Verklaring bij de stadsplattegronden Er zijn van de ... - theobakker.net

Verklaring bij de stadsplattegrondenVerklaring bij de stadsplattegrondenEr zijn van de Amsterdam tot in de 16 e eeuw geen betrouwbareafbeeldingen, laat staan plattegronden. Alles wat je kuntvinden zijn historiserende tekeningen met hypothetische afbeeldingen.De bijgaande afbeeldingen dienen dan ook metdie wetenschap bekeken te worden.Om de lokaties te verduidelijken zal ik de huidige topografischenamen gebruiken.Amsterdam in 1304Het stadje telt ongeveer 1000inwoners en concentreertzich aan de kades langs deAmstel. Aan de oostzijdeongeveer van Lange Niezeltot de Lombardstegen en aande westzijde van Kolksteegtot St.Luciën- en Duifsteeg.De grenzen van de stad liggenoverwegend aan reedsbestaande watertjes en er zijnal rondom wallen met palissadering(sciltraminge) aanwezig.Door koop of pacht hadden boeren de ontgonnen polderwestwaarts in gebruik genomen. Aan die zijde, eerst aan enlater noordelijk van de Nieuwezijdskolk, stond ook de enigekorenmolen die de stad bediende en de graaf van Hollandtoebehoorde. Die molen was de naamgever voor deze buurtbenoorden de dam in de Amstel: Windmolenzijde. De westgrensis in het charter van 1304 omschreven; het is de verlengingvan de Boerenwetering die via de Mandenmakersteeg opde Amstel spuit. Op drie plaatsen waren poorthekken te vinden:op de Nieuwendijk bij het spui van de wetering en op deKalverstraat bij de Duifsteeg. Aan de oostzijde was alleen eenhek aan de noordgrens; de zuidzijde kwam uit bij de ‘nesse’,een schiereiland en drasgebied dat geen verdere beveiligingnodig had.De kavels van de ontgonnen polder in ‘t westen werden al snelverder opgedeeld, waardoor ook bewoning ontstond langs padendie het weiland inliepen. Als je een kavelbreedte aanhoudtvan zo’n 115 meter zijn Spui, St.Luciën- en J. Roelensteeg,Paleis- en Gravenstraat en Dirk van Hasseltsteeg als voormalige,gedempte kavelsloten te herkennen. Alle tussenliggendestegen zijn uit paden ontstaan. Er was ook al snel buitendijksebebouwing, d.w.z. tussen Amsteloever en dijk. Bebouwingbuiten de dijk staat en valt met voldoende ophoging van hetland. Bij opgravingen worden dan ook terpjes van veenplaggengevonden; het ophogen zou eeuw in, eeuw uit doorgaan. Allehuizen waren van hout en niet onderheid. Als fundering werdenbrede, dikke planken gebruikt, al of niet op een bed vanelzentakken. De havenactiviteiten beperkten zich tot weerszijdenvan de dam en in het Damrak. Het plempen van de Amsteloeverswas nog niet begonnen. In de dam in de Amstel wasaanvankelijk alleen een spuisluis; wanneer dat een schutsluis isgeworden blijft duister.Er was nog geen kerk in de stad; het bouwbegin van de Oudekerk dateert waarschijnlijk van 1306 en de Nieuwe kerk vanrond 1400.1

Verklaring bij de stadsplattegrondenAmsterdam in 1342Op het moment dat Amsterdamstadsrechten krijgt is denoordgrens van de stad inhet noorden opgerukt naarde beide Armstegen en hetSpui en Grimburgwal in hetzuiden. De bebouwing naarwest en oost reikt nu tot deVoorburgwallen. Er zijn vijfbuurten te onderscheiden:aan de westzijde de Windmolenzijdeen bezuiden de Damde Bindwijck. Aan de oostzijde de Kerkbuurt (naar de Oudekerk), Gansoord (Nes tot Lombardstegen) en Grimmenesse(naar het bestaande watertje de Grim aan de zuidgrens).Behalve de goederenoverslag bij de dam heeft destad ook een marktfunctie gekregen.In de Kalverstraat werd de Bindwijckerpoortgebouwd, boven op de overkluisde Osjesslui, despui van de Boerenwetering.Amsterdam rond 1400Vanaf ongeveer 1380 zijn de Achterburgwallengegraven. Dat voegt een minimale strook bouwgrondtoe aan de stad. In de volgende decenniaraakt ook het ‘Begijneneiland’ bebouwd metSt. Luciënklooster en uitbreidingen van het Begijnenhofen het Sacramentsgasthuis.Aan de nieuwe zijde wordt dezeewering naar het IJ doorgravenen van een sluis voorzien,voor de oude zijde gebeurt datrond 1425.Amsterdam in 1482Met de bouw van de Nieuwekerk (bouwbegin na 1408)komen de aanduidingenOudezijds en Nieuwezijds inzwang. In het noorden is dezeedijk opnieuw en verdernaar ‘t noorden gelegd en gaat dan, inclusief de dijk tot deDam aan toe, Nieuwendijk heten. Als stadsgrens in het westenwas het Singel gegraven en van een wal voorzien. Deze Singelloopt helemaal door naar het zuiden om bij hetMuntplein op de Amstel uit te komen.De stad heeft nu een omvang bereikt waar toteind 16e eeuw niet meer aan gesleuteld zal worden.Op aandringen van Maximiliaan van Oostenrijk(als voogd voor de eerste Bourgondischelandsheer) begint in 1482 de ‘verstening’ vande omwalling. Het inwonertal van Amsterdamblijft wel gestaag toenemen maar behuizingvoor de nieuwe bewoners wordt in het algemeenbuiten de omwalling gebouwd: het zgn. ‘buitenbouwen’.2