Arbeidsmarkt Quick Scan 2009 - Port of Rotterdam

Arbeidsmarkt HICCorporate StrategyQuickscan 2008Jaap LuikenaarNatalie Backx Jan 2009

Opdracht Feiten, cijfers en trends inzichtelijk maken Speelveld in kaart brengen Knelpunten arbeidsmarkt destilleren Rol en taken HbR vaststellen Prioriteiten formuleren

Kader binnen HbRBedrijfsplan 2006-2011; KPI indirect vestigingsklimaat (CS);Programma indirect vestigingsklimaat in de maak (CS):Relatie haven – regio, leefkwaliteit stad,voorzieningenniveau,werkklimaat haven, onderwijs en arbeidsmarkt, ov.Het gaat om de zachte (randvoor) waarden van een havengebieddie mede de kwaliteit van het vestigingsklimaat bepalen.Besluitvorming over onderwijsbeleid zal binnenkort volgen.

Aanleiding van project Bedrijfsplan 2006-2011; aanbod arbeid crucialevestigingsplaatsfactor Klanttevredenheidsonderzoek Signalen uit media Rapporten/ onderzoeken / statistieken Gesprekken bedrijven, intermediairs,onderwijsinstellingen, studenten

Direct belang HbR inarbeidsmarktproblematiek‣ HbR is geen partij op de havenarbeidsmarkt,‣ Is niet primair verantwoordelijk,‣ heeft beperkte invloed,‣ maar heeft wél een direct belang!‣ want mismatch kwantitatief en kwalitatief > hoge kosten‣ Cruciale vestigingsplaatsfactor > zonder goedemensen, geen sterke haven!

VervangingenUitbreiding= grote behoeftearbeidskrachten

Hypothese & vraagstellingHypothese:Er is een structureel tekort aan personeel in de havendoor vergrijzing en uitbreidingsvraagVraagstelling:Welke rol wil HbR spelen om dit vraagstuk mede op telossen?

BronnenlijstEcorys, Monitor Maritieme Arbeidsmarkt 2006, 2007, 2008, I.o.v.min. van Verkeer & Waterstaat / Nederland Maritiem LandEcorys, Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam, 2007, i.o.v.KMR, Deltalinqs, HbR RWS, Project Concurrentiepositie Nederlandse Zeehavens –determinanten voor de concurrentiepositie; resultaten van detoetsing.Euro RSCG Bikker, Klanttevredenheidsonderzoek 2007, i.o.v. HbR HbR, Bedrijfsplan 2006-2011bureau Louter/SEOR, Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid,i.o.v. CWS, CWI, 2008Brace, Werkt Maasvlakte 2?, 2007, Iov Deltalinqs, HbR, KMR

Bronnenlijst (vervolg)Commissie Bakker, Naar een toekomst die werkt, Iov ministerieSociale Zaken en Werkgelegenheid, 2008Rekenkamer Rotterdam, Zonder Diploma geen relaxed werk,2008, CWI, Webwerving en een baan zoeken via Internet Louter, Werkgelegenheidsmonitor voorjaar 2008Gemeente Rotterdam, OntwikkelingsbedrijfSEOR, Anders investeren in onderwijs: economische effectenvan talentlekken in de regio Rotterdam, 2008, iov EDBREcorys, Techniek Barometer Rijnmond, 2007, Iov KMRRebel Group, ‘Economische betekenis van nederlandsezeehaven, havenmonitor 2006’, iov Nationale HavenraadColo, Barometer stageplaatsen en leerbanenmarkt regioRotterdam, peiling september 2008Google, kranten, vakbladen, collega’s,…

TrendsVanaf jaren ’80 afname werkgelegenheid met ca 2% pj Vanaf millennium stabilisatie tot 2007Echter in HbR beheergebied een lichte stijging inwerkgelegenheid afgelopen jaren2008: verwachting lichte stijging werkgelegenheid (krappearbeidsmarkt)? Cijfers volgen. Verwachting 2009: lichte daling (ruimere arbeidsmarkt >kredietcrisis)?Midden lange termijn: aantrekken economie: stijgingwerkgelegenheid (MV2)

Werkgelegenheid Maasvlakte 2Direkte werkgelegenheid bijvolledige ingebruiknameIndirekte werkgelegenheid(elders in NL en Rotterdam)6.000 – 8000 personen8.000 – 12.000 personen‘Tijdelijke’ werkgelegenheidi.v.m. aanleg (2008 - 2030)Fase 1 (2008-2013) ca. 1600arbeidsplaatsen p.j.Fase 2 (2013-2030) ca. 3300arbeidsplaatsen p.j.Bron: PMV2NB: prognose direct is wat aan de hoge kant geschat en prognose indirectwat aan de lage kant geschat

Woonplaats werknemers tenopzichte van hicten noordenten zuidenrestWerknemers komen vooral ten zuiden van hethavengebied vandaan

Opleidingsniveau HICHIC: 50% Middelbaar, 30% basis/laag,20% Hoog/WO

Onderwijsprioriteiten HbRPositieve beeldvorming over HIC bij schoolgaande/studerende jongerenUitvoering van het Convenant MBO’sVerdere invulling RDM Campus/ Schools of Excellence Betere organisatie/structuur aansluiting havenonderwijs/arbeidsmarkt ->o.a. via EIC-PlusVerdere opzet/uitbouw Ideale Haven (HRo->Inholland)Onderwijs ook intern HbR gebruiken (lererende organisatie)Bij dit al: (V) MBO-student /docent krijgt prioriteit

SpeelveldWerkgevers (vraagkant)- Bedrijven in havengebiedPotentiële werknemers (aanbodkant)- Onderwijsinstellingen > scholieren/ studenten- Uitzendbureaus > werkzoekenden- CWI > werklozen- Werkende werkzoekenden / latent potentieelKaderstellend: OverheidIntermediairs (tussen vraag en aanbod)- Koepel- en branche organisaties, KMR, NML, Havenbedrijf,vakbonden, EICConsultants / commercieel

Bron: media > Alarmerendesignalen?Hans Maartense (Wintershall Noordzee): ‘Tekort aan specialistenis zo nijpend dat zijn onderneming (offshore) soms nieuweprojecten moet uitstellen’.Cees Jan Asselbergs (Deltalinqs): ‘Onbekendheid met de havenmaakt onbemind’.Denny Terlouw (STC): ‘Vrouwen merken dat ze in de haven ookcarrière kunnen maken’.Johan Baggerman (Fenex, expediteursorganisatie): ‘Werven,reclame, promotie. We grijpen alles aan om de interesse vanjongeren te wekken.’Hans Smits: ‘Een schreeuwend tekort aan hoger opgeleiden in dehaven, nee, dat zie ik eigenlijk niet.’Deltametaal: ‘Er zijn al bedrijven waar je tijdensmaandagochtendkoffie nog nauwelijks collega’s hebt om overFeijenoord te praten’

Vervolg signalenImtech: ‘Nemen alleen projecten aan, waar arbeidskrachten voorte krijgen zijn, vaak oost-duitsers’Hay-group: ‘Laaggeschoold technisch personeel dat begint metwerken verdient inmiddels een hoger salaris dan starters metuniversitair / hbo-diploma Loodgieter, timmerman of elektrotechnicus (22 j) verdient € 2.400euro bruto; een academicus € 2350CPB: ‘Verwachting dat volgend jaar het aantal werklozen weerzal stijgen als gevolg van economische crisis. Echter verschil metandere economische neergangen > effect van vergrijzing zetdoor.’Hans Smits neemt deel aan Taskforce Arbeidsmarkt Onderwijs(Rijksniveau)

Bron: media > samengevatZowel in NL als in de haven in alle sectoren tekorten; techniek,transport en logistiek.In de haven te kort aan: onderhouds- en varend personeel.Enorme hoeveelheid vacatures in de haven (zie groot aantalvacaturesites), vooral mbo-niveau, alle sectoren.Geboortecijfer daalt in heel EuropaTe veel schooluitval, te weinig instroom technische beroepen Hoge uitstroom 58+Weinig vrouwen in technische of maritieme beroepen

Bron: SegmentplannenMaritieme industrie constateert personeelskrapte / hoog loon en ‘teweinig ínvestering’ in eigen personeelGas & Power verwacht gelijkblijvend personeelsbestandOlie& raffinage verwacht geen uitbreiding; maar wel veel extrainhuur/uitbesteding van werkTankopslag zoekt oplossing problematiek in automatiseringContainers spreekt van ‘ongunstige arbeidskosten; zwakke produktiviteiten weinig flexibiliteit’Distributie noemt hoge arbeidskosten een bedreigingChemical & biobased spreekt ook over uitbesteding en tekortentechnisch personeel , dat bovendien ‘beperkte dieptekennis’ heeftBreakbulk noemt (als enige) iets positiefs: RO/RO personeel isbekwaamNB: de segmenten dekken niet hele hic werkgelegenheid: transport,zeevaart/binnenvaart, handel, zakelijke dienstverlening

Bron: Rapporten (selectie) Uit Ecorys (2007 en 2008): Jaarlijks 2000-3000 mensen nodig haven enindustrie, met name mbo niveau De helft van de totale personeelsbehoefte voorindustriële en logistieke beroepen is gediplomeerdeuitstroom uit het beroepsonderwijs; andere helft komtuit markt (concurrent) Bedrijven doen weinig aan diversiteitsbeleid Vervangingsvraag: 80% = vertrekker, 20% pensioen Verwachting dip in 2009, maar vanaf 2010aantrekkende arbeidsmarkt

Rapporten (vervolg) Uit Techniekbarometer Rijnmond ( 2007)* volop vraag naar personeel in technische sectoren* techniek belangrijk voor regionale economie (35 % werkt inhaven, bouw en industrie)* belangstelling béta/techniek op havo/vwo neemt toe* instroom in technische hbo-opleidingen wisselvallig (aantaldocenten daalt)* toename opleidingsniveau is nodig (mbo3/4 en hoger)

Rapporten (vervolg) Uit: Werkgelegenheidsmonitor R’dam (voorjaar 2008) Rotterdamse economie ontwikkelt zich krachtig aantal werklozen daalt sterk (4%), behalve delangdurige (>3 jr) krapte arbeidsmarkt neemt sterk toe (vooral industrieen bouw) tot 2020 sterke afname inwoners Rijnmond 15 -65 jr :participatiegraad daalt met 5 % (NL: 2 %!!)

Rapporten (vervolg)Uit: Werkt Maasvlakte 2? (Brace 2007)Meer automatisering, hogere productiviteit > minder werknemers.Werkgelegenheid in containersector neemt niet evenredig toemet het aantal containers. Werknemers moeten veelzijdiger enflexibeler worden.Steeds hoger opleidingsniveau vereist in de chemische industrie.Allerlei zaken centraal laten regelen, zorgt ook voor minderarbeidsplaatsen (ICT, vergunningen, security).Verwachting 2035: 10.000 direct en 20.000 indirect.NB HbR trekt deze getallen in twijfel, te hoog geschat.

Bron: gesprekkenKTO Bedrijven- Aanbod laag & hoog geschoolden is te laag.− Hoge loonkosten geen reden voor bedrijven om weg te gaan.- Bereikbaarheid naar eigen bedrijf geen probleem.- OV kan beter. Veelal ‘geen mening’.Bedrijven- Zijn zelf actief bezig met onderwijsinstellingen- Maken gebruik van alle mogelijke wervingsmiddelen: vacaturesites,uitzendbureaus, beurzen, vakbladen, kranten, ….- Zoeken zelf naar vervoersoplossingen- Maar bieden traditionele arbeidsvoorwaardenUitzendbureaus; vacature sitesAannemers− Halen hun personeel internationaal− Huisvestingsproblemen

Samenvatting bronnenIn alle sectoren in de haven komen bedrijven moeilijk aan gekwalificeerdpersoneel (even als elders in NL).Met name behoefte personeel technisch (maintenance), maritiem,transport en logistiek op MBO-niveau.Bedrijven zijn zeer actief aan het werven met alle mogelijke middelenBedrijven bieden boven gemiddeld goede arbeidsvoorwaardenDe visvijver met arbeidspotentieel is te klein;onjuist gekwalificeerd aanbod (onbalans tussen vraag en aanbod)te weinig diversiteitte weinig geboortenOnbekendheid met werken in de haven / imago probleemGrote concurrentie met andere sectoren (stedelijke dienstverlening)Onduidelijke rol HbR

Vraagtekens bij conclusies bronnenVooral korte termijn feiten, geen prognoses, veel onderbuikCijferbronnen zijn te divers; sectorbelang speelt grote rol ofbestuurlijke begrenzing, andere scope dan hicEr is geen overall beeld van het hele havengebiedWat in de haven speelt, is in heel NL een probleem en alle havens‘Piep’ geluiden typisch voor hoog-conjunctuur. Is er daadwerkelijk eenstructureel probleem? Want,LT: Ook effect automatisering, participatiegraad vrouwen,productiviteitstijging > heft tekort deels opArbeidsmarkt hic is niet beperkt tot R’dam of regio rijnmond, maar isinternationaalIs de haven al duurder aan het worden door schaarste op dearbeidsmarkt? (volgens KTO gaan bedrijven daarom niet weg).Mismatch is mondiaal probleem.Al jaren weinig arbeidsonrust; CAO’s zijn goedHbR heeft behoefte aan maatwerk voor eigen beheersgebied

Oplossingen uit bronnen Studenten werven voor maritieme, logistieke,technische opleidingen Diversiteitsbeleid (vrouwen, werknemers buitenlandseafkomst) Stimulering werken na 58 (cie Bakker) Omscholing werkzoekenden, dropouts (regio R’dam) Imago / PR campagne

Visvijver en visvoer: rolverdeling‣ Oplossingen bronnen zijn gericht op het vergroten van devisvijver (aanbodkant)> hier richten de meeste partijen zich op‣ Minder gericht om het visvoer te verbeteren:‣ Arbeidsvoorwaarden, verhoudingen en –omstandigheden,(opleiding intern, werkplek, moderne arbeidsvoorwaarden,locatie) > rol bedrijfsleven‣ Aantrekkelijk werkgebied (bereikbaarheid,voorzieningenniveau /restaurants/groen ed) > rol HbR enandere overheden

Helderheid rol HbR: invloeduitoefenen in 4 taken1. Monitoren arbeidsmarkt totale havengebied (LTgedreven)2. Investeren in haven als aantrekkelijkewerkomgeving (bereikbaarheid, voorzieningen)3. Deelname in besturen of ondersteunen vanprojecten (mankracht en / of financieel)4. Lobby bij verantwoordelijke partijen voor goederandvoorwaarden (onderwijs, voorzieningen stad)

4 taken uitgewerkt in deelprojecten1. Monitoren havenarbeidsmarktOpzetten werkgelegenheidsmonitor mbv BeverVolgen van onderzoek/monitoring arbeidsmarkt: vbArbeidsmarktverkenning Ecorys, RotterdamsewerkgelegenheidsmonitorVolgen van trends (publicaties derden) & netwerkenSignaleren bij onze klantenLT prognoses werkgelegenheid HIC / mainportvisie EZ

4 taken uitgewerkt indeelprojecten (vervolg)2. HbR investeert in haven als aantrekkelijke werkomgeving/vestigingsklimaat havenVoorzieningenniveau haven (restaurants, recreatieplekken)Beeldkwaliteit uitvoeringsprogramma (groen, licht,bestrating, kunst in de haven)Bereikbaarheid (Verkeersonderneming)

4 taken uitgewerkt indeelprojecten (vervolg)3. Deelname in besturen of ondersteunen vanprojectenBesturen van instituten: KMR, EIC, Deltalinqs, TOA, EDBR,..Uitvoering acties onderwijsnotitie: MBO-convenant, lectoraatIdeale haven, RDM, stage bemiddeling etc.etcPilot projecten: vrouwen in de haven, Revit (werken/lerenschoolverlaters)Evenementen/ beurzen: WHD-arbeidsmarktplein, Euroskills, …Imago / PR campagne: Rondetafel met communicatie - en HRmedewerkers van bedrijven,Haven Experience, Futureland MV2………

4 taken uitgewerkt indeelprojecten (vervolg)4. Lobby bij verantwoordelijke partijen voor goede randvoorwaarden/vestigingsklimaat:Verbeteren woon-, leef en leerklimaat Rotterdam + regioSpecifiek voor huisvesting en bereikbaarheid MV2-werkers enhuisvesting internationale werknemersVerbeteren OV bereikbaarheid (weg en water)Pleidooi voor een WorldPortCity, zonder sterke stad geen sterkehaven.

Antwoord op hypotheseArbeidsmarkttekorten wel of niet structureel, toch Continue aandacht voor de arbeidsmarkt HIC; Ongeacht conjuncturele situatie; Lange termijn gedreven (regeren is vooruitzien)Rol HbR HbR is direct belanghebbende; HbR heeft intermediaire rol; HbR wil focussen op 4 taken.

Acties 2009De 4 taken worden in een aantal concrete acties voor de komende jarenvertaald:Opzetten werkgelegenheidsmonitor (CS/HR)Koppeling rol aan segmentplannen/accountmanagers HbR (CS/PIM/CBL)LT prognoses segmenten doorvertalen in werkgelegenheid (CS/PIM/CBL)Uitvoering acties onderwijsnotitie (CS)Starten imago / PR campagne haven als werkgever(CCS/CS/Gem.R’dam/Deltalinqs)Investeren in aantrekkelijk werkomgeving > beter voorzieningenniveau inde haven (restaurants, recreatieplekken) / ook: beeldkwaliteit (HE/HO)Lobby voor verbeteren woon-, leef- en leerklimaat Rotterdam + regio;specifiek huisvesting MV2-werkers (CS/PMV2/PA/Gem.R’dam)Lobby voor verbeteren OV (weg en water), mede in relatie met MV2>PMV2/CS/PA/Gem.R’dam

Verdere procedure Uitwerken prioriteiten in een Projectplan Arbeidsmarkt 2009Communicatie: Intern (tbv commitment afdelingen, koppeling segmenten / -plannen, CCS, PMV2)Extern (tbv verbetering uitslag KTO, RvC, gemeente R’dam,EZ, …)Agenderen SBOH