Vrijheid van onderwijs - VOS/ABB

Vrijheid van onderwijsLedenpeiling van 9 t/m 27 februari 2012

AanleidingIn maart 2012 geeft de Onderwijsraad een advies over de vrijheid van onderwijs dat mogelijk zalleiden tot wijzigingen in het onderwijsbestel. In aanloop naar het rapport van de Onderwijsraadhebben wij de mening van onze leden gevraagd. Moet er iets veranderen? Zijn er voldoende keuzesvoor ouders? Deze en meer vragen hebben we via de ledenpeiling voorgelegd.ResponsDe peiling is opengesteld op donderdag 9 februari 2012 en kon worden ingevuld tot en met 27 februari2012. In totaal hebben 150 schoolleiders uit bijna alle sectoren de peiling ingevuld. Ongeveertweederde is werkzaam in het primair onderwijs, een kwart in het voortgezet onderwijs.Rapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 2 van 10

VragenVraag 1: Vanuit de politiek zijn er initiatieven om aspecten van de vrijheid vanonderwijs in te perken. Hoe belangrijk zijn voor u de volgende aspecten van devrijheid van onderwijs die mogelijk beperkt zullen worden:Vraag 1.1: De vrijheid om personeelsleden aante nemen die goed passen bij de identiteit vande school.Vraag 1.2: De vrijheid om personeelsledente ontslaan omdat ze niet meerpassen bij de identiteit van de school.90%80%70%82%50%45%40%41%46%60%50%40%30%20%10%0%3%16%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijk0%Weetniet/geenmening35%30%25%20%15%10%5%0%9%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijk5%Weetniet/geenmeningVraag 1.3: De vrijheid om leerlingen af te wijzenomdat ze niet passen bij de identiteit van deschool.Vraag 1.4: De mogelijkheid voor oudersom met door de gemeente bekostigdleerling-vervoer te kiezen voor een school.45%40%39%50%45%45%35%30%25%20%15%31%25%40%35%30%25%20%15%31%20%10%5%6%10%5%4%0%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijkWeetniet/geenmening0%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijkWeetniet/geenmeningRapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 3 van 10

Vraag 1.5: De mogelijkheid om zelf deonderwijsinhoud te bepalen.Vraag 1.6: De gelijke bekostiging tussenopenbaar en bijzonder onderwijs.70%66%90%86%60%80%50%70%60%40%50%30%30%40%20%10%0%3%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijk1%Weetniet/geenmening30%20%10%0%3%11%Onbelangrijk Belangrijk Heel ergbelangrijk1%Weetniet/geenmeningHet valt op dat een grote meerderheid van de respondenten juist veel waarde hecht aan de meesteaspecten van de vrijheid van onderwijs waar vanuit de politiek regelmatig kritiek op is. Dat geldt metname voor de vrijheid om personeelsleden aan te nemen die passen bij de identiteit van de school, devrijheid om personeelsleden te ontslaan als ze niet meer passen bij de identiteit van de school, demogelijkheid om de onderwijsinhoud zelf te bepalen, en de gelijke bekostiging tussen het openbaar enbijzonder onderwijs. Minder grote percentages, maar toch meerderheden (respectievelijk 56% en 51%van de respondenten) vinden het belangrijk dat een school de vrijheid heeft om leerlingen af te wijzenomdat ze niet passen bij de identiteit van de school, en dat ouders de mogelijkheid hebben om metdoor de gemeente bekostigd leerlingvervoer te kiezen voor een school.Aannemen en afwijzen personeelBij de stelling over het aannemen van personeel wordt onder andere gewezen op de noodzaak vanhet ondersteunen van de identiteit om die ook echt uit te kunnen dragen, waarden moeten verinnerlijktzijn. Over het ontslaan van personeel wordt opgemerkt dat alleen disfunctioneren reden mag zijn voorontslag wanneer personeel eenmaal is aangenomen. Zonder te geloven kan iemand nog wel hetchristelijk karakter van een school uitdragen, geeft een respondent aan.Afwijzen leerlingenHoewel een meerderheid van de respondenten aangeeft het (heel erg) belangrijk te vinden leerlingente mogen afwijzen als die niet passen bij de identiteit van de school, zijn er bij deze stelling vooralopmerkingen gemaakt door hen die dat juist onbelangrijk vinden. Die respondenten wijzen er onderandere op dat het geen optie is om leerlingen af te wijze, en dat het vooral belangrijk is dat oudersinstemmen met de grondslag.LeerlingvervoerHet door de gemeente bekostigd leerlingvervoer riep ook een aantal reacties op, waarbij er onderandere op wordt gewezen dat het voor ouders nu eenmaal financiële consequenties heeft om het kindnaar een school te sturen die past bij hun levensbeschouwelijke overtuiging; leerlingvervoer moet nietuitsluitend op kosten van de gemeenschapOnderwijsinhoud bepalenOver het zelf bepalen van de onderwijsinhoud wordt onder andere opgemerkt dat er ruimte moet zijnvoor een eigen koers, dat onderwijs vorming is en dat waardevrij onderwijs niet bestaat.Rapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 4 van 10

Vraag 2: Wat is voor u het belang van de vrijheid van onderwijs?Met een open antwoordmogelijkheid mochten de respondenten aangeven wat voor hen het belang isvan de vrijheid van onderwijs. In korte omschrijvingen worden de antwoorden hieronder samengevat.Het belang van de vrijheid van onderwijs is: de gelijke bekostiging, aansluiting bij opvoeding enthuissituatie, school en gezin op één lijn, veel aan de samenleving te bieden hebben, wortels die ertoe doen, eigen keuzes maken die passen bij normen en waarden, voorkomen van eenheidsworst,keuzemogelijkheid voor ouders, geen opgelegde identiteit, recht doen aan de contextgebondenontwikkeling van kinderen, recht doen aan verschillen in de maatschappij, veelkleurigheid, gezondeconcurrentie tussen scholen, profilering van scholen, op school ontmoet je vrienden uit dezelfdeomgeving, zelf kiezen wat toegevoegde waarde is van het te geven onderwijs, waardevrij onderwijsbestaat niet, interesse wekken voor een gedachtegoed, uitdragen van de Bijbels boodschap, kinderenin contact brengen met de liefde van Christus.Vraag 3: Vindt u het nodig dat er iets wijzigt aan de wettelijke vrijheid vanonderwijs?90%80%78%70%60%50%40%30%20%22%10%0%Niet nodigWel nodigHet is niet nodig dat er iets wijzigt aan de wettelijke vrijheid van onderwijs, dat zegt 78% van derespondenten. 22% vindt dat er wel iets moet wijzigen. De respondenten die wijzingen aan dewettelijke vrijheid niet nodig vinden wijzen er onder andere op dat:-de huidige wetgeving al voldoende mogelijkheden biedt om aan te sluiten bij de wensen van ouders;-het bijzonder onderwijs goed presteert;-het huidige stelsel goed functioneert;-wetten niet veranderd moeten worden op basis van incidenten;-er wel gezocht moet worden naar antwoorden op hedendaagse vragen;-wijziging de bijl aan de wortel van de onderwijsvrijheid is.Respondenten die wijzigingen wel nodig vinden wijzen er onder andere op dat:-De vervoersregelingen hoge kosten hebben-Artikel 23 niet meer van deze tijd is-Er meer ruimte moet komen voor samenwerkingsscholen-Er een einde moet komen aan het verzuilde onderwijssysteem-Ook niet-levensbeschouwelijke redenen mogen reden zijn voor oprichting nieuwe schoolRapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 5 van 10

Vraag 4: Bij de vrijheid van onderwijs wordt door sommigen kritischekanttekeningen geplaatst. In hoeverre bent u het eens met de volgendestellingen?Vraag 4.1: Er zijn teveel beperkingen om eennieuwe school te stichten.60%54%50%40%90%80%70%60%Vraag 4.2: Door inhoudelijk steeds meervoor te schrijven beperkt de overheidde vrijheid van inrichting.84%30%29%50%40%20%18%30%10%0%Eens Oneens Geen mening/weetniet20%10%0%14%3%Eens Oneens Geen mening/weetnietVraag 4.3: Het scholenaanbod sluit niet meergoed aan bij de voorkeuren van ouders.Vraag 4.4: De vrijheid van onderwijsleidt tot teveel kleine scholen.90%80%80%77%70%69%70%60%50%40%30%60%50%40%30%24%20%15%20%10%8%10%8%0%Eens Oneens Geenmening/weet niet0%Eens Oneens Geen mening/weetnietRapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 6 van 10

Vraag 4.5: De vrijheid van onderwijs kost desamenleving te veel geld (o.a. leerlingvervoer,instandhouden kleine scholen).70%64%60%50%80%70%60%Vraag 4.6: Er is over het algemeen teweinig verschil meer tussen openbareopenbare en bijzondere scholen.73%40%50%40%30%26%30%20%10%10%20%10%20%7%0%Eens Oneens Geenmening/weet niet0%Eens Oneens Geen mening/weetnietVraag 4.7: De vrijheid van onderwijs werktsegregatie tussen autochtoon en allochtoonin de hand.90%80%78%70%60%50%40%30%20%15%10%7%0%Eens Oneens Geen mening/weetnietDe kritische kanttekeningen die soms geplaatst worden bij de vrijheid van onderwijs worden geen vanallen door een meerderheid van de respondenten gedeeld. 54% vindt niet dat er teveel beperkingenzijn om een nieuwe school te stichten, 77% is het er mee oneens dat het scholenaanbod niet meergoed aansluit bij de voorkeuren van de ouders, 69% vindt niet dat de vrijheid van onderwijs leidt totteveel kleine scholen, 64% vindt niet dat de vrijheid van onderwijs de samenleving te veel geld kost,73% vindt niet dat er over het algemeen te weinig verschil meer is tussen openbare en bijzonderescholen en 78% vindt niet dat de vrijheid van onderwijs segregatie tussen autochtoon en allochtoon inde hand werkt.Bij de stellingen wordt onder andere gewezen op de volgende punten:Rapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 7 van 10

De hoeveelheid mensen die lid is van een kerk zegt niet noodzakelijk iets over de behoefteaan onderwijs vanuit levensbeschouwelijk perspectief.Verschillende respondenten geven in de toelichting aan dat er legitieme redenen zijn ommaatregelen te nemen die voorkomen dat er teveel kleine scholen ontstaan.De stelling dat de vrijheid van onderwijs de samenleving te veel geld kost roept de nodigreacties op. Daarin wordt onder andere gewezen op de rol van demografische krimp, de hogekosten van kleine scholen, hoge kosten van leerlingvervoer, en dat de keuze voor eensysteem nu eenmaal financiële consequenties heeft.Diverse respondenten vinden dat er inderdaad christelijke scholen zijn die onvoldoendeherkenbaar zijn, andere geven juist aan dat het christelijk onderwijs wel degelijk staat vooreen eigen identiteit.De stelling dat de vrijheid van onderwijs segregatie in de hand werkt wordt in de toelichtingendoor diverse respondenten ontkracht, bijvoorbeeld met cijfers die de stelling tegenspreken.Vraag 5: Moet de positie van het openbaar onderwijs volgens u gewijzigdworden?Vraag 5.1: De eerste school in een nieuwbouwwijk moet automatisch een openbare school zijn.100%90%92%100%90%Vraag 5.2: Als door krimp slechts éénSchool in een dorp overblijft, zou ditautomatisch een openbare school moetenzijn.91%80%80%70%70%60%60%50%50%40%40%30%30%20%20%10%0%6%2%Eens Oneens Weet niet/geenmening10%0%7%2%Eens Oneens Weet niet/geenmeningRapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 8 van 10

Vraag 5.3: Gemeenten zouden verplicht moetenworden om het bestuur van openbare scholenop afstand te plaatsen.80%50%70% 67%45%40%60%35%50%30%Vraag 5.4: Openbare scholen zoudenallemaal bijzondere scholenmoeten worden.46%44%40%25%30%20%20%17% 16%15%10%10%10%5%0%Eens Oneens Weet niet/geenmening0%Eens Oneens Weet niet/geenmeningVraag 5.5: Aan de positie van het openbaaronderwijs hoeft niets gewijzigd te worden.50%45%43%40%38%35%30%25%20%18%15%10%5%0%Eens Oneens Weet niet/geenmeningHet openbaar en bijzonder onderwijs worden gelijk gefinancierd. Het openbaar onderwijs viel altijdonder bevoegd gezag van de gemeentelijke overheid. Alle openbare scholen zijn openbaartoegankelijk. Hoe denken de respondenten over de positie van het openbaar onderwijs? 92% is hetoneens met de stelling dat de eerste school in een nieuwe wijk automatisch een openbare schoolmoet zijn; 91% is het er mee oneens dat de laatste school in een dorp een openbare school zoumoeten zijn; 67% is het er mee eens dat gemeenten verplicht moeten worden het bestuur vanopenbare scholen op afstand te plaatsen. Over de vraag of openbare scholen allemaal bijzondermoeten worden zijn de respondenten verdeeld: 44% eens, 46% niet eens (en de overige 10% heeftgeen mening). Al met al is 43% van de respondenten het oneens met de stelling dat er aan de positievan het openbaar onderwijs niets gewijzigd moet worden, 38% is het er mee eens.Over de positie van het openbaar onderwijs wordt door respondenten onder andere opgemerkt dat:-openbare scholen ook een eigen identiteit hebben-alle openbare scholen los van de gemeenten moeten komen te staanRapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 9 van 10

Huidige erkende richtingen behouden.Richtingbegrip verruimen naar pedagogischerichtingen.Richtingbegrip helemaal los laten.Weet niet/geen mening-openbare scholen steeds meer ‘bijzonder’ worden-het openbaar onderwijs door de directe verbinding met de gemeente soms een sterkere positie heeft-de laatste school van een dorp een open toelatingsbeleid moet hanterenVraag 6: Het bijzonder onderwijs kent scholen op erkendelevensbeschouwelijke en algemeen bijzondere grondslag. Mogelijk zal deOnderwijsraad adviseren dit 'richtingbegrip' verder te verruimen naarpedagogische richting, of helemaal los te laten. Wat heeft uw voorkeur?60%50%48%40%30%30%20%16%10%7%0%Voldoen de huidige erkende richtingen op basis waarvan scholen opgericht mogen worden? Ja, zegt48% van de respondenten. Zij vinden dat de huidige erkende richtingen behouden moeten blijven.30% vindt dat het richtingbegrip met pedagogische richting verruimd zou moeten worden, en 16% isvan mening dat het richtingbegrip helemaal moet worden losgelaten.Bij de keuzemogelijkheid ‘Huidige erkende richtingen behouden’ wordt door respondenten onderandere opgemerkt dat pedagogische richtingen al passen binnen de categorie algemeen bijzonder.Voorstanders van het uitbreiden van het richtingbegrip met pedagogische richtingen geven onderandere aan dat een pedagogische richting ook heel fundamenteel kan zijn; uitvoerbaarheid is mogelijklastig.De respondenten die het richtingbegrip willen loslaten geven onder andere aan dat er voor alle ouderseen mogelijkheid moet zijn om een school te stichten als men aan kwaliteit, legitimatie en regelsvoldoet.Rapportage ledenpeiling Besturenraad – vrijheid van onderwijs 10 van 10