Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstreken ...

Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstrekenNummer 2011 - 3

Blad en afdelingDe Natuurvriend is het mededelingenbladvan de Koninklijke NederlandseNatuurhistorische Vereniging (KNNV),Vereniging voor Veldbiologie, afdelingGouda en omstreken.Het blad verschijnt drie maal per jaar:in januari, mei en september.De KNNV afdeling maakt zich sterkvoor natuurstudie, natuurbehoud ennatuurbeheer in de Goudse regio.Activiteiten zijn onder meer excursies,lezingen en natuur-werkdagen.Er zijn vijf werkgroepen actief.Website: http://www.knnv.nl/goudaE-mail adres: gouda@knnv.nlContributieGewone leden: € 32,00Huisgenootleden (zonder Natuurvrienden Natura): € 16,00Bankrekening 3980717 t.n.v. KNNV afd.Gouda e.o. te Gouda.Opzeggen lidmaatschap: vóór1 november bij de ledenadministratie.Adreswijzigingen e.d. doorgeven aande ledenadministratie.Kopij volgende nummerKopij duidelijk getypt of per e-mail(zonder opmaak) voor resp. 15 april,15 augustus en 15 december zendenaan: Goof H.Overbeek, Beringlaan 122803 GA Gouda;e-mail: redactie@gouda.knnv.nlBestuurVoorzitter (waarnemend) en natuurhistorischsecretarisJan Uilenbroek, Klaverveld 172742 GH Waddinxveen. 0182-618037voorzitter@gouda.knnv.nln.h.secretaris@gouda.knnv.nlSecretarisAntoon v.d. Ark,Vijverlaan 72742 ZK Waddinxveen, 0182 613711secretaris@gouda.knnv.nlLedenadministratieSari Bestebreurtje, Lage Gouwe 1122801 LK Gouda, 0182-511736ledenadministratie@gouda.knnv.nlPenningmeesterEmka Kröschel, Jan Campertlaan 242741 AB Waddinxveen 018-616267penningmeester@gouda.knnv.nlAlgemeen bestuurslidRies van Vliet, Zoutmansweg 362811 ET Reeuwijk. 0182-392154riesvanvliet@hetnet.nlRedactie De NatuurvriendGoof H. Overbeek, Beringlaan 122803 GA Gouda. 0182-521680redactie@gouda.knnv.nlCoördinatoren WerkgroepenPlantenwerkgroepAafke ten Kate, Westhoef 762804SR Gouda 0182-537776veldbiologie-aafketenkate@hotmail.nlVlinderwerkgroepHuig Bouter, Begoniastraat 72821 TL Stolwijk. 0182-342236huig.bouter@caiway.nlVogelwerkgroepvacantWeidevogelwerkgroepRies van Vliet, Zoutmansweg 362811 ET Reeuwijk. 0182-392154riesvanvliet@hetnet.nlNatuurbeschermingswerkgroepHenk v.d. Weijden, Bodegraafsestraatweg91, 2805 GL Gouda, 0182-538446. henkvdweijden@12move.nlZoetwaterbiologieGerard Tijsseling, Von Suttnerstraat 482806 HE Gouda. 0182-526784g.i.tijsseling@kpnplanet.nlKNNV Afdeling Gouda e.o2

INHOUD1 Mededelingen bestuur 3Mededelingen, Ledenadministratie, KNNV 110 jaar2 Uit de Goudse Natuur 5Aalscholver kraakt meerkoetennest, NatuurboerderijHoeve Stein3 NIEUWS VAN DE WERKGROEPen 9Algemeen, Vogelwerkgroep, Plantenwerkgroep,Weidevogelwerkgroep4 OPROEP VOOR HULP BIJ BEHEER OEVERZWALUWENWAND 115 DE KNNV AFDeling GOUDA E.O. VOOR DE RECHTER 116 Verslag Van De excursie naar het “GroeneStrand” op Schiermonnikoog op 8 juni 2011 14Ontstaan, Excursie, Toekomst, Tot slot7 Boekbespreking: De Nederlandse boorvliegen 198 Het lelijkste natuurgebied van Natuurmonumenten 209 Verslag Slootexcursie in de Reeuwijkse Hout op27 augustus 2011 2110 Nacht van de Nacht 29 oktober 2011 2311 Activiteiten IVn 2312 ACTIVITEITENPROGRAMMA NAJAAR EN WINTER 2011-2012 25MEDEDELINGEN BESTUURHierbij een nieuwe Natuurvriend met informatie over juridische acties vande werkgroep Natuurbescherming. Over soortelijke acties van de werkgroepzal de afdeling middels een poster verslag doen tijdens het symposium“Van Waarnemen naar Natuurbeschermen” dat op 1 oktober tergelegenheid van het 110-jarig bestaan van de KNNV in Utrecht wordtgehouden.Het 110-jarig bestaan van de landelijke KNNV was voor het bestuur dereden het nieuwe lid, Tineke Moonen, in juni met een bloemetje te verrassen.Zij was namelijk het 110 e lid van de afdeling. Jarenlang heeft hetledental rond de honderd geschommeld. Dit jaar zien we echter een verrassendetoename. Inmiddels is het ledental zelfs toegenomen tot 115.De laatste toename was het gevolg van de bijzondere vleermuizen excursiein Waddinxveen (zie “Het lelijkste natuurgebied” verderop in ditnummer). Voor dit najaar hebben we weer een uitgebreid activiteitenprogrammageorganiseerd. Noteer nu vast de data in uw agenda.3DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

LedenadministratieNieuwe ledenTineke Moonen, Olivier van Noortlaan 9, 2803 ED Gouda; tel: 0182-394765 / 06-48464250, e-mail: tineke.moonen@gmail.comGeorge de Vries, Emmastraat 7, 2802 LA Gouda; tel: 06-10943978e-mail: georgedevries@kpnplanet.nlYvonne Morak, Leklaan 28, 2987 EK Rotterdam: 06-33771755e-mail: yvonnevanhet westende@hotmail.comJan en Wemke Aalbers, Oranjelaan 4, 2741 ER Waddinxveen:e-mail: janwemke@casema.nlhet bestuurHet honderdentiende lid werd met een bloemetje verrastKnnv afdeling Gouda e.o.4

KNNV 110 jaarDe KNNV bestaat dit jaar 110 jaar en de Vereniging voor Onderzoek Floraen Fauna 15 jaar. Om dat te vieren organiseren ze op 1 oktober 2011 hetcongres:Van waarnemen naar natuur beschermen, de natuur telt meeHet doel van dit congres is om vrijwillige waarnemers en actieve burgershandvatten te bieden om de bescherming van de natuur in hun eigenomgeving zelf op te pakken.Geen land ter wereld weet zo veel over zijn natuur als Nederland. Nogniet altijd leidt deze kennis tot een adequate bescherming van de natuur.We zullen op zoek moeten gaan naar betere toepassingen van al onzekennis over de natuur. Want als je tegenwoordig natuur en landschap wiltbeschermen, zul je dat zelf moeten doen!Op het congres zal Henk vd Weijden een korte presentatie houden overonze acties voor het behoud van het biotoop van de levensgemeenschapvan Krabbenscheer, Groene glazenmaker en Zwarte stern. De advocatedie ons in deze zaak helpt, houdt een lezing over te volgen procedures enwat je als vrijwilligersgroep kunt doen. In het laatste nummer van Naturakunt u hier al vast kennis van nemen. In dat nummer wordt ook aandachtbesteed aan een aantal andere onderwerpen die op het congres aan deorde komen.UIT DE GOUDSE NATUURAalscholver kraakt meerkoetennestAalscholvers worden in de stad steeds talrijker. Omdat ze onder water opvis jagen, beschikken ze niet zoals de meeste andere watervogels, overeen verenkleed dat lucht vast houdt en zo voor voldoende isolatie zorgt.Daarom moeten ze hun verenkleed regelmatig laten drogen. Bij voorkeurop een zonnige plek. Het vinden van een geschikte droogplek kan problemengeven, maar ook leiden tot vermakelijke situaties.Zo zagen we tijdens een wandeling over de “elzenkade” bij het heempadeen aalscholver zitten zonnen op een meerkoetennest. Nu zijn meerkoetentijdens de broedtijd altijd heel agressief naar andere dieren, dusgingen we er van uit dat het nest verlaten was. Maar wie schetst onzeverbazing toen we even later een paartje meerkoeten met halfwas jongaan zagen komen, heel voorzichtig, eigenlijk steels probeerden ze hetnest te benaderen, achter de rug van de aalscholver om. Deze hoefde5DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

alleen maar zijn kop om te draaien of de meerkoeten maakten zich uit devoeten, vol ontzag voor de haaksnavel van de aalscholver. Dit schouwspelherhaalde zich een aantal malen. De aalscholver bleef zitten en demeerkoeten bleven op eerbiedige afstand wachten tot de kraker eindelijkhun nest verliet.gonnie en Goof OverbeekAalscholver zonnend op meerkoetennest, foto: Gonnie OverbeekNatuurboerderij Hoeve SteijnDe polders tussen de Oukoopsedijk en de Wiericke maken deel uit van deecologische hoodstructuur en zijn aangewezen als Natura 2000-gebied.Deze polders zijn altijd in agrarisch beheer geweest. Na de ontginningwerd begonnen met roggeteelt, maar de rogge moest door de bodemdalingals gevolg van de ontwatering al snel plaats maken voor grasland enmelkveehouderij. Er is een mislukte poging tot vervening gedaan die dePut van Kruyt opleverde. De vervening werd zo onzorgvuldig gestart, datvoor de stabiliteit van de Prinsendijk langs de Wiericke gevreesd werd.Daarna is het gebied altijd in gebruik gebleven als hooiland en weidegebied.Op enkele bedrijven werd ook nog wat varkens gehouden.Knnv afdeling Gouda e.o.6

In het kader van de landinrichting werd een deel van het gebied aangekochtals reservaat. De meeste boerenbedrijven verdwenen door vertreknaar elders of gebrek aan opvolging. Toch zag een enkele boer nog perspectief.De familie de De Goeij onderzocht de kansen om landbouwen natuurbeheer te combineren in een bedrijf dat economisch rendabelis. In overleg met de provincie Zuid-Holland en in nauwe samenwerkingmet Staatsbosbeheer werd bereikt dat een deel van het beheer aan henwordt overgedragen. Hierdoor ontstaat ruimte voor schaalvergroting vanhet bestaande bedrijf in combinatie met een extensief beheer. Het is debedoeling dat op een biologisch melkveebedrijf van 200 ha 200 koeiengemolken zullen worden. Dit wordt dan gecombineerd met het beheervan dit deel van de EHS. Voor het zover is moeten er nog een aantalproblemen opgelost worden, zoals ten aanzien van de mest. Probleemhiermee is dat er voor dit type boerderij geen passend mestbeleid is.Middels de aanleg van een proefveld met een grote variatie zal ervaringmet het beheer worden opgedaan. Dit proefveld, waarvoor het inrichtingsplanis gemaakt door Watersnip advies, is vrijdag 23 september jl.officieel in gebruik genomen in aanwezigheid van een aantal officials zoalsde heren Bleeker, Weber en Kalden, resp. staatssecretaris voor landbouwen natuur, gedeputeerde voor groen en water in Zuid Holland endirecteur van Staatsbosbeheer.Het planten van dotters, foto: Goof Overbeek7DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

In zijn toespraak zei Bleeker dat hij onder de indruk was van het landschapen de aanpak van het beheer van een deel van de EHS door eenagrarisch bedrijf. Een pikant detail: de ontwikkeling van structuurrijkeoevervegetaties, waar Bleeker nu vol enthousiasme een proefveld vooropende, is enkele maanden geleden door hem geschrapt als doelstellingvoor het Natura 2000-gebied waar Oukoop deel van uit maakt.Het was een genoeglijke ochtend met mooi weer die werd besloten methet planten van enkele cultivars van de Gewone dotterbloem, in iedergeval van een variëteit die ook in september nog bloeit. Het is te hopendat in de rest van het gebied zorgvuldiger met de ontwikkeling van natuurwordt omgegaan.Omdat het hier gaat om de inrichting van een belangrijk deel van hetlandschap in onze omgeving, zal aan de inhoud van de inrichtingsplannenin een volgend nummer uitgebreider aandacht worden besteed.Goof OverbeekOp deze plek worden ligt het proefvlak voor de ontwikkeling van oevervegetaties.foto: Goof OverbeekKnnv afdeling Gouda e.o.8

NIEUWS VAN DE WERKGROEPENAlgemeenBehalve de excursies en lezingen die vermeld staan in het activiteitenprogrammain de Natuurvriend, worden er ook activiteiten georganiseerddoor de werkgroepen. Het vaststellen van de werkgroepsactiviteiten looptvaak niet synchroon met het verschijnen van de Natuurvriend, waardoorlang niet alle activiteiten opgenomen kunnen worden. Voor informatieover wat de werkgroepen ondernemen, dient u zich dan ook te wendentot de coördinatoren. Sommige, zoals de vogelwerkgroep, geven een eigennieuwsbrief uit. Ik denk dat hier de toekomst voor de Natuurvriendligt: een bundeling van onregelmatig verschijnende nieuwsbrieven, dieworden verstuurd als er aanleiding toe is.de redactie, GoofVogelwerkgroepToen bij het vertrek van Jaap Kaiser als werkgroepleider de vogelwerkgroepdreigde in te zakken, hebben we de vogelwerkgroep nieuw leveningeblazen door een aantal werkgroepexcursies te organiseren. Om deexcursies kort te houden vinden ze in de buurt van Gouda plaats. Zo zijnwe begin augustus naar de Groene Jonker geweest en zagen daar o.a.lepelaars en de Steltkluut. Deze soort wordt de laatste jaren vaker in Nederlandgezien.We hebben op dit moment een lijst van ongeveer 20 geïnteresseerden. Zijkrijgen een Nieuwsbrief met vogelexcursies. Aangezien deze Nieuwsbriefdigitaal wordt verstuurd hebben we nu de gelegenheid prachtige vogelfoto’sin kleur van Riet van Wichen en Nel Kempers mee te sturen. Als ugeïnteresseerd bent, geef u dan op aan Jan Uilenbroek (j.uilenbroek@hccnet.nl) en we zetten u op de verzendlijst.Jan UilenbroekPlantenwerkgroepDe plantencursus voor beginners 2011 is afgerond. Het inventariserenvan wilde planten één maal per maand in het ‘kilometerblok’bij Hogebrug is nog bezig tot in de maand september. Tot nu toe zijner 223 verschillende soorten gevonden. Tussendoor is de groepnog naar de Rhoonse grienden geweest, de Veerstalblokboezemen naar het rivier-eiland De Bol in de Lek, allemaal plaatsen waar weook andere planten tegenkomen dan in het inventarisatiegebied.9DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

Het winterprogramma maakt de groep in september. Mocht je een keermee willen, mail of bel voor tijd en plaats van vertrek. Contactpersoonplantenwerkgroep: Aafke ten Kate, e-mail: veldbiologie-aafketenkate@hotmail.nl, tel: 0182-53777WeidevogelwerkgroepIn 2011 was het vroege voorjaar erg droog. In de maanden mei en juniviel er veel regen, zodat er niet of nauwelijks kon worden gemaaid. Dit isniet gunstig voor de weide vogels *).Ten opzichte van 2010 hebben wij meer legsels gevonden. Vorig jaar warendit 116 legsels, maar in 2011 hebben wij 152 legsels gevonden (dus36 legsels meer). Vooral van de Kievit was het aantal legsels veel hoger.De predatie op onze bedrijven was dit jaar laag. Alarmerende weidevogels(Grutto en Tureluur) zijn geteld in mei, wat de beste tijd is, omdat demeeste vogels dan uitgebroed zijn en de grutto’s nog goed alarmeren.Als je het aantal alarmerende vogels vervolgens door twee deelt, krijg jehet aantal paren. Er zijn 6 - 8 alarmerende gruttoparen en 3-5 alarmerendetureluurparen geteld. De kuikens zijn niet te zien, maar aangenomenwordt dat er gemiddeld twee kuikens per paar zijn.Vorig jaar zijn strengere eisen gesteld voor vergoedingen voor de beschermingvan weidevogels. Voorheen werd algemeen aangenomen datuitgesteld maaien de oplossing voor het probleem van afnemende aantallenvan de Grutto zou zijn. Bij uitgesteld maaien is het gras echter vaakzo lang en dicht op elkaar gegroeid, dat er dan voor de kuikens geendoorkomen aan is. Er moet nu gezorgd worden voor meer variatie in debegroeiing van de graslandpercelen. Dus zorg voor halflang gras metkruiden, o.a. door voorweiden, d.w.z. tot 1 mei beweiding, en meer maatregelen.Hoewel het beschermen van kuikens steeds meer de aandachtkrijgt, blijft ook het beschermen van legsels nog steeds noodzakelijk.de weidevogelwerkgroep*) noot van de redactie: voor een echt goede weidevogelstand is, in tegenstellingtot de bewering van de weidevogelwerkgroep, maaien voor eind juni lang niet altijdbevorderlijk. Een voorwaarde is dan wel dat de grasgroei niet al te groot is. Hetdilemma is dat de schralere graslanden die daar voor nodig zijn, voor de boeren teweinig opleveren. De term beschermen van legsels is volgens mij een eufemisme,wat er gebeurt is dat de nesten worden gemarkeerd om te voorkomen dat ze bijhet onderhoud en maaien van de graslanden kapot worden gereden. Dit heeft alsnadeel dat predatoren op de aanwezigheid van nesten worden geattendeerd.GoofKnnv afdeling Gouda e.o.10

OPROEP VOOR HULP BIJ BEHEER OEVERZWALUWENWANDOp het terrein van het Gouwepark heeft zich in 2010 de Oeverzwaluwgevestigd. Anders dan de naam Gouwepark doet vermoeden, gaat hetom een plek op het nieuwe bedrijventerrein dat tussen het Weegje ende rijksweg A 20 wordt ontwikkeld. Omdat de vogels tijdens de broedperiodebeschermd zijn en niet verstoord mogen worden, heeft dit geleidtot uitstel van een deel van de bouwwerkzaamheden. Om herhaling vandeze vertraging te voorkomen is begin dit jaar een tijdelijke zandwandgemaakt. Ook hiervan hebbende vogels weer druk gebruikgemaakt. Er wordt nudoor medewerkers van degemeente (André van Kleiweeen Marianne Driehuis)gezocht naar een locatie vooreen blijvende wand voor deoeverzwaluwen. Voordat aande beheerder van het GouwePark een voorstel wordt gedaan,willen zij eerst weten ofze op de inzet van voldoendevrijwilligersvoor het onderhoudkunnen rekenen. Vooreen goed functioneren vande wand moeten de gaten elkvoorjaar voor de komst van deoeverzwaluwen worden dichtgestopt met zand, zodat dezwaluwen weer verse nestgaten kunnen maken. Iemkje en Gerard Tijsselinghebben inmiddels toegezegd te helpen. Bij hen kunt u ook verdereinformatie krijgen. U kunt zich als vrijwilliger opgeven bij de coördinatorvan de vogelwerkgroep (Jan Uilenbroek) of rechtstreeks bij MarianneDriehuis (Marianne.Driehuijs@gouda.nl)DE KNNV AFDeling GOUDA E.O. VOOR DE RECHTEROp 23 juni stond de afdeling voor de rechter. Wat was er gebeurd? In dewinter van 2009 werden in opdracht van het Hoogheemraadschap Rijnlandde sloten langs de Nieuwdorperweg in Reeuwijk uitgebaggerd tij-11DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

dens vorst. De KNNV wees Rijnland erop dat hier habitatsoorten voorkomennamelijk Bittervoorn, Kleine modderkruiper en Groene glazenmaker.Deze dieren zijn in winterrust en daarom mag er bij vorst volgens de Floraen Faunawet niet gebaggerd worden. Er is een gedragscode van de Unievan Waterschappen dat baggeren tijdens vorst ontraadt omdat met debagger kikkers, vissen en bijvoorbeeld libellenlarven in winterrust wordenmeegezogen. De milieuadvocaat, die ook voor ons de zaak van de peilverlagingin de polders rond Reeuwijk had behandeld, diende namens deafdeling een formeel verzoek in bij het Ministerie van Landbouw, Natuuren Voedselkwaliteit (LNV) om erop toe te zien dat de Flora en Faunawetwordt toegepast (een zgn. “handhavingsverzoek”). LNV vond echter opgrond van het advies van een milieubureau handhaving van de Flora enFaunawet niet nodig. Dit milieubureau erkende dat er weliswaar bij vorstniet gebaggerd mocht worden, maar aangezien de slootkanten niet werdenmee gebaggerd zou er geen gevaar zijn voor bovengenoemde soorten.De advocaat diende hiertegen bezwaar in. Dat bezwaar werd echterdoor LNV afgewezen. Daarop heeft de afdeling ondersteuning gezochtvan de KNNV afd. Leiden en is in beroep gegaan bij de rechter.Ervaringen bij de rechterDus togen 2 leden van onze afdeling en 2 leden van de afdeling Leidennaar het Paleis van Justitie in Den Haag. Aan de ene kant zat de KNNVsamen met onze milieuadvocaat, mevr. mr. A. Jonkhoff, aan de anderekant zat een jurist van het ministerie, vóór ons zat de meervoudige kamerbestuursrecht bestaande uit 3 rechters en een griffier. De discussie gingover het belang van dit proces. Het baggeren is immers allang achterde rug. Ons verweer was dat in voorkomende gevallen in het vervolgmeer rekening met de Flora en Faunawet moet worden gehouden. Deraadsman van het ministerie vond dat de gedragscode baggeren van deUnie van Waterschappen niet ter discussie stond. Onze repliek was datde gedragscode baggeren veel te ruim werd geïnterpreteerd. Uitspraakover 6 werken.Moraal van dit verhaalOrganisaties die natuurbescherming als doelstelling hebben, zoals deKNNV, dienen er op toe te zien dat de Flora en Faunawet wordt toegepast.De Flora en Faunawet is sinds 2002 van kracht en beschermt kwetsbareplanten en dieren en hun leefgebieden. Activiteiten die een schadelijk effecthebben op beschermde soorten zijn in principe verboden. DaarvanKnnv afdeling Gouda e.o.12

kan onder voorwaarden worden afgeweken. In dat geval moet ontheffingworden aangevraagd en verleend. Om ontheffing te kunnen krijgen, is natuuronderzoeknodig om na gaan of beschermde soorten in dat gebiedvoorkomen en wat de risico’s van de ingreep zijn. Hierin kunnen KNNVafdelingen een belangrijke rol spelen. De dienst Regelingen van het Ministerievan Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I, voorheenLNV) moet toezicht houden op handhaving van die wet. Het blijkt echterdat het ministerie niet actief toezicht houdt, maar alleen reageert op personenof instanties die ontheffing aanvragen. Het is dus zaak actief na tegaan of rekening is gehouden met de Flora en Faunawet.De werkwijze is als volgt. Bij de constatering van een overtreding moetmelding gemaakt worden aan de Algemene Inspectie Dienst (AID). Opeen melding moet een inspecteur komen kijken. Als dat geen resultaatheeft, kan een formeel “handhavingverzoek” worden ingediend bij hetministerievan EL&I. In de regel zal dat door een milieuadvocaat moetengebeuren. Daaraan zijn echter hoge kosten verbonden. Natuur en milieuorganisatieskunnen in aanmerking komen voor rechtsbijstand als deinkomsten of het vermogen van de organisatie minder zijn dan 10.000euro. De organisatie behoeft dan geen advocatenkosten te betalen, maarslechts een eigen bijdrage van een paar honderd euro. Als aan een handhavingverzoekgeen gehoor wordt gegeven, kan de natuurorganisatie inberoep gaan bij de rechter. In dat geval moeten griffiekosten worden betaald.Het is wel zo dat, indien het proces wordt gewonnen, de griffiekostendoor de tegenpartij moeten worden terugbetaald. Al met al is er,naast enige financiële reserve, een lange adem en nodig. Als u daaroverbeschikt, bent u welkom in onze werkgroep natuurbescherming.Met onderwerpen als “Procederen voor beginners” en “Hoe zorg ik datde overheid zich aan de wet houdt, organiseert de landelijke KNNVter gelegenheid van zijn 110-jarig bestaan op 1 oktober in Utrecht eensymposium “Van waarnemen naar natuur beschermen”. De afdeling zal erpresent zijn met een posterpresentatie van de casus over de peilverlagingin de polders rond Reeuwijk. Voor deze zaak stonden wij op 12 oktobervorig jaar voor de rechter. Deze zaak hebben wij toen gewonnen.Werkgroep natuurbescherming13DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

Verspreiding sprinkhanen in NederlandEIS Nederland is bezig met een project om de verspreiding van sprinkhanenin beeld te brengen. Daarom vraagt EIS iedereen om zijn sprinkhaanwaarnemingendoor te geven. Zie hiervoor http://waarneming.nl/sprinkhaanatlas. Mocht je niet weten om welke soort het gaat dan kunje altijd hulp inroepen van sprinkhaanspecialisten via http://forum.waarneming.nlPrijsvraag voor jong natuurtalentHet Regiebureau Natura 2000 is op zoek naar jong natuurtalent. Kent uiemand tussen de 16 en 25 jaar met een innovatieve visie op natuur dieverrassend doortastend is of misschien juist wel mega betaalbaar? Wijshem of haar dan op de prijsvraag van het Regiebureau Natura 2000 meteen hoofdprijs van 1.500 euro! De prijsvraag voor jong natuurtalent is gestartom antwoord te krijgen op de vraag hoe de jongeren van nu naar detoekomst van biodiversiteit en Natura 2000 kijken. Wilt u meer weten overde prijsvraag en de voorwaarden, kijk dan op www.natura2000.nl.Verslag van de excursie naar het “Groene Strand”op Schiermonnikoog op 8 juni 2011Tijdens de meerdaagse excursie naar het Lauwersmeergebied is ook eenbezoek gebracht aan Schiermonnikoog. Hier werd vooral aandacht besteedaan het “groene strand”, dat zich hier ontwikkelt.Het ontstaanEen “groen strand” ontstaat op het hogere gedeelte van een “wit” strandwanneer er zich, dankzij een gewijzigde stroming, zandbanken ophopenvoor de kust. Hierdoor vloeit het water bij stormvloed rustiger over hetstrand. Het zand wordt niet zo omgewoeld en er blijft ook iets meer fijnvoedselrijk bezinksel achter. Het water wordt beter vastgehouden, waardoormicro-organismen zoals algen en bacteriën hier hele matten kunnenvormen. Planten vestigen zich makkelijker, mede omdat er minder stuivendzand wordt aan gevoerd. De vegetatie die zich hier ontwikkeld lijktaanvankelijk meer op die van een kwelder dan op die van jong duintjes.Door de ontwikkeling van de begroeiing blijft er bij hoog water ook nogweer meer slib achter. Regenwater blijft langer staan en als er vanuit deduinen ook nog zoet grondwater wordt aangevoerd, krijgen planten dienormaal in vochtige duinvalleien staan ook nog een kans. De omstandig-Knnv afdeling Gouda e.o.14

heden zijn wel in een zeer precair evenwicht. Door veranderende stromingenkan het groene strand worden weggespoeld of juist meer doorstuivend zand worden bereikt. Dit zal het meest in de vegetatie op degrens van wit en groen strand worden afgezet. De volgende stap is dandat Biestarwegras en Helm zich vestigen. Het groene strand krijgt dankenmerken van een primaire duinvallei.Vorming primaire duinvalleien. Bron: Bakker, TWM, JA Klijn en FJ vanZadelhof, 1979. Duinen en duinvalleienDe stromingen kunnen zich ten gevolge van natuurlijke omstandighedenen door menselijke activiteiten wijzigen. Op Schier is dit door een samenspelvan beide. Zo zijn er behalve op enkele Waddeneilanden ook opde stranden van West Voorne en recentelijk op de Kwade Hoek op Goereenieuwe groene stranden ontstaan, na aanleg van de Deltawerken,de Maasvlakte en na het spuien van grote hoeveelheden van overtolligslibrijk rivierwater tijdens zeer natte winters. Vooral op Goeree is tussenpaal 6 en 8 een fraai voorbeeld ontstaan, compleet met overgangen naarduinvalleien en kwelders.15DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

De excursieMet gehuurde fietsen reden we via de waddendijk naar de vogelkijkhutaan de Westerplas waar lepelaars en veel eendensoorten te zien waren.De Westerplas is ontstaan uit de Westerkwelder door het vastleggen vanzand in een kunstmatig duin. Zo ontstond een stuifdijk die de Waddendijkmet de Westerduinen verbond. De uitwisseling van zeewater en duinwaterwerd hierdoor belemmerd. Het gevolg was dat er een vochtige duinvalleiontstond met de vogelrijke plas en orchideeënrijke graslanden. Ten zuidenvan dit gebied is een nieuwe Westerkwelder ontstaan in de luwte vaneen zandplaat, het Rif. Westelijk hiervan ligt een stelsel van stroomgeulenen laag gelegen zandplaten die zich steeds verplaatsen. Met vloed moetje hier oppassen om niet ingesloten te worden.Wij bezochten het iets hoger gelegen groene strand bij paal 2. Hier bevindtzich de geleidelijke overgang van de Westerkwelder naar het groeneStrand. De plantengroei komt dan ook redelijk overeen. We waren onderde indruk van de prachtige en uitgestrekte vegetatie.Primaire duinvorming met Biestarwegras, foto Goof OverbeekKnnv afdeling Gouda e.o.16

Na een koffiestop aan het eind van de Badweg bezochten we een anderdeel van het (groene) strand. Tussen paal 3 en 4 bevond zich vroeger hetoude groene strand. Omdat zich daar een geul dreigde te verleggen naarde vuurtoren, liet men ook hier een stuifdijk ontstaan die het groene strandafsloot en door verzoeting deed veranderen in een duinpan, verscholenachter de zeewerende duinen. Aan de buitenzijde van de duinvoet is natientallen jaren het strand opnieuw begroeid geraakt. Dit nieuwe groenestrand heeft een boeiende mix van zoutminnende en zoetminnende vegetatie.Er groeien zelfs al wat kruipwilgjes dankzij kwel van grondwateruit de hoge achterliggende duinen.Enkele excursiedeelnemers bezochten ook nog het Noorderstrand aanhet uiteinde van de Prins Bernhardweg, tussen paal 6 en 7. Het groenestrand is hier bezig te veranderen in een duinvallei omdat vanuit het lagergelegen witte strand spontane duinvorming plaats vindt. Biestarwegrasen Helm vangen het zand hier op, zodat de vallei daar niet door bedektraakt. Vanuit de oudere duinen sijpelt hier ook zoet grondwater door.Naast begroeide duintjes ontstaan aan de zeezijde ook nieuwere, nogonbegroeide duintjes die het strand een merkwaardig golvend en hobbeligaanzien geven. Verder oostelijk sluit het groene strand aan op eenbegroeide strandvlakte met kleine duingroepjes, weinig zoet water en eenenorme zilte groene vlakte, de Oosterkwelder.Op de terugweg reden we door een vochtige oude duinvallei die ook ooituit een strandvlakte is ontstaan. Er was na het droge voorjaar toch nogzoet water te zien. Dit water verplaatst zich door geulen naar de Waddenzeeen wordt onderweg steeds zilter. De vallei sluit via de brakkeBinnenkwelder naadloos aan op de uitgestrekte Oosterkwelder. Via deBanckspolder, een ingedijkte voormalige kwelder met veel weidevogels,fietsten we terug naar de veerboot.De toekomstHoe het groene strand zich gaat ontwikkelen is nog niet duidelijk. Aan dewestzijde vindt momenteel nauwelijks duinvorming plaats. Hier kan hetgroene strand zich handhaven tot een geul zich duinwaarts verlegt (ofwanneer een aantal jaren meer stormen plaats gaan vinden) waardoorde zandplaten zich naar het noorden verplaatsen en de westkant tijdelijkgaat eroderen.Aan de noordzijde zal de hoeveelheid aangevoerd zand het lot van hetgroene strand bepalen. Mogelijk ontstaat op den duur een vochtige duinvalleidie aan één kant open is naar de zee en hier ook op afwatert.17DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

“Bobbelduinen”, foto Goof OverbeekOp een ander eiland kan je zien hoe dat er uit zou kunnen zien. Op Terschellingis al een hele poos geleden een groen strand veranderd in eenduinvallei, compleet met een duinbeekje dat bij West uitmondt op hetwad. Deze vallei heet nog steeds het Groene Strand, maar voor de typischevegetatie moet je tegenwoordig een stuk naar het westen waar dezezich opnieuw aan het ontwikkelen is.Betreding van het groene strand van Schier heeft alleen bij de toegangenvanuit de duinen het zand kaal gehouden, de badgasten moeten steedsverder lopen om de zee en badstrand te bereiken en de opbouw vanhet zomerstrandpaviljoen is noodgedwongen een heel eind richting zeeverplaatst.Tot slotHet was een prachtige excursie, de voorspelde regen viel mee en duurdeniet lang, zodat er al gauw roofvogels te voorschijn kwamen, waarondereen prachtig mannetje Blauwe kiekendief en een Bruine kiekendief, beideop zeer korte afstand.Kees HendriksKnnv afdeling Gouda e.o.18

Boekbespreking: De Nederlandse boorvliegenDoor de Nederlandse Entomologische Vereniging (de vereniging voor insectenonderzoek)wordt sinds 2008 een reeks entomologische tabellenuitgegeven. Het zijn boekjes over insectengroepen waarvan nog geen(goede) samenvatting en beschrijving van de Nederlandse soorten bestonden.De publicatie van de goed geillustreerde boeken wordt samenmet het EIS (European Invertebrate survey) dat gegevens over de ongewerveldedieren verzameld, en Naturalis verzorgd. Soms zijn het kleinereminder bekende groepen, zoals de steenvliegen waarvan de larven alleenin stromend water voorkomen. Soms ook opvallende groepen, waarvanhet alleen maar verwonderlijk is dat er niet eerder op zo’n wijze aandachtaan besteed is, zoals de boktorren.Het laatste boekje dat totnu toe in deze serie verscheen,behandelt deboorvliegen. Dat zijn vliegenmet veelal een opvallendeen kenmerkendevleugeltekening. Ze dankenhun naam aan hetgegeven dat de vrouwtjesmet hun legboor eierenleggen in levend plantenweefsel.Het vleugelpatroonvan de soorten isniet te verwarren met datAkkerdistelgalboorvlieg, Illustratie uit besproken van andere soorten. Er iseen uitgebreide determinatietabelopgenomen, aangevuld met schitterende aquarellen van devleugeltekeningen. De gevarieerde patronen van banden en vlekjes zijnniet alleen aantrekkelijk om te zien, het zijn ook handige kenmerken. Vrijwelelke soort is hieraan te herkennen, waardoor het op naam brengenvan de soorten met dit boekje makkelijker wordt dan ooit te voren.Het boekje behandelt de 83 soorten die uit Nederland bekend zijn en nogeens 20 uit aangrenzende gebieden. Het is te hopen dat het verschijnenvan dit boek een stimulans zal zijn voor verder onderzoek aan een nogweinig bekende, maar uiterst boeiende groep. Het is zijn prijs van € 15,00zeker waard.19DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

Andere delen in de serie Entomologische tabellen zijn:• De Nederlandse steenvliegen (deel 1)• De Nederlandse Boktorren (deel 2)• De Nederlandse hooiwagens (deel 3)• De Nederlandse prachtkevers (deel 4)John T. Smit, 2010: De Nederlandse boorvliegen. Leiden. 259 pag.Goof OverbeekHet lelijkste natuurgebied van NatuurmonumentenGeen bloemrijke graslanden of mooie vergezichten, maar een saaikantoorpand. Naast de Coenecoopbrug in Waddinxveen staat eengebouw, dat door Natuurmonumenten is aangekocht, omdat er zich inde spouwmuur een kolonie van de Meervleermuis bevindt. In Nederlandmag de Meervleermuis dan niet zeldzaam, in heel Europa is de soort zeerzeldzaam. Meer dan 5% van de wereld populatie meervleermuizen leeft inNederland. De dieren komen voornamelijk voor in de waterrijke gebiedenin Nederland.Hier zit de kolonie meervleermuizen, foto Jan UilenbroekKnnv afdeling Gouda e.o.20

Ze jagen vlak boven het water. De kolonie in Waddinxveen is eenkraamkolonie en bestaat uitsluitend uit vrouwtjes met jongen. Zefoerageren in ’t Weegje en op de Reeuwijkse Plassen.Op vrijdagavond 22 juli hebben we een bezoek gebracht aan dit“natuurgebied”. Om half tien hadden zich meer dan 30 geïnteresseerdenverzameld voor het kantoorgebouw. We werden ontvangen door Nielsde Zwarte, die eerder dit jaar voor ons een lezing heeft gehouden overzoogdieren in de stad. Hij nam ons mee naar binnen en voerde onsdoor het nu verlaten kantoorgebouw naar een klein kamertje met veelapparatuur, waar de onderzoekster Anne-Jifke Haarsma vertelde overhaar onderzoek naar het gedrag van de Meervleermuis. Sommige dierenheeft ze voorzien van een chip en in de uitvliegopeningen in de gevelvan het gebouw bevinden zich verklikkers die registreren wanneer eendier de kolonie verlaat en weer terugkeert. In de kolonie zijn camera’saangebracht om het gedrag van de dieren te volgen. Na haar uitleg steldenwij ons buiten op onder de brug. Er werden 3 batdetectors uitgedeelden het wachten begon. Om 22.30 uur verlieten de eerste vleermuizen deuitvliegopeningen. Toen ging het snel, om 23.00 uur stond de teller op135. In de vroege ochtend worden ze terugverwacht, maar daar hebbenwij niet op gewacht. Als u deze excursie gemist heeft, kijk dan op www.natuurmonumenten.nl/batcam. Via een webcam kunt u een kijkje nemenin de kolonie.Jan UilenbroekVerslag Slootexcursie in de Reeuwijkse Hout op27 augustus 2011Deze happening werd voor de afdeling Gouda onder schutse van dewerkgroep Zoetwaterbiologie gehouden. Er waren 12 personen, t.w. 6dames en 6 mannen: Jan Uilenbroek, Aafke ten Kate, Emka Krösschell,Tineke Kelderman, George de Vries, Gonnie en Goof Overbeek, Iemkjeen Gerard Tijsseling, Henk van der Weijden, Kees Verdouw en Antoon v. d.Ark.Er werd in een paar sloten geschept .Zowel in een kleine, bijnadichtgegroeide sloot, als in wat openere, grote sloten. Voor de werkgroepwas het een aardige indicatie wat er allemaal in onze buurt te vinden isin de sloten.21DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

In de sloten gevonden planten en dierenWaterdierenKleine modderkruiperZeeltGroene kikkerBruine kikkerErwtenmossel (mogelijk een jongeHoornschaal)Spitse moerasslak(Viviparus contectus)Grote diepslak(Bithynia tentaculata)Gewone (of Grote) poelsak(Lymnaea stagnalis)Moeraspoelslak (Stagnicola palustris)Ovale poelslak (Radix ovata)Bronblaashoorn (Physa fontinalis)Platte schijfhoorn (Anisus vorticulus)Gewone schijfhoorn(Planorbis planorbisPosthoornslak (Planorbis corneus)Bootsmannetje of RuggezwemmerDuikerwantsWaterroofkever (Tuimelaar)keverlarvenVlokreeftStaafwantsZoetwaterpissebedBloedzuigersWatermijtenKokerjufferslarve Grote roodoogjufferLarve van een Bijvlieg(rattenstaartlarve)Larven van pluimmuggen (wittemuggenlarven)Larve van de slijkvliegWatervlooien (Daphnia en Cyclops)SpringstaartWaterplantenPuntkroos (Lemna trisulca)Wortelloos kroos (Wolffia arrhiza)zeer klein (circa 1 mm)Klein kroos (Lemna minor)Grof hoornblad (Ceratophyllumdemersum)Aarvederkruid (Myriophyllumspicatum)Kikkerbeet (Hydrocharismorsus- ranae)Krabbenscheer (Stratiotes aloides)Stijve waterranonkel (Ranunculuscircinatus)Watertorkruid (Oenanthe aquatica)Grote waterweegbree (Alismaplantago-aquatica)Kleine egelskop (Sparganiumerectum)Grote egelskop (Sparganiumemersum)Kranswier (Chara spec.)Bij de witte muggenlarven waren de luchtvacuolen goed waar te nemen.Hiermee weet de larf zijn soortelijk gewicht te bepalen en kan zodoendestijgen of dalen in het water. Overdag is de larf dieper in het water tevinden dan in de avond.De slakken en schelpen en het kranswier zijn gedetermineerd doorAntoon vd Ark. Het Kranswier dat Jan Uilenbroek uit de sloot viste, zagKnnv afdeling Gouda e.o.22

er armoedig uit. Het was bedekt met modder en slijmerige dingen, maarna afspoelen in schoon water, bleek het gemakkelijk te herkennen alsBreekbaar kransblad (Chara globularis). Deze soort is in Nederlandalgemeen, met name in het oosten van Zuid-Holland tegen de grens metUtrecht. Kranswieren zijn soorten van helder water, maar in ongunstigesituaties, zoals hier, kunnen kranswieren soms nog een tijdje standhouden en voor nakomelingschap zorgen.Gerard TijsselingNacht van de Nacht 29 oktober 2011Op Zaterdag 29 oktober 2011 wordt voor de zevende keer de Nacht vande Nacht gehouden, met aandacht voor lichtvervuiling, voor de kwaliteitvan donker en voor energiebesparing door minder en zuiniger verlichting.Dit is een landelijk initiatief van de Provinciale Milieufederaties en StichtingNatuur en Milieu.Overheden en bedrijven wordt gevraagd die nacht hun lichten te dimmenbij één of meerdere gebouwen. En daarnaast maatregelen te nemen ompermanent de verlichting te verminderen en/of zuiniger te maken.Ook het Infocentrum van de Stichting het Groene Hart “De Hartloper” staatde komende maand in het teken van de stilte en de duisternis. De meestbijzondere activiteit is een Vaartocht over de Reeuwijkse plassen tijdensde Nacht van de Nacht op 29 oktober.Omdat het aantal plaatsen in de boten beperkt is, is tijdige opgaveraadzaam. Voor opgave en informatie over meer stilte-activiteiten kuntu zich wenden tot Els van der Burg, coördinator van het Infocentrum DeHartloper: www.dehartloper.nl23DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

Activiteiten IVNCursus: Paddenstoelen herkennenIn oktober biedt IVN IJssel en Gouwe een paddenstoelencursus aanonder leiding van Lia v.d. Sandt. De cursus zal bestaan uit een theorieavonden twee excursies. Voorlopige data: woensdag 19, zaterdag 22en zaterdag 29 oktober. Aanmelding is mogelijk via cursus@ivn-ijsselengouwe.nl.De kosten bedragen 5 euro voor leden van het IVN of KNNVen 7,50 voor niet-leden.Vrijwillig Landschapsbeheer (IVN-werkgroep VLB)Zaterdag 1 oktober op eiland in de Gravenkoop: Ruigt maaien, afruimen,hakhout zagen, beschoeien. Verzamelen: 9.00 uur’ s-Gravenbroekseweg/ZoetendijkZaterdag 22 oktober op eiland in de Kalverbroek: Ruigt maaien, afruimen,hakhout zagen, beschoeien. .Verzamelen 9.00 uur, ’s-Gravenbroekseweg/Zoetendijk5 november onderhoud Bosje Oudreeuwijkseweg: Geriefhout zagen.Verzamelen: 9.00 uur, Ourdreeuwijkseweg/A 1226 november op eiland in de Ravensberg: Ruigt maaien, afruimen,hakhout zagen, beschoeien. Verzamelen: 9.00 uur, ’s-Gravenbroekseweg/Zoetendijk17 december onderhoud Hoefijzerbosje Nieuwdorperweg: Geriefhoutzagen, beschoeien. Verzamelen: 9.00 uur, Nieuwdorperweg/A 12Knnv afdeling Gouda e.o.24

ACTIVITEITENPROGRAMMA NAJAAR EN WINTER 2011-2012De excursies maken we meestal per auto. We maken auto’s dan ‘vol’,zodat er met zo weinig mogelijk auto’s gereden wordt. Van de mensendie meerijden, wordt een “liftersgeld” gevraagd van € 0,05 per geredenkilometer. Dit bedrag wordt met de bestuurder van de auto verrekend. Wiltu weten of er voldoende auto’s / meerijdplaatsen zijn, dan kunt u van tevorencontact opnemen met de natuurhistorisch secretaris. Denk aan regenkleding,doelmatig schoeisel en eten drinken. Verdere benodigdheden:eventueel verrekijker, flora en/of veldgidsen, loep e.d.. En verder een lunchen wat te drinken.De KNNV is niet aansprakelijk voor ongevallen en beschadiging of verliesvan eigendommen.Voor meer inlichtingen: Jan Uilenbroek, telefoon: 0182 – 61 80 37.Zaterdag 24 septemberPlantenexcursie Kwade HoekOp het groene strand van Goeree treft u zoutminnende planten aan. Wevertrekken om 9.00 uur vanaf de parkeerplaats aan de Vossenburchkadein Gouda. De excursie duurt de hele dag.Zaterdag 8 oktoberStrandexcursieWe gaan naar het strand van de Langevelderslag tussen Noordwijken Zandvoort en kijken daar wat we op het strand kunnen vinden aan25DE NATUURVRIEND 2011 - 3.

schelpen. We vertrekken om 9.00 uur vanaf de Vossenburchkade inGouda en verwachten om 17.00 uur weer terug te zijn.Woensdag 19 oktoberPaddenstoelenavondOm onze kennis van paddenstoelen weer op te halen zal Jense vanBodegraven een presentatie over paddenstoelen geven. Na de pauzeis er gelegenheid meegebracht materiaal te determineren. Neem deboeken mee en maak eventueel van uw verzameld materiaal een sporé.De avond is in het Natuurcentrum aan het Heempad en begint om 20.00uur.Zaterdag 22 oktoberPaddenstoelenexcursieO.l.v. Jense van Bodegraven gaan we naar paddenstoelen kijken.Afhankelijk of er wat te zien is gaan we naar het Staelduinse bos tussenMaassluis en Hoek van Holland of weer naar de Kaapse bossen bijDoorn. We vertrekken om 9.00 uur vanaf de parkeerplaats aan deVossenburchkade in Gouda. De excursie duurt de hele dag.Woensdag 2 novemberVogels in KeniaDeze lezing wordt gegeven door Huig Bouter, die verschillende kerenop fotosafari in Kenia is geweest. De vogelwereld in Kenia varieert vande Pygmee ijsvogel tot de Struisvogel. De lezing wordt gegeven in hetNatuurcentrum aan het Heempad en begint om 20.00 uur.Zaterdag 5 novemberNatuurwerkdagOp deze Nationale Natuurwerkdag kunnen we terecht in de Heemtuin inde Goudse Hout. We zullen helpen bij het onderhoud van bijvoorbeeldhet griend of het verwijderen van elzenopslag. De werkzaamhedenbeginnen om 10.00 uur. U kunt werken zolang u wilt. Ook kinderen zijnwelkom onder begeleiding en verantwoordelijkheid van een ouder. Er isparkeergelegenheid naast de wielerbaan en vandaar is het 5 minutenlopen. Zorg voor regenkleding en wachterdichte schoenen. Voor koffie ensoep wordt gezorgd.Woensdag 16 november Exoten, een aanwinst of een bedreiging?Een lezing over dit onderwerp zal worden gegeven door mevr. J. Vosvan het team invasieve exoten van het ministerie van EL&I. Plaats: hetNatuurcentrum aan het Heempad. Aanvang: 20.00 uur.Woensdag 30 november Familie van de Ruwbladigen (Boraginaceae)Deze lezing wordt gegeven door Rob Okker van de KNNV Leiden, die inhet verleden voor ons een lezing heeft gegeven over varens in Nederland.Plaats: het Natuurcentrum aan het Heempad, aanvang: 20.00 uur.Knnv afdeling Gouda e.o.26

Zaterdag 17 december Vogelexcursie naar het Oude land vanStrijen en Strijen Sas In dit gedeelte van de Hoekse Waard kunnen weveel soorten ganzen en andere wintergasten verwachten. Deze excursiewas vorig jaar al georganiseerd, maar ging niet door i.v.m. slecht weer.Vertrek: de parkeerplaats aan de Vossenburchkade in Gouda om 9.00 uur.We verwachten om ca.15.00 uur weer terug te zijn.Woensdag 4 januariNieuwjaarsborrelDit is dé gelegenheid elkaar een goed Nieuwjaar te wensen. Wij zorgenvoor een hapje en een drankje. U zorgt voor mooie foto’s. De laptopen beamer zijn aanwezig, dus het mag ook een CD zijn. Locatie: hetNatuurcentrum aan het Heempad, aanvang 20.00 uur.Zaterdag 7 januariStrandwandelingOm het nieuwe jaar goed te beginnen is er voor de liefhebbers een strandwandeling.We rijden naar de pier van Hoek van Holland, lopen langs hetstrand en door de duinen terug. We vertrekken om 9.30 vanaf de parkeerplaatsaan de Vossenburchkade in Gouda en verwachten om ongeveer15.00 uur weer terug te zijn.Zondag 15 januari Vogelexcursie naar de Surfplas in ReeuwijkIn dit jaargetijde verwachten we veel wintergasten zoals smienten, brilduikers,tafeleenden en veel andere soorten eenden. We verzamelenom 10.00 uur op de parkeerplaats voor het restaurant aan de Surfplas inReeuwijk. De excursie duurt tot ongeveer 13.00 uur.Woensdag 25 januariBijen, belang en achteruitgangDeze lezing wordt gegeven door Maap Groenendijk. Hij zal o.a. ingaan ophet belang van bijen voor de voedselvoorziening en de achteruitgang doorverschillende oorzaken. De lezing wordt gegeven in het Natuurcentrumaan het Heempad, aanvang 20.00 uur.Woensdag 8 februariAlgemene ledenvergaderingDe algemene ledenvergadering wordt gehouden in het Natuurcentrumaan het Heempad. Aanvang 20.00 uur. De stukken worden u per emailtoegestuurd of kunt u aanvragen bij de secretaris en worden u dan perpost toegestuurd. Na de pauze zal Gerard Tijsseling een aantal videofilmslaten zien over waterdieren.27DE NATUURVRIEND 2011-3

Afzender /ledenadministratieLage Gouwe 1122801 LK Gouda