegal en Soedan.Lijn 13VrijHet is halfbewolkt, van dat weer waarbij je zelf wat van de dag maken moet.Ik loop door de dierentuin met mijn bebaarde vriend Frits. Ooit is Frits afgestudeerdals bioloog, het leven heeft hem daarna een andere kant op gedwongen.Als ik zo met Frits door de tuin loop mag hij me graag laten voelen dat hij ooitis afgestudeerd op het Paramecium, het ééncellig trilhaardiertje oftewel hetpantoffeldiertje. Ook laat hij me maar al te graag weten dat hij toch best welveel op heeft met Artis. Hij is namelijk een Amsterdammer die op latere leeftijdasiel heeft aangevraagd in Haarlem. We passeren het olifantenperk. “Zestaan er hier wel lekker bij, he?” zegt Frits met een ingehoudenheid waaruitblijkt dat hij er nog wat aan toe wil voegen. “Het is wel een leuk perkje…maarja, echt vrij zijn ze niet!”“Een leuk perkje? LEUK perkje! Hoe staan die beesten er in Artis bij? Wat wil jedan? Dat we ze door de stad laten draven?” Vanuit mijn ooghoek zie ik hemgniffelen, hij had me weer op de kast. “Wat is trouwens vrij zijn voor een dier,Frits? Hoeveel maakt beperking van leefruimte uit?” Frits vindt dat een dieralleen maar vrij is als hij in zijn natuurlijke omgeving is. “Ik vraag me serieusaf of een dier dit soort gevoelens kent,” probeer ik enige diepgang aan deze dagte geven. “Vrijheid is meer een gevoel dan een situatie. De valkuil is dat jemenselijke emoties op dieren projecteert. Geef een mens alles wat hij nodigheeft, maar zorg dat hij zijn land niet uit mag en hij voelt zich gevangen. Eendier heeft dat niet. Geef een dier eten en drinken en op tijd een partner en hetwil niet weg.”“Ja, maar, Theo, een olifant die in de bosbouw wordt gebruikt, kun je toch nietvrij noemen?” Frits verandert het onderwerp. Doet ‘ie altijd als hij geen antwoordheeft. Ik voel de bui al hangen, mijn dochter rijdt paard. Werkdieren ensportdieren, er is al veel over gezegd. Gaat het over de vraag of je een dier jouwwil op mag leggen, of dat het dier dit zodanig ervaart? De criticasters roependan weer dat je het een dier niet kunt vragen. “Ik geloof dat het gevoel vanvrijheid meer wordt bepaald door wat je wil en minder door wat je mag, Frits.Anders gezegd, als die olifant voor je wil werken dan gaat het niet ten kostevan zijn vrijheid. Vrijheid hoeft je niet voortdurend een gevoel van geluk tebezorgen.”“Da’s mooi Theo,” zijn ogen glinsterden boven zijn baard. “Dus jij zegt dat als jezit opgesloten, je jezelf wijs moet maken dat je er eigenlijk helemaal niet uitwil. Nou Theo jij moet in de bajes gaan werken!” Hij schut van het lachen. Eenvegetariër met humor, dat zie je niet vaak.“Nou Frits, ik kies ervoor om vandaag met jou hier rond te lopen, maar dat zegtniet dat ik me daar voortdurend gelukkig bij voel.” Lachend lopen we verder.Het blijft een onderwerp waar de meningen over verdeeldzijn. Heeft u een mening over het thema vrijheid? Bent u hetmet Frits eens, of mogelijk zelfs met mij? Mail naartheo@vriendenvanblijdorp.nl of schrijf naar het secretariaat.Parende sprinkhanenDe figuur Frits is niet fictief en gelijkenis berust absoluut nietop toeval!Vriendennieuws 2 | 2009 | 11

Plagen kunnen plotseling stoppen doorhet uitbreken van een droogte of doordateen zwerm in zee geblazen wordt. Verderis men druk bezig met het vinden van dejuiste bestrijding. Dit vindt plaats doorhet sproeien van chemicaliën door overheidsinstanties,of door biologischebestrijding. In het laatste geval wordt eenschimmel (Metarhizium anispliae acridum)gebruikt. De schimmel is ongevaarlijkvoor mensen, zoogdieren en vogels entast in deze vorm alleen sprinkhanen aanen zelfs niet de insecten die de natuurlijkevijanden vormen van de sprinkhaan, zoalsroofwespen en parasitaire vliegen. Heteffect van de bestrijding blijft vooralsnogonduidelijk, doordat deze vaak samenvielmet droogteperiodes of lage temperaturendie de ontwikkeling van de sprinkhanenvertraagden.Kweken van treksprinkhanenTreksprinkhanen worden door particulierenen bedrijven gekweekt als voedseldierenvoor onder andere reptielen. De Locustamigratoria wordt het meest gebruikt,omdat ze sneller voortplanten. De zwartenimfen, die zes millimeter groot zijn als zeuit het ei kruipen, doen drie à vier wekenover de vijf vervellingen die nodig zijn omvolwassen te worden. Twee weken daarnazijn ze geslachtsrijp. De cyclus van deSchistocerca gregaria duurt wat langer,namelijk negen weken. Hierna leven dedieren over het algemeen nog tweemaanden. De veelkleurige nimfen van deSchistocerca gregaria worden na de laatstevervelling bruin als het vrouwtjes engelig als het mannetjes zijn. De vrouwtjeszijn dan ongeveer acht centimeter, eenmannetje meet circa zes centimeter. Bijhet paren beklimt het mannetje de rugvan het vrouwtje. Het gelachtsorgaan vanhet mannetje verankert zich in die vanhet vrouwtje. Nadat het mannetje zijnsperma heeft achtergelaten in het vrouwtjelaat hij haar los. Deze bevruchtingvindt vlak voor de eileg plaats. Het vrouwtjeheeft een legboor. Deze is al zichtbaarbij een halfwas vrouwtje als een klepjeaan het achterlijf. Haar achterlijf boort zijtot een diepte van twaalf centimeter inde vochtige grond. Hier maakt ze roze/witschuim waarin ze 40 tot 140 eitjes legt.Een kweker wil natuurlijk veel jonge dierenhebben. Om dit te bereiken wordt dedag lang gehouden. Gedurende 16 uurhouden lampen het terrarium op 32 tot40° Celsius. In de nacht daalt de temperatuurnaar 25 tot 30° Celsius. Voedsel voorde dieren kan bestaan uit allerlei bladgroen,fruit, vers of droog gras, tarwe,rogge en gerst. Daarnaast kunnen tarwezemelen,havermout en met melkgemengd brood worden gegeven. DeSchistocerca gregaria heeft in ieder gevalbraambladeren, kool of sla nodig. Watersproeien of een waterbakje is niet nodig,aangezien de sprinkhanen hun vocht uithet voedsel halen.Blijdorpse trekkersDe Schistocerca gregaria’s kunt u sindsjanuari 2009 vinden in het voorportaalvan de krokodillenrivier, ook wel hetSavannehuis genoemd.Middenin het verblijf zit een koepel. Eenkind, maar een volwassene natuurlijk ook,kan van onderaf zijn of haar hoofd in dekoepel steken om zo het idee te hebbenin het verblijf en dus in de sprinkhanenzwermte zijn. Het verblijf is op maatgemaakt voor de verzorgers. Een verzorgerkan niet in de bak gaan staan, maarmoet wel de ruit aan de overkant schoonkunnen maken. Deze moest bereikbaarzijn vanaf het deurtje. Er is dus berekendwat de reikwijdte is van een verzorgersarmals deze steunt op de bodem van hetterrarium. Het kleine steentje voor hetluik is met dat doel geplaatst. De verzorgerzet een hand op de steen en kan nunet de ruit er tegenover bereiken. Hetgaat goed met de sprinkhanen. Al nanegen weken werden de eerste jongengeboren. Nimfen en sprinkhanen in allefases lopen door elkaar. Elke dag krijgenze een portie kool, andijvie of appel teeten. De sprinkhanen in Blijdorp zijn geensolitaire dieren, maar een migrerendegroep, alhoewel het ook een tussenvormqua kleur kan zijn. De grootte van degroep kan wisselen (populatiecurve)afhankelijk van de tijd van het jaar en detemperatuur. Als de groep echt veel tegroot wordt zullen de verzorgers desprinkhanen ook als voedseldieren gebruiken.Voorlopig kunnen er echter nog welwat dieren bij. Het is natuurlijk leuk als ereen groot volk te zien is. En als je dan alskind (of stiekem als volwassene) je hoofdin die koepel steekt heb je ook echt hetidee dat je in Egypte tijdens de achtsteplaag van Mozes zit.Met dank aan: Louwerens-Jan Nederlof (Diergaarde Blijdorp).12 | Vriendennieuws 2 | 2009

NAJAARSEXCURSIEV R I E N D E NEen beregoed bos op de Grebbeberg...We gaan naar…Ouwehands Dierenpark…De volgende punten zijn voor u van belangMinimaal/maximaal aantal deelnemers is 35/55. Besteld is een58-persoons (verlengde) bus. Bij beduidend meer deelnemerswordt er met één grotere of twee kleinere bussen gereden.Er wordt, gezien de afstand, onderweg niet gestopt.Vertrek: 9.00 uur vanaf het Willemsplein te Rotterdam (bij deSpido) Het Willemsplein is makkelijk te bereiken met de metro(halte Leuvehaven) en met de tram.Aankomsttijd in Ouwehands ca. 10.30 uur. Geplande aankomsttijdin Rotterdam ca. 18.30 uur.Beren - foto: Peter van NordeOp zaterdag 26 september 2009 organiseert deVereniging Vrienden van Blijdorp de najaarsexcursienaar Ouwehands Dierenpark te Rhenen.U kunt hier weer aan deelnemen.Ouwehands DierenparkWie kent Ouwehands Dierenpark niet? Misschien zegt het‘Berenbos’ u dan meer! Geen project heeft Ouwehands meer opde kaart gezet dan het ‘Berenbos’. Een opvang van mishandeldeberen uit voornamelijk Oost-Europa. Ongeveer tien van dezeberen leven nu weer beerwaardig in hun mooie bosverblijf. Ookhet ‘Tijgerbos’ en ‘Neus aan neus’ bij de ijsberen behoren tot detoppers uit de negentiger jaren van de vorige eeuw. Ouwehandshad zich toen gespecialiseerd in ‘koude’ Noordelijke dieren. Nutien jaar later is die specialisatie losgelaten en heeft Ouwehandszich in rap tempo ontwikkeld tot een complete (en prijzige) dierentuininclusief alle ‘zoofavorieten’. Enkele hoogtepunten:Het ‘Berenbos’- het ‘Tijgerbos’ voor Siberische- en witte tijgers;- het ijsberenverblijf met een uitstekende ijsberenfok;- een nieuw verblijf voor Afrikaanse olifanten;- ‘Urucu’ een Latijns-Amerikaans tropenhuis inclusief eengigantische vliegkooi voor geelvleugelara’s, roze lepelaars,rode ibissen en Cubaanse flamingo’s.Kosten voor leden bedragen: € 40. Niet leden betalen € 42,50.Gaat u ook mee met de zomerexcursie naar Planckendael(zie p.9)? Graag een aparte overschrijving om verwarring tevoorkomen…In de reissom zijn inbegrepen:- de busreis Rotterdam – Rhenen v.v.;- toegang tot de dierentuin;- fooi voor de chauffeur;- ontvangst met een woord van welkom enmet koffie/thee en gebak;- een rondleiding van 1 ½ uur.Aanmelden voor deze reisHet verschuldigde bedrag dient u over te maken naar ING rekening20.71.059 t.n.v. Vereniging Vrienden van Blijdorp, Vroesenlaan28-A, 3039 DV Rotterdam onder vermelding van ‘Ouwehands’+ uw telefoonnummer en voor leden het lidmaatschapsnummer.De overschrijvingen dienen uiterlijk 1 september 2009te zijn ontvangen. Uw overschrijving is uw bewijs van deelname.U ontvangt geen verdere bescheiden of mededelingen, tenzij debus vol is. Hiervan krijgt u dan zo snel mogelijk bericht en hetvolledige bedrag wordt teruggestort.Het is niet mogelijk het betaalde bedrag te restitueren voorafmeldingen die na 1 september worden ontvangen. Eventuelerestituties vinden plaats onder inhouding van € 2,50 administratiekosten.Voor deze excursie dient u eventuele afmeldingenschriftelijk of per e-mail door te geven.Geen dierentuin is zo kindvriendelijk als Ouwehands. ‘Ravot Aapia’en het ‘Zeeleeuwentheater’ zijn topattracties voor kinderen.Dus kind of kleinkind meenemen? Geen probleem! Wat niet veranderdis in de loop der jaren, is de prachtige bosrijke omgeving.De natuur is aanwezig en hoeft niet gemaakt te worden.Hoewel gelegen op de ‘Grebbeberg’ heeft Ouwehands nauwelijkshoogteverschil. Het mooie bosrijke park en de sfeervolle terrasjesmaken deze dagtocht aantrekkelijk voor bijna iedereen….Of jemoet echt niet van beren houden!Beren - foto: Greet van NordeVriendennieuws 2 | 2009 | 13

Tekst + foto’s: Angeline PeetersBorneo Orang Oetan (Samboja Lestari, Indonesië)MENSAPEN IN NOOD!?Mensapen staan dit jaar flink in de belangstelling. Het Wereldnatuurfonds(WNF) heeft de campagne ‘aap in nood plan’ gestart.Hiermee wil het WNF de aandacht vestigen op de sterk bedreigdemensapen en geld inzamelen voor projecten die de organisatie ondersteuntin zowel Afrika als Azië. Tegelijkertijd hebben diverse andereorganisaties, waaronder de UNESCO Great Apes Survival Partnership(GRASP) en de World Association of Zoos and Aquariums (WAZA) ditjaar tot het jaar van de gorilla is uitgeroepen. Al die aandacht voorde mensapen kan geen toeval zijn!Waarom al die aandacht?Onderzoekers zijn van mening dat allesoorten mensapen een groot risico lopenom binnen 50 jaar uit te sterven. Debelangrijkste bedreigingen worden doorde mens veroorzaakt, zoals de vernietigingvan hun leefgebied en de jacht(bushmeat). Nu is dit helaas geen nieuws,de meeste bezoekers van dierentuinenzullen dit al vaker hebben gehoord. Maardoor de ‘vooruitgang van de mens’ gaatde achteruitgang van de mensapenpopulatiessneller dan ooit. Met alle modernetechnieken en inzichten heeft de mensechter gelukkig ook het besef en demogelijkheid om het uitsterven vanmensapen te voorkomen.Om welke apen gaat het?De indeling van de mensapen is de laatstejaren op basis van genetisch onderzoekflink in beweging. Sommige soorten werdenondersoorten en sommige ondersoortenwerden soorten:- De bonobo, ook wel dwergchimpanseegenoemd. Met zijn gewicht tot 38 kgen lengte tot 1,2 m is dit de kleinstemensapensoort. Bonobo’s leven ingrote groepen in het dichte tropischeregenwoud van het Congobekken inCongo. Geschat wordt dat er in hetwild nog zo’n 30.000 dieren zijn.- De chimpansee, de tweede Afrikaansemensaapsoort. Hij komt zowel voor indichte oerwouden als in halfopensavannen. Met een gewicht tot 70 kgen lengte tot 1,2 m zijn ze een stuk forserdan bonobo’s. In totaal leven ongeveer200.000 chimpansees in Afrikavan Senegal in het westen van Afrikatot Tanzania in het oosten.- De gorilla. Met zijn gewicht tot 200 kgen lengte tot 2 m is hij met rechtimposant te noemen. Met name voorde gorilla’s is er discussie over desoortindeling. Er worden nu twee soortenonderscheiden op basis van hunleefgebied met ieder ook weer ondersoorten.In het westen van Afrika komtde westelijke gorilla voor.De westelijke laaglandgorilla is met14 | Vriendennieuws 2 | 2009

Westelijke laaglandgorilla (Burgers Zoo)een geschat aantal van 100.000 dierende meest voorkomende ondersoort. Demeest recent beschreven westelijkeondersoort, en tevens de minst voorkomendemet 250 tot 300 dieren, is deCross River gorilla. Deze ondersoortleeft in het stroomgebied van de CrossRiver in het grensgebied van Kameroenen Nigeria.De tweede gorillasoort, de oostelijkegorilla, wordt onderverdeeld in deberoemde berggorilla en de oostelijkelaaglandgorilla. Van de berggorilla, dieleeft in het bergachtige grensgebiedvan de Democratische RepubliekCongo, Oeganda en Rwanda zijn er nogcirca 720. De oostelijke laaglandgorillakomt bovendien nog voor in Burundien hun aantal wordt geschat op enkeleduizenden dieren.- Tot slot de orang oetan. Er zijn tweesoorten te onderscheiden: de Borneoseen de Sumatraanse orang oetan dievoorkomen op de gelijknamige eilandenvan Indonesië. Geschat wordt dater van de eerstgenoemde nog 50.000 à75.000 dieren in het wild leven. OpSumatra zijn nog slechts 7000 dierenover. Voor beide soorten geldt dat hetverspreidingsgebied erg versnipperd isen dat diverse populaties te klein zijnom op termijn te kunnen overleven…..Wat zijn de bedreigingen?Zoals gezegd vormt de mens de grootstebedreiging van de mensapen vanwege deongecontroleerde en veelal illegale houtkap.Zo is in Indonesië door grootschaligekaalslag voor de hout- en papierproductiede laatste 30 jaar 60 tot 90% van hettotale leefgebied van orang oetans vernietigd.Behalve de kap vormen ook bosbrandeneen groot gevaar. Zo ging in1997-98 in 6 maanden tijd 400.000 hectarebos in Zuid-Kalimantan (het Indonesischedeel van Borneo) in rook op. Menschat dat maar liefst 8000 orang-oetansdaarbij om het leven kwamen. Nog steedszijn er ieder jaar bosbranden op Borneo,veelal aangestoken om ruimte te makenvoor landbouwgebied, met name voor deaanleg van palmolieplantages. Weinigmensen in het westen zijn zich bewustdat veel van de dagelijkse producten diewij gebruiken zoals shampoo en zeep,maar ook koekjes en snoep, palmoliebevatten en dat wij zo allemaal bijdragenaan het uitsterven van de orang oetan.Al eerder is er door Europese dierentuinenaandacht gegeven aan de jacht op bushmeatDeze jacht vindt nog steeds plaatsen gebeurt veelal door commerciëlejagers die inspelen op de vraag naarapenvlees vanuit de grote steden.Ondanks een verbod op de handel wordter zelfs apenvlees geserveerd in (clandestiene)Europese en Amerikaanse restaurants.Dit vormt voor met name de Afrikaansesoorten een grote bedreiging.De voornaamste redenen achter de jachtin Indonesië op orang-oetans zijn behalvede zoektocht voor voedsel ook de vraagnaar orang-oetans als huisdier, hetgebruik van lichaamsdelen van orangoetansvoor medicijnen en de schade dieorang oetans (volgens de landbouwers)kunnen veroorzaken aan palmolieplantages.Als je bedenkt dat onderzoek heeftuitgewezen dat voor elke orang-oetanbaby,die de vangst en het transport overleeft,ongeveer 4 volwassen vrouwtjesorang-oetans en 3 andere jongen de doodmoesten vinden lijkt het bijna onvoorstelbaardat er inmiddels duizenden orangoetans opgevangen worden in opvangcentraverspreid over Borneo en Sumatra.Vriendennieuws 2 | 2009 | 15

Een bedreiging die minder voor de handligt is de vatbaarheid van mensapen voormensenziektes. Contact tussen mensenen mensapen brengt het gevaar van verspreidingvan ziektes met zich mee. Alsvoorbeeld geldt de dodelijke ziekte Ebola.In sommige nationale parken schat mendat de laatste 15 jaar tot een derde vande gorilla’s aan deze ziekte is overleden!Mensapen hebben ook sterk te lijden vangewapende conflicten. De zeer onrustigeDemocratische Republiek Congo, waarvoortdurend conflicten oplaaien, is hetexclusieve leefgebied van de bonobo ende berggorilla. Vluchtelingen voor dezeconflicten hebben vaak geen andere keusdan hun toevlucht zoeken in beschermdenatuurgebieden. Om te overleven wordter gestroopt en illegaal brandhoutgekapt, met desastreuze gevolgen voorhet wildleven.Bonobo (Apenheul)Borneo Orang Oetan (Samboja Lestari, Indonesië)CampagnesZoals u hierboven heeft kunnen lezen zijnde bedreigingen van de mensapen zeerdivers. Het is dan ook logisch dat er eenveelvoud van acties ondernomen moetworden om het voortbestaan van mensapenmogelijk te maken.De campagne ‘jaar van de gorilla’ heeft alsdoel wereldwijd aandacht te vragen voorde problemen. Tal van bekende en minderbekende mensen hebben zich opgeworpenals ambassadeur om wereldwijd hetverhaal te vertellen en geld in te zamelen.Tevens wil men organisaties onderlingbeter laten samenwerken. Onder auspiciënvan het CMS (Convention on Conservationof Migratory Species) is daarvooreen gorilla beschermingsverdrag opgestelddat inmiddels door 6 van de 10 landenwaar gorilla’s voorkomen is ondertekenden tevens wordt ondersteund doortal van natuurbeschermings- en ontwikkelingsorganisaties.Doel van het verdragis alle organisaties (nationaal en internationaal,overheid en particulier) betersamen te laten werken bij de uitvoer vanal hun activiteiten ter bescherming vande gorilla.Ook het WNF vraagt met zijn campagne‘aap in nood’ aandacht voor de problemenvan mensapen. Daarnaast is het natuurlijkde bedoeling zo veel mogelijk geld inte zamelen om activiteiten te kunnenondersteunen. Het WNF wil op 10 crucialeplekken in Afrika en Azië alles op alles zettenom de mensaap niet te laten uitsterven.Aan wat voor acties, onderzoeken en activiteitenmoet u dan denken:- anti-stroopmaatregelen zoals beterenaleving en handhaving van wetgevingdoor het inzetten van anti-stroopbrigadesen betere controle van dehandel;- tegengaan van illegale houtkap en hetstimuleren van verantwoorde houtkap(bijv. FSC-certificering);- verhogen van de levensstandaard vande lokale bevolking door ontwikkelenvan eco-toerisme, ontwikkelen vanandere landbouwtechnieken en alternatieveeiwitbronnen;- verminderen van het gebruik van illegaalgekapt brandhout door het ontwikkelenvan zuinige kooktoestellen enhet aanleggen van plantages om tekunnen voorzien in de groeiendebehoefte aan brand- en bouwhout enhoutskool;16 | Vriendennieuws 2 | 2009

GREAT APESBoek: World Atlas of Great Apes and theirConservation. Edited by Julian Caldecottand Lera Miles. ISBN 0-520-24633-0.Door: Alex Schoutenzoo’n boek- organiseren van voorlichtingsactiviteitenom de bewustwording bij de lokalebevolking te vergroten;- aanspreken van de internationalegemeenschap op haar rol in de destructieveontwikkeling van palmolieplantagesen het stimuleren van duurzamepalmolie waarbij regenwoud niet meeromgezet wordt in plantages;- inventarisatie van de huidige leefgebiedenvan mensapen en ontwikkelen vaneffectieve beheerplannen voor diegebieden;- voorkomen van versnippering van hetleefgebied door de aanleg van corridors.Ook dierentuinen spelen een rol bij debescherming van mensapen. Niet alleendoor het in stand houden van een gezondedierentuinpopulatie zodat de soort nietuitsterft, maar ook door het publiek voorte lichten. De verzorgers in DiergaardeBlijdorp zullen daarom tijdens de gorillavoederingenregelmatig vertellen over debedreigingen van gorilla’s in het wild,maar ook op de acties die ondernomenworden om deze goedaardige reuzen tebeschermen. Want een wereld zondermensapen is toch eigenlijk niet voor testellen…..Bronnen: Site WNF (www.wnf.nl) en siteYear of the Gorilla (www.yog2009.org,engelstalig)Zoals u elders in ditVriendennieuwshebt kunnen lezen,staan de mensapen(The Great Apes) delaatste tijd weervolop in de belangstelling.Helaas isdat niet omdat het zo goed met ze gaat inde natuur…... Een voordeel van al diemedia-aandacht voor mensapen is echterhet verschijnen van diverse apenboeken.Een voorbeeld hiervan is een prachtig(engelstalig) naslagwerk van een paarjaar geleden over het voorkomen van demensapen: World Atlas of Great Apes andtheir Conservation. En inderdaad, het isvoor circa 1/3 een atlas: per land is opeen gedetailleerde kaart weergegevenwaar de mensapen leven en hoeveel ernog zijn. Per land is tevens aangegevenwat de bedreigingen zijn, wat er gedaanwordt aan bescherming, welke wetgevinger is en waar de prioriteit in natuurbeschermingzou moeten liggen. Dit deelvan het boek bevat echt een schat aaninformatie over het voorkomen van demensapen in het wild. Misschien nietgeschikt voor iedere lezer, maar zeker welvoor de apengekken (zoals ik…).De rest van het boek is voor de hoofdrolspelers:de bonobo’s, chimpansees, gorilla’sen orang oetans. Ook de gibbons wordenals ‘kleine’ mensapen niet helemaalvergeten. Per hoofdstuk passeert éénsoort de revue. Maar ja, wat is een apensoorttegenwoordig? De indeling van demensapen is de laatste jaren flink omgegooiden ook de huidige indeling staat terdiscussie. Werd tot voor kort gesprokenover de (westelijke en oostelijke) laaglandgorillaen de berggorilla als tweesoorten, dat is nu verleden tijd. Tegenwoordigzijn er wel weer twee soortengorilla’s, maar die zijn anders ingedeeld:de westelijke gorilla en de oostelijkegorilla. De berggorilla vormt samen metde oostelijke laaglandgorilla dus de oostelijkegorilla. Wie in de dierentuin vanAntwerpen gaat kijken, zal inderdaadconcluderen dat de westelijke en de oostelijke(laagland-)gorilla inderdaad veelvan elkaar verschillen en dat de oostelijkelaaglandgorilla en de berggorilla veelgemeen hebben…Behalve de ‘standaard’-informatie zoalsde verspreiding, het gedrag, het dieet e.d.zijn er diverse ‘kaders’ met extra informatie.Bij de chimpansees gaan die bijvoorbeeldover de jacht, het gezichtsvermogen,chimpansee-culturen, de rol van dedieren bij de verspreiding van zaden enhoe wilde chimpansees worden gewendaan bezoeken van toeristen. Stuk voorstuk zeer interessante onderwerpen! Ooitgeweten dat een groep chimpansees jaarlijks100 grotere dieren (andere apen, varkens,kleine antilopen) doden en opetenof dat ze dikke bladeren gebruiken omlekker op te zitten? Nog veel, heel veelmeer nuttige, leuke en helaas ook trieste(bushmeat, houtkap) informatie is verzameldin deze dikke pil van 430 pagina’s.Een beetje zoeken op internet en voor eenluttele 40 dollar (zonder verzendkosten)heb je een prachtig naslagwerk over demensapen in huis. En als bonus (korte)bijdragen van iconen zoals Jane Goodall,Richard Leaky, Russel Mittermeier en eenvoorwoord van Kofi Annan. Wie wil zo’nboek nou niet in de kast hebben staan?Vriendennieuws 2 | 2009 | 17

AanplantenB O T A N I S C H B L I J D O R P Tekst: Monique van Leeuwen-Maat Foto’s: Juul van DamARCTICAHet was een stralende dag, zaterdag 18 april. Aansluitend op de Algemene Ledenvergadering werd hetnieuwe verblijf voor de Stellerzeearenden geopend. Het verblijf is onderdeel van Arctica. Nog geen jaarna de opening van het ijsberenverblijf, ons jubileumgeschenk aan de Diergaarde, is de aanleg van hetcontinent Arctica bijna voltooid.Toendra in wordingWie de eerste plannen en tekeningen noggoed in het hoofd heeft, weet wellicht datde Stellers eerst op een andere plaatsgepland waren, tegen het Oceaniumgebouwaan. Maar Blijdorp is constant inbeweging en plannen veranderen weleens. Op de plek waar de Stellers zoudenkomen, komt nu een station voor het Blijdorptreintje.En uiteindelijk hebben dezeearenden nu een mooier plekje gekregen:door het water achter het verblijflijkt het meer op de natuurlijke leefomgevingvan deze fraaie vogel, die voornamelijkvis op zijn menu heeft staan. Ook desneeuwuilen en poolvossen hebben hunnieuwe verblijven betrokken. Om hunleefomgeving zo goed mogelijk na tebootsen is een stukje toendra gecreëerdin de Rotterdamse polder.Toendra of taiga?De toendra is een boomloze vlakte aan derand van het poolgebied met alleen lagebegroeiing zoals mossen, grassen endwergstruiken. De temperatuur komt inde warmste maand niet boven de 10 graden.De grond is vaak drassig omdatenkele decimeters onder de bovenlaag degrond permanent bevroren is. Door dezezogenaamde permafrost kan het smeltwaterniet weg. Alleen de bovenste laagontdooit in de zomer. Planten die op detoendra kunnen overleven hebben zichaangepast. Ze worden niet hoger dan 25centimeter en hebben veelal kleine blaadjes.Daardoor zijn ze beter bestand tegende kou en de gure wind. De meest noordelijkeplantengroei bestaat alleen uitmossen. Aan de zuidkant van de toendragaat deze over in de taiga. Het Russischewoord taiga betekent naaldwoud. Detaiga bestaat voor een groot deel uitnaaldbomen zoals sparren en lariksen.Maar ook enkele loofbomensoorten zoalsberken en wilgen maken deel uit van detaiga. In het Arctica gebied in Blijdorp isde overgang van taiga naar toendra nagemaakt.Als u vanaf de entree naar Arcticaloopt, komt u eerst de bomen van detaiga tegen: berken met hun kenmerkendewitte stammen en naaldbomen. Als uhet pad omhoog loopt naar de poolvossen,komt u steeds meer in de toendraterecht. De toendrabeplanting kenmerktzich door grote vlekken in verschillendekleuren. Door grote groepen kruiden en18 | Vriendennieuws 2 | 2009

grassen aan te planten lijkt het net eenlappendeken van kleuren groen. Als ugoed kijkt, ziet u dat de beplanting doorlooptin het verblijf. Het lijkt zelfs alsofhet verblijf daar later is neergezet.VooruitkijkenDoordat de struiken en bomen nu nogklein zijn, is nog niet goed te zien hoedoordacht het beplantingsplan is. In deDiergaarde werken ze met zichtlijnen. Datbetekent dat ze de biotopen zó willenaanleggen dat je niet teveel wordt afgeleiddoor gebouwen of publiek aan deandere kant van een verblijf. Op alle tekeningenwordt daarmee rekening gehouden.Ook het beplantingsplan voor hetArcticagebied is zo ontstaan. Als je vanonder in Arctica naar boven loopt, zullende kooien uiteindelijk niet of nauwelijkste zien zijn. Elk dierverblijf heeft eengedeelte waar het publiek goed naar binnenkan kijken en gedeelten die zijn afgeschermdvan het publiek. Dit om de dierenrust te geven, maar ook om te voorkomendat bezoekers elkaar kunnen zien. Jemoet juist de illusie hebben dat je in eenecht biotoop kijkt en niet in het gezichtvan medebezoekers. Dat betekent dat demensen die het gebied ontwerpen enaanplanten een vooruitziende blik moetenhebben: hoe groot wordt die plant,hoe hoog wordt die boom en hoe breed?Zal deze boom, als hij in blad staat,genoeg camouflage vormen voor datgebouw? Bij het uitzetten van de beplantingwordt steeds opnieuw gekeken of deplant op de juiste plek staat. Er wordtbehoorlijk ‘dicht’ aangeplant. Dus veelplanten vrij dicht op elkaar. Dit om zo snelmogelijk de indruk te geven van een echtbiotoop. Voor het berkenbosje zijn bomenvan zo’n 20 jaar oud gebruikt. Dit geeft almeteen een ‘echt’ bosgevoel. Maar als jedie bomen zomaar neerzet lijkt het echtniet op een bos. Om het zo natuurlijkmogelijk te laten lijken, worden elemententoegevoegd die je in een echt bos ooktegenkomt zoals stronken en stenen. Enin zo’n stronk groeien dan weer varens.Die kun je ook niet lukraak planten. Danga je eerst kijken hoe het licht valt enwaar het aannemelijk is dat er varens zullengroeien. Het aanplanten van eengebied zoals het Arcticagebied vergt hetnodige denkwerk vooraf en het nodigekijk-en denkwerk ter plekke.SlopenBij de aanleg van een nieuw verblijf is debotanische afdeling altijd als laatste aanVeel werk...de beurt; zij zorgen voor de ‘finishingtouch’. Dat is wel eens jammer, omdat deplanten dan geen tijd krijgen om behoorlijkte wortelen. De poolvossen zijn verwoedegravers. De eerste keer dat ik bijhet nieuwe verblijf ging kijken dacht ikdat men enkele planten vergeten was teplanten en dat ze daarom nog boven opde aarde lagen. Het zijn echter de poolvossendie de kruipwilgjes opgraven. Alshet verblijf enkele weken had leeggestaanvóórdat de dieren erin gingen, zoudende planten zich hebben vastgezet enzou dat minder makkelijk gebeuren. Nu isafgesproken dat de verzorgers de plantendie ze vinden weer zoveel mogelijk terugplaatsenin de hoop dat die het uiteindelijkzullen winnen van de vosjes.HergebruikOp de plaats waar het treinstation gaatkomen, is een flink aantal bomen verdwenen.Naast het oceaniumgebouw warenin het verleden onder andere robinia’s,tulpenbomen en sequoia’s aangeplant.Deze waren intussen uitgegroeid tot flinkebomen. Het ging de botanici dan ookaan hun hart om deze te moeten ruimen.Omdat zulke grote bomen ook veel kostenals je ze nieuw moet aanschaffen, zijnze verplant. Er is een verplantingsmachinegehuurd om enkele tientallen bomenop te graven en vervolgens elders in detuin te herplanten. Zo’n machine heefttwee grote ‘lepels’ waarmee hij de boomkan uitgraven met een kluit van 1.50meter doorsnede. Eenmaal uit de grond,kan de machine de boom kantelen zodatmen de kroon kan terugsnoeien. Omdatbij het verplanten altijd wortels beschadigen,is het gebruikelijk om de kroon watterug te snoeien. De boom zal zich dansneller herstellen. Vervolgens zijn de robinia’saangeplant bij de Afrikaans savanne.Andere bomen, zoals esdoorns en tulpenbomen,zijn aangeplant achter het ijsberenverblijf.Zo kunnen zij het zicht op dehuisjes van het volkstuinencomplexerachter verhullen. De bomen zijn gereden de zichtlijn achter de ijsberen is verbeterd:dat is dubbel voordeel!Het afgelopen jaar stond voor de ‘groenevingers’ van het Arcticagebied in hetteken van plannen maken, plannen wijzigenen uitvoeren. Het onderhoud van denieuwe biotoop zal het komende jaarvooral bestaan uit onkruid wieden ensnoeien. Om de jonge planten niet tebeschadigen gaat dat nog ouderwets opde knieën met een emmertje. Pas overenkele jaren, als de bomen en struikenflink zijn gegroeid, kun je zien wat de ontwerpersen uitvoerenden voor ogen hadden.Maar als u nu probeert te kijken metde ogen van een hovenier, weet ik zekerdat ook u kunt zien hoe schitterend denieuwe biotoop geworden is!Met dank aan: Remi Kroon, Louis Jacobs en Jacques Radder (Botanische Afdeling, Diergaarde Blijdorp)Vriendennieuws 2 | 2009 | 19

Tekst: Trix Vermeulenfoto: Peter van Nordefoto: Joost HubeekREUZEN VAN DE DIERGAARDEAls kind had ik de grote wens om later in een dierentuin te werken.En dan natuurlijk het liefst bij de olifanten. Die wens is niet helemaaluitgekomen, maar nog steeds is een bezoek aan de dierentuinniet compleet zonder een bezoek aan deze reuzen. Zeker niet nu erzo’n hummel tussen loopt!SoortenDe Afrikaanse olifant is het grootste ophet land levende zoogdier. Naast de Afrikaanseolifant bestaan er nog twee anderesoorten; de Afrikaanse bosolifant en deAziatische olifant.De Afrikaanse en Aziatische olifant levenbeide op de savanne en in lichte bossen,de Afrikaanse bosolifant leeft vooral diepin het regenwoud.De Afrikaanse olifant is groter dan deAziatische. En er zijn nog meer verschillen.De oren van de Aziatische olifant zijnkleiner, net als de slagtanden. Bij de koeienzijn die soms zelfs onzichtbaar. Ook deslurven zijn verschillend. Aan het uiteindevan de slurf heeft de Aziatische olifantéén vingerachtig uitsteeksel aan debovenkant van de slurf. De Afrikaanse olifantheeft er twee, één aan de bovenkanten één aan de onderkant.FamiliegroepOlifanten leven in familiegroepen. Zo’ngroep bestaat uit de matriarch, een oude,ervaren koe, met een aantal jongere koeienen hun kalveren. Een groep Afrikaanseolifanten kan uit honderden dierenbestaan als er voldoende voedsel voorhandenis, of als ze bescherming zoeken.De groepen bij de Aziatische olifant en deAfrikaanse bosolifant worden niet zogroot.De stieren hebben geen vaste plaats ineen familiegroep. De oude stieren levenalleen en de jonge stieren leven als vrijgezellenbij elkaar. Stieren komen alleen bijde familiegroep als een koe drachtig is.In een familiegroep wordt veel samengewerkt.Zo staan er dieren op de uitkijk alsandere aan het baden zijn en wordt eenkalf door alle dieren van de groepbeschermd tegen gevaar. De olifantencommuniceren met elkaar via stemgeluid,aanrakingen en lichaamstaal.Onze olifantenDe olifanten in Blijdorp zijn Aziatische olifanten.De groep bestaat uit twee stieren,vier koeien en een kalf:- Sammy, deze stier is een logé uitAmersfoort. Hij is geruild met Alexander,die eerst in Blijdorp woonde.- Timber, deze jonge stier is geboren in1998. Hij is een zoon van Ramon, debekende stier uit Blijdorp. Timber heefteen tijd in Sevilla gewoond en is nudus weer terug in Rotterdam. Hij is denieuwe fokbul van Blijdorp.- Irma, zij is de oudste koe, ook wel dematriarch of stammoeder. Zij is demoeder van onder andere Bernhardineen Bangka.- Douanita, is net voor de derde keermoeder geworden van dochter Tonya- Throng Nhi, is geboren in 2003, overeen paar jaar kan ze zelf moederworden, nu kijkt ze het moederzijn af van Douanita.- Bangka, is drachtig van Timber.Voor zowel Bangka als Timber zaldit hun eerste kalf zijn. Bangka ishet vijfde jong van Irma.- Tonya, dochter van Douanita enAlexander die geboren is op 10februari dit jaar. Ze is vernoemdnaar Ton Dorresteijn.Het verblijf van de olifanten in Blijdorpbestaat uit een groot buitenterras en eenruim binnenverblijf. Het buitenverblijf isin drieën verdeeld: een deel voor de vrouwenmet hun kalveren, een perk voor destier en een dekperk. Deze verdeling is netals in het wild, waar de stier ook niet bijde familiegroep leeft. In het binnenverblijfstaat de bul ook apart.In het buitenverblijf kunnen alle olifantenbaden om verkoeling te vinden.Een dag uit het levenHoe ziet een doorsnee dag voor de olifantenen hun verzorgers eruit? ‘s Ochtendskijken de verzorgers eerst hoe het met deolifanten is. De dieren worden ieder naareen eigen stuk stal geleid. Zo’n eigen stukwordt gecreëerd met behulp van palendie uit de grond omhoog worden gezet.Ze krijgen nu eerst hun ontbijt datbestaat uit paardenbrokken en hooi.Vervolgens gaat iedere olifant naar dezogenaamde inloopstal, waar hij wordtgewassen. Hier worden ook de voetenbekeken (iedere maand worden van éénolifant de nagels gevijld) en eventueelbloed afgenomen. Dan is het tijd voor nogwat hooi.20 | Vriendennieuws 2 | 2009

Als het mooi weer is, gaan de olifantenmeteen naar buiten. In het buitenverblijfligt hooi en op verschillende plaatsen is ervoedsel verstopt. Zodra de olifanten buitenzijn, komen er normaal geen verzorgersmeer bij. Als het warm weer is, wordter nog wel eens met de brandslang gespotenvoor de nodige verkoeling. Irmaen Douanita gaan uit zichzelf weinig hetwater in en ook het water uit de brandslangis hun soms wat te fris. Je kan zehaast horen gillen als het koude waterhun raakt!Terwijl de olifanten buiten zijn, wordt hetbinnenverblijf schoongemaakt: poepscheppen en schoonspuiten! Uiteindelijkwordt het klaargemaakt voor de nacht.Hier hoort voldoende eten uiteraard bij.Een olifant is maar zo’n twee uur pernacht in diepe slaap, dan ligt hij ook echt.Verder is het vooral dommelen en doezelen.Sammy - foto: Joost HubeekIngezondenIrmaEen kleine week na Irma’s traumatischeoperatie. Wat zag haar achterkanter nog zwaar gezwollen uit!Toen zag ik, hoe ze moed stond teverzamelen om een plas te doen:zich met haar linker achterpootafzetten tegen zo’n “termietenheuvel”,zwaaien met haar oren, haarslurf wees naar achteren, een zachtprotesterend getrompetter tegen de,te verwachten, pijn. Maar het moester toch van komen. Bangka enTrong Nhi kwamen in haar buurtstaan. Trong Nhi liep naar Irma toe,pakte haar staart en hield dieomhoog tot Irma klaar was metplassen! Het ontroerde mij diep.Als dit geen meeleven is......Anneke ObermanVan hands on naar protected contactEr wordt veel getraind met de olifanten.Voorheen hadden de verzorgers meercontact met de dieren, deze manier werdhands on genoemd. Nu wordt het protectedcontact principe toegepast. De filosofieis om de dieren in zo natuurlijk mogelijkeomstandigheden te houden. De olifantenworden als familiegroep beschouwden kunnen ook als zodanigfunctioneren. Een duidelijk voorbeeld isdat een koe nu in de groep bevalt, zoalshet ook in de natuur gebeurt. Toch moethet ook mogelijk zijn om één of meerdieren een eigen plek te geven. Hiervoorkan de gemeenschappelijke ruimtegemakkelijk in boxen verdeeld wordendoor middel van de stalen palen die uitde vloer omhoog gezet worden. Alle contacttussen de dieren blijft mogelijk.Protected contact betekent ook dat er bijiedere actie een vrijwillige bijdrage van deolifant gevraagd wordt. Als een olifantiets moet doen, bijvoorbeeld zijn pootgeven, dan wordt hij met behulp van ietslekkers, getraind om dit te doen. De olifantstaat los en bepaalt dus zelf of hijnaar de verzorger toe gaat om zijn pootte laten zien. Maar de olifant kan er ookvoor kiezen om het niet te doen. Gelukkigis het weglopen met dat heerlijke appeltjevaak voldoende motivatie voor de olifantom in actie te komen! Protected contactvereist meer tijd bij het aanleren,maar het werkt heel goed. Blijdorp adviseertandere dierentuinen met Aziatischeolifanten ook om dit toe te passen.Tonya en IrmaDouanita werd in februari voor de derdekeer moeder. Haar eerste kalf werd doodgeboren, haar tweede jong is Throng Nhi.Deze eerste twee bevallingen duurdenlang, maar zo lang liet de kleine Tonyaniet op zich wachten. Binnen een half uurna de eerste wee was ze er al.De bevalling is een echte olifantenaangelegenheid,er mag niemand bij. Zodra hetjong geboren was, werd het beschermddoor de ervaren tantes. Tonya stond snelen de koeien boden allemaal hun tepelaan. Irma, die toen nog steeds het dodekalf in haar buik droeg, deed dit ook.Doordat Tonya ook bij Irma probeerde tedrinken, werden bij Irma de weeën opgewekt.Het dode jong werd hierdoor vanuitdiep in de buik naar het bekken gestuwd.En toen moest het jong eruit. Het dodekalf is in delen via het geboortekanaalverwijderd. Het was een zware en vermoeiendeingreep, in de eerste plaatsvoor Irma, maar ook voor de dierenartsvan Blijdorp en de dierverzorgers. Gelukkigherstelt Irma goed van de operatie.En met de kleine Tonya gaat het uitstekend.Ze is ontzettend levendig ennieuwsgierig. Haar zus Throng Nhi pastgoed op haar en ook Irma’s dochter Bangkaneemt de kleine graag onder haarhoede. Aan het eind van de dag heeft dekleine Tonya haar familieleden vollediguitgeput. En, de olifantenfamilie staat nogeen uitbreiding te wachten. Bangka isdrachtig van Timber. In augustus 2010wordt de olifantenbaby verwacht. Hetgeluk kan niet op!Met dank aan: Martin van Wees(Diergaarde Blijdorp)Vriendennieuws 2 | 2009 | 21

Koninklijke onderscheidingvoor Ton DorresteijnOp 29 april is Ton Dorresteijn benoemd tot Officier in de Orde vanOranje Nassau. Hij ontving deze koninklijke onderscheiding uit handenvan de burgemeester van Rotterdam, omdat de Diergaardeonder zijn leiding is uitgegroeid tot een van de meest gewaardeerdepublieksattracties van Nederland. Ook genoemd als verdiensten zijno.a. de grootscheepse vernieuwingen en uitbreidingen die zijn doorgevoerdin de Diergaarde met als hoogtepunten het olifantenverblijfTaman Indah in 1994 en het Oceanium in 2000, de betrokkenheid bijnatuurbescherming en natuurbehoud als ook de bijdrage aan diversefokprogramma’s. Blijdorp is sinds tien jaar onder meer verantwoordelijkvoor het Europese fokprogramma voor Aziatische olifanten.Het spreekt voor zich dat het bestuur van de Vrienden de onderscheidingsaanvraagactief heeft gesteund. Ton, van harte gefeliciteerd!22 | Vriendennieuws 2 | 2009

14 JANUARI - 21 APRIL 2009m u t a t i e sIn deze rubriek vindt u delen van demutatielijst van de Diergaarde. Voor dezelijst is gebruik gemaakt van diverse (interne)Blijdorp-uitgaven. Er kan dus tussentijdshet een en ander zijn veranderd. Ookkunnen dieren zich (niet zichtbaar voorpubliek) achter de schermen bevinden. Demeest actuele lijst vindt u op het mededelingenbordop het voorplein tegenover deflamingo’s. Op verzoek geven we aan ofhet een mannetje (het eerste cijfer) of eenvrouwtje (het tweede cijfer) betreft, ofdat het geslacht nog niet bekend is (hetderde cijfer). Voorbeeld: 1.1.0 Leeuw =Twee leeuwen, één mannetje en éénvrouwtje.Geboren19-04/0.1.0 Indische antilope, 17-04/0.1.0Indische antilope, 16-04/1.0.0 Indischeantilope, 15-04/1.0.0 Indische antilope,12-04/0.1.0 Indische antilope, 09-04/0.0.1gorilla (moeder Tamani, vader Bokito), 04-04/0.0.1 jaarvogel, 24-03/0.0.1 swiftvos,24-03/0.0.20 woestijnpad, 22-03/1.0.0kuifhert (Eugenius), 15-03/0.1.0 grote koedoe(Tessa, vader Max, moeder Tanza), 13-03/0.0.1 woestijnpad (Bufo brongersmai),10-03/0.0.1 Komodovaraan, 09-03/0.0.2Komodovaraan, 02-03/0.0.2 wilde cavia,22-02/0.0.1 Françoislangoer (vader André,moeder Nanpi), 06-02/0.1.0 addax (Aïsha,moeder Enya), 10-02/0.1.0 Aziatische olifant(Tonya, moeder Douanita, vaderAlexander), 04-02/0.0.1 zandwallaby, 21-01/0.0.1 kroeskoppelikaanGestorven11-04/0.1.0 Maleise tapir (Wandaloe), 06-03/1.0.0 kuifmakaak (Gustaf), 05-03/1.0.0klipdas, 03-03/0.1.0 zandwallaby,20-02/1.0.0 wolf, 16-02/1.0.0 banteng(Richard), 08-02/0.1.0 Aziatische goudkat,02-02/1.0.0 Indische antilope (Robin)Gearriveerd02-04/0.1.0 Irene buulbuul (uit Burgers,Arnhem), 31-03/1.1.0 Himalaya-glansfazant(uit Parc Merveilleux, Luxemburg)24-03/0.2.0 witkruinmangabey (uit Jerez dela Frontera, Spanje), 24-03/0.1.0 stokstaartje(uit Wissel), 24-03/0.0.1 Kirks dik-dik(uit Wissel),13-03/1.0.0 ratelslang (Crotalusbasiliscus) (van Serpo, Delft), 03-03/2.7.0 Mongoolse renmuis, 27-02/1.0.0olifantspitsmuis (uit Stuttgart, Duitsland),23-02/2.0.0 rosé kaketoe (van NOP, Veldhoven),23-02/1.0.0 Java-pauw (van NOP,Veldhoven), 23-02/0.0.3 grietjebie (vanNOP, Veldhoven), 18-02/0.0.30 oorkwal(uit Burgers’, Arnhem),17-02/0.1.0 Bahama-pijlstaart(uit GaiaPark, Kerkrade), 13-02/0.1.0 blauwgele ara (uit Walsrode,Duitsland), 13-02/0.1.0 renkoekoek (uitWalsrode, Duitsland), 12-02/0.0.1 Chinesereuzensalamander (uit Düsseldorf, Duitsland),10-02/0.2.0gevlekte hyena (uitBeauval, Frankrijk), 10-02/0.3.0 Bennettwallaby(uit Beauval, Frankrijk), 10-02/0.0.2 rotseekhoorn (uit Parijs), 09-02/5.5.0 ezelspinguïn (uit Odense, Denemarken),08-02/10.8.0 Victoria-cichlide(Haplochromis piceatus) (van UniversiteitLeiden), 08-02/0.5.38 Victoria-cichlide(Haplochromis jochocephalus) (idem), 05-02/0.0.3 netbotia, 05-02/0.0.5 zachte koralen(3 soorten, uit Burgers’, Arnhem), 18-02/0.1.0 grote koedoe (uit Beekse Bergen),30-01/0.0.2 geelvleugelara (uit Planckendael,België), 27-01/1.1.0 sneeuwuil (uitAmersfoort), 25-01/1.0.0 Californischezeeleeuw (Nick, uit Belfast, Noord-Ierland),20-01/2.3.0 klipdas (uit Dvur Kralové,Tsjechië), 20-01/0.0.1 grietjebie (uit DvurKralové, Tsjechië)Verzonden21-04/1.0.0 Kongopauw (naar Antwerpen),14-04/2.0.0 serval (naar Paramaribo,Suriname), 01-04/0.1.0 Visaya-wrattenzwijn(naar Apenheul, Apeldoorn), 31-03/0.0.2 blonde rog (naar DolfinariumHarderwijk), 24-03/0.1.0 rotseekhoorn(naar Arnhem), 19-03/0.0.5 bruine landschildpad(naar Leipzig, Duitsland), 15-03/1.1.0 driekielstralenschildpad (naarSealife, Birmingham, Engeland), 13-03/0.1.0 netgiraf (Esta),13-03/2.0.0Visaya-wrattenzwijn, 07-03/0.0.20gestreepte muisvogel (naar Beauval,Frankrijk), 28-02/0.0.1 geelkeelgaailijster(naar Chester, Engeland), 28-02/7.0.0molonetispreeuw (naar Bristol, Engeland),23-02/0.0.4 matamata (naar Adelaide,Australië), 18-02/1.1.0 zwarte leguaan(naar Wenen, Oostenrijk), 11-02/1.1.0roodkruinamazone (naar Walsrode, Duitsland),11-02/1.1.0groene boomhop (naarWalsrode, Duitsland), 10-02/3.0.0 koningspinguïn(naar Odense, Denemarken), 04-02/3.3.0 molonetispreeuw (naar Arnhem),30-01/0.2.0 grijze toerako (naar Avifauna),30-01/1.1.0 eidereend (naar Avifauna), 30-01/0.2.0 molonetispreeuw (naar Planckendael,België), 30-01/0.3.0 roodoorbuulbuul(naar Planckendael, België), 30-01/1.1.0shamalijster (naar Planckendael, België),28-01/1.0.7 zwarte ibis (naar Tregomeur,Frankrijk), 22-01/1.0.0 vissende kat (naarNesles, Frankrijk), 22-01/1.0.0 roestkat(naar Nesles, Frankrijk), 27-01/1.0.0 Europeseoehoe (naar Amersfoort), 20-01/0.1.0gevlekte hyena (naar Dvur Kralové, Tsjechië)Françoislangoer - foto: Peter van NordeAddax - foto: Peter van Norde

c o l o f o n31e jaargang, nummer 2, oplage: 6750Heeft u nog oude briefjes van vijf, tien,vijfentwintig of meer gulden? U kunt aluw oude geld inleveren bij de Vriendenwinkel.Zij zullen het omwisselen ineuro's voor een nieuw verblijf voor degieren.a g e n d aZaterdag 25 juli 2009:Zomerexcursie naar dierenpark Plancendael->Zie ook blz. 9.Zaterdag 26 september 2009:Najaarsexcursie naar Ouwehands Dierenpark->Zie ook blz. 13.Vereniging Vrienden van BlijdorpSonoystraat 6a, 3039 ZT RotterdamVriendennieuws is een uitgave van de VerenigingVrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal perjaar.De Vereniging Vrienden van Blijdorp stelt zich tendoel: “Het in zo breed mogelijke zin ondersteunenvan Diergaarde Blijdorp”. De jaarlijkse minimale contributiebedraagt € 35,-, waarvoor de leden 4 keerper jaar het verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen,alsmede 2 gratis toegangsbewijzen voorDiergaarde Blijdorp in Rotterdam. Bovendien wordende leden in staat gesteld deel te nemen aandiverse activiteiten, die speciaal voor hen georganiseerdworden, zoals excursies en lezingen.Secretariaat:K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a,3039 ZT RotterdamVriendenfoon: 010 - 467 66 37Email: info@vriendenvanblijdorp.nlING Bank nr: 13 57 803IBAN: NL88 PSTB 0001 3578 03BIC: PSTBNL21Bank: Fortis bank nr: 98.55.33.099Reizen:P. Biesta, Vroesenlaan 28A,3039 DV RotterdamTelefoon: 010-4664998 (vanaf 18.00 uur)Email: peter.biesta@hetnet .nlPromotieteam: Fam. H. Gerritse,Sourystraat 1d, 3039 SR RotterdamRedactie-adres Vriendennieuws:M. Kreuger, hoofdredacteurGoudsesingel 235d, 3031 EL RotterdamEmail: mkreuger@planet.nlRedactie-medewerkers:J. Breedijk, M. van Leeuwen-Maat,A. Peters, A. Schouten, G. NijssenT. van de Velde, T. VermeulenVormgeving en druk: Argus, RotterdamVrienden van Blijdorp op Internet:Website: http://www.vriendenvanblijdorp.nlRedactie Website: A. GelderblomSamenstelling Verenigingsbestuur:VoorzitterM. KreugerSecretarisK. van LeeuwenTweede secretaris S. Visser-NoordijkPenningmeester /Vice-voorzitter A.M. BosLedenH. Gerritse - PromotieP. Biesta - ReizenT. KanniainenKandidaat-lid C. van VessemISSN: 1568-3400Bokito - foto: Joost Hubeeka d r e s B l i j d o r pDiergaarde Blijdorp, Abraham van Stolkweg, RotterdamBezoekersinformatie: 010 - 443 14 95Postadres: Postbus 532, 3000 AM RotterdamOpeningstijden: Het gehele jaar, iedere dag geopend!Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uurArtikelen geschreven door derden vertegenwoordigen demening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die vande redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelenin te korten of te weigeren.Toegezonden foto’s kunnen met vermelding van de naamvan de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten behoevevan activiteiten zonder winstoogmerk van de VerenigingVrienden van Blijdorp. Tenzij schriftelijk anders wordt aangegevenworden toegezonden foto’s opgenomen in hetfotoarchief van de Vereniging Vrienden van Blijdorp enaldus niet geretourneerd.