leidraad - Body Worlds

van de organen niet correct konbestuderen. Op een dag besefte ik dat,als dit kunststof zich van binnen in hetlichaam zou bevinden en niet aan debuitenkant, het preparaat stijf enmakkelijk hanteerbaar zou zijn, waardoorhet bestudeerd en gebruikt konworden. Ik probeerde enkel eenprobleem op te lossen, ik wilde mijnstudenten opleiden zodat ze betereartsen zouden worden. Ik vind datartsen niet in je lichaam moeten gaanrondneuzen of opereren als ze deessentiële zaken er niet van kennen.Maar nadat ik organen en preparatenbegon te plastineren, gebeurde er ietsheel ongewoon. De conciërges, secretaressenen kantoormedewerkers aande universiteit hielden steeds vaker haltbij het laboratorium omdat ze gefascineerdwaren door de plastinaten. Opdat ogenblik ben ik begonnen na tedenken over anatomie voor leken, watBODY WORLDS uiteindelijk is. Hetverschilt sterk van de anatomie die deprofessionals uit de medische sectorbeoefenen, het moet immers interessanten dynamisch zijn, en mag geenangst veroorzaken.Hoe lang duurt het voor een plastinaatvolledig klaar is?Dr. von Hagens: Plastinatie duurt lang.Voor een volledig lichaam kan dat tot1.500 uren in beslag nemen.Daarbij vergeleken: Ik heb met `Samba´wereldwijd de eerste olifant geplastineerd,welk duurde twee en een en halfjaar of omgerekend vierenzestigduizendwerkuren. De gargantueske olifant enandere plastinaten van dieren zoalsgiraf, beer, haai, gorilla en paard zijndeel van de BODY WORLDS ofAnimals (BODY WORLDS der dieren)een geheel nieuwe, zelfstandigedierenwereld, die ik met mijn vrouwen curator dr. Angelina Whalley hebgeschapen. De wereldpremière vandeze tentoonstelling vond plaats inhet voorjaar van 2010 in de Duitsedierentuin, waar `Samba´is overleden.De tentoonstelling geeft een nooiteerder geziene inzicht in het innerlijkleven en respect voor dieren.Wat gebeurt er met de huid die vande lichamen verwijderd wordt?Dr. von Hagens: Elk lichaam is eenschatkamer aan anatomischeinformatie, stoffelijke overschottenmoeten voorzichtig en met respectbehandeld worden. Alle restantenworden dan ook gecremeerd enbegraven.Hoe brengt u mensen zover om hunlichaam te schenken?Dr. von Hagens: Lichaamsdonatieis nooit mijn doelstelling geweest.Mensen schenken hun lichaam voorde plastinatie om diverse redenen:ze willen iets nalaten voor de lateregeneraties, ze kijken op tegen deafbraak en ontbinding die na hetoverlijden plaatsvinden, of ze houdenniet van traditionele begrafenissen.5

Een leven voor de wetenschapdr. Gunther von HagensHet hele leven van Dr. Gunther vonHagens staat in het teken van ontdekkingen,experimenten en uitvindingen.Als kind en jongeman heeft hij heelwat tegenslagen moeten verwerken,maar hij doorstond alle uitdagingen enwerd een volleerd wetenschapper.Dr. Gunther von Hagens, anatoom, uitvindervan de plastinatie en bedenkervan de BODY WORLDS-tentoonstellingen,werd geboren in 1945 in hetPoolse Alt-Skalden, vlakbij Poznan,dat toen deel uitmaakte van Duitsland.Als baby legden zijn ouders hem ineen mandje en trokken zij westwaartsom de Russische bezetting van hunthuisland te ontvluchten. Het gezinvestigde zich in Greiz, een klein stadjewaar Gunther von Hagens bleef wonentot hij 19 was.Als kind kreeg von Hagens te horendat hij leed aan een zeldzame bloedingstoornisdie zijn activiteiten belemmerdeen waardoor hij vaak in hetziekenhuis moest verblijven. Op zesjarigeleeftijd was de ziekte hem bijnafataal en werd hij maandenlang gehospitaliseerd.De artsen en verpleegkundigendie hem verzorgden inspireerdenhem, en hij besloot geneeskunde testuderen. Hij was al van jongs af aangeïnteresseerd in wetenschappen enwas bijzonder opgewonden bij hetvooruitzicht op de lancering van deRussische Sputnik.In 1965 startte Gunther von Hagenszijn medische studies aan de Universiteitvan Jena. Zijn originele ideeën enextraverte persoonlijkheid kregen zelfsaandacht in academische verslagenvan de universiteit.De professoren hadden het over zijncharisma en verbeelding. Ze besprakenzijn ongebruikelijke praktijken, maarconstateerden dat zijn innoverendewerkwijzen altijd in het belang warenvan de patiënt en de rest van de studentengemeenschap.Tijdens zijn universitaire opleidingbegon Gunther von Hagens te twijfelenaan het communisme en het socialisme– de politieke leerstellingen vandie tijd – en nam hij deel aan studentenprotesten.In januari 1969 werdhij opgepakt toen hij probeerde omde grens over te steken, naar Oostenrijken de vrijheid. Na een hele reeksgebeurtenissen werd Gunther von Hagensop 23-jarige leeftijd gearresteerd,naar Oost-Duitsland gestuurd en tweejaar opgesloten in de gevangenis.‘Toen ze mij de eerste keer arresteerden,had een vriendelijke bewaker medelijdenmet mij en liet hij een raamopenstaan zodat ik kon ontsnappen. Ikaarzelde en maakte geen gebruik vande gelegenheid. Door dit onlogischegedrag werd ik twee jaar opgesloten.Maar ik heb er veel van geleerd wanneerzich een mooie kans aanbiedt,moet je haar grijpen; anders heb je ermisschien je hele leven lang spijt van’,vertelt Dr. von Hagens.Nadat West-Duitsland hem in 1970vrijkocht, schreef Gunther von Hagenszich in aan de Universiteit van Lübeckom er zijn studie geneeskunde af temaken.In 1977 vond dr. von Hagens plastinatieuit, een baanbrekende techniekvoor het bewaren van preparaten diegebruikt wordt voor de BODY WORLDStentoonstellingen.Hij vroeg octrooiaan op het procédé en besteedde dedaaropvolgende zes jaar al zijn energieaan zijn uitvinding.Wist je dit al?Dr. Gunther von Hagensvond de plastina tie uitin 1977.Uiteindelijk richtte dr. von Hagens eeneigen bedrijf op om zijn kennis en apparatuurte delen met medische scholenen instellingen overal ter wereldDe producten die hij aanbiedt, helpentoekomstige artsen bij hun opleiding endragen bij aan de algemene ontwikkelingen vooruitgang van de wetenschap.In 1992 huwde Dr. Gunther von Hagensmet Dr. Angelina Whalley, een arts dieactief is als zijn manager en als ontwerpervan de BODY WORLDS-tentoonstellingen.Dr. von Hagens heeft driekinderen: Rurik, Bera en Tona.Al meer dan 25 miljoen mensen in Europa,Azië en Noord-Amerika hebbende BODY WORLDS-tentoonstellingenbezocht.BODY WORLDS leertip!Zoek een nieuwsbericht over gezondheid. Lees, kijk of luisternaar het verhaal en vat in één paragraaf de belangrijksteinformatie uit het verhaal samen. Beschrijf daarna in eentweede paragraaf hoe deze informatie jou of iemand uit jouwkennissenkring zou kunnen beïnvloeden.6

Het zenuwstelselDe boodschapper en de baasHet zenuwstelsel is het lichaamssysteemdat onze bewegingen, gedachtenen emoties door het hele lichaamaanstuurt. Zonder zenuwstelsel zoudenwe niet functioneren!Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen:het centraal zenuwstelsel en hetperifere zenuwstelsel.Het centraal zenuwstelsel omvat dehersenen en het ruggenmerg. Samenmet de zenuwen zorgen deze beideelementen ervoor dat er berichten heenen weer gaan tussen de hersenen ende rest van het lichaam.De hersenen zijn de baas en bestaanuit vijf delen: de grote hersenen, dekleine hersenen, de hersenstam, dehypofyse en de hypothalamus.De grote hersenen vormen het grootstedeel en controleren de gedachten, despraak en de willekeurige spieren, dusde spieren die we kunnen aansturen.Wist je dit al?Het zenuwstelsel transporteertberichten van dehersenen naar andere delenvan het lichaam aan eensnelheid van meer dan 160kilometer per uur.Verder gebruiken we onze grotehersenen ook wanneer we op schoolhard nadenken en wanneer we ietsmoeten herinneren.De kleine hersenen zijn veel kleinerdan de grote hersenen, maar daaromniet minder belangrijk. Ze controlerenhet evenwicht, de beweging en decoördinatie. Zonder onze kleinehersenen zouden we niet rechtopkunnen blijven staan!De hersenstam verbindt de rest vande hersenen met het ruggenmerg. Ditgedeelte staat in voor de belangrijkstezaken die je in leven houden, zoalsde ademhaling, de bloeddruk ende spijsvertering. In tegens-tellingtot de grote hersenen stuurt dehersenstam de gladde spierenaan, met andere woordende spieren die werkenzonder dat we onsdaarvan bewust zijn,bijvoorbeeld het harten de maag.De kleine hypofyse staat borg voor deproductie en de afgifte van hormonenaan het lichaam. Deze zorgen ervoordat we groeien en veranderen.En tot slot is er nog de hypothalamus,die onze lichaamstemperatuur, onzeemoties en ook het honger- en dorstgevoelregelt.De hersenen hebben heel wat taken,maar ze moeten daarbij geholpenworden door de zenuwen en ook doorhet ruggenmerg. Alles wat wij doen kanalleen maar omdat hersenen, zenuwenen ruggenmerg samenwerken.Het zenuwstelsel telt vele miljoenenneuronen, die microscopische cellenzijn. Wanneer je iets doet, sturen deneuronen een bericht naar de hersenen.Het perifere zenuwstelsel bestaatuit de zenuwen en neuronen die hetcentraal zenuwstelsel verlaten om deledematen en organen van het lichaamte laten functioneren. Hier wordt allesaangesloten.Als je de volgende keer een proefwerkmaakt, een glas water drinkt, lacht ofook maar iets anders doet, is dat dankzijje zenuwstelsel. Je zou in feite nu aldankjewel kunnen zeggen, want hetheeft je net geholpen om deze tekst telezen!BODY WORLDS leertip!Het zenuwstelsel voert berichten naar de hersenen die ervoorzorgen dat onze vijf zintuigen werken: het gevoel, de smaak,het gehoor, het zicht en de reukzin. Bestudeer deze vijfzintuigen door voor elk ervan één van je favoriete activiteitente beschrijven. Zo kan je zeggen dat je graag naar klassiekemuziek luistert, omdat het je helpt om je te concentreren.Dit heeft dan te maken met het gehoor.9

Het ademhalingsstelselZuurstof in, kooldioxide uitSamen met andere lichaamssystemenzorgen de organen van het ademhalingsstelselervoor dat de cellen vanons lichaam de nodige zuurstof krijgenom te leven.Bij het inademen zetten de spierenvan je borstkas uit. Het middenrifdaalt en creëert een lagere luchtdrukin de longen dan erbuiten. Hierdoorstroomt lucht via de neus of mondnaar binnen.De inkomende lucht passeert langsde slokdarm, ook wel de ‘slokdarm’genoemd, en wordt vochtig naarmatehij dieper de luchtpijp instroomt naarde longen. Zodra de lucht in de longenstroomt, zetten de longen opnieuw uit.In de longen stroomt de lucht viabuisjes, die we bronchiën noemen, innog kleinere buisjes, de bronchioli, diesteeds dunner worden tot ze de alveolenof longblaasjes bereiken, kleinezakjes met ongeveer de grootte vaneen zandkorrel.We weten allemaal dat roken ongezondis voor de longen en kan leiden tot dedood. Een van de redenen hiervoor isdat roken ervoor zorgt dat bepaaldekleine structuren, de trilhaartjes, nietlanger werken. De bewegende trilhaartjesin de longen zorgen ervoordat schadelijke deeltjes uit de longenverwijderd worden. Door te roken wordenze inactief of zelfs beschadigd. Enkunnen de schadelijke deeltjes in delongen achterblijven.Een ander schadelijk gevolg van rokenis dat de chemicaliën uit de sigarettenzich opstapelen in de longen, waardoorde delicate alveolen dikker worden engaan zwellen, zodat ze niet langer opeen correcte manier zuurstof en kooldioxidekunnen uitwisselen met hetbloed. Dit leidt tot longemfyseem.Wist je dit al?De linkerlong is iets kleinerdan de rechterlong omplaats te laten voor hethart.Even nadenkenDe kooldioxide die wij afgeven, wordtopgenomen door de planten die dekooldioxide gebruiken om opnieuw debenodigde zuurstof voor ons te creëren.Wij daarentegen nemen zuurstofop en vormen deze om tot kooldioxide,wat de planten nodig hebben. Ditnoemen we een symbiotische relatie,die goed is voor de beide organismen.Denk eens na over andere manierenwaarop de mens in symbiose werktmet de natuur.Via de wanden van de alveolen komtde zuurstof uit de ingeademde luchtterecht in het bloed dat langs dealveolen stroomt. Het bloed neemt diezuurstof op en geeft vervolgens kooldioxideaf aan de alveolen.De cellen van ons lichaam hebbenzuurstof nodig om te kunnen leven,terwijl kooldioxide het afval is van deactiviteiten van de cellen. De rodebloedcellen zijn de kleine werkers diehet zuurstof naar de cellen brengen,en het kooldioxide op hun weg terugmeenemen.BODY WORLDS leertip!Dankzij een gezond ademhalingsstelsel kunnen we een actiefleven leiden. Roken creëert problemen voor de ademhaling.Noem vijf redenen om niet te roken.10

Het cardiovasculair stelselDe grote pomp van het lichaamAfbeeldingen van het hart worden vaakgebruikt als symbool voor romantiek ofliefde. Maar eigenlijk – en dat is veelbelangrijker – is het hart het centraleorgaan van ons cardiovasculair stelsel.Bovendien ziet het er niet echt uit alsde vele afbeeldingen die we zien metValentijn.Cardio betekent hart, en ons cardiovasculairstelsel is essentieel om teoverleven.Soms gebruikt men ook de term‘vatenstelsel’ voor het cardiovasculairstelsel omdat het zorgt voor de circulatievan het bloed in het lichaam.Het omvat het hart, een gespierdpompsysteem, en een gesloten vaatstelselbestaande uit de slagaders, deaders en de haarvaten.Wist je dit al?In elk levensstadium is hethart ongeveer zo groot alsde vuist die we kunnenmaken door dan onze handte sluiten.Het cardiovasculair stelsel speelt eenessentiële rol, want het zorgt ervoordat het bloed continu en gecontroleerddoor de duizenden kilometersaan microscopische haarvaten blijftstromen zodat het elk weefsel en elkecel in ons lichaam bereikt.De overleving van de mens is afhankelijkvan de bloedcirculatie naar deorganen, de weefsels en de cellen vanhet lichaam.Door de slagaders stroomt zuurstofrijkbloed weg van het hart, terwijl deaders het zuurstofarme bloed terugvoerennaar het hart. Via het hart ende longen krijgt het bloed vers zuurstoftoegevoegd, dat vervolgens aan derest van het lichaam geleverd wordt.Twintig belangrijke slagaders doorkruisenhet lichaamsweefsel. Daarnavertakken ze zich in kleinerevaten die we kleine slagadersnoemen. Deze vertakkenzich verder in de haarvaten,waarvan de meestedunner zijn dan eenhaarsprietje, en sommige zelfs zo dundat er slechts één bloedcel tegelijkdoor kan.Zodra het bloed in de haarvaten zuurstofen voedingsstoffen afgeleverdheeft, neemt het kooldioxide en andereafvalstoffen op. Dan stroomt het terugvia bredere vaten die we venulae ofadertjes noemen. Uiteindelijk vormenal deze venulae samen de aders diehet bloed terugvoeren naar het hart omzuurstof op te nemen.Als we alle vaten van dit netwerk aanelkaar zouden koppelen, zouden zeongeveer 97.000 kilometer lang zijn,meer dan voldoende om tweemaal deaarde rond te gaan!Aangezien alle lichaamsweefsels eenberoep doen op het cardiovasculairstelsel verschijnt dit al snel bij ontwikkelendeembryo’s, namelijk in devierde week na de bevruchting. En langvóór enig ander essentieel orgaanstelselbegint het al te werken.BODY WORLDS leertip!Het cardiovasculair stelsel is gevoelig en kan door heel watzaken getroffen worden. Vet en cholesterol, bijvoorbeeldkunnen de bloedstroom in het lichaam vertragen of zelfsblokkeren. We krijgen vet en cholesterol binnen via onzevoeding, vandaar dat men ons aanspoort om zo weinig mogelijkvetrijke voeding te eten. Som tien vetrijke voedingsmiddelenop, en tien gezondere opties. Bijvoorbeeld: donuts zijnvetrijk, toast is een alternatief.11

Het spijsverteringsstelselVoeding omzetten in energieHet spijsverteringsstelsel in ons lichaamzet voeding die wij opnemen om inenergie die wij nodig hebben om televen.Het duurt een tijdje vooraleer onzevoeding het spijsverteringsstelsel helemaalheeft doorlopen. Het begint in demond waar onze tanden het voedsel inkleinere stukjes vermalen en trekken.Het voedsel wordt vervolgens vochtigen zacht door ons speeksel, en dekoolhydraten beginnen op te lossen.Zodra het voedsel een natte brij is,wordt het via de spierwerking in dekeel geduwd, en verder in de slokdarmdie naar de maag leidt.Wist je dit al?Dagelijks wordt in demond ruim een halve literspeeksel geproduceerd,alsook ongeveer zeven literspijsverteringssappen.Zodra het voedsel in de maag terechtkomt,wordt het gemengd en verder afgebrokendoor de maagzuren. De maagbeschermt zichzelf tegen deze zurendoor een slijmlaag af te scheiden diede binnenkant van de maag bekleedt.Sommige elementen zoals water ensuikers kunnen vanuit de maag rechtstreeksin de bloedstroom opgenomenworden.De elementen die verder verteerd moetenworden, moeten nog een aantalstappen doorlopen. Wanneer de maaghet voedsel tot een vloeistof heeftomgevormd, stroomt het via een klepin de dunne darm.Deze heeft een grote oppervlakteomdat er villi in zitten. Villi zijn heelkleine structuren die eruitzien als korteuitstekende haartjes. Via de wandenvan deze villi komen de voedingsstoffenuit de voeding terecht in de bloedstroom.Deze voert de voedingsstoffennaar de cellen die ze nodig hebben omte leven.Zodra alle nuttige voedingsstoffen uitde voeding in de dunne darm gehaaldzijn, gaan de onbruikbare delen doornaar de dikke of de karteldarm.In de dikke darm wordt het water uithet afval gehaald dat vervolgens hardwordt en verandert in fecaliën. Dezeverlaten het lichaam wanneer je naarhet toilet gaat.Helpers voor de spijsverteringDe alvleesklier, de lever en de galblaaszijn enkele organen die belangrijk zijnvoor het spijsverteringsstelsel. De alvleesklierproduceert enzymen die helpenom de eiwitten, vetten en koolhydratente verteren. De lever produceertde gal, die helpt bij de opname vanvet en opgeslagen wordt in de galblaastot we ze nodig hebben. De enzymenen de gal komen in de dunne darmterecht via kanaaltjes. Een interessantfeit is dat we de galblaas eigenlijk nietnodig hebben. Als ze verwijderd is,stroomt de gal gewoon rechtstreeks inde dunne darm om haar werk te doen.BODY WORLDS leertip!Het spijsverteringsstelsel breekt voedsel af en voorziet hetlichaam op die manier van energie. Wat zou je eten als jeenergie nodig hebt om te sporten of voor een actievevrijetijdsbesteding?Som vijf voedingsmiddelen op waarvan je denkt dat zegoede bronnen van energie zijn. Combineer ze dan en zoekdeze voedingsmiddelen op. Waren het allemaal gezondekeuzes?12

Kunst in de wetenschapDe schoonheid van het lichaamDe plastinaten uit de BODY WORLDStentoonstellingleren ons heel watover de wetenschap en de anatomievan het menselijke lichaam. Verderleren ze ons ook veel over de vormen de schoonheid van het menselijkelichaam.De studie van de anatomie heeft altijdeen belangrijk deel uitgemaakt van dekunstopleiding. Kunstenaars die wetenhoe het menselijk lichaam in elkaar ziten hoe de spieren werken, zullen demensen in hun schilderijen, beeldhouwwerkenen andere kunstvormenbeter kunnen weergeven.Deze kennis is belangrijk, ook al kiestde kunstenaar ervoor om de menselijkevorm eerder abstract dan realistischweer te geven.Bij de plastinaten uit de BODYWORLDS-tentoonstelling heeft Gunthervon Hagens zijn menselijke figurenzodanig gepositioneerd dat ze latenzien hoe het lichaam in elkaar zit enhoe het bepaalde taken uitvoert. Verderheeft hij ze voorgesteld op manierendie de verschillende stelsels in hetlichaam benadrukken.Zo is er een groepsplastinaat, “Debloedvatenfamilie” genaamd, die demenselijke vorm weergeeft aan dehand van het bloedvatennetwerk.De wetenschappelijke keuzes die hijgemaakt heeft, maken de bezoekers opeen vernieuwende manier duidelijk hoehet lichaam werkt. En tegelijkertijdmaakt hij ook duidelijk hoe mooi devormen en stelsels van het menselijkelichaam zijn.Aan de hand van de verschillendetentoonstellingsstukken leren de bezoekersheel wat over de wetenschapen de biologie van de anatomie. Terwijlze ook kennismaken met de artistiekekwaliteiten van de anatomie.Hierdoor is deze tentoonstelling interessantvoor alle studenten, en nietenkel voor studenten uit de wetenschappelijkerichtingen.Denken als een kunstenaarNet als Gunther von Hagens houdenkunstenaars er soms van om zich teconcentreren op één aspect van eenfiguur. In de kunst gebeurt dit dooréén eigenschap van een persoon tebenadrukken, of door het onderwerpvanuit een ongebruikelijke hoek of eenongewoon perspectief te laten zien.Verken dit idee door te denken aaniemand uit je familie. Denk na overhoe die persoon is, of wat je bij hem ofhaar bewondert. Bedenk dan waaropje je zou concentreren als je dezepersoon in een kunstwerk zou gieten.Maak een schets van je kunstwerk enleg je ideeën uit aan de klas.Foto’s als kunstAan fotografen voor dagbladen wordtvaak gevraagd om van de mensenuit het nieuws een fotoportret temaken. Deze portretten zouden vaakbeschouwd kunnen worden als fotografischekunstwerkjes. Blader enkeledagen lang door de nieuwsrubriekenvan de krant en knip foto’s uit waaropmensen geportretteerd staan. Neem defoto eruit die je het mooiste vindt enleg aan de klas uit waarom hij in jouwogen doeltreffend of artistiek is. Plaktot slot een titel bij de foto die je aanje klasgenoten toelicht.SportanatomieCoaches moeten weten hoe ze defysieke vaardigheden en talenten vanhun spelers moeten beoordelen. Dezetalenten steunen vaak op de anatomie.Kies een atleet die je bewondert. Denkdan aan de verschillende lichaamsstelselsdie we in deze gids besproken hebben.Beschrijf welke stelsels het meestbijdragen tot het succes van de atleet.BODY WORLDS leertip!Begrijpen hoe het lichaam werkt, is in heel wat beroepenbelangrijk. Denk na over wat je later zou willen doen, en legin een zin of in een korte paragraaf uit welk aspect van deanatomie belangrijk is in die baan en waarom.13

www.bodyworlds.nlInstitut für Plastination