Milieubeleid - Oapen

nisaties en individuen) ieder hun eigen rol hebben l. Deze driedeling beschrijftde primaire processen waarmee het keuzegedrag van de maatschappelijkeactoren kan worden gestuurd. Ook de gedragsveranderingen die noodzakelijkzijn om milieudoelstellingen te bereiken, kunnen tot stand komen via iedervan deze drie mechanismen.Bevel (of dwang) is een eenzijdige relatie, waarin de ene participant de anderezijn wil oplegt, bijvoorbeeld met een wet of een staking. Dunsactie is een tweezijdigmechanisme waarbij de met sancties afdwingbare prestaties en contraprestatiescontractueel worden uitgewisseld. Overleg en overreding is eveneenstweezijdig, maar hierbij is het resultaat niet in rechte afdwingbaar; er is hooguitsprake van 'sociale dwang'. Overleg en overreding kunnen in de plaatstreden van een bevelsstructuur (opvoeding; voorlichting; tripartite overleg),vooraf gaan aan transactie (idem) danwel op zichzelf staan (vrijwillige loonmatiging;zelfregulering). De drie ordeningsmechanismen zijn complementair,onderling substitueerbaar en bruikbaar in relaties binnen de overheid, departiculiere sector en daartussen. In dit advies wordt de driedeling gebruiktom de interventiemogelijkheden van de overheid te beschrijven.Het transactie- of marktmechanisme prevaleert in de ordening van de particulieresector, maar wordt ook gebezigd door de overheid, bijvoorbeeld in haar rolals werkgever op de arbeidsmarkt en bij de distributie van getarifeerde overheidsdiensten.l'kansacties worden uitgedrukt in prijzen en hoeveelheden.Zolang hoeveelheden en de bijbehorende bevoegdheden en eigendoms- ofgebruiksrechten ondubbelzinnig vast staan, zijn prijzen een relatief efficientordeningsmechanisme in het maatschappelijk verkeer. Het privaatrechtelijkesysteem van eigendoms- en gebruiksrechten functioneert daarbij als uitsluitings-en sanctiemechanisme ('geen geld, geen Zwitsers'/'boter bij de vis'l'verboden toegang'). Omdat prijzen informatie bundelen over schaarste enconcurrentieverhoudingen aan de aanbodzijde en behoeften en koopkracht aande vraagzijde, maakt het marktmechanisme niet alleen transacties mogelijk,maar verschaft het tevens inzicht in de toegevoegde waarde van de produktieen in het bedrijfsresultaat. De grote betekenis van het marktmechanisme voorhet maatschappelijk verkeer is niet alleen gelegen in deze relatief lage informatie-en transactiekosten, maar ook in het feit dat het transactiemodelgrotendeels op zelfhandhaving berust. Met de prijs als 'verborgen halid' wordtde maatschappelijke ordening naar het niveau van de individuele actorengedecentraliseerd en kan de staat zich beperken tot zijn nachtwakersfunctie enzijn overige elementaire taken in de voorzieningensfeer.De markt kan als transactiemechanisme evenwel ook tekort schieten. Dit doetzich voor wanneer (1) prijzen niet de onderliggende schaarsteverhoudingenweerspiegelen, (2) hoeveelheden en de bijbehorende bevoegdheden edof eigendoms-en gebruiksrechten niet adequaat zijn benoemd danwel(3) de inkomensverdelingals inzet of uitkomst van het marktproces maatschappelijk nietaanvaardbaar wordt geacht. Als deelmarkten ontbreken of onvolkomenhedenvertonen, kan individuele actie gemeten aan collectief omschreven doeleindenniet effectief zijn 2. De erkenning van dit marktfalen heeft er in de loop vandeze eeuw aanvankelijk toe geleid dat de gemengde economie als ordeningsstelselin de richting van meer directe en financiele overheidsinterventies(voorschriften, belastinghefling en inkomensoverdrachten) is verschoven.'1 Ch.E. Lindblom. Politics ond Markets; New York. Basic Books. 1977.'1 Aldus Adam Smith die. in tegenstelling tot wat veelal gedacht wordt, de rol van de stat niet tot rechtshandhaving beperkt zag.Hij begreep daaronder eveneens: 'the duty of erecting and maintaining certain public works and certain public institutions, whichit can never be for the interest of any individual, or small number of individuals, to erect and maintain; because the profit couldnever repay the expense to any individual or small number of individuals, though it may frequently do much more than repay it toa great society', Wealth of Nations. Vol. II, blz. 185. Zie ook F. Hahn, Missing Markets and the Theory ofwelfore Economics; 1992.WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REGERINGSBELEID