St. Agnetendag weder op dezelve stede, bragt het vergif, daer zy ...

St. Agnetendag weder op dezelve stede, bragt hetvergif, daer zy den Bisschop mede van kant moestenhelpen, en gaf het aan deeze booswigten te zamenmet 26 Beyersche guldens tot een handgift, dat Janvan den Sand ontfing. Dit stuk is door Gods bestieringeaen den dag gekomen, dezelve Dienaers zyn byde kop gevat, en wierd het Vergif en geld by hen gevonden:Na dat zy dit alles als vooren bekend haddenvoor den Bisschop Sweder, Heer Jan van Culenburg,het Gerigt van Culenburg, en der Steden Raedvan Arnhem, Zutven, Nymegen, Gorinchem, Asperen*Leerdam en Vyanen, zyn zy binnen Culenburg gevierendeelt.Dit alles verhaelt Sweer in zyne Originesby Ant. Mattheus uitgegeven, welke Mattheus opde kant stelt, dat zy eerst onthoofd, en daer na invier quartieren gehouwen zyn.Den 18den May van 't Jaer 1427. heeft BisschopSweder aen de Poirters van Culenburg de Tolvryheidin het Sticht aen beide zyde van den Yssel vernieuwten daer van een open brief gegeeven.Ao. 1428- den 23. Febr. is Culenburg byna in dennagt overrompelt, dog wonderlyk verlost vanmoord, brand en plondering, 't welk toeging alsvolgt. Rudolf van Diepholt, wien dit godloos stuk,om Bisschop Sweder te vergeeven, mislukt was,zogt op eene andere wyze zich te wreeken, de Stadte overrompelen, en den Bisschop in zyne handente krygen. Hy zend, Jan van Bueren Proost vanAken en St. Marie t'Utrecht (en volgens Sweder Origines)ook den Heer van Bueren, midsgadersveelevan de Hoeksche Partye en veel krygsvolk omtrentzamen vyftien hondert mannen sterk, welke desnagts aen de Oostzyde van de Stad, daer het Schooldoe was en nog is, een brugge over de graft wierpenen de Stads muer beklommen: De Proost quam

met 40 man binnen: Tot een Teken voor de geene,die nog buiten waren, staeken zy de Trompet:De Borgers onraet verneemende quamen voorden dag, terwyl de Vyanden, die binnen waren,naer de Poort spoeden om die te openen voor degeene, die buiten waren, onderwege vier ongewapendeBorgers dood slaende. Intusschen de Borgery,in de wapenen gekoomen en zamen gerotzynde, bood wakker tegenstand, en kregen denProost met agtien man van de zyne omtrent de vierhoeken gevangen, die zy aenstonds nederveldenbehalve den Proost, dien een schandelyker, smaedelykeren smertelyker dood beschoren was, wantonder de Wyven geraekt, wierd hy na de OudeVismarkt getrokken, en aldaer op een der Visbankengeworpen en aen mooten gekapt. De plaetsdaer dit geschiede, was tusschen de Vier Hoekenvan de Markt, en NB. by tyde van Henrik van Cuikin den Jaere 1605. nog te zien en in weezen. Byoverlevering of oude aentekening heeft men, datde Proost wierd getrokken uit een Rioel digte byde Slotspoort, in welke hy uit groote vrees, enom zyn leven, waer het mogelyk te behouden, gekropenwas. Ter gedagtenis wierd een Hoofd vansteen, ruwelyk gehouwen, aen de binnen zyde vande Slotspoort naer de straet ziende in de muer gemetselt,verbeeldende het hooft van deezen voorvegter,en is aldaer als nog te zien: De overigevan deeze gezellen, die in de Stad waren zyn 'tontkoomen, en die buiten waren stelden 't op eenloopen, en dus wierd Culenburg en de goede Ingezetenenvan deezen verderfelyken aenslag bevryd.Zweer van Culenburg meld de naemen van eenige,die van wederzyde gebleven zyn, als aen de zydeder Borgery; De Schoolmeester, Cantart die Cuper,

Gerrit van Voorn en Geert Jansoon: van de anderezyde; De Proost van Aken, des Heeren Broedervan Bueren, Dirk Buy s Clarenburg, Willem GerritLauwens zoon, Sander Zuermond mit veele Doodenen Gevangens. Uit een brief van Zweder Bisschopte Utrecht blykt, dat Aert of Arend van Culenburgonder de eerste zwaer gequetst was.'t Is aenmerkelyk dat alle de Historie Schryverszwygen: De rede zal mogelyk weezen, omdathy zoo een groot Personagie was; Een GeestelykPersoon, een mededinger naer het UtrechtscheBisdom, Proost van Aken en van St. Marient'Utrecht, en dan nog van Hoog Adelyken afkomstuit het Alouwde Geslagte van Bueren gesproten,vermaegschapt by Huwelyken aen het Puikdes Adels, en Broeder van Willem den regeerendenHeer; Dat Sweer het verzwygt, zulks kanweezen, omdat Gerrit de Tweede was getrouwt metElizabeth van Bueren, eene Bloedverwante, ja eigeNicht van deezen Jan.Omme egter de waerheid van deeze gebeurteniste staven, zal ik hier bybrengen, 't geen Henrikvan Cuik, een Culenburger, Bisschop van Roermond,een zeer geleerd Man, daer van Schryft.Het is by geschrift nagelaeten (zegt hy) en 'tslaet in de jaerboeken van Culenburg aengetekcnt, datJAN VAN BUEREN Proost van Aken en St. Marias Kerkete Utrecht, ten tyde als Sweder van Culenburg totBisschop van Utrecht was verkooren, met den Gravevan Diepholt en met meer andere Oproermakers denBisschop Sweder uit zynen Bisschops stoel heeft willenstoten. Als zy daer geen kans toe hadden, hebben zyonze Stad Culenburg, op vermoeden, dat Zweder heimelykdaer uit met hulpbenden gesterkt wierd, gaen be-

oorlogen: Na dat zy dan eenige Krygsbenden verzamelt,en aen dien kant, daer het Parochieschool staet,eene brugge over de graf t geworpen hadden, hebben zyde Stad in 't midden van den nagt aengetast en bemagtigt;Dog de Burgers de wapenen aenstonds aengeschotenhebbende, en de voornoemde Brugge, niet zonderschein van mirakel, afgeworpen en gebroken zynde,zyn de Vyandlyke Benden t'eenemael verdreeven en verslaegen.De Proost die de aenvoerder van den toelegwas, wierd alleen gevangen, en na de Oude Vismarkt,daer de plaets (NB.) van zyne Doodstraffe nog gezienword (te weeten 1605.) gebragt: Daer hebbendeBurgers, 200 mannen als vrouwen, hem in den BurgerlykenOploop op de Vischbanken geleit, en van Lidtot Lid aen moot en gekapt: Zedert is'er op St. EmerentianasDag ( op welker feest de gemelde zegen bevogtenwas) eene plegtige en Jaerlyksche Dankzeggingeingestelt, dewelke tot onzen tyd toe geviert is.De plegtige Dankzegginge bestond hier in, datmen Jaerlyks op den Dag van St. Emerentiana hetH. Sacrament in processie omdroeg, Misse deede,verdienende alle Mannen en Vrouwen, die deezeplegtigheit bygewoont hadden, veertig dagen aflaet.Zoo een schandelyk en droevig uiteinde had Janvan Bueren, een regte woelwater, die in den Jaere1421, Brussel meenende met zyne Complicen teoverrompelen, in den nagt aldaer met Hondert envyftig schildboortige mannen gevangen wierd genomen:Die zedert mededinger na het UtrechtscheBisdom is geweest, en in den Jaere 1427. een aenslaghad op Tyel, welke mislukte; Die deGelderschedorpen bovengenoemd aen kooien hielp leggen:Die de vlamme in deAbdyevan Marienweertaanstak, en, daer hy een Geestelyke was en verpligt

zulk een Heiligdom te beveiligen, niet ontzienheeft een medewerker, ja voorganger te weezenvan die geene, die geen plaetse toegeweid aenGodt ontzagen.Die nu gereed was om moord en brand te stigten,komt zoo te pas als vooren staet: Sweder vanCulenburg heeft ten deezen opzigte een Versje bygebragt:Te Culenburcb binnen mueren,Sloech Jan in den winter Buren.Doet een af in't getalGhy vint den datum al.Hoe dit moet getelt worden, laet ik een anderraeden: beter is het te verstaen, 't geen by het onbesuisdvolk een spreekwoord is gebleeven, om ditbuitengewoon voorval niet te vergeeten, en mogelykop de baen, by de vreugde op St. Emerentiana's Dag, is gekoomen, wanneer men vrolykzynde heeft geroepen:Godt dank! D e Prooft van Aken op de Vischbank/Wy moeten hier dit byvoegen, dat BisschopSweder dien nagt gevallig by zyn Broeder Heer Johanop het Kasteel was, en hoorende dat geroepen geschreeuw van Utrecht! Holland! Bueren! hetklinken der wapenen, het gekerm van vrouwen enweerlooze kinderen, meende, of dagt niet anders,dan dat de Stad ingenomen was, maer drie uerendaer nae vernam hy een andere Tael, en hoordede Burgersvan de Stads mueren aen die van hetKasteel toeroepen, dat de Vyanden door de Borgerenwaren verslagen of verdreeven: Dus quam

hy nevens zyn Broeder in haeste zeer blyde van hetKasteel in de Stad, en vonden aldaer de doode lykenop de straete leggende.Johan Heer van Culenburg gaf deezen volgendenBrief uit, waerdig om hierin te voegen.Wy, Johan Heer van Culenburg, Ter Lecke, TenWeerde ende te Ackooye doen Cond allen Luyden metdesen openen brive, dat wy hebben aengesien ende aensiendi genade onses Liven Heere Gods, die Hy van Synegrondelose Barmhertigheyd aen ons ende onse Borgerenbewyst heeft op Sinte Emerentias dag der H. Jongvrouwe,want inder nagt Johan van Buren Proost totAken en te Sinte Marien t'Utrecht met den syne haddenbruggen gemaekt over die Grafte onser alder Stadt, die sybeklommen en deden Trompetten slaen met groote gerufte,also dat Wy en onse Borgeren in grote vrese en angstewaren, des so heeft de Almagtige God onse Borgersmet den sweerde verslagen en verdreven, so dat Wy onseWy God nimmermeer ten vollen geloven of gedanken enkonnen, ende om dat wy deser hoger Victorie God nietondankbaer wesen willen, so hebben wy ter eeren Godts,syner liver Moeder, der H. Jongvrouwe Sinte Barbarenonser Kerke Patrona, ende in der eere der S. JongvrouweSinte Emerentiana gegeven ende geven onsenliven Collegio ende onsen Kerke een Olden VrankrykschenSchild des Jaers uyt onse gemale tot Culenborg, die eenehelfte uyt de molen binnen der muren van der OudeStad, ende d'ander helfte uyt onsen molen ende gemalein der Nyer Stad, te betalen Jaerliks ende alle Jaer opden H. Kersavond in duslikken voirwairden, dat onseRentmeefter naer luyd der voorsz. schuld sal doen gevenof geven den Camelaer en Kerkmeester als voirschrevenende den Camelaer ende Kerkmeester sullen doen bakken

nu armata per Oppidanos nostros intus & extus essugati,sic nos una cum fratre nostro de dicto Castro descendentesipfum Oppidum intravimus, eosdem Cives laetioresinvenimus, dictum Praepositum cum suis complicibusViris Armorum in numero 18 in dicta platea Quadrivialijacentes interfectos: Et quid melius dicere poeteramus,nisi Dominus custodierit Civitatem frustravigilat, qui custodit eam: Et mortui inpace requiescantO Dies felix! multo celebris & jucunda, in qua Deusper maximam suam misericordiam Oppidum Culenborgensemper malam Custodiam nocturnam perditum &ipsius populum sic oppressum ab hujus modi hostibus tammirabiliter liberavit, de qua liberatione non sufficimusnostro Redemtori condignas referre Gratiarum actiones,& ut tanta divinae gratiae Memoria cum gratitudine"hominum perhonoretur, desiderantesque Populum CulemlurgensemDomino Deo reddere gratum & acceptum,& ad devotam petitionem Domini nostri Germani, &Domini Arnaldi de Culemborg Canonici TrajectensisFratris noftri Charissimi, etiam in Aggressu dictoruminimicorum Letaliter vulnerati, & venerabilium DominorumDecani & Capituli Ecclesiae Sanctae BarbaraeVirginis & Oppidi Culenborgensis, & praesertim adLaudem & Gloriam Omnipotentis Dei, suae matrisMariaee Virginis Benedictae, ac in honorem Sanctae BarbaraeVirginis, statuimus & in perpetuum ordinamus,ut dicta Dies Sanctae Emerentianae Virginis & MartyrisSacramentum Eucharistiae cum omni Solemnitate& Devotione, sicut in Die Corporis Christi sieri consuevitinibi deportetur & singulae Horae Canonicae & Missae de Sancto Spiritu solemniter celebrentur, &ut omnes& singuli utriusque sexus homines ad devotionemmagis excitentur, & ut inde Divinae Gratiae reddanturaptiores, omnibus & singulis Christo Fidelibus indictaEcclesia Sanctae Barbarae in matitunis vel quali-

us horarum Canonicarum Diei ante Meridiem, vel qulSummae Missae, vel Processioni hujus modi interfuerunt.de Omnipotentis Dei Misericordia & auctoritate BeatorumPetri & Pauli Apostolorum ejus, ac Sancti MartiniConfessoris 40 Dies indulgentiarum indulgemus &c.datum indicto Oppido de Culenburg: anno Domini MillesimoCCCC mo vicesimo octavo, vicesima tertia Die Feruarii.Dat 'er, behalve de dooden, verscheidene gevangenegeweest zyn is zeker, want men in de Stadsrekening van den Jaere 1428. vind, dat de Stad gekregenheeft van de doode en gevangens Luiden harnassen,die met den Proost ingeklommen waren ZestigArnoldus Guldens 6½ Tuyn, en dat daer van aende Kerk gegeven is de Tiende Penning: Men vindook in die zelve rekening, dat 'er Bussen van Ny-Wiegen en Tyel gekomen zyn, en verder allerley voorraetopgedaen is: Noch in dezelve, dat gegevenis voor de doode te havenen, te kleden en die kuilete greven Twe Beyerfche Guldens en aen denPape 4 Tuyn ; en zyn vermoedelyk de Doode inden Hoek agter de Kerk, Schuyns tegen over denPapenhoek en het Parochie School, nu genaemthet Elendige Kerkhof, gedompelt.In den Jaere 1429. is de Vrede getroffen tusschenFilips Hartog van Borgondie, Grave van Holland,Arent van Egmond Hartog van Gelre aen deeene, en den Postulaet Rudolf van Diepholt aen deandere zyde, voorbehoudens Bisschop Sweders rechten actie, Heda bladz. 286.Heer Johan van Culenburg was in deezen vreedemede begrepen: Ter zelver tyd wierd ook de Hartogvan Gelre versoent met Willem Heer van Bueren,en terwyl de eerstgenoemde aenhield, dat deHeer van Culenburg de Buerensche gevangens zou-