074821 nwsbrf NVA dec07.pdf - Nederlandse Vereniging voor ...

Nieuwsbrief van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie nr. 6 2007● Pijn in beweging pag 4 en 13● Strengere nascholingseisen in de toekomst? pag 6● Januari 2008: EuroNeuro in Maastricht! pag 16En verder: intermaxillaire fixatie: casusbespreking van de CKAP en de Juridische Commissie ● een simpele vraag: deDECS-studie ● mamma, ik wil anesthesioloog worden ● column CADW: For better or worse ● NVA 60+-club inFriesland ● anesthesiologie en muziek ● wat verder ter tafel komtde anesthesioloog 6 • 20071

COLOFONINHOUD jaargang 3 • nummer 6 • december 2007RedactieraadRedactieraadJ. KleinM. BijkerkJ.W. KallewaardC.J. van OortS.A.B. GijtenbeekBureauredactieJ. QuadekkerDrukGraficiënt Printmedia, LarenDe NVA Nieuwsbrief is een officieelorgaan van de NederlandseVereniging voor Anesthesiologieen wordt maximaal zesmaal perjaar gratis aan de leden toegestuurd.Deadline inzenden kopij voorvolgende Nieuwsbrief maandag11 februari 2008Nederlandse Vereniging voorAnesthesiologieopgericht 24 januari 1948Bureau NVAMercatorlaan 12003528 BL UtrechtCorrespondentieadresPostbus 200633502 LB UtrechtTelefoon030 282 3385 Algemeen nummer030 282 3855 Patricia Liem030 282 3387 Janine Spruit030 282 3270 Sandra Gijtenbeek030 282 3880 Marjolein Swinkels030 282 3878 Carla EntropFax030 282 3856E-mail:nva@anesthesiologie.nlWebsitewww.anesthesiologie.nlVoorwoord: ‘Pijn in beweging’ 4Voorwoord van de voorzitter van de Sectie PijnbestrijdingIntermaxillaire fixatie: een casus 5Casusbespreking van de CKAP en de Juridische CommissieStrengere nascholingseisen in de toekomst? 6Prof.dr. Johan Damen informeert u over de stand van zakenGrote opkomst tijdens deEuropean Conference on Paediatric Anaesthesia 8Verslag van het FEAPA congres in NederlandWetenschap: ‘Een simpele vraag: de DECS-studie’ 10Dr. Christa Boer interviewt dr. Diederik van Dijk en drs. Stefan DielemanSuccesvolle 4e Wetenschapsdag Anesthesiologie 12Verslag van de Wetenschapsdag op 2 november jongstledenVervolg Pijn in beweging 13Ontwikkelingen in de pijnbestrijding door dr. Frank Huygen, voorzitter SectiePijnbestrijdingEuroNeuro 2008: dit jaar in Maastricht 16Een unieke multidisciplinaire bijeenkomstMamma, ik wil anesthesioloog worden 17Waarom u het lustrum niet mag missenFor better or worse 18Column van de Commissie voor Anesthesieonderwijs inDerdewereldlanden (CADW)De Sectie Neuroanesthesiologie kijkt terug op een goed 2007 20Een terugblik en een vooruitblikNVA 60 + -club in Friesland 21Verslag van het midweekarrangement in LeeuwardenWat verder ter tafel komt 22Bureau NVAVacatureBenoemingGepromoveerdOverledenAnesthesiologie en muziek 23Wel eens gehoord van Spinal Tap?Congreskalender 24de anesthesioloog 6 • 20073

oorwoordPijn in bewegingDe behandeling van pijn is een onderdeelvan de anesthesiologie dat een stormachtigeontwikkeling doormaakt. Alsik kijk naar datgene wat mij geleerd is tijdensmijn opleiding, nu ongeveer twaalf jaar geleden,en datgene wat ik tegenwoordig uitdraag aanmijn arts-assistenten en fellows, is er een grootverschil. Er is veel vooruitgang geboekt. Werdenwij nog opgeleid tot ‘injectionists’, thans leidenwij mensen op tot ‘pijnspecialist’. Begrijp meniet verkeerd, ik heb een enorm respect voormijn opleiders, zij waren echte pioniers die inhet verlengde van hun vak als anesthesiolooggestart zijn met invulling te geven aan een leemtein de zorg, de behandeling van pijn. Met eenaanvankelijk beperkte kennis bleven zij dichtbij huis. Vanuit de ervaring met locoregionaleanesthesie lag het voor de hand door middel vaninvasieve pijnbestrijding patiënten te behandelen.Het is een voorrecht deel uit te maken vaneen uitdagende ontwikkeling die is gestart doorde pioniers en die nog maar pas echt op gang isgekomen. In deze uitgave van de anesthesioloogpraat ik u graag bij over alle ontwikkelingen ophet gebied van pijn. Zie pag 13.Frank Huygen, voorzitter Sectie Pijnbestrijding4 de anesthesioloog 6 • 2007

Intermaxillaire fixatie:een casusCommissie Kwaliteitsbewaking Anesthesiologische Praktijkvoering (CKAP)en Juridische CommissieJohannes ZwijsenEind 2005 werd in de vergadering van dejuridische commissie de volgende casusbesproken.Een 19-jarige jongeman ASA 1, 1,90 m, 75 kg,ondergaat een splijtingsosteotomie wegensprognatie. De operatie en anesthesie verlopenzonder problemen. OK-duur ca. 2 uur. Bloedverlies600 ml. Postoperatief worden de kakenmet ijzerdraad gefixeerd. Bij uitleiding wordt ernaloxon i.v. toegediend.Patiënt arriveert om 12.20 op de verkoeverkamer.Hij verblijft daar tot 13.50 en krijgt in die periodeo.a. 30 mg morfine toegediend. Hij verlaat deverkoever in klinisch goede toestand. Om 14.00uur op de verpleegafdeling wordt hij benauwd.De verpleegkundigen geven eerst zuurstof perneusslang, maar de toestand verslechtert snel enhet reanimatieteam wordt geroepen.Beademing met masker en ballon blijkt nietmogelijk: het tangetje om de intermaxillairefixatie door te knippen ontbreekt en orale intubatieblijkt onmogelijk vanwege zwelling van detong. Uiteindelijk wordt er een noodtracheotomieverricht en slaagt de reanimatie in die zindat er weer hartactie ontstaat. De hersenschadeis echter zo aanzienlijk dat de patiënt enkeledagen later overlijdt.Gezien de evidente missers in bovenstaandecasus – zoals de ruime morfinetoediening na denaloxon op OK bij uitleiding en het ontbrekenvan een geschikte kniptang die op duidelijkewijze aan het bed bevestigd was – leek het decommissie niet opportuun om hierover verderte berichten. Geruime tijd later echter is de NVAbenaderd door de inspectie met het verzoek eenrichtlijn te formuleren.In augustus 2007 ontving het bestuur een briefvan de secretaris van de Nederlandse Verenigingvoor Mondziekten, Kaak en Aangezichtschirurgie(NVMKA) waarin verzocht werd om tot eengezamenlijk standpunt te komen. Kort samengevatstelde men daarin dat de noodzaak tot intermaxillairefixatie is afgenomen, maar dat IMFnog steeds nu en dan geïndiceerd is. Tevens is deincidentie van ernstige problemen zeer laag (

Strengere nascholingseisen iCommissie NascholingProf.dr. Johan Damen, voorzitterInleidingOm professionals op de hoogte te houdenvan de ontwikkelingen in hunvakgebied is bij- en nascholing nodig,maar nog steeds is niet aangetoond dat hierdoorook de behandeluitkomst van de medische zorgverbetert. 1 Ook is niet duidelijk welke de meesteffectieve opzet van bij- en nascholing is. 1 In dekliniek geïntegreerd onderwijs gaat gepaardmet meeste kans kennis, vaardigheden, attitudesen gedrag te beïnvloeden. 2 Er is wel eenrelatie tussen meer nascholing en betere prestatiestijdens de examens voor herregistratie vanAmerikaanse chirurgen. 3 In tegenstelling totde verwachting zijn er aanwijzingen dat toenemendeervaring van artsen gepaard kan gaanmet afnemende prestaties. 4De laatste jaren staan de kwaliteit en veiligheidvan de medisch specialistischezorg in het middelpuntvan de belangstelling.Patiëntveiligheidis thans onderdeel vande opleiding tot medischspecialist, maar meestal geen onderdeel vannascholing. Zaken die tijdens nascholing bijvoorbeeldaan de orde zouden kunnen komen, zijn theoretischekennis over het ontstaan en voorkomenvan fouten, maar ook meer op de praktijk gerichteinformatie zoals herkenning van eigen verdedigingsmechanismen,tonen van leiderschap, aanlerenvan voorbeeldgedrag en het creëren van veiligefeedback in een lerende organisatie. 5 Nascholingin patiëntveiligheid zal waarschijnlijk ook de cultuurin de ziekenhuizen gunstig beïnvloeden. 5Fouten zijn dan geen bedreigingen meer, maarworden kansen voor verbetering van de veiligheiden kwaliteit.Huidige Nederlandse regelgevingIn 1991 heeft het Centraal College voor de erkenningen registratie van medische specialisten,Nascholing in patiëntveiligheid zalwaarschijnlijk ook de cultuur in deziekenhuizen gunstig beïnvloeden.thans het Centraal College Medische Specialismen(CCMS), de kwantitatieve criteria voor de verplichtevijfjaarlijkse herregistratie van medischespecialisten vastgesteld. De wettelijke grondslagvoor de individuele herregistratie van de medischspecialist is vastgelegd in de wet op de Beroepenin de Individuele Gezondheidszorg (de wet BIG),die in december 1997 voor artsen is ingevoerd.De kwalitatieve criteria voor herregistratie zijnveel later vastgesteld. De Landelijke SpecialistenVereniging, thans de Orde van Medische Specialismen,formuleert in 1995 het kwaliteitsbeleidvoor de medisch specialisten en bij- en nascholingis hiervan een onderdeel. In 1999 stelt de ledenvergaderingvan de NVA dat anesthesiologen per jaar15-40 uur aan bij- en nascholing moeten bestedenen per 5 jaar minimaal 200 uur. In 2002 zijn de driecolleges van de KNMG een project gestart om eensamenhangend, actueelen juridisch correct stelselvan regelgeving voorde opleiding, erkenningen registratie van specialisten,opleiders en opleidingsinrichtingente realiseren. Dit project is eind2004 afgerond en per 1 januari 2006 traden despecifieke besluiten in werking (www.knmg.nl engepubliceerd in de Staatscourant van 14 december2004, nr. 241).Per 1 januari 2006 gelden voor alle medisch specialisteneen uniforme kwantitatieve eis van 16uur per week patiëntgebonden werkzaamhedenen uniforme kwalitatieve eisen van 40 uur geaccrediteerdenascholing per jaar en deelname aande kwaliteitsvisitatie van de wetenschappelijkevereniging. Als de medisch specialist niet kanaantonen dat hij/zij voldoet aan de gestelde eisenkan de Medisch Specialisten Registratie Commissie(MSRC) besluiten tot herregistratie voor eenkortere periode dan 5 jaar of tot herregistratieonder de voorwaarde dat de medisch specialistdirect na het expireren van de vigerende registra-6 de anesthesioloog 6 • 2007

n de toekomst?tie een individueel scholingsprogramma volgt endit met goed gevolg afrondt.in een portfolio, maar of dit de kwaliteit van deopleiding verbetert is onderwerp van discussie.8,9 Competentiegericht opleiden is schools enomslachtig en het gevaar dreigt dat de opleidingmeer bureaucratisch wordt. 10 Critici stellen datcompetentiegericht opleiden ook vereist dat deopleiders hierin worden geschoold. 10 Van demedisch specialist wordt verwacht dat hij/zij deprofessionele competenties op peil houdt.De huidige medisch specialistischeopleidingDe opleiding van de Nederlandse medischspecialist is gebaseerd op het verwerven vancompetenties, waarbijde nadruk ligt op teamwork.6 Competentieszijn clusters van vaardigheden,kennis, attituden,eigenschappenen inzichten. Ze zijn contextgebonden, verbondenmet activiteiten of taken, veranderlijk inde tijd en leerbaar. In het Kaderbesluit van hetCCMS worden in 2003 de eisen aan de arts inopleiding tot medisch specialist omschrevenin zeven competentiegebieden (zie figuur), elkmet vier bijbehorende kerncompetenties. 7 Dezecompetentiegebieden en hun kerncompetentieszijn ontleend aan het CanMEDS 2000 en zijnvervolgens aangevuld en aangepast aan deNederlandse situatie. Volgens het kaderbesluitmoeten artsen in opleiding zelf hun vorderingenin de genoemde competentiegebieden bijhoudenOp dit moment kunnen medischspecialisten nog zelf bepalen waarinze willen nascholen, maar deze vrijekeuze staat ter discussie.De zeven competitiegebieden, ontleendaan CanMEDS 2000.Volgens prof.dr. R. van Schilfgaarde, voorzittervan de Stuurgroep Modernisering Opleidingenen Beroepsuitoefeningin de Gezondheidszorg(MOBG), heeftpatiëntveiligheid in deopleiding van medischspecialisten drie perspectieven(gepresenteerd op het symposiumDe zorg in de cockpit, 29 november 2006, DenHaag * ):• Veiligheid in proces en product: de specialistmoet zich veilig gedragen en deze competentieintegraal toepassen. Verder moet ersystem-awareness gecreëerd worden en moetmen zich bewust zijn van het werken in eenteam.• Veiligheid in proces: dit perspectief richtzich op veiligheid in het leerproces van dearts-assistent. Oefenen op mensen eist dat ditproces zo veilig mogelijk verloopt.• Geïntegreerde veiligheid: veiligheid moetgeïntegreerd zijn in kennis, houding en vaardigheden.CommunicatieDe problemen met de nascholingMaatschappelijkhandelenKennis enwetenschapMedischhandelenProfessionaliteitSamenwerkenOrganisatieArtsen kunnen zelf maar slecht aangeven waarinze bij- en nascholing nodig hebben. 11 Idealiterzou nascholing moeten aansluiten op de leemtenin de kennis en vaardigheden van de medischspecialist. 12 Hierbij gaat het naast kennis omvaardigheden zoals bijvoorbeeld communicatie,samenwerking en professionaliteit. De Can-MEDS-competenties uit de opleiding zoudenook moeten terugkomen in de nascholing. 12* www.vmszorg.nl/2449/getfile.ashxde anesthesioloog 6 • 20077

De kwaliteit van de nascholing lijkt dankzij hethuidige accreditatiesysteem geen probleem. 12Met de Gemeenschappelijke Accreditatie InternetApplicatie (GAIA), waaraan op korte termijnook de NVA gaat meedoen (de NVA-leden zullenhierover apart worden geïnformeerd), is controleop de breedte van het nascholingsaanbodgemakkelijk bij te houden. 12Op dit moment kunnen medisch specialistennog zelf bepalen waarin ze willen nascholen,maar deze vrije keuze staat ter discussie. 12Medici en overheden menen dat de eisen voornascholing te ruim zijn geformuleerd. De kritiekpuntenzijn: 12• er is slechts een globale toetsing, waardoorde nascholing niet systematisch aansluit opbestaande kennis (er is geen onderwijscontinuüm),• er zijn geen eisen voor de onderwerpenkeuze,waardoor artsen zeer eenzijdig kunnennascholen,• er is geen inzicht in de mate van inmengingvan de industrie in de nascholing.De KNMG zal de wetenschappelijke verenigingenvragen welke kennis en vaardigheden voorde uitoefening van het specialisme nodig zijn,zodat het curriculum van de nascholing hieropkan aansluiten. Per specialisme kan wordenbezien of er verplichtingen moeten wordengekoppeld aan onderdelen van de nascholing. 12De volgende stap is hoe de verworven kennisen vaardigheden kunnen worden getoetst. Heteerste kan worden bereikt door een toets af teleggen en het laatste kan waarschijnlijk het bestaan de orde komen tijdens de functioneringsgesprekken,zoals de Orde van Medisch Specialisten(OMS) die nu ontwikkelt. Voor het totaal vanpraktijkaccreditatie, functioneringsgesprekkenen nascholing zal de KNMG algemene normenopstellen, die moeten worden vertaald naar collegebesluiten.12 De KNMG heeft met het ministerieafgesproken dat er voor het eind van 2007een plan voor een opleidingscontinuüm klaaris. 12 De KNMG wil over 5 jaar een dekkendnascholingsaanbod en een ingevuld kwaliteitskadergereed hebben. 12Op 11 oktober 2007 was er tijdens het KNMGcongresOpleiden voor kwaliteit ook een workshopover nascholing. 13 Aan de orde kwam onderandere de vraag of er in Nederland specialistenexamensmoeten worden ingevoerd. Veelaanwezigen hadden het gevoel dat hieraan inde toekomst waarschijnlijk niet te ontkomen is,maar dat de relevantie hiervan waarschijnlijkbeperkt is. Ook werd de vraag besproken hoebreed moet worden nageschoold. De meeste discussiantenmeenden dat men geen nascholingmoet volgen in zaken die men in de praktijk nietGrote opkomst tijdens EuropeanPaediatric AnaesthesiaSectie KinderanesthesiologieA.N.J. Schouten, mede namens D.B.M. van der Werff, voorzitterAfgelopen september vond in hetKoninklijk Instituut voor de Tropen inAmsterdam de European Conferenceon Paediatric Anaesthesia (FEAPA) plaats. Desectie Kinderanesthesiologie bestond toen 25jaar en had eerder aan het bestuur van de FEAPAgevraagd om voor 2007 gastheer en organisatorte mogen zijn van dit jaarlijkse congres, datsteeds in een ander land wordt gehouden.De Federation of European Associations of PaediatricAnaesthesia, opgericht in 1993 in Rotterdam,is een overkoepelende federatie van nationaleassociaties en secties kinderanesthesiologieuit 32 landen in Europa. De FEAPA wil eeninternationaal forum zijn voor het uitwisselenvan informatie, het bevorderen van de praktijkvoeringvan en opleiding in de kinderanesthesiein de breedste zin van het woord. Dat deze mis-8 de anesthesioloog 6 • 2007

gebruikt maar wel in algemene vaardighedenzoals bijvoorbeeld communicatie en bejegening.Nascholing moet zijn afgestemd op de dagelijksewerkzaamheden van de medisch specialist.Ook meende men dat onderwijskundigen eengrotere invloed moeten hebben op de methodenvan nascholing.De Commissie Nascholing van de NVA zal,zodra de KNMG dat vraagt, na overleg met deleden formuleren aan welke kennis en vaardighedenanesthesiologen moeten voldoen enwelke onderdelen van de nascholing verplichtmoeten zijn.Literatuur1 Damen J. Bij- en nascholing: een ‘evidence based’ onderdeelvan de kwaliteitsborging van de anesthesiologischezorg? Ned T Anesthesiol 2001; 14: 46-53.2 Oxman AD, Thomson MA, Davis DA, Haynes RB. Nomagic bullets: a systematic review of 102 trials of interventionsto improve professional practice. CMAJ 1995;153: 1423-31.3 Rhodes RS, Biesten TW, Ritchie WP, Malangoni MA.Continuing medical education activity and AmericanBoard of Surgery examination performance. J Am CollSurg 2003; 196: 604-9.4 Choudhry NK, Fletcher RH, Soumerai SB. Systematicreview: the relationship between clinical experience andquality of health care. Ann Intern Med 2005; 142: 260-73.5 Everdingen JJE van, Molendijk A, Harten WH van.Waarom zijn ziekenhuizen niet zo veilig als we willen?In: Everdingen JJE van, Smorenburg SM, Schellekens W,Molendijk A, Kievit J, Harten WH van, Mintjes-de GrootAJ, red. Praktijkboek patiëntveiligheid. Houten: BohnStafleu Van Loghum, 2006; 51-62.6 Gans ROB. Modernisering Medische Vervolgopleidingen.De stem van de maatschappij. Med Contact 2007; 62:968.7 Stolker RJ. Modernisering van de opleiding anesthesiologie.NVA Nieuwsbrief 2007; 8: 3-5.8 Vermeulen M. Het portfolio levert geen wezenlijke bijdrageaan de kwaliteit van de specialistenopleiding. NedTijdschr Geneeskd 2007; 151: 493.9 Sluiter HE, Vos FYL de, Wever-Kroes EM. Het portfoliozal de kwaliteit van de specialistenopleiding vergroten.Ned Tijdschr Geneeskd 2007; 151: 492.10 Halma C, Saasse JLCM van. Het nieuwe opleiden. Artsenwensen feedback op hun functioneren in de praktijk. MedContact 2007; 62: 1600-2.11 Duffy FD, Holmboe ES. Self-assessment in lifelonglearning and improving performance in practice: physicianknow thyself. JAMA 2006; 296: 1137-9.12 Pronk E. Strengere eisen voor herregistratie. De vrijekeuze in nascholing staat ter discussie. Med Contact 2007;62: 1587-9.13 KNMG-congres opleiden voor kwaliteit. Een terugblikop de bijeenkomst van 11 oktober. Med Contact 2007; 62:1788-9.Conference onsie aanslaat blijkt wel uit het bezoekersaantal:ruim 400 deelnemers uit 39 Europese en niet-Europese landen. De prijs voor de Best FreePaper is gewonnen door Laura van Gulik vanhet Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegeinmet haar presentatie Trying to define blood pressurelimits in paediatric anaesthesia. De komendeFEAPA-congressen zullen plaatsvinden in Athene(2008) en Warschau (2009). Dit laatste congreszal tevens de overgang inluiden van Federationnaar Society.Sectie KinderanesthesiologieDe volgende SKA-vergadering vindt plaats opmaandag 14 januari 2008 in het AMC te Amsterdam.Het SKA-zomercongres wordt gehoudenop vrijdag 20 en zaterdag 21 juni 2008.de anesthesioloog 6 • 20079

Diederik van DijkStefan Dielemangisch handelen. De andere 10% kanmogelijk worden gemoduleerd dooranesthesiologisch ingrijpen. Wij zijndan ook erg benieuwd naar het studieresultaat.Bekostigen jullie de studie zelf?Niet helemaal. De DECS-studiewordt financieel ondersteund doorZonMW en de Nederlandse Hartstichting.In eerste instantie was hetmoeilijk om een derde geldstroomte ontvangen voor het project, maartoen we eenmaal een aantal patiëntenhadden geïncludeerd werd ditwel mogelijk. Dit onderschrijft hetbelang van ‘pilots’ voor subsidieaanvragen.Het aantonen van dehaalbaarheid van de studie is somsvan doorslaggevend belang voor eengeldverstrekker. Ook de AGIKO-plekvan Dieleman wordt gefinancierdmet de subsidies van ZonMW en deHartstichting en hij hoopt te promoverenop de studieresultaten.Wie zijn er betrokken geweest bij de studieopzet?De DECS-studie heeft een eigen stuurgroep. Hetbelang van het opstarten van een stuurgroepkwam al in de eerste vergadering naar voren.Tijdens deze vergadering werden er allerlei suggestiesgedaan ter verbetering van het protocolen de uitvoering van de studie. Daarnaast is heterg leuk om met collega’s over de klinische problematiekte praten. In het UMC Utrecht warenwij bijvoorbeeld niet gewend om troponinespiegelste meten tijdens cardiochirurgie, terwijlin Breda veel belang wordt gehecht aan dezemarker. Zo leidt de DECS-studie niet alleen totwetenschappelijke samenwerking, maar tevenstot klinisch interessante discussies.Wat heeft de DECS-studie tot nu toe aan resultatenopgeleverd?Omdat de DECS-studie een gerandomiseerde,dubbelblinde studieopzet heeft mogen wij pasna het afronden van de follow-up van de laatstgeïncludeerde patiënt de studie deblinderen.We kunnen tussendoor dus niets zeggen overde verwachte resultaten. Sommige betrokkenenhebben echter wel een vermoeden welke patiëntwel of niet dexamethason heeft gekregen, maardit is puur subjectief. Een leuke bijkomstigheidvan de DECS-studie is dat veel betrokkenensubstudies bedenken, onder andere naar werkingsmechanismenvan dexamethason. Hierdoorontstaat een wetenschappelijke gemeenschapom de studie heen, iets waar we binnenhet vakgebied sterke behoefte aan hebben.Waarom is de DECS-studie van belang voor de experimenteleanesthesiologie?In de cardiologie is het routine dat nieuwe farmacaworden uitgetest in klinische trials. Omdatanesthesiologen geen langdurige behandeling vanpatiënten initiëren is het vakgebied vaak nietinteressant voor farmaceutische bedrijven. Tochzijn er een aantal anesthesiologische vakgroepenin Nederland die gestructureerde trials uitvoeren,zoals bijvoorbeeld de Isala Klinieken in Zwolle. DeDECS-studie kan bijdragen aan de bewustwordingvan anesthesiologisch Nederland dat het realiseerbaaris om klinisch relevante en wetenschappelijkinteressante vraagstellingen op te lossen. Daarnaasttrekt de DECS-studie veel geïnteresseerdenaan. Het is mogelijk om jonge onderzoekers eenonderdeel van de DECS-studie te laten uitvoeren,waardoor zij echt kunnen proeven van de wetenschap.Juist het motiveren van jonge onderzoekersis van belang voor de toekomst van ons vak!Zijn jullie teleurgesteld wanneer blijkt dat dexamethasonniet leidt tot een betere maar zelfs tot eenverslechterde postoperatieve outcome?Nee, het maakt ons eigenlijk niet uit. Het enigeis dat we hopen dat er inderdaad een verschiltussen dexamethason en placebo uitkomt. Het isnatuurlijk verleidelijk om tussentijds te deblinderen,maar in overleg met het Juliuscentrum(centrum voor Epidemiologie Utrecht) hebbenwe besloten om dit niet te doen, behalve bij ernstigecomplicaties.En uiteindelijk is de belangrijkste vraag of depatiënt inderdaad beter af is met dexamethason.Zo ja, dan kan ik na de DECS-studie eenbewuste, evidence-based keuze maken voor ditmiddel en bijdragen aan de verbetering van deperioperatieve veiligheid voor de patiënt.de anesthesioloog 6 • 200711

Succesvolle4e WetenschapsdagAnesthesiologie 2007Maar liefst 288 mensen bezochten ditjaar de Wetenschapsdag Anesthesiologie:een record aantal deelnemersin vergelijking met voorgaande jaren. Voor eendeel heeft deze groei te maken met de toenemendebekendheid van de Wetenschapsdag,maar de twee sprekers Maze en Franks hebbenmet hun buitengewoon interessante voordrachteen belangrijk aandeel in het succes gehad.Ook over het niveau van de andere voordrachtenwas iedereen zeer tevreden en de diversiteitaan onderwerpen, de informele sfeer en de toegankelijkheidwerden bijzonder gewaardeerd.De award voor de beste voordracht ging naararts-assistent E.G. Mik met zijn abstract Measuringmitochondrial oxygen tension in vivo: mitochondrialprotoporphyrin IX as endogenous PO 2 sensor.De heer Mik is volgend jaar terug te vinden inhet programma van de anesthesiologendagen.De Wetenschapsdag 2008 vindt plaats op vrijdag26 september 2008.Prof.dr. Albert Dahan nodigde de heren Maze enFranks uit voor de Wetenschapsdag.Egbert Mik ontving uit handen van prof.dr. CorKalkman de award voor de beste voordracht.Wilt u in de columnwetenschap een bepaaldwetenschappelijk onderwerpaan bod latenkomen? Stuur dan eenmail naar c.boer@vumc.nl.12 de anesthesioloog 6 • 2007

Pijn in bewegingSectie PijnbestrijdingFrank Huygen, voorzitterWat is pijn?Pijn is een complex proces. Aan de enekant is het een symptoom dat gezien kanworden als een vitale functie die ervoorzorgt dat wij overleven. Door pijn waarschuwt hetlichaam dat er sprake is van beschadiging. Pijn ishet primaire symptoom dat leidt tot de diagnosevan een aantal ziektebeelden. Zouden wij geenpijn voelen, dan zouden wij niet overleven. Aan deandere kant is dit er mogelijk de oorzaak van dat,als wij te maken krijgen met een beschadiging ofdisfunctie van het pijnsysteem zelf, dit systeem zoenorm en bijna onontkoombaar op de voorgrondkomt te staan. Het symptoom pijn begint met eenprikkel, je slaat bijvoorbeeld met een hamer op jeduim. Die prikkel leidt tot een impuls. Een dergelijkeimpuls loopt via perifere zenuwen naar hetruggenmerg en schakelt daar over op een langebaan naar de hersenstam. Van daaruit gaat deimpuls deels naar de hersenschors, waardoor wijvoelen waar het pijn doet,en deels naar het limbischesysteem, waar depijn zijn emotie krijgt. Pasals de impuls aankomt inde hersenen krijgen we depijngewaarwording. Hetis niet een een-op-eensysteem. Impulsen kunnenafhankelijk van de omstandigheden in de schakelstationsversterkt of verzwakt doorgegevenworden. Deels staat dit weer onder invloed vandescenderende banen uit de hersenen die een inhiberendefunctie uitoefenen. Tegen mijn patiëntenzeg ik wel eens dat het geen telefoonlijn is die alsje hem doorknipt leidt tot een afwezigheid vansignaal, maar dat het veel meer een alarmsysteemis: bij beschadiging gaat het alarm juist af. Duidelijkis dat pijn vele dimensies kent. Zo makenwij onderscheid in de oorzaak, het symptoom, debeleving en het gedrag.Waar eerder een zekere vorm vancompetitie bestond, lijkt er nuzoveel werk te liggen dat er alleenmaar winst gehaald kan worden uitsamenwerking.Nieuwe ontwikkelingen in onderzoekHet zijn vooral nieuwe inzichten in de pathofysiologiedie bijdragen aan een evolutionaireverbetering van pijnzorg. Omdat wij beter begrijpenhoe een tot pijn leidend mechanisme werkt,wordt het mogelijk een goede diagnose te stellendie leidt tot een meer gerichte interventie enbetere resultaten van onze behandelingen. Veelwinst lijkt er te halen op het raakvlak van basaalen klinisch onderzoek, het zogenaamde translationeleonderzoek. Jarenlang zagen we dat debasaalonderzoekers in met name onderzoek metproefdiermodellen veel verder waren voor watbetreft inzicht dan de klinisch onderzoekers. Uithet chronisch-constrictieligatuurmodel van denervus ischiadicus bij de rat was al jaren bekenddat inflammatie met cytokines en neuropeptideneen belangrijke rol speelden. Het duurde jarenvoordat bij de mens aangetoond werd dat bij hetcomplex regionaal pijnsyndroom (posttraumatischedystrofie) vergelijkbare inflammatie een rolspeelt. Thans is dit aanleiding om met immunologischemedicatie zoalsanti-TNF de effectiviteithiervan bij het complexregionaal pijnsyndroomte bestuderen. Proefdiermodellenzijn echterbeperkt door hun kortelevensduur en soms door hun speciesverschil.Het is altijd de vraag of de bevindingen vanproefdieronderzoek een-op-een vertaald mogenworden naar chronische pijnsyndromen.Grote uitdagingen liggen er op het gebied vande genetica. Dit geldt mogelijk zowel voor devatbaarheid voor het verkrijgen van bepaaldepijnsyndromen als voor een verklaring voorinterindividuele variabiliteit in effectiviteit vanbijvoorbeeld farmacologische behandelingen.Als genetica een rol speelt moet je ook markerskunnen vinden. Genexpressie leidt tot eiwittendie gebruikt kunnen worden voor de diagnostiek,de zogenaamde proteomics. Samenwerkinglijkt hier een sleutelwoord. Voor 2004de anesthesioloog 6 • 200713

waren in Nederland al onderzoekers actief ophet gebied van het complex regionaal pijnsyndroom,en een grote BSIK-subsidie van 21 miljoeneuro leidde tot een samenwerkingsverbandtussen een aantal universiteiten en bedrijven.Dit onderzoeksconsortium is in korte tijd tot detop van de wereld doorgedrongen. Waar eerdereen zekere vorm van competitie bestond, lijkter nu zoveel werk te liggen dat er alleen maarwinst gehaald kan worden uit samenwerking.KwaliteitsbeleidNog vóór het tijdperk van de evidence-basedmedicine heeft de sectie Pijn van de NVA de eerstestap gezet in de zoektocht naar uniformiteitvan behandelingen. Het boek Richtlijnen anesthesiologischepijnbestrijding dat halverwege de jarennegentig verscheen, was een prachtige uiting vankwaliteitsbeleid. De wereld staat echter niet stil.Niet alleen inhoudelijk maar ook methodischis deze kwaliteitsuiting inmiddels achterhaald.Vooral de principes van evidence-based medicinehebben er de afgelopen jaren toe geleid dat ernieuwere multidisciplinaire richtlijnen kwamen,zoals de richtlijn Complex regionaal pijnsyndroomen zeer recent de richtlijn Oncologischepijn. Zij maakten metElke in Nederland opgeleideanesthesioloog moet de behandeling vanoncologische pijn beheersen.name de leemtes inkennis zichtbaar.Richtlijnontwikkelingzou een continuümmoeten zijn. Recent zijn we echter gehandicaptgeraakt door het wegvallen van de subsidie voorrichtlijnontwikkeling. Een nieuwe systematiekvan betaling voor kwaliteitsbeleid via DBC’skan mogelijk oplossingen geven. In de loop dertijd is duidelijk geworden dat evidence-basedrichtlijnen vaak niet praktisch zijn; er moet eenvertaalslag naar de praktijk worden gemaakt. Ineerste instantie is getracht dit te doen door deontwikkeling van afgeleide protocollen. Geziende complexe aard van onze zorg kan dit mogelijknog beter geschieden door de ontwikkeling vanzorgpaden: daarin wordt dan niet alleen het protocolbeschreven, maar ook het gehele pad dat depatiënt doorloopt van aanvang tot einde van eenbehandeling.Diseasemanagement-programma’s gaan nog eenstap verder: zij zijn ziekenhuiszorg-overstijgenden zoeken een verbinding tussen patiënt, behandelaars,zorgverzekeraars en overheid. In dezeprogramma’s wordt op een nog hoger niveaugetracht knelpunten in de zorg op te lossen.Een voorbeeld hiervan is het diseasemanagement-programmaDali voor pijn. Dali staat voorDutch ALliance for Improvement of paincare.In zo’n programma wordt niet alleen geld terbeschikking gesteld om (onderzoeks)projectenuit te voeren, maar komt ook mankracht en kennisbeschikbaar om knelpunten op regionaal enlandelijk niveau op te lossen.Een andere belangrijke ontwikkeling in kwaliteitsbeleidis de oprichting van een stichtingDatabank Pijn. Met het laatste geld van de Pijnkenniscentraheeft de sectie Pijn van de NVAeen databank opgericht die medio volgend jaaroperationeel zal worden.Onderwijs en opleidingDuidelijk is dat er behalve aan kwalitatief hoogstaandezorg en onderzoek ook behoefte is aanonderwijs en opleiding. De sectie Pijn van deNVA is hierin al jaren actief door een congresaan te bieden; dit jaar voor de negende keer. Ditcongres heeft gaandeweg een meer internationaalkarakter gekregenwaar het gaat omde sprekers. Sinds eenjaar wordt het congressamen georganiseerdmet de Vlaamse Anesthesiologische Verenigingvoor Pijnbestrijders. Het laatste congres trokbijna 500 bezoekers. Naast deze congressen organiseertde sectie Pijn sinds twee jaar tweemaalper jaar een onderwijsdag. Met lokale inhoudsdeskundigenals spreker wordt in een cyclusvan vier jaar getracht een aantal topics van depijnbestrijding te laten passeren.Opleiding en onderwijs worden ook versterktdoor ‘vakboeken’. Er bestaan hiervan twee prachtigevoorbeelden in de Nederlandse taal, samengestelddoor ‘lokale experts’. Thans wordt ergewerkt aan een nieuw Nederlandstalig boek datzich vanuit de diagnose specifiek zal richten opanesthesiologische behandelingen. Ook hiervoorzijn weer een aantal ‘lokale experts’ benaderd.Een grote uitdaging ligt in het werven en behou-14 de anesthesioloog 6 • 2007

den van nieuwe mensen. De nieuwe opleidingseisengeven door middel van het verdiepingsjaarde mogelijkheid om binnen de opleiding naasteen verplichte stage pijnbestrijding, facultatiefgedurende een langere periode zich te bekwamenin de behandeling van pijn. Uitgangspunthierbij is dat acute pijn, zoals postoperatieve pijnen oncologische pijn, behoort tot de competentiesvan de algemene anesthesioloog. Perioperatievebehandeling van pijn moet worden geleerdtijdens de stages op de operatiekamer. Behandelingvan oncologische pijn is vooral een competentiedie in de verplichte stage aangeleerd moetworden. Elke in Nederland opgeleide anesthesioloogmoet de behandeling van oncologische pijnbeheersen. Daar waar wij primair opleiden voorde periferie moet elke anesthesioloog op bijvoorbeeldvrijdagavond tijdens de dienst een dergelijkepatiënt kunnen helpen, terwijl een patiënt metbijvoorbeeld lage rugklachten gemakkelijker totmaandag kan wachten en dan behandeld wordtdoor een anesthesioloog die zich verder verdieptheeft in de behandeling van chronische pijn.Een nieuwe ontwikkeling op dit gebied is zekerde betrokkenheid van de anesthesioloog diezich bezighoudt met debehandeling van pijnbij palliatieve zorg. Hetis niet toevallig dat detwee hoogleraren anesthesiologiedie zich bezighouden met pijn ookzeer expliciet palliatieve zorg in hun leeropdrachtopgenomen hebben.Zoals al eerder weergegeven heeft pijn veledimensies. Een anesthesioloog die zich in pijnverdiept, moet kennis hebben van deze dimensies,daar voor een deel zelf competenties opontwikkelen en voor een deel kunnen acterenin een multidisciplinair netwerk. Een actueelpunt is de voorkoming van chroniciteit van pijn.Voorbeelden hiervan zijn de postchirurgischepijn en de pijn bij discusproblematiek.De Dutch Pain SocietyDat pijn zo ‘hot’ is mag blijken uit het feit datnaast de sectie Pijn van de NVA zich ongeveertwintig andere organisaties in Nederlandbezighouden met pijn. Dit heeft tot geweldigeprestaties geleid. Zo heeft een kwaliteitssysteemOverleg met de zorgverzekeraarsheeft geleerd dat er een sterkebehoefte is aan kwaliteitseisenvoor neuromodulatie (ruggenmergstimulatie enintrathecale pompen) ertoe geleid dat er vanuitde zorgverzekeraars erkenning en vergoeding isgekomen voor deze kostbare maar zeer effectievetherapie. Maar er is enige verwarring omdathet voor overheid en zorgverzekeraars niet altijdduidelijk is wie nu het aanspreekpunt is. Vanuitde sectie Pijnbestrijding van de NVA en deNederlandse Vereniging voor de Bestuderingvan Pijn is er dan ook een gezamenlijk initiatiefontstaan voor het oprichten van een Dutch PainSociety. Ook hier geldt dat de competitie slechtsvan beperkt nut is gebleken. Samenwerkingblijft het sleutelwoord, maar een positief kritischehouding hoeft men niet uit de weg te gaan.De sectie Pijn zal zeker blijven bestaan, maarzich nog meer dan nu richten op beroepsbelangen,zoals dat nu tot uiting komt in intensievebetrokkenheid bij pijn-DBC’s.De registratie tot pijnspecialistIn het kader van kwaliteitsbewaking hebbenvisitaties voor pijn ook altijd een belangrijkerol gespeeld, maar er zijn beperkingen. Doorde stormachtige ontwikkeling van het vak isde omschrijving van ditdeelgebied achtergebleven.Op deelniveau zoalsopleiding en onderwijszijn wel goede initiatievengenomen, maar de tijd lijkt rijp voor drastischestappen. De afgelopen jaren is de sectiePijnbestrijding een aantal malen geconfronteerdmet de vraag van de zorgverzekeraars aanwelke eisen een anesthesioloog die de behandelingvan pijn uitoefent moet voldoen. Had dievraag aanvankelijk nog betrekking op nieuwop te richten ZBC’s, vorig jaar werd hij ook voorhet eerst gesteld ten aanzien van een al jarengoed functionerende grote polikliniek pijnbestrijdingin een algemeen ziekenhuis. Overlegmet de zorgverzekeraars heeft geleerd dat er eensterke behoefte is aan kwaliteitseisen. Zorgverzekeraarsvinden in toenemende mate evidencebasedmedicine belangrijk, maar hechten grotewaarde aan datgene wat gebruikelijk is in deberoepsgroep. Wij moeten de handschoen dusoprapen en proactief anticiperen op deze signalenvan zorgverzekeraars. Passief afwachtende anesthesioloog 6 • 200715

zal ertoe leiden dat zij het initiatief nemen. Hetinstrument dat de sectie Pijn hiervoor wil gaaninzetten is de registratie tot pijnspecialist. Hiervooris een uitgebreid document uitgewerkt datthans de besturen en commissies van de NVApasseert alvorens naar de leden te komen. Eenen ander gaat zijn beslag krijgen in het voorjaarvan 2008. Uitgangsprincipe is dat vooralsnogiedereen die zich thans aantoonbaar in tijdbezighoudt met de behandeling van pijn, in aanmerkingkomt voor een retrograde erkenning.Deze zal overigens pas definitief toegekendworden na visitatie. Arts-assistenten die metgoed gevolg de verplichte en verdiepingsstagepijn gevolgd hebben, komen in aanmerking vooreen antegrade erkenning. In een periode van vijftot tien jaar zouden we vervolgens een trajectmoeten doorlopen waarbij we de eisen langzaamverhogen. Hoewel een multidisciplinairtoegankelijke registratie meer recht zou doenaan het multidimensionale karakter van pijnis vanuit praktische overwegingen vooralsnoggekozen voor een register alleen toegankelijkvoor anesthesiologen.Een ander punt dat hier sterk mee samenhangtmaar mogelijk nog een veel grotere uitdaging is,is dat de zorgverzekeraars vinden dat er te veelpoliklinieken pijnbestrijding zijn. Zij hebben hetgevoel dat er niet in elk ziekenhuis zo’n polikliniekmoet zijn. Wij als sectie zijn het hier totaalniet mee eens: wij vinden een polikliniek pijnbestrijdingeen basisvoorziening. Om toch tegemoette komen aan de bezwaren van de zorgverzekeraarzou een zekere vorm van regionalisatiemet verschillende niveaus van voorzieningenvoor pijnbestrijding een oplossing kunnen zijn.Analoog aan de International Association forthe Study of Pain kan er gedacht worden aanindelingen van poliklinieken pijnbestrijding (debasisvoorziening), op regionaal niveau versterktdoor pijnbehandelcentra en landelijk versterktdoor pijnbehandel- en researchcentra.Pijn is een gebied in beweging en er is veel overte zeggen. Gesteund door 240 leden van de sectiePijn zal er in de komende jaren nog veel werk verrichtmoeten worden om de stormachtige groeiin goede banen te leiden. Het is in ieder gevalgeweldig om midden in dit veld te mogen staan.EuroNeuro 2008: dit jaar in MaastrichtProf.dr. Cor Kalkman17-19 januariVan 17-19 januari wordt in het MECC in Maastricht hetmultidisciplinaire congres EuroNeuro georganiseerd. Deorganisatie van deze tweejaarlijkse meeting is dit jaar inNederlandse handen.MultidisciplinairDe doelgroep van EuroNeuro bestaat uit anesthesiologen,intensivisten, neurologen, neurochirurgen en basiswetenschappers.Het bijzondere aan deze bijeenkomst is dat zijspecialisten bijeenbrengt die normaal gesproken elkaarscongressen niet bezoeken. Ook IC-verpleegkundigen enanesthesiemedewerkers zijn van harte welkom. De onderwerpenen sprekers zijn zo gekozen dat het multisciplinaireaspect van de behandeling van patiënten met aandoeningenvan het zenuwstelsel maximaal tot zijn recht komt.VeelzijdigEen greep uit de onderwerpen die aan de orde komen:behandeling van traumatisch hersenletsel, hyperglykemieen neurologische uitkomst, therapeutischehypothermie(Pro/Con-debat), subarachnoïdale bloeding,carotisdesobstructie, neuro-imaging, neuromonitoring,ruggenmergletsel, neuroprotectie, postoperatieve blindheid,postoperatief delier, postoperatieve neurocognitievedysfunctie, monitoring van anesthesiediepte en sedatieop de ICU, systemische complicaties van neuro-IC, neuropathischepijn, postoperatieve pijn, trigeminusneuralgieen ruggenmergstimulatie. Ook wordt er aandacht besteedaan (zeer) nieuwe ontwikkelingen zoals brain-computerinterfaces, neuroregeneratie en stamcellen.UniekKom samen met uw neuroloog en/of neurochirurg injanuari naar Maastricht voor een unieke meeting! Zie voorhet programma, accommodatie en het laatste nieuws deEuroNeuro-website www.euroneuro.eu.16 de anesthesioloog 6 • 2007

Mamma, ik wil anesthesioloog worden12e lustrum op 26 januari 2008Assistenten, ervaren anesthesiologen,gepensioneerden én alle partnerszijn van harte uitgenodigd voor het12e lustrumcongres met feestavond. De lustrumcommissieheeft een bijzonder programmasamengesteld. De middag wordt geopenddoor de voorzitter van de Lustrumcommissie,Egbert Hidding. Hij zal vervolgens met assistentDavid Schokman een tweespraak houdenwaarin het thema verder wordt uitgediept.Julia Franken is coassistent en schrijft regelmatigcolumns in Medisch Contact. Op geestige enscherpzinnige wijze vertelt zij in haar columnsover haar ervaringen als jonge arts in het ziekenhuis.Speciaal voor deze gelegenheid schreef zijeen column die ze zal voorlezen.‘Buiten de gebaande paden van de anesthesiologie’is de titel van de lezing van Tom Porcelijn.Zijn loopbaan verliep via andere wegen dan dievan de meeste anesthesiologen. Welke keuzesmaakte hij en waarom?Het congresgedeelte wordt afgesloten door HeleenCrul. Zij is freelance jounaliste, schrijfster encolumniste en wordt veel gevraagd voor bijdragenaan tijdschriften, tv- en radioprogramma’s en alsspreker of dagvoorzitterop symposia. Zij verzorgt‘Mamma,ik wilanesthesioloogworden’regelmatig lezingen waarbijhet thema ‘generaties’centraal staat. Bovendienis zij de vrouw van eengepensioneerd anesthesioloogen kan zij dus ook uiteigen ervaring spreken.Nederland, maar niet op 26 januari: dan wordtGet A Life exclusief voor ons gespeeld.De feestavond wordt ingeluid door een spectaculairoptreden van de Beatles Revival. De treffendegelijkenis is bijna griezelig: dezelfde kapsels,identieke kostuums, apparatuur van hetzelfdemerk. Deze perfecte ‘stage look’ is helemaal compleetdankzij de net als bij Paul McCartney linkshandiggespeelde bas. De grootste gelijkenis isop muzikaal vlak: elk nummer wordt tot in detailzo perfect gebracht dat menig Beatleskenner ditauthentieke geluid niet kan onderscheiden vanhet originele. Sinds de oprichting van de BeatlesRevival hebben deze heren uit Praag al meer dan1100 concerten gegeven in Europa.Tot slot zorgt NVA-deejay Aubrey Molina ervoordat in de resterende uurtjes niemand stil kanblijven zitten...De lustrumcommissie:Egbert Hidding (vz)Jan Klein (vz NVA)Marieke Staatsen (CAGA)Sandra Gijtenbeek (bureau)Nog voordat Ernst van derPasch zijn artsenstudieafrondde, koos hij definitiefvoor het podium. Zijnnieuwste programma GetA Life draait momenteelin dé grote theaters vanWilt u meer informatie en/of wilt u zich inschrijven?Kijk dan op www.anesthesiologie.nl of neem contactop met Sandra Gijtenbeeksandra.gijtenbeek@anesthesiologie.nl of tel. 030 2823270de anesthesioloog 6 • 200717

For better or worseCommissie voor Anesthesieonderwijs in Derdewereldlanden (CADW)Peter M.J. Rosseel, secretarisAls Nederlandse anesthesioloog mogenwe best een beetje fier zijn op wat erwerd bereikt sinds prof. dr. B. Smalhoutin 1972 zijn ophefmakende inaugurele rede Dedood op tafel uitsprak. De patiëntveiligheid staatnu op een hoog peil. Nieuwe gebieden wordenverder ontwikkeld, zoals de perioperatievegeneeskunde en de pijnbestrijding. We krijgenerkenning voor wat we doen. Ons beroep, inclusiefde opleiding, wordt goed georganiseerd enbewaakt. We werken prettig en efficiënt samenmet anesthesiemedewerkers, intensive care-verpleegkundigen,pijnverpleegkundigen, etc. Ookfinancieel zijn we goed af, en we mogen nietmopperen over gebrek aan vrije tijd. Het kanuiteraard altijd beter en daarom doen we volopaan verbetering van kwaliteit en effectiviteit,we sleutelen aan risicobeheersing en doen aanresearch. Mopperen doen we ook, maar dat zitin de aard van het beestje.Toch is er genoeg reden tot zorg we als we kijkennaar de toestand van de anesthesiologie inde ontwikkelingslanden, die we tegenwoordiguit een soort schaamtegevoel Derde Wereld ofZuiden noemen. Laten we het hier verder maarbij het Zuiden houden, dan kunnen we het nogassociëren met het Zonnige Zuiden. Binnen deNVA zijn er nogal wat anesthesiologen die inhet Zuiden ervaring hebben opgedaan als tropenartsof als anesthesioloog. Zij hebben zelfondervonden hoe anders het is voor de patiëntals anesthesiologie niets of nauwelijks iets voorstelt.In een land als Tsjaad met 9 miljoen inwoners,is er welgeteld één anesthesioloog, dr. Kaboro,in het Centrale Ziekenhuis in de hoofdstadN’Djaména; ik ken en beklaag hem. Anesthesieverpleegkundigenzijn er niet in elk ziekenhuisaanwezig en hebben in de regel geen of nauwelijksopleiding gekregen, laat staan bijscholing.Zuurstof is niet in elk ziekenhuis aanwezig enook essentiële geneesmiddelen en anestheticaals ketamine en opiaten zijn niet altijd verzekerd.Disposables en basisanesthesiemateriaal als bv.laryngoscoop zijn niet aanwezig of defect, laatstaan apparatuur als monitoren, anesthesiemachinese.d. 1 Anesthesie komt er neer op ‘pushingketamine’ zonder veel notie wat er gebeurt, laatstaan wat te doen in geval van bv. ademhalingsproblemenof zelfs maar apneu. Dit alles terwijler legio indicaties zijn voor levensreddende chirurgieals sectio, ingeklemde liesbreuken, acutebuiken om nog te zwijgen van een groeiend aantalverkeerslachtoffers, die vaak met meerderentegelijk worden binnen gebracht.Dr. Kaboro in Tsjaad staat niet alleen; in veellanden is de situatie nauwelijks beter. 2-4 Anesthesie-relatedmortality wordt dan uitgedrukt inpercenten. En daarbovenop komt nog de sterftevan patiënten die niet geopereerd werden omdater eenvoudig weg geen anesthesie beschikbaaris. Er is een rechtstreeks verband tussen hetgebrek aan anesthesiekwaliteit en maternale enperinatale sterfte. 5 Er zijn overigens landen waarer meer anesthesiologen zijn; zo is er bv. in Haïtieen dertigtal anesthesiologen voor 8 à 9 miljoeninwoners. Maar zoals vaak: die werken die nietin de moeilijk bereikbare perifere ziekenhuizen.Naast dramatische voorbeelden van anesthesiezoals bv. in Tsjaad, Guinée, Angola, Somalië, Haïtie.a. zijn er nog een heleboel landen en gebiedenwaar de anesthesie er misschien beter aan toeis, maar toch zelfs nog ver verwijderd is van desituatie zoals door prof. Smalhout beschreven inzijn inaugurele rede: landen als Ivoorkust, Benin,Zimbabwe, Nigerië, Ethiopië, Malawi, Indonesië,Suriname, om er maar een paar te noemen.Daarbij moeten we ook goed beseffen dat in aldeze landen de gezondheidszorg en zeker ookchirurgie en anesthesie vaak niet betaalbaar zijnvoor het gros van de bevolking.Anesthesie in het Zuiden kan niet gezien wordenbuiten de algemene context van die landen.18 de anesthesioloog 6 • 2007

Het budget Gezondheidszorg stelt er niet veelvoor, evenmin als dat van Onderwijs. Waar artsengoed zijn opgeleid worden ze in toenemendemate weggelokt naar de Verenigde Staten ennu ook Europa. Het is onzin om zelfs maar tewillen verwachten dat de beschikbaarheid vananesthesiologen in elk ziekenhuis(je) een oplossingzou kunnen vormen voor dit probleem.Maar het zullen wel anesthesiologen moetenzijn die in hun land een rol hebben te vervullen;de anesthesioloog zal niet degene zijn diede individuele patiënt anesthesie geeft, maarde organisator, animator, trainer en supervisorvan goed geschoolde anesthesiemedewerkers,intensive care-verpleegkundigen, etc. Hij zalmoeten ijveren en lobbyen voor de plaats die deanesthesiologie dient te krijgen als onmisbaaronderdeel in de Gezondheidszorg. Dit betekentzorgen dat anesthesieservice beschikbaar komtmet alles wat daarbij hoort; continuïteit, aangepasteanesthetica, opiaten, apparatuur en monitoring,recovery, intensive care, financiering ennog zoveel meer.Moet deze anesthesioloog dat alleen doen? Alsu het aan de Commissie Anesthesie OnderwijsDerde Wereld (CADW) vraagt niet. We zijnbescheiden maar actief bezig met het geven enbevorderen van onderwijs in de Derde Wereld.Liever onderwijs dan dat we zelf anesthesiegeven. Er zijn in Nederland heel wat anesthesiologenactief in de Derde Wereld, anderenwillen initiatieven in die richting ontplooien.We proberen de voeling van de achterban metde activiteiten van de CADW en de anesthesieproblematiekin het Zuiden te verbeteren. Dit isalvast de eerste van een reeks columns die in DeAnesthesioloog zal verschijnen over de activiteitenvan de CADW.prosseel@amphia.nlLiteratuur1 Secka G, Lokoussou T, Kaboro M, Chobli M. Pratique del’anesthésie au Tchad en 2002. RAMUR 2004; 9: 3, 8.2 Lokoussou TH, Zoumenou E, Secka G, Ouro Bang’naB, Le Polain B, Veyckemans F, Baelemans Ph, ChobliM. Anesthesia in French Speaking Africa Sub-SaharanAfrica: an overview. Acta Anaesthesiologica Belg 2007;58: 197-210.3 Hodges SC, Mijumbi C, O Kello M, Mc Cormick BA,Walker IA, Wilson IH. Anaesthesia services in developingcountries: defining the problems. Anaesthesia 2007;62: 4-11.4 A Froese. Anesthesia and the role of short-term servicedelivery in developing countries. Can J Anaesth. 2007;54(11): 940-6.5 Enohumah KO, Imarengiaye CO. Factors associated withanaesthesia-related maternal mortality in a tertiary hospitalin Nigeria.Acta Anaesthesiologica Scand 2006;50: 206-10.de anesthesioloog 6 • 200719

De sectie Neuroanesthesiologiekijkt terug op een goed 2007Sectie NeuroanesthesiologieMarkus Klimek, voorzitterIn maart vond de tweede NANCHO plaats,en weer was er een goede opkomst en eenlevendige interactie tussen neuroanesthesiologenen neurochirurgen, deze keer bijvoorbeeldover locoregionale anesthesie voor herniaoperatiesen de zittende positie bij operaties vaninfratentoriële tumoren.Op de anesthesiologendagen werd een levendediscussie gehouden over de vraag of een aandachtsgebiedneuroanesthesiologiein het vijfdeopleidingsjaar zinvol isof niet – want volgensonze informatie wachtenwij nog steeds op deeerste aios die hiervoor kiest. Desondanks wasde conclusie dat wij deze mogelijkheid zekerniet moeten schrappen: ook niet-neurochirurgischecentra voelen behoefte aan collega’s metbijzondere ervaring in deze patiëntengroep.14 maart 2008NANCHO IIIVerder was de sectie betrokken bij landelijkebijeenkomsten over het neurotrauma-management,de neuro-intensive care en de zorg voorpatiënten met neurovasculaire aandoeningen.Deze activiteiten zullen zich ook in 2008 voortzetten.Naast de landelijke activiteiten en NANCHOIII op 14 maart 2008 (graag alvast in de agendazetten!) komt vooral EuroNeuro 2008 van17-19 januari in Maastrichtin de aandacht testaan (zie ook pag. 16en www.euroneuro.eu).Bij EuroNeuro wordt opinternationaal niveauover alle neuroanesthesiologisch interessanteaspecten gesproken en nagedacht.We weten zeker dat ons aanbod ook in het nieuwejaar brede belangstelling krijgt, niet alleenvan de ‘dedicated people’ in onze groep.Oproep tot het indienen van aanvragen voor eenNVA Young Investigator Grant 2008€ 50.000voor een periode van twee jaarMeer informatie over hetaanvragen van de Grant enhet aanvraagformulier vindtu op de website van de NVA:www.anesthesiologie.nl onderhet kopje Wetenschap.20 de anesthesioloog 6 • 2007

NVA 60 + -club in FrieslandElsje PotDe+NVA 60 -club heeft dit najaar voorde dertiende keer een midweekarrangementgeorganiseerd. Tweeëndertigdeelnemers kwamen op 23 oktober naar hetOranjehotel in Leeuwarden. Na aankomst werdmet stralend helder weer vanaf grote hoogtekennis gemaakt met de stad: op speciaal verzoekkreeg het gezelschap toegang tot het panoramadekvan de 114 meter hoge Achmeatoren.De tweede dag stond een tocht met een comfortabelebus door de provincie Friesland op hetprogramma, waarbij de Dekemastate in Jelsum,het Planetarium in Franeker en de aardewerkfabriekin Makkum werden bezocht. Met eenblauwe lucht, een vliesje ijs op de sloten en rijpop de weilanden liet de noordelijke provinciezich van zijn mooiste kant zien. De laatste dagwerd doorgebracht in de oude binnenstad vanLeeuwarden met o.a. een rondleiding in museumde Princessehof en een stadswandeling met eenenthousiaste gepensioneerde docent als gids.Bij het samenstellen van het stadsprogramma isdankbaar gebruik gemaakt van de suggesties vananesthesioloog Henk Koning uit Leeuwarden.Het was een bijzonder genoeglijk weerzien. Tergelegenheid van het 12½-jarig bestaan van deNVA 60 + -club bracht Peer Mulder tijdens hetaperitief een zelfgeschreven lied over de gepensioneerdeanesthesioloog ten gehore, waarbijhij zichzelf aan de piano begeleidde. Ook WiebCornet verraste de deelnemers met zijn briljantepianospel. Voorzitter Jan Jager blikte terug opde afgelopen periode en bedankte iedereenvoor de enthousiaste deelname. Hij verteldeechter opnieuw zich zorgen te maken over degeringe belangstelling onder de anesthesiologendie recent hun praktijk hebben neergelegd.Wellicht is het toch niet algemeen bekend datdeze club in 1994 is opgericht om de contactente onderhouden. Twee keer per jaar is er eensociaal evenement: in het voorjaar een dag incombinatie met de jaarvergadering, in het najaareen driedaags arrangement. Partners zijn daarbijvan harte welkom.Ook lid worden?De contributie bedraagt € 12 per jaar. U kunt zichopgeven bij een van de bestuursleden: J. Jager,voorzitter, of mevrouw H. Bongertman-Diek,secretaris penningmeester (adres en telefoonvindt u in de ledenlijst) of bij het secretariaatvan de NVA60 + -club: (0346) 25 77 73, epotnva@xs4all.nl.2008De voorlopige planning voor 2008: de jaarvergaderingvan de club vindt plaats op woensdag 16april in het midden van het land, het najaarsarrangementloopt van maandag 27 tot donderdag30 oktober. De leden van de NVA 60 + -club ontvangenhierover binnenkort bericht.de anesthesioloog 6 • 200721

verder terWat verder ter tafel komtLedenlijstHet bureau van de NVA roept u op om uwadreswijzigingen of wijziging van werkadres tijdigdoor te geven. Omdat de papieren ledenlijstniet meer wordt uitgegeven is het van nog groterbelang dat u uw actuele gegevens zelf aanlevert.Persoonlijke gegevens worden omwille van privacybeschermingniet op de website geplaatst,maar wijzigingen van persoonlijke gegevenskunnen wel via de website worden doorgegevenvia het submenu ‘eigen gegevens wijzigen’onder Ledenlijst.Voorheen was het e-mailadres op de website hetalgemene mailadres van de correspondent van devakgroep of maatschap. Op veler verzoek wordthet e-mailadres dat op de website wordt vermeld,vervangen door het door u opgegeven eigenmailadres. Bij opgave van privé én werkmailadreswordt het werkmailadres weergegeven.KerstvakantieHet bureau van de NVA is tussen kerst en ouden nieuw gesloten.VacatureTwee vacatures binnen SIC-bestuurDe komende jaren zijn de volgende thema’suiterst belangrijk in de zorg: de positioneringvan de intensive care geneeskunde en de kwaliteitsbewakingdaarvan.Vindt u het een boeiende uitdaging om vanuitde NVA actief bij te dragen aan verdere uitbouwvan hoogwaardige intensive-care-geneeskundein Nederland? Zo ja, neemt u dan contact op methet bureau van de NVA nva@anesthesiologie.nlof bel: 030 2823387. Het SIC-bestuur neemt dancontact met u op. Uiteraard kunnen ook anesthesioloog-intensivistenhun interesse kenbaarmaken. Het SIC-bestuur roept vooral kandidatenuit kleinere ziekenhuizen op te reageren.BenoemingTijdens het XVe Nationale Congres van de ScientificSociety of Anaesthesiology in Bulgaria heeftprof. Knape uit handen van de voorzitter, professorSmilov, het erelidmaatschap van genoemdevereniging toegekend gekregen in aanwezigheidvan de Bulgaarse staatssecretaris voor Volksgezondheid.De aanleiding daartoe was een succesvollebemiddeling door prof. Knape bij deBulgaarse overheid, waardoor het besluit van deoverheid om de opleidingsduur voor het specialismeAnesthesiologie te verminderen, te nietwerd gedaan. Dit is in overeenstemming met deEuropese richtlijnen.Promoties25 mei 2007J..H. Vranken, Universiteit van AmsterdamThe Good, the Bad and the Ugly, Treatment ofNeuropathic Pain31 mei 2007H.C. Rettig, Erasmus Universiteit RotterdamAn evaluation of two ‘new’ approaches of thebrachial plexus for anaesthesia of the upperextremity8 oktober 2007W.A. Visser, Radboud Universiteit NijmegenDistribution of sensory blockade in thoracticepidural anesthesia18 oktober 2007Mw. H.M.M. Willigers, Universiteit MaastrichtAnesthesiological strategies to modulate the surgicalstress response: a focus on the cardiovascularconsequences24 oktober 2007A. Yassen, Universiteit LeidenMechanism-based pharmacokineticpharmacodynamicmodeling of the efficacy andsafety of (semi-)synthetic opioids19 november 2007Ch. Keijzer, Vrije Universiteit AmsterdamInteractions of inhalational anesthetics and carbondioxide absorbentsOverledenoktober 2007Oud-lid mw. M.H. Bettman op 81-jarige leeftijd.Bij leven werkzaam in het Binnengasthuis teAmsterdam.september 2007F.W. Carsjens op 86-jarige leeftijd. Bij leven werkzaamin het Algemeen Ziekenhuis Baarn.22 de anesthesioloog 6 • 2007

Anesthesiologie en muziek: Spinal TapGertie FilippiniEen tijd geleden was ik in de Bijenkorf op de audiovisuele afdeling en daar lag tussen een stapelmovies een dvd met de titel This is Spinal Tap. Uit nieuwsgierigheid kon ik die niet laten liggen; voor€ 7,95 was het een koopje.Spinal Tap is een rockumentaire over een heavy-metalband met deze naam. Eens, lang geleden, haddenze een grote hit. Nu, bijna twintig jaar later, klampt Spinal Tap zich nog steeds vast aan de oudeglorietijd met een door ongeluk geplaagde tour door Amerika. Het is niet de bedoeling alle detailste verklappen, maar toen ik deze foute film (mockumentary) gezien had, had ik zowaar last van eenlichte vorm van postspinale hoofdpijn. De muziek heeft een zweempje van hits uit de jaren tachtig;het repertoire zit ergens tussen Sexpistols en het extreme Slipknot. Oordeel zelf: google op ‘spinal tap’ en u vindt de nodige hitsvan deze rockband; er is zelfs een fanclubsite. U kunt een keuze maken uit titels als ‘Warmer than hell’ en ‘Back from the dead’.Luister desgewenst naar samples bij Amazon.* Inmiddels zijn er meerdere Spinal Tap-films en Tap-like-movies.Mocht u youtube bezoeken, dan vindt u een ander soort anesthesiemuziek bij de Londense groep The Amateur Transplants,die de parodie Anaesthetists Hymn heeft geschreven. Eén troost: het nummer Careless Surgeon, ook van dezelfde groep, komtinhoudelijk harder aan…* http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/B00004WGVR/spinaltapfan-20. This is Spinal Tap (KINOWELT© 1984,distributie RCV Entertainment 8 713045205140).Het bestuuren het bureauvan de NVAwenst u fijnefeestdagen!de anesthesioloog 6 • 200723

CongreskalenderDe volledige congreskalender en meer informatie over de hieronder genoemdecongressen en bijeenkomsten vindt u op www.anesthesiologie.nl2008 200721 december 8th Cristmas Echo Brussel9 januari Congres Respiratoire insufficiëntie en beademing:mythen, missers en maatwerkEde17 januari EuroNeuro 2008 Maastricht24 januari Advanced Life Support (ALS) Houten26 januari NVA-Lustrumcongres:‘Mamma, ik wil anesthesioloog worden’Groenekan13 februari Nederlandse Intensivistendagen 2008 Ede2 maart WFSA World Congress of Anaesthesia 2008 Kaapstad13 maart Toegang tot de luchtweg Groningen20 maart Advanced Life Support (ALS) Houten28 maart Anesthesia and perioperative care in the older patient Rotterdam2 april FEEA-cursus Den Haag9 april FEEA II-cursus Den Haag21 mei 2nd Annual Pediatric Anesthesiology andCritical Care Medicine ConferenceBoston22 mei NVA 12e Anesthesiologendagen 2008 Maastricht31 mei ESA Euroanesthesia 2008 Kopenhagen12 juni Nierinsufficiëntie, elektrolystoornissen enmetabole ontregelingen op de IC (NEMO)Ede19 juni Toegang tot de luchtweg Maastricht11 september Neurologische problematiek op de IC Ede25 september FEAPA: European Conference on Paediactric Anaesthesia Athene1 oktober FEAA III-cursus Den Haag30 oktober Toegang tot de luchtweg Groningen11 december Mechanische-beademingsdagen 2008 Ede