Fietsroute OMD 2009 - Oud Bennekom

Fietsroute Open Monumentendag 12 september 2009De fietsroute voert door het voormalige landgoed Nergena. De geschiedenis van ditlandgoed is beschreven in deze Kostersteen. Wie kennis heeft genomen van de geschiedenisvan adel en boeren in deze streek, zal veel interessante aanknopingspunten herkennenin het landschap.In 1815 is dit landgoed in delen verkocht en is het huis afgebroken. De grond is in eigendomgekomen van een zelfbewuste boerenstand. Met name de familie Van Steenbergenverwierf zich een vooraanstaande positie aan o.m. de Langesteeg.De boerderijen die in de beschrijving van de fietsroute worden genoemd, zijn vanaf deweg goed zichtbaar. Het is niet de bedoeling dat u het erf van deze boerderijen betreedt.Echter bij boerderij Nergena aan de Langesteeg 21 komt u wel op het erf. Voor de excursienaar de Kolvenvijver kunt u zich op deze dag melden op Langesteeg 27; vanaf ditadres is er elk uur een wandeling naar de vijver.NB. De nummers op de kaart zijn huisnummers.De Kostersteen 109, augustus 2009 1

►► Begin van de fietsroute bij de Oude Kerk van BennekomIn de kerk bevindt zich de Nergenabank. In de 18 e eeuw zaten hier,verheven boven het gewone kerkvolk, de heer van Nergena cum suis. Debank staat nu aan de noordgevel van de 19 e eeuwse uitbreiding van dekerk. Op de kansel ligt de Nergenabijbel. Deze is thans echter in restauratie.De bijbel is aan de kerk geschonken door de heer van Roosendael,eigenaar van o.m. Groot Steenbergen, dat in 1771 werd gekocht doorde heer van Nergena.►►Via Brinkstraat en Molenstraat naar de DriestwegDriestweg 7De twee boerderijen die hier staan, zijn gebouwd na detweede wereldoorlog. Tegen het eind van de oorlog isde eerdere boerderij (foto links), genaamd De DikkeBoom, door de Duitse bezetter afgebroken, omdat menschootsveld wilde hebben. De zeer oude kolossaleboom is blijven staan. Bij de herbouw zijn twee boerderijengesticht (foto’s hieronder), waarbij men nadrukkelijkrekeningheeft gehoudenmet de dikkeboom. Op de fotolinks-onderstaatrechts de noodwoningdie na deoorlog is gebouwd.Helaas is de boomlater door de bliksemgetroffen. Niettemin is de boom toch weer uitgelopen.Deze boom wordt ook reeds vermeld door Heinrich Witte in zijn “Wandelgids voor Bennekom’sOmstreken” (1901) : “We komen nu aan de groote boerderij van Steenbergen.Daar vóór ligt een uitgestrekt plein, geheel beheerscht en overschaduwd door een enkelen,maar dan ook monumentalen Lindeboom. Om zich een voorstelling van dezen reus temaken, stelle men zich een stam voor met een omtrek, op een Meter hoogte, van 5½ Meter,terwijl die vlak bij den grond niet minder dan 9 Meter omtrek heeft, en de kroon zichin beide richtingen p. m. 10 Meter uitstrekt, dus 20 Meter middellijn heeft, alzoo een cirkelbeschrijvende van iets minder of meer dan 60 Meter, terwijl de hoogte daaraan geëvenredigdis”De Kostersteen 109, augustus 2009 2

In de Middeleeuwen stond hier een boerderij, genaamd Wulvengoed; later werd dit goedaangeduid als Groot- of Hoog Steenbergen.Toen in 1771 Groot Steenbergen werd gekochtdoor de heer van Nergena, was Hendrik Teunisse de pachter. Hij koos in 1812 deachternaam Van Steenbergen. Hij was de stamvader van de familie Van Steenbergen.Ook nu nog wonen hier nazaten van Van Steenbergen.►►Terug naar de Molenstraat en vervolgens rechtsaf de Nergenase Bosweg inDe Nergenase Bosweg was de toegangsweg vanuit Bennekom naar het kasteel Nergena.Deze weg sloot aan op de Lange Allee, een niet meer bestaande weg op het landgoedNergena. Heinrich Witte meldt in zijn “Wandelgids” van 1901 dat de dubbele rijbeuken stamt uit de tweede helft van de 19 e eeuw. De Nergenase Bosweg heeft de landschappelijkekaalslag van de jaren zeventig van de vorige eeuw overleefd.►►Op de Dreeslaan niet oversteken maar linksaf naar stoplicht bij Kierkamperweg.Hier oversteken naar Kielekampsteeg en rechtsaf het laantje van Seres in. Ukunt het terrein betreden.Groot-NergenaGelegen aan de Dreeslaan. Op Wagenings grondgebied heet deze weg Mansholtlaan. Terbevordering van de modernisering van de Nederlandse landbouw zijn hier landbouwkundigeonderzoeksinstituten verrezen met daarbij behorende proefvelden. Groot-Nergenawas één van deze instituten. Tegenwoordig is hier een accountantskantoor gevestigd. Erzijn vergevorderde plannen om dit gebouw te plaatsen op de lijst van rijksmonumenten.Hier treffen we de Eerste vijver aan van het landgoedNergena. De Bollen op de posten van het toegangshekzijn afkomstig van het voormalige kasteel Nergena. Datgeldt ook voor de Zonnewijzer. Na afbraak van hetkasteel zijn de bollen en de zonnewijzer verhuisd naar dePrinsenhof, de woning van de familie Prins in Bennekom.Ook dit huis is inmiddels afgebroken.Voordat Groot-Nergena werd gebouwd en de Dreeslaanwerd aangelegd, lag de vijver in een bosrijke omgeving. Men kon de vijver gemakkelijkvanuit het dorp bereiken via de Nergenase Bosweg, Ook Heinrich Witte vermeldt devijver in zijn “Wandelgids”van 1901:“Toch is en blijft de Vijver van Nergena, gewoonlijk eenvoudig “de Vijver” genoemd, hetdoel van veler wandeling. Op slechts een goed kwartier van het dorp gelegen, is dierondom den vijver loopende mooie beukenlaan een wezenlijk aantrekkingspunt, dat danook wel een wandeling daarheen waard is.”De Kostersteen 109, augustus 2009 3

►►Terug naar Kielekampsteeg, rechtsaf tot het eerste kruispunt. Dan rechtsaf dedoodlopende weg (Bornse Steeg) in en dan opnieuw rechtsaf door het openstaandehek over het proefterrein naar de vijver.Dit is de Tweede vijver van het landgoed Nergena., door Bennekommers in vroegerejaren aangeduid als ‘de kleine vijver’. De vijver op het voorterrein van het huidige GrootNergena was ‘de grote vijver’. Beide vijvers waren geliefkoosde plekken voor vissers.►►Terug naar Bornsesteeg, rechtsaf, over particulier terrein naar boerderij Nergenaaan de LangesteegLangsteeg 21, Boerderij Nergena,Deze boerderij stond in de onmiddellijke omgeving van hetvoormalige kasteel Nergena. Het kasteel en de boerderij metomliggende landerijen kwamen in 1815 in bezit van TheodorusHermanus Prins, die het kasteel liet afbreken. De boerderij, in1832 omschreven als huis en tabaksschuur, bleef nog lange tijdin eigendom van de familie Prins. In 1901 werd in opdrachtvan Catharina Prins het voorhuis van de hierbij afgebeeldeboerderij gebouwd, en op 9 oktober van dat jaar ging Aart vanSteenbergen (1850-1918), deze boerenhofstede “De Nergena” huren. Hij was de achterkleinzoonvan Hendrik Teunisse die we tegenkwamen bij De Dikke Boom op Driestweg7. In 1921 verwierf Aart van Steenbergen het eigendom. Zijn zoon, Cornelis Klaas (1894-1991), zette het bedrijf voort►►Rechtsaf de Langesteeg volgen in oostelijke richtingLangesteeg 17Deze boerderij, een gemeentelijk monument, is in 1883 gebouwdvoor Marinus van Steenbergen (1862-1942). Het is een T-boerderij met een dwarsgebouwd voorhuis. Marinus werd opgevolgddoor zijn zoon Aart.Langesteeg 12-14Hier boerde Hendrik van Steenbergen (1889-1960), broer vanAart, die werd genoemd bij Langesteeg 17.De Kostersteen 109, augustus 2009 4

►►We gaan terug over de Langesteeg in westelijke richting. Nadat we boerderijNergena (Langesteeg 21) zijn gepasseerd, zien we op nr. 27 een herenhuis staan.Langesteeg 27Dit is geen boerderij, maar een herenhuis uit 1930. Aart vanSteenbergen (1850-1918), de eerste pachter van Nergena (Langesteeg21), had een groot gezin. Vrijwel al zijn kinderen wist hijop een boerderij te plaatsen. Twee kinderen, Marinus en Klaasje,bleven ongehuwd. Voor hen werd dit herenhuis gebouwd.►►Vanaf hier te voet naar de Derde vijver, de KolvenvijverVanaf het huis op Langesteeg 27 wordt op deze dag op elk heel uur een begeleide wandelinggemaakt naar de Kolvenvijver.Het verhaal gaat dat in vroegere jaren schoolkinderen rietkolven gingen halen bij dezeDerde Vijver. Thuis werden deze kolven in petroleum gedoopt, zodat ze als fakkels gebruiktkonden worden.►►Terug naar de Langesteeg en deze vervolgen in westelijke richtingLangesteeg 16-18Deze boerderij is gebouwd voor Maatje van Steenbergen. Zijwas een zuster van Marinus van Steenbergen (zie Langesteeg17) en van Teunis van Steenbergen (zie Langesteeg 33). Zijtrouwde met Cornelis Jochemsen, die afkomstig was van deboerderij Schoonhoven aan de Dijkgraaf.Langesteeg 33Op deze boerderij is Teunis van Steenbergen (1865-1962)begonnen. Hij was de jongere broer van Marinus (1863-1942), die we tegenkwamen op Langesteeg 17 en vanMaatje die woonde op Langesteeg 16-18. Hij werd opgevolgddoor zijn zoon Aart (1898-1991). De huidige boerderijis de opvolger van een boerderij die in de jaren vijftigafbrandde.De Kostersteen 109, augustus 2009 5

Langesteeg 35 Klein NergenaDeze boerderij, die dateert uit de 19 e eeuw, is een gemeentelijkmonument. Het is een grote hallehuisboerderijonder een zadeldak met wolfseinden. In 1647 stondhier reeds een boerderij die deel uitmaakte van het landgoedNergena. Toen dit landgoed in 1815 werd geveild,kocht Hendrik Harmsen Kroesbergen de boerderij KleinNergena. Zijn dochter Gijsbertje (1820-1900) trouwdemet Peter van Grootheest (1798-1861). Hij werd opgevolgddoor zijn dochter Maria van Grootheest (1860 -1909), die trouwde met Meeuwis Bouw (1862 - 1946). Daarna kwam zijn zoon Jan HendrikBouw op de boerderij. Thans woont hier kaashandelaar Vonk.►►Bij de Dijkgraaf linksaf, tot het op de routekaart aangegeven punt.Uitweg van kasteel Nergena naar Wageningen.In de verte zien we de eerder bezochte Kolvenvijver. Vandaar lopen perceelsgrenzen tothet punt waar we nu staan. Dit zijn nog in het landschap zichtbare herinneringen aan deweg vanuit het kasteel Nergena naar de Dijkgraaf en vandaar naar Wageningen. Zo’nuitweg was van belang, omdat Johan Karel van Eck, vanaf 1722 tot 1760 heer van Nergena,niet alleen ambtsjonker was in Ede, maar ook schout (burgemeester) van Wageningen.Hij was trots op zijn landgoed; van het kasteel liet hij een tekening maken door CornelisPronk. In de nabijheid van het kasteel werd het Sterrebos aangelegd.►►We gaan terug over de Dijkgraaf in noordelijke richting. Links van de wegstaan twee boerderijen (Dijkgraaf 42 en 40). Even verder staat zowel links als rechtsvan de weg nog een boerderij (Dijkgraaf 38 en 35). Deze vier boerderijen staan bekendonder de naam Schoonhoven.SchoonhovenHet landgoedSchoonhovenwordt reedsgenoemd ineen acte van1297. In 1302is Schoonhovenin hetbezit van het Catharina Gasthuis in Arnhem. In het midden van de 18 e eeuw is JohanBurchard Tulleken, burgemeester van Elburg eigenaar van Schoonhoven. Zijn zoon verkooptin 1854 Schoonhoven aan Johannus en Hendrina van Eck; zij zijn broer en zus. AlsDe Kostersteen 109, augustus 2009 6

eiden op dezelfde dag trouwen, blijft Johannes op de oude boerderij wonen (Dijkgraaf42) en wordt voor Hendrina en haar echtgenoot een nieuwe boerderij gebouwd (Dijkgraaf40). Hun dochter trouwt in 1879 met Elbertus Jochemsen (1855-1934). De boerderijwordt in 1925 uitgebouwd in westelijke richting, dit wordt Dijkgraaf 38.Tussen Dijkgraaf 38 en 42 staat een traditionele schaapskooi.Een zoon van Johannes (van Dijkgraaf 42) bouwt in 1916 een nieuwe boerderij (Dijkgraaf35). Diens zoon Hendrikus zet het bedrijf voort. Thanswordt het huis bewoond door studenten.De boerderijen Dijkgraaf 40 en 42 zijn in 1880 door brandverwoest. De muurankers die in de achtergevel van Dijkgraaf42 het jaartal 1879 aangeven, herinneren hier nog aan. Dijkgraaf40 is in 1897 nogmaals door brand verwoest en weeropgebouwd. De thans aanwezige vier boerderijen staan alleop de gemeentelijke monumentenlijst.►►We vervolgen de Dijkgraaf verder naar het noorden tot aan de Dickenesweg.Op de hoek van de Dijkgraaf en de Dickenesweg staat het dorshuisje.DorshuisjeIn deze Dorsmachineschuur, een gemeentelijk monument,werd de coöperatief aangeschafte dorsmachine gestaldvan de in 1915 opgerichte Eerste Coöperatieve Dorschvereeniging.Het dorshuisje is geheel gerestaureerd enwordt thans beheerd door de Stichting De Dorschkast. Bijhet dorshuisje wordt uitleg gegeven over de activiteiten ende geschiedenis.►►De Dickenesweg volgen tot Zwartesteeg, daar linksaf tot de kampeerboerderijKampeerboerderijDeze kampeerboerderij markeert een nieuwe ontwikkeling in het gebied. Agrarische bedrijvenmoeten tegenwoordig groot en kapitaalintensief zijn om het hoofd boven water tekunnen houden. Dat lukt niet altijd. Om toch voldoende inkomsten te krijgen is dan bedrijfsverbredingsoms een uitkomst. Extra inkomsten kunnen worden verkregen uit eenpaardenhouderij, maar ook voorzieningen voor kleinschalig kamperen behoort tot de mogelijkheden.De kampeerboerderij is een aangewezen plek voor een pauze.De Kostersteen 109, augustus 2009 7

►► U kunt vanaf hier terugfietsen naar Bennekom via de Zwartesteeg en de Langesteeg.Maar interessanter is om via de Dickenesweg naar de Dijkgraaf te gaan, endeze linksaf te volgen tot de Krommesteeg.Krommesteeg 39 ‘De Raven’Deze boerderij stamt uit de 16 e eeuw. Opvallend is de trapgevel,die echter vanaf de openbare weg slechts beperkt zichtbaaris. De boerderij staat op de Rijksmonumentenlijst; groot onderhoudlijkt dringend gewenst.►► De Krommesteeg volgen tot Harnsedijkje, daar rechtsaf.Harnsedijkje 7 ‘Nieuw Raven’Omstreeks 1925 is ook deze boerderij gebouwd voor een lidvan de familie Van Steenbergen, nl. Maas van Steenbergen,een achterkleinzoon van Aart van Steenbergen die zich op DeHarn vestigde (zie hierna).Harnsedijkje 2a ‘De Harn’De eerste vermelding van boerderij De Harn, een gemeentelijkmonument, dateert van 1398. Aan denoord-west zijde is een stenen kamer gebouwd. Kennelijkwas de eerste eigenaar een man van aanzien. Hiervestigde zich in het begin van de 19 e eeuw Aart vanSteenbergen, de zoon van Hendrik Teunisse, stamvadervan de Van Steenbergen-familie, die woonde op deeerste boerderij uit deze fietstocht, De Dikke Boom aan de Driestweg.►► Harnsedijkje vervolgen in zuidelijke richtingVoorbij De Harn in zuidelijke richting bevindt zich de oorspronkelijke dijk als verbindingswegtussen de noordelijke en de zuidelijke zandrug.►► Via de Langesteeg komt u weer terug in Bennekom-dorpDe Kostersteen 109, augustus 2009 8